Writing of El Filibusterismo

EL Filibusterismo

 It is the second novel written by Jose Rizal as the sequel to Noli Me Tangere.

Commonly nicknamed “El Fili” or simply “Fili”

 Like Noli Me Tangere, it was written in Spanish.

 “The Reign of Greed” in English.

It is alternative English title

 It consists of 38 chapters.

 Rizal took 3 years to write his second novel.

- Rizal took 3 years to write El filibusterismo because he faced several challenges and interruptions
during the writing process.

El Filibusterismo’s cover is plain, as designed by Jose Rizal.

- ito ay nagpapakita ng panibagong simula para sa Pilipinas at sa mga Pilipino, na walang bahid ng
mga simbolo mula sa mga pangyayari at sitwasyon sa Noli.
- Ipinapakita ang pagbabago at pag-asa para sa kinabukasan ng bansa, na hindi nakatali sa mga
suliranin at problema ng nakaraan. Ipinapakita rin nito ang kahalagahan ng paglalakbay tungo sa
isang bagong simula, na may layuning makamit ang katarungan, kalayaan, at kaunlaran para sa
lahat ng mga Pilipino.

The writing and printing of El Fili

 Rizal began writing El Filibusterismo in October 1887 while he was in Calamba, Laguna.

While practicing medicine in calamba

 In 1888, Rizal lived in London, he revised the plot and some chapters of El Filibusterismo.

Rizal visited London, for a short period of time.

• Rizal continued to work on his manuscript in Paris.

But he not stayed at long time. So,

• January 28, 1890, Rizal Left Paris for Brussels for two reasons;

1. The cost of living in Paris was very expensive.

2. The gay social life of the city hampered his literary works.

Ang gay social life ay tumutukoy sa komunidad ng mga indibidwal na LGBTQ+ na naninirahan at
nakikipag-socialize sa isa't isa. Noong panahon ni Rizal, mayroong aktibong gay social life sa Paris, kung
saan nakikipag-ugnayan at nakikipagkaibigan ang mga taong LGBT.

Dahil dito, nagdesisyon si Rizal na umalis sa Paris, dahil sa kanyang pagiging maingat sa kanyang mga
kilos at reputasyon. Bilang isang kilalang tao at manunulat, nag-iingat si Rizal sa kanyang mga gawain at
kilos, at nagpapahalaga sa kanyang mga prinsipyo at kredibilidad.

 In 1890, Rizal moved to Brussels where the cost of living was cheaper. He continues to write his
novel “El Filibusterismo”.

 He was `accompanied by Jose Albert. They lived in a modest boarding house run by two Jacoby
sisters, Suzanne and Catherina.
 Si Jose Albert ay malapit na kaibigan ni Jose Rizal at kasapi ng Propaganda Movement, isang
grupo ng mga Pilipinong nasa ibang bansa na naglalayong magbigay ng kaalaman tungkol sa
kalagayan sa Pilipinas at magpanukala ng mga reporma at kalayaan.
Bilang kasapi ng Propaganda Movement, nakipag-ugnayan si Jose Albert kay Rizal at sa iba pang
mga lider ng kilusang ito upang ipaglaban ang karapatan at kalayaan ng mga Pilipino. Ipinakita
nila ang kahalagahan ng pagtutulungan at pagkakaisa upang makamit ang katarungan at
kalayaan para sa kanilang bayan.

 Rizal fell in love to Pettite Suzanne Jacoby.

Rizal met Suzzane in the boarding house at 38 Rue Philippe Champagne.

SUZANNE JACOBY

• She is a Belgian lady whom Rizal met when he was 29.

• She was the niece of owner on the apartment where Rizal stayed while in Brussel.

• She fell in love with Rizal due to his charm and dignified manners.

• She shed her sadness and grief knowing that Rizal had left for Madrid.

In time, they fell deeply in love with each other.

RIZAL IN BIARRITZ

To seek solace for his disappointments in Madrid.

 Rizal stayed at Biarritz for one month and finally completed the book on March 29, 1891 in
Biarritz.

 Rizal stayed at Bousteads family. Rizal and Nelly Boustead met at the Boustead’s vacation home.

He was warmly welcomed as a guest of a rich Boustead family at its winter residence – Villa
Elliada.

 He retired from Propaganda movement and he wanted to focus on publishing El Fili and his
medical profession.

Nellie Boustead

 A Filipina – Mestisa daughter of a Filipina and wealthy French-English merchant.

 Rizal found her to be a real Filipina, highly intelligent, vivacious in temperament, and morally
upright.

With the encouragement of his friends, Rizal courted Nellie who in turn, reciprocated his
affection.

 Rizal and Nellie didn’t end up happily ever after.

So Rizal marriage proposal failed because:

1. He refused to give up his Catholic faith and be converted to Protestantism, as nellie demanded

Tinanggihan ni Rizal na iwan ang kanyang pananampalatayang Katoliko at magpalit sa

Protestantismo dahil naniniwala siya sa kahalagahan ng kanyang mga paniniwala at tradisyon.
Para kay Rizal, ang kanyang pananampalataya ay bahagi ng kanyang pagkakakilanlan bilang isang
Pilipino at hindi niya ito nais na talikuran. Bukod dito, hindi rin niya nakita ang anumang dahilan
upang magpalit ng pananampalataya dahil sa mga pagkakaiba ng mga doktrina at paniniwala ng
mga Protestante at Katoliko. Sa halip, naniniwala si Rizal na dapat na magkaroon ng respeto at
pag-unawa sa iba't ibang pananampalataya at tradisyon upang magkaroon ng mas matatag na
lipunan.

2. Nellie’s mother did not like Rizal as son-in-law.

 hindi hangarin ng nanay ni Nellie na ipagkatiwala ang kaligayahan ng kanyang anak sa isang
lalaking mahirap sa materyal na bagay, isang doktor na walang mga pasyenteng nagbabayad,
isang manunulat na hindi kumikita sa kanyang panulat, at isang repormista na pinag-uusig ng
mga prayle at mga opisyal ng pamahalaan ng kanyang sariling bansa. Bagamat hindi sila
makapagpakasal, naghiwalay sina Rizal at Nelly bilang magkaibigan.

 On March 29, 1891, the eve of his departure from Biarritz to Paris. He finished the manuscript El
filibusterismo, Writing to Blumentrit on that date, He said:

“I have finished my book! Oh no, I have not written in it my idea of revenge against my enemies
but only what is for the good of those who are suffering, for the rights of the Filipino race,
though brown and may not have good features! Surely, I will leave tomorrow from Paris, and
from there I don’t know where I am going.”

- Sumulat si rizal kay bluementrit at pinaliwanag nya na hindi niya sinulat ang nobela para
maghiganti sa knyang mga kaaway bagkus ito ay patungkol sa mga ideya para sa kapakanan ng
mga taong naghihirap para sa Karapatan ng mga Pilipino, kahit sila ay kayumanggi at hindi
Maganda ang kanilang anyo. Pinapakita ang kahalagahan ng pagiging makatao at Makabayan.
Sinabi dn ni rizal sa liham na siya ay aalis na ng paris at hindi niya alam kung san siya tutungo.

 March 30, 1891 Rizal bade farewell to the Bousteads and proceed to Paris by train.

Nagdesisyon si Jose Rizal na umalis sa tahanan ng pamilya Boustead dahil sa kanyang

pakiramdam na ang kanyang pagkakaroon doon ay nagdudulot ng masyadong maraming
kaguluhan at abala para sa kanila. Bukod dito, si Rizal ay patuloy na binabantayan ng mga
awtoridad ng Espanya, na nagdududa sa kanyang mga gawain at kilos.

 He stayed at home of his friend, Valentin Ventura, on 4 Reu de Chateaudum.

Rizal stayed at Valentin Ventura’s residence in Paris because it was a convenient, comfortable,
and welcoming place for him to stay while he pursued his studies and research.

 April, 1891 Rizal was back in Brussels.

Rizal returned to Brussels to work on his writing, He had already written his first novel and was
now working on his second novel, El filibusterismo,natuklasan ni Rizal ang Brussels ay isang
magandang lugar para sa pagsusulat dahil ito ay isang mapayapang lungsod at may mga lugar na
nakapagbibigay ng inspirasyon sa kanyang mga ideya.

 May 30, 1891 Revision of the finished manuscript of El Filibusterismo was mostly completed for
printing in Brussels.

 On July 5, 1891 Rizal left Brussels for Ghent, a famous university city in Belgium. His reason for
moving to Ghent were:

1. The cost of printing in Ghent was cheaper than in Brussels and;

2. To escape from the enticing attraction of Petite Suzzane.

Because he recognized the potential consequences and distractions that could arise from getting
involved with her.

 Rizal met two compatriots: Jose Alejandro (Pampanga) and Edilberto Evangelista (Manila)

 Rizal lived in a cheap boarding house with Jose Alejandrino as roommate.

- Ang kanilang pamumuhay ay napakatipid, kung saan sila ay nakakaraos lamang sa mga
pangunahing pangangailangan.

 Jose Alejandrino, Rizal’s roommate in Belgium related that he was the one who canvased
printing press for El Fili.
- Isang taon pagkatapos, naging heneral si Alejandro sa panahon ng digmaan ng mga Pilipino at
Amerikano noong 1899-1902, at naging inhinyero. Ipinahayag niya sa kanyang mga alaala ang
kanilang mahirap na buhay sa Ghent.

 F. MEYER-VAN LOO PRESS No. 66 Viaanderen Street - Who was willing to print his book on
installment basis.

- Nagsangla si Rizal ng kanyang mga alahas upang makabayad ng down payment at ng mga partial
payments noong nagpapaimprenta siya ng El Filibusterismo. Sa kabila nito, naging desperado si
Rizal dahil unti-unti nang nauubos ang kanyang pera at hindi dumating ang inaasahang tulong
mula sa kanyang mga kaibigan. Nakatanggap siya ng tulong mula kay Basa at 200 piso mula kay
Rodriguez Arias para sa mga kopya ng Morga's Successos na ibinebenta sa Maynila.

 Rizal financed El Fili’s printing by pawning his properties. In a letter to Jose Basa dated July 9,
1891, he related: “For past three months I have not received a single centavo, so I have pawned
all that I have in order to publish this book. I will continue publishing it as I can; and when there
is nothing to pawn I will stop…”

Sabi ni rizal "Sa loob ng nakaraang tatlong buwan, hindi ako nakatanggap ng kahit isang sentimo,
kaya't nasangla ko ang lahat ng meron ako upang mapublish ko ang aklat na ito. ipagpapatuloy
ko ang pagpriprint o pag iimprenta nito hangga't kaya ko; at kapag wala na akong maipasangla,
titigil na ako..."

Sa susunod na liham ni Rizal kay Basa, ibinahagi niya ang malungkot na balita na kailangan itigil
ang pagpapaimprenta dahil sa kakulangan ng pondo.

 August 6, 1891 The printing had suspended.

Dito na papasok sa eksena si Valentin Ventura

 The honor of being called “the savior of the Fili” had gone to Valentin Ventura.

Dahil sa nalaman niya ang kalagayan ni Rizal, nag-alok si Ventura ng tulong pinansyal kay Rizal. Sa
mga palagay natin, maaaring nababagabag ang konsensiya ni Ventura, kaya't nagbigay siya ng
maluwag na tulong pinansyal para sa nobela ni Rizal.

 Ventura’s help, Rizal found it necessary to fundamentally shorten the novel.

Erasing 47 whole pages from 279-page manuscripts to save expenses. Thus,

 The printed El Fili, which came off the press by the middle of September 18, 1891.

turned out comprising only 38 chapters compared to the 64 of the Noli-contrary to his original
plan to make a longer sequel.

 Rizal Sent the two printed copies to Hongkong – one for Jose Basa and the other for Sixto Lopez.

Dahil sila ay kapwa tagasuporta ng kilusang pangkalayaan ng Pilipinas at naninirahan sa

Hongkong noong panahong iyon. Pinahahalagahan ni Rizal ang kanilang mga opinyon at
pananaw, at nais niyang ibahagi ang kanyang gawain sa kanila bilang isang paraan ng
paghahanap ng kanilang opinyon at suporta.

Si Basa at Si Lopez ay nagbigay ng tulong pinansyal kay Rizal para sa pagpapalimbag ng kanyang
mga akda at naging bahagi ng kanyang mga gawain para sa pagpapalaya ng Pilipinas.

 For Ventura’s salvific act, Rizal gave him the novel’s original manuscript, a pen and an
autographed printed copy.

 Rizal sent other complimentary copies to Blumentritt, Mariano Ponce, G. Lopez Jaena, T.H. Pardo
de Tavera, Antonio and Juan Luna.

Nagpadala si Rizal ng kopya dahil silang lahat ay mga maimpluwensiyang personalidad sa

kilusang pangkalayaan ng Pilipinas at tagasuporta ng gawain ni Rizal.
  The member of the Filipino colony of Barcelona published a tribute in La Publicidad.

Naglathala ang La Publicidad ng isang pagpupugay sa El Filibusterismo dahil ang nobela ay isang
makabuluhang gawain na naghamon sa kasalukuyang kalagayan at nagbigay ng inspirasyon sa
henerasyon ng mga Pilipino upang ipaglaban ang kanilang karapatan at kalayaan. Si Jose Rizal ay
isang bayani at simbolo ng kilusang pangkalayaan ng Pilipinas.

 The Liberal Madrid newspaper, El Nuevo Regimen, serialized the novel in its issues of October,
1891.

Inilathala ng El Nuevo Regimen ang El Filibusterismo dahil ang nobela ay isang mahalagang
gawain ng panitikan na tumatalakay sa mga mahahalagang isyu sa lipunan at pulitika sa Pilipinas,
at dahil nakita nila ang pagkakabahagi ng nobela bilang isang paraan ng pagpapalaganap ng
adhikain para sa kalayaan ng Pilipinas.

 First edition (Ghent edition) of novel were placed in wooden boxes and shipped to Hongkong.

Ang Ghent Edition ng El Filibusterismo ay ipinadala sa Hong Kong upang ipamahagi sa mga
Pilipinong lumipat na naninirahan doon. Ngunit halos lahat ng mga kahon ay kinumpiska at
nawala ang mga libro. Kaya nangyari na agad na naging bihirang mahanap ang libro, at ang mga
ilang natitirang kopya ng Ghent Edition ay ibinebenta sa napakamataas na presyo, na umaabot
hanggang 400 pesetas kada kopya.

 In 1925, the Philippine government bought the El Fili manuscript from Ventura for a large sum of
10,000 Pesos.

Binili ng pamahalaang Pilipinas ang orihinal na manuskrito dahil ito ay itinuturing na mahalagang
kultural na artepakt at mahalagang bahagi ng kasaysayan ng Pilipinas. Ang manuskrito ay isang
simbolo ng pakikibaka ng Pilipinas para sa kalayaan at patunay sa kahusayan at talino ni Jose
Rizal.

 It is now being kept in the National Library or Filipiana Division of the Bureau of Public Libraries,
Manila.

Filibusterismo and Gomburza

The “Filibusterismo” in the novel’s title is derived from the simpler term “filibustero”. Rizal had to define
the word filibusterismo to his German friend Ferdinand Blumentrit, who did not understand his use of
the word in Noli Me Tangere. In letter, Rizal explained:

“The word filibustero is little known in the Philippines. The masses do not know it yet. I heard it for the
first time in 1872 when the tragic executions took place.”

“I still remember the panic that this word created. Our father forbade us to utter it, as well as the words
Cavite, Burgos, etc. The Manila newspaper and the Spaniards apply this word to one whom they want to
make are revolutionary suspect.”

“The Filipinos belonging to the educated class fear the reach of the word. It does not have the meaning
of freebooters; it rather means a dangerous patriot who will soon be hanged or well, a presumptuous
man.”

- Sa isang liham kay Ferdinand Bluementritt, ipinaliwanag ni Jose Rizal ang kanyang depinisyon ng
terminong "filibusterismo" na tumutukoy sa rebolusyonaryong diwa ng mga Pilipino, na kung
saan ay naka-karakterisa ng pagnanais para sa kalayaan at handang lumaban para rito.
Naniniwala siya na ang terminong ito ay maling ginamit ng mga Kastila para tukuyin ang
anumang uri ng pagtutol o pagkadismaya, kahit na ito ay hindi marahas ginamit nila ito upang
ibigay pagkakakilanlan sa mga taong kumakalaban sa gobyerno ng mga kastila bagkus, sinabi ni
Rizal na ang tunay na diwa ng "filibusterismo" ay hindi tungkol sa karahasan o paghihimagsik,
kundi tungkol sa pagnanais para sa katarungan at kalayaan. Naniniwala siya na may karapatan
ang mga Pilipino na labanan ang mapang-aping at hindi makatarungang mga patakaran ng
 kolonyal na pamahalaan ng Espanya, at dapat na payagan silang gawin ito nang mapayapa at
walang takot sa mga represalya.

GOMBURZA- Rizal dedicated El Filibusterismo to be three martyred priests to Cavite Munity. The
execution of the three priest was significant to the title of the novel.

- Ibinigay ni Rizal ang nobela para sa mga paring Gomburza bilang isang paraan ng pagpaparangal
sa kanilang alaala at pagbibigay-pugay sa kanilang sakripisyo. Pinaniniwalaan ni Rizal na sila ay
mga martir para sa adhikain ng kalayaan ng Pilipinas at mga simbolo ng pakikibaka laban sa
kolonyal na pamamahala ng Espanya. Bukod dito, naniniwala si Rizal na ang pagkakakulong at
pagpapahirap sa tatlong pari ay isang malinaw na halimbawa ng mga hindi makatarungang
gawain at pang-aabuso ng kolonyal na pamahalaan ng Espanya.

The dedication partly reads: “To the memory of the priest…… Don Mariano Gomez (85 years old), Don
Jose Burgos (30 years old), Don Jacinto Zamora (35 years old) Executed in the Bagumbayan Field on the
28th of February, 1872... I have the right to dedicate my work to you as victims of the evil which I
undertake to combat….”

- Ngunit nagkamali si Rizal sa pagtukoy sa edad ng mga pari at petsa ng kanilang pagkakakulong.
Sa panahon ng kanilang pagkamatay noong ika-17 at hindi ika-28 ng Pebrero 1872, si Gomez ay
nasa edad na 73 at hindi 85, si Burgos ay 35 at hindi 30, at si Zamora ay 37 at hindi 35. Tulad ng
maraming estudyante ngayon, lalo na ang mga lalaki, maaaring hindi gaanong magaling si Rizal
sa pagtanda ng mga detalye sa kasaysayan tulad ng mga petsa at edad.

Two Features in the manuscript do not appear in the printed book, namely: the FOREWORD and the
WARNING.

The FOREWORD was nonetheless addressed “To the Filipino People and Their Government.”

- Ang FOREWORD O PAHIWATIG O PANIMULA ng El Filibusterismo ay hindi lumabas sa

nakaimprentang manuskrito dahil ito ay itinuturing na sobrang kontrobersyal at maaaring
magdulot ng tensyon o pagkagalit ng mga Kastila. Kinatatakutan nila na ang FOREWORD ay
magbibigay-inspirasyon sa mga Pilipino na mag-alsa laban sa kolonyal na pamahalaan at humingi
ng kalayaan.

The WARNING and an INSCRIPTION includes on the title page by the author’s friend, FERDINAND
BLUEMENTRIT.

- Ang paglalagay ng "The WARNING" at "INSCRIPTION" sa pahina ng pamagat ng ilang sumunod

na edisyon ng El Filibusterismo ni Ferdinand Bluementritt ay isang paraan ng pagpapreserba sa
orihinal na layunin ng nobela at pagbibigay-pugay sa alaala ni Jose Rizal. Binibigyang-diin ng "The
WARNING" ang pagpapahalaga ni Rizal sa mapayapang reporma, habang ang "INSCRIPTION" ay
nagbibigay-pugay sa kanyang pagkakaibigan kay Bluementritt at kanyang kontribusyon sa
kilusang pangkalayaan ng Pilipinas.

OBJECTIVES OF DR. JOSE RIZAL OF WRITING EL FILIBUSTERISMO

1. To defend Filipino people from foreign accusations of foolishness and lack of knowledge.

- Noong panahon ng kolonyalismo ng Espanya, madalas na inilalarawan ang mga Pilipino bilang mga
mangmang at hindi nakapag-aral, at ang kanilang pakikibaka para sa kalayaan ay binabalewala bilang
mga aksyon ng mga taong walang kaalaman. Naniniwala si Rizal na ang mga akusasyong ito ay hindi
totoo at hindi makatarungan, at nakita niya ang kanyang pagsusulat bilang isang paraan upang ipakita
ang talino, kahusayan, at kagandahan ng mga Pilipino. Sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga
katiwalian at korupsyon ng pamahalaang kolonyal ng Espanya, naniniwala si Rizal na maipapakita niya sa
buong mundo na ang mga Pilipino ay may kakayahang mag-isip at kumilos nang independyente, at
nararapat na silang tratuhin ng may respeto at dignidad.

2. To show the Filipino people living during Spanish colonial period and the cries and woes of this
countrymen against abusive officials.
- Naniniwala si Rizal na ang pagsusulat ng El Filibusterismo ay magbibigay ng pag-asa at inspirasyon sa
mga Pilipino na makipaglaban para sa kanilang kalayaan at karapatan. Sa pamamagitan ng pagpapakita
ng mga katiwalian at pang-aabuso ng mga opisyal ng pamahalaan, naniniwala si Rizal na magiging mas
malawak ang pag-unawa ng mga Pilipino sa kanilang sitwasyon at magiging handa silang magpakalaban
para sa kanilang mga karapatan.

3. To discuss what religion can really do to everyday lives.

- Isa sa mga layunin ni Jose Rizal sa pagsusulat ng El Filibusterismo ay upang talakayin ang tunay na papel
ng relihiyon sa pang-araw-araw na buhay ng mga tao. Sa nobela, ipinakita ni Rizal ang mga suliranin at
kahirapan na kinakaharap ng mga Pilipino dahil sa mga makapangyarihang simbahan at mga relihiyosong
lider. Naniniwala si Rizal na ang relihiyon ay dapat na maging isang gabay sa pagpapabuti ng buhay ng
mga tao, at hindi dapat maging dahilan ng pang-aabuso at kahirapan. Sa pamamagitan ng paglalahad ng
mga karanasan ng mga pangunahing karakter sa nobela, ipinakita ni Rizal ang mga panganib na dulot ng
relihiyong nakakulong sa tradisyon at hindi nagbabago sa kabila ng pagbabago ng panahon.

4. To expose the cruelties, graft and corruption of the false government and honesty show the wrong
doings of Filipinos that led to further failure.

- isa rin sa layunin ni Rizal sa pagsusulat ng El Filibusterismo ay upang magbigay ng pagkakataon sa mga
Pilipino na mag-isip at magtanong tungkol sa kanilang mga gawain at kung paano ito nakakaapekto sa
kanilang buhay at sa buong bansa. Sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga maling gawain ng mga
Pilipino, naniniwala si Rizal na magiging mas malawak ang pag-unawa ng mga tao sa mga suliraning
kinakaharap ng bansa at magiging handa silang magbago at magpakabuti upang makamit ang tunay na
kalayaan at kaunlaran.

THEMES

o The El Filibusterismo exposes the real picture of Filipino society at the hands of the Spanish
authorities.

- Isa sa mga tema ni Jose Rizal sa pagsusulat ng El Filibusterismo ay upang ilantad ang mga
karahasan, katiwalian, at korapsyon ng mapanlinlang na pamahalaan, at ipakita ang mga maling
gawain ng mga Pilipino na nagdulot ng karagdagang pagkabigo sa kamay ng mga espanyol

o El Filibusterismo offers various means of attaining social reform and somewhat hinted what
Rizal’s believed was ideal.

- ang mga tema ng El Filibusterismo ni Jose Rizal ay nagbibigay ng mga paraan upang makamit ang
pagbabago sa lipunan, at nagpapakita ng ideyal na pamumuhay ng mga tao. Sa pamamagitan ng
mga tema na ito, naniniwala si Rizal na ang mga Pilipino ay magiging handa at magkakaroon ng
lakas upang labanan ang mga suliranin at kahirapan na kinakaharap ng bansa, at makamit ang
tunay na kalayaan at kaunlaran.

o In closing chapters rather insinuate that freedom must be attained without bloodshed.

- Sa pagtatapos ng nobelang El Filibusterismo, hindi direktang binanggit ni Jose Rizal na ang

kalayaan ay dapat makamit nang hindi kailangang magdulot ng dugo o karahasan. Sa halip, sa
pamamagitan ng mga pangyayari sa nobela, ipinakita ni Rizal ang kahalagahan ng pagkakaisa at
pagtutulungan upang makamit ang tunay na kalayaan. Sa huli, pinapakita ni Rizal na ang
pagkakaroon ng tunay na kalayaan ay hindi lamang tungkol sa pagpapalaya sa mga tanikala ng
kolonyalismo, kundi tungkol din sa pagpapalaya ng mga tao mula sa mga suliranin ng kahirapan,
katiwalian, at korapsyon. Binigyang-diin ni Rizal na ang pagkakaroon ng tunay na kalayaan ay
nangangailangan ng pagkakaisa at pagtutulungan ng mga tao, at hindi lamang ng paggamit ng
karahasan.

NOLI AND FILI COMPARED

Noli contains 64 chapters

The Noli is a romantic novel; it is a “work of the heart”

- Ang nobelang Noli Me Tangere ni Jose Rizal ay itinuturing na "work of the heart" dahil sa malalim
na damdamin at emosyon na nakapaloob dito. Ito ay isang obra maestra na nagpapakita ng mga
suliranin at kahirapan na kinakaharap ng mga Pilipino noong panahon ng kolonyalismo ng
Espanya.
- Sa pamamagitan ng mga pangyayari sa nobela, ipinakita ni Rizal ang kanyang malalim na
pagmamahal sa bayan at ang kanyang pagnanais na makamit ang tunay na kalayaan at kaunlaran
para sa mga Pilipino. Ipinakita niya ang kanyang malasakit sa mga Pilipino na nagdusa sa ilalim ng
kolonyalismo at kanyang pagtitiyak na may magagawa upang maiangat ang kalagayan ng mga ito.

Fili contains 38 chapters

The Fili is a political novel; it is a “work of the head”

- Ang nobelang El Filibusterismo ni Jose Rizal ay itinuturing na "work of the head" dahil sa
kahusayan ng pagkakagawa nito. Ito ay isang obra maestra na nagpapakita ng mga suliranin at
kahirapan na kinakaharap ng mga Pilipino noong panahon ng kolonyalismo ng Espanya.
- Sa pamamagitan ng mga pangyayari sa nobela, ipinakita ni Rizal ang kanyang katalinuhan at
kahusayan sa pagsusulat, at nagpakita ng malalim na pag-unawa sa mga suliraning kinakaharap
ng mga Pilipino. Ipinakita niya ang kanyang pagmamahal sa bayan at ang kanyang pagnanais na
makamit ang tunay na kalayaan at kaunlaran para sa mga Pilipino.