DEMOKRATİK SİYASET

SİYASET BİLİMİNİN ÇAĞDAŞ TEMELLERİ

DAVUT ATEŞ

Dora Yayıncılık, 2015, Bursa

DAVUT ATEŞ
Yazar 1972 Mersin / Gülnar doğumludur. 1995 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun olmuştur. Aynı Bölüm’den 1998 yılında
‘‘Economic Liberalization and Changes in Fundamentalist Movements: The Case of Muslim
Brotherhood in Egypt’’ başlıklı teziyle Yüksek Lisans derecesi almıştır. Yine aynı Bölüm’den
2004 yılında ‘‘Political Legitimacy of Nation State: Shifts within the Global Context’’ başlıklı
teziyle Doktora derecesi almıştır. Yapmış olduğu akademik çalışmalar neticesinde 2011
yılında Üniversiteler Arası Kurul tarafından Doçentlik unvanı verilmiştir. 1996-2007 yılları
arasında Dış Ticaret Müsteşarlığı’nda Uzman olarak çalışmış, 2007-2010 yılları arasında T.C.
Sana Büyükelçiliği’nde (Yemen) Ticaret Müşaviri olarak diplomatik görevde bulunmuştur.
2010-2011 Öğretim yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler
Bölümü’nde geçici öğretim görevlisi olarak dersler vermiştir. 2011 yılından beri Selçuk
Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde Öğretim Üyesi olarak görev yapmaktadır.
Uluslararası Politika, Türk Dış Politikası, Uluslararası Örgütler, Avrupa Birliği, Siyaset
Bilimine Giriş dersleri vermektedir. Uluslararası ilişkiler kuramları, küreselleşme, Türk dış
politikası, Ortadoğu politikaları gibi alanlarda uluslararası ve ulusal hakemli dergilerde
yayınlanmış çok sayıda makalesi bulunmaktadır. Uluslararası Örgütler: Devletlerin
Örgütlenme Mantığı, Uluslararası Politika: Dünyayı Anlamak ve Anlatmak, Türk Dış
Politikasına Giriş: Yeni Muhafazakarlık ve Doğu-Batı Ekseninde Yapısal Değişim, Toplumsal
Hesaplaşmaya Giriş: Yeni Şehrin İnşası Üzerine, Pratik Siyaset Rehberi başlıklı kitapları
yayınlanmıştır. İngilizce ve Arapça bilmektedir. Evli ve iki çocuk babasıdır.
 ÖNSÖZ
Siyaset biliminin ne olduğu konusunda ön fikir sahibi olmak isteyen sıradan bir
okuyucu veya siyaset bilimiyle giriş düzeyinde tanışmak isteyen bir lisans öğrencisinin ilk
eline alacağı kitapların başlıklarında ‘‘Siyaset Bilimine Giriş’’, ‘‘Siyaset Bilimi’’, ‘‘Siyaset
Biliminin Temelleri’’, ‘‘Siyasal Düşünceler Tarihi’’ veya ‘‘Siyasal Sistemler’’ gibi
terkiplerden biri bulunur. Kitabın başlığı hangisi olursa olsun içerik itibariyle çoğunluğu
muhtemelen benzer kavramları, düşünceleri, ideolojileri, olguları, örnek incelemeleri, tarihi
özetleri, yaklaşımları ve analizleri içerecektir. Her çalışmada, kitabı kaleme alma ihtiyacı
hisseden yazarın önceliği doğrultusunda bir konu dizini, tartışma silsilesi ve merkezi
kavramlar etrafında okuyucuya siyaset biliminin belli başlı çerçevesi anlatılır ve bir kısım
sorular ortaya atılarak, bu kapsamda okuyucunun daha ileri bir okuma yapmasına yol açacak
alternatif kapılar açılır.
Söz konusu niteliklere uygun olarak Türkçede bu alanda yapılmış pek çok değerli
çalışma mevcuttur. Örneğin Münci Kapani’nin Politika Bilimine Giriş başlıklı kitabı bir
klasik haline gelmiştir. Aynı şekilde Siyaset Bilimine Giriş ortak başlığıyla Erol Turan, Bülent
Daver, Ali Öztekin ve Esat Çam’ın ayrı ayrı yaptıkları çalışmalar bu alandaki Türkçe
literatüre önemli katkılar sunmuştur. Ayrıca Ahmet Taner Kışlalı ve Davut Dursun’un Siyaset
Bilimi ortak başlığı ile ayrı ayrı ortaya koydukları eserler konuyu farklı perspektiflerden ele
almıştır. Son dönemde Gökhan Atılgan ve E. Attila Aytekin tarafından hazırlanmış olan
Siyaset Bilimi başlıklı derleme eser konuyla ilgili daha güncel tartışmaları içermektedir.
Elbette tek bir çalışma ile siyaset biliminin bütün konularının her yönüyle incelenmesi
ve okuyucuya ayrıntılı biçimde sunulması olanağı yoktur. Söz konusu eserlerin bir kısmı
böyle bir çaba içerisine girmiş olsa da, bunun siyaset bilimiyle yeni tanışan bir okuyucu
açısından ne kadar elverişli bir yöntem olduğu tartışmaya açıktır. Bazı çalışmalar ise konuyu
biraz daha sınırlandırarak belirli tartışma başlıkları itibariyle daha sade ve anlaşılır bir yöntem
benimsemeye gayret sarf etmiştir.
Yukarıda bahsi geçen çalışmaların hemen hemen hepsinde demokrasi konusu bir şekilde
ele alınmıştır. Ya yönetim biçimlerinden, ya siyasal rejimlerden, ya da siyasal düşünceler
geleneğinden veya temel kavramlardan biri şeklinde demokrasi başlığı adı geçen çalışmalarda
yer bulmuştur. Ancak bu eserler demokrasi konusunu özellikle merkeze alıp siyaset bilimine
bu açıdan bakmamışlardır. Bunun yerine demokrasi çoğunlukla başlı başına incelenmesi
gereken ayrı bir başlık şeklinde değerlendirilmiştir ki, bu alanda son dönemde örneğin Oktay
Uygun tarafından kaleme alınan Demokrasi başlıklı eser oldukça doyurucu bir çerçeve
sunmaktadır. Yine Robert Dahl’ın Türkçeye çevrilen Demokrasi Üzerine başlıklı kısa
çalışması demokrasiyle doğrudan ilgilenenler açısından ufuk açıcı analizler barındırmaktadır.
Diğer yandan sosyal bilimlerin ‘‘bilimsellik’’ niteliği zaten tartışmaya açık olduğuna,
siyaset bilimi sosyal bilimler ailesi içinde yer alan özel bir saha olduğuna göre, siyaset
araştırmalarının ‘‘bilim’’ şeklinde sunulması aynı soru işaretlerini taşımaktadır. Öyleyse
siyasetin temel konularının araştırılması sırasında ‘‘bilimsellik’’ ölçütünü fazlasıyla
abartmadan, içinde bulunduğumuz şartlar dahilinde konuya yaklaşma gereği bulunmaktadır.
Demokrasi konusu böyle bir gerekliliğin ürünü olarak siyaset biliminin en temel konularından
bir olarak değerlendirilmelidir. Bugün dünyadaki en otokratik rejimler bile öyle veya böyle
kendilerini demokrasinin belirli unsurlarına dayanmak mecburiyetinde hissetmektedir. Yine
dönüşme çabası içerisindeki birçok toplumun girişimleri genel olarak ‘‘demokratikleşme’’
başlığı altında toplanmaktadır. Benzer şekilde batılı ülkelerde bugün tanık olduğumuz siyasal
sistem birçok yönü itibariyle artık ‘‘ileri demokrasi’’ şeklinde nitelendirilmektedir. Bu ve
benzeri gelişmeler demokrasinin çağdaş toplumlarda siyasetin ana unsuru, mekanizması,
aracı, meşruiyet kaynağı veya çerçevesi haline geldiğini göstermektedir. O halde siyasetin
temel konularının demokrasiden görece özerk biçimde incelenmesi veya demokrasinin siyaset
biliminin salt alt başlıklarından biri olarak değerlendirilmesi pek mümkün görünmemektedir.
Bu düşünce doğrultusunda siyaset bilimi ile demokrasiyi birlikte işleyerek okuyucunun
baştan çağımız koşulları çerçevesinde siyaset olgusunu kavramasının daha anlamlı olacağı
açıktır. Günümüzde siyaset demokrasinin dayatmaları neticesinde belirli kalıplara dökülmeye
ve belirli nitelikler kazanmaya zorlanmaktadır. Bu gelişme bize siyasete ‘‘demokratik’’
sıfatını ekleme yükümlülüğü getirmektedir. Çağımızda siyasetin demokrasi olgusundan ve
zorlamasından bağımsız biçimde ele alınması artık olanaklı değildir.
Elinizdeki çalışmanın başlığı bu kapsamda özellikle ‘‘Demokratik Siyaset’’ olarak
seçilmiştir. Birçok bölümde siyaset biliminin geleneksel konuları ele alınmış, ancak bunlar
daha sonraki bölümlerde işlenecek olan demokratik siyasetin anlaşılmasına hazırlık
mahiyetinde sunulmuştur. Böylece sıradan bir okuyucu, içinde bulunduğumuz çağda
demokrasi ile siyaset arasındaki karşılıklı etkileşimi daha sarih biçimde anlama, ayrıca
demokratik ve anti-demokratik siyaset arasındaki farkları daha işlevsel biçimde kavrama
imkanına kavuşmuş olacaktır. Sonuçta demokrasinin yoğun baskısının hissedildiği
günümüzde, siyaset araştırmasıyla yeni tanışan okuyucular veya öğrenciler
demokratikleşmenin önündeki bir kısım tuzakları daha nesnel biçimde değerlendirme şansı
yakalayabilecektir.
Günümüzde siyasetin gittikçe demokratikleşme zorunluluğu hissettiği, siyasilerin de
bunun gereklerine cevap verme sorumluluğu altında bulundukları bir vakıadır. Oysa benzer
bir demokratikleşme çabasının siyasal araştırmalarda pek de disiplinli biçimde ele alınmadığı
bir gerçektir. Nasıl ki siyaset daha demokratik olma baskısı altındaysa, benzer bir zorlamanın
siyasetin bilimsel incelenmesinde de bulunması tabii bir gerekliliktir. Siyaset ve demokrasi
arasındaki çağdaş etkileşimi anlama, kavrama ve analiz etme yetenekleri kazanmaya çalışan
herkesin bu iki olguyu daha baştan bir arada değerlendirmesi zaruridir. Çağdaş birey siyasetin
demokratikleşmesini talep ediyorsa, siyaset bilimi içerisinde demokrasinin kapladığı alanın
genişletilmesi doğaldır. Kitabın ana motivasyon kaynağını bu düşünce oluşturmuştur.
Konuların incelenmesi sırasında salt literatür taraması yapıldığı izlenimi verebilecek
derlemelerden özenle kaçınılmıştır. Okuyucuyu daha ileri boyutta bir incelemeye sevk etme
adına gerektiği yerlerde ilgili literatüre göndermeler yapılmış, ancak bunların özetlenmesi
yerine çağımızdaki gelişmeleri dikkate alarak mümkün olduğunca özgün değerlendirmeler
sunulmaya ve cevabı beklenen yeni sorular keşfedilmeye çalışılmıştır.
Konunun hassasiyeti ve önemine binaen çalışmanın Türkçe literatüre küçük çaplı da
olsa bir katkı sunmasını, genel okuyucu kitlesine ve siyaset öğrencilerine yardımcı olmasını
temenni ederim. Kitabı basma konusunda tereddüt etmeyen, hatta bendenizi cesaretlendiren
yayıncıma ayrıca teşekkür ederim.

Ankara, 2015 Davut Ateş

davutates333@gmail.com
 İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ………………………………………………………………………………….. …

GİRİŞ: BEŞERİ BİR OLGU OLARAK SİYASET ……..…...………………………. …

Siyasetin Anlamı .…..………………………………………………………………... …
Siyasetin Toplumsallığı .......…………………………………………………………. …

BİRİNCİ KISIM
SİYASET VE SİYASAL ARAŞTIRMALAR
1. SİYASAL ARAŞTIRMALARIN BİLİMSELLİĞİ ………………………………... …
1.1. Siyasal Araştırmaların ‘‘Bilimsellik Açığı’’ ....…………………………………. …
1.2. Siyasal Araştırmaların Başlıca Aşamaları .....…………………………………… …
1.2.1. Hazırlık ..….…………...…………………………………………………………… …
1.2.2. Verilerin Toplanması ...…......…………………………………………………… …
1.2.3. Verilerin İşlenmesi .………………………………………………………………. …
1.2.4. Raporlama ve Değerlendirme ..…………………………………………………. …
1.3. Siyasal Araştırma ve Akademik Özgürlük ….…………………………………... …

2. SİYASETİN VE SİYASET BİLİMİNİN ÇERÇEVESİ …………..………………. …

2.1. Siyasetin Ana Konuları ...……………………………………………………….. …
2.2. Siyasetçilik Olgusu .…………………..…………………………………………. …
2.3. Siyaset Biliminin Sınırları ....……………………………………………………. …
2.4. Siyaset Bilimcinin Kimliği ...………………..…………………………………... …

3. SİYASET BİLİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ………………………………… …

3.1. Devlet …………………………………………………………………………… …
3.2. Siyasal İktidar ....………………………………………………………………… …
3.3. Hükümet ...………………………………………………………………………. …
3.4. Siyasal Meşruiyet ...……………………………………………………………... …
3.5. Egemenlik (hakimiyet) ....……………………………………………………….. …
3.6. (Ana)yasa ....……………………………………………………………………... …
3.7. Seçkincilik ve Vesayet ..………………………………………………………… …
3.8. Demokrasi ....…...………………………………………………………………... …
3.9. Yetki Paylaşımı veya Devri ....…………………………………………………... …

4. SİYASAL DÜŞÜNCELER VE İDEOLOJİLER ....………………………………... …

4.1. Liberalizm ....…………………………………………………………………….. …
4.2. Muhafazakarlık ....……………………………………………………………….. …
4.3. Milliyetçilik ....…………………………………………………………………... …
4.4. Faşizm ....………………………………………………………………………… …
4.5. Siyasal İslam .……………………………………………………………………. …
4.6. Marksizm – Sosyalizm ....……………………………………………………….. …
4.7. Anarşizm ....……………………………………………………………………… …
4.8. Demokratik Sol ....……………………………………………………………….. …
4.9. Feminizm ....……………………………………………………………………... …
4.10. Çevrecilik ……………………………………………………………………… …
4.11. Demokrasi İdeali .....…………………………………………………………… …
5. DEVLETİN NİTELİKLERİ VE SİYASAL SİSTEMLER ..…………………........ …
5.1. Devletin Nitelikleri ....…..……………………………………………………….. …
5.2. Devlet Biçimleri (Sistem) ....…………………………………………………….. …
5.2.1. Merkeziyetçi Devlet ..…………..…………………………………………………. …
5.2.2. Birleşik Devlet .…………………………....……………………………………… …
5.3. Yönetim Biçimleri (Rejim) ....…………………………………………………… …
5.3.1. Monarşi .….……………………….……………………………………………….. …
5.3.2. Diktatörlük .….………….…………………………………………………………. …
5.3.3. Oligarşi .….…………………………………………………………………...…… …
5.3.4. Anarşi .…..…………………………………………………………………………. …
5.3.5. Demokrasi ..………………….…………………………………………………….. …
5.4. İlişki Biçimleri (Yapı) ....…………………....…………………………………... …
5.4.1. Otoriter Yapılar .…...……………………………………………………………... …
5.4.2. Totaliter Yapılar .…...…………………………………………………………….. …
5.4.3. Çoğulcu Yapılar ....….....…………………………………………………………. …

6. KÜRESEL SİYASET ………………………………………………………………... …

6.1. Anarşi ve Uluslararası Politika ………….......…………………………………... …
6.2. Küreselleşmenin Gelişimi ve Sonuçları .………………………………………... …
6.3. Küresel Sistem ve Siyaset Olgusu ...…………………………………………….. …
6.4. Küresel Siyasetin Demokratikleşmesi ...………………………………………… …

İKİNCİ KISIM
DEMOKRATİK SİYASET
7. DEMOKRATİK SİYASET: ÇERÇEVE VE ESASLAR …………………………. …
7.1. Demokratik Siyasetin Tanımı …………………………………………………… …
7.2. Demokratik Siyasetin Tarihsel Gelişimi …….....……………………………….. …
7.3. Demokratik Siyasetin Esasları ...………………………………………………… …
7.3.1. Hedeflere İlişkin Esaslar ...………………………………………………………. …
7.3.2. Araçlara İlişkin Esaslar …………………………………………………………. …
7.3.3. İlkelere İlişkin Esaslar ....………………………………………………………… …
7.4. Demokratik Siyasetin Çağdaş Dinamikleri ……………………………………... …

8. DEMOKRATİK SİYASET: MODELLER ..……………………………………….. …

8.1. Yetki Devri Meselesi ……….…………………………………………………… …
8.1.1. Doğrudan Demokrasi ......………………………………………………………... …
8.1.2. Temsili Demokrasi .…...………………………………………………………….. …
8.2. Yetkinin Uygulanması ….……………………………………………………….. …
8.2.1. Çoğunlukçu Demokrasi ......……………………………………………………... …
8.2.2. Uzlaşmacı Demokrasi ......……………………………………………………….. …
8.3. Yetkinin Paylaşımı ...…….……………………………………………………… …
8.3.1. Başkanlık Rejimi ..….……………………………………………………………... …
8.3.2. Parlamenter Rejim .....……………………………………………………………. …
8.4. Bir Sentez Olarak Çağdaş Demokrasi …………………………....……………... …

9. DEMOKRATİK SİYASET: KATILIM VE AKTÖRLER ....…………………….. …

9.1. Demokratik Katılım ve Gerekçeleri ..…………………………………………… …
9.2. Demokratik Katılım Biçimleri ………………………………………………….. …
 9.3. Katılımcı Aktörler ………………………………………………………………. …
9.3.1. Bireyler .…..………………………………………………..……………………… …
9.3.2. Siyasal Partiler .……………………………………………..……………………. …
9.3.3. Bürokrasi .…..…………………………………………………..…………………. …
9.3.4. Meslek Kuruluşları ve Sendikalar ……………………………………………… …
9.3.5. Ulusal ve Küresel Sermaye ..…………………………………………………….. …
9.3.6. Toplumsal Hareketler ....………………………………………..……………….. …
9.3.7. Medya ve Kamuoyu .……………………………………………..………………. …
9.3.8. Ulusal ve Küresel Sivil Toplum Kuruluşları …………………..……………… …
9.3.9. Yerel Kültürel Aktörler ...………………………………………………………… …

10. DEMOKRATİK SİYASETİN DÜŞMANLARI ..…………….…………...……… …

10.1. Sağ Cephe ..…………………………………………………………………….. …
10.1.1. Geleneksel İktidar Odakları …..………………………………....………….. …
10.1.2. Küresel Kapitalizm ve Zenginler Sınıfı ..…………………………………… …
10.1.3. Etnik Milliyetçilik ..……...…………………………………………………..... …
10.1.4. Faşizm ………………………………………………………………………….. …
10.1.5. Bireyci Liberalizm .………...…………………………………………………. …
10.1.6. Siyasallaşan Din ....……..…………………………………………………….. …
10.2. Sol Cephe …..…………………………………………………………………... …
10.2.1. Devrimci Sosyalizm .....……………………………………………………….. …
10.2.2. Romantik Anarşizm ......………………………………………………………. …
10.2.3. Modernleştirici Tek Partiler ..……………………………………………….. …
10.3. Orta Cephe ……………………………………………………………………... …
10.3.1. Irkçılık ....……………………………………………………………………….. …
10.3.2. Bürokratik Vesayet …..……………………………………………………….. …
10.3.3. Karizmatik Liderlik ...………………………………………………………… …
10.3.4. Yerel Kültürel Hareketler .…..………………………………………………. …
10.3.5. Diğer Devletler ..………………………………………………………………. …

SONUÇ: DEMOKRATİK SİYASETİN CAZİBESİ …….....………………………... …

KAYNAKÇA ……………………………………………………………………………. …