KONTEMPORARYONG ISYU Paksa: Ligal at Lumawak na Konsepto ng

Ika-apat na Markahan Pagkamamamayan

ARALIN 1: PAGKAMAMAMAYAN: KONSEPTO AT
KATUTURAN
Paksa: Konsepto at Katuturan ng
Pagkamamamayan (Citizenship)
Ang konsepto ng citizenship
(pagkamamamayan) o ang kalagayan o katayuan ng
isang tao bilang miyembro ng isang pamayanan o
estado ay maaaring iugat sa kasaysayan ng daigdig.
Tinatayang panahon ng kabihasnang
Griyego nang umusbong ang konsepto ng citizen.
Ang kabihasnang Griyego ay binubuo ng mga
lungsod-estado na tinatawag na polis. Ito ay isang
lipunan na binubuo ng mga taong may iisang
pagkakakilanlan at iisang mithiin. Ang polis ay
binubuo ng mga citizen na limitado lamang sa
kalalakihan. Ang pagiging citizen ng Greece ay isang
pribilehiyo kung saan may kalakip na mga
karapatan at tungkulin. Ayon sa orador ng Athens
na si Pericles, hindi lamang sarili ang iniisip ng mga
citizen kundi maging ang kalagayan ng estado.
Ang isang citizen ay inaasahan na makilahok
sa mga gawain sa polis tulad ng paglahok sa mga
pampublikong asembliya at paglilitis. Ang isang
citizen ay maaaring politiko, administrador,
husgado, at sundalo.
Sa paglipas ng maraming panahon, ay
nagdaan sa maraming pagbabago ang konsepto ng
citizenship at ng pagiging citizen. Sa kasalukuyan,
tinitingnan natin ang citizenship bilang isang ligal na
kalagayan ng isang indibiduwal sa isang nasyon-
estado.
Ayon kay Murray Clark Havens (1981), ang
citizenship ay ugnayan ng isang indibiduwal at ng
estado. Ito ay tumutukoy sa pagiging miyembro ng
isang indibiduwal sa isang estado kung saan bilang
isang citizen, siya ay ginawaran ng mga karapatan
at tungkulin. Sa Pilipinas, inisa-isa ng estado sa
Saligang-batas ang tungkulin at karapatan ng mga
mamamayan nito.
SALIGANG BATAS 1987
Ito ang pinakamataas na batas ng isang
bansa at nakasulat dito ang mahahalagang batas na
dapat sundin ng bawat mamamayan.
ARTIKULO IV
PAGKAMAMAMAYAN
SEKSIYON 1. Ang sumusunod ay mamamayan ng
Pilipinas:
(1) yaong mamamayan ng Pilipinas sa panahon ng
pagpapatibay ng saligang-batas na ito;
(2) yaong ang mga ama o mga ina ay mamamayan
ng Pilipinas;
(3) yaong mga isinilang bago sumapit ang Enero 17,
1973 na ang mga ina ay Pilipino, na pumili ng
pagkamamamayang Pilipino pagsapit sa
karampatang gulang; at
(4) yaong mga naging mamamayan ayon sa batas.
SEK. 2. Ang katutubong inianak na mamamayan ay
yaong mamamayan ng Pilipinas mula pa sa
pagsilang na wala nang kinakailangang gampanang
ano mang hakbangin upang matamo o malubos
ang kanilang pagkamamamayang Pilipino. Yaong
mga nagpasiya na maging mamamayang Pilipino
ayon sa Seksiyon 1, Talataan 3 nito ay dapat ituring
na katutubong inianak na mamamayan.
SEK. 3. Ang pagkamamamayang Pilipino ay
maaaring mawala o muling matamo sa paraang
itinatadhana ng batas.
SEK. 4. Mananatiling angkin ang kanilang
pagkamamamayan ng mamamayan ng Pilipinas na
mag-asawa ng mga dayuhan, matangi kung sa
kanilang kagagawan o pagkukulang, sila ay
ituturing, sa ilalim ng batas, na nagtakwil nito.
SEK. 5. Ang dalawahang katapatan ng mamamayan
ay salungat sa kapakanang pambansa at dapat
lapatan ng kaukulang batas.
Batay naman sa Republic Act 9225
Ang mga dating mamamayang Pilipino na
naging mamamayan ng ibang bansa sa
pamamagitan ng naturalisasyon ay maaaring
muling maging mamamayang Pilipino. Siya ay
magkakaroon ng dalawang pagkamamamayan o
dual citizenship.
DALAWANG URI NG MAMAMAYAN
LIKAS o KATUTUBO – anak ng Pilipino, parehas
mang magulang o isa lang.
NATURALISADO – dating dayuhan na naging
mamayang Pilipino dahil sa proseso ng
naturalisasyon.
MGA PRINSIPYO NG PAGKAMAMAMAYANG
PILIPINO
1. JUS SANGUINIS – Ang pagkamamamayan
ng isang tao ay nakabatay sa
pagkamamamayan ng isa sa kaniyang mga
magulang. Ito ang prinsipyong sinusunod sa
Pilipinas.
2. JUS SOLI - Ang pagkamamayan ay
nakabatay sa lugar kung saan siya
ipinanganak. Ito ang prinsipyong sinusunod
sa Amerika.
NATURALISASYON
Isang legal na paran kung saan ang isang
dayuhan na nais maging mamamayan ng isang
bansa ay sasailalim sa isang proseso sa korte.
Sa kabila nito ay maaaring mawala ang
pagkamamamayan ng isang indibiduwal. Unang
dahilan ay kung siya ay sasailalim sa proseso ng
naturalisasyon sa ibang bansa. Ang ilan sa mga ito
ay ang sumusunod:
1.) ang panunumpa ng katapatan sa Saligang-
Batas ng ibang bansa;
2.) tumakas sa hukbong sandatahan ng ating
bansa kapag maydigmaan, at
3.) nawala na ang bisa ng naturalisasyon.
LUMAWAK NA PANANAW NG
PAGKAMAMAMAYAN
 Tinitingnan ngayon ang pagkamamamayan
hindi lamang bilang isang katayuan sa
lipunan na isinasaad ng estado, bagkus,
maituturing ito bilang pagbubuklod sa mga
tao para sa ikabubuti ng kanilang lipunan.
 Ang pagkamamamayan ng isang
indibiduwal ay nakabatay sa pagtugon niya
sa kaniyang mga tungkulin sa lipunan at sa
paggamit ng kaniyang mga karapatan para
sa kabutihang panlahat.
 Mangyari pa, tinitingnan ng indibiduwal na
siya ay bahagi ng isang lipunan kasama ang
ibang tao.
 Hindi lamang magiging tagamasid sa mga
pagbabagong nagaganap sa lipunan ang
isang mamamayan. Bilang bahagi ng isang
lipunan na may mga karapatan at
tungkuling dapat gampanan, inaasahan na
siya ay magiging aktibong kalahok sa
pagtugon sa mga isyung kinahaharap ng
lipunan at sa mas malawak na layunin ng
pagpapabuti sa kalagayan nito.
 Ayon sa lumawak na pananaw ng
pagkamamamayan, igigiit ng isang
mamamayan ang kaniyang mga karapatan
para sa ikabubuti ng bayan.
 Ang mamamayan ngayon ay hindi
tagasunod lamang sa mga ipinag-uutos ng
pamahalaan.
 hindi niya inaasa sa pamahalaan ang
kapakanan ng lipunan sa halip, siya ay
nakikipagdiyalogo rito upang bumuo ng
isang kolektibong pananaw at tugon sa mga
hamong kinakaharap ng lipunan.
 Batay sa lumawak na pananaw ng
pagkamamamayan, maaari nating matukoy
ang mga katangian ng isang mabuting
mamamayan. Ayon kay Yeban (2004), ang
isang responsableng mamamayan ay
inaasahang:
1. makabayan,
2. may pagmamahal sa kapwa,
3. may respeto sa karapatang pantao,
4. may pagpupunyagi sa mga bayani
 5. Gagampanin ang mga karapatan at Lahat ng nabubuhay naindibiduwal ay may taglay
tungkulin bilang mamamayan, na mga karapatan dahil bawat isa ay nararapat na
6. may disiplina sa sarili, at tratuhin nang may dignidad.
7. may kritikal at malikhaing pag-iisip Historikal ng Pagunlad ng Konsepto ng Karapatang
 Naglahad ang abogadong si Alex Lacson ng Pantao
labindalawang gawaing maaaring
B.C.E. – –Sinakop
539 B.C.E. Sinakopni ni Haring
Haring CyrusCyrus ng
ng Persia
makatulong sa ating bansa. Ang mga
Persia
at at kaniyang
kaniyang mga mga tauhan
tauhan anganglungsod
lungsod ng
gawaing ito ay maituturing na mga simpleng ng Babylon.
Babylon. Pinalayaniya
Pinalaya niya ang
ang mga
mga alipin
alipinat at
hakbangin na maaaring gawin ng bawat isa ipinahayag na namaaari
maaarisilang
silang pumili
pumili ng
ng sariling
sa atin. Ngunit sa kabila ng pagiging simple sariling relihiyon.
relihiyon. Idineklara rinIdineklara rin ang
ang pagkakapantay-
ng mga ito ay maaaring magbunga ang mga pagkakapantay-pantay
pantay ng lahat ng lahi.ng lahat ito
Nakatala ng salahi.
isang
ito ng malawakang pagbabago sa ating Nakatala itocylinder
baked-clay sa isang na
baked-clay
tanyag cylinder
sa tawagna na
tanyag Cylinder.”
“Cyrus sa tawag na “Cyrus
Tinagurian Cylinder.”
ito bilang “world’s
lipunan.
Tinagurian
first charterito
ofbilang
human “world’s
rights.”first charter of
1. Sumunod sa batas-trapiko. Sumunod sa batas. human rights.”
2. Laging humingi ng opisyal na resibo sa anumang
binibili.
3. Huwag bumili ng mga bagay nasmuggle. Bilhin Kinakitaan din ng kaisipan tungkol sa
ang mga lokal na produkto. Bilhin ang gawang- karapatang pantao ang iba pang sinaunang
Pilipino. kabihasnan tulad ng India, Greece, at Rome.
4. Positibong magpahayag ng tungkol sa atin
gayundin sa sariling bansa. Ang mga itinatag na relihiyon at
5. Igalang ang nagpapatupad ng batas-trapiko, pananampalataya sa Asya tulad ng Judaism,
pulis at iba pang lingkod-bayan. Hinduism, Kristiyanismo, Buddhism, Taoism,
6. Itapon nang wasto ang basura. Ihiwalay. Iresiklo. Islam at iba pa ay nakapaglahad ng mga kodigo
Pangalagaan. tungkol sa moralidad, kaisipan tungkol sa
7. Suportahan ang inyong simbahan. dignidad ng tao at tungkulin nito sa kaniyang
8. Tapusin nang may katapatan ang tungkulin sa kapwa.
panahon ng eleksiyon.
9. Maglingkod nang maayos sa pinapasukan. Noong 1215, sapilitang lumagda si John I, Hari
10. Magbayad ng buwis. ng England, sa Magna Carta, isang
11. Tulungan ang isang iskolar o isang batang dokumentong naglalahad ng ilang karapatan ng
mahirap. mga taga-England. Ilan sa mga ito ay hindi
12. Maging mabuting magulang. Turuan ng maaaring dakpin, ipakulong, at bawiin ang
pagmamahal sa bayan ang mga anak. anumang ari-arian ng sinuman nang walang
pagpapasiya ng hukuman. Sa dokumentong ito,
nilimitahan ang kapangyarihan ng hari ng
ARALIN 2: MGA KARAPATANG PANTAO
bansa.

Taglay ng bawat tao ang mga karapatang
nakabatay sa prinsipyo ng paggalang sa isang
indibiduwal.
Noong 1628 sa England, ipinasa ang Petition of
Right na naglalaman ng mga karapatan tulad
nang hindi pagpataw ng buwis nang walang
pahintulot ng Parliament, pagbawal sa
pagkulong nang walang sapat na dahilan, at
hindi pagdeklara ng batas militar sa panahon
ng kapayapaan.
 Noong 1789, nagtagumpay ang French
Revolution na wakasan ang ganap na
kapangyarihan ni Haring Louis XVI. Sumunod
ang paglagda ng Declaration of the Rights of
Man and of the Citizen na naglalaman ng mga
karapatan ng mamamayan.
Noong 1864, isinagawa ang pagpupulong ng
labing-anim na Europeong bansa at ilang
estado ng United States sa Geneva,
Switzerland. Kinilala ito bilang The First
Geneva Convention na may layuning isaalang-
alang ang pag-alaga sa mga nasugatan at may
sakit na sundalo nang walang anumang
diskriminasyon.
Noong 1948, itinatag ng United Nations ang
Human Rights Commission sa pangunguna ni
Eleanor Roosevelt, asawa ng yumaong
Pangulong Franklin Roosevelt ng United
States. Sa pamamagitan ng naturang
komisyon, nilagdaan at ipinatupad ang
dokumentong tinawag na Universal
Declaration of Human
Rights.
Ang Universal Declaration of Human Rights at ang
Bill of Rights UDHR
Bibigyang pansin sa bahaging ito ang mga
dokumento ng Universal Declaration of Human
Rights at ang Bill of Rights ng ating Saligang Batas
ng 1987. Ipaliliwanag dito ang kahalagahan ng mga
ito sa ating papel bilang mabuting mamamayan sa
lipunan.
 Isa sa mahalagang dokumentong naglalahad
ng mga karapatang pantao ng bawat
indibiduwalna may kaugnayan sa bawat
aspekto ng buhay ng tao.
 Kabilang sa mga ito ang karapatang sibil,
politikal, ekonomiko, sosyal, at kultural
 Nang itatag ang United Nations noong
Oktubre 24, 1945, binigyang-diin ng mga
bansang kasapi nito na magkaroon ng
kongkretong balangkas upang matiyak na
maibabahagi ang kaalaman at
maisakatuparan ang mga karapatang
pantao sa lahat ng bansa. Ito ay naging
bahagi sa adyenda ng UN General Assembly
noong 1946.
 Nabuo ang UDHR nang maluklok bilang
tagapangulo ng Human Rights Commission
ng United Nations si Eleanor Roosevelt –
ang biyuda ni dating Pangulong Franklin
Roosevelt ng United States.
 Binalangkas ng naturang komisyon ang
talaan ng mga pangunahing karapatang
pantao at tinawag ang talaang ito bilang
Universal Declaration of Human Rights.
 Malugod na tinanggap ng UN General
Assembly ang UDHR noong Disyembre 10,
1948 at binansagan ito bilang
“International Magna Carta for all
Mankind.
 Umabot nang halos dalawang taon bago
nakumpleto ang mga artikulong nakapaloob
sa UDHR. Sa Preamble at Artikulo 1 ng
UDHR, inilahad ang likas na karapatan ng
lahat ng tao tulad ng pagkakapantay-pantay
at pagiging malaya
 Binubuo naman ng mga karapatang sibil at
pulitikal ang Artikulo 3 hanggang 21.
Nakadetalye sa Artikulo 22 hanggang 27 ang
mga karapatang ekonomiko, sosyal, at
kultural. Tumutukoy naman ang tatlong
huling artikulo (Artikulo 28 hanggang 30) sa
tungkulin ng tao na itaguyod ang mga
karapatan ng ibang tao.
*Tignan ang nasa huling pahina ng
handouts…..HUMAN RIGHTS
 Malaki ang pagkakaugnay ng mga
karapatang nakapaloob sa UDHR sa bawat
aspekto ng buhay ng tao.
 Naging sandigan ng maraming bansa ang
nilalaman ng UDHR upang panatilihin ang
kapayapaan at itaguyod ang dignidad at
karapatan ng bawat tao.
 Kaisa ang pamahalaan ng Pilipinas sa
maraming bansang nagbigay ng maigting na
pagpapahalaga sa dignidad at mga
karapatan ng tao sa iba’t ibang panig ng
daigdig
 Ang Katipunan ng mga Karapatan o Bill of
Rights ng Konstitusyon ng ating bansa ay
listahan ng mga pinagsamasamang
karapatan ng bawat tao mula sa dating
 konstitusyon at karagdagang karapatan ng katarungan ang mga biktima ng
mga indibiduwal na nakapaloob sa Seksyon paglabag sa karapatang
8, 11, 12, 13, 18 (1), at 19. pantao. Aktibo Aktibo ang
 Ayon sa aklat ni De Leon, et.al (2014), may organisasyong ito sa Pilipinas.
tatlong uri ng mga karapatan ng bawat Human Rights Action Center
mamamayan sa isang demokratikong bansa. (HRAC) – Itinatag ito ni Jack
Mayroon namang apat na klasipikasyon ang Healey na isang kilalang human
constitutional rights. Unawain ang diyagram rights activist. Naging
sa ibaba. tagapagtaguyod ito ng mga
karapatang pantao sa buong
URI NG MGA KARAPATAN daigdig at nagsilbing-boses ng
mga walang boses at
tagapagtaguyod ng karapatang
NATURAL CONSTITUTIONAL STATUTORY
RIGHTS
pantao sa buong daigdig.
Nakikipag-ugnayan din ang
HRAC sa mga pinuno ng
Mga Mga Mga pandaigdigang sining tulad sa
karapatang karapatang karapatang musika, teatro, pelikula, at
taglay ng ipinagkaloob kaloob ng maging ng printed material
bawat tao at pinanga- binuong batas
upang maipalaganap ang
kahit hindi ngalagaan ng at maaaring
kahalagahan ng karapatang
ipagkaloob Estado. alisin sa
pantao.
pamamagitan
ng Estado. Global Rights – Pangunahing
ng panibagong
1. Karapatang Politikal batas. layunin ng pandaigdigang
samahang ito na itaguyod at
Karapatang 2. Karapatang Sibil pangalagaan ang karapatan ng
mabuhay,
3. Karapatang Sosyo- Karapatang mga taong walang gaanong
maging makatanggap boses sa lipunan at
malaya, at Ekonomik
ng minimum pamahalaan. Pinalalakas din
magkaroon
4. Karapatan ng wage nito ang mga aktibong kalahok
ng ari-arian
Akusado ng samahan na itala at ilantad
Paksa: ang mga pang-aabuso sa
Mga Organisasyong Nagtataguyod sa Karapatang karapatang pantao at
Pantao makapagtaguyod ng mga
repormang patungkol sa
SIMBOLO ORGANISASYON karapatang pantao at
Amnesty International – ito ay makapagbigay ng serbisyong-
isang pandaigdigang kilusan na legal.
may kasapi at tagasuportang Asian Human Rights
umaabot sa mahigit pitong Commission (AHRC) – Itinatag
milyong katao. Ang motto nito ay ito noong 1984 ng mga tanyag
“It is better to light a candle than
na grupong aktibo sa
to curse the darkness.”
Pangunahing adhikain nito ang
pakikipaglaban para sa
magsagawa ng pagsasaliksik at
karapatang pantao sa Asya.
kampanya laban sa pang- Layunin ng samahang ito ang
aabuso ng mga karapatang magkaroon ng higit na
pantao sa buong daigdig. kamalayan tungkol sa
Gayundin ang mabigyan ng karapatang pantao at
pagsasakatuparan nito sa
 buong Asya.
African Commission on Human
and People’s Rights – Ito ay
isang quasi-judicial body na
pinasinayaan noong 1987 sa
Ethiopia. Layon nitong
proteksiyonan at itaguyod ang
karapatan ng mga tao at
magbigay ng interpretasyon sa
African Charter on Human and
People’s Rights.
Sa Pilipinas…
Commission on Human
Rights (CHR) ang may
pangunahing tungkulin na
pangalagaan ang mga
karapatang pantao ng mga
mamamayan. Kinikilala ang
CHR bilang “National
Human Rights Institution
(NHRI)” ng Pilipinas. Nilikha
ito ng Konstitusyon ng
Republika ng Pilipinas
alinsunod sa Seksyon 17 (1)
ng Artikulo XIII.
Philippine Alliance of
Human Rights Advocates
(PAHRA) – itinatag ang
alyansang ito noong 1986 at
nilahukan ng mahigit sa 100
organisasyon mula sa iba’t
ibang bahagi ng bansa.
Nilalayon ng PAHRA na
itaguyod, pangalagaan, at
isakatauparan ang tunay na
Philippine Human Rights
Information Center
(PhilRights) – isang
organisasyon na
nakarehistro sa SEC simula
pa noong 1994. Konektado
ito sa United Nations
Department of Public
Information (UNDPI) at sa
UN Economic and Social
Council.
KARAPATAN: Alliance for
the Advancement of
People’s Rights – ito ay
alyansa ng mga indibidwal,
organisasyon, at grupo na
itinatag noong 1995.
Itinataguyod at
pinangangalagaan nito ang
mga karapatang pantao sa
Pilipinas.
Free Legal Assistance
Group (FLAG) – ito ay isang
pambansang grupo ng mga
human rights lawyer na
nagtataguyod at
nangangalaga ng mga
karapatang pantao. Itinatag
ito noong 1974 nina Jose W.
Diokno, Lorenzo Tanada Sr.
at Joker Arroyo.
Task Force Detainees of the
Philippines (TFDP) –
Itinatag ito noong 1974.
Sinimulan ito na may
adhikaing matulungan ang
mga political prisoner.
Nagkakaloob din ang
samahan ng suportang
legal, pinansiyal, at moral sa
mga political prisoner at
kanilang pamilya.
Paksa:Mga Karapatan ng Bata
Ayon sa United Nations Convention on the
Rights of the Child (UNCRC), tumutukoy ang
children’s rights o mga karapatan ng mga bata sa
mga karapatang pantao ng mga indibiduwal na
may gulang na 17 at pababa, maliban sa mga
bansang may sariling batas sa pagtukoy ng “legal
age” ng mamamayan nito.
Nasa talahanayan ang buod ng mga
karapatan ng mga bata batay sa UNCRC.
 Artikulo 1 Paglalahad sa kahulugan ng bata
Artikulo 2 Pagbibigay-diin sa pagkakapantay-
pantay ng bawat bata anuman ang
kaniyang lahi, kultura, relihiyon,
kakayahan, o kalagayan sa buhay
Artikulo 3 Pangunahing pagbibigay ng pansin
sa nararapat na kalagayan at
kapakanan ng mga bata sa pagtakda
ng mga batas at polisiyang
makaaapekto sa kanila
Artikulo 4 Pagtatakda sa pamahalaan ng
tungkulin nito na tiyakin ang
paggalang, pangangalaga, at
pagpapatupad ng mga karapatan ng
mga bata
Artikulo 5 Paggalang ng pamahalaan sa mga
karapatan at tungkulin ng mga
pamilya na turuan at gabayan ang
kanilang mga anak na matutuhan
ang wastong pagganap sa kanilang
mga karapatan
Paksa: Ang mga Karapatang Pantao at ang
Pagkamamamayan
Ang mamamayan ay may iba’t ibang antas ng
kamalayan sa pag-unawa at pagsasakatuparan ng
kanilang mga karapatang pantao. Makikita ang mga
antas na ito sa sumusunod na talahanayan batay sa
Facilitator’s Manual on Human Rights Education
(2003).
Antas 1 – Pagpapaubaya at Pagkakaila – walang
pasubaling pagpapaubaya sa mga paglabag ng
karapatang pantao
Antas 2 – Kawalan ng pagkilos at interes – may
limitadong kaalaman tungkol sa mga karapatang
pantao ngunit may pagtanggi o kawalan ng interes
na igiit ang mga karapatang ito dahil sa takot,
panganib, o kakulangan sa pag-unawa ng mga
kondisyong panlipunan, ekonomiko, at politikal ng
bansa
Antas 3 – Limitadong Pagkukusa – kakikitaan ng
pagtaguyod ng karapatang pantao, paghanap ng
mga solusyong gamit ang karaniwang pamamaraan
tulad ng paglalahad ng reklamo
Antas 4 – Militance, Pagsasarili, at Pagkukusa –
may kamalayan, aktibo, at malayang pagtatanggol
sa mga karapatang pantao sa pamamagitan ng
matatag at sama-samang pagsisikap
Ayon kay M.S. Diokno (1997), maliban sa
pagiging malaya, pinalalawak pa ng iba pang
nakapaloob na karapatang pantao ang perspektiba
ng tao na maging aktibong mamamayan. Hindi
lamang mahalaga ang pagkakaroon ng kaalaman sa
mga karapatang pantao kundi ang aktuwal na
paggiit at pagsasakatuparan ng mga karapatang
ito ang nararapat na mangibabaw. Ito ang tunay na
pagpapakita ng pakikilahok ng tao bilang
mamamayan ng isang bansa.
ARALIN 3: POLITIKAL NA PAKIKILAHOK
Paksa: Politikal na Pakikilahok
Dahil nasa ating mga kamay ang susi para sa
pagbabago ng ating lipunan, nararapat lamang na
kalimutan ang maling pananaw na pamahalaan
lamang ang may tungkulin na bigyang -solusyon
ang mga isyung panlipunan; na sila ay ating inihalal
upang bigyang-katugunan ang lahat ng ating
pangangailangan at wala na tayong gagawin bilang
mamamayan. Ang ganitong pag-iisip ay nagdudulot
ng sentimyentong paninisi sa pamahalaan kapag
ang ating mga pangangailangan at suliranin ay
hindi natugunan.
Sa katunayan, ayon sa Artikulo II, Seksiyon 1
ng ating Saligang-batas, “Ang Pilipinas ay isang
Estadong republikano at demokratiko. Ang ganap
na
kapangyarihan ay angkin ng sambayanan at
nagmumula sa kanila ang lahat ng mga awtoridad
na pampamahalaan.”Ito ay patunay lamang na ang
kapangyarihan ng isang Estado ay wala sa
pamahalaan at sa mga taong bumubuo nito, sa
halip, ito ay nagmumula sa mga mamamayan.
ELEKSYON
Ang pakikilahok sa eleksiyon ang
pinakapayak na paraan ng pakikilahok ng
mamamayan.
Ang pagboto ay isang obligasyon at
karapatang politikal na ginagarantiyahan ng ating
Saligang-batas. Ayon sa Artikulo V ng Saligang
Batas ng 1987, ang mga maaaring makaboto ay:
 a.) mamamayan ng Pilipinas
b.) hindi diskwalipikado ayon sa isinasaad ng
batas,
c.) 18 taon gulang pataas, at
d.) tumira sa Pilipinas nang kahit isang taon at
sa lugar kung saan niya gustong bomoto
nang hindi bababa sa anim na buwan bago
mag-eleksiyon.
Ayon nga sa constitutionalistna si Fr. Joaquin
Bernas (1992), ang layunin ng pagboto ay hindi na
ang pagbibigay ng mandato sa mga opisyal para
mamuno bagkus ay ang pagbibigay ng
kapangyarihan sa mga makapagpapaunlad sa
estado at malupig ang mga nagpapahirap sa bayan.
Mga Diskwalipikadong Bumoto
1. Mga taong nasentensiyahan na makulong nang
hindi bababa sa isang taon. Maaari siyang
makaboto muli pagkaraan ng limang taon
pagkatapos niyang matapos ang parusang inihatol
sa kaniya.
2. Mga taong nasentisyahan ng hukuman sa mga
kasong rebelyon, sedisyon, paglabag sa anti-
subversion at firearms law at anumang krimeng
laban sa seguridad ng bansa. Maaari siyang
makaboto muli pagkaraan ng limang taon
pagkatapos niyang matapos ang parusang inihatol
sa kaniya.
3. Mga taong idineklara ng mga eksperto bilang
baliw.
Paglahok sa Civil Society
CIVIL SOCIETY - Ito ay tumutukoy sa isang sektor ng
lipunan na hiwalay sa estado. Ang civil society ay
binubuo ng mga mamamayang nakikilahok sa mga
kilos protesta, lipunang pagkilos, at mga Non-
Governmental Organizations/People’s
Organizations. Hindi naman bahagi nito ang
tahanan, mga negosyo, mga partido politikal, at
mga armadong grupo na nagtatangkang
pabagsakin ang pamahalaan. Nilalayon ng civil
society na maging kabahagi sa pagpapabago ng
mga polisiya at maggiit
ng accountability (kapanagutan) at transparency
(katapatan) mula sa estado (Silliman, 1998).
Ayon kay Horacio Morales (1990), “people
empowerment entails the creation of a parallel
system of people’s organizations as government
partner in decision making…” Ibig sabihin,
mahalaga ang pagbuo ng mga organisasyon ng
mamamayan dahil ito ang magiging katuwang ng
pamahalaan sa pagbuo ng mga programa para sa
ikauunlad ng bayan.
Ayon naman kay Randy David (2008), sa
pamamagitan ng civil societyang mga mamamayan
ang pinanggagalingan ng soberenya ng isang
estado. Sa pamamagitan ng paglahok sa civil
society, ang mga mithiin ng mga mamamayan ang
magiging batayan ng buong estado sa pamamahala
ng isang bansa.
Ipinaliwanag ni Constantino-David (1998)
ang mga bumubuo sa civil society. Ito ay binubuo
ng mga kilos protesta, mga lipunang pagkilos, at
mga voluntary organization. Ang huli ay nahahati sa
dalawang kategorya:
a. Grassroots organizations o people’s
organizations (POs) - Ang mga POs ay
naglalayong protektahan ang interes ng
mga miyembro nito. Dito nahahanay
ang mga sectoral groupng kababaihan,
kabataan, magsasaka, mangingisda, at
mga cause-oriented group.
b. ang mga grassroot support
organizations o non-governmental
organizations (NGOs). - ang mga NGOs
ay naglalayong suportahan ang mga
programa ng mga people’s
organization.
Sa Pilipinas, tinatayang noong dekada 1960
nagsimulang mabuo ang mga NGO sa kasalukuyan
nitong anyo (Constantino-David, 1998).
Kasabay ng pag-usbong ng maraming mga
NGO ay ang paglawak ng kanilang kahalagahan sa
lipunang Pilipino. Ang Local Government Code of
1991 ay isang mahalagang patunay sa papel na
ginagampanan ng mga NGO. Ayon dito, kailangang
magkaroon ng konsultasyon sa mga NGO at PO ang
mga ahensya ng pamahalaan para sa mga
programang ilulunsad nito.
Tungkulin ng NGO at PO
 Maraming iba’t ibang uri ng NGO at PO ang
makikita sa Pilipinas at bawat isa ay may kani-
kaniyang tungkulin sa bayan. (Putzel, 1998).
 TANGOs (Traditional NGOs) – sa pamamahala ng isang bansa. Sa pamamagitan
nagsasagawa ng mga proyekto para sa
mahihirap
 FUNDANGOs (Funding-Agency NGOs) –
nagbibigay ng tulong pinansiyal sa mga
people’s organization para tumulong sa
mga nangangailangan
 DJANGOs (Development, justice, and
advocacy NGOs) –Nagbibigay suporta sa
mga komunidad sa pamamagitan ng
pagbibigay ng ligal at medikal na mga
serbisyo
 PACO (Professional, academic, and civic
organizations) – binubuo ng mga
propesyonal at ng mga galing sa sektor ng
akademiya
 GRIPO (Government-run and inititated
POs) – mga POs na binuo ng pamahalaan
 GUAPO (Genuine, autonomous POs) – ito
ay mga POs na itinayo mula sa inisyatibo ng
mamamayan at hindi ng pamahalaan
Ayon kay Larry Diamond (1994), ang paglahok
sa mga ganitong samahan ay isang mahusay na
pagsasanay para sa demokrasiya.
May tatlong mahahalagang tungkulin ang mga
NGO at PO sa Pilipinas sa kasalukuyan.
 Una, ang paglulunsad ng mga proyektong
naglalayong paunlarin ang kabuhayan ng
mamamayan na kadalasan ay hindi
natutugunan ng pamahalaan.
 Pangalawa, nagsasagawa ang mga NGO ng
mga pagsasanay at pananaliksik tungkol sa
adbokasiyang kanilang ipinaglalaban upang
magising ang kamalayan ng mamamayan.
 Panghuli, malaki ang papel ng mga
samahang ito sa direktang pakikipag-
ugnayan sa pamahalaan upang maiparating
sa kanila ang hinaing ng kanilang sektor at
mga naiisip na programa at batas na
naglalayong mapagbuti ang kalagayan ng
mamamayan.
Sa kabuuan, ang civil society ay nakabubuti sa
isang demokrasiya. Binibigyan ng civil society ang
mga mamamayan ng mas malawak na pakikilahok
ng pag-enganyo sa mga mamamayan sa mga
gawain ng civil society, masisiguro na magkakaroon
ng pananagutan ang bawat opisyal ng pamahalaan
sa kanilang tungkulin (Bello, 2000).
PAPEL NG MAMAMAYAN SA PAGKAKAROON NG
MABUTING PAMAMAHALA
Democracy Index
 binubuo ng Economist Intelligence Unit.
 Pinag-aaralan nito ang kalagayan ng
demokrasiya sa 167 bansa sa buong mundo.
 Limang kategorya ang pinagbabatayan ng
index na ito: electoral process, civil liberties,
functioning of government, political
participation, at political culture.
 Ayon sa Democracy Index 2016 ang Pilipinas
ay pang limampu sa kabuuang 167 na
bansa.
 Sa kabila ng ating deklarasyon na tayo ay
isang demokratikong bansa, ang Pilipinas ay
itinuturing na isang flawed democracy. Ibig
sabihin, may malayang halalang nagaganap
at nirerespeto ang mga karapatan ng
mamamayan nito. Ngunit, may mga ibang
aspekto ng demokrasiya ang nakararanas ng
suliranin tulad ng pamamahala at mahinang
politikal na pakikilahok ng mamamayan.
Maituturing ding isa sa pinakamalaking hamong
kinakaharap ng mga Pilipino sa kasalukuyan ay ang
katiwalian, ayon saTransparency International,
isang pangkat na lumalaban sa katiwalian,
“corruption ruins lives.”
Tumutukoy ang korapsyon o katiwalian sa
paggamit sa posisyon sa pamahalaan upang
palaganapin ang pansariling interes.
Ayon kay Co at mga kasama (2007), ang
katiwalian ay ang pagpapalawig ng interes ng
pamilya, mga kasamahan, mga kaibigan, at sarili ng
mga nanunungkulan sa pamahalaan.
Ayon naman kay Robert Klitgaard (1998), batay
kay Co at mga kasama (2007), nagkakaroon ng
katiwalian bilang bunga ng monopolyo sa
kapangyarihan, malawak na pagbibigay ng
desisyon, at kawalan ng kapanagutan. Kaya naman
naging laganap ang mga katiwalian sa mga bansang
dating kolonya, dahil ginamit ito bilang
instrumento ng pananakop (Scott, 2000, ayon kay
Co at mga kasama, 2007).
Corruptions Perception Index
 ay naglalaman ng pananaw ng mga
eksperto tungkol sa lawak ng katiwalian sa
isang bansa.
 Ang isang bansa ay maaaring makakuha ng
marka na 0 (pinakatiwali) hanggang 100
(pinakamalinis na pamahalaan).
 Sa kanilang ulat para sa taong 2016, ang
mga bansang Denmark at New Zealand ang
may pinakamataas na markang nakuha,
90/100 samantalang ang bansang Somalia
naman ang nakakuha ng
pinakamababagmarka na 10/100.
 Noong 2016 ay nakakuha ang Pilipinas na
markang 35/100 at ika-101 sa 176 bansa sa
mundo. Hindi maganda ang markang ito
sapagkat kasama ang Pilipinas sa 120 bansa
na ang marka ay hindi man lang umabot ng
50.
 Ayon sa pagsusuri ng Transparency
International sa datos na ito, maituturing na
dahilan ng mababang markang ito sa Asya-
Pasipiko ay ang sumusunod: hindi pagiging
accountable ng mga pamahalaan, kawalan
ng sistema ng pagtingin sa gawain ng
pamahalaan, at lumiliit na espasyo para sa
civil society.
Ang Global Corruption Barometer naman ng
Transparency International ay ang kaisa-isang
pandaigdigang survey na nagtatanong sa opinyon
ng mga tao tungkol sa katiwalian sa kanilang bansa.
Ayon sa ulat nitong 2013, 19% ng mga
respondent ang nagsabing lumala nang husto ang
katiwalian sa Pilipinas; 12% naman ang nagsasabing
lumawak nang kaunti ang katiwalian; 31% ang
nagsabi na walang pinagbago sa katayuan ng
katiwalian sa bansa; 35% ang nagsabing nabawasan
nang kaunti; at 2% ang nagsabing malaki ang
ibinaba ng katiwalian.
Participatory Governance
 Ang participatory governance ay isang
mahalagang paraan ng mamamayan para
maisakatuparan ang ating iginigiit na
pagbabago sa pamahalaan.
 Ito ay isang uri ng pansibikong pakikilahok
kung saan ang mga ordinaryong
mamamayan ay katuwang ng pamahalaan
sa pagbalangkas at pagpapatupad ng mga
solusyon sa suliranin ng bayan.
 Ang ganitong uri ng pamamahala ay isang
tahasang pagtaliwas sa tinatawag na ‘elitist
democracy’ kung saan ang desisyon para sa
pamamahala ay nagmumula lamang sa mga
namumuno.
 Ang participatory governance ay
magdudulot ng pagbuo ng social capital o
ang pagbuo ng tiwala sa pagitan ng
pamahalaan, civil society at mga
mamamayan, na isang mahalagang
elemento sa isang demokrasiya at mabuting
pamamahala.
Mabuting Pamamahala o Good Governance
Ayon kay Gerardo Bulatao, ang pinuno ng
Local Governance Citizens and Network, ang
governance ay interaksiyon ng mga ahensya at
opisyal ng pamahalaan sa corporate sector, civil
society organizations (CSOs), at mga partido
politikal (ANGOC, 2006).
Ang mahusay na interaksiyong ito ay
makapagdudulot ng paggawa ng mga polisiya,
pagtukoy ng mga nararapat na priyoridad,
paglaan ng yaman, pagpili ng mga opisyal, at
pagsasakatuparan ng mga hakbang.
Para sa World Bank, isang pandaigdigang
institusyong pinansiyal na nagpapautang sa
mga papaunlad na bansa o developing
countries, ang good governance ay isang
paraan ng pagsasakatuparan ng
kapangyarihang mangasiwa sa “economic and
social resources” ng bansa para sa kaunlaran
nito (1992 Report on “Governance and
Development). Ang interes ng World Bank
patungkol sa governance ay ang paghahangad
nito na magkaroon ng “sustainability” o
 pagpapanatili ng mga proyektong pinansiyal na Pambayan.” Nakasaad sa loob ng kahon ang
tinustusan ng World Bank. tungkol sa Seksiyon 1 ng naturang artikulo.

Ibinilang naman ng IDA o International SEK1. Ang pagtitiwala ng bayan ay angkin ng

Development Association, isang kasapi ng World katungkulang pambayan. Ang mga pinuno at mga
Bank Group, ang good governance bilang isa sa kawaning pambayan ay kinakailangang mamalaging
apat na salik na nakaaapekto sa mabuting paggamit nananagutan sa mga taong-bayan, maglingkod sa
ng yaman o resources upang mabawasan ang kanila na taglay ang pinakamataas na pakundangan,
bahagdan ng poverty o kahirapan sa isang bansa. dangal, katapatan, at kahusayan, manungkulan na
taglay ang pagkamakabayan at katarungan at
Maliban sa World Bank at IDA, inilahad din ng mamuhay nang may pagpapakumbaba.
OHCHR o Office of the High Commissioner for
Human Rights (2014) ang pakahulugan nito sa
good governance. Tumutukoy ito sa proseso kung Hindi magiging posible ang pagkakaroon ng
saan ang mga pampublikong institusyon ay isang mabuting pamamahala kung walang
naghahatid ng kapakanang pampubliko, kapananagutan at katapatan sa panig ng
nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng publiko, at pamahalaan at mamamayang laging mulat sa mga
tinitiyak na mapangalagaan ang mga karapatang gawain ng pamahalaan. Kaya naman mahalagang
pantao, maging malaya sa pang-aabuso at magsagawa ang mamamayan ng iba’t ibang paraan
korapsyon, at may pagpapahalaga sa rule of law. ng politikal na pakikilahok: pagboto, pagsali sa civil
Ang tunay na manipestasyon ng pagkakaroon ng society, at pakikilahok sa participatory governance.
good governance ay ang antas ng pagpapaabot ng Kung ang mamamayan ay laging naggigiit sa mga
mga pangako ng mga karapatang pantao sa lahat opisyal ng pamahalaan na magkaroon ng
ng aspekto: sibil, kultural, ekonomiko, politikal, at kapananagutan sa kanilang tungkulin at maging
sosyal. bukas sa pagpapatupad ng mga ito, malaki ang
posibilidad na mabawasan kung hindi man
Paano matitiyak ng mamamayan kung nananaig tuluyang mawala ang mga suliranin ng pamahalaan
ang good governance sa isang lipunan o bansa? tulad ng katiwalian.
Matutunghayan sa kasunod na diyagram ang ilan sa
mga katangian ng good governance.
1. Consensus orientation
2. Effectiveness at efficiency
3. Resource prudence
4. Ecological soundness
5. Responsiveness
6. Accountability
7. Strategic vision
8. Legitimacy
9. Partnership
10. Empowering
11. Equity
12. Participation
13. Rule of Law
14. Transparency

Binigyang-diin ang kapanagutan at katapatan

ng mga pampublikong opisyal ng pamahalaan sa
Artikulo XI ng Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas
na pinamagatang “Kapanagutan ng mga Pinunong