You are on page 1of 21

gqôB p?

Ae
iwks - nZmthA (rfDs
(rfDs)
rfDs)

fgnko/ ftfdnkoEhT[, fJ; gqôB p?Ae okjhA n;hA nZmthA iwks d/ ftfdnkoEhnK
bJh rfDs ftô/ d/ ga;a;apa w[jkbh d/ f;b/p; nB[;ko pDd/ gqôB fby/ jB. fJj
gqôB fiZE/ s[jkv/ frnkB ftZu tkXk eoBr/, T[ZE/ s[jkB{z p'ov ns/ j'o w[ekpb/ dhnK
gqhfynktK bJh th fsnko eoB ftZu ;jkfJe j'Dr/. s[jkvhnK nfGnk; g[;seK
ftZu gfjbK jh nfGnk;h gqôB fdZs/ rJ/ jB, T[jBK d/ Bkb-Bkb j'o th gqôB fby/
jB. ;kB{z T[whd j? fe fJjBK gqôBK dk s[jkB{z g{ok bkG j't/rk s/ GftZy ftZu s[;hA
soZeh d/ okj s/ ikT[r/ ns/ nkgDh wzf÷b gqkgs eo bt'r/. fe;/ th ;[MkU iK
g[ZSfrZS bJh j/m fby/ ftôk wkfjo nfXnkgeK Bkb rZb ehsh ik ;edh j?.

i;gqhs e"o r[otho e"o irihs f;zx ;[Bhsk


ftôk wkfjo fj;kp ftôk wkfjo fj;kp ftôk wkfjo fj;kp b?euoko fj;kp
gzikp n?i{;?N ;[;kfJNh gzikp n?i{;?N ;[;kfJNh gzikp n?i{;?N ;[;kfJNh ;a;a;a;a pZ;h
w'jkbh. w'jkbh. w'jkbh. gmkDk, cara;a.
w'L 9876427138 w'L 9915810818 w'L 7837120236 w'L 9814004515

0
ftôk - ;{uh

nfXnkfJ 1 L tor ns/ torw{b


nfXnkfJ 2 L xD ns/ xDw{b
nfXnkfJ 3 L gqw/: xks ns/ eoDhnK
nfXnkfJ 4 L bkG ns/ jkBh
nfXnkfJ 5 L eN"sh
nfXnkfJ 6 L fwôos ftnki
nfXnkfJ 7 L phirfDfse ss;we
nfXnkfJ 8 L pj[gd ns/ pj[gdK dh tzv
nfXnkfJ 9 L fJZe ub tkb/ fJZe xksh ;wheoD
nfXnkfJ 10 L ;wKso o/yktK
nfXnkfJ 11 L us[oG[iktK
nfXnkfJ 12 L uZeo
nfXnkfJ 13 L ouBktK
nfXnkfJ 14 L y/socb
nfXnkfJ 15 L uZeo dk gfowkg ns/ y/socb
nfXnkfJ 16 L bzp uZeoh t/bD dh ;sQk dk y/socb ns/ nkfJsB
nfXnkfJ 17 L bzp uZeoh ôze{
nfXnkfJ 18 L r'bk ns/ noX r'bk
nfXnkfJ 19 L nzeVk ftfrnkB

1
iwks-
iwks-8thA
nfXnkfJ -1 tor ns/ torw{b
fJZe nze tkb/ gqôB
1. eh 27 NKe ;zfynk j?, iK fi;s ;zfynk j?<
2. eh 34393 NKe ;zfynk j? iK fi;s ;zfynk j?<
3. 2826 ;zfynk d/ tor dk fJekJh nze eh j't/rk<
4. eh ;zfynk 884 g{oB tor j? iK g{oB d' xksh ;zfynk j?<
5. eh ;zfynk 7056 g{oB tor j? iK g{oB d' xksh ;zfynk j?<
6. (-251) dk tor r[Dk okjhA gsk eo'.
7. 196 dk xNkT[ dh ftXh okjhA torw{b gsk eo'.

fszB nzeK tkb/ gqôB


1. 15625 dk torw{b, nGki r[DByzv ftXh okjhA gsk eo'. [ T[Zso 125]
2. 2000 B{z fejVh S'Nh s'A S'Nh ;zfynk Bkb tzfvnk ikt/ fe g{oB tor gqkgs j't/. fJ; soQK
gqkgs j'J/ g{oB tor dk torw{b th gsk eo'. [T[Zso 5,20]
3. 73441 B{z tzv ftXh okjhA torw{b gsk eo'. [T[Zso 271]
4. 15650 ftZu fejVh S'Nh s'A S'Nh ;zfynk xNkJh ikt/ fe fJj g{oB tor pD ikt/< g{oB
tor th gsk eo'. [T[Zso 25,15625]
5. 2300 ftZu fejVh S'Nh s'A S'Nh ;zfynk i'Vh ikt/ fe fJj g{oB tor pD ikt/< fJ; soQK
pfDnk g{oB tor th fby'. [T[Zso 4,2304]

uko nzek tkb/ gqôB


1. 5 dk torw{b fszB dôwbt ;EkBK sZe gsk eo'. [T[Zso 2a2360]
569 18
2. 56 fwôfos ;zfynk dk torw{b gsk eo'. [T[Zso 7 ]
1225 35
3. fJZe ;e{b d/ ftfdnkoEhnK gk;'A jVQ ghVsK bJh 15625 o[L fJZeso ehs/ rJ/. i/eo jo/e
ftfdnkoEh gk;'A T[BQ/ jh o[gJ/ fJZeso ehs/ rJ/ j'D fizBQ/ T[; ;e{b ftZu ftfdnkoEh jB sK
;e{b ftZu ftfdnkoEhnK dh frDsh dZ;'. [T[Zso 125 ftfda]

nfXnkfJ -2 xD ns/ xDw{b


fJZe nze tkb/ gqôB
1. xD fe; B{z nkyd/ jB<
2. fe;/ NKe ;zfynk dk xD eh j[zdk j?.

2
3. (a + b )3 dk ;{so fby'.
4. NKe ;zfynk dk xDaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa;zfynk j[zdh j?.
5. fi;s ;zfynk dk xDaaaaaaaaaaaaaaaaaa;zfynk j[zdh j?.
6. XB ;zfynk dk xDaaaaaaaaaaaaaaaaaa;zfynk j[zdh j?.
7. foD ;zfynk dk xDw{baaaaaaaaaaaaaa;zfynk j[zdh j?.
2 8
8. − dk xD fe; d/ pokpo j[zdk j?. [ T[Zso L − ]
3 27
9. -64 dk xDw{b gsk eo'. [ T[Zso L -4 ]
10. 551368 d/ xD w{b dk fJekJh dk nze = ........................

fszB nzeK tkb/ gqôB


1. 102 dk xD gsk eo'. [ T[Zso L 1061208 ]
2. 233 ;zfynk d/ xD dh fJekJh dk nze eh j't/rk. [ T[Zso L 7 ]
3. j/m fbyhnK ;zfynktK dk xD ;{so dh tos' okjh gsk eo'.
(i) 51 (ii) 198 [ T[Zso L (i) 132651, (ii) 7762392 ]
4. 68 dk xD pdbthA ftXh okjhA gsk eo'. [ T[Zso L 314432 ]
5. 250 ftZu'A fejVh S'Nh s'A S'Nh ;zfynk xNkJh ikt/ fe g{oB xD pD ikt/. [ T[Zso L 34 ]
6. 250047 ;zfynk dk xDw{b nGki r[DByzv ftXh okjh gsk eo'. [ T[Zso L 63 ]
7. -1331 dk xDw{b gsk eo'. [ T[Zso L -11 ]
8. -3375 dk xDw{b gsk eo'. [ T[Zso L -15 ]
9. T[j S'Nh s'A S'Nh ;zfynk dZ;' fi; Bkb fdZshnK ;zfynktK B{z tzvD s/ fJj g{oB xD pD
ikD-
(i) 2662 (ii) 32000 [ T[Zso L (i) 2, (ii) 4 ]

nfXnkfJ -3 gqw/: xks ns/ eoDhnK


fJZe nze tkb/ gqôB
2
1. 27 dk xks o{g fby'.
3
1

2. 8 dk eoDh o{g fby'.


3

1
 6  11
3.   dk eoDh o{g fby'.
7
4. 3
6 dk gqw/: xks o{g fby'.
5. 5
8 2 dk gqw/: xks o{g fby'.

3
6. ykbh EK Go' L- x m × x n = ________

7. ykbh EK Go' L- (x )m n
= ___________
8. ykbh EK Go' L- x ÷ x = __________ m n

fszB nzeK tkb/ gqôB


1
1. (243) 5 dk w[Zb gsk eo'. [ T[Zso L 3 ]
1 1
2. (343)− 3 dk w[Zb gsk eo'. [ T[Zso L ]
7
3. (0.000064)5 / 6 dk w[Zb gsk eo'. [ T[Zso L 0.00032 ]
3 1

4. 5 ÷ 5 B{z jZb eo'.


2 2
[ T[Zso L 5 ]
3
5. (6.25) 2 dk w[Zb gsk eo'. [ T[Zso L 15.625 ]
1 2
6. (64) × (64) × (64)−1 B{z jZb eo'.
3 3 [ T[Zso L 1 ]
1
 256  8 3
7.   dk w[Zb gsk eo'. [ T[Zso L ]
 6561  2

uko nzeK tkb/ gqôB


1 2
1. (8)3 ÷ (8)3 × 8 ;ob eo'. [ T[Zso L 4 ]
1

1
2. [1
3
+ 2 3 + 33 + 4 3 ] 2

B{z ;ob eo'. [ T[Zso L


10
]
3
3. [17 2
− 152 ] 2
;ob eo'. [ T[Zso L 512 ]

S/ nzeK tkb/ gqôB


1
1
1. [25 2
− 20 2 ]

2 ;ob eo'. [ T[Zso L
15
]
1
2. (3 2
+ 42 )2 ;ob eo'. [ T[Zso L 5 ]

nfXnkfJ -4 bkG ns/ jkBh


fJZe nze tkb/ gqôB

1. t/u w[Zb = yohd w[Zb x_________

2. yohd w[Zb = t/u w[Zb x_________

4
3. i/eo yohd w[Zb = 1800 o[L ns/ t/u wZb = 2000 o[L j't/ sK bkG iK jkBh gsk eo'.
[ T[Zso (10%) ]
4. i/eo yohd w[Zb = 2500 o[L ns/ t/u w[Zb = 2325 o[L j't/ sK bkG iK jkBh gsk eo'.
[ T[Zso (7%) ]
5. i/eo yohd w[Zb = 4200 bkG = 8% j't/ sK t/u w[Zb gsk eo'. [ T[Zso (45360 o[L ]
6. t/u w[Zb gsk eo', i/eo yohd w[Zb = 35200, jkBh = 10% j't/. [ T[Zso (31680 o[L) ]
7. yohd w[Zb gsk eo', i/eo t/u w[Zb =2300, jkBh =15% j't/. [ T[Zso (2000 o[L) ]
8. yohd w[Zb gsk eo', i/eo t/u w[Zb = 4700, jkBh =6% j't/ [ T[Zso (5000 o[L) ]
9. bkG iK jkBh jw/ôk ________wZ[b T[Zs/ fBoXkfos ehsk iKdk j?.

fszB nzeK tkb/ gqôB

1. fJZe o[gJ/ dk fJZe ;zsok yohd e/ 15 o[gJ/ doiB t/uD tkb/ nkdwh B{z 120 ;zso/ yohd e/
t/uD Bkb bkG j't/rk iK jkBh ns/ fezB/ gqshôs< [ T[Zso (25%)]
2. ni?p f;zx ns/ eoB?b f;zx B/ d' x'V/ fJZe' w[Zb s/ yohd/. ni?p f;zx B/ nkgDk x'Vk
18000 o[gJ/ dk t/funk ns/ 10% jkBh j'Jh sK dZ;' eoB?b f;zx nkgD/ x'V/ B{z fezB/ dk t/u/
fe 12% bkG j't/. [ T[Zso L (bkG 12%) ]
3. fJZe d[ekBdko B[z 160 g?ZB t/u e/ 10 g?ABk d/ t/u w[Zb pokpo bkG j[zdk j?. dZ;' T[; B{z fezB/
 2 
gqshôs bkG j'fJnk. [ T[Zso  6 %  ]
 3 
4. eow B/ d' pkJh;kfJeb 960 o[L gqsh pkJh;kfJeb t/u/. T[; B{z fJZe s/ 20% bkG ns/ d{i/ s/
20% jkBh j'Jh. dZ;' fJ; ;"d/ ftZu T[; B{z fezB/ gqshôs bkG ik jkBh j'Jh. [ T[Zso (4%) ]

uko nzeK tkb/ gqôB

1. nkosh B/ 100 ;{N 500 o[L gqsh ;{N Bkb yohd/. fJjBK ftZu' 20 ;{N yokp fBeb/ fijBK B{z
400 o[L gqsh ;{N t/uDk fgnk. dZ;' T[j pkeh ;{N fe; Gkn Bkb t/u/ sK i' T[; B{z ;"d/ ftZu
20% bkG j't/. [ T[Zso (650 o[L) ]

2. vka r[biko f;zx B/ fJZe gbkN vka nBzd r[gsk B{z 20% bkG s/ fdZsk. e[M wjhfBnK
pknd vka nBzd r[gsk B/ fJj gbkN vka ;fszdoihs e"o B{z 25% bkG s/ t/u fdZsk. i/eo
vka ;fszdoihs e"o B/ fJj gbkN 3,00,000 o[gJ/ ftZu yohfdnk j't/ sK dZ;' vka r[biko
f;zx B/ fJj gbkN fezB/ ftZu yohfdnk j't/rk. [ T[Zso (2,00,000 o[L) ]

5
nfXnkfJ -5 eN"sh
fJZe nze tkb/ gqôB
1. eN"sh ;dk _________ w[Zb T[Zs/ fBoXkfos ehsh iKdh j?.
2. eN"sh = ____________________
3. nzfes w[Zb = t/u w[Zb x __________
4. nzfes w[Zb = t/u w[Zb x __________
100 − D %
5. t/u w[Zb = _______ ×
100
6. MP = ? D = 160 o[L S.P = 1680 o[L [ T[Zso 1840 o[L ]

fszB nzeK tkb/ gqôB


1. i/eo nzfes w[Zb = 1560 o[L, eN"sh = 10% j? sK t/u w[Zb gsk eo'. [ T[Zso (1404 o[L) ]
2. i/eo t/u w[Zb = 5100 o[L, eN"sh 15% j't/ sK nzfes w[Zb gsk eo'. [ T[Zso (6000 o[L) ]
3. i/eo nzfes w[Zb 6000 o[L, t/u w[Zb 4800 eN"sh % gsk eo'. [ T[Zso (20%) ]
uko nzeK tkb/ gqôB
1. r[oihs B/ fJZe xVh 10% eN"sh T[Zs/ yohd e/ nzfes w[Zb T[Zs/ t/u fdZsh T[; B{z fezB/
 1 
gqshôs bkG iK jkBh j'Jh. [ T[Zso 11 %  ]
 9 
2. fJZe N?bhft÷B 5% eN"sh s'A pknd 10450 o[L ftZu fwbdk j?. fJ; dk nzfes w[Zb gsk
eo'. [ T[Zso L 11000 o[L ]
3. fJZe fJôfsjko nB[;ko 1500 o[L dh ;kVh 20% eN"sh T[Zs/ fwbdh j? fJ; B[z yohdD bJh
fezBh oew d/Dh gt/rh. [ T[Zso L1200 ]
4. fJZe w/÷ dk nzfes w[Zb 1200 o[L j?. i' eN"sh T[gozs 1020 o[L ftZu fwbdk j?. eN"sh dh
do % gsk eo'. [ T[Zso L 15% ]
S/ nzeK tkb/ gqôB
1. :ôgkb B/ fJZe gZyk fi; dk nzfes w[Zb 800 o[L j? ns/ T[;B{z 10% eN"sh s/ t/funk ns/
T[; B{z 20% bkG j'fJnk. fJj gZyk T[; B/ fezB/ o[gJ/ ftZu yohfdnk ;h< [ T[Zso L 600 ]
2. nwo B/ fJZe fwe;h 25% eN"sh s/ yohdh ns/ T[; B{z nzfes w[Zb T[Zs/ t/u fdZsk. T[; B{z
1
fezB/ gqshôs bkG iK jkBh j'Jh. [ T[Zso 33 % ]
3

nfXnkfJ -6 fwôos ftnki


fJZe nze tkb/ gqôB
1. ;XkoD ftnki dk ;{so fby'.
6
fszB nzeK tkb/ gqôB
1. i/eo w{bXB 1000 o[L, do 10% ns/ ;wk 3 ;kb j't/ sK fw;os ftnki ns/ e[bXB gsk
eo' idfe ftnki ;bkBk i'fVnk ikt/. [ T[Zso L 331 o[L, 1331 o[L ]
2. w{bXB = 6250 o[L, do =8% ;bkBk ns/ ;wK =2 ;kb j't/ sK e[bXB ns/ fwôos ftnki
gsk eo' id fe ftnki ;bkBk brdk j't/. [ T[Zso L 7290 o[L, 1040 o[L ]
3. w{bXB 31250 o[L, do 8% ;bkBk, ;wK 3 ;kb dk e[bXB ns/ fwôos ftnki gsk eo' id'A
fe ftnki ;bkBk brdk j't/. [ T[Zso L 39366, 8116 o[L ]

uko nzeK tkb/ gqôB


1. f;wogqhs B/ 16000 o[L dh okôh 5% ;kbkBk do T[Zs/ T[Xko fdZsh ns/ e[M ;w/A pknd
18522 o[L tkg; fwb/. ;wK gsk eo'. [ T[Zso L 3 ;kb ]
2. fJZe okôh 2 ;kbK ftZu 8% ;bkBk do Bkb fwôos ftnki okjh 5832 o[L j' iKdh j?. okôh
gsk eo'. [ T[Zso L 5000 o[L ]
3. nwfBzdo B/ fJZe okôh 10% ;kbkBk do Bkb 3 ;kb bJh ftnki T[Zs/ fdZsh, fi; s'A T[; B{z
331 o[L fwôos ftnki gqkgs j'fJnk, okôh gsk eo'. [ T[Zso L 1000 o[L ]

S/ nzeK tkb/ gqôB


1. T[j okôh gsk eo' fi; dk 2 ;kbk bJh 10% ;kbkBk do Bkb fwôos ftnki ns/ ;XkoD
ftnki dk nzso 100 o[L j?. [ T[Zso L 10000 o[L ]
2. fJZe okôh d/ fwôos ftnki ns/ ;XkoD ftnki dk nzso 2 ;kbK ftZu 7a5% ;kbkBk do
Bkb 360 o[L j?. okôh gsk eo'. [ T[Zso L 64000 o[L ]

nfXnkfJ -7 phirfDfse ss;we

fJZe nze tkb/ gqôB


2
1. (a + b ) ;{so fby'.
2. (a − b )2 ;{so fby'.
3. (a + b ) (a − b ) ;{so fby'.
4. (a + b + c )2 ;{so fby'.
5. (a + b )3 ;{so fby'.
6. (a − b )3 ;{so fby'.

7
fszB nzeK tkb/ gqôB
2
1. (3x − 4 y ) Y[ethA ss;we okjh r[DBcb gsk eo'. [ T[Zso : 9 x − 24 xy + 16 y 2 ] 2

2. (x + 2 y )(x − 2 y ) Y[et/A ss;we okjhA r[DBcb gsk eo'. [ T[Zso : x 2 − 4 y 2 ]


3. (101)2 Y[et/A ss;we okjhA r[DBcb gsk eo'. [ T[Zso L 10201 ]
4. (31× 29) Y[et/A ss;we okjhA r[DBcb gsk eo'. [ T[Zso L 899 ]
5. (95×101) Y[et/A ss;we okjhA r[DBcb gsk eo'. [ T[Zso L 9595 ]
6. ( y − 7 ) ( y − 5) Y[et/A ss;we okjhA r[DBcb gsk eo'. [ T[Zso : y 2 − 12 y + 35 ]

uko nzeK tkb/ gqôB


1. (2l − m − 3n )2 B{z ft;sfos o{g ftZu fby'. [T[Zso : 4l 2 + m 2 + 9n 2 − 4lm + 6mm − 12nl ]
2
 1 1 2
 9 x − 3 y +  B{z ft;sfos o{g ftZu fby'. [ T[Zso : 81x + 9 y +
2 2
2. − 54 xy − y + 2 x ]
 9 81 3
3. ;ob eo' L- ( p + q + r )2 − ( p − q + r )2 [ T[Zso : 4 pq + 4qr ]
4. i/eo (a + b + c ) = 15, a 2 + b 2 + c 2 = 85 j't/ sK ab+bc+ca dk w[Zb gsk eo'.
[ T[Zso L 70 ]
5. 64 x 3 − 125 y 3 dk w[Zb gsk eo' i/eo 4 x − 5 y = 10 ns/ xy = 5 [ T[Zso L 4000 ]
6. (9.8)3 dk w[Zb, ;{so dh tos' Bkb gsk eo'. [ T[Zso L 941a192 ]

S/ nzeK tkb/ gqôB


21 5 1
1. i/ 2 x + 3 y = ns/ xy = ( )
j't/ sK 8 x 3 + 27 y 3 dk w[Zb gsk eo'. [ T[Zso :1000 ]
2 6 8
2. x 2 + 4 y 2 + 9 z 2 − 4 xy − 12 yz + 6 zx d/ r[DByzv pDkT[. [ T[Zso L (x − 2 y + 32 )2 ]
3
x 3 y 3 xy  x y  x y
3. + +  +  B{z r[DByzv d/ o{g ftZu fby'. [ T[Zso L  +  ]
8 27 2  2 3  2 3
3
4. 8 x 3 − 125 y 3 − 60 x 2 y + 150 xy 2 B{z r[DByzv d/ o{g ftZu fby'. [ T[Zso L (2 x − 5 y ) ]

nfXnkfJ -8 pj[gd ns/ pj[gdK dh tzv


fszB nzeK tkb/ gqôB
1. eh 5 x 2 − 3 x + 3 pj[gd j? iK BjhA ns/ feT[A<
1
2. eh x 2 + pj[gd j? iK BjhA ns/ feT[A.
x3
3. − 25 p 3 ÷ 5 p B{z jZb eo'. [ T[Zso L − 5P 2 ]
4. 9 x 3 ÷ 3 x B{z 5 x 2 jZb eo'. [ T[Zso L 3 3 x 2 ]

8
5. 5 x 3 − 25 x 4 B{z 5 x 2 Bkb Gkr eo'. [ T[Zso ( 5x − 5 5x2 )
6. 4 p 2 + 8 p + 16 B{z 4 Bkb Gkr eo'. [ T[Zso L p 2 + 2 p + 4 ]

uko nzeK tkb/ gqôB


1. 49 p 2 − 25 B{z 7 p + 5 Bkb r[DByzv ftXh okjhA tzv eo'. [ T[Zso L (7 P − 5) ]
2. 50 z 2 − 32 B{z 5 z + 4 Bkb r[DByzv ftXh okjh tzv eo'. [ T[Zso L (2(5 z − 4)) ]
3. a 2 − 7 a − 18 B{z (a + 2 ) Bkb r[DByzv ftXh okjhA tzv eo'. [ T[Zso L (a − 9 ) ]

S/ nzeK tkb/ gqôB


3
1. 6 y 5 − 28 y 3 + 3 y 2 + 30 y − 9 B{z 2 y 2 − 6 Bkb Gkr eo'. [ T[Zso L 3 y 3 − 5 y + ]
2
2. 4 y 3 − 37 y 2 + 52 y − 15 B{z 4 y − 5 Bkb Gkr eo'. [ T[Zso L y 2 − 8 y + 3 ]
3. j/m fbfynK bJh dZ;' fe eh d{ik pj[gd gfjb/ pj[gd dk r[DByzv j? iK BjhA< tzvD ;w/A
gqkgs j'fJnk Gkrcb ns/ pkeh th fby'.
(i) − 3 x 2 + 14 x + 4, 3 x + 1 [ T[Zso L BjhA j?, Gkrcb = − x 2 + 5 , pkeh = -1 ]
(ii) 4 x 4 − 5 x 3 + 5 x 2 − 5 x + 9,4 x − 1 [ T[Zso L BjhA j?, Gkrcb x 3 − x 2 + x − 1 , pkeh=8 ]
(iii) 16 x 4 + 12 x 3 − 10 x 2 + 8 x + 20, 4 x − 3
61
[ T[Zso L BjhA j?, Gkrcb 4 x 3 + 6 x 2 + 2 x, pkeh ]
2

nfXnkfJ-
nfXnkfJ-9 fJZe
fJZe ub tkb/ fJZe xksh ;wheoD

fszB nzeK tkb/ gqôB


− 3y − 5 14
1. ;wheoD =− B{z jZb eo' ns/ T[Zso dh gVskb eo'.
4y + 3 15

2. ;wheoD
(x + 2)(2 x − 3) − 2 x 2 + 11 = 3 B{z jZb eo'.
( x − 5)
3. ;wheoD 3 x − 7 = 2 x − 5 B{z jZb eo' ns/ T[Zso dh gVskb eo'.
6y −5 7
4. ;wheoD = − B{z jZb eo' ns/ T[Zso dh gVskb eo'.
− 2y 9

9
uko nzeK tkb/ gqôB
1. 9 d/ fszB brksko r[DiK dk i'V 999 j?. ;zfynktK gsk eo'. [ T[Zso L 324, 333, 342]
2. fJZe gqw/: ;zfynk dk nzô, jo Bkb' 5 tZX j?. i/eo nzô ftZu'A 2 xNk fdZsk ikt/ ns/ jo
5 7
ftZu 2 i'V fdZsk ikt/ sK ;zfynk j' iKdh j?. gqw/: ;zfynk gsk eo'. [ T[Zso : ]
4 2
3. fJZe gqw/: ;zfynk dk jo, nzô Bkb' 5 tZX j?. i/eo jo ns/ nzô ftZu'A d'-d' xNk fdZs/ ikD
2 4
sK ;zfynk j' iKdh j?. gqw/: ;zfynk gsk eo'. [ T[Zso : ]
7 9
4a d' ;zfynktK dk nB[gks 5L7 j? ns/ i'V 360 j?. ;zfynktK gsk eo'. [ T[Zso L 150, 210]
5a d' ;zfynktK dk nB[gks 5L4 j? i/eo jo/e ;zfynk ftZu 10 i'V fdZsk ikt/ sK nB[gks 6L5
pD iKdk j?. ;zfynktK gsk eo'. [ T[Zso L 50,40 ]

S/ nzeK tkb/ gqôB

1. fJZe ;Nhwo gkDh d/ tjkn dh fdôk ftZu e[M d{oh 10 xzfNnK ftZu s?n eodk j?. ns/
tkg;h ftZu fJjh d{oh 12 xzN/ 30 fwzN ftZu s?n eodk j?. i/eo gkDh d/ tjkn dh ukb 2
feb'whNo gqsh xzNk j't/ sK fJZe gk;/ tZb s?n ehsh d{oh gsk eo'.
[ T[Zso L 200 feb'whNo ]
2. fJZe ;zfynk d' nzeK dh pDh j'Jh j?. fi; d/ fJekJh dk nze djkJh d/ nze Bkb' d[rDk j?.
i/eo ;zfynk ftZu 18 i'V fdZsk ikt/ sK ;zfynk d/ nze ;EkB pdb b?Ad/ jB ;zfynk gsk
eo'. [ T[Zso L 24 ]
3a fJZe feôsh Bfjo ftZu T[Zgo tZb (gkDh d/ tjkn d/ T[bN) e[M d{oh 6 xzfNnK ftZu s?n
eodh j? ns/ j/mK tb (gkDh d/ tjkn dh fdôk ftZu) T[BQh jh d{oh 5 xzfNnK ftZu s?n
eodh j? i/eo gkDh d/ tjkn dh ukb 3 feb'whNo gqsh xzNk j't/ sK yV/ gkDh ftZu feôsh
dh ukb fezBh j't/rh< [ T[Zso L 33 feawha gqsh xzNk ]
4a (i) fszB brksko NKe ;zfynktK dk i'V 66 j?. ;zfynktK gsk eo'. [T[ZsoL19,21,23]
(ii) fszB brksko fi;s ;zfynktK dk i'V 252 j?. ;zfynktK gsk eo'.
[ T[Zso L 82,84,86 ]
5a ntBhs ns/ e[bftzdo dhnK T[woK dk nB[gks 6L11 j?. i/eo ntBhs 3 ;kb tZvh j[zdh
ns/ e[bftzdo 3 ;kb S'Nh j[zdh sK T[jBK dhnK T[woK dk nB[gks 7L10 j'Dk ;h. T[jBK
dhnK T[woK gsk eo'. [ T[Zso L 18 ;kb, 33 ;kb ]

nfXnkfJ-
nfXnkfJ-10 ;wKso o/yktK

fJZe nze tkb/ gqôB


1. ;wKso o/yktK fe; B{z nkyd/ jB.
2. eh ;wKso o/yktK ftubh d{oh ;wkB j[zdh j?<

10
3. d' o/yktK i' fdZsh o/yk T[Zs/ bzp j'D, nkg; ftZu aaaaaaaaaaaaaaaa j[zdhnK jB.
4. d' o/yktK i' fJZe o/yk T[Zs/ bzp j'D, T[j o/yktK nkg; ftZu fJZe d{i/ B{z eZNDrhnK.
(mhe$rbs)
5. i/eo fJZe o/yk d' j'o o/yktK T[Zs/ bzp j't/ sK T[j o/yktK nkg; ftZu ;wKso j'DrhnK.
(mhe$rbs)

fszB nzeK tkb/ gqôB


1. fdZs/ fuZso 10a1 ftZu ∆ABC ftZu ∠ A bzp e'D j?, i/eo DE ⊥ AB ns/ FG ⊥ AB
j't/ sK
(i) eh CA || DE || FG j?<

(ii) ;wKso o/yktK d/ fezB/ i'V/ jB<

(fuZso 10a1)

2a fdZs/ fuZso 10a2 ftZu l || m, p ⊥ m ns/


p ⊥ n j? sK eh l || m || n jB feT[A<

(fuZso 10a2)
3a fdZs/ fuZso 10a3 ftZu AB, CD, EF ns/ GH o/yk
l T[Zs/ bzp jB. i/eo BH=12 ;w, ns/ AC=6 ;w
ns/ CE=7.5 ;w ns/ EG=4.5 ;w j't/ sK BD, DF
ns/ FH dhnK bzpkJhnK gsk eo'.
[ T[Zso L BD=4 ;w, DF=5 ;w, FH=3 ;w ]
(fuZso 10a3)
4a i/eo o/yktK l || m || n j'D ns/ o/yk p fJjBK B{z A,
B ns/ C s/ fJ; soQK eZN/ fe AB=3.5 ;w,
BC=3.5 ;w ns/ o/yk q fJjBK B{z D, E ns/ F T[Zs/
fJ; soQK tzv/ fe DE=4 ;w j't/ sK EF dh bzpkJh
gsk eo'. (fuZso 10a4)
[ T[Zso L 4 ;w ]
(fuZso 10a4)

11
nfXnkfJ-
nfXnkfJ-11 us[oG[iktK
ktK

fJZe nze tkb/ gqôB


1. eh jo/e nkfJs B{z ;wKso us[oG[i fejk ik ;edk j?<
2. eh jo/e nkfJs B{z tor fejk ik ;edk j?<
3. eh jo/e ;wKso us[oG[i B{z ;w us[oG[i fejk ik ;edk j?<
4. eh ;wus[oG[i nkfJs j[zdh j?<
5. eh jo/e tor nkfJs j[zdk j?<
6. j/m fbfynK ftZu'A tor bJh fejVk eEB ;jh j?.
(i) jo/e e'D 900 dk j[zdk j?.
(ii) fteoD ;wkB j[zd/ jB.
(iii) ;Bw[Zy G[iktK ;wKso j[zdhnK jB.
(iv) ;ko/ e'D ;wkB j[zd/ jB.

fszB nzeK tkb/ gqôB


1. ;wKso us[oG[i dhnK bkrthnK G[iktK 7a5 ;w ns/ 12a5 ;w jB. fJ; dk gfowkg (x/ok)
gsk eo'. [ T[Zso L 40 ]
2. ;wKso us[oG[i dh fJZe G[ik d{ih Bkb'A d[rDh j?. i/eo T[; dk gfowkg 300 ;w j't/ sK
jo/e G[ik gsk eo'. [ T[Zso L 50 ;w, 100 ;w, 50 ;w, 100 ;w ]
3. fJZe ;wKso us[oG[i PQRS ftZu ∠R = 60 0 j't/ sK usoG[i d/ pkeh ;ko/ e'D gsk eo'.
[ T[Zso L ∠p = 600 , ∠q = 1200 , ∠s = 1200 ]
4. fJZe ;wus[oG[i d/ fteoD 32 ;w ns/ 24 ;w jB. fJ; dk gfowkg gsk eo'.
[ T[Zso L 80 ;w ]
5. fJZe tor dh fJe G[ik 17a5 ;w j?. fJ; dk gfowkg gsk eo'. [ T[Zso L 70 ;w ]
6. fJZe ;wus[oG[i dk gfowkg 100 ;w j?. fJ; dh jo/e G[ik gsk eo'. [ T[Zso L 25 ;w ]

12
nfXnkfJ-
nfXnkfJ-12 uZeo
fszB nzeK tkb/ gqôB
1. fJZe uZeo dk noX ftnk; gsk eo' fi; dh 12 ;w bzph ihtk dh e/Ado s'A d{oh 8 ;w j't/.
[ T[Zso L 10 ;w ]
2. 18 ;w bzph ihtk fJZe uZeo d/ e/Ado s'A 12 ;w dh d{oh s/ j?, uZeo dk noX ftnk; gsk
eo'. [ T[Zso L15 ;w ]
3. 10 ;w noX ftnk; tkb/ uZeo dh fJZe ihtk dh e/Ado s'A d{oh 6 ;w j?. ihtk dh bzpkJh
gsk eo'. [ T[Zso L 16 ;w ]

4a 13 ;w noX ftnk; tkb/ uZeo dh 24 ;w bzph ihtk dh e/Ado s'A d{oh gsk eo'.
[ T[Zso L 5 ;w ]

uko nzeK
eK tkb/ gqôB
1. fJZe tor uZeo ftZu pfDnk j'fJnk j?. fJ; dhnK G[iktK okjhA uZeo s/ pD/ e'D gsk eo'.
[ T[Zso L 900 ]
2. fJZe uZeoh ;wG[i dh G[ik okjhA uZeo d/ e/Ado s/ pfDnk e'D 360 j?. T[; dhnK G[iktK dh
frDsh dZ;'. [ T[Zso L 10 ]
3. fuZso 12a1 ftZu AOB uZeo dk ftnk; j?. i/
∠ ABC = 400 j't/ sK ∠ CAB dk wkg gsk eo'.
[ T[Zso L 500 ]

(fuZso 12a1)

S/ nzeK tkb/ gqôB


1. ABCD fJZe uZeoh ;wKso us[oG[i j?. (fuZso 12a2)
(i) eh ∠ A = ∠ C j?< feT[A<
(ii) eh ∠ A + ∠ C = 180 0 j?< feT[A<
(iii) eh ∠ A = ∠ C = 90 0 j?< feT[A<
(iv) eh ∠ B = ∠ D j?< feT[A<
(v) eh ∠ B+ ∠ D = 1800 j?< feT[A<
(vi) eh ∠ B = ∠ D = 90 0 j?< feT[A<
(fuZso 12a2)
(vii) eh ABCD fJZe nkfJs j?< feT[A<

13
nfXnkfJ-
nfXnkfJ-13 ouBktK
fszB nzeK tkb/
tkb/ gqôB
1. 8a5 B{z 5 ;wkB GkrK ftZu tzv'.
2. 10a5 ;w o/yk yzv B{z 4L3 ftZu tzv'.
3. 11 ;w o/yk yzv B{z 2L1L3 ftZu tzv'.
AC 3
4. AB=8.4 ;w o/ykyzv T[Zs/ fpzd{ C fJ; soQK bU fe = j't/.
CB 5
5. ;wkso us[oG[i ABCD dh ouBk eo', fi; ftZu AB=4.7 ;w, BC=3.5 ;w ns/ AC=5.5
;w j't/.
6. us[oG[i PQRS dh ouBk eo' fi; ftZu PQ=QR=PR=5.2 ;w, RS=4.8 ;w ns/ SP=4.5
;w j't/.

uko nzeK tkb/ gqôB


1. us[oG[i PQRS dh ouBk eo', fi; ftZu QR=5.3 ;w, RS=3.8 ;w, SP=5.4 ;w, PR=6 ;w
ns/ QS=5.5 ;w j't/.
2. us[oG[i ABCD dh ouBk eo', fi; ftZu AB=3.5 ;w, BC=3.8 ;w, CD=4.5 ;w, AC=3.9
;w ns/ BD=5.0 ;w j't/.
3. ;wKso us[oG[i ABCD dh ouBk eo', fi; ftZu AB=4.7 ;w, BC=3.8 ;w, ∠B = 750
j't/.
4. fJZe tor dh ouBk eo' fi; dh G[ik 5a7 ;w j?.

S/ nzeK tkb/ gqôB


1. fJZe us[oG[i PQRS dh ouBk eo', fi; ftZu PQ=4.3 ;w, QR=5.2 ;w,
∠ P = 600 , ∠ Q = 90 0 , ∠ S = 100 0 j't/.
2. ;wbzpus[oG[i PQRS dh ouBk eo' fi; ftZu PQ||RS j't/, PQ=5.2 ;w
∠ P = 600 , PS = 4.5 ;w ns/ RS = 5.8 ;w j?.
3. us[oG[i PQRS dh ouBk eo' fi; ftZu PQ=QR=6.2, ∠ P = ∠ Q = 100 0 ns/ ∠ R = 90 0
j't/.

nfXnkfJ-
nfXnkfJ-14 y/socb
fszB nzeK tkb/ gqôB
1. fJZe ;wKso us[oG[i dk fJZe nXko ns/ T[; dk ;zrs f;yo bzp eqwtko 15 ;w ns/ 8 ;w
jB. i/eo d{ik f;yo bzp 10 ;w j't/ sK fJ; d/ d{i/ ;wKso i'V/ ftZu fJZe G[ik dh bzpkJh
fezBh j't/rh. [ T[Zso L12 ;w ]

14
2. fJZe ;wus[oG[i dk y/socb 0a4 wh2 j?. i/eo T[; dh G[ik 25 ;w j't/ sK f;yo bzp dk wkg
gsk eo'. [ T[Zso L160 ;w ]
3. fJZe ;wKso us[oG[i dk y/socb tor ;?ANhwhNoK ftZu gsk eo', fi; dk nkXko 1a5 whNo
ns/ f;yobzp 24 ;?ANhwhNo j?. [ T[Zso L 3600 ;w2 ]

uko nzeK
eK tkb/ gqôB
1. nkXko = 2a5 whNo, f;yobzp = 30 v?;h whNo, fse'D d/ wkg s'A y/socb gsk eo'.
[ T[Zso L 3a75 tL v?L whNo ]
2. fJZe fse'D dk y/socb = 4 J/no, nkXko = 25 whNo j't/ sK fse'D dk f;yo bzp gsk eo'.
[ T[Zso L 32 whNo ]
3. fJZe ;wd'G[ih ;we'D fse'D dk y/socb 200 tL whNo j? fJ; dhnK G[iktK gsk eo'.
[ T[Zso L 20 wha, 20 wha, 20 2 ]
4. fJZe ;wus[oG[i dk y/socb gsk eo' fi; d/ fteoD 64 ;w ns/ 50 ;w jB.
[ T[Zso L1600 tL ;w ]

S/ nzeK tkb/ gqôB


1. ;wbzp us[oG[i dhnK ;wKso G[iktK dk wkg gsk eo', id'A fJZe G[ik d{ih Bkb'A 12 whNo
xZN j't/, fJ; dk y/socb 240 whNo2 ns/ T[ukJh 10 whNo j't/. [T[Zso L18 wha, 30 wha]
2. fJZe ;wbzp us[oG[i dk y/socb 210 ;w2 j?, T[; dhnK ;wKso G[iktK 22 ;w ns/ 20 ;w
jB. fJ; dh T[ukJh gsk eo'. [ T[Zso L 10 ;w ]
3. ;wbzp us[oG[i dk nkXko = 5 whNo s/ 4 whNo ns/ bzp = 50 ;w y/socb gsk eo'.
[ T[Zso L 2a25 whNo ]

nfXnkfJ-
nfXnkfJ-15
(uZeo dk gfowkg ns/ y/socb)
fszB nzeK tkb/ gqôB
1. fJZE uZeo dk gfowkg 440 ;w j?. T[; dk ftnk; ns/ noX ftnk; gsk eo'.
[ T[Zso L140 ;w, 70 ;w ]
2. ;kJheb d/ fJZe gjhJ/ dk ftnk; 100 ;w j?. 31a4 whNo dh d{oh s?n eoB bJh fJ; B{z
fezB/ uZeo brkT[D/ g?Dr/. [ T[Zso L 10 uZeo ]
3. fJZe uZeokeko gkoe d/ d[nkb/ pDh ;Ve d/ pkjoh feBko/ dk gfowkg 660 whNo ns/
nzdob/ feBko/ dk gfowkg 550 whNo j?. ;Ve dh u"VkJh gsk eo'. [ T[Zso L17a5 whNo ]

15
uko nzeK tkb/ gqôB
1. fJZe x'Vk 7 whNo bzp/ oZ;/ Bkb pzfBnk j'fJnk j?. T[j fezB/ y/socb ftZu xkj uo ;edk j?.
[ T[Zso L 154 wha2)
2. fJZe gkoe dk ftnk; 200 whNo j? fJ; d/ nzdotko 10 whNo u"Vh ;Ve pDh j'Jh j?. ;Ve
dk y/socb gsk eo'. [ T[Zso (5966 wha2) ]

S/ nzeK tkb/ gqôB


1. fJZe rK, 100 whNo G[ik tkb/ torkeko y/s d/ fJZe e'B/ T[Zs/ rZv/, feZb/ Bkb 70 whNo
bzph oZ;h Bkb pzBh j'Jh j?. gkoe d/ T[; Gkr dk y/socb gsk eo' fi; ftu fJj uo BjhA
;edh. [ T[Zso L 6150 wh2 ]
2. fJZe SZb/ dk y/socb gsk eo', fi; dk pkjoh ns/ nzdo{Bh ftnk; eqwtko 77 fwbhwhNo
ns/ 70 fwbhwhNo j?. [ T[Zso L 3234 tor fwbhwhNo ]

nfXnkfJ-
nfXnkfJ-16
(bzp uZeoh t/bD dh ;sQk dk y/socb ns/ nkfJsB)

fJZe
fJZe nze tkb/ gqôB

1. t/bD dh N/Yh ;sQk dk y/socb dZ;'<


2. t/bD dh e[Zb ;sQk dk y/socb dZ;'<

fszB nzeK tkb/ gqôB


1. fJZe t/bD dh N/Yh ;sQk dk y/socb 220 tL v?L wh2 j?. i/eo fJ; dh T[ukJh 1 whNo j't/ sK

nXko dk noX ftnk; gsk eo'. [ T[Zso L 3a5 v?L wha ]

2. fJZe t/bD d/ nkXko dk gfowkg 132 ;w ns/ T[ukJh 50 ;w j?. fJ; dh N/Yh ;sQk dk

y/socb gsk eo'. [ T[Zso L 6600 ;w ]

3. 6 ;w bzp/ t/bDkeko gkJhg d/ N[eV/ dh N/Yh ;sQk dk y/socb 132 ;w2 j?. fJ; d/ w{zj dk

ftnk; gsk eo'. [ T[Zso L 7 ;w ]

4. fJZe t/bDkeko GKv/ dk xDcb (nkfJsB) gsk eo' fi; dk ftnk; 10 ;w ns/ T[ukJh 20

;w j't/. [ T[Zso L1570 ;w3 ]

16
S/ nzeK tkb/ gqôB
1. fJZe t/bDkeko Xks dh gkfJg d/ N[eV/ dk pkjoh ns/ nzdo{Bh ftnk; 10 ;w ns/ 8 ;w
j'D sK fJ; ftZu bZrh Xks dk xDcb gsk eo'. i/eo fJ; Xks dh xDsk 7a8 rqkw gqsh
xD ;w j't/ sK Xks dh wksok (Gko) th gsk eo'. [ T[Zso L 7a722 feb'rqkw ]
2. fJZe y{j fi; dk ftnk; 2 whNo j?, 7 whNo v{zxk g[ZfNnk frnk j?. fJ; ftZu g[ZNh rJh fwZNh
B{z 11 whNo bzph ns/ 4 whNo u"Vh ÷whB dh N[ZeVh T[Zs/ ftSk e/ up{sok pDkfJnk frnk
j? sK
(i) g[ZNh rJh fwZNh dk xDcb gsk eo'.
(ii) nkfJskeko ÷whB dh N[ZeVh dk y/socb gsk eo'.
(iii) up{so/ dh T[ukJh ;?ANhwhNoK ftZu gsk eo'.
[ T[Zso L [(i) 22 xDwhNo, (ii) 44 tor whNo (iii) 50 ;w ]

nfXnkfJ-
nfXnkfJ-17 bzp uZeoh ôze{

fJZe nze tkb/ gqôB


1. ôze{ dh N/Yh ;sQk dk y/socb dZ;'<
2. ôze{ dk xDcb ;{so dZ;'<
3. fJZe ôze{ dk nXko dk ftnk; 16 ;w ns/ T[ukJh 6 ;w j?. ôze{ dh fsoSh T[ukJh gsk eo'.
[ T[Zso L 10 ;w ]

fszB nzeK tkb/ gqôB


1. fJZe (bzp uZeoh ôze{) dh N/Yh ;sQk dk y/socb gsk eo' i/eo T[; dk noX ftnk; 80 wha
ns/ fsoSh T[ukJh 5 whNo j't/. [ T[Zso L 1256 wh2 ]
2. fJZe ôze{ dh e[Zb ;sQk dk y/socb gsk eo' i/eo T[; dk ftnk; 12 whNo ns/ T[ukJh 80
;w j't/. [ T[Zso L 26376 ;w2 ]
3. fJZe ôze{ dh e[Zb ;sQk dk y/socb 462 ;w2 j?. i/eo fJ; d/ nXko dk ftnk; 14 ;w j't/
sK fJ; dh fsoSh T[ukJh gsk eo'. [ T[Zso L14 ;w ]

uko nzeK tkb/ gqôB


1. fJZe fse'D fi; dhnK G[iktK 6 ;w 8 ;w ns/ 10 ;w jB. fJ; B{z 8 ;w G[ik d/ d[nkb/
x[wkfJnk frnk j?. fJj fezB/ xD ;w jtk ftZu x[zw/rh. [ T[Zso L 301a44 ;w3 ]
2. fJZE ôze{ neko posB dh XkoB ;woZEk 1570 fbNo j?. i/eo fJ; dk nXko dk noX
ftnk; 1 whNo j't/ sK fJ; dh T[ukJh gsk eo'. [ T[Zso L1a5 whNo ]

17
S/ nzeK tkb/ gqôB
1. fJZe N?AN j/m'A t/bDkeko ns/ T[go'A ôze{ neko dk j?. i/eo fJ; d/ nXko dk ftnk; 20 whNo
j't/ ns/ t/bDkeko Gkr dh T[ukJh 7 whNo ns/ e[Zb T[ukJh 10 whNo j't/ sK fJ; ftubh
jtk dk xDcb gsk eo'. [ T[Zso L 2512 wh3 ]

nfXnkfJ-
nfXnkfJ-18 r'bk ns/ noX r'bk

fJZe nze tkb/ gqôB


1. noX r'b/ dh N/Yh ;sQk d/ y/socb dk ;{so fby'.
2. r'b/ dh ;sQk d/ y/socb dk ;{so fby'.
3. fJZe r/Ad dk ftnk; 20 ;w j?. fJ; dh ;sQk dk y/socb gsk eo'. [T[Zso L1256 tL wh]

fszB nzeK tkb/ gqôB


1. noX r'b/ dh ;sQk dk y/socb gsk eo' fi; dk noX ftnk; 3a5 whNo j't/.
[ T[Zso L 77 wh2 ]
2
2. r'b/ dk xDcb gsk eo' fi; dk noX ftnk; 10 ;w j't/. [ T[Zso L 4186 ;w3 ]
3
3. fJZE noX r'bkeko eN'oh ftZu fezB/ fwbh bhNo d[ZX nkt/rk. fi; dk noX ftnk;
3a5 ;w j?. [ T[Zso L 89a83 fwbh bhNo ]
4. r'b/ dk noX ftnk; gsk eo'. fi; dh ;sQk dk y/socb 616 ;w2 j?. [ T[Zso L 7 ;w ]

uko nzeK tkb/ gqôB


1. fJZe r'bkeko r[pko/ dk noX ftnk; jtk GoB Bkb 10 ;w s'A 30 ;w j' iKdk j?. fJ; dh
;sQk dk y/socb dk nB[gks gsk eo'. [ T[Zso L 9L1 ]
2. fJZe m'; noX r'b/ dk noX ftnk; 2a8 whNo j?. fJ; dh e[Zb ;sQk dk y/socb gsk eo'.
e[Zb ;sQk B{z ozr eoB dk you 15 o[L gqsh tor whNo dh do Bkb gsk eo'.
[ T[Zso (73a92 wh2, 1108a80 o[gJ/]
3. fJZe r'b/ dk noX ftnk; d{i/ r'b/ d/ noX ftnk; Bkb'A 5 r[Dk j?. fJjBK d/ xDcbK dk
nB[gks gsk eo'. [ T[Zso L 1L125 ]

S/ nzeK tkb/ gqôB


1. 1 ;w noX ftnk; tkbhnK 64 r'bhnK B{z fgxbk e/ fJZe tZvk r'bk pDkfJnk frnk j?.
fJ; tZv/ r'b/ dk noX ftnk; gsk eo'. [ T[Zso L 4 ;w ]

18
nfXnkfJ-
nfXnkfJ-19 nzeVk ftfrnkB
fszB nzeK tkb/ gqôB
1. 15, 17, 22, 29, 37, 33, 22, 47, 27, 16 dh ftubD ;hwk ns/ wZXwkB gsk eo'.
[ T[Zso L 32, 26a5 ]
2. 35, 47, 37, 26, 25, 31, 42, 33, 41, 40 dh ftubD ;hwk ns/ wZXwkB gsk eo'.
[ T[Zso L 22, 35a7 ]
3. 10 ftfdnkoEhnK d/ gqkgs nzeK dk wZXwkB 50 j?. i/ fJZe j'o ftfdnkoEh fi; d/ 61 nze
jB, ôkfwb eo fbnk ikt/ sK T[jBK d/ nzeK dk wZXwkB eh j't/rk< [ T[Zso L 51 ]

S/ nzeK tkb/ gqôB


1. rfDs dh fJZe gqhfynk ftZu fJZe ô/qDh d/ 30 ftfdnkoEhnK B/ j/m fby/ nB[;ko nze gqkgs
ehs/.
45, 48, 69, 72, 66, 53, 68, 60, 46, 53, 52, 48, 62, 59, 51, 73, 74, 55, 70, 49,
50, 60, 47, 42, 53, 49, 40, 72, 50, 48
(i) pkozpkosk ;koDh pDkT[
(ii) pj[be eh j?<
2. j/mK fdZsh pkozpkosK ;koDh ftZu

T[wo ;kbK ftZu 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60

;e{b d/ nfXnkgeK dh frDsh 5 7 8 10 3 2

(i) gfjb/ tor nzsokb dh T[Zgobh ;hwk eh j?<


(ii) shi/ tor nzsokb dh j/mbh ;hwk eh j?<
(iii) u"E/ tor nzsokb dh pkozpkosk fezBh j?<
(iv) tZv/ s'A tZvk tor nzsokb fejVk j?<
(v) pj[be tor nzsokb fejVk j?<
3a j/m fbyh pkozpkosk ;koDh s'A nkfJs fuZso pDkU ns/ fdZs/ gqôB d/ T[Zso th fdT[.

wkf;e nkwdB o[L ftZu wid{oK dh frDsh

2000-2100 17
2100-2200 18
2200-2300 25
2300-2400 20
2400-2500 35
2500-2600 13
2600-2700 12

19
(i) e[Zb fezB/ w÷d{oK dh wkf;e nkwdB do;kJh rJh j?.
(ii) tZX s'A tZX w÷d{o fe; wkf;e nkwdB ro[Zg ftZu jB.
(iii) shi/ tor nzsokb dh j/mbh ;hwk eh j?<
(iv) u"E/ ns/ gzit/A tor nzsokb d/ tor fuzBQ eh jB<
(v) tor neko eh j?<

20

You might also like