Coppi © 2008 by vycawnictwe Stone OMEGA Projekt lta: Miyeare Korekt setae: Janna Gyula shad aman: MarzanaPalecany Ison: 97683-7267-3138 Wydawnictwo OMEGA, 30:52 Krak ul, Wicks 4 C tel (12) 292 4867, 22486, «25 6 56; co fax 12) 20 48 67 wmmwsomegs.com.gh ema: Buows-omegs.com. oh rk: Zatad Gatley COLONEL 5. Krakbw ul. Dabrowaege 16 Prerwotnececy lancetnika ‘cacy budomy anaomicane ancetrka wsplne zhregoweem ranych nara ula kggowcn Ponce cla “Twory nade wwery sky wake} rckucla wad sciletowego Ewoluca sitet traewloceasahthregowcow Sshiletoxiomy kregowcn Sahllet ofczyn | breezy occ} moagowakregawcew Ealucfa wybranyen narzadéw amystw ubregoncbor ‘encucja narzadow wyiany az} ewcucj dad hrwinnoines> Ewcucja vad wydaierego Roza} wumanych metabo Ye tkolejneetapy eoxwoju hrgsowcon “Grong geologicana stra roxwojuhegowcow “Glow cechypescaegsnych grup krgpowcé " a 8 5 15 n u n 2 2 a a a % % ™ peees s aFyby — kregonce praystosowane do iycia w wade {eéznicowantetaksonomicane n> Budowa zewnetrena Bdowa mewnetrana | podstawowe funkce 2yciowe ry Ryby kopaine ~ ich ola w wyfaéniania pachedzenia plazbw LAZY KRECONCE WoDNO-LADONE Pochodzenie plant udowa zewngtrana i seelet Poieycie ciala| Budowa skieletw ‘Wymiana i transport gazéw oddechowych Narzady wmiany gazowe} ‘Mechaniam wentyaci pluc Uitad kewoncény atywtanie Wyéalanie | cemoreguacis Rozmnatante rozw6} Praeglad slwrych grup wapstezesnych plexi Gov — PERWEE KRgGOMCE TPOWO LAROWE Budowa zewmetrana i stkielet Pokrycie cial Budowa szkieleta \Wymiana | transport gazéw eddechonych Oatiywianie _Wézgowie i narady zmyslow Uilad wydalricay | produkt wydalania rood) "eemwej non plodonyeh asic blon plocoweh cade gaciw mezozoicaryeh sad wapéleresnych Secor pr sees ele transport ge2bw adechonych Teese podndjnesooddchania nyc grup ptohew oRcANOWANEXRESOWCE 108 a 0 102 105 15 ns 16 M6 a m mm mu 125 a aw 18 a co ut 10. vr “7 we 12 ssRozrmnazanie rozws} rbantcomaniesakbw Sak! nse Praelad najlcanlejzyeh edb ssakiw loiystomyech Test ‘Oprowiozt2 KOMENTARZEM Poduijcharakterystykastrunowcéw. Pdtyp: ostnice Carakterstya kregomcow Keegowceplerwotnie wade Piazy ~ kregowce wodno-ladone acy ~ plerwsze regowce typowo Iadowe tak —stalociepine kegowcelataace sak — naj zorganizowane kregowee Test stow W preecetawronym opracowanks nalaly se podstawowe wid 1.0 budowie | ceynnsciach Zyciowyeh strunowcbw 1 ich podziat Wwelerinier flogenezy, a takée charakterystycane cechy fycia ncaego,Licze rysunt nie iyo Rusty test, ale waz abelamnt ot rozvingciem uzpelnienem, Wkazdyn rozézae zamieszcono Nn sprawdzajace wiedze + umiejetvoici opisane w standerdach iyo egtaminacyjyeh. Odpowedzt opatrzone komentarzem ua i horypowante ewentuslne,biedne} interpreta} reéci pleceiunowce 53 najwyze} zorganizowanym typem zwierzat weir eh, Sonowia grape 2étnicowana pod wzaledem budowy cite oraz iosonat do réznoradnych Srodowisk; spotykane sa we wszysthich fh imatycanyen. iL | CHARAKTERYSTYKA wCOW ‘yp: Stnunonce (Chordat) dil sie na try podtypy. Podtyp:Oslonice Tuntcatay Podtyp: Rezczasehowce (Acrania) Podtyp: Kregowee (Vertebrata Gromady: Kraalouste (Cyklostomato) yby (Pisces) lazy Amphibie) Say (Repeiia) taki (ves) sak Mammalia Stunonce, mimo wietkiego zrdinicowanta, maja co najmaie} try Jy wine w réanyen ekzerach sega yc. Naleza do nich: G) Obecnoté struny grzbietowey, Ktra ma postaé elastycane 9 prea, petnigcego role osiowegoszkicletu wewnetrzneg0. Stuuna grbietowa zawazuje sig w rozwoju zarodkowym vwsaysthich strunowebw.Ukregowabw zostaje ona stopniowo :astapiona chrzestym lub kostrym kregostupem. > Struna grabietowa u wigksapici form dorstych rb i pla zw zachooale sl w postal szczathowe,midey t20 ‘san bre 2 U aad, ptakdw seakéw stuna gabietowa wystepule velacanie w rozwajuzarodkawyn. Jed Sladem je} Aawne} obecnotlw form dorstych s jada midysteOSLONICE rystyczne cechy budowy ostonic 2 Qulonlce (Tunkeata) sto zwerzeta wylacanie merskie, pro- wadzace osoaty tryb yea (zachwy) ub won yiac przag Dionowe secaetinyIaczace Jame garde z ewe te ognice wieracnia cal. U ladowych strunoweéw, xe 2 ch payee a feat ‘ka, a cael daje poczatek innym strukturom: ae ocean © I szaeina shrzeiowapraekstaca ew ame uch ppm robin crac zoypetrza cnn, tev. ure, periapical ence bata budowana 2 tniyny(abetanetozne}zwilockeew) td rabaall aecles eine rece 1 Gardatet, stanowiacaaléwna. czeké vktadu pokarmonezo, 1 ablonek IV szcztiny shrzelowe} stanow mate feeb ona yd ca se eh Boy an poate stan linea rzlomy, w try zachodalwymian gazowa. W gardit ee ae era ea naj sie ryninta pokarmowa (endost), More) ore sione kami wlan Suz. Spos poberaniapokarmy Strunonce wykanua charakterstycan topograte uladow omit wo netranych rzewéd okacmony sere 8 lazone aus ws (rracja wody)praypominagabk! | mate (75. 2. do uktadu nerwowego, przciwnie niu bezkregawcéu (1). a, =_., i ines —| Erin scan gt fps. 1. Plotere wyranych kde wanngtranych roc (esha () nag cecha charakterstycang dla strunowcow Jest wyteponan przez cale 2c, lub przynajmnie} w okresie embrionalnyn,ogons narzadu lohomotorycnege, zawierajacego elementy szhelet oo ego | miginte {ys 2 Schorat batonyantoncane} tach snc)12. Ustad krwionoiny otwarty. Sexce pompute krew w ty P: BEZCZASZKOWCE inch naczyiach raz jena raz drug strone Krew byé bezbarwna, pomaraficzowa lub zieloa 1 zawiera barwnikinié hemoslabina, np. hemowandye (shladn Bezczaszkowece (Acranio) maja wszystkie cechy charakterstycane ‘lo strunowedw. Sakiletosony stanowistruna gabietowa zbudowana, Tae), J ilinle zwakuoltzowanych, regularnie ulozonych komérek, podobnych 2. Brak cowl nerwowe),wystepufe ty plerwty 21s} {9 ulonu monet. Cewka nerwowa jest potozona nad struna grzbeto- ‘wowy. Malo aktyy try éycia soowodowal slaby ‘i. W clanach garde - poczathowego odcinka przewodu pokarmo: rnarzadiw amystowyeh. woo ~ mabdua sh secreting skrzetome Uys 4). 12. Brak ukladu woalniczeg, produty premiany materi dostaa sie przez powoki cata 2 Organizmy obojnacze, gonady nie maja praewodéu \wadzajaeych. U niektéeyeh form wystepuie przemiana oleh oraz paezkowanie, Rozwé} aozony. 2 Planktonicana larwa oslonic posiaca strung ‘cewke nerwowa i gardziel przebity szczelinami s lowynt (. 3. Pees sum gietona ger Ye ant ony sexing tone w gated un wntmon| ps. 4 Scemat buon beacamtowen iterystyczne cechy lancetnika Lancetaik nalezy do najlepie} poznanych bezcraszhaweéw. Wyste ule plaszczystym dnie praybraeénych wéed mérz strefy ceple) umorkowane) Ce tow cee nerwowa, Ospice, Krew rorwoj ale posiada waka sig 22 forny neatericene’, poniewat frmy dart pk ak wyodretnone! sony Ina cecy budowy lar yeh oon. © Cao play mablorkiem Jednowarstwowym, pa én ley wast tak cine, © etamerycanabdowa Cala wocana w organza} mig, ner zeiowyeh ganad (9 5.) 1a narzadw wy neyeh Cech och est asymettalewe I prawe) cae Cll Mle, podbnl ak ery, pracniee wale6 ee (ys 5: Metamencre lier mio god wancetaa Brae serca w zaminigty ubladzieKrwionofnym. Pra rw zapewnia zatoka dyna i pususace odio tetic sk lonyen (ys. 6). twwcesrne pero ar ye. 6. Schema trong anes (2 Umad wycalniay sada sig z ney ezacych nad ‘nam skrzeonyin,Kabde efeycan ma hsztalt Uiery L (rT. Tbgdne metabolity przemiany (amenik) 84 wychiytywane 2 krwi za pomeca sole (budowa prypominajakomérktplomykowe plastic), re onal sie 2 naczyoiamtkrwionanym. Wp nefryia sa zamknigte na obukoficach, ale ich Swit se 2 Jama ckoloskrzeows bocenyn! otworkamt wl ini, praez hire wydaliny preedostaja ste do Jan hrzetowe),skadotworem odpywowym usuvane sana ‘romance ys 7. Schenat bony etyetam ance Gon, ozone szeegowo wadut gardzel le maya rg ‘aprowedzajacyeh. Gamety u lancet, Ary Jest wie ragciem rezdscinoplcionym, costa sip Bezpctrednio do jay okolosrzelowej shad radem wody wydostaa sina ‘zennatr, die odbyna sie zaptodnieni. ‘budowy anatomiczne} lancetnika wspéine z kregowcami Krew 2 sect naczyi jetta praepya 2yla wrotna, roma leziaaea sig na sieé kaplar uchytka watroby. Stad hrew cdplya ya watrobowg do zatokl aytne} (9. 6). W ten sposib tworzy sie uklad krazenia wrotnego, wystepulacy ‘ wszythich kregoncbw. Tata yin wlancetnixa stant morfologicany odpowed- rik serca hregowecw wodnyh (kaglustyeh i 1b). Krew ‘dtienowara wraca 2am do parzystego przewodu Cuviera, ‘dry wolyna do zatok yn} (ys: 6) Cre komrekendostylu(rmienk pokarmone; letgcego na ‘ne garézielipraksztatca sie pierwotnych hregowcow (hraglustyeh) w pgcher2ykl tarczyy. Uznae sie to za do- wd wspdlnego pochodzeniatych narzadew.” Tadanie 1. Najbardziejcherakterystycna cecha, Ktve)coly typ strumowcon 2a ‘za sare jest obscnodé struny grabletowe). ¥ Ocetprandwos zd orestaacych mystepowanie iro stray owe), wolsulac 200k," w adpovedniejrubryce tabel (P= pr fe) erent petro FN podstowie anatizy rysunku vznsodnj stusenadé stwierdzena: Gar- fle! stonowi wspélry adcinek uxt pokarmoweso i ukledu oddecho- Sinners woo w masz frm strunowcow. DP. Sse 1F Waka zane, w Ktxym dorosta posta lary ostoniczostlo prawido- Laren 0 opr Joe 01 Bak spar srzelonych, cewke nertowe ploton po gzbe- ante (owe) stronie sardeel,utrata ogona Obecnos szparskrzelowych, cewka nerwowe potoéona po bru ‘sane stronie grdziel,utrata ogona podezas praeobrazni Brak szparskrzelowyeh, brak strany ezbietowe},obecnoké cw 1H verwoweh 11 Obecnosé szparstrzelowych, uwstecniona cewko nerwowa po ‘otona po srabietowe stronie gadziel, utrata ogona podezes przeatratenia, ¥ Myjaini, dlaczego oslonice, miino braky struny grebietowe) u orostych, sq kesyflkowane jako strunowce, Tadanie 3. ¥- Wydasn), laccego ceca: zomknigty ublod krwionesny nie Jest ce sping dla wszystkie stunned. Zadanie 4. Oslonice sq smykle swierzetami asoalym!, prowadzacym! mato okt {yb aya xia] cechy budowyoslnic, kere sa zwqzane 2 ch rybem 2h, WW ynhu pr2edstanionopreednia cx clta lancet. Zadanie 5. sexta Wyle cechy eslonic bardzo readko lub wealeniespotykane wi sree — strunoncn: or Tadanie 6. eS Na rysunku 8. praedstawiono preekr’) poprzecany asonicy na wys0a 2» Zane 9. Wreath snc el soy sto IKTERYSTYKA KREGOWCOW peru kegoncn doch rrtale Waka poprae wae ex iowa. a. Spry irzelowe unodivj akicane zr Bokste dla kregowcs b. Podobieristwo tych separ skrzelowych do skrzeli jest P preposhone. Spry stralowe stanwlg dedstwo eval — Argue (ertebrata, opt cech way awa st stl po pan, try rowadel wey tb yl hoc aa oath cehy wae, Mle oh 4. Potebestwo ch spr ral Jest pga 1 Pod clan lowe, tw (wa 2 wena Ja cla) sc ~ evo zed ‘oon Mdry mde pei uke akong ore le {9€rinym mayhacon Wb and pene Zante 10. Paty aly Ketan ra ace 2 “Wie ety lancet, tre choker tate este 5 wilwarstwomeg nablona Tswana erm Zadane 1. © emelankone) ky wake) powaaee 2 tae ogo lista zarodkowego — mezodermy? | Shielot wewnetrany, w shad Ktbogo wehedz > cael osiowa: chrzstny lub kestny hregostup i ezaszka shladajaca sie 2: + mzqoczaszk,chronigce) még narzady zmystin + rzewioczasthi, stanowiace} ostone poczatkowyeh ‘dcnkéw uktadu pokarmowego | oddechowego;, 2. sleet koficzyn wraz 2 obreczami (pasa) koiczy. a irodkowy uklad nerwowy, skladaacy sle 2 rdzena krego ‘ego | pieloczclowego mézgowi Spt niejpodenyeh cechlancetrika (1.5) waka 4. die cechyswoiste da lancetika: 1. die cechy chorakterystycane da wszysthich strunowcow. ‘etamerla mist nektorych ukladow wewnetranen: ‘organizocajomy clta; ‘beak serca w uklodzle krwlonesoym; ystepowanle Jony okoostrzetowe), ktéraotacea garde; ‘becrasstruny arabietowe) adn eh atl mrs Sank nro Ray patter "Balog bertrgeoce, Wsoncion Sakine One, Won 200" are2 Nastepstwa réznic i podobieristw w budowie kregowcow Kregowee, mimo ogromnego zréinicowania, zachowvia 2b plan budomy ciala. | Narzady 0 wapdtnym pochadzenia (powstate 2 tych struktur zarodkonych, majace taki sm plan busowy nazwe narzadow homoloicenyeh, 1 Zasiedienie odmienyeh srodowisk powedvie, i te narzady moga sig ksztaltowoe w rénysposéb. Zam ‘ost naawe dywergencii— ewoluct rozbietne. \aenaeaiaetd aan | Praystosowante sie do podobnych werunkiw Srodamts a \wadat do konwergencji— ewolu}tzieine, : [2 phe hose wiki ead | Efektem konwergenc}i jest powstanie narzadow anal yeh, Kr maja odmlenne pochodzene | budows, ania podobne funkcje. 2 Wprocesie ewolu kregowcéw niekre narzady maga legaé reduc, stajac se stopniow narzadam! wy Przeglad wybranych narzadéw i uktadow kreg =a sp suicletu trzewioczasok kregowcdw na Casa eggomct sada 2 déch ca a Mazgoceashi utworzon) 2 czas u kagousch (i Pokrycie cla kr esowc stanow nol sun) 1 crzetnorailetvgch kin, pase ©. wetonarstwomy nase, try whregowciw shld si ta) Stopnowe kostnene mézgoczaszki observe seu ryb © etace ble) wars twirze testnsneletowych{ plazbw. U gi, peak | sak © zewnetrane warty opowacieee), ra jest rnéagecasna zbudowana jst wylQcanie 2 Hol, Kryeh niana w spos6b clagty albo okresowo w pracesie tins Viczba ulega redukesi (ptaki i ssaki) ze wzgledu na ich zra- 1. ge, oe sé wane zbudowane) 2 tant cae a Traewioczasehi,zbudowane} poczathowo ‘tke 2 tukéw Zaxéwno nacre, jok | shiva wlalciva vytwarsasereg pod sirelowseh, Hire w aie evolu! pretztalcajn she nych tworow, Ktre croniapowlerzcinie ciate kregomen eed Pokryce catas © Traewioczaszke kragtoustych stanowi 8 par ch Dk poducioresdatonay _ Ormtiagmtewo icon lukéw skrzelonych tworzacyeh sekelet pod shraela (ys. 10.) eres dina a fot ton rE etme — Fy 1,8, Slt rawr yb entrant sry tA etn GU pzéww polaczeniatrzwiczaszk 2 mbagoczascka berze luzil wylacznie pierwszy tuk shrzelowy. Natomisst géma ‘aeéé chrastkigrykowo-tuchwerwe} (I para (kw skrze- lowyct praeeztalea sew straemigczko ~ plerwsna2traech hostek ueha srodkowego. Dona czeit thu skrzetowego rasta slg 2 pozotaodclamy IN | 1 Wuky | tworzy skitet dela (5. 2.) fi. 10 tks sree torgce sence hash 1. U ryb zachods decydufaca zmiana — plerwsza para skrzelonyeh prasksztala sg w aparatszczehowy, a ‘woray luk gnykowo-tuchwowy laczay saczek 2 smézgona (ys. 11.) (© Szezeka gma u ryb chregstnoszkieletomych jest ‘2ona z chraasth podhieblenno kwadratone}, olnazerzastszachwowes (ry. 11. A). Ry ch oi netonnearigse ik pono ES yyy ote anon — ie oa fy 12. Salt tmewncrash pane LU gadéw 1 ptakow Kose kwadratowa wehodzaca w sad ‘s2cagh géene}tworzy staw tuchwowy z kotcia stawowa stanowiaca cag sacaghi done). Z lukdw Vt Vl pay pow staje cragety stile tan tchaacy (95. 1) DDDDD (ous core) sremiacho os. 11.4 Sollee ewe nf chaetoschietowch ee inet © U yb hostroszkieletowyeh szczeke gima tworay DPodhiebienne-kwadratowa, a szezeka doina sada ‘hovel stawowe) i zebown},Rybykostnoszkeletowe= 2. Ussakow powstaje nowy rodzajpolaczeni 2uchwy 2 a. Kosé aebowa tworzaca szczeke dolna lacey oérednio 2 tuska kote skroniowe}, tworzac fuchwowy. Natomiast 2 kiei kwadratowe) powst strtete Wadelko, a2 kal stawowe} mioteczek ~ die [cn spy ost stuchowevcha srodkowego.Dolnac2eé I uk ome) lowego tworzy kos gnykowa, Natomiast pzostale Lagtrckeys dail w powstanu chrzasek rtan i tchawicy (98. 1 ye 14 Sheth sak scr, eae 2 mos Kem, core ate rs Szkieletosiowy kregowesw be Kresetp wchod w iad skeet oxiowogo wmsthich coz wojathem Hraglusyeh, Rene sollte sky re stra gietova. Po bokach srny lea draboe yt ch cara sont eo tomologcane z Iepspen rosacea regosip tad rei, Kc iba stat wee ara vata moon wokredonchacikach esti poscegtnych rp ke am rea ene Sent asountene mie esi et Saar ate Sates ca er |Szkielet koniczyn | obreczy Jodyna przedstawicilka ry trzonopletwych wystepujaca obecnie LU najbardzle} plerwotnych kregowcdw ~ kragloustych I atinersa (Latimertachalurnae). ‘szania sluza nleparayste pletwy. Parzyte pletwy (piersiowe W procesieprzeksztatcania sie petw w koiczyny Krocane kregow ‘wyksztalily yby. Na tema ich powrtania iste rine teore lydonyeh itotna zmiana dotyezyta zamiany polaczetnlerucho ‘so badaczy uwaa, 2eobie parypletw u ry rozwinely sie W ha ruchome potacrenia — stawy. rinicowania dwéch pazystych falw brausznyeh biegnacych {ulowia. Za stusanoica te) tezy preemawia m.in. wyst ‘éczych tworéw pletwowych pomigdzy petwam plesiowy ym u wymartyeh ry dewoihich (ys. 15.) A W sposobie ustawienia kotezyn kregowcbw mana destrzec vie nye GU plazow | gadéw reastawione szeroko na boki kczyy stanowia zawieszeniecila (os. 17). Podezas uch zwle- ‘gel pelnia czsto tylko funkcje pomocnicza. Podcianie ‘le ussak6w koiczyn pod tu uwarunkowato podporowa funkcje sokteletukoizyn. Spowodowalo to efektyumiejsze onuszane ig zwierzat{zmiang poloteniastawow ~ staw lokciowy zwrécony jst ku tytowi, a staw kolanowy hu przo ov es. 18.) ys 15, bwa sere torn pletwowje pobre) sro ala ‘mae dewete) (liati) Korczyny kregoweéw Ladowyeh motna wyprowadzié ze parzystych pletw kopalrych ryb trzonopletwych Zyacych w Ich szieletplanem budowy i wzajemnym ukladem kot naw sy wy sss ‘shieletu ksczyn kregowciw ladomych (ys. 16 Ai 17. orc sania koi rtnch regime anh fy Sehont skit some Hoey: plaza hopaoes (Anka 8) ‘paciem ala koiczyn przednich §tylnych sa obrecze (pas) barko Wik miednicowa, 1 Unyb obrec barkowa acy ig bexpotredni czas, a pat 2 ® rniedhicowy jest wbudowany w miginie i moie mice rine ‘Scheer phetwy 9 traonopletwyeh (A) sella hfcrynybregowctw tony polotenie (ry 19.)x» {aca opath z mostkiem (95. 20). certo tin sta ps. 20 obrecr bao pla 2. Ussakow (2 wyathiem stekowcbw) kos krucza leg ff arastajac sez lopath, tworzy wyrostek ruczy (08.21). soja sept Le cy ys. 21. Obrec baron ska LU hresoweéw ladowyeh w zwiazku ze zmiana lokomoci | utrzymaniem okzelonego platen cite obrecze(barkowa | miednicowa) lacza sie 2 kregoeunem ~— powedue to Jego UszynionetwamecnenleosadzeniaKoficzyn (ys. 22.) Fs: 2, Obec mecca espn wc _ Wskladobreczy miednicowes kregowcéw adowych wehodea parzystekoicbiedrowe, kulszowe Stonowe (rs. 22.) ot tom Fy: 23, schema butowy obey minnow aka Nregowce, u Ktrych nastapta wtérna redukeja kafczyntylnyeh b were, walenie), nie maja obreczy miednicowe}.= 3B Zadanie 12. ‘Skéra tworzy powioke na powierzchn! loa kresowco. Pen prey ne sprzecanefunkcje,ponlewes 2 jede} strony uniezoleznia cao 0d Sodowiska,z rug) strony zespala go 2 nim. ruchomosé slowy wzsledem tulowia u ryby, plaza | ptoka sirakregoweo. ‘ure podooniejok plany, maja na craszce awa Kyte potyliczne, i uchyslowa nie yk w plaszcyzniepionowe, ole takzeruchy Zadanie 13, Wott) dlaczego rogt | porota wystepujace w nlektdryeh rayktadem narzadow analgicenych. Zadanie 14, -Kregowcom bytujacym w Srodowiskuladowym arozi wyschnigcte, a prayktadze plaza i goda pod dwa zasadnicze sposoty sf uch sow w ploszzynie poziome)(ruchy preeczae). ‘chron kregowcow ladowych praedubytkiem wody. Zadanie 15. lnkika szyinego kregostupa maze zaleze od licaby kregbw two- W skorze kregomcow wystepusa grczoly jeno- lub wi fen kine atbo od wielkose kregow. za) gruczolow stonow’ wlosiwod®typowa dla calyh grad kr [hel tory 2tych paramecrow wyznacea dugos say taka, np abe _Wsta gromady kregowcéw charokteryzuce sie obecnotciaw 1,0 Ary sake, np. raf 12 gyuczotw jednokomerkonyeh: sruczolow wielokomérkowych. | ‘rrslowe stonowig sekelet ola skrzllryb. Mogg one ulegoé prze elo w budowie fake. poe WWynie fonkcje,jokle moze penié | (uk skrelowy. Pda} gromady “Wks, ktérez nite podanych struktur wystepulacych w ect, uktrych wakazane zany w budowie funk nastapity po ee eel Far plerwsey. A. tuska reine, 8. wlosy soko, ey sho, iy powstowie analay . 1. 4 14. wyjasni, dacrego stow auchwomy D. pire pate, E. pamnokcie cztowieko.35 Zadanie 23, renee + Na podstawie aatizy rysunkow 10.~14. 2 nite) podoryeh aealieee: treewioczasehi hresowcéw zestow 2 grupy narzadiw homo sroeapase 11 poze tukéwskrzelonych oraz WV poze. Serzemigcro, koe stowowa, szkiletkrtant i chawicy, oS smykowa, kos kwacratowe. ‘onsen te poche ick asia veer ys 24, Ross msgs eset sale hoczy tyne zhrezestapem. Folic mosgors Kegel polegs a ntensyweym roxy % Was presen ej ny rigor oa 5.12) Zadanie 25, \Watna role w sprawnose ruchowe) kregowcSw oderywa spss ‘anézy w euiow!s. Play | goay rozstawajg ni szeroko na bok) ‘hod, Kost ramieniowa i udowa utraymuja sie w pelatenty !natamlastprzedramiet podtale opera se mnie} wigce} loze. Nogh ssakiw podciagniete pod tuldw podpieraja go of ‘olumy. Zarazem tyne specializuja sie w popychaniuciota ku Wawiackrz tym tyne) krcznieklano zeeca sie ku przedow 0 Ale} karczynie tokiee zwraca sie ku tylow. Takie ustowienie Wir umetiviadéwiganie j poruszanie cata z mniejseym ws. ly ay ago bemmodnowcw —miogs rata ore laa Na padstowie analzytekstu poda} vie waiciwokc sokelet sprzyjace wiksze)sprawnotc! lokemocyjne)sakbw, on a Rozw6j mézgowia kregowcow ie ye (a ve Vm m es W czasierozwoju zarodkowego wezysthich kregowecéw mézgowy réancuje sie poceathowo na trey pecherzy wo oot ot 2. prrodomézgowe; 16, soraty bony nde onatonciw — gta, pak aka 2. Srédmézgowie; 2 tylomézgowies ‘tmateprie on pled cartel Oe. 24).» Row)! wennetrznaorganizacja posaczepSlnych cxgél mézgo kha wybranych narzadow zmyslow u kregowcow 1 w rezultacie ich sprawnose funkcjonala witta sie 2 dake Ss pe a IM 5. luca a eo pecheyhone amerowe) Tab 4. linn funk orca cas gow hepato ‘ocaewta rer aie pbtea cent ak pow iteagta_|munb canon wpa pas et dae tana cho a sao at won, etsy 10 eo erst rom kane ‘oczenta | pez nine plea sexe |abecot ome gee) ec die rok owes eigen vod) | och nemwane mieszace ew miedeméonia ep bain wate ce ecaewka [pane artne xn sac | pa i pont oraz yeewe ramp igs, pews [2 Jepe stat ch pod, ne 2a ere tomoregac ey "aren, ha Jest “ocsewka_[poowija aroma, rez ebro parm tue pbieanier | wylanionwody eye | ee seer el (te) cell massa miozera we wane gry dekowne: peck méagowa rca praereny poles eieeaeia mai een ey eke Weel areas salient felts ee ie een ‘oordmac recs ‘oun zl przehutonego eanézsowa) 5 Stofeawane 2 eswnjem cc ‘SMorrago oia tn Wh. 6. Erotica ca rewcin tone ube poczeiyc casei [wy rei pramaionego wp rengona ‘yn prove) Goes tery Sew awa wpscene 2 eset ony 2 od mingowa cachet 10 pr remw | od minrni ce 12 pnw Seater cacy ug ea ertorewod [wacko powsata thai cy [mado gad re mo eck pow a ao- ne) aha roy 0) Evicja narzadéw woymiany gazowe} ‘akowate ral radon a ach row, 5 ‘ow sro 2 Dasa stom, ak ec Srsowego ‘ik seeiwe tartan srowyns, kame yi lesiem rselngm pokes song) ua w posta cierotceneh rho plalgonayeh eaach (ys 27. A), sa, Slt lua syeztte o awh) powers wymiany fpeswe) ns. 27-8) ron pus (ys. 27.6) [2 paca pecherrtowate (98. 27.0) ye 4A ys 27, schermaty bony lc: za (A, ada (Baka), ha 0) luca kregowcéw ladowych powstaly 2 parzystych pecherzypluc: rch yb dewovskich ys. 28), eto Mim gation Yo em Ngo Le” npee Eaton GT fy. 2, Schemat evalu plu | pcr pawnegb cane onvorsoerar Pierwotnym narzadem oddechowyn u wymartych kostnoszicleto vwych «yb dewofskic byt pecherze plucne o élanach pofaldowanych {sini ukrwionych. Take pluca wystepula uw wspéteresnych 1yb du yszmych (praptetwea | prapladca). Placa czworonegow W rozwoU ‘embrionalnym powstaja jako uchyhi przedni) crc praelitazaro a. U wspolezesnych ry kostnasakeletonych x plerwotnych plc pow Stal pecherzplawmy ~ narzad hydrostatyczny umodtvtajay im uch w plaszcryinie pionowe). Ryby chzestnoszkeletone nie posiadaa pecherza plawnego.Ewolucja ukladu krwionasnego abutonoeie tau rte proce ews Hs, 2) (2. umianach w budowie serea, warunkuacych spravmosécaynnoiciona (ys. 29.); . pososzenu efektywnoéc funkcjonalne nay (09s 303). Div yatebone SS voi eons et shuce-aarna ts rasa, ad =} Sec tote 2 tte, inhi, Korey sta Inczego ry rset ys. 29. Ena aca inn Ne acest prea puma ern, ara est, (hor rise). Pre ele pce ei brew Mimalenonan Sec ne)J2 waeru panbw wteoia ona fees ea haere ‘scon einovana ki Dwaaca x anc sta fh Mestre jet orien eh eazy tow eon tomar eran fr (en i presorkon re ‘i aw san, pe pc hry 08 evinces 6 fe kalejno, ponlewad réwnoczenie w ich jw wy stepua po sable Klejno, por his powstaja gonady. REinicowante sie przewodéw wydalniczych rdcryh zachadz w tym samy case abla sra gape na sie edi toe aa ‘ola ec, Ky pela Slenaterice pena | {ry Whonase soe pow ‘ecaotapreegrota mit. tomarowa (choke catowa ‘ens tease occ rain en ere v \ “| Joris sak | za ya soa went ea ean | een | nich Ko, {rg eben cate Peery miedshonornes Ewolueja ukladu wydalniczego Podstawow Jedhosta moroloiczn | funkcjonalna neki kt bw Jest efron. Budowa neronu decyduje oradzaju ner funkcjonowania (tab. 9.) W rozwojuzaredkowym neki postnr rrosiietne, kjk brokodve | ny tsetroctowe, timers bs | ronnie) pay. ware sah | syncs fot ise de | jenie i kolejne etapy rozwoju kregowcow Hregonce stanowig najmlodsy typ 26 wsesthichtypbw Sata Jnragcego. Mimo 2 licebnolékregowcbw w poréwnania 2 nny Wn’ jot stoxnkowo newietka, to ih znicowanebilgicne [il vzedem zarénno systematycanym, jk ekologiany jst bar Wi hte ws 31 a Rodzaj usuwanych metabolitow Produktami przemian metabolicenych zwigzkéw azotowyeh | byé: amoniak, mocznik | kwas moczawy (tab, 10.). Amoniakj sycanym zwigzkiem bardzo latwo rozpuszczajacym se w wode de} dostepnoict wody w érodowishu zewnetranym mote by suwany przez powlok! cata lub praezskrela. Opraniczenie noici wody w otoczeniu powodule zamiang amoniaki na mn syeany{réwnied rozpuszczalny (stable) w wodale mocznik. U ladowych prowadzacych oszczecna gospodarke wodna hofcowy boltem praemian azotowych Jest kwas mocaowy, Ktry jest 2 niskotoksycznym i mate byé wydalany w postac krystal. Ati 31 Lczbagatunkiw slowmychgremad regenGhronslogls peologicana {historia rorwoju Weg |W Dewon (ok, 410 min lat temu) to okres panowania ryb; précz: fbpancrych nial ju yy chraestnstiletone, do apostate bad paleontologkczych bak joi tyane | tzonopletwe. Pjawiy sie najstarsze plazy — doryceneych wala bony prapraadka hr ggowebw. Ch tmeandronce logcza najwaineszych eapin rorwoju hregoncin Bra © aon (ke 350 min Lat tema) to oes rac azo onan | pojawiente sie pierwszych gadéw. peers G Perm — ostatni okres ery paleozoicznej charakteryzuje sig. 2 W oraowi (ok. 480 min at tem) pojoay rozwojem aa Iresone, bt to pancere eseehowce (ys verorcicna 1 ok 250 min at emu) by okrese,w tym oy 2. Nalstarsescaetoncepocodza osc sus (ok 250 mina temo) by okresen, Kn psawity ny parce. emi doz, perez ore ple Sa © ra to okres dominac! gadéw i pojawienie sie praptaka apoczatkomujacego ing rozwojowa pak. © Kreda ~ bogatwo form wielkich gadéw, Ke wymiraja od kone ores (ok 65min tat tema), =e 7 enozolczna charakteryzue sig wiclkim rozkwitem | radiacja ss ae | plakow. pert been ge I poszczegbinych grup kregowcbw Lbecnieayiace gromady kregowciw praedstawiajakolejne etapy oh | onggnigé ewolucyjnych, Ktére pozwalaja je podtieié na ss le ey rin iy Wetnee. =e pia ef —ee : ys. 32 rzewo genenogiene radon) hregowciwZadanie 26. W métdéku kregowcow zmajduja sie oir nerwowe steruk W), dlaceso hrglouste fryby charakceryzula sie nsay ene | rneeaprecdoscia przepiyi kw nit Ladowe ply Wkae die gromedy kregowcéw, u ktérych mbddéek jst dobre rozwinety.Podajuzasadniene swojego wyboru. Iaczyiams krwionosnymi sa tetnice | 2. Zadanie 27. prowdeiwosezdohoktesajaeych Rerunek praeplywu i rodzajkrwi Na podstaie analizy ys. 25. 26, wokaecaeéct mézgowia 6) wymienionych rodeojachnacaykrwionasnych. Wp znok ktdre ulegly najwiekszym zmlanom w trakcie ewoluch. lene swojego wyboru, Zadanie 28, Ryby sa zwerzetami kréthowzrocemn, moga widdiet na st ‘odtesoic, ponlewor woda zavlerojaca zawiesiny orgonicane | flcene pochlaniapromienieswietine, Natomiast kregowce ladon zwierzetomi dalekow2roceny. Wika zwigzek miedzybudowa oka resowcbw ach sro ncaa, alerjace Kew 2 anak \ edprowadralace J Zadanie Mosh sche mai 29 sade pasa 1 woman Detention “Wom, ener saw wont lash jt w wodzie, podaj zmiany, jakie zaszty w budowie ucha plazéw | » eae Povo 30 parece w wen ret op — pi eon on Wy) | pluca kresowcow ladowyeh sq dobrze ukrwine, poniewaz Wich wymiana gorowe ~ zamlana kw! nieutlenowane) na Zadanie 20, Schematpraestawia Nerune prep kl pki sak ¥- Unupetiseemat, psu w mise ter (4) nazwy odo Mirren aes serca ub rodzou naczyh kwonatych, Jers pany 9 kostoskieletonye ene Dili B peo pox a oer Wht, More 2 podanych wyte} narzqdow mozna uwaiaé za organy © peea «tren cn ¢ jloncne. Pod wyasiente wyboru E ‘ony ine Win vtlodskewionoinego Jest lle swiqtana x zaikiem strze ‘raedsinek > honey > 9 > \nlem pluc, Preedstow zmany zachodzace w budowie serca eae ne 2 nin rdnlcowanle sie obieséw krwi spowodowane wy: ys. 33. aig plac u part.fecehe £ PIERWOTNIE WODNE ¥-‘Napraykladiekijonk(larwy plaziw) | Zaby wy, typi ‘mydlanego metaboitu azotoweso mote zmienig se W erwotnie wodhych kregowcow naleza hraplouste (okredlane cosobnicrego zwierzeca. oP ste cee ho smocrkouste) oraz ryby. Zadanie 37. + Poa} nazwe hregowém, u ktrych po raz estat W ewol cobecne nefrony 2 orzesionym! lejhaml (nefrostomomi) ol sie do jay cola ityka kragtoustych Wows (Cytostomato) to najstarsze kregowce, We wspélczes: Zadanie 38. Junie reprezentowane 23 przez morske suzice | mnos\, zamiesz Wyjoini,claczego liczebnosésatunkowa ptokiw | ssokOw rove wukrotnie ibe gatunkow plazéw | gad. seo Zadanie 39. Ryby stanowia ok. 53% licaby wszysthich hregowcow obecnie a Ze Wasnt), dlaczego Jedak to dewon (era poleooiczn) ‘olres panowania yb. Zadanie 40. ¥ Podzial kregowcéw na bezowodniowce | omodnionce fest Di coc charakterystycanych da kaaloustych naleza ticle oa kregonce: 1 brak sacze, 4. strzelodyszne i plucodyszne. bezszcepkonce i scaphowce. Jey krwiobiegiem i dwama krwioblegaml rok petw parzstyeh, U-pojedyneze nozdrz. kann keaploustyehstanowia przewatnie ryby: praysysaiac sie za ». 4 2 pranerka i nerkaostateceng,= ae Narzadem wymiany gazowe} sq workowate skrzela f wee przystosowane do zycia w wodzie D> ee iS sa ucyine ©. Ryby chragstnoszkeletowe, do Ktrych nada rekiny ysace ton wodne} oraz plaszcaiprowadzace denny tyb 2a ys. 36. Wrkowate seta mings Shur workbw srzelowych powoduje wyrzucenie wo netrane otwory skrzelowe.Rozkircztych workiw wa do sich wody. Tn jst transportowany paezzamkniety non, Ktrypraypmnina uit kewionoy ance (pata ii ‘krew nieutlenowana. S, Srna t oom dacs eee y Rismeeg acerca 1 parayste oczy (bak chu Suzi); cho wewngtrne 2 dvoma Kanatani pata ‘ ee ee Bray: Wy. 37. yy toetttowe ki (plea) [2 narzad ini nabocene},Ktrego zadanem est eran L)wakterystycene cechy dla ryb chrzestoszketetowych to: 12 neparzysty narzad wechu, Ktéry jest slownym 2 przemieszczenie otworu gebowego pod sd cal; ieee > beak pecherzaplawnes Mino! sa zwierzetami razézielnoplcowyn. Z powers > bra wieakashrzlawego (pokrywy skrzelowe}) Tee ee ne ee Ls Ryby kostnoszkleletowe stanow najiczniesza{ najbar- lala. W ich rozwoj wystepuje larwa zwana slepica (Je) ile) minicowana grupe ry, do kre} nay wickszasé armies Se a eases pozostatye a}acyeh dz rb, np Karp, sum, dorsze, ok oresych ming, u Ktdych funkejonuje ranerka (patr rie, sledzle, wegoree, makrele, tue lososle. W prze Cefstvle do ry chrzestnoszkiletowych charakteryauja ‘i obecnodcia wieczka skrzetowega i pecherza plawneg.Budowa zewnetrzna ir2na | podstawowe funkcje Zyciowe ryb Calo mb jest zy optywowesoksztaltu, potryte il 9 narzacéw wymiany gazowe)naleia: rétnig sie pod waslgdem budowy #ksztaltu. Zasadnicza ) Shrzla, ktére sa gléwnym narzgdem oddechowym 1. a rodzae ure. ‘sadzone 54 na tach srzelowych. Od kadeyo tuk 2 Lusk! plakoldalne wystepuiace u eyb chr shrzetowege edchodza dna sere Uistkaw skrzlowneh, ‘wych (ns. 38 A) Zudowane 54 podabnie jak ‘na kazdym 2 nch, po Jeg abydwu stronach,znajduja brggowcw (2 zebiny pokryte} zk), Moga se raga blaszok shrzlowych (ys. 40.) nave wciagu yea ceobika, ocanego (ys. 38 8) y 8 ys. 3. Rake sk ed ys 40, Sze by eseniltone » tmodyfikowany pecherz plawny © sabcrasych icanach 2wiekszajacyeh powierzchnie wymiany gazowe).FurkcJe te spotnia u ry (np. 1y0 dweysznych) wystepusacven ‘akwenach 9 abnione} zawartocl lent tub w kresovo ‘wpsycajacych zlorikach wodnych. U wigksoict pecherz plawny, zmnieszalac ciéar wlaiciwy cla, {sprain poruzane skew wos (1s. I). > Dodethowym narzaem wymiany gazowe} jest sk. Uniektnychy np. skocaka mutowego, wymianagaziw per sre praetracza 30% opine) wymiany gazowe) W skérze ryb2najdua se Jednokemérkowe gruczly dh 'mérki barvmikowe (melanofory) wytwarzajace barwy och wenie odstraseaiace. Kolejna cecha budowy Zewnetrne} yb est obecrodé lea sie na pletwy payee t nieparzyste (ys. 39.) 2. Pletwy nieparzyste to: pletwa ogonowa, erabit toma, |. Pletwami paraystymi sa pletwy persowe i bru vg ey te sede oes atta ys, Bune anstoricem oy ~ eon eowa plea brana ewan ye 29, Rwy ny1. Gléwna strukturg uktady kewionosnego u AD) rae Ktve praoptywa wylaczniekrew neuter sada sie 2 czterec leno potonyeh pech Hono suzowa jamy gebowe skrzeti rybkostroskieletowych zee fh jest praepuszczalna dla wody | Jondw. Nadmiar wody jest fy wlonnie przez praner, a bilan Slt mineranych fst wyréw: i ayn, preedsionka, Komory | stozka tet jraez wychuytywanie 2 wody braku}gcych fonéw. chrzgsnoszkeletome) — ys. 42. A, ub opt (ryby ostnesziletowe) — ys. 42. 8 sronctn MPERTNEDE rosin “rowan | . x | Hoi cei xmstycaagp v monic tosisieetowsch Ais 2. Schema bc sre: yy cession) by ht Wbyhosinoskicletowe 2yace w wodze marie stale traca wode, donee Jevnt stgéenie soli w moray Jest wiksze nit w osocau kr yb wana becnych produktowprzemany TU) W cel oxzyskanta teacone) wody ryby pila wade morsk, lal: roner, ska skrzela. Mechaniam regu Pir jondw usuwaja przez Komerk salne skrzl nia osmetycanego ma inay charakter w wodzle ’ 2 Imy w wodzieslochc). W zestawien 2 wa ‘osacze fyby hosinoszkeletowe} Jest hipertoncze aw stcsunku do wody morskie} sine hipotonicane csr cy wy ae QS U 1b chrzestnosekitetonych we kw! utraymywane fest wisckie| ys 43 Regdaca cena ometycnegn usodhewodych 9 stole le mocznika, tery stanow wry pcodukt przemiany azotowe}, neni od ey kostnoszkeletonych, u htérych takim zwigkiem syyoce toksyczny amoniak. Wysokie elénienie osmotyczne plyndwstrojomych yb chrzestoszkiletowych powoduje, teh Stawieniu 2 woda morska jest izosmotyczne, czasam) hiperosmotycane (rys.45.). Niewieke Hoes wody, wn skrzela o hr, usuwane sa przez praner 2 Mézgowie ryb charakteryayje sie intensywnyi plato wechowych kresomézgowia (pate ts. ~wiazane 2 ,pamigcia wechowa” rb, pr Wwodréwek, 2wasaczazwigzanych 2 tarlem, maja dobrae rozwinigte érédmézgow/e, w Kt se ofrodki warckowe. Métdiek, Bedacy oft ag, warunkujesprawnosé poruszania se 17 W Do najwaznlesaych narzadow zmystu zwigzanyeh 2 w wodzie nalezylinlanaboczna (boczna), Kira ma pot blegnacych po bu bokach cata w skérze, a take przebi {owia ksei czaskl. Wewnatr Kanal leza cata 2m trzone ragkami (rs. 4,),Narzad ten informuje rye © radéw wodnych. i / wstepulacy wily satunkéw praejawi se mn pletw. U wiehszoic ry wystepue zapodnieni Nielcane gatunk sa jajozyworodhe. Wystepujeu nienie wewnetrane np. urekina, yy chrzstnosa © ich rola w wyjaénianiu pochodzeni Wy vopdlczesnych poaladéw a temat pochodzenia plaztw ole W ich powstaniy mialy die grupy tb dewohskich: ryby jane | ybytrzonaptetwe. Do yb dwudysanych zaliczane sw} by slodkoworde oddiychajaceskrzelamitpierwotnymi placa! fy 2) bec 2a tt try atm, to rogozab australis, ec (wody slodkie Ary) oraz praplazie (wody Amazonk). Thy tronopletwe sa wspélczeénie reprezentowane praez Jeden Jk Lrimeriechalumnae. Wirbd dewoiskichpraedstwicteltych ative se praodkéw plazéw. Najwaéniejszymi cecham! dewa Fyb trzonopletwych, ktére w prayslaéci mily umoiiwié ich hon wc mal, yy ©) trzokowato zhudowane pletwy parzyste,ktére unasady za wlerly kot edpowiadajaceplanem iwzajemnym ukladem hleetowt kafezyny Kregowcow tadowyeh (patrz rs. 16.5 12. becoiéprymityomych gabcrastyeh pluc (wystepulacych bok sez), podabaych do plu wspitczesnych no dmudysanych; vos sfatdowarym she, tworzacyn meandry, pada re do 2b plrwotnychpaziw ygych w dewonte (ys 40) cechy eae podstana sukcesow ewolucyjnych, Kore zapewnity I evierzetam vafgcanie merskimi, Ktérych shia w rare po- J jee obit luz. Wvercac slew cata zwykle palych lub Jyh, poteraja je od wewnatre, Work! skrzelowe (5-15 par) kontak espoirediio 2 gardzila, «nie 2 przewodem skrzelowym,ktérego Wie gotunkow wszystkie work! skrzetowe maja wspélne ujcie Wlowy. Tako lokatzacia otworu skrzelowego umotivia sluzicom orowa podczaspreemieszcrona slew slab cota ryt. Suzie nie | 0 bedriku wystepuse tylko jeden kanal poltolisty. Chark Ile slabyrn rozwojem mézdtku.os, Na podstawie anatzy tekst pode 2 cechyrbtnigce suzce od minogow, 1 cechy Swiadezqce oadaptact suze de prowadzoneso ny nop rie fence m tof ry rare ie one roa ho peony kh ab “A. pletwa ogonowa 1. funkcja napedowa peareaeae be ee oa poco narege pletwa odbytowa 3. es i. eden kana pothlisty w uc wewnetrzaym: stale réwnowaga osmatyczna z oda morska What cece, ktdra lacy sluzice 2 wieksrocig bezkregowcéw. zasadalenie wybor, Zadanie 44, Praeczyta) podany nite} tek, Ja} mnogo zaplodnlonych w wodete rozwijaia si larwy, Kére przez {at ayia w mule reek | strumienl. Ostywia sie nojdrobniejsa rami ‘pokarmowe, Kor ofiltrowuja2 wody. Larwa minoga ma obiy, rab ‘szttt nie posiacaoczu~ std jel nazwa: robaczyca lb sepia, Gare {ary jes preebita seczetinami skr2elowym. W die gordi ey 1 Wskaz eyby (eraestne czy Kostne), Ktrych wiek mina okresié na (amienka pokarmowa) podstawle bucowy tsek.Podajuzasodntenle wyboru. Na podstawie podanego tetsu wskat cechy, kre lacza larwe mi 2 lancetnikiem, le 49. yy charokteryzuje dita rnorodnod kstatéw, zwigraych eovme 220) mony edoitem oes yb 296, a dy ak ono erat pees por lla 2h + eae rosso cle wz Pts wine bo. Zadanie 45, Mind a slaba koordynace ruchowe fslaby werok. Gléwnym nar _amyst sq ech I caucie store, Wimmer czesc! mézgowia minoga(patr rs. 25. oraz tb, 4.), hte. najlepiejrazwiigte.Podaj uzasadnenie wyboru. Zadanie 46, W skorze ry wystepula da rodzoje gruczoliw:Sluzowe | surowicze. estate mystepuj secegdlneliczne wry zylagych w tawicach. Pod} Funke, jakie mega petnié wymienine rodzajegruczoléw.e Zadanie 50. Komérki barwnikowe zawierajq m,n, brunatna melaning, kre) le umadtiwia rybom zmiane barwy cite, upodebia}a Je Rozproszenie barvika w komérce poweduje clemnienie skiry 1 ego skuplenie w jednym miejscu wywotue Janene sky. stra strona cla ry bytujacyeh w naszych rekach: erbietowa, Drausana, jest bogatsta w komérk! banwniowe zawieralce stone caesteczi barwnika, Podaj wyjosnlenle udzilone} odpowi Zadanie 51. jini, dlaczego Unie nabocana jest narzadem zmyety zalezanym) ‘mechanoreceptoréw. Zadanie 52. Praecayta pont test. Charokterystycana ceca oka ryb est kulisty kstaltsoczewki, Kran _dolnoic zmiany swojegoksztale. Ocry rb kostaszkeletowych ne ‘ya powiek i gruzotow tomy ¥ Korzytajac 2 informacj podanych w tekicie, wykat zwiarek ‘oka ry 2 Srodowishiem Ich ya Zadanie 53. Rozws) poszczewsnych czescl mézgowia rv (patrz ey. 25.) jst ‘comany i zalety od ich aktywnose yciowe}. Paty wechowe i sa saczesénie dobrze razwilgteu ryb ocbywajacych wedréwi na ‘Rozwd} rédmegowia wiade si ze warokiem, a sprawnodéruchowa ry J storetowane zrozwojem mé2dski, ¥- Okred,ktéra‘z wymlenlonych czeicl mézgowia jest dobree rorwii 1 podanych née) radzojow yb. ‘A. szczupo, 1B. tucayk, . wesorz Pod) uzasadntenie wybor Zadanie 54, Ze wes na ksztolt budowe wyrbinia se klk ypow pletw ogonanych ‘ysunku przedstawion pltwe niesymetryczna (heteracerkczn) (rs. 49. i pletwe zewnetranie symetrycena (homocerkicena) (ys. 49. 8). = << rs, reyporzadku) prawidlowo typ pletwy do pletw ogonomych wystepur “acych wokona rekino. 55. yy kostoluste, do ktdrych zaliczanesqm.in.jeslory, maiqcechy wspdine Ata 1yb crzestnosekieletomych 1 kostnoszheletowyeh. Charakteryaua sie cbecnosclapecherza plawnego. Ich krest pozbawione sq trzondw, a struna rzbetowabiegnie wad colego cia. Pletwa oganowa jst niesymetiycz a, a skrzela sa praykryte wleczkem skrzeiowym. / Napodstawie anlizy powyaszego tekst wskatcechy Jesiotrow wspdine oraz réiniace Je ad ry chrzestnoszkeletowych Indanie 56. Ksztalt otworu gebowego i wyksztolcenle sxczek u nb zalety od rodzaju pabieranego pokarmu, Pokarmem moze byé plankton poblerany z gérmych ‘wars wod. Ry 2a tet dreplezikam atckujacyoftary w toni wodne} lub moga wysysaé drebne organtamy z mau nadie 2bierika. ia eysunkprzedstowiono 3 redzojeotworb gebomych yD Gt 6 Okretlrodza} pokarmu, ktérym aéymiaja sie ryby przedstawione na owyaszym nsunk. ys. 50.as Zadanie 57. Na rysunku przedstaviono praewody pokarmowe u dach ry, tory rsunek A czy B)edzwercledlapreewéd pokarmeny ryby pl noderme) kid rybydropieze}.Podaj wzasadnenieswojego Zadanie 58. Ryby kostnoszkieletome, w rletnoit od polazenia pecherza plowneso ‘Smattem praewodu pokarmowese, deielone sa na nby zamkiiet rzowe (A) otwartopecherzome (8). 60. “Wyjaini,dlaceeso ry spadouste np. rekny, naedace dor chzestno- schieletowyen, tracq wiece)energi na utrymane se na penny pozic mie wody nie ryby kstneskiletowe, np. dere. onto 61. Wpowietrau zamartodé tle Jest Blisko 30 razy wigksza nid w wodzie. Wylai), alaczeso cybo wyjeta 2 wedy dusi sie z powedu nledosta: teczne} mymiany gazowe} tacanie 62. eae rank presto seman badon seeming by) Becherzowych stownym sMachikiem jest azot,ratomiastu ry zomg Pecherzowych pecherzplawny jest wypetniny ldwnie tenem. Wyiasni) prayezme réticy w shladte gazow wypetniaiagch pel fs 53. lowe wshazanych yb, ¥-_Koraytaja 2 Infrmacj zawortych na rysunku,wyleéi, dtacrego skree- (a ryb zapewnijq bordzie) skuteceng wymiang gozowa ot skreta ae minoge. “ Spesrédniéej podanyh funkcji wybierz dwie,ktére zortaly bie braypisane pecherzowi plowner ry. ‘A Jest narzadem hysrostetycanym rb kostnoszkiletonych. 8. Zopewnia octrong srzelom oraz skutecay przeptyn wo, Stuiy do praekazywaia fal dawickowych Uspranaia pywanie, zmieniaja cetor wiokivy ryby. Pulsuac, pompue hrew tho w jecnym Aeron ‘Stanowi dodatkony narzad wymiany gazowe}.Zadanie 63. 1a schemacie przedstawlono rybe kosnoszheletowa (I) rbe sietetowg nie 66. W poniszejtabell podano charakterystycane cechy budowy serca i uklady wtonainego rb. Unupelnijtabete, wpsujaccechy charakterystycane dla ryb chraestno- _ieletonych kestnoshiletomyeh 3. Podoj nazwe elementu budowy ewnetrane) aznaczonego 1d nie 67. thera A. Wyn, alaceego serca kraglowstych i ryb obresta sie czesto nazwa, Tadanie 64. Stwierdzono, de nyby dapletneatokujaswoja flare zzamnletym pyskie 2 nlewielkiejodlestes, plynac 2 mala predkoia W sere ry chraestasateletowyeh wystepuse ~ wyposadony w zostowki — Wasnt, alacrego rybyarapiedne atakusaz mata predoscia. statek tetnicay. Odpowiedniklem stzka tetniczegou ryb kostnoszketeto: \aych jest zbudowany 2 min! sladkich poczatkomy odcinek dorty zwony opuszka tetnicaa. rzedstaw funkej, Joka petni struktury wskazane w tect. Y Ustal, ey stazek tetnicay J opuszke tetnica mana nazwae narzqdam homlogicznymi. Pod wyjsnienie udzetone odpowieda Zadanie 65. "a schematycznym rysunk skrzli ry zaznaczono wyrosti filtracyine.be = Zadanie 69. le 73. "No ysunku przedstaniono serat buoy nefranyprzedherk (A prane ety yb chrestnoszkeletowe) wyrbtnaja si ogromna watraba W Kt re) sromadea duze lost tase. Wyjainijzoletnosé migdry broklem u tych ryb pecherza plawneso 4 gromadzeniem tuszczu w watrobie. | - a shen U wiekszoseiryb wystepuie zoplodnenie zewnetrane: samiceskladjaitre r ea worst do wody, same worost do wody wypuszczaasperme, po czym plem- 56 iki, ju samodetenie phywajac w wodrie,poszukuja ja | zapadija je. aes rs 1 Wymies warunk,ktére musza by spetnione, aby pry takim sposabie Y Wyjasn),dlaczego pranerka jest lepiej praystosowana do rearodu mo2lwie duo jo zostalo zptodnionych {organiza zbedhych produktow praemiany azotowe) id pr ~ Zadante 70. ed tososie 2yja w morzu, ole rozmnazat sig muszq w gérskich pot < Wyjainij, dlaczego 3 rodzaje ryb dmudysznych: praptetwiec, plazak oniewaz tka lsosa rozwinie sie tylko w wodte slate), | to (praplazniec) 3 rogaza (ys. 57.) oraz latimeria = ryba tzonopletwo ‘hldne i natlenione) (ys: 58.) otrestane sa jako formy rlikiowe ¥- Predstaw,w ak spos6blososedostosowujafunksjanante sé ‘smoregulactz2yla w morzu do yclaw rece. Zadanie 71. Wegorze 2yiaw wodachsloakic, tam rosn | djreewaja plciowo. No wedrujatysace tlometréw do lebszych warstw MorzaSargassowego ‘gu ameryki. ¥ Wokaz, w Ktérym srodowishu (w rzekach cry w Moray Sars wegorze w elu wyrownania bilansu jonéw musea je aktywnie poi 2 wody. Podojwyjasoenteudtieonej adpowedr Zadanie 72. Ayby spodouste (rekin | plaszeki), a takze latineria (ryba tr pozostaja w réwnowadze osmotycanejz woda morska. Obrana state, korzystna, dye pozwela na zooszcedenie eneal knieczne} do dima st ~ Wyjini, w Jaki sposéb wymienione eyty utraymufa ioosmot 1 stosunku do wody morstie) ine Se tinct’ore 70 Zadanie 76, ‘yby dacysane, tyiacw zamulonyeh rzeach bad tee w akwenach ‘wo wysychajacyh, cdychala zardwna skzela, jk | placa ‘maja ticene cechy wspéine z plazami, co Jest widocane w budowe ‘mézau, serea i plc. Z tego powodu ryby te byty downiej wv rzodkow plazow. Wosni,claczeg obecnie posta ten jest uwazany 2a bec ZY — KREGOWCE WODNO-LADOWE zy (Amphibia 5 pierwszymi kregowcami,ktre wysly na I Wich budowie | funkcjach ayciowych widocey jest wlyw dwch Srodowisk — wody § Indu, Oo nasbardzie}charakterytycanych cech lazbw zwiqzanych 2 zasiedaniem ladu naleta 2 obecnoté palezatych kfczy, a rzw6}pluc i wyksztalcenie mechanizmu ich wentyowon, [2 wykstalcente nozdray wewnetranych umodtwia}aeyeh wer tylacie pve pray zamietym otworze aebowyen, 12. podziat sera na ava przedsiont | komore, a ebecnosé ucha Sodkowego, w Ktdrym powstala nastasza osta suchowa ~ strzemiaczko. Zadanie 77. W morzach | oceanach, kre stanowla 97% wezythich wéd na Ze (0% stunk 1yb.Pozostoe 40% satunkéw wystepuje w wodach abejmujacych zaledwie 0,01% wid Zlemi (2, 99% to wad wystepujaca Stal pary wodhe} lc. ~ Wyjasni, dlaczego wody slodke sa Srodowiskiem stosunkowo sym pod waeledem lceebnoéssotunkéw ry Zadanie 78, W zimnyeh wodach otaczajacych Antarktyse tyja ryby zupetnie nl dajace we krwi czerwonego barwnika = hemogloiny. Ryby te mala wielkeskraeta.Charoktenuia se ogrorma slow i wielkimi pt ‘naceyio wlosowate w ich skirzesalicane bardzo szeroke. Ogsna cb ri jest bardzo dita, wynes ok. 9% objeto cit yy te yaw ire} wodzie, gina, gdy temperatura wody prackrocey 4°C. Met Jest unich bor ns, Na podstonie aalizy powyaszeso teksty wskadcechy, hte ‘ym rybom bytowae bez abecnosclhemogloblny w osaczu rw Wigs, claczego opsane w tekicie ryby sina w temperaturze 4 hodzenie ptazow Pierwotnymi plazami charakteryzujgcymt sie postadaniem wiels ech rich bly ptnadewosske meandrowce, z Ktrych najbardzie) many przedstawicetem jest lhtiostega (5. 59.) Zadanie 79, Ry zsiedajace wszystkie wody kul ziemskie} majqosrommne ie w ablegu materi w Srodowisku wodnym. Podaj pryklody J9ce znaczente ry w blegu materi ~rekastaej cpeae wi 59. eon ‘bok cechtypowych dla kregowcéw ladowych meandrowce zacho- way niektére cechy rybie: lush, kanal ini naboczne},zredukowane wiecko skraetowe oraz petwe ogonowa. Ich zeby miaty pofaldowane “szkliwo tak jak dewoiskie ryby trzonoptetwe (ry. 60.)Fr. Pracroje bw: meanhowca deve} yy tema} 8) Budowa zewnetrzna i szkielet Pokrycie ciata ‘hora plazow sada sig 2 F cienke} warstwy naskérka, kta nie chroni dostat raed utrata wody. Zrogowacialy naskérek abserwuje ra tzw. modzelach godowych przednichkofczyn pl Do wytworéw nabionkaplazéw naleza liane grucaoy wi omérkowe polaione w thance tacane} skiry wiaic (os. 61), Wyrointe se dva zasadicze rodzaje gruczoléw: 2 gruczolysluzowe, ktérych wyezelina chron shire 260 praod wyschnigcem, © sruczoy jadowe produkujace substancjetoksycane, Lag \W ask larw plaziw 2najduja sie Jednokomrkowe gruczoy, hire 2 chwila prcobrazenia zostajgzastapione dua Uezba wiclo- omérkawyeh gruczolow pecheraykowych 1 skory wlactwe. Pomnedayskéra wtadctva a naskérklem znajduja se komérki barw nikowe, zawlerajace barvniki, min. melanine, ktére warunkuje: ©. wbarwinie ochronne, © ubarwienieodstraszajace (ostregaweze), charakteryz ‘ace gatunk!plazbw posiadajacychgruczoy Jodowe, (© ubarwiente godowe slutace do wabienia parneriw. Pod sra wana mosarozprzestrzeniag sie dute work’ chiome. Uniektryh plazbw beznoaich tia w skorze waive) luski majace stag drobayeh pytek kastych judowa szkieletu 2. Ceaszka wepélezesnye plazbw charaktenzuj se rede koi, splasacreniem grabietobrzusnym | duiyni oczodo ‘ammt (rys. 62.).4 Fy. 62. Stitt sty (© ani skrzetispowodowal reduce tukbw skal lu zmiang ich funk © Grn czié thu grykowo-2uchwoweyo l ukskrzek Draeztacta sie w plerwsza kosthe sluchowa imiaczko (rs. 12, tab. 7.) © Kovicowe tuk shrzelowe tworzaszkielet Kran, Szcagha gona jest zoineta 2 czaszk, a Zuchwa lacy ig _cxaszka za podrednictwem hoc stawowe) wadratowe} (95. 1 aaszka tacay sez hregiem szy)nym za pomeoca dwéch Kiyket Vicznych (myrostkbw case), co umodtiwia uch glow w plas ionowej (pare tab 4) 1 Kregostup shade sez czterechodcikv (ts. 62): © odcinek szyiny, w sklad ktérego wehodz! jeden ‘azwany déwignczem (atlaser); 2 odcinek piersiowy 2taony 2 Kiku kregow, np. U Jest ich 7; (©. edeinek krzyBowy utworzony sk 2 Jednegokregu, Stanowi kostne poaczenieobreczy miedncowe}z sr 5 10. edelnek ogonowy,sladaacy se eznych keg, KGre plazdw bezoganowych zastaj se, wore Uroty 12 Obreczbarkows zhudowana jest ztrsch parastych ko ojezyka, Kost krucze lopatl.Uplazow bezogonowych ‘niektrychogoniastych lopatha jst polaczonaz mostkem. 12. Obrecz miednicowa jest utworzona przez tizyparaystehas- ck kode kulszowa, tonowa | blodrowa, Polacznie koict biodrowych 2 wyrosthamt poprzecenymi kreau hrzyzowee usztywnia pas miednicowy {Plan budowy korczyn plaza Jest podobny do planu budowy porostalych kregoweé (patrz 9. 16.). W zaleznosci od tiybu 2yla | zamieszkivanezo Sredowiskakosczyy plaxow legaja modyfkac.Polega ona min na wydtuzeniy hot tylne) pary Koczym oraz 2astaniu se Koi praedramienia, | podudzia uplaxdw bezogonomych.Plazy beznogle uray once. Skerowante stawu lokclowego | Kolanowego na bok! (para bre cata) powodule, ze cat plazow ne jst podparte kozynami, tho zawieszone na nich (rs 17.) Pazy nie posiadaj szkeletuklatkiplersiowe. yniana i transport gazow oddechowych \dy wymiany gazowe} ct ws Narzadami wymiany gazowe} plazbw 5a: 1 clenkoicienne workowate pluca (NS. 27. A) © male} po wierzchni wymiany gazowe}. Nalepie) rarwiniete 54 plc plazéw bezogonowych ska, Kea diet obfitemu unaczyien stale wilgotne} powerachni spelnia warunki narzadu wymiany gazowe}. Od srywa wana role u plazbw ogoniastych, w ore Knyeh ‘gules denibeenedhin templea 2 skrzela zewnetrane wystepujace u larw plazow ‘yc {mielaryeh form dorstych te grup plaziw, barézo podebne do shrzeti zewnetranyeh tarw 1yb yeh (5. 63.) ys, Larwa 97 dye), wala ointeg (8) 1 skrzela wevnetrane obecne u Kijanek plazow owyeh ‘Mechanizm wentylac}i pluc Brak sckeletu Hath plestowe) §zwlazanych z ia mini chowyeh uniemodibwia aktywme wsysanie powietrza do pl, Mech \wentylacj plazbw polega na tloczeniu pow/etrza za pom sku da jamy gebowe) (ys. 64). ic tient vileefecgaleae Cykl wentylaci plu sklada sie 7 nastepujacych etapbw: ‘A. Pray zamknigtym atworze gebowym, otwartych nozdrach 2ewmetrnyeh {zamknite)krtani wierze obniza doo amy sebowe}, weagaige powltrz. 1B. Otwarcie ktan! oraz shurcrelastyczne écany plc ume liwia usunigcle capil zuzytego powietras, ktore opuszcza luca przez Jame gebowa | nazz. . Zamknigcie nonéray zewnetranych i podnisienie dna Jamy gebowe} umcitivia vtloczenie zgromadzonego wezeini) 1 Jamie gebowe) powietrza do plc 1. Zamkrigcie krtant pray réwnoczesnym otwarciu noxdeny ~ewnetranych warunkuje wypelniene amy gebowe) Swieza poreja powietrza. Miedzy nastepujacynt po soble clam ‘wentylacynym krtan plazéw jest zaminigta, natomiast io jay geben wykonuje szereg szybkich uch, uma ‘iajgcyehusunigce zJamy gebowe) powitra zuyten0 int petnieni je} sietym powierzem, Sine unaceyniona blona sluzowa jamy gebowe) spelnia zadanie dodatkowego narzad wyniany gazowel. Nalezyzaznacay, 2 pofem oie jamy gebowe} stanow zaledwie 25% pofemnosci poe. krwionoény udowa ser | kladu rwiononego plazéw zostalapreedstawiona ‘ondtnie w rozdziale Ewolucja uklodu krwionsnego (s. 40, 18. 29. trys. 30.) Wwagh oddychaniem plucaym uplazbw nastapt radial biegu plucnego(matego) od obiegu duego obejmujacego wiekszoie ciala, Jednak rozdiat hr! utlenowane} od nieutlenowane nie Jest upetny, poniewat paay maja ty jedna komaore w sere. |. Wobiegu plucny (malym)krew zkomory sera przepywa ‘etnlcapluena do plu, z Ktdrych yam pluenymi wraca do praedsionka lewegoserca, ska trafia ponownie do ko: mary sere:[2 Wobiegu cuzym kew 2 komaryserca wyplywa rox aorta do pozstaych ceici cite, kad wraca Drzedsonka prawego, a nastepnie do Komory (ys 65. ates ‘enn yon ys. 6, Schema tegtens ht plas (bok obiegu duzego | obiegu plucnego plazy maja obieg W zaleznoic\ od warunkéw zewnetranych lazy potrafia zmienia ly kr wnarzadach wymiany gazowe}. Jett tugonurkul ni sa zacrerpnaé powietrz, ale woda jest dobrzenatleniona, 2 ‘wtedy praeplyw Kew w skérze, kosztem przeplywu krwi W Natomiast, Kiedy przebywa}a w wodzie ubogie} w tlen, ale n "ewnetrane maja nad woda, moat waychaé powietrze atmostr _wiekszajacprzepyw krw przez pluca, Odzywianie ‘Wszystkie droste plazy 5a drapletikam. ch pokarmem jest ‘awa poruszajace se zdobycz. Messy Jezyk, Ky moe bye any, 30st pokryty lepka wydieting. Wydzetina ulatwie ch dobyczy, np. drobnych owadéw stanowigcych poéyienie pl lazy sa bardzo Zartocene, ale jednoczednie bardzo odpore na wie i narzady zmystow CCharakterystycana cecha mézgowiaplaziw w poréwnaniu zrybami Jest rozrost 1 podziat kresomézgowla na dwie pélkule oraz stna redukeja méédiku (9.25. tab. 4.) lazy s pecwsza gromada kregowcbw pesiadajacych ucho Srodko- ‘we, Skada sie ono 2 Jammy bebenkowe} (powstala | szparyskrzelowe} 7) potaczone} tabla stuchowa z garde Znajduje sig w nie} poe ‘yneza koatka stichowa — strzemigczko, laczaca blong bebenkow, 2 bledikie blonlastynucha wewmetranego (tab. 6.) Coczy plaziw réinia sie od ocau ryb, poniewae zaopatrzone 3a we powieki, maja dwaswypukla soczewhe (ur Jest okragla, Sposob skemodactsoczewhi jest podobny jak u rb i polega na przexwaniy soczewhi ku przadow ylo (ab. 5). Larwy plazbw oraz plazy stale wystepulace w wodzie zachowaly ‘arzad tn abocane}, odziedziczne} po rybach, Ponadt plazy maja receptory smaku najéujace sg w jamie gebowe i dobrze rorwinety rad such lanie i osmoregulacja Narzadem veydalnicaym u plazéw jest parzysta pranerka (prane: ae, srédhercze), Mra powstala 2 tylne} czelc!praednerki obecne) orwoju embrionalnym iu larw plazow (tb. 9.). Pecherz moczowy stanowi uwypuklenie brausane} strony oak’ (steku) — koscowego ‘dcinka jlita, Osobling cecha plazbw Jest ch gospodarka wodna. Piazy nigdy ale plja wody, lecz pobleraja praez skie. U plazow :agrozonych brakiem wody nastenuje pobierane z moczu wody przez ‘clang pecherza moczowego. Zbedhym produktem praemiany azotowe) Jest utych awierzat moczmikod to. taby naletace do plaziw bezogononych zaréwno na laze, Jok Iw wodie ponuszolasieskokami, Wska2cechybudowyswioderace opraystosomanl ‘ch plazow do tego sposobu poruszania. yes, Wynd etery cechy budomy stieletu plazéw, Ktére rééniq go od sahieletu yb. fo 82 lary, mimo te posladaia wiele cech prosresywnych, sa stosunkowo slabo prystosowane do 2yta na lade. Pada) cecy budowy zewnetrane) | wewnetrane), kre zadecydowaly oslabej adapts ych zwieraat do werunkéw ladowych. ye 83 Foxman prae)clowymi (posrednin) nazywamy organtzmy wykazujace echy charakterystycane dla dwu réénych grup sytematycanyeh. Pray adem jest kopalny plz Iehtosteg, ktary Jest forma prze}icowa migdzy _ybam plaza omer ete apompawe cola ‘Wezysthie gatunkiplazow krajowych sa prawnie chronione. Na podstawie aclizy powyaszego nysunku wakat: 1 cechylaczacelehtistege 2 nybami 2. cechy wspélne dla ichtiostegl | plazé.= Zadanie 84, Play s perwszym! kregowcam 2yjacymina Ladle. Preebywanie na doprowadzto do szeregu zmian, + Poa} nojwatniejsze zmiany, ke zazly: a. w budowie szkeletu, 2. wbudowie | funk ulladiw wewngtrayeh, 8, ary 59 jedynynl kresowcami, u ktérych przepyw powietrza w plucach chads na zasadeie pony toceace}. Y Koraystajge 2 informactzowartych na rys. 64, wskad, Ktre z ele mentéw bioraeyh ude! w wentylac)pluc plaza petni funk: pom, Zadanie 85, Ce eee Wylaiij na praykladce Zaby znaczenie obecroécl dich ike or one icanych da trybuaycia prowadzonego przez play. lo 09 aa worna est praykladem plaza bytujaceso na posraniceu wody # la, ¥ Zaznacz,ktre zponiszych 24a zawiera bien informaci dot - lwoscigpreenoszacym se Jednego srodowisa do drugiego. shleletu tby. ¥ Wylasni),elaczego wymiano sazowa przez skirg Jest u tego plaza 8. Kot podudeiazrosnete, dwa kiykcle potylicne, ursty, bard) boraytna nit wynione sazowa w plucach seg krzyzony. 1. Obecnase wyrosthéw aebromych, kal podudeia zrodnigte, ‘dyneza hase ogonowa, Ceaszka aiurowa, jedna kostka sluchowa, koici przeérami rofnite ‘Brak Zeber | mostk, kos! przedramiena niezrosniet, jeden Hee potyticany. Zadanie 86. He 90 Wymiecztery najwazniejze cecy w budowie sekeletu wspdine dla szystichplazw. ea Pectavcl 2 roe pln gach pep kh Tea _potokoch, w ktérych woda jest zimna i rwaca, catkowicie utracity pluca. ize} podano cechy budowy 1 zachowania charokterystyczne da / Wyjaij,dlaczego utrate plc u tych plazéw maina interretowat Jako rodzajom plazow bezosonoych: ropuchy i Zaby. ial stan Meret cece adaptacyna do srodowiska 2h ». Shira pokryta team brodawham grucrolam joy. &viceyy (ble pary)stosunkowo kréthe te 92 4 Koneayy tne znczne aust ad przeich. soliwola wsysthich plazow Jest powoln premiana materi. Cecha ta ‘Mektdre gatunkiprawie nl pusscaaia wody, ine prowade wide sie z budowa uktaykrvionosneso | narzadéw wymiany gazowe} -tadomy tryb 24a, tk melee przedstowiiee ogranicaja Y Wyjaénj zaleznose niskiego tempa metabolizmu plazow od Budowy Kontakt 2 woda do pory gadowe} ‘llodu krwianosnege i sposobu wyimiany gazowe}. £. Poza pora sodowea prowada ladowy try 2cia, Y Wskat litery,kt6rymi exnaczono informacje dotyczace ropuchSs + Wyjaénj,alaczego u 20b wyiana garowa za pomoca plue zachodsi townie w misigeach letnch Zadanie 93, ¥ Ocei pramziwost pontaszych2dahzamieszczonych w tabel, ‘Jac 200k ,«" w odpowiedniejrubryce tabel (? ~ prawda, F rab 15, 1096. Fysunek odawiercleda schematycznlebudowe uaa krwionosnego plazéw. Teena pte waz row uterowans 2._Tetncamrazyary macy rence, ry brew wily Zc, [2 Beipimiemtacieterenteatwonene, 4. 2ylam mzyamy nazi trong, yn ew dpi or, Zadanie 94. W sercu plazow po raz plerwszy obserwuemy podziat na dwa fey i promy. 7 Wska pression, do ktérego ued 2toka yn preymuecak racojaca 2 dueso oblegu. Pod) myainienteudzielone odpows Zadanie 95. ‘No rysunku przedstowiono udeiat sky | pluc w wymiante gazowe) u weyktu roc, Pda} nazwy naczy oznoczonych na eysunkytiteramt A, B,C; ne 97. Siyblose praeptywu kewl w uklodzle krwionosnym plazow jest znacznie gk ni yb. Wskat diie cechy budowy uklady krvionosnego plazow warunkujace _saybszy nit v1 praeplyw kr w ukladee rons. eeZadanie 98. ss. Na rysunku przedstawiono budowe serca plaza. Uporagdku) nite) podane nazwy nacry krwionoinych 4 esc serca tec owen tere pan gone zKerunkiem pray krwi w oblegy play plaza, wpisuiac wodonednie ruby tobellcyfty od 1.6 po. 16. omy rete i nie 100. racy ngdy nie pija wody, paniewat pobieraa Ja przez shire. rausena strona tulowia | ud jest ebfcie unaczyniona, Je) funkcja jst absorpcia ‘wo Do pobrania wody paz nie musi mec dostepu do zbiorika wodneg, nystarey wilgotna glebo. Gatunkiayce w okolicachsuchych, pezy rok Korzystajac 2 informactzawartych na rysunku, wy ‘nody,zatreymuja mocznk,podnoszac ego stezene w plyach ustrojonyeh. (2 awiazek mieday budowa scan kamery astopniem mi °- Wylani znaceenle ztr2ymyania moczika w plynach ustrojowyeh dla sie kr w komorze, saspodarki woe] paz bytujaych w srodowiskachsuctych. {2 maczenie obecnoit 2astawki spiralnejw stazku tet he. 70, Drzez ktéry preepiywa hrew wypynajaca z komery nie 101. lax. ‘lazy podoie ak rekiny nlezace do 1yb spodoustych waydlala maczik Okres rodeo} kw (utlenowana,nieutlenowana, mieszona W odréneniy Jednak od ry spodoustych nie toleruja zbyt wysokies0 © tetnicy pcre), stedenia mocenika w osocay kr. © tetnicy somowe, Korayatoie 2 podane nformacit, wasn, dtczego plany nie sq miest- © ovrcie, eam more | oceanéw. Jedyy rodzaj plaza wystepulacy w morzach to tba krabozerna (Rana cancrifore), Kéra, Jezel! mote, to wybiera wore morska mnie zsolon. nie 102. iekte gatunk!plazéw mozne hedowae,karmiac Je paskami mesa, ae pod ‘warunkiem, 4e kazdym poskiem, Koleo trzymanym pense porusza sie raed pyskiem zwierzecla ‘7 Wjasnljprayczyne wymaganeso sposobu odywiania plazéw.Zadanie 103, ctierane wraien dwiekowyeh w Srodowisk ladowym jst znacen else ni w wodze.Dreania wody taxwo wabudeaja dr gaia w prze oda clle ry w ten sposdbesingaja receptor stuch ~ bedi 1 ucha wennetrenym. Drgana powietrza z zetkngc 2 catem kr lego) wyttuieniu Wyn w Jak spesdb play ~plerwszekresowce ladowe — problem wzmacnianl fl dwigkowyeh, ktére jest konlecene la ‘1 wraten cévigkowych, Zadanie 104. Na rysunku preedstawiono schematyeane rysunki mazgowia ryby 5 mya), z cze90 to wyntka, Zadanie 105. (czy pazéw w zvigcku 2 wadho-ladowym trybem Zi: 1 sq dalekowaroczne, Ich rogéwka jest chroniona pred wysychanlem, © odbieraja bodice wzrokowe 2nad powierzcal woo, yplaz preebywa w wede Pode} cechy budowy, dzieki Ktxym oczy plazow speiaja po ‘warunk Jp larwo zwana aksolotlem osiaga dojrzatsé pico, zy w naturtnym Wosiowishu,ktorym sa gree jentorao bardzo niskiej temperature. Nato Inst Noda je w warunkach laboratorynych (temperatura pokojowa), Inl sie otrzymaéjednak dorostepostate adéyeajce placa. 1 Nopodstawie podanego teksty sformuty wniosek dotyczay zalednoicl tempa metamorfony od temperatuy. je 107 Wir pazéwspotyka se jajoradnos | jjosyorodnod ska, try ne) padanych tekstow (A zy B plu Jjatyworodnse ‘A. Rocwt) Komérki joe zochodi w drogach rodnych samicy a2 do ‘yformowania sg z0rodka,ktdry najezetce) wykluwa si¢ 2 eslon Jajowych tu po zlozenu jaja. Rozwd)zaptadnione} komerk! jjowe)przeblega w srodowisk zew~ retranym poze narzadal rozredczymi sami. Ho 108 ‘Play sa zweraetams,ktdre wymasaja castego Kontakta z wad. 1 Wskad tray procesy fnjolosicane zachodzace u plazi, ktdrych pro: widlowy praebieg jest uzolezniony od obecnosc wody. le 109. Wypetni) pantsra tobe, w ktére) zestawiono slowne cechy rétiace nie grupy plazw obecre w nase} foun. yo.17s# ‘ijfonka Zaby ma wile cech budomy wepélnych 2 rybani, ponies Praystosowana do ayia wyigcznie w wodele. Wypelni} ponisca isufaccechyréznee tijanke od Zaby. | rota) rcs w skrae | inde fete ee okamacyt | Pe aoe ‘Prrcabratenie plazéw zalezy od poziomu tyraksyny — hormonu wytwarzo- Ee roe La waa sc poy rec Fm oiwiadczenie, w ktérym zatozono trzy hodowle kijanek. Kazda z ion ieaseeeavae ‘shlocota sie z 10 kijanek w jednakowym wieku, trzymanych w wodzie o takle) rszat socaewh w ak |ebecmsi/a owe arco ome same} temperaturze. 1_‘ijonkom w hodowl | do pokormu dodawano sproszkowana | — pati ce tarczyce. eae =a oe G._Kijankom w hodowli it pedawano pokarm z dodatkiem tio- eet ferment ‘sac 2. Kijanki w hodowli IM stanowity grupe kontroina, ktérq kar- oe eee 5 o f ¥ Otezymane wyniki doswiadczenia przedstawiono w postaci dlagraméw. Podezas prabrateniakijank w tebe: A. czesnarzadom tjonk lesa preebudowie, B. nektére 2 narzaiw powstaja Jako nowe, © penne narzadyzanikaja. Koraytajge 2 danych uzystanych po wypenienia tabeli nr 18, orzadhuy wskazane norzad /uktady odpowiedni do punktow A Zadanie 112, ie ‘arwy plz ogonastyeh rétnia se od kijanekplazdw bezogonomych, Mipelnijtabele, w kee) porownano niektére cechy budony az Storm) problem bodaw2y do przedstawionego doswadczenia, Na podstawie anatizy wynikéw przedstaw dwa wnioski.Zadanie 114. ¥ Okrest rodeo} skrzeti(zewnetrane czy wewngtrane) wyste 1 aksolotia ~ formy neotenicane) salamandry meksykasie zasacienle wyboru. Zadanie 115. Nielicne plazy wykozulainstynkt opieki nod potomstwem. Na {ora opieki jest praykleanie jo do Ec. Nletére gotunk lod wodeie nagromadzone) w zopebienach lsc. Samcetaw. rekotek yh na plecach maja torby legowe, do ktérych przenosza Kiiankl, a ‘europeyshej petowhinaszaskaek owinetydoakotatynych odnaty. “- Wyjosni) alaczego u gotunkow opeanych w tekiceliczba, Jest nlewieta. Zadanie 116, Wye cznnik ograniaajace wystepowanieplazow na Zemi. Zadanie 117. CObecnie wystepowanie plazéw w Polce jest zaproéone 7 magi orzystne zmiany srodowiskaprayrodnlczego, ¥ odajpreyklady zogrotetograniczojychliceebnoiéplazw w DY IERWSZE KREGOWCE TYPOWO LADOWE ‘Gay (Reptili) sa gpa zmennocieplnych kregowcé, kta w prze silo gelogiane obecnle Jest barézie)zétnicowana od plaziw. Ich sukcesewolucyjy jest efektem uniezaleinienia sie od rodowska wo rego. Wymagato to szeregu zmiantakchj [2 wytworzenie wodoszczlnego pokryeta cal, |B. bardsej spawn wenylacja plc, (2 usprawnieniegospodark wode}, 2. uniezaledninierozrodu | ozwoju od Srodowiska wodnego. /a zewnetrzna i szkielet ‘ie ciata Pokryctecita gadw stanow | wielowarstwowy naskorek, w ktérym brak gruczolow suzo yeh. bnijace gruczoly praewadrie wytwarzajasubstancje ‘one, ulatviajgceodsasanie partnera w okresie godowym Naskérek rogowacigje (rs. 73.) Wore tusk, tarzkt IND piyty rogowe, nleprzepuszzaine da pary wode} i gaztw Trogowaciala warstwa nabtonka2utywa sig make odastaé stopniowo (U krokody) lub zluszczat sig rownoczeinie na ale} powlerachn ila (u wey | Jaszczure), Casto tne ria zalety man. od temperatury otoczeria,sposobu ody ‘winl. U araechotnikw reszth starch wytinek pozosta na ic ogona, tworaaccharaterystyczna arzochotke, ‘yp. 73 Schemat bucowy sry aw7 2 skora wiadcoa, Ktra u hrokodyt#26twi wy sine dodathowo cronigce catozwlerzcia, W skérze eadéw anajdua sie tez homer barwnikowe, 1 nich pigment warunkuje barwy odstraszajace | maskujce, spotykana jest tez zdoinoéé do zmiany ubarwienla ciala, rozwingtau kameleontm Uniektrych gadéw tony kregdw ogonowyeh sa odzotonecien oy warstowka thank! tacene Dzigh temu wystepule zjawisko auto- oil, potegajace ma oderwaniu w chval zagozenia czgéc\ ogona (op. jaszczureb seen Budova hele ‘Charakterystycane cechysokeletu gad to (3 czaschapotaczona 2 kregoetupem za pomoca, ia potyicznego (es, 74) Uniektdeyc gadbw (np. padaeatwety) moina wyréini€ tylko hres See tulowiowe i ogonowe Vana i transport gazéw oddechowych ‘ys 74 Scam plazenia crak p= hegrstpern Wanye gady,niezaletnie czy 2a na ladze, cxy tet w wodzie, ‘adyehaja wylacznie phucami, Powierzhnia oddechowa pluc ulesa _wlgkszenkupoprzez pfaldowaie cianek plc lub systemu rozgaleie rych oskezethw, np. u warana (ys. 7.) 2 awlckszona icba kregiw sxyyeh (na szczegsing ~zaslugye budowa pierwszych kreyéw szylnych: dw | bvotnixay, (© trzon dewigcza ma kstat perciena, w ktéry yrstek zon obrotika; rep odcinkaplesiowego zestawione sa 2 tebrami, laeza shez mosthiem, tworzac Kathe persiowas esi odcinkalecéwiowes stanowia.naardci) get sregostipa; 2 wskladodcinka krrowego wchodza co namie} dak _roinigt za pomaca wyosthiw poprzecanych 2 medi er | odcinek ogonowy zlatony 2 lcenych kregbw (ys. 75.) ‘cua abt ee iin= ‘iraz 2 pojawientem sig Kathi piersiowe) wyksztalcty sie Imigdzyzebrowe umotlwiajace wentylacj pluc oparta na owietrza 'Sturcz mini miedzyiebrowyeh powadezwekszen toéct latkipiersiowe luc oraz wytworzeie ‘co warunkuje wdech Roskurex migéni migdzyzebrowych poweduje zmnie ojemnoict Kathi piersiowe} i kurczenie sg pac, 2 ‘aesnym wytworzeniem nadcténiena, dzihi Kare stopuje wydech, U krokodyt migdzy Jama nosowa a Jama gebowa powstala rzeyroda, stanowiaca podniebienletwarde, co usprawnla ‘s2zoWa, poniewadnozdrza wewngtrane lea bie) gardziel W transporcie gazéw oddechowyeh bieraeudzilukla k ‘try ma budowe podobna jak uklad krwionaény plazbw. Zany owie sera gadéw warukuja shitecznejsze oddzielenie kr nowane} ed nieutlenowane ‘Serce gada charakteryzuje sie | obeenoicia niecalkowite} pr2egrody migdzykom (0.77), tho wkrokoyi jst ona catkowicle wysztal ta gina 9.77, Schema badowy ec {2 zatoka ZyIna znacanie pomniejszona prayrasta do raedsionka prawego, pryjmuj krew powracajaca do a2 didegp cbtogs lew, a stotek tetniezy patel signa da naczynia: © tetnicepluena, aor, kta diel sig wtérnle na diva tk: Wk pravy stew: 1 wluku peawym aarty ply row utlenowana, a W le ‘ry ul row mieszana hrokodyi meszane sig kr natlenione) i otlenowane) zachodzt cig otworowi zajdujgceru sig u podstamytukbw aorty. pwianie cady sa przewainie drapednikam), chocat sted zane gatunkt roitiaieme, do ktérych naleig niektore aitwle | nieticne gatnk! |azczurek. W jamie gebowe) gadéw znajduja se: “D dabrze umiediony jeay, elniay Jednocresne funk na raqdu weehu i doth, a gruzolytnowe,ktérych wyeielin unektrych oszcmurek mote zawieré sini dialajace jay, a tieane zeby (Brak ich 26h, KUO 5a wymieniane przez cae 2yce. Moga by one praroiniete do saczek lub umes: ‘zone w zebodelach, np. u krokodyll. Zwyhle 54 t0 2eby ezréinicowane, wyradnafch specializacja wstepuse we 2 jadowtye, mp. graechotnia,w ktéregp dominuja wie toca skladane jak scyzoryk zeby Jadowe (5. 78.) Lu wszysthich gadéw staw fuchwomy znajduje sie migdzy koscla stawowe | ladratowa,