Rodzaje zębów i uzębienia zwierząt

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Rodzaje zębów i uzębienia zwierząt

Według naukowców zęby u rekinów rozwinęły się w wyniku przekształcenia łusek plakoidalnych. Co
ciekawe, nie są one, tak jak u człowieka, osadzone w zębodołach, ale w tkance łącznej, która tworzy
skórę. Jest to przyczyną ich łatwego wyłamywania się podczas rozszarpywania przez rekina zdobyczy.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Rekiny (Selachimorpha) w ciągu życia mogą mieć nawet 3 tys. zębów – położone są one
w kilku szeregach, lecz wykorzystywane są tylko dwa pierwsze rzędy, pozostałe zaś tworzą
zęby zapasowe, które stopniowo rosną, przesuwając się do przodu. Ślimaki (Gastropoda)
mają ok. 25 tys. zębów – są bardzo małe i przypominają tarkę. Natomiast wśród ssaków
lądowych najwięcej zębów, choć jedynie 52, ma mrówkożer workowaty (Myrmecobius
fasciatus), australijski torbacz.
Twoje cele

Wyjaśnisz, czym charakteryzuje się uzębienie heterodontyczne.

Porównasz uzębienie monofiodontyczne, difiodontyczne i polifiodontyczne.
Przedstawisz trzy sposoby osadzenia zębów w jamie gębowej.
Określisz, w jaki sposób przystosowane są zęby ssaków roślinożernych do
spożywanego przez nich pokarmu.
Przeczytaj

Zęby to zwykle drobne, twarde twory osadzone (z reguły) w jamie gębowej większości
kręgowców (u człowieka w jamie ustnej), głównie na szczękach tego pierwszego odcinka
układu pokarmowego. Służą do przytrzymywania, odcinania i rozdrabniania pokarmu,
a u niektórych gatunków także do ataku lub obrony. U człowieka biorą ponadto udział
w powstawaniu artykułowanej mowy. Zębów nie mają m.in. żółwie (Testudines/Chelonia)
i współczesne ptaki.
Ciekawostka

Zęby stanowią często jedyny ślad istnienia wymarłych gatunków, stąd ich duże znaczenie
w paleozoologii i antropologii.

Zespół zębów jamy gębowej kręgowców to uzębienie. U ryb, płazów, gadów jest
niezróżnicowane, czyli równozębne (homodontyczne), u ssaków – różnozębne
(heterodontyczne), zróżnicowane na siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i trzonowe. Zęby
ssaków są osadzone w zębodołach szczęki i żuchwy.

Budowa zęba człowieka.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Pokolenia zębów
U większości ssaków, także u człowieka, w ciągu życia osobnika zachodzi jednorazowa
wymiana zębów – tzw. zębów mlecznych na stałe. U gadów, płazów i ryb wymiana zachodzi
wielokrotnie. Ze względu na liczbę pokoleń zębów typy uzębienia dzieli się na
monofiodontyczne, difiodontyczne i polifiodontyczne.

Monofiodontyzm to uzębienie z jedną,

niepodlegającą wymianie generacją zębów.
Występuje u niewielu ssaków, np. waleni
zębowców (Odontoce ).

2 Difiodontyzm (dwuzmienność zębów) to dwie

generacje zębów u ssaków. Siekacze, kły i zęby
trzonowe uzębienia mlecznego zastępowane są
zębami stałymi: siekaczami, kłami i zębami
przedtrzonowymi. Stałe zęby trzonowe nie
podlegają wymianie.

3
 Polifiodontyzm to wielokrotna wymiana zębów
w ciągu życia zwierzęcia, typowa dla gadów,
płazów i ryb.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Ciekawostka

Manatowate (Trichechidae), kangury (Macropodidae) i słonie (Elephantidae) to jedyne

ssaki, u których występuje polifiodontyzm.

Sposób osadzenia zębów

Ze względu na sposób osadzenia zębów w jamie gębowej uzębienie dzieli się na

akrodontyczne, pleurodontyczne i tekodontyczne.

Akrodontyzm - sposób osadzenia zębów (u ryb,

płazów i niektórych gadów) polegający na
przytwierdzeniu ich całą podstawą na szczycie
krawędzi kostnej szczęki lub żuchwy.
 2

Pleurodontyzm - sposób osadzenia zębów

u gadów polegający na przyrośnięciu ich do
wewnętrznych powierzchni szczęki i żuchwy.

Tekodontyzm - sposób usytuowania zębów

u krokodyli (Crocodylia) i ssaków, osadzonych
w zębodołach szczęki i żuchwy.

Źródło: Wikimedia Commons, Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0.

Przystosowania zębów

Dla danego gatunku skład, budowa i liczba zębów są charakterystyczne i stałe, związane
z jakością pokarmu. Na przykład uzębienie przeżuwaczy odznacza się dużą
i skomplikowaną powierzchnią żującą zębów, przystosowaną do rozcierania pokarmów.
Ponadto ssaki roślinożerne mają zęby o wysokiej koronie i krótkim korzeniu, ponieważ
odżywiając się twardym pokarmem, intensywnie ścierają korony zębów. Uzębienie
drapieżników charakteryzuje się m.in. wykształceniem silnych łamaczy. Obecne są też
u nich, jak i u ssaków owadożernych, ostre listewki i sęczki brzeżne w koronach zębów,
umożliwiające cięcie pokarmu na kęsy. Uzębienie może podlegać częściowej redukcji, np.
u przeżuwaczy (Ruminantia), gryzoni (Rodentia) i zającowatych (Leporidae) nie występują
kły.

Ząb megalodona (Carcharodon megalodon)

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zęby żarłacza śledziowego (Lamna nasus)

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Zęby bobra (Castor fiber)
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zęby psa (Canis lupus familiaris)

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Zęby konia (Equus caballus)

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Ciekawostka

U słoni dwa górne siekacze są przekształcone w potężne ciosy (niewłaściwie zwane

kłami), osadzone na silnie wydłużonym ku przodowi trzonie kości międzyszczękowej,
wystające z jamy gębowej. U samców osiągają długość do 3,5 m i ważą ponad 100 kg; ciosy
samic są mniejsze.
Słownik
kły

zęby ssaków o pojedynczym korzeniu i stożkowatej koronie; wyrastają pojedynczo

z prawej i lewej strony łuku zębowego szczęki i żuchwy, pomiędzy siekaczami i zębami
przedtrzonowymi; służą zwierzętom do walki lub obrony, chwytania, przytrzymywania
i rozrywania zdobyczy
łamacze

silnie rozwinięte i wyróżniające się dużymi rozmiarami zęby ssaków drapieżnych; służą
do rozcinania części miękkich ciała ofiary i do miażdżenia kości; u psa łamaczami
nazywa się czwarte górne przedtrzonowce i pierwsze dolne trzonowce
przedtrzonowe zęby

zęby ssaków wyrastające w bocznych częściach łuków zębowych, między kłami a zębami
trzonowymi; służą do rozdrabniania pokarmu; budowa jest zróżnicowana, w zależności
od rodzaju pobieranego pokarmu: u drapieżnych korona ma wysokie guzki o ostrych
krawędziach, u wszystkożernych guzki są krótkie i płaskie; ich liczba jest gatunkowo
zmienna i wynosi od 2 do 4
siekacze

zęby ssaków służące do chwytania i odgryzania kęsów pokarmu; osadzone w zębodołach

żuchwy i kości siekaczowej; kształt przeważnie dłutowaty; duże u gryzoni
trzonowe zęby

tylne zęby policzkowe ssaków; zwykle po 3 z obu stron górnego i dolnego łuku
zębodołowego; silnie rozwinięta, szeroka korona o wieloguzkowej powierzchni żującej,
2–5 korzeni; wyrastają od razu jako zęby stałe
Grafika interaktywna

Typy uzębienia ze względu na liczbę pokoleń zębów

Monofiodontyzm

Typ uzębienia, które nie podlega wymianie. Jest

charakterystyczne dla nielicznych ssaków, np.
szczurów.

Difiodontyzm
 Inaczej dwuzmianowość zębów.
Charakterystyczna dla większości ssaków,
w tym również dla człowieka.

Polifiodontyzm

Zdolność do wielokrotnej wymiany zębów

w trakcie życia zwierzęcia. Występuje m.in.
u słoni.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Typy osadzenia zębów w zębodole

 1
2

Semicossyphus pulcher

Akrodontyzm
Zęby są przytwierdzone całą podstawą na szczycie krawędzi kostnej szczęki lub żuchwy.
Akrodontyzm.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.
 1

Pleurodontyzm
Jest to sposób osadzenia zębów występujący u gadów. Polega na ich przyrośnięciu do
wewnętrznych powierzchni szczęki i żuchwy.

Pleurodontyzm.
Źródło: Flickr, licencja: CC BY 2.0.

1
 Tekodontyzm
Jest to sposób usytuowania zębów u krokodyli i innych ssaków, np. psów, polegający na
osadzeniu ich w zębodołach szczęki i żuchwy.
Tekodontyzm.
Źródło: Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.

Wzory zębowe

1 2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15 16

Trzonowe

Przedtrzonowe

3
 Kły

Siekacze

Siekacze

Kły

Przedtrzonowce

Trzonowce

Trzonowce

10

Przedtrzonowce

11
 Kły

12

Siekacze

13

Siekacze

14

Kły

15

Przedtrzonowce

16

Trzonowce
Źródło: Klaudia Kędzia, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Na podstawie analizy grafiki interaktywnej oraz własnej wiedzy porównaj zęby mleczne i stałe
u człowieka.

Polecenie 2

Wymień trzy przykłady organizmów, u których występuje zjawisko difiodontyzmu.

Polecenie 3
Uzupełnij tabelę.

Cecha Człowiek Kot domowy Krokodyl nilowy

Typy uzębienia

Typy osadzenia zębów

Obecność zębów mlecznych

tekodontyzm pleurodontyzm obecne tekodontyzm nieobecne

difiodontyzm nieobecne akrodontyzm obecne tekodontyzm

polifiodontyzm difiodontyzm monofiodontyzm

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Piżmowiec syberyjski
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Powyższe zdjęcie przedstawia piżmowca syberyjskiego (Moschus moschiferus) należącego do

rodziny piżmowcowatych (Moschidae). Jest to jeden z nielicznych szablozębnych gatunków
współcześnie żyjących zwierząt. Do szablozębych nie należy natomiast słoń afrykański
(Loxodonta africana).

Jakim rodzajom zębów występujących w uzębieniu człowieka odpowiadają szable piżmowca

syberyjskiego, a jakim ciosy słonia? Wybierz poprawne odpowiedzi z nazwę gatunku
zwierzęcia z odpowiednim oznaczeniem cyfrowym widocznym na poniższym rysunku oraz
nazwą rodzaju zęba.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Piżmowiec syberyjski - 2 - siekacze

 Piżmowiec syberyjski – 3 - kły

 Piżmowiec syberyjski - 4 - trzonowe

 Słoń afrykański - 3 - kły

 Słoń afrykański - 1 - przedtrzonowe

 Słoń afrykański – 2 - siekacze

Ćwiczenie 2 輸

Ryba gatunku Archosargus probatocephalus

Źródło: Flickr, domena publiczna.

Powyższe zdjęcie przedstawia rybę gatunku Archosargus probatocephalus, należącego do

rodziny prażmowatych (Sparidae). Ryby te spotkać można wzdłuż zachodnich wybrzeży
Atlantyku. Dieta Archosargus probatocephalus zmienia się wraz z wiekiem. Młode okazy żywią
się mszywiołami, pierścienicami i innymi miękkimi bezkręgowcami morskimi. Osobniki starsze
dodatkowo odżywiają się: szkarłupniami, wąsonogami, krabami i ostrygami a nawet niektórymi
roślinami. W uzębieniu dorosłych Archosargus probatocephalus występują zarówno siekacze,
jak zęby trzonowe ułożone w trzech rzędach w szczęce górnej i w dwóch w szczęce dolnej.
Ryby tego gatunku zdobyły dużą popularność w internecie ze względu na podobieństwo ich
zębów, do ludzkich odpowiedników.

Na podstawie: Becky Brew „The sheepshead fish has human teeth, but it's okay because it won't give you a psychedelic crisis”

Na podstawie powyższego tekstu i własnej wiedzy, uzupełnij poniższą informację, tak aby
stanowiła poprawną całość. W każdym nawiasie wybierz odpowiednie określenie.

Osobniki gatunku Archosargus probatocephalus cechuje homodontyzm 

heterodontyzm  . Jest to zjawisko typowe  nietypowe  dla większości

gatunków ryb. Większe zróżnicowanie rodzajów zębów Archosargus probatocephalus
obserwuje się gdy osobniki są młode  dojrzałe  . Za rozcieranie twardych pancerzy
skorupiaków, odpowiedzialne są siekacze  trzonowce  Archosargus
probatocephalus.

Ćwiczenie 3 輸

Według niedawno przeprowadzonych badań, Archosargus probatocephalus posiadają szkliwo

o znacznie większej twardości niż szkliwo rekinów, czy piranii.

Na podstawie: J.F. Deang i wsp., Structure, property, and func on of sheepshead (Archosargus probatocephalus) teeth,

Archives of Oral Biology, 2018

Na podstawie tekstów do zadania 2 i 3 oraz własnej wiedzy, oznacz poniższe zdania jako
prawdziwe (P) lub fałszywe (F).

Trzonowce rekinów i piranii pokryte są szkliwem o mniejszej twardości niż te należące do

Archosargus probatocephalus P  F  . Uzębienie Archosargus probatocephalus

wskazuje na większą różnorodność diety tego gatunku w porównaniu zarówno do osobników
młodych Archosargus probatocephalus, jak i rekinów oraz piranii P  F  . Dorosłe
osobniki Archosargus probatocephalus nie polują na mszywioły i pierścienice ze względu na

rodzaje posiadanych zębów, nieprzystosowanych do rozdrabniania pokarmu miękkiego

P  F 
Ćwiczenie 4 醙

Wybierz poprawne dokończenie zdania.

Manatowate - rodzina wodnych ssaków

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Manatowate (Trichechidae), podobnie jak większość ryb, płazów i gadów, wymieniają zęby
wielokrotnie w ciągu życia. Cecha ta nazywana jest: monofiodontyzm 
difionotyzm  polifiodontyzm  .

Ćwiczenie 5 醙

Uzupełnij poniższą tabelę, wstawiając nazwy gatunków w odpowiednie komórki.

Tekodontyzm (osadzanie zębów w zębodołach) Akrodontyzm (zęby)

Monofiodontyzm

Difiodontyzm

Polifiodontyzm

Szczupak Krokodyl Szczur wędrowny Pies

Ćwiczenie 6 醙

Nutria amerykańska (Myocastor coypus) to gryzoń należący do rodziny kolczakowatych

(Echimyidae). Naturalnie, nutrie występują w Ameryce Południowej, choć zawleczone zostały
również do Azji, Europy i Ameryki Północnej. W Polsce nutrie cieszyły się dużą popularnością
jako zwierzęta futerkowe. Gryzonie te przypominają bobry zarówno pod względem wyglądu
jak i częściowo wodnego środowiska życia. Odżywiają się pokarmem roślinnym,
w szczególności łodygami i wygrzebanymi korzeniami. Szczególnie interesujące wydają się
jednak intensywnie pomarańczowe zęby nutrii zobrazowane na poniższych zdjęciach. Zęby te
rosną (podobnie jak u reszty gryzoni) przez całe życie nutrii.

Czaszka nutrii amerykańskiej

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.
Pomarańczowe zęby nutrii
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zabarwienie to wynika z wysokiej zawartości związków trójwartościowego żelaza w przedniej

części zębów nutrii. Związki te występują w najbardziej zewnętrznej tkance zęba, co nadaje jej
twardości.

Na podstawie powyższego tekstu i własnej wiedzy, wybierz poprawne dokończenie zdań.

Pomarańczowe zęby nutrii to: kły  siekacze  przedtrzonowce 

trzonowce  . Tkanką zęba nutrii wzbogaconą w związki żelaza jest: miazga 

szkliwo  zębina  cement  .

Ćwiczenie 7 難
Na podstawie tekstu do zadania 6 i własnej wiedzy, uzasadnij za pomocą dwóch argumentów,

że zęby nutrii są przystosowaniem do trybu życia tych organizmów.

Ćwiczenie 8 難

„Ząb jajowy” to termin opisujący strukturę ułatwiającą przebicie się młodych osobników przez
skorupę jaja. Występuje on na przykład u zaskrońca zwyczajnego (Natrix natrix), orła bielika
(Haliaeetus albicilla) czy dziobaka (Ornithorhynchus ana nus). W przypadku wymienionego
gada i ssaka, „ząb jajowy” zbudowany jest w większości z substancji nieorganicznych podczas
gdy u bielika składa się w większości z keratyny. „Zęby jajowe” odpadają po kilku godzinach lub
kilku dniach od wyklucia. W ewolucjonizmie, strukturami homologicznymi nazywamy te, które
cechują się znacznym stopniem pokrewieństwa (na przykład powstają z tego samego listka
zarodkowego lub są wytworem tej samej tkanki).

Na podstawie: Mateusz Hermyt i wsp., Development of the egg tooth – The tool facilita ng hatching of squamates: Lessons

from the grass snake Natrix natrix, Zoologischer Anzeiger, 2017

Na podstawie powyższego tekstu i własnej wiedzy określ, czy „zęby jajowe” zaskrońca
zwyczajnego i orła bielika mogą być strukturami homologicznymi oraz czy w obu przypadkach
termin „ząb” jest terminem odpowiednim. Odpowiedź uzasadnij.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Rodzaje zębów i uzębienia zwierząt

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

XI. Funkcjonowanie zwierząt.

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem

struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

1) Odżywianie się. Uczeń:

a) przedstawia adaptacje w budowie i funkcjonowaniu układów pokarmowych

zwierząt do rodzaju pokarmu oraz sposobu jego pobierania,

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Wyjaśnisz, czym charakteryzuje się uzębienie heterodontyczne.

Porównasz uzębienie monofiodontyczne, difiodontyczne i polifiodontyczne.
Przedstawisz trzy sposoby osadzenia zębów w jamie gębowej.
Określisz, w jaki sposób przystosowane są zęby ssaków roślinożernych do spożywanego
przez nich pokarmu.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
gra dydaktyczna;
analiza grafiki interaktywnej;
śniegowa kula;
analiza tekstu źródłowego;
mapa pojęć.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte w sekcji „Wprowadzenie”

cele zajęć. Prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów sukcesu.
2. Odwołanie do wcześniejszej wiedzy. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: „Co wiesz na
ten temat?”. Prosi wybranego ucznia o zapisywanie propozycji.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”

i zapisują na kartkach minimum pięć pytań do tekstu. Przedstawiają propozycje pytań
nauczycielowi, który w razie potrzeby odrzuca niektóre z nich lub proponuje nowe
(np. by się nie powtarzały). Uczniowie wybierają 25 pytań, które zostają umieszczone
w urnie. Następnie dzielą się na 5 grup, losują 5 pytań z puli i przygotowują
odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się i przedstawia rezultaty swojej pracy.
Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem weryfikują poprawność odpowiedzi.
2. Mapa pojęć. Uczniowie, pracując w parach, tworzą mapy pojęć związane z tematem
lekcji i na podstawie treści z sekcji „Przeczytaj”.
 3. Praca z multimedium („Grafika interaktywna”). Nauczyciel wyświetla grafikę
interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi podopiecznych, by
pracując metodą kuli śniegowej, wykonali polecenia od 1 do 3.
Nauczyciel objaśnia wspomnianą wyżej metodę i wynikające z niej kolejne etapy pracy:
1) najpierw uczniowie będą indywidualnie opracowywać odpowiedzi na zadane
pytania;
2) potem połączą się w pary i porównają swoje propozycje, a na osobnej kartce zapiszą
wspólne odpowiedzi;
3) kolejnym krokiem będzie połączenie się par w czwórki, które – jak poprzednio –
skonfrontują swoje odpowiedzi;
4) uczniowie utworzą 8‐osobowe zespoły i znów porównają swoje propozycje;
5) przedstawiciele poszczególnych zespołów 8‐osobowych prezentują na forum klasy
uzgodnione w grupie odpowiedzi.
4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 8
(w którym mają za zadanie – na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy –
określić, czy „zęby jajowe” zaskrońca zwyczajnego i orła bielika mogą być strukturami
homologicznymi oraz czy w obu przypadkach termin „ząb” jest terminem
odpowiednim) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie w 4‐osobowych grupach omawiają
prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela
przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa
ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 5 (w którym mają za zadanie uzupełnić tabelę,

wstawiając nazwy gatunków w odpowiednie komórki) z sekcji „Sprawdź się”. Chętne
osoby prezentują swoją odpowiedź.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 4 oraz 6 i 7 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy
REBIS, Poznań 2021.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Nauczyciel może wykorzystać medium zamieszczone w sekcji „Grafika interaktywna”

do podsumowania lekcji.