Pokrewieństwa ewolucyjne i cechy

charakterystyczne strunowców

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Pokrewieństwa ewolucyjne i cechy charakterystyczne
strunowców

Osłonice (Tunicata) należą do strunowców niższych, występujących wyłącznie w wodzie morskiej. Mają
charakterystyczną osłonkę, tzw. tunikę, która pełni rolę szkieletu zewnętrznego.
Źródło: Doug Finney, Flickr, licencja: CC BY-NC 2.0.

Strunowce to zwierzęta mające – przynajmniej na pewnym etapie swojego rozwoju

osobniczego – strunę grzbietową. Ma ona postać usztywnienia w kształcie pręta z tkanki
łącznej, ulokowanego wewnątrz ciała po stronie grzbietowej. Bardzo istotne jest
stwierdzenie „na pewnym etapie swojego rozwoju”, ponieważ tylko u niektórych
strunowców narząd ten występuje przez całe życie (bezczaszkowce). U większości
(osłonice, kręgowce) obecny jest tylko w fazie rozwoju zarodkowego.
Twoje cele

Omówisz cechy charakterystyczne strunowców.

Przeanalizujesz podział strunowców i ich pokrewieństwa ewolucyjne.
Przeczytaj

Dla zainteresowanych

Systematyka

Powszechnie stosuje się tradycyjną klasyfikację strunowców, według której takson ten
w randze typu dzieli się na trzy podtypy: strunoogonowe (Urochordata = Tunicata –
osłonice), strunogłowe (Cephalochordata = Acrania – bezczaszkowce) i kręgowce
(Vertebrata). Nie wiadomo, jakie pokrewieństwo łączy ze sobą te trzy podtypy strunowców.

Szkarłupnie (Echi
Ambulacraria
Półstrunowce (He

Wtórouste (Deuterostomia)

Strunogłowe (Cep

Strunowce (Chordata) Strunoogonowe (

Kręgowce (Verteb

Ewolucja strunowców w ujęciu tradycyjnym.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pokrewieństwo strunogłowych, strunoogonowych i kręgowców jest tematem

dyskusji. Obecnie wyróżnia się podtyp czaszkowce (Craniata), obejmujący kręgowce
i śluzice (Myxini). Analizy filogenetyczne oparte na cechach molekularnych wskazują, że
czaszkowce i strunoogonowe są bliżej spokrewnione. Dlatego połączono je we wspólny
takson – Olfactores.
 Szkarłupnie (Echinodermata)

Ambulacraria

Półstrunowce (Hemichordata)

rouste (Deuterostomia)

Strunogłowe (Cephalochordata)

Strunowce (Chordata) Strunoogonowe (Urochordata

Olfactores Kręgo

Czaszkowce (Craniata)

Śluzi

Współczesny pogląd na ewolucję strunowców.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Cechy wspólne strunowców

Strunowce (Chordata) należą do trójwarstwowców i są to zwierzęta wtórouste, dwubocznie

symetryczne. Zalicza się je również do wtórnojamowców, ponieważ mają celomę, czyli
wtórną jamę ciała. Organizmy te charakteryzuje wysoce zróżnicowana morfologia
funkcjonalna. Zasiedlają prawie wszystkie środowiska na Ziemi. Poniżej opisano wspólne
cechy tych niezwykle różnorodnych zwierząt, a także cechy będące osiągnięciami
ewolucyjnymi tej grupy.
 1

Układ nerwowy

Struna grzbietowa

Układ pokarmowy

Układ krwionośny
Przekrój poprzeczny przez strunowca.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
 1 2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13

otwór gębowy

mózg ze statocystą

oczko

atrium (kloaka)

syfon wypustowy

tunika
7

ogon

cewka nerwowa

brodawki czepne

10

kosz skrzelowy

11

odbyt

12

serce

13

struna grzbietowa

Budowa larwy osłonicy na przykładzie żachwy.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Struna grzbietowa

Struna grzbietowa jest wewnętrznym szkieletem osiowym zarodków wszystkich

strunowców. Od niej podchodzi nazwa tych zwierząt (gr. chorda – struna). W rozwoju
zarodkowym struna grzbietowa rozwija się z grzbietowej części prajelita, a więc
pochodzi z endodermy. Jest zbudowana z tkanki łącznej, której komórki mają
dyskowaty kształt i są ułożone jedna na drugiej, tworząc stosy.

Gardziel
 Umięśniony ogon

Położenie narządów osiowych

Cewka nerwowa

Przedstawiciele strunowców

Osłonice (Urochordata = Tunicata)

Osłonice to morskie strunowce, które wiodą osiadły lub pelagiczny tryb życia. Większość
z nich jest filtratorami, które odżywiają się planktonem odfiltrowywanym z wody. Cechami
charakterystycznymi tych zwierząt są połączona ze zwojem mózgowym struna grzbietowa
i cewka nerwowa oraz obecność tuniki, zbudowanej z włókien celulozy (tunicyny).

Przedstawiciel osłonic (Tunicata) – żachwa (Clavelina moluccensis).

Źródło: Nick Hobgood, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Bezczaszkowce (Cephalochordata = Acrania)

Bezczaszkowce to niewielkie zwierzęta, których maksymalna długość wynosi maksymalnie

8 cm. Ich ciało jest bocznie spłaszczone, wrzecionowate. Występują wzdłuż wybrzeży
oceanów w strefie umiarkowanej i tropikalnej. Mają szkielet osiowy w postaci struny
grzbietowej, nad którą leży cewka nerwowa. Ich cechą charakterystyczną jest segmentacja,
która jest widoczna w organizacji mięśni w jednostki zwane miomerami, do których
docierają naczynia krwionośne oraz nerwy międzysegmentowe.
Lancetnik (Branchiostoma lanceolatum ) – przykład bezczaszkowca.
Źródło: Hans Hillewaert, licencja: CC BY-SA 4.0.
Ważne!

Przedstawicieli osłonic i bezczaszkowców nazywamy strunowcami niższymi.

Czaszkowce (Craniata)

U czaszkowców występuje puszka mózgowa, która ochrania mózg. Ponadto mają one
grzebień nerwowy, złożone narządy zmysłów, nerwy czaszkowe, trzyczęściowy mózg,
skrzela oddechowe i serce.

Śluzice (Myxini)

Śluzice to grupa organizmów morskich obejmująca 78 gatunków. Mają wydłużony,

węgorzowaty kształt ciała. Ich maksymalna długość to ok. 1 m.
Śluzica brunatna (Eptatretus stou i ).
Źródło: Linda Snook, Na onal Oceanic and Atmospheric Administra on (NOAA) / Cordell Bank Na onal Marine Sanctuary
(CBNMS), Wikimedia Commons, domena publiczna.

Kręgowce (Vertebrata)

Kręgowce to najliczniejszy podtyp strunowców. Zalicza się do nich minogi

(Petromyzontida), ryby (Pisces), płazy (Amphibia), gady (Reptilia), ptaki (Aves) i ssaki
(Mammalia).

1 2 3

4 5 6

1
 Minóg rzeczny (Lampetra fluvia lis)

Żarłacz biały (Carcharodon carcharias)

Ropucha zielona (Bufotes viridis )

Kajman żakare (Caiman yacare )

Modraszka zwyczajna (Cyanistes caeruleus)

Słoń afrykański (Loxodonta africana)

Wybrani przedstawiciele kręgowców.
Źródło: Tiit Hunt, Terry Goss, Richard Bartz, Stan Shebs, Sławomir Staszczuk, Charles J. Sharp, Wikimedia Commons, licencja: CC
BY-SA 4.0.

Struna grzbietowa dorosłych ryb i płazów ma szczątkową postać, natomiast u gadów,

ptaków i ssaków występuje tylko w okresie zarodkowym. W późniejszym okresie życia
struna grzbietowa zanika i zastępuje ją kręgosłup złożony z kręgów (stąd nazwa tej grupy
zwierząt).
 1

3 4

Trzon kręgu

Otwór międzykręgowy

Krążek międzykręgowy

Pierścień włóknisty

Jądro miażdżyste

Budowa krążka międzykręgowego.

Pozostałością struny grzbietowej są jądra miażdżyste otoczone pierścieniem włóknistym obecne w krążkach
międzykręgowych, potocznie zwanych dyskami. Krążki międzykręgowe zapewniają elastyczność kręgosłupa.
Struna grzbietowa jest jednym z sekretów sukcesu ewolucyjnego strunowców. Wewnętrzne usztywnienie ciała
spowodowało, że zanikła konieczność obecności ciężkiego zewnętrznego szkieletu, jakim charakteryzują się
bezkręgowce. Jest to jedna z przyczyn, dzięki której kręgowce osiągnęły znaczące rozmiary ciała, niemożliwe
w przypadku bezkręgowców.
Źródło: Wikimedia Commons, Jordi March, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
pelagial

(gr. pélagos – morze) toń wodna, wody otwarte mórz, oceanów i jezior
grzebień nerwowy

zdolne do migracji komórki neuroektodermy; powstaje z nich wiele komórek dorosłego

organizmu
symetria dwuboczna

układ, w którym prawa strona ciała zwierzęcia jest identyczna z lewą, a ciało jest
wydłużone i ma wyodrębnioną część głowową, brzuszną i grzbietową
zwierzęta wtórouste

zwierzęta, u których pragęba daje początek odbytowi lub zanika, a odbyt pojawia się
obok, natomiast niezależnie po drugiej stronie ciała powstaje otwór gębowy
Film

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RFFwR059wxcR9

Pokrewieństwa ewolucyjne i cechy charakterystyczne strunowców.
Źródło: reż. Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Film określa pokrewieństwa ewolucyjne i cechy charakterystyczne strunowców.

Polecenie 1

Obejrzyj film, a następnie wymień cechy wspólne strunowców. Scharakteryzuj jedną z nich.

Polecenie 2

Narysuj w zeszycie schemat planu budowy strunowców i bezkręgowców. Dokonaj

porównania położenia układu krwionośnego i nerwowego u obu grup zwierząt.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Spośród poniższych wybierz zestaw cech charakterystycznych dla strunowców.

 pierwouste, beztkankowce, dwuwarstwowce

 wtórouste, beztkankowce, dwuwarstwowce

 pierwouste, beztkankowce, dwuwarstwowce

 wtórouste, beztkankowe, trójwarstwowce

 pierwouste, tkankowce, trójwarstwowce

 wtórouste, tkankowce, trójwarstwowce

Ćwiczenie 2 輸

Pogrupuj poniższe zwierzęta na te, które przynajmniej na pewnym etapie swojego rozwoju
osobniczego mają strunę grzbietową, i te, które jej nie mają.

Zwierzęta mające strunę grzbietową

Ryby Stawonogi Gąbki

Ssaki Osłonice Minogi

Gady Szkarłupnie
Zwierzęta niemające struny grzbietowej
Mięczaki
Ćwiczenie 3 輸

Strunowce stanowią najbardziej skomplikowany pod względem budowy typ zwierząt.

Zaznacz zestaw, w którym prawidłowo wymieniono cechy wspólne strunowców występujące
w różnych okresach ich życia.

przednia część cewki nerwowej tworząca mózg, dwuboczna symetria ciała,


kręgosłup zbudowany z kręgów

narząd oddechowy w przednim odcinku przewodu pokarmowego, umięśniony ogon,


parzyste kończyny

 wtóroustość, obecność cewki nerwowej, dwa obiegi krwi

obecność struny grzbietowej, szczeliny skrzelowe, położenie cewki nerwowej nad


struną grzbietową
Ćwiczenie 4 輸

Na schematach przedstawiono topografię narządów wewnętrznych bezkręgowców

i strunowców. Porównaj plan budowy bezkręgowca i strunowca. W tym celu uzupełnij
schematy, wstawiając właściwe układy narządów.

Układ pokarmowy Układ nerwowy Układ krwionośny

Przekrój poprzeczny przez ciało bezkręgowca.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.





 Układ krwionośny Struna grzbietowa Układ pokarmowy Układ nerwowy

Przekrój poprzeczny przez ciało kręgowca.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 5 醙

Uzupełnij poniższy tekst w taki sposób, aby przedstawiał prawdziwe informacje na temat
struny grzbietowej.

Struna grzbietowa jest szkieletem osiowym zarodków strunowców.

Ulokowana jest po stronie . Przez całe życie występuje między innymi u .
Jest zbudowana z , której komórki tworzą stosy. Pochodzi z .

niektórych tkanki nabłonkowej płazów i gadów śluzic i płazów wszystkich

minogów i gadów zewnętrznym ektodermy brzusznej mezodermy

endodermy grzbietowej tkanki łącznej lancetników i minogów

tkanki mięśniowej wewnętrznym

Ćwiczenie 6 醙

Oceń słuszność stwierdzeń dotyczących struny grzbietowej.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Struna grzbietowa u płazów, gadów, ptaków i ssaków
 
występuje tylko w okresie zarodkowym.
Struna grzbietowa stanowi wewnętrzny szkielet osiowy
 
każdego kręgowca.
Struna grzbietowa rozwija się z grzbietowej części
 
prajelita.
Dyski międzykręgowe u lancetnika i osłonicy są
 
pozostałością po strunie grzbietowej.
Ćwiczenie 7 難
Oceń słuszność stwierdzenia: „Każdy kręgowiec jest strunowcem, ale nie każdy strunowiec
jest kręgowcem”. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Ćwiczenie 8 難
Uzasadnij przynależność strunowców do trójwarstwowców, zwierząt wtóroustych
i wtórnojamowców.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: biologia

Temat: Pokrewieństwa ewolucyjne i cechy charakterystyczne strunowców

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

X. Różnorodność zwierząt. Uczeń:

4) wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie bezczaszkowców i kręgowców,

a w ich obrębie krągłoustych, ryb, płazów, gadów, ssaków i ptaków; na podstawie
tych cech identyfikuje organizm jako przedstawiciela jednej z tych grup.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Omówisz cechy charakterystyczne strunowców.

Przeanalizujesz podział strunowców i ich pokrewieństwa ewolucyjne.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
rozmowa kierowana;
ćwiczenia interaktywne;
gra dydaktyczna;
 praca z filmem;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
arkusze papieru, flamastry.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając
razem z uczniami kryteria sukcesu.
2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel rozpoczyna pogadankę, zadając pytanie:
– Czym są strunowce i jakie są ich cechy charakterystyczne?
Jeśli jest to konieczne, nauczyciel naprowadza uczniów na właściwe odpowiedzi.

Faza realizacyjna:

1. Praca z filmem pt. „Pokrewieństwa ewolucyjne i cechy charakterystyczne

strunowców”. Uczniowie zapoznają się z filmem udostępnionym przez nauczyciela.
Następnie w grupach wykonują polecenie nr 2 („Omów plan budowy wszystkich
strunowców”). Ochotnicy przedstawiają swoje wyjaśnienia na forum klasy, a nauczyciel
ocenia ich poprawność.
2. Mapa myśli. Nauczyciel dzieli uczniów na 5 lub 6 grup i rozdaje arkusze papieru A3
oraz flamastry. Uczniowie w grupach przygotowują plakaty w formie mapy myśli
przedstawiające pochodzenie strunowców, ich systematykę oraz cechy
charakterystyczne każdej grupy zwierząt. Wybrane grupy prezentują wyniki swojej
pracy. Nauczyciel uzupełnia brakujące informacje, koryguje ewentualne błędy.
3. Praca w parach z treścią e‐materiału. Uczniowie na podstawie przeczytanego tekstu
oraz informacji zawartych w multimedium w sekcji „Film” układają pytania do quizu dla
 innych par. Nauczyciel wraz z uczniami określa zasady rywalizacji i punktowania
dobrych odpowiedzi (np. gra na czas lub na liczbę poprawnych odpowiedzi).
Przeprowadzenie gry w klasie. Nauczyciel lub wybrany uczeń dba o prawidłowy
przebieg quizu zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Nauczyciel nagradza zwycięską
parę, np. ocenami z aktywności.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie rozwiązują indywidualnie ćwiczenie nr 8: uzasadniają przynależność

strunowców do trójwarstwowców, zwierząt wtóroustych i wtórnojamowców.
2. Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i na ich podstawie
dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji.
Wyjaśnia także wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 7 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania filmu:

Uczniowie mogą wykorzystać film w celu przygotowania się do lekcji powtórkowej.