Lekcja

Temat: Mięczaki – zwierzęta o

miękkim, niesegmentowanym ciele

1. Podział systematyczny
2. Ogólna budowa ciała
3. Przegląd poszczególnych układów
wewnętrznych
4. Przegląd
5. Krajowe gatunki mięczaków
6. Porównanie ślimaków, małży i
głowonogów
7. Znaczenie mięczaków
 Ad.1. Mięczaki

Ślimaki Małże Głowonogi

Jednotarczowce
Chitony
Łódkonogi
 Ad.2 .Ogólna budowa ciała

- Miękkie ciało, nagie lub okryte muszlą

- Ciało podzielone na trzy części: głowę,
nogę i worek trzewiowy

GŁOWA z narządami zmysłów, u małży

brak głowy.

WOREK TRZEWIOWY – zawiera

większość narządów wewnętrznych. Jest
okryty płaszczem. Przestrzeń między
płaszczem a workiem trzewiowym to
jama płaszczowa (z narządami wymiany
gazowej, ujścia narządów wydalniczego,
pokarmowego, rozrodczego)

NOGA – narząd ruchu, u głowonogów

przekształcona w ramiona i lejek
 ŚLIMAK
CHITONY
zbudowana z 8 płytek,
MUSZLA jednoczęściowa,
zwykle asymetryczna
zachodzących na siebie Zbudowana z węglanu i spiralnie zwinięta
dachówkowato wapnia
i konchioliny

Na przekroju 3 warstwy
Zewnętrzna: rogowa
Środkowa: porcelanowa
Wewnętrzna: perłowa

MAŁŻE GŁOWONOGI
dwupołówkowa muszla, u większości szczątkowa,
połączona więzadłem i zamkiem ukryta wewnątrz ciała.
Muszla zewnętrzna u łodzików
Ad.3. Przegląd poszczególnych układów wewnętrznych

UKŁAD POKARMOWY
jelito przednie, środkowe i tylne
Do żołądka uchodzi
W gardzieli tarka gruczoł wątrobowo-trzustkowy
Wytwarzający enzymy trzustkowe.

Otwór odbytowy uchodzi

do jamy płaszczowej

Ślimaki – roślinożerne, mięsożerne lub wszystkożerne

Małże – filtratory
Głowonogi - drapieżniki
UKŁAD ODDECHOWY

WODNE: skrzela umiejscowione w jamie płaszczowej

LĄDOWE: sieć naczyń krwionośnych w jamie płaszczowej – jama płucna

UKŁAD KRWIONOŚNY

Otwarty
Serce otoczone workiem osierdziowym.
Zbudowane z komory i jednego lub dwóch
przedsionków
Krew odpływa z serca aortą, a wraca do serca
żyłami

Krew najczęściej bezbarwna, lub zawiera barwniki

hemoglobinę lub hemocyjaninę

UKŁAD KRWIONOŚNY
GŁOWONOGA

Prawie zamknięty
Komora i dwa lub 4 przedsionki
Dwa obiegi krwi
Dodatkowe serca skrzelowe
podtrzymujące wysokie ciśnienie
krwi
UKŁAD NERWOWY

Obrączka okołogardzielowa i podłużne pnie nerwowe

połączone spoidłami.
Parzyste zwoje: głowowe, nożne, płaszczowe i
trzewiowe

U GŁOWONOGÓW zwoje zlewają się tworząc mózg,

Umieszczony w chrzęstnej puszcze mózgowej.
Głowonogi mają zdolność uczenia się.
NARZĄDY ZMYSŁÓW

- Receptory dotykowe
- Statocysty
- Oczy (ślimaki na szczycie lub u podstawy drugiej pary czułków)

Oczy głowonogów analogiczne z oczami ryby.

Zdolne do akomodacji.
UKŁAD WYDALNICZY

Parzyste nerki (przekształcone metanefrydia), otwierające się do jamy worka

osierdziowego.
Mocz uchodzi moczowodami do jamy płaszczowej.

Wodne wydalają amoniak i mocznik

Lądowe kwas moczowy
ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ

Rozdzielnopłciowe – jednotarczowce, chitony,

łódkonogi, głowonogi
Obojnaki – większość małży i ślimaków
U morskich zapłodnienie zwykle zewnętrzne lub
w jamie płaszczowej.
Ślimaki lądowe zapłodnienie wewnętrzne,
krzyżowe.

U głowonogów i prawie wszystkich ślimaków płucodysznych rozwój prosty.

U pozostałych złożony.

Larwa --------------------- Postać dorosła

Larwa ------------- żeglarek ------------- postać dorosła

HEKTOKOTYLUS

Hektokotylus – narząd kopulacyjny większości głowonogów, przekształcona część

jednego z ramion samców. Służy ono do umieszczania spermatoforów w jamie
płaszczowej samicy.
Ad.4. Przegląd:
Gromada: JEDNOTARCZOWCE
Od 3mm do 3 cm
Stożkowata muszla
Żyją w morzach na dużych głębokościach gdzie
odżywiają się martwą materią organiczną.

Gromada: CHITONY
Osiągają do 30 cm
Spłaszczone ciało
Muszla z 8 ułożonych dachówkowato płytek
Żyją w strefie przypływów i odpływów

Gromada: ŁÓDKONOGI
Rozmiary 2-5 cm
Muszla wygięta i rurkowata, otwarta
z obu stron.
Żyją na znacznych głębokościach
mórz o dużym zasoleniu, zagłębione
w dnie przednią częścią ciała
Gromada: ŚLIMAKI
 Podgromady:
Ślimaki
1. PRZODOSKRZELNE – skrzela w przodzie
ciała, przed sercem. np. stożek tekstylny,
żyworódka.

2. TYŁOSKRZELNE – skrzela z tyłu za

sercem. Wyłącznie morskie. Np.. Aplyzja
(zając morski)

3. PŁUCODYSZNE – narządem wymiany

gazowej jest jama płaszczowa.
Głównie lądowe, część wtórnie powróciła do
środowiska wodnego.

- Posiadają tarkę
(rogowa płytka do zdrapywania
i rozcierania pokarmu)

- Na głowie znajdują się

czułki i oczy
ANABIOZA u mięczaków w czasie suszy.
Wciąga ciało do muszli, zakrywa wejście z śluzem z solami wapnia.
 Gromada: Małże

- Wytwarzają perły
- Posiadają syfon
wpustowy i wypustowy
- Niektóre wytwarzają bisior
Gromada: MAŁŻE
 Ad.5. Krajowe gatunki mięczaków:
Ślimaki
- Wodne: błotniarka stawowa, zatoczek rogowy
- Lądowe: ślimak winniczek, ślimak przydrożny, wstężyk ogrodowy

Małże
- Morskie: omułek jadalny, małgiew piaskołaz, sercówka
- Słodkowodne: szczeżuja, skójka
 Gromada: GŁOWONOGI

Kałamarnica
 Głowonogi
- Mają gruczoł atramentowy
- Posiadają lejek
- Mają zdolność do zmiany barwy
- Posiadają doskonały wzrok
-Są bardzo inteligentne
Podgromady:
1. CZTEROSKRZELNE – 4 skrzela, zewnętrzna
muszla. Do 90 ramion
2. DWUSKRZELNE – 2 skrzela, brak muszli lub
zredukowana wewnętrzna
Ośmiornice
Dziesięciornice:
Kałamarnice – dwa ramiona dłuższe od pozostałych,
na ich ciele znajdują się dwie płetwy
Mątwy – krótkie krępe ciało, również dwie płetwy i
dwa dłuższe ramiona. Bardzo dobrze wykształcony
gruczoł atramentowy
Ad.5. Porównanie ślimaków, małży i głowonogów.

Cechy
Ślimaki Małże Głowonogi
charakterystyczne
Wody słodkie
Środowisko życia Ląd, wody słodkie i słone Morza i oceany
i słone

Głowa, worek trzewiowy,

Głowa, noga, worek Noga, worek
Części ciała ramiona i lejek powstałe z
trzewiowy trzewiowy
przekształconej nogi
Osiadły tryb
Narząd ruchu Noga Ramiona i lejek
życia

Dwupołówkowa
Pojedyncza muszla,
muszla, połączona Obecność muszli wewnętrznej
Szkielet zewnętrzny najczęściej skręcona
więzadłem i lub całkowity jej brak
spiralnie
zamkiem

Skrzela u skrzelodysznych,
Narząd wymiany
lub silnie ukrwiona jama Skrzela Skrzela
gazowej
płaszczowa u płucodysznych

Filtratory
Roślinożerne, część to odżywiające się
Sposób odżywiania Drapieżniki
mięsożercy mikroskopijnymi
organizmami
Ad.6. Znaczenie mięczaków

- Są pokarmem dla innych zwierząt i człowieka

- Niszczą urządzenia portowe i łodzie (świdrak okrętowy)
- Są szkodnikami upraw, np. truskawek
- Muszle są wykorzystywane jako dekoracje albo kolekcjonowane
- Używa się ich w jubilerstwie (perły).
- Są bioindykatorami (wskaźnikami) czystości wód