IG, YT: @juliaobiologii

Ryby
Spis treści

1. Podstawa programowa
2. Czym są ryby?
3. Budowa ryb
4. Przystosowania do życia w wodzie
5. Znaczenie

Wszystkie zdjęcia w tym pliku są udostępnione zgodnie z dotyczącą ich licencją. Zabraniam edytowania

i
pliku i udostępniania go osobom trzecim bez mojej wiedzy oraz zgody.

gi
Dziękuję za zainteresowanie moimi materiałami - mam nadzieję, że okażą się dla Ciebie pomocne. Jeśli masz
jakiekolwiek uwagi dotyczące notatek - będę bardzo wdzięczna za feedback!
Miłej i owocnej nauki! 📗 ❤ lo
io
1. Podstawa programowa

Formuła 2015 Formuła 2023

ob
lia
ju
@

1
 IG, YT: @juliaobiologii

2. Czym są ryby?

• należą do grupy: strunowców, kręgowców, żuchwowców; są bezowodniowe i zmiennocieplne;

pierwotnie wodne (do pierwotnie wodnych należą ryby i krągłouste)
• są najliczniejsza grupą współcześnie żyjących kręgowców
• środowisko życia: wody słodkie i słone
• chrzęstnoszkieletowe — rekiny i płaszczki; ich szkielet jest chrzęstny; otwór gębowy znajduje się
po spodniej stronie ciała, nie mają pęcherza pławnego ani pokrywy skrzelowej; występuje u nich
zapłodnienie wewnętrzne
• kostnoszkieletowe — większość ryb - np. tuńczyk; posiadają pokrywę skrzelową i pęcherz pławny;
występuje u nich zapłodnienie zewnętrzne; dzieli się je na:
- kostnopromieniste - ich płetwy są osadzone na kostnych promieniach
- mięśniopłetwe - ich płetwy są umięśnione, a strukturą przypominają budowę kończyn
czworonogów

3. Budowa ryb

i
Szkielet

gi
• szkielet chrzęstny lub kostny
• elementy szkieletu:
- szkielet osiowy (= czaszka + kręgosłup; połączone ze sobą nieruchomo)
- szkielet płetw
- żebra
lo
- szkielet obręczy barkowej i miednicznej
io
• kręgosłup - składa się z licznych kręgów, powstaje wokół struny grzbietowej (ulega ona redukcji);
składa się z odcinka tułowiowego (z żebrami) i ogonowego (bez żeber)
• ości = skostniałe ścięgna; u części gatunków
ob

• ciało spłaszczone (kształt opływowy) → ryba łatwo pokonuje opór wody

• głowa, tułów i ogon
- granica między głową a tułowiem: ostatnia szczelina skrzelowa bądź wolny brzeg pokrywy
skrzelowej
lia

- granica między tułowiem a ogonem: otwór odbytowy

• płetwy - fałdy skóry; znajdują się na tułowiu; są parzyste (piersiowe, brzuszne) i nieparzyste
(grzbietowa, odbytowa, ogonowa); służą do poruszania się (głównie płetwa ogonowa), pełnia funkcję
ju

statecznika (grzbietowa); płetwy piersiowe osadzone są na obręczy barkowej, a brzuszne na

miednicowej
@

Pokrycie ciała
• skóra - zbudowana z naskórka i skóry właściwej; jest cienka; pokryta śluzem
• wytwory naskórka: gruczoły śluzowe (produkcja śluzu → zmniejszenie tarcia → ułatwienie pływania)
• wytwory skóry właściwej - łuski:
- plakoidalne - np. płaszczki (u chrzęstnoszkieletowych); najbardziej prymitywny rodzaj łusek;
okryte szkliwem; są podobne do zębów kręgowców; mogą być wymieniane na nowe
- ganoidalne - np. jesiotr; kształt rombu; nie podlegają wymianie
- cykloidalne - np. łosoś, karp, dorsz; zaokrąglone; ułożone dachówkowato; należą do łusek
elastycznych
- ktenoidalne - np. okoń, sandacz; płaskie, zakończone grzebykiem; należą do łusek elastycznych
• łuski występują także np. u gadów; łuski chronią przed urazami mechanicznymi
• znajdują się najczęściej na tułowiu i ogonie; u szczupaka i sandacza znajdują się także na głowie

Układ pokarmowy
• podział zwierząt ze względu na rodak pobieranego pokarmu:
- roślinożerne - żywią się producentami (roślinami); to konsumenci I rzędu w ich przewodzie
pokarmowym znajdują się mikroorganizmy, które umożliwiają im rozkład celulozy? (symbioza);
np. żyrafa, krowa
2
 IG, YT: @juliaobiologii

- mięsożerne - to drapieżniki; są konsumentami II rzędu i wyższych rzędów; mają krótszy

przewód pokarmowy w porównaniu z roślinożercami; np. lwy
- wszystkożerne - pokarm roślinny i zwierzęcy; np. człowiek
• różnice: budowa przewodu pokarmowego, szczęki i zębów
• otwór gębowy → jama gębowa + gardziel poprzebijana szczelinami skrzelowymi → przełyk →
żołądek* → jelito cienkie + ujścia przewodów wątroby i trzustki → jelito grube → odbyt
(kostnoszkieletowe) lub kloaka (chrzęstnoszkieletowe)
• ryby drapieżne posiadają zęby, a roślinożerne nie; ryby są głównie drapieżnikami lub
wszystkożercami

Układ oddechowy
• skrzela wewnętrzne; są silnie ukrwione; znajdują się w komorach/jamach skrzelowych; wymiana
gazowa zachodzi również przez skórę
• pojedyncze skrzele składa się z łuku skrzelowego i 2 szeregów listków skrzelowych osadzonych na
tym łuku; listki mają fałdy - tzw. blaszki skrzelowe
• ruch wody jest możliwy dzięki ruchom jamy gębowej i pokryw skrzelowych; woda przez otwór
gębowy tra a do gardzieli, a następnie do komór skrzelowych i obmywa skrzela → wymiana
gazowa; na zewnątrz wydostaje się przez szczeliny skrzelowe

i
• przeciwprądowy mechanizm wymiany gazowej (mechanizm przeciwprądów) polega na tym, że

gi
woda obmywająca blaszki skrzelowe przepływa w kierunku przeciwnym niż krew i dzięki niemu krew
płynąca przez skrzela otrzymuje stale tlen; możliwe jest to dzięki różnicy ciśnień parcjalnych: krew
jest mniej nasycona tlenem niż woda; stopniowo zwiększa się nasycenie krwi tlenem, a spada
lo
nasycenie wody tlenem → na całej długości wymiany gazowej jest gradient umożliwiający te
wymianę; mimo, że ciśnienie parcjalne tlenu we krwi wzrasta, to i tak jest mniejsze niż w wodzie
• tryskawka - parzysty otwór znajdujący się po grzbietowej stronie ciała; służy do pobierania
io
niezanieczyszczonej mułem wody; łączy komorę skrzelową ze środowiskiem zewnętrznym;
występuje u niektórych ryb chrzęstnoszkieletowych, np. u płaszczek, rekinów
• pęcherz pławny - narząd hydrostatyczny; worek z gazem wewnątrz (lub tłuszczem, np. u latimerii);
ob

gaz ten ma podobny skład do powietrza atmosferycznego; pęcherz pławny to przekształcony

uchyłek przełyku/uwypuklenie jelita; funkcje: jako narząd hydrostatyczny zmniejsza ciężar właściwy
ryby i pozwala na regulowanie poziomu zanurzenia; może służyć do odbierania i wydawania
dźwięków; nie mają go ryby chrzęstnoszkieletowe, a u wielu ryb kostnoszkieletowych wtórnie zanikł
lia

Układ krwionośny
• jest zamknięty i jednoobiegowy
ju

• serce:
- zbudowane jest z przedsionka, komory, zatoki żylnej i opuszki tętniczej (u kostno promienistych)
lub stożka tętniczego (u chrzęstnoszkieletowych)
- przepływa przez nie tylko krew nieutlenowana (odtlenowana) - stąd nazwa „serce żylne”; wyjątek:
@

ryby dwudyszne
- zastawki zapobiegają cofaniu się krwi → jednokierunkowy przepływ krwi
• droga przelewu krwi: przedsionek → komora → skrzela (utlenowanie) → narządy → zatoka żylna →
przedsionek…
• barwnik oddechowy: hemoglobina

Układ nerwowy
• składa się z: mózgowia, rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych
• mózgowie - składa się z 5 liniowo ułożonych części: kresomózgowie, międzymózgowie,
śródmózgowie, móżdżek, rdzeń przedłużony; u ryb rozwój danego elementu jest związany z
dominującym udziałem danego zmysłu (np. węchu - kresomózgowie i jego puszki węchowe - u ryb
chrzęstnoszkieletowych, wzroku - śródmózgowie - kostnoszkieletowe); im bardziej aktywny tryb
życia charakteryzuje dany gatunek, tym bardziej rozwinięty jest jego móżdżek
• narządy zmysłów:

3
fi
 IG, YT: @juliaobiologii

- linia boczna - składa się z mechanoreceptorów leżących pod powierzchnią skóry; znajduje się na
głowie i wzdłuż boków ciała, od głowy do nasady ogona; służy do rejestrowania ruchów wody,
przeszkód i poruszających się obiektów
- oczy - dobrze rozwinięte; brak powiek; akomodacja polega na przemieszczaniu się soczewki
względem siatkówki; w siatkówce znajdują się pręciki i czopki (komórki receptorowe)
- ucho wewnętrzne z błędnikiem błoniastym - narząd słuchu i równowagi; brak ucha
zewnętrznego i środkowego; ruch otolitów i ich nacisk na rzęsy generują impuls nerwowy, który
jest przesyłany do mózgowia
- węch - narząd węchu znajduje się w dołkach zawierających komórki węchowe

Układ wydalniczy
• nerki - narząd wydalniczy; podstawowa funkcja: osmoregulacja (regulacja stężenia związków
rozpuszczonych w płynach ustrojowych → homeostaza)
• nefron - podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna
• zarodki ryb posiadają nerki typu przednercza, a dorosłe ryby mają nerki typu pranercza
• wydalanie moczu: u chrzęstnoszkieletowych przez kloakę, a u kostnoszkieletowych - przez otwór
wydalniczy
• końcowy produkt przemian azotowych — mocznik (chrzęstnoszkieletowe) lub amoniak

i
(kostnoszkieletowe); ich usuwanie zachodzi przez skrzela

gi
• osmoregulacja:
• wartość ciśnienia osmotycznego zależy od zawartości wody i rozpuszczonych w niej substancji
• osmoza - dyfuzja rozpuszczalnika przez błonę półprzepuszczalną; po obu stronach błony znajdują
lo
się 2 roztwory o różnych stężeniach; rozpuszczalnik (np. woda) przenika z roztworu o niższym
stężeniu substancji rozpuszczonej do roztworu o wyższym stężeniu (do wyrównania stężeń)
• ryby słonowodne: są hipoosmotyczne; środowisko jest dla nich hipertoniczne; w wodzie znajduje się
io
stosunkowo dużo soli, która jest substancją osmotycznie czynną (Na+, Cl-); skoro w wodzie jest jej
dużo, to na pewno nie będą jej pobierać ;) ; skoro w wodzie otaczającej ryby jest dużo soli, a ich
płyny ustrojowe są hipoosmotyczne w stosunku do niej, to woda z ciała ryby będzie opuszczać ciało
ob

ryby (osmotyczna utrata wody); żeby się nie odwodnić, ryby piją wodę morską, która zawiera sól
oraz wydalają małe ilości silnie stężonego moczu; nadmiar soli usuwany jest przez skrzela
• ryby morskie chrzęstnoszkieletowe (np. rekiny) - woda morska jest dla nich środowiskiem
izoosmotycznym; gromadzą związek osmotycznie czynny - mocznik → płyny ustrojowe są
lia

izotoniczne
• ryby słodkowodne - odwrotna sytuacja: są one hiperosmotyczne w stosunku do otoczenia (stężenie
soli w płynach ustrojowych jest większe niż w wodzie), dlatego muszą stale usuwać nadmiar wody,
ju

który napływa do wnętrza ich ciała; nie piją one wody, wydalają duże ilości silnie rozcieńczonego
moczu i pobierają sól przez skrzela
@

4
 IG, YT: @juliaobiologii

Układ rozrodczy
• większość - rozdzielnopłciowa; dymor zm płciowy (barwa/kształt/wielkość)
• u większości zapłodnienie zewnętrzne; u niektórych wewnętrzne - narząd kopulacyjny
• jajorodność, żyworodność, jajożyworodność
• tarło - okres rozrodu - składanie i zapłodnienie jaj; wędrówki; u jajorodnych; 1 lub kilka razy w ciągu
życia, zależnie od gatunku; u reszty - kopulacja
• ryby anadromiczne - wędrują na tarło z morza do rzek; np. łosoś
• ryby katadromiczne - wędrują na tarło z rzek do mórz; np. węgorz
• złożenie ikry → zapłodnienie → larwy → narybek -> osobnik dorosły

4. Przystosowanie do życia w wodzie

• opływowy kształt ciała, skóra pokryta śluzem i łuskami → zmniejszenie oporu wody
• nieruchome połączenie głowy i tułowia → ochrona przed uszkodzeniem
• obecność płetw → sprawne poruszanie się (pływanie) i utrzymanie równowagi
• obecność pęcherza pławnego → regulacja poziomu zanurzenia
• skrzela → oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie

i
• linia boczna → rejestrowanie ruchu wody

gi
• wyostrzone zmysły węchu i smaku

5. Znaczenie ryb

•
lo
są jedzeniem & jedzą innych (regulują liczebność innych organizmów - drapieżniki)
io
• bioindykatory
• źródło cennych substancji (tran)
ob
lia
ju
@

5
fi