LEKCJA

Temat: Ryby – kręgowce środowisk

wodnych
 Ryby charakterystyka
• Ryby to wodne kręgowce zmiennocieplne
oddychające skrzelami. Ryby są typowymi
mieszkańcami wód, doskonale przystosowanymi
do środowiska. Ich ciało, pokryte łuskami,
ma zazwyczaj kształt wrzeciono­waty, przeważnie
bocznie spłaszczony. Większość gatunków ryb żyje
w strefie przybrzeżnej wód i w wodach
powierzchniowych, ale znane są także gatunki żyjące
na dużych głębokościach, w strefie wiecznego mroku i
wysokiego ciśnienia hydrostatycznego, sięgającego
setek atmosfer.
• Ryby są najliczniejszą i najróżnorodniejszą gromadą
kręgowców. Obecnie znanych jest ok. 23 000 ga­
tunków - co stanowi ponad 50% współcześnie
żyjących kręgowców.
 Przystosowanie ryb do życia w wodzie
Przystosowanie do Brak powiek –
Opływowe ciało życia w wodzie oczy są nawilżane
przez wodę

Linia naboczna Śluz pokrywający

dostarczająca całe ciało
informacji na
temat szybkości Pęcherz pławny
i kierunku ruchu regulujący
wody zanurzenie,
przenoszący
Skrzela sygnały
pozwalające dźwiękowe oraz
oddychać wspierający
w wodzie Płetwy oddychanie
Łuski ochraniające
umożliwiające ruch
ciało
w wodzie
 Budowa zewnętrzna ryby

Ciało ryby składa się z głowy, tułowia i ogona, a jej skóra pokryta jest łuskami, które
nachodzą na siebie dachówkowato, tworząc elastyczną powłokę. Umożliwia ona
wyginanie ciała i chroni przed urazami mechanicznymi. Powierzchnia ciała pokryta jest
śluzem. Łuski i śluz nadają skórze śliskość i zmniejszają tarcie wody podczas ruchu.
Charakterystycznym elementem budowy ryb są są płetwy, specjalne fałdy skóry
rozpięte na rusztowaniu ze sztywnych promieni. Płetwy występują podwójnie (płetwy
parzyste) – piersiowe i brzuszne oraz pojedynczo (płetwy nieparzyste) – grzbietowa,
ogonowa i odbytowa. Płetwy mają dużą powierzchnię, dlatego ułatwiają
przemieszczanie się w wodzie.
Różnorodność kształtów
Ryby musza posiadać specjalny kształt
ciała by móc sprawnie poruszać się w
wodzie. Najczęściej mają opływowy,
wrzecionowaty kształt, który pozwala
na pokonanie oporu wody i pływanie z
duża prędkością. Podstawowy typ
kształtu ulega różnym modyfikacją w
zależności od zajmowanego
środowiska i trybu życia np. ryby
przydenne mają ciało spłaszczone
grzbietobrzusznie (płaszczka) lub
bocznie (płastuga) a ryby żerujące w
mule i gęstej roślinności mają
węgorzowaty kształt (węgorz).
 Oddychanie ryb
Ryby pobierają rozpuszczony w wodzie tlen za pomocą narządów wymiany gazowej
zwanych skrzelami. Są one położone po obu stronach gardzieli. Składają się z licznych,
drobnych i cienkich blaszek skrzelowych, które przybierają czerwoną barwę, ponieważ
znajduje się w nich wiele naczyń krwionośnych. Mogą być ukryte pod pokrywami
skrzelowymi, jak u szczupaka, lub pozbawione pokryw, jak u rekina (wtedy na boku ciała
widzimy poszczególne szpary skrzelowe). Woda zawierająca tlen wpływa do pyska ryby,
a potem przeciska się pomiędzy blaszkami skrzelowymi na zewnątrz. Tlen z wody przenika
do krwi na drodze dyfuzji, a dwutlenek węgla z naczyń krwionośnych przenika do wody
i wraz z nią opuszcza ciało. Liczba ruchów oddechowych zależy od aktywności ryby
i zawartości tlenu w wodzie.
 Sposoby odżywiania
• Roślinożerne – poszukują
pożywienia w strefie przybrzeżnej
zbiorników wodnych lub przy jego
dnie.

• Drapieżne – stosują różne techniki

polowania. Wiele z nich czeka na
swoją ofiarę i atakuje z zasadzki.
Inne powoli się do niej zakradają.

• Planktonożerne – maja w jamie

gębowej liczne wyrostki filtracyjne,
którymi odfiltrowują plankton od
wody.
 Układ krwionośny
Układ krwionośny. Krew krąży
w ciele ryby kostnoszkieletowej
w obiegu zamkniętym,
pompowana dzięki pulsującej
pracy serca zbudowanego z
zatoki żylnej, przedsionka i
komory. W sercu ryby znajdują
się zastawki (w postaci błonek),
pozwalające na ruch krwi tylko
w jednym kierunku. Krew
przepływająca przez serce jest
krwią nieutlenowaną
 Ryby – zwierzęta zmiennocieplne
Oznacza to że temperatura ich ciała zmienia się w
zależności od temperatury środowiska, ponieważ
różnym gatunkom ryb odpowiada różna
temperatura wody w jakiej żyją.

Np.: Ustniczek żyje w rafie koralowej,

najlepsza temperatura od 22 do 26 stopni celcjusza.

Dorsz natomiast żyje między innymi w północnej

części Oceanu Atlantyckiego w wodzie o temperaturze
od 2 do 7 st.c.
 Ryby kostno i
chrzęstnoszkieletowe
• Ryby kostnoszkieletowe, ryby kostne, kostniki • Jak sama nazwa wskazuje chrzęstnoszkieletowe
(Osteichthyes), nazywane też rybami kościstymi mają chrzęstny szkielet. Zaliczamy do nich min.:
– najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana - Rekiny;
grupa wodnych kręgowców, klasyfikowana w
randze nadgromady obejmującej ryby o - Płaszczki;
szkielecie w różnym stopniu skostniałym. - Chimery
Zaliczamu do nich min.:
- Okonie;
- Koniki Morskie;
- Iglicznie;
- Śledzie;
- Makrele;
- Szczupaki.
 Ryby opiekujące się potomstwem
• Na ogół ryby nie opiekują się potomstwem. Przykładem ryby
opiekującej się potomstwem jest sandacz. U sandaczy samiec
poszukuje dogodnego miejsca na tarło, samodzielnie je
przygotowuje kopiąc w podłożu małe zagłębienia na
głębokość kilku centymetrów. Odsłania przy tym korzenie
roślin wodnych, na których samica składa ikrę. Po
zapłodnieniu samiec pilnie strzeże zarodków i porusza
płetwami dla zapewnienia im dopływu natlenionej wody. W
okresie opieki samce sandaczy i sumów nie żerują.
• Cierniki również słyną z czujnej troski o potomstwo. Samiec
ciernika wije gniazdo ze szczątków roślinnych, do którego ikrę
składa kilka samic. Później pilnie strzeże zarodków i larw, aż
do rozpoczęcia przez młode samodzielnego żerowania.
• Inne ryby opiekujące się potomstwem to np.: pławikoniki,
skalary i pyszczaki.
 Wędrówki ryb
• Ryby wędrowne to niezwykła grupa gatunków, które migrują z morza do rzek, lub z
rzek do morza, w celu rozmnażania się, poszukiwania pożywienia i odpowiednich
miejsc do bytowania. Poruszają się wykorzystując prądy wody, pola magnetyczne,
zmysł smaku i zapachu.

• Łososie żyją w morzu, żerują tam intensywnie i szybko rosną, ale rozmnażać się
muszą w górskich potokach. Ikra łososia rozwinie się tylko w wodzie słodkiej, i to
koniecznie chłodnej i natlenionej, więc dojrzałe płciowo okazy odbywają daleką i
niebezpieczną wedrówkę w górę rzek, aż do swoich tarlisk. Po drodze muszą
dostosować funkcjonalnie cały swój aparat osmoregulacji z życia w morzu do życia
w rzece.

• Węgorze żyją w wodach słodkich, tam rosną i dojrzewają płciowo, zaś na rozród
wędrują tysiące kilometrów do głębszych wód oceanicznych. Węgorz europejski i
węgorz pónocnoamerykański trą się w głębi Morza Sargassowego. Ikra rozwija się
w głębinach, a larwyżyją w planktonie oceanicznym. Dopiero po przeobrażeniu
maleńkie, przejrzyste jak szkło, ale już podobne do rodziców węgorzyki (tzw.
szklice) wracają do wód słodkich Europy Ameryki Płn., by po 4—12 latach
wyrosnąć i dojrzeć do rozrodu.
 Znaczenie w przyrodzie i życiu
człowieka
• Ryby stanowią bardzo ważny element środowiska przyrodniczego. Będąc
konsumentami, same są jednocześnie pokarmem dla wielu zwierząt wodnych
i żyjących w pobliżu wody. Jako roślinożercy, drapieżcy, planktonożercy
lub mułożercy stanowią ważne ogniwo w wielu łańcuchach po­karmowych i obiegu
substancji organicznych w zbiornikach wodnych. Żyją w symbiozie z wieloma
organizmami, na przykład błazenka z ukwiałem. Ryby są żywicielami pośrednimi
bądź ostatecznymi dla wielu pasożytów, na przykład szczupak, okoń i łosoś
są żywicielami tasiemca bruzdogłowca szerokiego.

• Ryby mają duże znaczenie gospodarcze dla człowieka szczególnie w przemyśle

spożywczym, dostarczając cennego mięsa spożywanego w stanie świeżym,
mrożonym, suszonym, wędzonym oraz w różnych konserwach. Dzięki zawartości
łatwo strawnego białka oraz żelaza, fosforu, wapnia i witamin, ryby mają dużą
wartość odżywczą. Gatunki niejadalne oraz wszelkie odpady rybne - jak kości,
głowy, tłuszcz - przetwarzane są na mączkę rybną służącą jako pokarm dla zwierząt
gospodarskich oraz używaną do nawożenia pól uprawnych, ponadto przerabiane
są na oleje stosowane jako smary lub do wyrobu mydła. Należy tu wspomnieć
o tranie, wysokokalorycznym ciekłym tłuszczu bogatym w witaminy. Są również
wskaźnikami czystości wód. Zdarza się, że są również zagrożeniem dla człowieka
(rekiny, piranie).
 Zagrożenia i sposoby ochrony ryb
• Zagrożenia:
- niszczenie naturalnych siedlisk ryb przez rozbudowę portów /
rozwijającą się turystykę w ich pobliżu;
- zanieczyszczenie wody chemikaliami, szambem, przez katastrofy
tankowców z ropą;
- zbyt duże połowy prowadzące do zmniejszenia populacji danych
ryb.
• Ochrona:
- wyznaczanie podwodnych ''rezerwatów'', do których nie mają
dostępu ludzie;
- ochrona prawna gatunków ryb zagrożonych;
- poprawa jakości wody, nie wylewanie do niej ścieków i
nieczystości komunalnych z fabryk itp.;
- hodowla ryb i wypuszczanie ich na wolność w celu zwiększenia
malejącej populacji danego gatunku.
 Ważne pojęcia
• Linia naboczna - zapewnia doskonałą orientację w wodzie,
również w ciemności, pomaga omijać przeszkody i poruszać
się w ławicy.
• Jajorodność – typu rozwoju, w którym młode wylęgają się z
jaj składanych poza organizmem matki.
• Zapłodnienie zewnętrzne - zapłodnienie poza organizmem
samicy, m. in. U ryb. Zaplemnienie następuje w wodzie
wskutek polewania jaj mleczkiem natychmiast po ich
wydaleniu przez samicę.
• Tarło - okres godowy ryb, podczas którego dojrzałe płciowo
samce i samice łączą się w pary, aby się rozmnażać.
• Kawior - to tak naprawdę nic innego jak ikra, czyli komórki
jajowe niektórych gatunków ryb.