Przegląd parzydełkowców

Wprowadzenie
Przeczytaj
Gra edukacyjna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Przegląd parzydełkowców

Zachwycający podwodny ekosystem rafy koralowej.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Na zdjęciu widnieje przedstawiciel parzydełkowców należący do gromady koralowców –

jeden z tysięcy gatunków tworzących bogate ekosystemy raf koralowych. Do
parzydełkowców należą również krążkopławy, u których dominuje postać meduzy
(przykładem jest żyjąca w Bałtyku chełbia modra). Ponadto wyróżniamy stułbiopławy,
których przedstawicielem jest maleńka, słodkowodna stułbia, oraz kostkowce –
o charakterystycznym, kwadratowym planie budowy.

Twoje cele

Podasz przykłady parzydełkowców należących do koralowców, kostkowców,

stułbiopławów i krążkopławów.
Wyjaśnisz znaczenie parzydełkowców dla bioróżnorodności.
Omówisz cechy charakterystyczne przedstawicieli poszczególnych gromad
parzydełkowców.
Przeczytaj

Parzydełkowce są wodnymi zwierzętami o dwuwarstwowym typie budowy i promienistej

symetrii ciała, co oznacza, że przez ich ciało można wyznaczyć wiele osi symetrii.
Zamieszkują one głównie wody morskie, ale znane są również gatunki słodkowodne.
Zwierzęta te prowadzą osiadły (forma polipa) lub pływający (forma meduzy) tryb życia, który
może być zarówno kolonijny, jak i samotniczy. Ich cechą charakterystyczną jest obecność
komórek parzydełkowych zwanych knidocystami lub knidiami. Wśród parzydełkowców
wyróżnia się cztery gromady (koralowce, kostkowce, stułbiopławy i krążkopławy)
obejmujące łącznie około 9 tys. gatunków.

Królestwo: zwierzęta ([font-style: italic;]Animalia[/italic])

Typ: parzydełkowce ([font-style: italic;]Cnidaria[/italic])

Gromada: koralowce ([font-style: italic;]Anthozoa[/italic])

Ukwiał tęgoczułki ([font-style: italic;]Urticina felina[/italic])

Ukwiał koński ([font-style: italic;]Actinia equina[/italic])

Koral szlachetny ([font-style: italic;]Corallium rubrum[/italic])

Koralowiec czarny ([font-style: italic;]Antipathes dendrochristos[/italic])

Gromada: kostkowce ([font-style: italic;]Cubozoa[/italic])

Osa morska ([font-style: italic;]Chironex fleckeri[/italic])

Gromada: stułbiopławy ([font-style: italic;]Hydrozoa[/italic])

Stułbia płowa ([font-style: italic;]Hydra vulgaris[/italic])

Hederyka Rydera ([font-style: italic;]Craspedacusta sowerbii[/italic])

Żeglarz portugalski ([font-style: italic;]Physalia physalis[/italic])

Gromada: krążkopławy ([font-style: italic;]Scyphozoa[/italic])

Chełbia modra ([font-style: italic;]Aurelia aurita[/italic])

Meduza kompasowa ([font-style: italic;]Chrysaora hysoscella[/italic])

Meduza świecąca ([font-style: italic;]Pelagia noctiluca[/italic])

Meduza festonowa ([font-style: italic;]Cyanea capillata[/italic])

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Gromada: koralowce (Anthozoa)

Koralowce stanowią najliczniejszą gromadę parzydełkowców. Należy do niej ponad 7 tys.

gatunków, z których większość prowadzi osiadły tryb życia, zasiedlając strefy przybrzeżne
mórz. Zawsze występują pod postacią polipa. W większości są to drobne osobniki (do 2 cm)
tworzące kolonie, choć niektóre żyją pojedynczo i mogą osiągać rozmiary nawet do 1,5 m.
Charakteryzuje je największe zróżnicowanie morfologiczne spośród wszystkich gromad
parzydełkowców. Ze względu na liczbę przegród w jamie gastralnej koralowce dzieli się na
koralowce sześciopromienne ( Hexacorallia) i koralowce ośmiopromienne ( Octocorallia).

Porównanie koralowców sześciopromiennych i koralowców ośmiopromiennych:

Cecha Koralowce sześciopromienne Koralowce ośmiopromienne
Tryb życia osiadły osiadły/półosiadły

pojedyncze polipy, rzadziej

Forma głównie kolonie
kolonie

zewnętrzny (wapienny, wewnętrzny (mezenchymatyczny,

Szkielet organiczny lub wapienny lub rogowy zbudowany
organiczno‐wapienny) z węglanu wapnia)

Liczba
przegród
6 (lub wielokrotność 6) 8
w jamie
gastralnej

Liczba
6 8
czułków

Rząd: ukwiały

Zamieszkujące ciepłe morza ukwiały (rząd: Actiniaria) to liczne gatunki osiadłych, żyjących

pojedynczo, bezszkieletowych koralowców. Zalicza się je do koralowców
sześciopromiennych. Zwierzęta te charakteryzują się intensywnym i różnorodnym
ubarwieniem, a niektóre z nich hodowane są w morskich akwariach.
 

Ukwiał koński ( Ac nia equina).

Źródło: Martyna Gorman, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0.

Rząd: korale madreporowe (koralowce raf koralowych)

Koralowce te, podobnie jak inne gatunki mające szkielety zbudowane z węglanu wapnia,
tworzą podwodne ekosystemy zwane rafami koralowymi. Wiele gatunków korali
madreporowych jest zagrożonych wyginięciem.

Koralowce pełnią ważną rolę w zachowaniu bioróżnorodności. Tworzą ekosystem,

w którym żyje wiele różnorodnych organizmów morskich. Rafy koralowe stanowią
schronienie dla mniejszych gatunków, a dla niektórych są także pożywieniem. Dodatkowo
rozmaitość gatunków koralowców tworzących rafy koralowe sama w sobie przekłada się na
większą bioróżnorodność.
 

Przykładowe gatunki tworzące rafę koralową: Plerogyra sinuosa.

Źródło: RevolverOcelot, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Niestety zanieczyszczenie mórz związane z gospodarką człowieka przyczynia się do

niszczenia raf koralowych. Globalne zmiany zakwaszenia oraz podwyższenie temperatury
wód wpływają na jej skład chemiczny, a także występowanie glonów, które chronią rafę
koralową przed uszkodzeniami. Również żegluga morska, transport produktów erozji gleb
i ścieków stanowią zagrożenie dla ekosystemów morskich i żyjących w nich organizmów.
Z drugiej strony zanieczyszczenie mórz wpłynęło na zwiększenie populacji rozgwiazd
z gatunku Korona cierniowa (Acanthaster planci), które żywią się koralowcami. Kolejną
przyczyną zmniejszenia raf koralowych była nadmierna eksploatacja korali. Dlatego zostały
one objęte ochroną i ich wydobywanie jest nielegalne.

Ważne!

Największa rafa koralowa znajduje się na Morzu Koralowym, wzdłuż

północno‐wschodniego wybrzeża Australii. Ze względu na jej rozmiar oraz położenie
geograficzne, które umożliwiają silny obieg wody na jej obszarze, a w konsekwencji
przemieszczanie się organizmów morskich, spekuluje się, że ma ona największe szanse
przetrwania w warunkach obecnych zmian środowiskowych.

Rząd: korkowce
Niektóre gatunki z rzędu korkowców, zaliczane do korali czerwonych i czarnych, są
cennym źródłem surowca (korala) wykorzystywanego w jubilerstwie i przemyśle
zdobniczym.

Koral czerwony

Zbiorcza nazwa gatunków o barwie czerwonej (np. koral czerwony (Corallium rubrum)
i koral szlachetny (Corallium nobile)). Występują przede wszystkim w Morzu
Śródziemnym, Morzu Adriatyckim oraz u wybrzeży Japonii.

Koral czerwony ( Corallium rubrum ).

Źródło: H. Zell, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Koral czarny

Gromada: kostkowce, kostkomeduzy (Cubozoa)

Do gromady kostkowców (Cubozoa), inaczej zwanych kostkomeduzami, należą gatunki wód

tropikalnych. Ciało meduzy, która jest formą dominującą, widziane z góry jest kwadratowe,
a nie koliste. Polipy są drobne, żyją pojedynczo i nie wytwarzają szkieletu. Ich cechą
charakterystyczną jest występowanie 24 oczek zgrupowanych w cztery ropalia (ciałka
brzeżne). Do tej gromady należy najbardziej jadowite zwierzę na świecie – osa morska (
Chironex fleckeri), która żyje u wybrzeży Australii. Bezpośredni kontakt z osobnikiem tego
gatunku może doprowadzić do śmierci w ciągu kilku minut. Pomimo zabójczego jadu osa
morska jest pożywieniem żółwi morskich, które wykształciły przeciwko niemu
mechanizmy obronne.

Osa morska ( Chironex fleckeri).

Źródło: Guido Gautsch, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0.

Gromada: stułbiopławy (Hydrozoa)

Gromada stułbiopławów (Hydrozoa) obejmuje głównie gatunki morskie, choć nieliczne żyją
w wodach słodkich. Mogą mieć postać polipa, meduzy lub przyjmować obie formy podczas
przemiany pokoleń. Charakteryzuje je najmniejsze zróżnicowanie morfologiczne wśród
parzydełkowców. Występują w większości słonych zbiorników wodnych, również
w Bałtyku. Wśród nich wyróżnia się dwa rzędy: stułbiowce (Hydroida) i rurkopławy
(Siphonophora).

Stułbiowce

Mogą przyjmować formę osiadłego kolonijnego polipa (rzadko pojedynczego) lub

wolnożyjącej meduzy. Żyją głównie w wodach morskich, rzadziej słodkich.
 Przedstawicielem stułbiowców jest
stułbia płowa ( Hydra vulgaris),
występująca w wodach słodkich jedynie
w postaci polipa.

Przedstawicielem słodkowodnego
gatunku jest także hederyka Rydera (
Craspedacusta sowerbii). Zamieszkuje
ona spokojne jeziora i kamieniołomy.
Występuje pod postacią meduzy i polipa.

Rurkopławy

Porównanie stułbiowców i rurkopławów:

Cecha Stułbiowce Rurkopławy
Tryb życia polip: osiadły, kolonijny; kolonijny, swobodnie pływający; kolonia
i forma meduza: wolnożyjący zbudowana z polipów i meduz
 Cecha Stułbiowce Rurkopławy
wody słone, rzadziej
Środowisko ciepłe wody słone
słodkie

Gromada: krążkopławy (Scyphozoa)

Do gromady krążkopławów (Scyphozoa) zaliczane są gatunki wyłącznie morskie. Jedne

występują w postaci meduzy, inne zarówno w postaci meduzy, jak i polipa. Pomiędzy
nabłonkiem epidermalnym a gastrodermalnym występuje gruba warstwa mezoglei, co jest
cechą charakterystyczną zwierząt tej gromady. W większości prowadzą samotne,
przybrzeżne życie. Niewiele jest gatunków osiadłych oraz żyjących w głębinach.
Przykładami krążkopławów żyjących w Bałtyku są chełbia modra (Aurelia aurita) i meduza
kompasowa (Chrysaora hysoscella).

Przykłady krążkopławów Morza Bałtyckiego:


Chełbia modra (Aurelia aurita).
Źródło: Benutzer:BS Thurner Hof, Wikimedia Commons, domena publiczna.

W Morzu Śródziemnym i Czerwonym oraz w Ocenie Spokojnym i ciepłych wodach

Hawajów żyje niewielka meduza świecąca (Pelagia noctiluca). Nazwę swą zawdzięcza
reakcji na zagrożenia, np. na drażnienie, podczas której wydziela światło.
W Oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym występuje największa meduza zwana meduzą
festonową lub bełtwą festonową (Cyanea capillata). Osobniki tego gatunku mogą osiągać
rozmiary dochodzące do 2 m średnicy dzwonu i 30 m długości czułek. Spotkać ją można
również w Bałtyku, jednak w tych warunkach jej rozmiary nie przekraczają 50 cm.


Meduza świecąca ( Pelagia noc luca).
Źródło: Alberto Romeo, wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Słownik
dwuwarstwowy typ budowy

charakterystyczny dla zwierząt, których rozwój zarodkowy zatrzymał się na stadium

gastruli; ich ciało zbudowane jest z dwóch warstw komórek, z czego jedna jest
pochodzenia entodermalnego, a druga ektodermalnego

jad

toksyczna wydzielina, wytwarzana przez niektóre zwierzęta, np. osę morską; kontakt z jej
jadem powoduje duży obrzęk ciała, któremu towarzyszą silny, palący ból i intensywne
kłucie

knidocysty

komórki parzydełkowe, służą do obrony oraz zdobywania pokarmu

meduza
swobodnie pływająca forma życiowa parzydełkowców; dominuje u krążkopławów

mezoglea

koloidalny żel występujący pomiędzy warstwą epidermalną a gastrodermą

pień

część kolonii rurkopławów, w której osobniki pełnią rolę podobną do narządów,

specjalizując się w określonych funkcjach, np. rozrodczych

polip

osiadła forma życiowa parzydełkowców; dominuje u koralowców i stułbiopławów

przemiana pokoleń

następujące po sobie pokolenia rozmnażające się płciowo (zazwyczaj meduza) oraz

bezpłciowo (zazwyczaj polip, rzadko meduza)

warstwa epidermalna

zewnętrzna warstwa komórek okrywających ciało

warstwa gastrodermalna

wewnętrzna warstwa komórek nabłonkowo‐mięśniowych, wyścielająca jamę

chłonąco‐trawiącą
Gra edukacyjna

Polecenie 1

Rozwiąż interaktywny quiz i sprawdź swoją wiedzę na temat morskich i słodkowodnych

parzydełkowców.

Test

Sprawdź swoją
wiedzę na temat
parzydełkowców.
Poziom Limit czasu: Twój ostatni

4 min
trudności: wynik:

łatwy -
Uruchom

Polecenie 2

W dostępnych źródłach informacji wyszukaj trzy gatunki parzydełkowców, które zasiedlają

wody arktyczne i antarktyczne.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż prawidłowe dokończenie zdania.

Gatunki parzydełkowców oraz innych zwierząt tworzących rafy koralowe charakteryzują się
występowaniem…

 wyłącznie sześciopromienistą symetrią ciała

 wyłącznie ośmiopromienistą symetrią ciała

 szkieletu krzemionkowego

 szkieletu węglanowo-wapniowego

Ćwiczenie 2 輸

Źródło: Wikimedia Commons, Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

輸
Ćwiczenie 3 醙

Zaznacz w tabeli zdania prawdziwe i fałszywe.

P F
Największą liczbą gatunków
charakteryzuje się gromada  
koralowców ( Anthozoa).
Gromada stułbiopławów (
Hydrozoa) obejmuje gatunki  
morskie i słodkowodne.
Meduza festonowa (Cyanea
capillata) występuje
w Morzu Bałtyckim,  
osiągając rozmiary około
2 m.
Najbardziej jadowite
zwierzę należy do gromady  
kostkowców (Cubozoa).

Ćwiczenie 4 醙

Zaznacz prawdziwe informacje dotyczące gromady krążkopławów ( Scyphozoa).

Gatunkiem żyjącym w Bałtyku i należącym do krążkopławów ( Scyphozoa) jest


chełbia modra ( Aurelia aurita).

 Gromada ta obejmuje wyłącznie gatunki morskie.

Przykładowym gatunkiem krążkopława ( Scyphozoa) jest żeglarz portugalski (


Physalia physalis).

 Gromada ta charakteryzuje się największym zróżnicowaniem morfologicznym.

 Krążkopławy (Scyphozoa) są najliczniejszą gromadą parzydełkowców.

Ćwiczenie 5 醙

Źródło: Corvana, Hans Hillewaert, derekkeats, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
醙

Ćwiczenie 6 醙

Uzupełnij tekst prawidłowymi określeniami.

Najliczniejszą gromadą parzydełkowców są . Charakteryzują się one również

zróżnicowaniem morfologicznym. Zwierzęta te występują pod postacią
i prowadzą tryb życia.

najmniejszym koralowce kostkowce polipa krążkopławy największym

meduzy aktywny osiadły meduzy

Ćwiczenie 7 難

“
„Korona cierniowa, w przeciwieństwie do wielu innych drapieżników
żywiących się koralowcami rafotwórczymi, nie niszczy ich szkieletu, ale
żeruje na żywej tkance. Ulubionym pożywieniem tej rozgwiazdy są
polipy koralowców z rodzaju Acropora, które zjada, wynicowując
żołądek, w następstwie czego enzymy trawienne zaczynają rozkładać
tkanki ciała ofiary. Tym samym jedzenie rozkłada się, zanim trafi do
otworu gębowego rozgwiazdy. Ta żeruje na koralowcu, dopóki nie
obumrze.”

Źródło: Alan Mountain, Wszystko o nurkowaniu, BELLONA, Warszawa, 2009

Przeczytaj powyższy tekst, a następnie wyjaśnij, dlaczego zwiększenie populacji korony

cierniowej (Acanthaster planci) stanowi zagrożenie dla raf koralowych.
Ćwiczenie 8 難

Źródło: H. Zell, wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zidentyfikuj gatunek przedstawiony na powyższym zdjęciu. Opisz dwie cechy

charakteryzujące gromadę, do której należy.
Dla nauczyciela

Scenariusz lekcji

Autor: Daria Reczyńska

Przedmiot: biologia

Temat: Przegląd parzydełkowców

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
X. Różnorodność zwierząt. Uczeń:
3) wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie gąbek, parzydełkowców, płazińców, wrotków,
nicieni, pierścienic, mięczaków, stawonogów (skorupiaków, pajęczaków, wijów i owadów)
i szkarłupni;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:
Uczeń:

wymienia gromady parzydełkowców;

podaje przykłady parzydełkowców;
wyjaśnia znaczenie parzydełkowców;
charakteryzuje przedstawicieli poszczególnych gromad parzydełkowców;
przyporządkowuje gatunki parzydełkowców do poszczególnych gromad;
omawia przyczyny niszczenia raf koralowych;
formułuje wnioski na podstawie materiałów źródłowych.

Strategie nauczania:

nauczanie wyprzedzające;
konstruktywizm;
konektywizm;
 WebQuest.

Metody i techniki nauczania:

mapa myśli;
praca z materiałem źródłowym z e‐materiału;
ćwiczenia przedmiotowe;
multimedialny quiz.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;

teksty źródłowe z artykułów i książek, w których opisano gromady parzydełkowców
(np. Walentin Dogiel, Zoologia bezkręgowców. Wydanie III, Państwowe wydawnictwo
Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1973 lub Neil A. Campbell, Jane B. Reece, Lisa A., Urry,
Michael L. Cain, Steven A., Wasserman, Peter V. Minorsky, Robert B. Jackson, Biologia,
Rebis, Poznań, 2014);
szary papier;
markery;
magnesy.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel zapisuje hasło „parzydełkowce” na szarym papierze. Prosi uczniów

o wspólne utworzenie mapy myśli. Uczniowie kolejno dopisują gałęzie. Nauczyciel
podsumowuje zebrane informacje.
2. Nauczyciel przedstawia uczniom temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każdej z nich przydziela jedną nazwę
gromady parzydełkowców oraz zadanie do wykonania:
grupa I - „Opracuj tabelę dotyczącą budowy, występowania oraz trybu życia
koralowców”;
grupa II - „Opracuj tabelę dotyczącą budowy, występowania oraz trybu życia
kostkowców”;
 grupa III - „Opracuj tabelę dotyczącą budowy, występowania oraz trybu życia
stułbiopławów”;
grupa IV - „Opracuj tabelę dotyczącą budowy, występowania oraz trybu życia
krążkopławów”.

Grupy mają za zadanie zapoznać się z informacjami na temat przydzielonej wcześniej

gromady zawartymi w materiałach źródłowych. Uczniowie mają zwrócić uwagę na
cechy charakterystyczne dla danej gromady. Następnie zapoznają się z treścią zawartą
w e‐materiale. Uczniowie dopracowują przygotowane informacje zebrane w postaci
tabeli. Po upływie czasu określonego przez nauczyciela każda z grup prezentuje wyniki
swojej pracy.
2. Uczniowie samodzielnie wykonują wskazane przez nauczyciela ćwiczenia zawarte
w e‐materiale.
3. Nauczyciel zwraca uwagę na ćwiczenia, które sprawiły najwięcej problemu oraz
naprowadza uczniów na poprawne odpowiedzi.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują multimedialny quiz oraz polecenie 2 (dotyczące wykorzystania

parzydełkowców przez człowieka) zawarte w e‐materiale.

Praca domowa

Polecenie dla uczniów: Przygotuj informacje na temat dwóch interesujących według ciebie
gatunków parzydełkowców. Informacje na ich temat zamieść na slajdach w programie
PowerPoint wg szablonu ustalonego na lekcji.

Materiały pomocnicze

przykładowy szablon.
Przykładowy szablon tabeli do przygotowania prezentacji o charakteryzowanym gatunku parzydełkowca.
Plik o rozmiarze 13.64 KB w języku polskim

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania gry edukacyjnej

Gra edukacyjna może zostać wykorzystana w fazie realizacyjnej lekcji.