Parzydełkowce

W materiale przedstawiono charakterystykę ogólną zwierząt oraz charakterystykę

parzydełkowców. Materiał składa się z następujących części:

1.Starter, w którym znajduje się zdjęcie koralowca oraz odwołanie do wcześniejszej

wiedzy ucznia związanej z tym tematem i  cele sformułowane w języku ucznia
2.Rozdział: Cechy zwierząt zawierający rysunek przedstawiający podział zwierząt na
posiadające kręgosłup i nieposiadające kręgosłupa z wyszczególnienie głównych grup
systematycznych, ilustrację zawierającą zdjęcie gąbki w środowisku naturalnym
i schematyczny rysunek wyjaśniający przepływ wody przez gąbkę oraz polecenie
i ciekawostkę
3.Rozdział: Jak zbudowane są parzydełkowce zawierający rysunek przedstawiający
porównanie budowy meduzy i polipa, polecenie i ciekawostkę
4.Rozdział: Parzydełkowce są organizmami wodnymi zawierający film przedstawiający
stułbię pospolitą w naturalnym środowisku, zdjęcie meduz w środowisku naturalnym,
ilustrację wyjaśniającą sposób poruszania się stułbi na drodze tzw. koziołkowania, 2
polecenia oraz obserwację dotyczącą analizy budowy i sposobu poruszania się stułbi
5.Rozdział: Komórki parzydełkowe zawierający animację przedstawiającą sposób
polowania stułbiopława oraz polecenie i ciekawostkę
6.Rozdział: Jak rozmnażają się parzydełkowce zawierający 2 rysunki przedstawiające
rozmnażanie parzydełkowców na drodze pączkowania i płciowo z przemianą pokoleń
oraz ciekawostkę
7.Rozdział: Znaczenie parzydełkowców zawierający zdjęcie ślimaka smoka morskiego
w środowisku naturalnym, galerię zdjęć parzydełkowców tworzących i żyjących w rafie
koralowej oraz polecenie i ciekawostkę
8.Podsumowanie zawierające 2 polecenia
9.Słowniczek zawierający wyjaśnienia terminów: jama chłonąco-trawiąca, komórka
parzydełkowa, meduza, pączkowanie, plankton, polip, symetria promienista
10.Zestaw 6 ćwiczeń interaktywnych
Parzydełkowce

Podwodne ogrody raf koralowych zasiedlone są przez miliardy barwnych organizmów. To

parzydełkowce. Przypominają fantastyczne kwiaty. Jeszcze w XVIII wieku uznawano je za
rośliny, a nie zwierzęta. Są długowieczne, żyją w wielkich skupiskach, z ich szkieletów
powstają skały. Mogą wydzielać bardzo niebezpieczny jad!

Źródło: Greg Grimes (h ps://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.

Już wiesz

zwierzęta i rośliny różnią się między sobą m.in. sposobem odżywiania;

budowa wszystkich organizmów zależy od środowiska życia.

Nauczysz się

opisywać budowę zewnętrzną parzydełkowców;

ustalać, czy nieznany organizm jest przedstawicielem parzydełkowców;
porównywać budowę polipa i meduzy;
opisywać sposób odżywiania i rozmnażania się parzydełkowców;
opisywać znaczenie parzydełkowców.
1. Cechy zwierząt
Zwierzęta są cudzożywne (heterotroficzne), niezdolne do samodzielnego wytwarzania
pożywienia. Energię niezbędną do funkcjonowania czerpią z pokarmu. Żywią się roślinami
i innymi organizmami, na które aktywnie polują, lub padliną i szczątkami organicznymi,
znajdującymi się w wodzie lub w glebie. Większość zwierząt przemieszcza się
w poszukiwaniu pokarmu lub partnera do rozrodu, a pozostałe prowadzą osiadły tryb życia.

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., edycja: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 1

Zaproponuj sposób ustalenia, czy zaliczane do parzydełkowców ukwiały są zwierzętami, czy

też może roślinami.

Wskazówka

Jakie fakty należałoby ustalić, by potwierdzić jedną lub drugą hipotezę? Na czym mogłyby
polegać obserwacje i doświadczenia, które pomogłyby je zweryfikować?

Źródło: Giacomo Merculiano (h ps://commons.wikimedia.org), public domain.

Ciekawostka

Gąbki to szczególna grupa zwierząt o prostej budowie. Ich komórki nie tworzą ani
tkanek, ani narządów. Są organizmami osiadłymi, zamieszkują dno mórz, oceanów
i rzadko jezior. Żyją pojedynczo lub w zespołach, koloniach, które mogą osiągać nawet
2 m wysokości. Żywią się drobinami organicznymi, które odfiltrowują z wody i wchłaniają
bezpośrednio do komórek. Posiadają szkielet wewnętrzny w postaci pojedynczych,
drobnych igiełek, które mogą tworzyć porowate struktury. Elastyczne szkielety gąbek
greckich są wykorzystywane do mycia ciała.

W Polsce występuje tylko 9 gatunków gąbek. Jednym z nich jest nadecznik stawowy,
który tworzy krzaczkowate kolonie porastające dno czystych, słodkowodnych jezior
i wolno płynących rzek.
 Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Kirt L. Onthank (h ps://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 2.0.

2. Jak są zbudowane parzydełkowce?

Parzydełkowce charakteryzują się mało skomplikowaną budową. Ich ciało składa się z 2
warstw komórek, które tworzą tkanki o strukturze zbliżonej do tkanki nabłonkowej
i nerwowej innych zwierząt. Nie posiadają układów oddechowego, krwionośnego
i wydalniczego. Ich układ nerwowy i mięśniowy jest słabo rozwinięty. Wnętrze ciała
stanowi obszerna jama chłonąco‐trawiąca, w której zachodzi trawienie i wchłanianie
pokarmu. Niestrawione resztki usuwane są z jamy chłonąco‐trawiącej przez otwór gębowy.

Dorosłe parzydełkowce są zwierzętami o symetrii promienistej. Mogą występować

w 2 postaciach – osiadłego polipa i swobodnie pływającej w wodzie meduzy. Jednak przez
większą część swojego cyklu życiowego przybierają tylko jedną z form.

Ciało polipa kształtem przypomina przytwierdzony do podłoża worek. Otwór gębowy

znajduje się w części szczytowej ciała, jest skierowany ku górze i otoczony wieńcem
ramion, które służą do napędzania i chwytania pokarmu oraz do obrony przed
drapieżnikami. Ciało meduzy ma postać dzwonu. Otwór gębowy u tej formy znajduje się
w spodniej części ciała i też jest otoczony ramionami.
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 2

Parzydełkowce nie posiadają wyspecjalizowanych narządów oddechowych. Wyjaśnij, czy to

znaczy, że nie oddychają.

Wskazówka

Czy zachodzi u nich wymiana gazowa? Jeśli tak, to jakie części ciała (struktury) mogą w niej
uczestniczyć?

Ciekawostka

Ciało meduz składa się w 95% z wody. Średnica ich parasoli wynosi od 1 mm do 2 m.
Meduza o średnicy 50 cm potrafi przefiltrować 50 tys. litrów wody dziennie, pożerając
zawarte w niej drobne szczątki i organizmy oraz ikrę ryb.

3. Parzydełkowce są organizmami wodnymi

Parzydełkowce żyją we wszystkich strefach klimatycznych, większość gatunków w wodach
słonych. Są bardzo wrażliwe na zmiany temperatury i zasolenia wody. Zwykle występują
w wodach bardzo czystych, dlatego należą do tzw. organizmów wskaźnikowych
(bioindykatorów).

Parzydełkowce, jak meduzy i niektóre polipy, mogą żyć samotnie. Większość polipów
tworzy jednak skupiska, zwane koloniami, które powstają wtedy, kiedy osobniki po podziale
nie oddalają się od siebie. Jednostki tworzące kolonię kontaktują się ze sobą, a czasem
specjalizują w wykonywaniu funkcji warunkujących trwanie kolonii (np. jedne zajmują się
głównie odżywianiem, a inne – rozmnażaniem). Polipy najczęściej prowadzą osiadły tryb
życia, rzadziej przemieszczają się po dnie zbiorników wodnych, krocząc lub koziołkując.
Podczas żerowania rozciągają się na całą długość i ramionami przeczesują wodę.
Zaniepokojone kurczą się do niewielkich rozmiarów.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Źródło: Alvaro Migo o (h ps://www.youtube.com), licencja: CC BY 2.0.

Film przedstawia stułbię pospolitą na liściu rośliny wodnej, jej ruchy.

Meduzy aktywnie pływają w toni wodnej, wykorzystując ruch odrzutowy. Wywołują go

skurcze dzwonu, które powodują gwałtowne wyrzucanie wody zassanej wcześniej do jamy
chłonąco‐trawiącej. Meduzy zaliczamy do organizmów planktonowych, ponieważ nie mają
struktur, które umożliwiłyby przeciwstawianie się prądowi wody lub ściganie ofiary.
 

Źródło: Cliff (h p://flickr.com), licencja: CC BY 2.0.

Polecenie 3

Rozważ, czy chełbia może równocześnie pobierać i trawić pokarm oraz płynąć ruchem
odrzutowym. Uzasadnij swoją opinię.
Obserwacja 1

Analiza budowy i ruchów stułbi pospolitej.

Co będzie potrzebne

hodowla stułbi pospolitej,

słoik z czystą wodą,

lupa.

Instrukcja

1. Kilka dni przed obserwacją wyłów stułbie z hodowli i umieść w słoiku.

2. Zaobserwuj przy użyciu lupy budowę ciała stułbi.

3. Oszacuj wielkość osobników.

4. Postukaj w słoik i zaobserwuj reakcje stułbi.

5. Wykonaj schematyczny rysunek oddający kształt i podpisz elementy budujące ciało

polipa.

Podsumowanie

Stułbia pospolita ma jedynie 1-3 mm długości. Przyczepia się do podłoża i poruszając

czułkami, nagania pokarm do otworu gębowego. Na zagrożenie reaguje ruchem ciała.
 A – kroczenie, B – koziołkowanie

Polecenie 4

Mimo że niektóre parzydełkowce są osiadłe i same nie mogą się przemieszczać, zmieniają
wielokrotnie miejsce swojego występowania. Zastanów się, jak to jest możliwe.

Wskazówka

Czy polipy przytwierdzają się jedynie do dna morskiego?

4. Komórki parzydełkowe
Większość parzydełkowców żywi się zawiesiną organiczną i drobnymi organizmami
planktonowymi. Jedynie nieliczne gatunki, zwłaszcza meduzy i kolonijne wolno pływające
polipy, jak żeglarz portugalski, potrafią chwytać większe zwierzęta, np. ryby.

Nazwa parzydełkowce pochodzi odkomórek parzydełkowych używanych do obrony,

łapania i obezwładniania ofiary. Komórki te występują na powierzchni czułków i ramion. Są
potężną bronią – niektóre gatunki parzydełkowców mogą uśmiercić nawet człowieka.

Uaktywnienie komórek parzydełkowych następuje wtedy, gdy ofiara, przepływając obok

zwierzęcia, dotknie jego czułków lub ramion.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Komórki parzydełkowe pomagają obezwładnić ofiarę

Film przedstawia sposób działania komórki parzydełkowej z ramienia polipa.

Polecenie 5

Spotykana w polskich wodach stułbia zielona swoją barwę ciała zawdzięcza żyjącym w jej
ciele glonom. Zastanów się, jakie korzyści z takiego współżycia czerpią glony i stułbie.

Wskazówka

Jak odżywiają się glony i czym mogą dzielić się ze stułbią? Co stułbia ma do zaoferowania
glonom?

Ciekawostka

Jednym z najbardziej jadowitych zwierząt świata jest osa morska, meduza występująca
u wybrzeży Australii. Jej jad jest 300 razy silniejszy od jadu kobry, a każdy z jej
kilkumetrowych czułków ma w sobie wystarczająco dużo toksyny, aby zabić 60 dorosłych
osób.
5. Jak rozmnażają się parzydełkowce?
Parzydełkowce mogą rozmnażać się płciowo i bezpłciowo. Dorosłe polipy rozmnażają się
zwykle bezpłciowo przez pączkowanie lub rzadziej przez podział poprzeczny. U wielu
gatunków, np. u rodzimej stułbi pospolitej, osobnik potomny oddziela się od ciała osobnika
macierzystego i zaczyna samodzielne życie. U innych gatunków pozostaje zrośnięty
z ciałem polipa macierzystego, w wyniku czego zaczyna się tworzyć kolonia, która rozrasta
się przez pączkowanie kolejnych polipów.

Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Podział poprzeczny jest sposobem rozmnażania się pewnych gatunków, podczas którego
z polipów powstają meduzy. Początkowo na ciele polipa pojawiają się drobne przewężenia,
które stają się coraz wyraźniejsze i ostatecznie umożliwiają odrywanie się talerzykowatych
struktur – młodocianych meduz.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Parzydełkowce są organizmami rozdzielnopłciowymi i występuje u nich zapłodnienie

zewnętrzne. Podczas rozmnażania płciowego samce uwalniają do wody plemniki, a samice
komórki jajowe. Komórki rozrodcze (gamety) łączą się ze sobą w procesie zapłodnienia,
w wyniku czego powstaje zygota. Z niej wykluwa się orzęsiona larwa, która po pewnym
czasie osiada na dnie zbiornika i przekształca się w polipa.

Ciekawostka

Kolonia koralowca, od momentu powstania z pojedynczego polipa aż do naturalnego

obumarcia, może przetrwać nawet 4200 lat.

6. Znaczenie parzydełkowców
Wśród parzydełkowców szczególne znaczenie w przyrodzie mają koralowce. Jako jedyne
wytwarzają twarde, wapienne szkielety zewnętrzne lub wewnętrzne. Po obumarciu polipa
szkielety nie ulegają rozkładowi, lecz gromadzą się, tworząc rafę koralową, która stanowi
podłoże do wzrostu kolejnych pokoleń koralowców. Z upływem czasu rafa rozrasta się tak
bardzo, że może wznosić się ponad powierzchnię wody i dać początek wyspie. Setki wysp
na Oceanie Spokojnym powstało właśnie w ten sposób. Przyrost raf jest wyjątkowo powolny
i wynosi zaledwie 1 m na 1000 lat.

Rafy koralowe są środowiskiem życia bardzo wielu organizmów. Wśród kolonii

parzydełkowców schronienie znajdują liczne gatunki bajecznie kolorowych ryb,
skorupiaków, ślimaków, rozgwiazd i jeżowców. Są one także miejscem występowania wielu
glonów i pierwotniaków. Parzydełkowce stanowią również źródło pokarmu dla wielu
zwierząt morskich. Szkielety koralowców, zwłaszcza korala szlachetnego, są używane do
wyrobu biżuterii i innych ozdób. Niektóre gatunki parzydełkowców są bardzo
niebezpieczne dla człowieka, mogą powodować poparzenie, a nawet śmierć.


Źródło: Lars Plougmann (h ps://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.

Polecenie 6

Osoby nurkujące w pobliżu raf koralowych próbują czasem zabrać ich fragmenty na pamiątkę.
Wyjaśnij, dlaczego grożą za to wysokie kary.

Ciekawostka

Pewne ślimaki morskie masowo zjadają jadowite meduzy, a w uchyłku jelita, zdolnym do
otwierania się na zewnątrz, gromadzą ich komórki parzydełkowe. Na bazie substancji
toksycznych obecnych w zjadanych parzydełkach wytwarzają jad, który wykorzystują
później do obrony przed własnymi wrogami.
 Źródło: Sylke Rohrlach (h ps://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.

Podsumowanie
Parzydełkowce są zwierzętami wodnymi żyjącymi zarówno w wodach słonych, jak
i słodkich.
Parzydełkowce są zwierzętami tkankowymi o promienistej symetrii ciała; mogą
występować w postaci polipa i meduzy.
Polipy prowadzą osiadły lub półosiadły tryb życia, a meduzy unoszą się w wodzie.
Parzydełkowce posiadają jamę chłonąco‐trawiącą, w której zachodzi trawienie
pokarmu i wchłanianie pozyskanych z niego substancji odżywczych. Prowadzi do niej
otwór pełniący funkcję gęby i odbytu.
Parzydełkowce rozmnażają się bezpłciowo przez pączkowanie lub podział ciała albo
płciowo.

Praca domowa

Polecenie 7.1

Wymień cechy charakterystyczne parzydełkowców.

Polecenie 7.2

Opisz przystosowania polipa do osiadłego trybu życia.

Słowniczek
jama chłonąco-trawiąca

przestrzeń wypełniająca wnętrze ciała parzydełkowca, w której zachodzi trawienie

pokarmu i wchłanianie składników odżywczych

komórka parzydełkowa

komórka charakterystyczna dla parzydełkowców, służąca do obrony i polowania,

składająca się z pęcherzyka wypełnionego trującą lub paraliżującą substancją i wyrostka
czuciowego, którego dotknięcie powoduje wystrzelenie długiej, pustej w środku nici;
przez tę nić toksyna dostaje się od organizmu ofiary

meduza

postać parzydełkowca o kształcie dzwonu; otwór gębowy znajduje się w spodniej części
ciała, jest skierowany w dół i otoczony ramionami

pączkowanie

sposób rozmnażania bezpłciowego występujący m.in. u polipów; na bocznej ścianie ciała

polipa powstaje pączek, który stopniowo rośnie i rozwija się w nowego osobnika

plankton

zespół organizmów biernie unoszących się w toni wodnej, niezdolnych do aktywnego

pływania, do których należą m.in. bakterie, drobne protisty i niektóre zwierzęta

polip

postać parzydełkowca kształtem przypominająca worek; jego podstawa, zwana stopą, jest
przytwierdzona do podłoża, a otwór gębowy znajdujący się w części szczytowej ciała jest
skierowany ku górze i otoczony wieńcem ramion

symetria promienista

cecha planu budowy organizmu pozwalająca na wyznaczenie więcej niż jednej

płaszczyzny symetrii, występująca u zwierząt osiadłych i planktonicznych oraz roślin
naczyniowych
Zadania
Ćwiczenie 1
Wskaż błąd w opisie parzydełkowców.

 Są wśród nich drapieżniki osiadłe lub wolno żyjące.

 Są organizmami głównie słodkowodnymi.

 Mogą tworzyć wapienne szkielety.

 Żyją pojedynczo lub w koloniach.

Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 2
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 3
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 4
Które z parzydełkowców posiadają szkielet?

 stułbie

 koralowce

 chełbie

 ukwiały

Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 5
Uzupełnij luki w tekście, wpisując właściwe wyrazy.

Parzydełkowce mogą rozmnażać się płciowo i . Prowadzące osiadły tryb

życia rozmnażają się głównie . Od ciała polipa mogą
odrywać się talerzykowate twory, które są młodymi . Dorosłe meduzy
rozmnażają się głównie .
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 6
Oceń poniższe stwierdzenia i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.

Prawda Fałsz
Parzydełkowce zamieszkują
 
głównie stawy, jeziora, rzeki.
Pączkowanie jest sposobem
 
tworzenia kolonii.
Komórki parzydełkowe
występują na ramionach  
i czułkach.
Polip jest postacią
parzydełkowca o kształcie  
parasola.
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.