Układ ruchu

Uwaga, w 7 klasie nie mają szkieletu obręczy

1
2
Układ ruchu – kości i stawy
Kości: wytrzymałe na rozciąganie i zgniatanie, mniej odporne na wyginanie. Właściwości
kości są wynikiem ich budowy fizycznej i chemicznej.
 u człowieka, tak jak u innych kręgowców, występuje szkielet wewnętrzny;
 szkielet zbudowany jest głównie z tkanki kostnej i chrzęstnej;
 tkanka kostna zbudowana jest z drobnych komórek kostnych i zmineralizowanej
substancji międzykomórkowej.

1. Kształt i rodzaje kości

Kości nie mają zdolności poruszania się, dzięki współpracy z mięśniami umożliwiają ruch
poszczególnych części organizmu, mają zatem bierną część układu ruchu:

 stanowią rusztowanie i podporę dla mięśni,

 ochraniają narządy,
 magazynują sole mineralne,
 pełnią funkcję krwiotwórczą.

Ze względu na kształt kości możemy podzielić na:

 długie,
 krótkie,
 płaskie,
 różnokształtne.

3
 Rodzaje i funkcje kości
Rodzaje kości Wymiary Funkcja Przykłady
kość udowa, kość
długość większa niż
długie dźwignia, podpora ciała ramienna, obojczyki,
szerokość i grubość
kości palców,
długość, szerokość, grubość
krótkie precyzyjne, złożone ruchy kości stępu, nadgarstka
są do siebie zbliżone
osłona narządów,
długość, szerokość większe łopatka, mostek, kość
płaskie powierzchnie przyczepu
od grubości biodrowa, czołowa
mięśni
nieregularne, tworzą osłona narządów, miejsce kręgi, żuchwa, kosteczki
różnokształtne
różnowymiarowe bryły przyczepu mięśni słuchowe

KOŚCI PŁASKIE:
- kości czaszki
- łopatka
- kości sklepienia mózgoczaszki
- mostek
- kość biodrowa

2. KOŚCI KRÓTKIE:
- kości nadgarstka
- kości stępu (kość skokowa, łódkowata, piętowa z gruzem piętowym,
sześcienna, klinowata)

3. KOŚCI DŁUGIE:
- kość ramienna
- kość promieniowa
- kość udowa
- kość piszczelowa
- kość łokciowa
- kość strzałkowata

4. KOŚCI RÓŻNOKSZTAŁTNE:
- żuchwa
- rzepka
- kości podniebienne
- kręgi

Budowa fizyczna kości

Kość długa składa się z trzonu oraz nasad leżących po obu jego stronach.

4
Trzon kości tworzy tkanka kostna zbita (istota zbita), nasady kości zbudowane są
z tkanki kostnej gąbczastej (istoty gąbczastej).

Istota zbita otacza jamę szpikową wypełnioną galaretowatą substancją – szpikiem

kostnym. W trzonie kości szpik składa się głównie z tłuszczu, a w nasadach jest czerwony
i pełni funkcję krwiotwórczą – wytwarza niektóre komórki krwi.

Od zewnątrz kość okryta jest błoną zbudowaną z tkanki łącznej – okostną. Znajdują się w niej
naczynia krwionośne i nerwowe, które odżywiają i unerwiają kość. Od strony wewnętrznej
w okostnej znajdują się komórki kostne uczestniczące w rozwoju i regeneracji kości. Dzięki
nim złamana kość się zrasta, a jej składniki wymieniają się mniej więcej co 10 lat. Walcowata
budowa trzonu zapewnia kościom odporność na zgniatanie i rozerwanie, a gąbczasta struktura

z
apewnia wytrzymałość i sztywność przy niewielkiej masie.

Ciekawostka
Nie wszystkie kości wypełnia tkanka gąbczasta. Niektóre kości czaszki są wypełnione
powietrzem. Należy do nich m.in. kość czołowa, w której znajdują się zatoki czołowe. Są one
wyścielone błoną śluzową, która podobnie jak błona śluzowa nosa może ulegać infekcjom.
Dlatego katarowi często towarzyszy zapalenie zatok.

Budowa chemiczna kości

Zrąb tkanki kostnej tworzy substancja międzykomórkowa, w jej skład wchodzą:

 związki organiczne, głównie białka (włókna kolagenowe), które nadają kościom

elastyczność,

5
  sole mineralne, głównie węglan i fosforan wapnia oraz fosforan magnezu, które
sprawiają, że kość jest twarda.

W substancji międzykomórkowej kości dzieci przeważają białka, dlatego ich kości są

elastyczne i odporne na złamania. Z wiekiem stosunek związków organicznych do
nieorganicznych zmienia się. Kości ludzi starszych tracą składniki mineralne (ulegają
demineralizacji), zawierają też mało kolagenu, dlatego stają się bardziej podatne na złamania.

Rodzaje połączeń kości

Kości łączą się ze sobą ruchomo i nieruchomo.

Nieruchome połączenia kości to głównie szwy, które uniemożliwiają przemieszczanie się

kości względem siebie.

Ruchome połączenia kości to stawy.

Szwy w czaszce

Staw utworzony jest przez kości dopasowane do siebie kształtem nasady. Miejsca styku
pokryte są chrząstką, która amortyzuje wstrząsy i zmniejsza tarcie. Nasady kości od zewnątrz
obejmuje torebka stawowa, która zapobiega przesuwaniu się kości i zwichnięciom stawu.
W torebce stawowej znajduje się maź, która zabezpiecza kości przed ścieraniem
i uszkodzeniem.

Stawy wykazują dużą różnorodność w zależności od miejsca występowania w organizmie

i pełnionej funkcji.
Różnią się:

6
  liczbą tworzących je kości: stawy proste są zbudowane z 2 kości (staw barkowy),
złożone – z więcej niż 2 kości (staw nadgarstkowy);
 kształtem powierzchni stawowych i zakresem ruchów: kuliste (barkowy), które
umożliwiają ruchy w wielu płaszczyznach, i zawiasowe (łokciowy), zdolne jedynie do
zginania i prostowania.

Ciekawostka
Największym stawem w organizmie człowieka jest staw kolanowy. Znajdująca się z przodu
płaska kostka – rzepka – chroni go przed urazami, na które jest szczególnie narażony.

Podsumowanie
 Kości przyjmują różne kształty w zależności od pełnionej funkcji.
 Budowa fizyczna i chemiczna decyduje o właściwościach
mechanicznych kości.
 Zawarte w kości sole mineralne nadają im sztywność, a białka –
elastyczność.
 Okostna okrywa od zewnątrz kości, odżywia je i uczestniczy w ich
regeneracji.
 Kości łączą się ze sobą, tworząc połączenia ruchome i nieruchome.
 Staw składa się z: powierzchni stawowych kości, torebki stawowej
oraz jamy stawowej wypełnionej mazią.

Słowniczek
7
okostna
błona okrywająca kość, zawierająca naczynia krwionośne i komórki kostne; uczestniczy
w ochronie, odżywianiu i regeneracji kości
staw
ruchome połączenie kości składające się z powierzchni stawowych, jamy stawowej oraz
torebki stawowej
szpik kostny
gąbczasta masa wypełniająca wolne przestrzenie w jamach szpikowych kości długich; pełni
funkcję krwiotwórczą
szew kostny
nieruchome połączenie kości charakterystyczne dla czaszki

Wady, urazy i choroby kości.

Na skutek urazów mechanicznych może dojść do złamania kości, czyli
przerwania jej ciągłości. Złamania dzielimy na:
- Zamknięte - kość nie przerywa powłoki skóry
- Otwarte - kość przerywa powłokę skóry, istnieje niebezpieczeństwo
zakażenia

Budowa czaszki

Składa się z mózgoczaszki (8 kości, solidna konstrukcja głowy) i

twarzoczaszki (różnie zbudowane)

8
9
Mózgoczaszka, czaszka mózgowa: grzbietowa, mająca kształt puszki, część czaszki[1].
Chroni mózg i narządy zmysłów. Stanowi wraz z trzewioczaszką szkielet głowy. Rozróżnia się
część górną (sklepienie czaszki) oraz dolną (podstawę czaszki)[1].
U człowieka mózgoczaszkę tworzą:

 kość potyliczna
 kość czołowa
 dwie kości ciemieniowe
 dwie kości skroniowe
 kość sitowa należąca zarówno do mózgoczaszki, jak i trzewioczaszki,
 kość klinowa

Twarzoczaszka
Twarzoczaszka stanowi przednią część czaszki. Tworzą ja następujące kości: łzowa, lemiesz,
małżowina nosowa dolna, szczęka, kość nosowa, jarzmowa, podniebienna, żuchwa i kość gnykowa.

Funkcję czaszki
- Ochrona mózgu
- Utrzymywania i ochrona narządów zmysłu

10
Budowa kręgosłupa
- Odcinek szyjny (7 kręgów)
- Odcinek piersiowy (12 kręgów)
- Odcinek lędźwiowy (5 kręgów)
- Kość krzyżowa (5 kręgów)
- Kość guziczna (4-5 kręgów)

Dyski - krążki międzykręgowe uniemożliwiają wzajemne uszkadzanie

się kręgów oraz niewielkie ruchy kręgów względem siebie.

Funkcje kręgosłupa:
- Jest osią i podporą ciała
- Bierze udział w wykonywaniu ruchów

Wady kręgosłupa:
- Skolioza (boczne skrzywienie)
- hiperlordoza, czyli nadmierne uwypuklenie kręgosłupa do przodu
(lordoza to wygięcie kręgosłupa do przodu i fizjologicznie występujące w
odcinku szyjnym i lędźwiowym kręgosłupa)

11
-kifoza, czyli wygięcie kręgosłupa do tyłu (fizjologicznie, ale oczywiście
w pewnym zakresie normy kifoza występuje w odcinku piersiowym
kręgosłupa)

Budowa klatki piersiowej:

- Mostek
- 12 żeber (7 połączonych bezpośrednio, 3 z 7 i 2 wolne)
Ochrania narządy wewnętrzne, bierze udział w wymianie gazowej

Tkanki mięśniowe

Przykłady tkanek mięśniowych, miejsce ich występowania.

Mięśnie dzielimy ze względu na:
- budowę tkankową (gładką, poprzecznie prążkowaną, sercową)
- położenie (dwugłowe, trójgłowe, czterogłowe)
- kształt (długie, szerokie, krótkie)
- funkcję (zginacze, prostowniki, przywodziciele, odwodziciele)

Przykłady tkanek mięśniowych:

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana - buduje mięśnie

12
szkieletowe, skurcz tych mięśni jest szybki i zależny od naszej woli,
poprzeczne prążki (występowanie: przytwierdzenie do szkieletu)
Tkanka mięśniowa gładka - buduje mięśnie gładkie, występuje m. In.
W ścianach naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, dróg
oddechowych; skurcz jest wolny i długotrwały, niezależny od naszej
woli
Tkanka mięśniowa sercowa - buduje mięsień sercowy, jego czynność
jest automatyczna, nie podlega naszej woli

13
14
Rola zginaczy i prostowników:
- prostownik jest odpowiedzialny za prostowanie mięśni
- zginacz jest odpowiedzialny za zginanie mięśni

Już nie zrobiłam higieny i chorób układu ruchu

Higiena i choroby układu ruchu (genial.ly)

Płaskostopie, hiperlordoza i kifoza, skolioza, osteoporoza, krzywica, urazy mechaniczne szkieletu

(skręcenie, zwichnięcie stawu, złamanie kości)

15
  

 PYTANIA  

 ŚCIĄGI  

16
17
Układ ruchu – inaczej/ krócej

W skład układu ruchu człowieka wchodzi układ szkieletowy i układ

mięśniowy.

Układ szkieletowy stanowi bierną część układu ruchu, a jednocześnie jest osłona
i podporą miękkich części ciała. 

Mięśnie obsługujące szkielet powodują ruchy kośćca i dlatego traktowane są jako

część czynna układu ruchu.

Szkielet zbudowany jest z kości i chrząstki.

Wyróżnia się:
 kości długie, np. ramienna, udowa,
 krótkie, np. kości nadgarstka, kości stępu,
 różnokształtne, np. kości części twarzowej czaszki,
 płaskie, np. łopatka i pneumatyczne,
 zawierające jamy wypełnione gazami, np. kość skroniowa.
Zewnętrzne powierzchnie kości są utworzone z kości zbitej, a pod nią znajduje
się kość gąbczasta, charakteryzująca się luźną strukturą w postaci beleczek
kostnych o układzie architektonicznym zapewniającym największą lekkość
i wytrzymałość na działające na kości siły mechaniczne.
W kościach długich trzon jest zbudowany z kości zbitej, a nasada z kości
gąbczastej.
Jamy szpikowe, zajmujące wnętrze trzonu kości długich, i przestrzenie między
beleczkami istoty gąbczastej wypełnia szpik kostny, występujący jako szpik
czerwony- krwiotwórczy i szpik żółty. Początkowo we wszystkich kościach
występuje wyłącznie szpik czerwony, po tym czasie, głównie w trzonach kości
długich, wskutek stłuszczenia, stopniowo przemienia się on w szpik żółty.
Szpik czerwony pozostaje u dorosłych organizmów tylko w niektórych kościach,
np. mostku, łopatce, kręgach, miednicy.
Oprócz powierzchni stawowych, każda kość pokryta jest bogato unerwioną
i unaczynioną błoną łącznotchawkową zwaną okostną. Pełni ona funkcje ochronna,
odżywczą i regeneracyjną w stosunku do kości. Cześć nerwów i naczyń
krwionośnych okostnej wnika do kości, niosąc substancje odżywcze.
W przylegającej do kości powierzchni okostnej znajdują się komórki

18
kościotwórcze- osteoblasty biorące udział w rozwoju kości w okresie
jej powstawania, w przebudowie, regeneracji.

W obficie występującej w kościach substancji międzykomórkowej obecne

są związki organiczne typu białkowo- polisacharydowi.

Związki organiczne nadają kości elastyczność, a sole mineralne twardość, ale i

kruchość. 

Czaszka zbudowana jest z mózgoczaszki, która jest puszką kostną osłaniającą

mózgowie, i trzewioczaszki – twarzoczaszki, tworzącej rusztowanie kostne
twarzy, które otacza początkowe odcinki dróg oddechowych i pokarmowych.

Kręgosłup jest utworzony z 33 lub 34 kręgów, należących do pięciu odcinków:

 szyjnego (7 kręgów),
 piersiowego (12 kręgów),
 lędźwiowego (5 kręgów),
 krzyżowego (5 kręgów zrośniętych w kość krzyżową),
 ogonowego (4-5 kręgów), u osób starszych zrośniętego w pojedynczą kość
ogonową, inaczej guziczną.

Typowy kręg składa się z trzonu, łuku i odchodzącego od niego różnych

wyrostków, za pomocą, których kręgi łączą się ze sobą oraz z żebrami i mięśniami.
Pomiędzy trzonem a łukiem znajduje się otwór kręgowy. Otwory kolejnych
kręgów tworzą kanał kręgowy, w którym mieści się rdzeń kręgowy. W okolicy
szyjnej dwa pierwsze kręgi są zbudowane nietypowo. Pierwszy kręg- dźwigacz,
inaczej szczytowy, atlas, nie ma trzonu, a posiada dwie powierzchnie stawowe
dla dwóch kłykci potylicznych, znajdujących się na kości potylicznej.

To połączenie stawowe czaszki z kręgosłupem pozwala na wykonywanie ruchów

potakiwań głowy. Jednocześnie na dźwigaczu występuje powierzchnia stawowa
do połączenia z zębem drugiego kręgu szyjnego- obrotnika. Połączenie stawowe
między dźwigaczem a obrotnikiem umożliwia obrotowe, przeczące ruchy głową.

U noworodka kręgosłup jest wypukły ku tyłowi. Od momentu, gdy dziecko

zaczyna siadać wykształcają się naturalne wygięcia kręgosłupa. Część piersiowa
i część krzyżowa wyginają się ku tyłowi, co określa się mianem kifozy
fizjologicznej, a część szyjna i lędźwiowa wyginają się ku przodowi,
co nazywamy lordoza fizjologiczna.

Klatka piersiowa zbudowana jest z 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostka.
Od strony tylnej każde zebro łączy się stawowo z trzonami 2 sąsiadujących ze sobą
kręgów. Od przodu 7 par żeber dochodzi do mostka łącząc się z nim poprzez
chrząstkę i te określa się jako zebra prawdziwe.

19
Piec dolnych par żeber nazywa się zebrami rzekomymi.

Klatka piersiowa stanowi osłonę dla płuc, serca i przełyku. Jej ścianę tylna tworzy
kręgosłup, ściany boczne - żebra, a ścianę przednia mostek.

Kościec kończyny górnej składa się z pojedynczej kości ramiennej, 2 kości

przedramienia: łokciowej i promieniowej, 8 kości nadgarstka ułożonych po cztery
w dwóch szeregach, 5 kości śródręcza i kości pięciu palców, składających się z
paliczków . W położeniu dłoni z kciukiem zwróconym na zewnątrz ciała kości
przedramienia nie są skrzyżowane a w położeniu dłoni z kciukiem skierowanym
do ciała kości przedramienia są skrzyżowane.

Kończyna dolna składa się z pojedynczej kości udowej, 2 kości podudzia:

piszczelowej i strzałkowej, 7 kości stepu, pięciu kości śródstopia i kości pięciu
palców. Należąca do kości stepu kość skokowa jest połączona stawowo z kośćmi
podudzia.

Mięśnie umożliwiające ruchy kośćca noszą nazwę szkieletowych. Masę tych

mięśni tworzy tkanka poprzecznie prążkowana szkieletowa.

Mięśnie szkieletowe znajdują się w organizmie w stanie stałego napięcia,

określonego mianem napięcia tonicznego. Stan taki utrzymuje się wówczas,
gdy mięsień lub zespół mięśni nie jest związany z ruchem, lecz stanowi pewna
formę usztywnienia ciała, względnie jego części, np. przy utrzymywaniu postawy
siedzącej, wyprostowanej. Napięcie toniczne w mięśniach szkieletowych jest
utrzymywane na drodze odruchowej pod wpływem impulsów płynących
z proprioreceptorów przez rdzeń kręgowy.

W budowie zewnętrznej mięśni szkieletowych wyróżnia się brzusiec, utworzony

z kurczliwych włókien mięśniowych i ścięgno składające się z niekurczliwej
tkanki łącznej zbitej ukształtowanej. Ścięgna na ogół występują na obu końcach
mięśni łącząc go ze szkieletem. Mięsień ma zazwyczaj jeden brzusiec,
ale występują również mięśnie zbudowane z kilku brzuśców o wspólnym ścięgnie
końcowym. Wówczas brzuśce nazywane są głowami, a mięśnie: dwugłowymi,
trójgłowymi lub czterogłowymi. Ze względu na kształt wyróżnia się mięśnie długie
(mięśnie kończyn), szerokie (mięśnie tworzące ściany klatki piersiowej, jamy
brzusznej, miednicy), krótkie, np. mięśnie przy kręgosłupie i mieszane,
Np. mięsień okrężny ust. Na ogół oba końce mięśni są przytwierdzone do dwóch
ruchomo połączonych kości. Przyczep mający stosunkowo większą stałość
i znajdujący się w miejscu leżącym bliżej długiej osi ciała nazywamy przyczepem
początkowym, a bardziej ruchomy, przyczepem końcowym. Efekt pracy mięsni
zależy do ruchowych możliwości stawu, nad którym przebiega. Jeśli mięsień
przebiega nad jednym stawem, wykonuje on jedną z możliwych czynności stawu,
np. zginanie. Gdy mięsień przebiega nad dwoma lub większą liczba stawów
wówczas może działać tak samo na wszystkie stawy lub odmiennie np. mięsień

20
dwustawowy może zginać jeden staw a prostować drugi. Czynność mięśnia wynika
z jego położenia względem stawu. Jeśli mięsień znajduje się do przodu od osi
stawu to funkcjonuje jako zginacz, a gdy leży od tyłu wobec tej osi to działa
jako prostownik. Mięśnie wykonujące wspólnie taka samą czynność nazywa
się synergitami, natomiast te, które wykonują ruchy przeciwne nazywamy
antagonistami.

21