Tkanka chrzęstna i kostna zaliczane są do tkanki łącznej.

Są 3 rodzaje chrząstki:

• Szklista (powierzchnie stawowe, większość chrząstek krtani (tarczowa, pierścieniowa,

nalewkowate), chrzęstne pierścienie tchawicy i oskrzeli oraz części chrzęstne żeber i
przegroda nosowa)
• Sprężysta (małżowina uszna, niektóre chrząstki krtani (nagłośnia, klinowate,
rożkowate), trąbka słuchowa)
• Włóknista (krążki międzykręgowe, spojenie łonowe, chrząstki śródstawowe oraz
łąkotki)
Tkanka kostna:

• Zbita – cechuje się zbitym ułożeniem blaszek kostnych w koncentryczne struktury

zwane osteonami. Buduje trzony kości długich i powierzchniowe warstwy ich nasad
oraz zewnętrzne warstwy kości płaskich i wielokształtnych.
• Gąbczasta – zbudowana z równolegle ułożonych blaszek kostnych, które luźno
układają się w beleczki kostne, pomiędzy którymi znajduje się szpik kostny czerwony.
Występuje w nasadach kości długich, wewnątrz kości płaskich i wielokształtnych.
Wewnątrz kości znajduje się jama szpikowa, wyścielona śródkostną, która zawiera szpik
kostny: czerwony (elementy morfotyczne) i żółty (tkanka tłuszczowa). U dorosłych
eytropoeza zachodzi w łopatkach, mostku, talerzach kości biodrowej, kościach sklepienia
czaszki, nasadach kości długich, kręgach i żebrach.
Od zewnątrz kość pokryta jest okostną, czyli łącznotkankową błoną zawierającą osteoblasty i
osteklasty. Funkcjami okostnej jest ochrona, odżywianie, rozwój i regeneracja kości,
odpowiada też za wzrost kości na grubość i gojenie kości.
Chrząstka nasadowa odpowiada za wzrost kości na długość.
Liczba kości:

• U dorosłego – 206
• U noworodka ok 270
• U 14-latka ok 356 (wtórne punkty kostnienia)
Kości pneumatyczne (czołowa, klinowa, szczękowa, sitowa) – zawierają przestrzenie
wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem.
Połączenia kości:

• Ścisłe (nieruchome)
o Więzozrost – połączenie za pomocą tkanki łącznej właściwej
▪ Włóknisty – błony międzykostne przedramienia i goleni
▪ Sprężysty – więzadła żółte rozpięte między łukami kręgów
▪ Wklinowania – umocowanie zęba w zębodole
▪ Szew – połączenia kości czaszki
• Piłowate (np. szew wieńcowy)
• Płaski (np. połączenie wyrostków podniebiennych kości
szczęki)
• Łuskowate (np. łuska kości skroniowej na kość ciemieniową)
o Chrząstkozrosty – za pomocą tkanki chrzęstnej np. między pierwszym żebrem
a mostkiem (chrząstka szklista), krążki międzykręgowe, spojenie łonowe
(włóknista)
 o Kościozrost – np. połączenie elementów kości miedniczej
• Wolne (ruchome)
o Stawy – połączenia maziowe, powierzchnie stawowe kości pokryte chrząstką
szklistą odporną na ścieranie
Typowymi elementami stawu są:

• Powierzchnia stawowa
• Torebka stawowa – składa się z warstwy zewnętrznej (błony włóknistej) i wewnętrznej
(błony maziowej).
o Błona włóknista zbudowana jest głównie z włókien kolagenowych
o Błona maziowa posiada powierzchowną warstewkę zawierającą komórki A
(zwane komórkami M; makrofagi), które niszczą produkty przemiany materii
wydalane przez chrząstki pokrywajace powierzchnie stawowe. Pod
komórkami A układają się komórki B (komórki F; aktywne fibroblasty), których
zadaniem jest wytwarzanie mazi stawowej.
• Jama stawowa
Staw może również zawierać:

• Więzadła stawowe - pasma tkanki łącznej wzmacniające torebkę stawową np. staw
łokciowy
• Obrąbki stawowe - jest unaczyniony i unerwiony w odróżnieniu od chrząstki
stawowej, są to pierścienie z chrząstki włóknistej, które powiększają i pogłębiają
panewke np. staw ramienny i biodrowy
• Krążki stawowe – zbudowane z chrząstki włóknistej, służą jako zderzaki, dopasowują
nieregularne powierzhcnie np. staw skroniowo-żuchwowy
• Łąkotki stawowe – zbudowane z tkanki chrzęstnej włóknistej leżące pomiędzy kością
udową a piszczelową, będące elementami dodatkowymi stawu kolanowego,
umożliwiają ruchy obronowe w zgiętym stawie kolanowym
• Fałdy maziowe – często wypełnione tkanką tłuszczową, wypełniają martwą
przestrzeń stawu np. staw kolanowy
Podział stawów:

• Jednoosiowe
o Staw zawiasowy (ruchy zgięcia i prostowania) – staw ramienno-łokciowy,
międzypaliczkowy
o Staw obrotowy (ruchy obrotowe) – priomieniowo-łokciowy bliższy
o Staw śrubowy – staw szczytowo-obrotowy
• Dwuosiowe
o Staw elipsoidalny – promieniowo-nadgarstkowy
o Staw siodełkowy – staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka
• Wieloosiowe
o Staw kulisty wolny – staw ramienny, staw barkowy
o Staw kulisty panewkowy – staw biodrowy
• Stawy nieregularne – staw mostkowo-obojczykowy
• Staw płaski (półścisły) – staw krzyżowo-biodrowy
Kręgosłup składa się z 33-34 kręgów, ułożonych w pięciu odcinkach:

• Szyjnym – 7 kręgów (C)

• Piersiowym – 12 kręgów (Th)
• Lędźwiowym – 5 kręgów (L)
• Krzyżowym – 5 kręgów (S, łączą się w jedną kość krzyżową)
• Guzicznym – 4 lub 5 kręgów (Co, zrośnięte w kość guziczną)
Połączenia kości potylicznej z kręgami tworzą: staw górny głowy (złożony z dwóch
symetrycznych stawów potylicznych) i staw dolny głowy (złożony ze stawów szczytowo-
obrotowych).
Wady postawy:

• Plecy płaskie – zmniejszona kifoza piersiowa

• Plecy okrągłe – zwiększona kifoza piersiowa i zmniejszona lordoza lędźwiowa
• Plecy wklęsło-wypukłe – zwiększona kifoza piersiowa oraz lordoza lędźwiowa
• Skoliozy
Dyskopatie – schorzenie krążka międzykręgowego, polegające na uwypukleniu jego jądra.
Jest to początkowy stan choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa.
Etapy powstawania dyskopatii:

• Uwypuklenie – osłabiona struktura zewnętrznego pierścienia włóknistego prowadzi

do zaburzenia stabilności jądra miażdzystego
• Wypuklina – wnętrze osłabionego wcześniej pierścienia powoduje stopniowe
uszkodzenia w jego wewnętrznej części, powodując większą niestabilność jądra
• Przepuklina – wewnętrzne uszkodzenia powodują całkowitą niewydolność
pierścienia, a w rezultacie przerwanie jego ciągłości
• Sekwestracja – jądro ulega ostatecznemu uszkodzeniu, a zniszczone fragmenty
mogą przedostać się do wnętrza kanału kręgowego i powodować ucisk znajdujących
się tam struktur

Klatka piersiowa składa się z kręgów piersiowych (12), mostka i dwunastu par żeber:

• 7 par żeber prawdziwych (łączą się z mostkiem (chrzęstozrosty))

• 3 pary żeber rzekomych (łączą się pośrednio z mostkiem, tworzą z żebrem VII łuk
żebrowy)
• 2 pary żeber wolnych
Mięśnie klatki piersiowej:

• Od tyłu pokrywają ją mięśnie zaliczane do grupy mięśni grzbietu

• Od przodu właściwe mięśnie klatki piersiowej:
o Grupa powierzchniowa
▪ Mięsień piersiowy większy i mniejszy
▪ Mięsień podobojczykowy
▪ Mięsień zębaty przedni
o Grupa głęboka
▪ Mięśnie międzyżebrowe (zewnętrze, wewnętrzne i najgłębsze)
▪ Mięśnie podżebrowe
▪ Mięsień poprzeczny klatki piersiowej
Kończyna górna z tułowiem połączona jest obręczą barkową (obojczyk i łopatka). Składa się
z ramienia (odcinek bliższy), przedramienia (środkowy) i ręki (dalszy).
Połączenia kostne (stawy i więzozrosty) obręczy barkowej:

• Staw mostkowo-obojczykowy
o Posiada krążek stawowy
o Należą do niego więzadła:
▪ Mostkowo-obojczykowe przednie i tylne
▪ Międzyobojczykowe
▪ Żebrowo-obojczykowe
• Staw barkowo-obojczykowy – łopatka + obojczyk
o Staw kulisty, ruchy ograniczone klatką piersiową
o Krązek stawowy nieraz wypełnia całą jamę stawową i przekształca staw w
połączenie chrząstkozrostowe
o Więzadła ochraniające staw:
▪ Barkowo-obojczykowe
▪ Kruczo-obojczykowe
• Czworoboczne
• Stożkowate
• Staw ramienny – łopatka + kość ramienna
o Staw kulisty wolny, łączy kończynę górną z obręczą barkową
o Powierzchnie stawowe:
▪ Panewka stawowa (wydrążenie stawowe) otoczona obrąbkiem
staowym, który w górnej części łączy się ze ścięgnem głowy długiej
mięśnia dwugłowego ramienia
▪ Głowa stawowa (granicę głowy stawowej wyznacza szyjka
anatomiczna)
o Torebkę stawową wzmacnia więzadło kruczo-ramienne i obrąbkowo-
ramienne. Jest dodatkowo wzmocniona ścięgnami mięśnia obłego
mniejszego, podgrzebieniowego, nadgrzebieniowego i podłopadkowego.
• Więzozrosty łopatki
o Łączą różne części tej samej kości i morfologicznie, i czynnościowo różnią się
od prawdziwych więzadeł stawowych:
▪ Więzadło kruczo-barkowe
▪ Więzadło poprzeczne łopatki górnej
Staw łokciow - staw złożony

• Staw ramienno-łokciowy (zawiasowy)

• Staw ramienno-promieniowy (kulisty)
• Staw promieniowo-łokciowy bliższy (obrotowy)
Kciuk przeciwstawny – staw siodełkowaty
Staw kolanowy

• Staw złożony (udowa, piszczelowa, rzepka)

• Gruba warstwa chrząstki szklistej na powierzchniach stawowych
• Pomiędzy kością udową i piszczelową dwie łąkotki – boczna i przyśrodkowa
• Najważniejsze więzadła w stawie kolanowym
o Krzyżowe przednie i tylne
o Poboczne – boczne i przyśrodkowe
o Rzepki
Stopa (3 odcinki): przedni (paliczki), środkowy (kości śródstopia), tylny (kości stępu).
Staw skokowy to staw złożony, zawiasowy.
Twarzoczaszka:

• Kości nieparzyste: sitowa, lemiesz, żuchwa, gnykowa, słuchowe

• Kości parzyste wyczuwalne: nosowe, jarzmowe, szczękowa
• Kości parzyste ukryte: łzowe, małżowiny nosowe dolne, podniebienna

Układ mięśniowy
Rodzaje mięśni: Gładkie Poprzecznie Poprzecznie
prążkowane prążkowany serca
szkieletu
Kształt komórek Wrzecionowate, Wydłużone, Komórki
jądro położone cylindryczne, poprzecznie
centralnie Komórczaki prążkowane,
Jądra położone Rozwidlają się,
peryferycznie Jądro centralnie
Rodzaj pracy Długotrwały skurcz, Krótkotrwały Automatyzm serca
wolno się męczą Szybkie męczenie
Świadoma kontrola Nie Tak Nie
Kontrola mięśnia Hormony Ośrodkowy układ Układ autonomiczny
przez Układ autonomiczny nerwowy Nerw błędny
Bodźce
mechaniczne (m.
pęcherza)

Mięśnie płaskie przechodzą w szeroko rozpostarte błony ścięgniste, które nazywamy

rozcięgnami i łączą się z kością.
Budowa mięśnia

• Ma dwie części
o Brzusiec – część aktywna mięśnia, zbudowany z włókien mięśniowych
o Ścięgna – część bierna mięśnia, otoczone błoną ościęgną, mają biały kolor i
zbudowane są z kolagenu.
• W mięśniach pierzastych i półpierzastych włókna mięśniowe dochodzą skośnie do
ścięgna, w mięśniu pierzastym z obu stron, w półpierzastym z jednej. Oprócz ścięgna
początkowego i końcowego posiadają ścięgno pośrednie, które dzieli mięsień na dwa
następujące po sobie brzuśce. Charakteryzują się znaczną siłą
• W mięśniach płaskich i wrzecionowatych włókna mięśniowe układają się równolegle
do siebie i biegną w przedłużeniu włókien ścięgnistych. Ruchy rozległe ale słabe.
Narządy pomocnicze mięśni

• Powięzie – błony z tkanki łącznej włóknistej otaczające mięsień lub grupę mięśni,
tworzy kanał w którym porusza się mięsień. Służy do ustalenia położenia mięśnia
• Kaletki maziowe – pochewki wypełnione mazią między kością a mięśniem lub
ścięgnem – zmniejszenie tarcia
 • Trzeszczki – male kostki włączone w ścięgna mięśni blisko ich przyczepu. Zmieniają
kierunek przebiegu ścięgna, ustawiając go skośnie lub nawet poprzecznie do długiej
osi kości
• Pochewki ścięgien – odmiana kaletek maziowych, błona maziowa ma dwie warstwy
(ścienna i trzewna). Ułatwiają ślizganie się ścięgna na kości
• Bloczki mięśni – struktury do zmiany kierunku działania mięśni
Mięsień wykazuje największą siłę, gdy jego skurcz jest poprzedzony rozciągnięciem.
Praca dynamiczna – podczas skurczu mięsień działa na oba przyczepy, zbliżając je do
siebie.
Praca statyczna – mimo że mięsień pracuje to nie zmienia się położenie przyczepów. Praca
statyczna jest 6x bardziej uciążliwa niż dynamiczna, bo mięsień nie odpoczywa i jest
utrudniony przepływ krwi.
Podział mięśni ze względu na budowę:

• Płaskie np. brzucha

• Okrężne np. wokół ust, oczu i odbytu
• Jednobrzuścowy – wrzecionowaty np. mięśnie pośladków
• Dwugłowy np. biceps, mięsień zginacz ramienia
• Czworogłowy np. uda
• Trójgłowy np. triceps, mięsień prostownik ramienia
• Szerokie np. mięśnie wyścielające ściany brzucha i klatki piersiowej
• Krótkie np. mięśnie wokół kręgosłupa
• Długie np. mięśnie kończyn
Mięśnie grzbietu powierzchowne:

• Mięśnie kolcowo-ramienne:
o Czworoboczny
o Najszerszy grzbietu
o Równoległoboczny
o Dźwigacz łopatki
• Mięśnie kolcowo-żebrowe
o Zębaty tylny górny i dolny
Mięśnie klatki piersiowej

• Piersiowy większy i mniejszy

• Zębaty przedni
• Międzyżebrowe
• Przepona
Mięśnie oddechowe

• Mięśnie wdechowe główne: przepona, mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne, przednie

odcinki mięśni międzyżebrowych wewnętrznych, mięśnie pochyłe
• Mięśnie wydechowe główne: mięsień prosty brzucha, mięśnie skośne brzucha,
mięsień poprzeczny brzucha
• Mięśnie wdechowe pomocnicze: mięśnie zębate, mięsień piersiowy większy i
mniejszy, mięsień mostkowo-obojczykowo-stukowy, mięsień czworoboczny lędźwi
• Mięśnie wydechowe pomocnicze: mięsień najszerszy grzbietu, mięsień poprzeczny
klatki piersiowej
Mięśnie brzucha
W części środkowej ścianę brzucha budują dwa mięśnie proste, natomiast bocznie znajdują
się trzy duże i płaskie mięśnie układające się warstwowo: mięsień skośny zewnętrzny i
wewnętrzny i mięsień poprzeczny brzucha.
Mięśnie te, mające przyczepy początkowe na kościach, w przednich odcinkach przechodzą
w płaskie rozcięgna, które kończą się w linii środkowej brzucha, tworząc kresę białą.
Mięśnie obręczy barkowej

• Naramienny
• Nadgrzebieniowy
• Podgrzebieniowy
Mięśnie kończyny górnej

• Dwugłowy ramienia (zginacz)

• Trójgłowy ramienia (prostownik)
• Kruczo-ramienny
• Ramienny
• Dłoniowy długi
• Ramienno-promieniowy
• Odwodziciel długi kciuka
• Prostownik krótki kciuka
Mięśnie ręki
Należą tu krótkie mięśnie, przeznaczone do poruszania palcami. Leżą one po stronie
dłoniowej. Na stronie grzbietowej ręki znajdują się tylko ścięgna prostowników
przedramienia, biegnące do palców. W obrębie dłoni mięśnie układają się w trzy grupy:
mięśnie kłębu kciuka, mięśnie kłębu palca małego i mięśnie środkowe dłoni.
Mięsień kończyny dolnej:

• Mięsień pośladkowy
o Wielki
o Średni
o Mały
• Mięśnie uda
o Krawiecki
o Czterogłowy uda
• Mięśnie podudzia
o Piszczelowy przedni
o Brzuchaty łydki
o Płaszczkowaty
Ścięgno Achillesa (ścięgno piętowe) – wspólne ścięgno mięśnia trójgłowego łydki, na które
składają się ścięgno mięśnia brzuchatego łydki i ścięgno mięśnia płaszczkowatego.
Układ oddechowy
Wymiana gazowa = respiracja; wymiana tlenu i dwutlenku węgla między środowiskiem
zewnętrznym a otoczeniem.
Oddychanie komórkowe jest procesem utleniania biologicznego polegającego na rozkładzie
substancji organicznych z wydzieleniem energii. Końcowym produktem tego procesu są
dwutlenek węgla i woda.
Jama nosowa jest podzielona na dwie połowy przegrodą nosa zbudowaną z kości i chrząstki.
Jest wyścielona unaczynioną błoną śluzową z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym,
zawierającym liczne komórki kubkowe.
Małżowiny nosowe wyznaczają drogę powietrza.

• Przedsionek nosa – nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący; włosy; wstępne

oczyszczanie powietrza
• Część oddechowa
• Część węchowa – górna część jamy nosowej pokryta nabłonkiem wielorzędowym
Zatoki przynosowe to przestrzenie pneumatyczne w kościach twarzoczaszki mające
połączenie z jamą nosową.
Krtań
Jest to narząd głosotwórczy, zbudowany jest z 9 chrząstek połączonych więzadłami i
mięśniami.
Jedna z chrząstek – nagłośnia – zamyka wejście do krtani w czasie połykania pokarmu, co
zabezpiecza drogi oddechowe.
Chrząstka tarczowata jest silniej nazywana u mężczyzn (jabłko Adama).
Rusztowanie krtani stanowią chrząstki:

• Nieparzyste – nagłośnia, tarczowa i pierścieniowa

• Parzyste – nalewkowate, rożkowate i klinowate
• Nagłośnia, rożkowate i klinowate – sprężyste
• Tarczowa, pierścieniowa i nalewkowate – szkliste
Mięśnie krtani regulują szerokość i kształt szpary głośni oraz ilość powietrza oddechowego.
Tchawica ma kształt rury o dużej sprężystości. Jej szkielet tworzą półpierścienie 20 chrząstek
szklistych połączonych błoną błoniastą. Błona zawiera komórki mięśni gładkich i tkankę
łączną luźną. Światło pokrywa nabłonek wielorzędowy zbudowany z:

• Komórek z migawkami (rzęski)

• Komórek szczoteczkowych
• Komórek kubkowych (wydzielają śluz)
• Komórek podstawnych (podziały mitotyczne)
• Komórek ziarnistych (wydzielają katecholaminy, regulują czynność komórek
wydzielniczych)
Ściana tchawicy przednia i boczna utworzona jest przez chrząstki tchawicze, które
połączone są między sobą za pomocą więzadeł obrączkowatych. Ściana tylna nie zawiera
chrząstek – posiada mięsień tchawiczy, który kurcząc się zwęża światło tchawicy – ściana ta
nazywa się ścianą błoniastą i przylega do przełyku.
Oskrzela są naturalnym przedłużeniem tchawicy. Wyróżniamy dwa oskrzela główne, które
rozgałęziają się na oskrzeliki o coraz mniejszej średnicy, tworząc drzewo oskrzelowe.
Najdrobniejsze z pęcherzyków zakończone są pęcherzykami płucnymi.
Prawe oskrzele dzieli się na trzy oskrzela płatowe, a lewe na dwa.
Oskrzele główne prawe jest krótsze, szersze i biegnie bardziej pionowo, będąc jakby
przedłużeniem tchawicy.
Ściana oskrzelików nie zawiera chrząśtki i gruczołów, jest utworzona z tkanki łącznej i mięśni
gładkich.
Światło pokrywa nabłonek jednowarstwowy walcowaty zbudowany z 4 typów komórek:

• Migawkowych (rzęsatych)
• Komórek z mikrokosmkami
• Komórek oskrzelikowych – ochrona przed karcynogenami, rozedmą, produkcja i
usuwanie surfaktantu
• Komórek ziarnistych
Płuca są pęcherzykowe, zbudowane z płatów (prawe – 3, lewe – 2). Zamknięte są w jamie
opłucnej, której wilgotna powierzchnia zmniejsza tarcie między płucami a klatką piersiową
podczas oddychania. Każde płuco posiada trzy powierzchnie:

• Żebrową – leżącą bocznie i przylegającą przez opłucną do żeber

• Przeponową (podstawną) – leżącą na przeponie
• Śródpiersiową – leży na niej wnęka płuca, która zawiera elementy wchodzące i
wychodzące z płuca.
o Oskrzele główne
o Tętnica płucna
o Dwie żyły płucne górna i dolna
o Tętnice i żyły oskrzelowe
o Naczynia i węzły chłonne
o Splot płucny nerwowy
Wszystkie te elementy wchodzące i wychodzące z wnęki płuca tworzą korzeń płuca,
który łączy płuco z sercem i tchawicą.
Szczyt płuca wystaje powyżej obojczyka w obręb szyi – leży w otworze górnym klatki
piersiowej.
Jednostki morfologiczne płuc:

• Płat płuca – część płuca, w którym rozgałęzia się na określone oskrzele płatowe i
towarzyszące mu naczynia
• Segmenty oskrzelowo-płucne (10) posiadają własne oskrzela i naczynia segmentowe
• Zraziki – posiadają własne oskrzela i naczynia międzyzrazikowe; są to najmniejsze
elementy miąższu płucnego, oddzielone od siebie przegrodami
• Grona – są podstawową jednostką morfologiczną i czynnościową płuc
• Pęcherzyki płucne
Pęcherzyki płucne są zbudowane z pneumocytów typu I, II, III i makrofagów
pęcherzykowych. Oplecione są naczyniami krwionośnymi i limfatycznymi.
Pneumocyty:

• Typ I – bardzo płaskie, umożliwiają wymianę gazową

• Typ II – wytwarzają surfaktant
• Typ III – bardzo rzadkie, możliwe że chemoreceptory
W płucach wyróżnia się dwa rodzaje unaczynienia:

• Unaczynienie czynnościowe – związane jest z wymianą gazową, są to naczynia

krążenia małego, których zadaniem jest doprowadzić krew odtlenowaną do płuc,
pozbawić CO2, a następnie natlenić ją i odprowadzić utlenowaną krew do serca
• Unaczynienie odżywcze – zapewnia zaopatrzenie w krew bogatą w tlen ścian
oskrzeli, miąższu płuca, opłucnej płucnej przez tętnice (od aorty piersiowej) i żyły
oskrzelowe należące do krążenia dużego
Oddychanie wewnętrzne odbywa się zgodnie z gradientem stężeń. Dopływająca do tkanek
utleniona krew zawiera dużo tlenu o ciśnieniu około 96 mmHg i niewiele dwutlenku węgla o
ciśnieniu około 40 mmHg.
Komórki ciała zużywają w procesach oddychania komórkowego tlen i wytwarzają dwutlenek
węgla, co prowadzi do obniżenia ciśnienia tlenu w komórce do około 30 mmHg i zwiększenia
stężenia dwutlenku węgla do około 46 mmHg.
Wyższe o ponad 60 mmHg ciśnienie tlenu we krwi dopływającej w zupełności wystarcza do
wymuszenia dyfuzji tlenu z krwi do komórek. Niższe stężenie dwutlenku węgla spowoduje
jego dyfuzję z komórek do krwi.
Krzywa dysocjacji oksyhemoglobiny to zależność między ciśnieniem parcjalnym tlenu a
procentowym wysyceniem hemoglobiny tlenem.
Przy wyższym pH a jednakowym ciśnieniu parcjalnym tlenu – hemoglobina łatwiej przyłącza
tlen. W czasie aktywnej pracy mięśni obniża się pH, przy którym więcej tlenu odłącza się od
hemoglobiny i jest on dostępny dla komórek mięśni.
Opłucna – tworzy wyściółkę klatki piersiowej

• Opłucna płucna – okrywa bezpośrednio płuca, zbudowana od strony jamy z nabłonka

jednowarstwowego płaskiego, który spoczywa na błonie podstawnej i warstwie tkanki
łącznej z licznymi naczyniami krwionośnymi i limfatycznymi
• Jama opłucnej – wypełniona płynem zapobiegającym tarciu
• Opłucna ścienna – wysłana nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, pod nim błona
podstawna i tkanka łączna włóknista. Jest unerwiona czuciowo przez II-X nerwy
międzyżebrowe i nerw przeponowy.
Wdech – faza czynna oddechu – biorą w niej udział mięśnie międzyżebrowe i przepona.

• Skurcz przepony (opada w dół)

• Mięśnie międzyżebrowe kurczą się (podciągają żebra do góry)
• Tchawica wydłuża się
• Rozkurcz tłoczni brzusznej
• Jama opłucnej – szczelinowata
Wydech – faza bierna

• Rozkurcz przepony (unosi się)

• Rozluźnienie mięśni oddechowych
• Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne są aktywne
• Tchawica skraca się
• Skurcz tłoczni brzusznej
• Jama opłucnej – powiększona
Za regulację pracy układu oddechowego odpowiedzialny jest ośrodek oddechowy
zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym.
Objętość oddechowa – objętość powietrza wciąganego do dróg oddechowych w czasie
jednego wdechu (w czasie spokojnego oddychania); u człowieka ok 500 cm3
Objętość zalegająca – objętość powietrza pozostającego w drogach oddechowych i
pęcherzykach płucnych po maksymalnym wydechu (ok 1200 cm3)
Objętość zapasowa – objętość powietrza usunięta podczas pogłębionego wydechu (ok 1200
cm3)
Objętość uzupełniająca – dodatkowa objętość powietrza, która dostaje się do płuc podczas
pogłębionego wdechu (ok 2500 cm3)
Pojemność życiowa płuc – objętość powietrza wymieniana pomięddzy stanem najgłębszego
wdechu i wydechu (ok 4200 cm3)
Całkowita pojemność płuc = pojemność życiowa + zalegająca

Układ pokarmowy
Krezka – miejsce w którym otrzewna ścienna przechodzi w otrzewnę trzewną.
Blaszki, z których składa się krezka lub więzadło rozchodzą się przy brzegu narządu, do
którego dochodzą i który otaczają, tworząc jego błonę surowiczą.
Narządy wewnątrzotrzewnowe – całkowicie objęte krezką, są na niej zawieszone, zachowują
pewien stopień ruchomości:

• Żołądek
• Jelito cienkie
• Część górna dwunastnicy
• Wątroba
• Jelito ślepe
• Wyrostek robaczkowy
• Okrężnica poprzeczna, esica, górna część odbytnicy
• Śledziona
• Macica i jajniki
Narządy zewnątrzotrzewnowe (pozaotrzewnowe lub przedotrzewnowe) – częściowo objęte
otrzewną, nie mają krezki:

• Nerki
• Nadnercza
• Moczowód i pęcherz moczowy
Narządy wtórnie zewnątrzotrzewnowe (śródotrzewnowe) – gdy otrzewna trzewna narządu
zlepiła się z otrzewną ścienną:

• Środkowa część odbytnicy

• Okrężnica wstępująca i zstępująca
• Trzustka i część zstępująca wraz z częścią dolną dwunastnicy
U noworodków na wewnętrznej stronie czerwieni wargowej znajdują się brodawki kosmkowe,
pozwalające im lepiej przyssać się do sutka matki, zanikają one po okresie ssania.
W każdej połówce szczęki, w uzębieniu mlecznym, wyróżniamy: dwa siekacze, jeden kieł i
dwa zęby trzonowe.
W skład uzębienia stałego wchodzą 32 zęby umieszczone symetrycznie w szczęce i żuchwie
po lewej i prawej stronie. Są to: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i trzonowe. Tak
zróżnicowane uzębienie nazywamy heterodontycznym.
Wzór zębowy dorosłego człowieka: 2 1 2 3
Każdy ząb składa się z korony, szyjki i korzenia. Każdy ząb okryty jest warstwą szkliwa. Pod
szkliwem leży warstwa zębiny, a pod nią położona jest miazga, w której biegną naczynia
krwionośne i nerwy.
Połykanie to odruch, w którym uczestniczą aferentne włókna nerwu trójdzielnego (V),
językowo-gardłowego (IX) i błędnego (X).
Ściana przednia żołądka jest pokryta częściowo przez wątrobę i przeponę. Ściana tylna
przylega do trzustki, lewego nadnercza, lewej nerki i śledziony.
Budowa żołądka:

• Ma kształt workowaty
• Z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka, a z dwunastnicą łączy go
odźwiernik, otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża.
• Trzon żołądka magazynuje pokarm i częściowo trawi, a część odźwiernikowa
przesuwa go do dwunastnicy
• Mięśniówka żołądka składa się z trzech warstw
• Uczucie sytości wynika z działania znajdujących się w ściankach żołądka receptorów
aktywujących leptynę, która po zarejestrowaniu pewnego napięcia wysyła do mózgu
sygnal interpretowany jako wrażenie pełnego żołądka
• Kwasy żołądkowe składają się głównie z kwasu solnego i pepsynogenu. Stężenie
HCl pozwala skutecznie eliminować znajdujące się w pożywieniu bakterie.
Dodatkowo zmienia on pepsynogen w pepsynę, która rozkłąda tkankę łączną w
mięsie. Kwas solny obecny w sokach trawiennych stymuluje komórki wyściełające
żołądek do wydzielania gastryny. Jest ona następnie wchłaniana przez wyściółkę
żołądka do naczyń włosowatych, przez które dostaje się do krwiobiegu. Gastryna
reguluje wydzielanie HCl, śluzu i pepsynogenu, składających się na kwas żołądkowy.
Jak długo będzie się ona znajdowała w układzie krwionośnym, tak długo organizm
będzie wydzielał kwasy służące do rozkładania pożywienia.
W błonie śluzowej żołądka, dwunastnicy i jelit występują komórki serii APUD (odpowiedzialne
za wychwyt amin i ich prekursorów oraz ich dekarboksylację). Komórki te pełnią funkcję
receptorowe i wydzielnicze. Wyróżniamy następujące komórki:

• G – wydzielają gastrynę
• D – somatostatynę
• S – sekretynę
• I – cholecystokininę
• EC – motylinę
• EGL – preproglukagon
• H1 – wazoaktywny peptyd jelitowy VIP
• K – peptyd hamujący czynność żołądka GIP
Jelito cienkie ogranicza się od jelita grubego zastawką Bauchina.
Dzieli się na trzy odcinki: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.
Do dwunastnicy uchodzą przewody wyprowadzające wątroby (żółć) i trzustki (sok
trzustkowy).
W jelicie cienkim jest kontynuowany i zakończony proces trawienia pokarmów. Tam też
następuje wchłonięcie składników pokarmowych do krwi i limfy.
Powierzchnię błony śluzowej jelita pokrywają kosmki jelitowe.
Kiedy treść żołądkowa trafia do dwunastnicy, ulokowane w ściance jelita gruczoły Brunnera
wydzielają śluz i dwuwęglany, mające za zadanie zneutralizować silne kwasy żołądkowe.
Komórki w ścianach jelita cienkiego wydzielają hormony: sekretynę i cholecystokininę. Oba
hormony przenikają do krwi i są przenoszone do ich narządów docelowych czyli woreczka
żółciowego i trzustki. Stymulują je do wydzielania żółci oraz soku.
Treść jelita cienkiego przedostaje się do jelita ślepego, kątnicy – części początkowej jelita
grubego, w momencie otwierania się zastawki krętniczo-kątniczej.
Budowa jelita grubego:

• Kątnica wraz z wyroskiem robaczkowym – inaczej jelito ślepe – jest oddzielona od

jelita cienkiego zastawką Bauhina.
• Okrężnica – jelito ślepe przechodzi w okrężnicę wstępującą, która zagina się pod
wątrobą (zagięcie wątrobowe okrężnicy) i biegnie poziomo w stronę lewą jako
okrężnica poprzeczna. Ta z kolei w lewym podżebrzu, pod śledzioną, znowi się
zagina (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i biegnie w dół jako okrężnica zstępująca
• Esica – okrężnica zstępująca przechodzi w esicę
• Prostnica

U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem

żebrowym, jednak u dzieci może wystawać.
Zbudowana jest z 4 płatów: prawy (największy), lewy, ogoniasty i czworoboczny.
Wątroba zbudowana jest z komórek wątrobowych – hepatocytów. Komórki wątrobowe
budujące zrazik tworzą beleczki, które układają się promieniście wokół żyły centralnej. W
przestrzeniach między zrazikami przebiegają naczynia krwionośne i przewodziki żółciowe.
Substancje, z których komórki wątrobowe produkują żółć, białka odpornościowe, glikogen i
inne, są doprowadzane do wątroby żyłą wrotną.

Krążenie wrotne
Krew bogata w różnorodne substancje pokarmowe jest z jelit zbierana przez żyłę wrotną,
która dociera do wątroby.
Unaczynienie czynnościowe wątroby stanowią rozgałęzienia żyły wrotnej. Żyła ta wchodzi do
wątroby poprzez wrota i dzieli się na żyły płatowe, które następnie rozgałęziają się,
przechodząc w żyły segmentowe, a te z kolei tworzą na poziomie zrazików żyły
międzyzrazikowe. Ich drobne odgałęzienia wnikają pomiędzy komórki wątrobowe,
dostarczając im substancji budulcowych i uchodzą do żyły środkowej zrazika, poprzez którą
krew żylna odpływa do żył wątrobowych i do żyły głównej dolnej.
Przewód wyprowadzający pęcherzyka żółciowego łączy się z przewodem wątrobowych,
który przechodzi w przewód żółciowy współny i łączy się z przewodem trzustkowym.
Komórki wchodzące w skład wysp trzustkowych:

• Komórki beta – produkują insulinę

• Komórki alfa – produkują glukagon
• Inne typy komórek produkujące somatostatynę
Wydziela enzymy trawienne trawiące:

• Białka – trypsynogen, chymotrypsynogen, karboksypeptydazę

• Tłuszcze – fosfolipazę
• Skrobię – amylazę
• DNA/RNA – nukleazy

Układ krążenia
Tętnice zbudowane są z trzech warstw:

• Zewnętrznej, którą stanowi tkanka łączna z włóknami sprężystymi, nerwami i

naczyniami krwionośnymi
• Środkowej, utworzonej z mięśni gładkich
• Wewnętrznej, którą buduje jednowarstwowy nabłonek
Żyły mają cieńsze ściany, krew płynie w nich pod mniejszym ciśnieniem. Na całej długości
znajdują się wewnątrz żył zastawki. Niedomykanie się zastawek i jednoczesne rozszerzenie
żyły prowadzi do powstawania żylaków.
Naczynia włosowate umożliwiają wymianę substancji pomiędzy krwią i komórkami.
Typy naczyń włosowatych:

• O ciągłej ścianie – mała przepuszczalność, tworzą barierę krew-mózg

• Okienkowate – otwory do 0,1 um, przepuszczalne dla polipeptydów i małych białek
np. insulina (mięśnie, nerki)
• O nieciągłej ścianie – przepuszczają duże białka i elementy morfotyczne krwi
(wątroba, śledziona)
Serce jest otoczone osierdziem – elastyczną błoną łącznotkankową wypełnioną płynem
osierdziowym. Ochrania ona serce przed tarciem podczas jego pracy.
System naczyń wieńcowych doprowadza składniki odżywcze i tlen niezbędne do pracy
tkanki mięśnia sercowego:

• Tętnica wieńcowa prawa – zaopatruje prawy przedsionek i komorę, część przegrody

międzykomorowej i część ściany komory lewej
• Tętnica wieńcowa lewa
Obie tętnice odchodzą z aorty wstępującej.
Prawy przedsionek zbiera odtlenioną krew z całego organizmu. Krew wpływa do prawego
przedsionka żyłą główną górną i dolną. Pomiędzy prawym przedsionkiem a komorą jest
zastawka trójdzielna, która zapobiega cofaniu się krwi w czasie skurczu komory.
Prawa komora tłoczy krew do płuc. Krew wypływa z prawej komory tętnicą płucną, która
rozdziela się na prawą i lewą. Pomiędzy komorą a tętnicą jest zastawka półksiężycowata.
Lewy przedsionek zbiera krew natlenioną z płuc. Krew wpływa tu żyłami płucnymi.
Przedsionek lewy od komory oddziela zastawka dwudzielna.
Lewa komora tłoczy krew do całego ciała. Krew wypływa z lewej komory aortą.
Wyróżniamy trzy fazy pracy serca:

• Skurcz przedsionków – krew z przedsionków tłoczona jest do komór. Komory są

rozkurczone, zastawki półksiężycowate zamknięte
• Skurcz komór – krew tłoczona jest z komór do tętnic. Przedsionki rozkurczone,
zastawki przedsionkowo-komorowe zamknięte
• Pauza – krew biernie napływa do przedsionków
Źródłem pobudzeń elektrycznych w mięśniu sercowym są komórki rozrusznikowe,
zlokalizowane w węźle zatokowo-przedsionkowym i węźle przedsionkowo-komorowym.
Mały obieg krwi (zewnętrzna wymiana gazowa):
Prawa komora → tętnica płucna → płuca → żyła płucna → lewy przedsionek
Duży obieg krwi (wewnętrzna wymiana gazowa):
Lewa komora → aorta → tkanki → żyła główna → prawy przedsionek
Rozciąganie ścian naczyń wyczuwalne jest jako tętno. Prawidłowa wartość tętna w
spoczynku to 70 uderzeń na minutę.
Ciśnienie krwi to siła z jaką krew oddziałuje na ściany naczyń krwionośnych. Prawidłowe
ciśnienie u dorosłego to 120/70 mmHg. Pierwsza wartość to ciśnienie skurczowe (ciśnienie
wywierane przez krew na wewnętrzne ściany naczyń podczas skurczu komór). Druga
wartość do ciśnienie rozkurczowe (ciśnienie wywierane przez ściany naczyń w czasie
rozkurczu komór).

Układ limfatyczny
Grasica powstaje z nabłonka endodermalnego 3 i 4 kieszonki skrzelowej oraz napływających
najpierw z wątroby i śledziony, a potem ze szpiku komórek prekursorowych limfocytów T, a
także makrofagów.
Rdzeń grasicy zawiera mniej tymocytów niż kora, dlatego barwi się jaśniej. Występują tutaj
ciałka Hassala, które składają się ze spłaszczonych komórek przylegających do siebie.
Wykazują wyraźną kwasochłonność, przez co barwią się eozyną na różowo.
Do każdego węzła chłonnego wchodzi kilka naczyń doprowadzających, a wychodzi jedno
naczynie wyprowadzające. Węzły chłonne otacza torebka łącznotkankowa, pod którą
znajduje się zatoka brzeżna. Chłonka jest doprowadzana od strony wypukłej, odprowadzana
zaś z wnęki.
Parzyste migdałki podniebienne, będące największym nagromadzeniem grudek, pokryte są
nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, który wnika wgłąb migdałka tworząc krypty.
Układ wydalniczy
Nerki znajdują się na zewnątrz otrzewnjei są połączone z tylną ścianą jamy brzusznej za
pomocą tkanki łącznej i tłuszczowej. Nerki umieszczone są na wysokości od ostatniego
kręgu piersiowego (Th12) do drugiego kręgu lędźwiowego (L2).
Do górnej powierzchni nerek przylegają gruczoły nadnerczowe (nadnercza).
Na przyśrodkowym brzegu każdej nerki jest zagłębienie nazywane wnęką nerkową, przez
którą przechodzą: moczowód, tętnica nerkowa, żyła nerkowa i nerwy.
Zewnętrzna część nerki to kora o jaśniejszym zabarwieniu, pod którą położony jest
ciemniejszy rdzeń nerki. Ten ostatni zbudowany jest z pięciu do piętnastu piramid nerkowych,
rozdzielonych słupami nerkowymi. Podstawa każdej piramidy zwrócona jest do powierzchni
zewnętrznej, natomiast wierzchołek zwrócony jest do wewnątrz. Tworzy on brodawkę
nerkową, w której znajdują się ujścia przewodów wyprowadzających mocz do lejkowatej
miedniczki nerkowej. Z miedniczki mocz przepływa do moczowodu i dalej do pęcherza
moczowego.
Nefron = kłębuszek nerkowy + kanalik nerkowy
Powstawanie moczu w nefronie
Filtracja kłębkowa – zachodzi w torebce Bowmana, która otacza kłębek naczyń włosowatych
tętniczych (jeden z czynników warunkujących wysokie ciśnienie hydrostatyczne krwi), w jej
wyniku powstaje mocz pierwotny jako przesącz osocza krwi, do którego nie przedostają się
tylko elementy morfotyczne krwi oraz wielocząstkowe białka. Zawiera glukozę, aminokwasy,
sole mineralne, witaminy i mocznik.
Resorpcja obowiązkowa – zachodzi w kanaliku krętym pierwszego rzędu, polega na
odzyskiwaniu części przefiltrowanych składników osocza. Składniki te przechodzą ze światła
kanalika przez nabłonek do oplatających go naczyń krwionośnych. Zachodzi tu transport
aktywny glukozy, aminokwasów, kwasów tłuszczowych, niskocząsteczkowego białka,
witamin i jonów sodu. Odbywa się tu też zgodny ze zjawiskiem osmozy bierny transport
wody i czynny transport jonów.
Sekrecja – zachodzi w kanaliku krętym pierwszego rzędu i polega na aktywnym wydzielaniu
do światła kanalika substancji zbędnych lub toksycznych.
Resorpcja wody i zagęszczanie moczu – proces bierny, który zachodzi w ramieniu
zstępującym pętli Henlego, które jest przepuszczalne dla tych składników.
Resorpcja czynna jonów sodu i mocznika – proces czynny, który zachodzi w ramieniu
wstępującym pętli Henlego
Resorpcja czynna wody i soli mineralnych – proces ten zachodzi w kanaliku krętym drugiego
rzędu

Mocz jest żółty, ponieważ zawiera urobilinogen, związek tworzony przez bakterie
rozkładające w okrężnicy bilirubinę, która z kolei powstaje na skutek rozpadu czerwonych
krwinek w wątrobie.
Układ rozrodczy
Kanalik nasienny kręty (KNK) ma długość 30-70 cm, wysłany jest nabłonkiem
plemnikotwórczym, gdzie powstają plemniki. KNK przechodzą w kanaliki proste, łączą się w
sieć jądra, skąd prowadzą do najądrza kanaliki wyprowadzające. Najądrze składa się z
przewodu najądrza, gdzie plemniki dojrzewają i są magazynowane. Od najądrza prowadzi
nasieniowód, który wpada do cewki moczowej na terenie gruczołu krokowego. Do
nasieniowodu uchodzą pęcherzyki nasienne. Nasieniowód kończy się przewodem
wytryskowym. Do cewki moczowej uchodzi także wydzielina gruczołu krokowego (prostaty).

Układ hormonalny
Hormony wytwarzane przez gruczoły dokrewne:

• Tylny płat przysadki (synteza w podwzgórzu): oksytocyna, wazopresyna

• Przedni płat przysadki: głównie hormony tropowe
• Szyszynka: melatonina
• Tarczyca: tyroksyna, trijodotyronina, kalcytonina
• Przytarczyce: parathormon
• Grasica: tymulina, tymozyna, tymostymulina
• Kora nadnerczy: mineralokortykosteroidy, glikortykoidy, androgeny
• Rdzeń nadnerczy: adrenalina, noradrenalina
• Trzustka: insulina, glukagon, somatostatyna
• Nerki: erytropoetyna, hormon D
• Jądra: testosteron
• Jajniki: estrogeny, progesteron
Kalcytonina – obniża poziom wapnia we krwi (hamuje aktywność osteoklastów)
Parathormon – zwiększa stężenie wapnia we krwi