Budowa układu kostno-stawowego

narządu Ŝucia.
 Kości trzewioczaszki
(ossa viscerocranii)
• kość nosowa prawa i lewa (os nasale dextrum et sinistrum)
• kość łzowa prawa i lewa (os lacrimale dextrum et sinistrum)
• małŜowina nosowa dolna prawa i lewa (concha nasalis inferior
dextra et sinistra)
• lemiesz (vomer)
• szczęka prawa i lewa (maxilla dextra et sinistra)
• kość podniebienna prawa i lewa (os palatinum dextrum et
sinistrum)
• kość jarzmowa prawa i lewa (os zygomaticum dextrum et
sinistrum)
• Ŝuchwa (mandibula)
• kosteczki słuchowe prawe i lewe:
młoteczek, kowadełko, strzemiączko (ossicula auditis dextra et
sinistra: malleus, incus, stapes)
• kość gnykowa (os hyoideum)
W układzie stomatognatycznym występują trzy
rodzaje stawów:
- zębowo-zębodołowy,
- międzyzębowy ,
- skroniowo-Ŝuchwowy.

Tylko staw skroniowo-Ŝuchwowy jest stawem z

anatomicznego punktu widzenia. Pozostałe są
uzasadnione z fizjologicznego punktu widzenia
(poniewaŜ oba te stawy powodują za pośrednictwem
proprioreceptorów przyzębia pobudzanie czynności
odpowiednich mięśni).
Staw zębowo-zębodołowy, to z jednej strony
powierzchnia korzenia a z drugiej ściana zębodołu.
Pomiędzy nimi moŜliwe są określone ruchy dzięki
elastyczności przyzębia.
Staw zębowo-zębowy (międzyzębowy). Czynność
tego stawu określają wzajemne kontakty
powierzchni zwarciowych zębów górnych i dolnych
(tj. zębów przeciwstawnych).
Staw skroniowo -Ŝuchwowy
Stawy skroniowo - Ŝuchwowe są jednymi z najczęściej
uŜywanych stawów ciała, w związku z długotrwałym uŜyciem w
trakcie Ŝucia, mowy, śpiewu, ziewania itp.
Staw skroniowo-Ŝuchwowy jest dwujamowym, kulistym,
sprzęŜonym i symetrycznym stawem twarzoczaszki.
Staw leŜy ku przodowi od ujścia
przewodu słuchowego zewnętrznego
i zewnętrznie osłonięty jest przez
łuk jarzmowy.
Prawidłowe działanie stawu jest podstawą fizjologii

narządu Ŝucia. Polega na wykonywaniu ruchów Ŝuchwy:

• wysuwania i cofania

• opuszczania i podnoszenia

• ruchów Ŝucia (ruchy boczne)

Panewka stawowa stawu skroniowo-Ŝuchwowego jest z tyłu
wklęsła , z przodu wypukła. Tworzy ją przedni odcinek dołu
Ŝuchwowego oraz guzek stawowy, równieŜ pokryte
chrząstką.

dół Ŝuchwowy

kość skroniowa guzek stawowy

głowa Ŝuchwy
 Główka stawowa

Panewka stawowa

Główkę stawową tworzy głowa

Ŝuchwy pokryta chrząstką na

górnym i przednim obwodzie.

 Powierzchnie stawu skroniowo-
Ŝuchwowego
• pokryte są zbitą tkanką łączną włóknistą, w dole
Ŝuchwy przechodzą na guzek stawowy

• wyrostek kłykciowy Ŝuchwy równieŜ pokryty jest

tkanką łączną zbitą

• tkanka łączna zbita zaliczana jest do najbardziej

odpornych na mikro i makro urazy mechaniczne
 KrąŜek stawowy discus articularis

Pomiędzy powierzchniami stawowymi, które pokryte są chrząstką

włóknistą, znajduje się krąŜek stawowy dzielący jamę stawową na
dwie części - większe piętro górne i mniejsze piętro dolne, ściśle
od siebie oddzielone.
Pod względem budowy anatomicznej w krąŜku moŜna wyodrębnić
zasadniczo trzy części:

1. brzeg tylny (pasmo tylne) znajduje się w pozycji "na godzinie

12" nad głową wyrostka kłykciowego podczas przywiedzenia
Ŝuchwy do szczęk i jest najgrubszym fragmentem krąŜka,

2. część środkowa jest najcieńsza i w połoŜeniu maksymalnego

zaguzkowania zębów jest zlokalizowana wzdłuŜ guzka stawowego,

3. część przednia (pasmo przednie) krąŜka leŜy najbardziej

doprzednio i podobnie jak część tylna jest brzeŜnie pogrubiona.
Pasmo tylne
 Unaczynienie SSś
• Powierzchnie stawowe odŜywiane są przez tętnicę
skroniową powierzchowną i tętnicę szczękową
wewnętrzną.

• Są to pętle naczyniowe włosowate na obwodzie

doprowadzające krew z kości skroniowej do dołu
Ŝuchwowego oraz z Ŝuchwy do wyrostka
kłykciowego

• Tkanka łączna pokrywająca wyrostek kłykciowy nie

ma bezpośredniego kontaktu z leŜącą pod nią
kością bo jest oddzielona od niej warstwą
chrząstki szklistej
Widok od strony
przyśrodkowej

więzadło klinowo-
Ŝuchwowe (lig.
sphenomandibulare)

Więzadło rylcowo-Ŝuchwowe
(lig. stylomandibulare)
 Widok od strony
bocznej

więzadło torebkowe
(lig. capsulare)

więzadło skroniowo-Ŝuchwowe
(lig. temporomandibulare)
 Torebka SSś

• Torebka stawu skroniowo-Ŝuchwowego od dołu

stawu i guzka poprzez krąŜek sięga do wyrostka
kłykciowego.

• Zbudowana jest z gęstej tkanki łącznej o róŜnej

grubości

• Z boku wzmocniona jest więzadłami

torebka stawowa
 Torebka
stawowa - obraz
histologiczny

Wewnętrzna powierzchnia torebki stawowej wysłana jest

cienką i bardzo silnie unaczynioną błoną mazistą

 Błona maziowa – membrana synovialis

• wyściela wewnętrzną powierzchnię torebki

stawowej

• stanowi cienką silnie unaczynioną warstwę

najgrubszą w tylnej części krąŜka

• wydziela płyn maziowy dochodzący przez

wydzielanie i przez dyfuzję
 Błona maziowa
membrana
synovialis – obraz
histologiczny

Jamę stawu wypełnia płyn maziowy.

 Płyn maziowy torebki stawu skroniowo-
Ŝuchwowego
Płyn maziowy zawiera :
• proteiny
• elektrolity
• mucynę (substancja z grupy glikoprotein)
• wolne komórki >60/cm2
• makrofagi
• kwas hialuronowy

Płyn smaruje i odŜywia tkanki stawu skroniowo-Ŝuchwowego

Makrofagi - komórki Ŝerne mają za zadanie likwidacje
resztek tkanek, które powstają na skutek ścierania stawu.
 Kwas hialuronowy jest głównym wielkocząsteczkowym
składnikiem płynu stawowego, który jest prostym dializatem
osocza.

Poddany stopniowemu napręŜeniu ścinającemu,

działa jako smar

Poddany nagłemu obciąŜeniu, działa jako

amortyzator wstrząsów

Działa jako filtr powstrzymujący ruch

potencjalnie szkodliwych komórek i
cząsteczek
 Wyrostek kłykciowy
processus condylaris
mandibulae

Na końcu wyrostka kłykciowego

znajduje się głowa Ŝuchwy. Jej ruchy
w stawie skroniowo-Ŝuchwowym
wyczuwa się łatwo przez przewód
słuchowy zewnętrzny.
Nad wyrostkiem kłykciowym jest chrzęstny ośrodek
wzrostu Ŝuchwy
 Chrzęstny ośrodek wzrostu
• Chrzęstny ośrodek wzrostu i sprzęŜenie obu
stawów skroniowo-Ŝuchwowych to cechy
odróŜniające go od innych stawów

• Chrzęstny ośrodek wzrostu jest cienką warstwą

chrząstki szklistej (około 1,5 mm) leŜącą między
częścią kostną wyrostka kłykciowego Ŝuchwy a
pokrywą łącznotkankową ssŜ. Pojawia się w 10
tygodniu Ŝycia płodowego.

• Obustronnie czynny prowadzi do symetrycznego i

prawidłowego wyglądu twarzy.
Unerwienie stawu skroniowo-Ŝuchwowego

SSś unerwia głównie

nerw uszno-skroniowy
( n. auriculotemporalis)
odchodzący od 3 gałęzi
nerwu trójdzielnego.
Biomechanika stawu skroniowo-Ŝuchwowego
Skojarzona czynność obu stawów skroniowo-Ŝuchwowych umoŜliwia
następujące ruchy Ŝuchwy:

Unoszenie (elevatio)

Opuszczanie (depressio)

Wysuwanie (protrusio)

Cofanie (retractio)

Obrót na zewnątrz i do wewnątrz (exrotatio, endorotatio)

 Zaburzenia SSś

Pozycja zębów moŜe wpływać na pozycję stawów szczęk.

Gdy staw funkcjonuje normalnie, kości nie kontaktują się ze

sobą, poniewaŜ między nimi znajduje się cienki krąŜek

chrzęstny. KrąŜek działa jak poduszka i umoŜliwia gładką

pracę stawu. KaŜdy krąŜek jest utrzymywany w miejscu i

prowadzony przez mięśnie i więzadła.

W przypadkach gdy mamy do czynienia z:

- głębokim zgryzem,

- dolną szczęką przesuniętą za daleko do tyłu,

- wąską górną szczęką,

- stłoczonymi górnymi zębami, lub wychylonymi do przodu,

moŜe to spowodować zmianę pozycji Ŝuchwy.

Dysfunkcja stawu oznacza, Ŝe dolna szczęka nie znajduje

się we właściwym miejscu względem górnej. Powoduje to

często przemieszczenie krąŜka zabezpieczającego do

przodu podczas przesuwania się Ŝuchwy do tyłu.

Bardziej ostre przemieszczenie moŜe być bardzo bolesne i
moŜe powodować trwałe zniszczenie stawu. Niestabilny
zgryz moŜe spowodować zarówno przemieszczenie stawu
jak i napięcie i ból mięśni.
 Objawy zaburzeń stawu skroniowo-Ŝuchwowego:

• bóle głowy,
• bóle szyi,
• dzwonienie w uszach,
• wypełnienie w uszach,
• ból za oczami,
• ból uszu,
• ból ramion,
• ból dołu pleców,
• zawroty głowy,
• zasłabnięcia,
• trudności w połykaniu,
• mrowienie w palcach i rękach
 Przyczyna zaburzeń działania SSś

1.Dolna szczęka zbyt daleko z tyłu

• głęboki zgryz zębowy

• górne zęby przechylone do tyłu

• brak tylnych zębów

Rezultat: przemieszczenie krąŜka do przodu

1. Mięśnie nie pozostające w równowadze
• Nawyki zgrzytania lub zaciskania zębów
• Zła postawa
2. Uraz
• Wypadki samochodowe
• Uderzenie z tyłu
• Zabiegi usypiania w szpitalach
• Uraz głowy lub szczęki
Kłykcie przesunięte zbyt daleko o tyłu to główna
przyczyna zaburzeń SSś.
MoŜliwości leczenia:
1. Fizjoterapia: ćwiczenia, ultradźwięki,
stymulacje elektryczne, leczenie ciepłem,
krioterapia, masaŜ
2. Techniki relaksacyjne : technika
oddychania i rozluźniania,
3. Leczenie farmakologiczne - leki
przeciwzapalne, leki przeciwbólowe, leki
zmniejszające napięcie mięśni, leki
psychotropowe
4. Leczenie stomatologiczne:
a. Zachowawcze: zmiana kształtu i
wielkości zębów moŜe przywrócić
właściwy zgryz
b. Protetyczne: w przypadku braków zębowych
wykonanie mostów lub protez
Lekarz moŜe zalecić szyny okluzyjne - plastikowe
nakładki nazębne lub podjęzykowe na noc lub/i na dzień,
które pozwolą na odpowiednie ułoŜenie szczęk wobec
siebie uniemoŜliwiając zaciskanie zębów i napinanie
mięśni Ŝwaczowych.
Szyna okluzyjna
Ortodontyczne - w przypadku wad zgryzu
Zabiegi chirurgiczne - tylko w przypadku długo nie
poddających się leczeniu bólom i daleko posuniętym
zmianom anatomicznym w stawach.
 Rozwój kośćca narządu Ŝucia
W czasie rozwoju osobniczego proporcje części twarzowej i
mózgowej głowy zmieniają się: przy urodzeniu
twarzoczaszka stanowiąca 1/8 wymiarów głowy, u dorosłego
człowieka zwiększa się do 1/3.
Analizę zmian wzrostowych zachodzących w

obrębie głowy jako całości czy tylko w obrębie

części twarzowej przeprowadza się w 3 kierunkach

przestrzennych.
 Płaszczyzny przestrzenne

strzałkowa

czołowa

pozioma
 Wzrost i rozwój Ŝuchwy

W przeciwieństwie do szczęki, która jest całkowicie

połączona z podstawa czaszki, Ŝuchwa zawieszona jest za
pomocą mięśni, skóry i tkanek.

śuchwa rozwija się z pierwszego łuku skrzelowego. KaŜda

połowa Ŝuchwy rozwija się skroniowo w stosunku do czasowej

struktury zwanej chrząstką Meckela

4 tygodniowy embrion
 W 6 tygodniu rozwoju
pierwotna Ŝuchwa jest
podparta przez dwie
chrzęstne struktury
rozciągające się od miejsca
gdzie w przyszłości
powstanie ucho do lini
pośrodkowej gdzie łączą się
w wyrostek Ŝuchwowy.
Dziecko w 6 tygodniu rozwoju
W 7 tygodniu rozpoczyna
się międzybłoniaste
formowanie się Ŝuchwy.
Chrząstka Meckela jest
tylko mechanizmem
wspierajacym i nie staje się
kością Ŝuchwy w trakcie
odchrzęstnego kostnienia.
Poza pozostałością jako
kowadełko i młoteczek
ulega całkowitej resorpcji.
57
Wyrostek szczękowy i chrząstka Meckela są zastąpione
definitywnie przez szczękę i Ŝuchwę, które rozwijają się
przez błoniaste kostnienie.
Kierunek wzrostu zaleŜny od resorpcji przedstawiony jako
strzałka skierowana w kierunku kości. Kierunek wzrostu
zaleŜny od nadbudowy kości przedstawiony jako strzałka
skierowana na zewnątrz kości. Grubość strzałek odpowiada
intensywności wzrostu w poszczególnych regionach.
Większość wzrostu, który jest obserwowany z przodu,
faktycznie zachodzi z tyłu. Oznacza to, ze przednia krawędź
gałęzi jest stale resorbowana, aby wytworzyć miejsce dla
nowych trzonowców.
PoniewaŜ odkładanie się kości przewyŜsza proces jej
resorpcji dochodzi do powiększenia się gałęzi powodując
wzrost wymiarów Ŝuchwy.

proces resorpcji (-)

proces nadbudowy (+).
Pionowy wzrost Ŝuchwy w stosunku do wyrostka
sutkowatego kości skroniowej
w okresie noworodkowym (A) i w wieku dorosłym (B)
Poprzeczny wzrost Ŝuchwy jest uzyskiwany głównie poprzez
odtylny wzrost.

Ŝuchwa noworodka

Ŝuchwa 4-letniego
dziecka
Ŝuchwa dorosłego
człowieka
Zmiany z wiekiem w Ŝuchwie

Kość Ŝuchwy wykazuje znaczące róŜnice w stosunku do

innych kości szkieletu. Struktura tej kości jest w istotny
sposób uwarunkowana posiadaniem lub brakiem uzębienia.

Kości części twarzowej twarzoczaszki zbudowane są z

części gąbczastej i zbitej. śuchwa w ok. 80% zbudowana
jest z istoty zbitej, która najbardziej rozwinięta jest w
części podstawnej Ŝuchwy.
Atrofia tkanki kostnej w obrębie Ŝuchwy jest
uwarunkowana utratą zębów z powodu chorób
przyzębia, próchnicy i urazów. Ubytek dotyczy zarówno
istoty zbitej, jak i gąbczastej i nie jest równomierny.
Szacuje się, Ŝe osteoporoza w istocie gąbczastej
ujawnia się o ok. 10 lat wcześniej niŜ w istocie zbitej i
jest bardziej wyrazista.
U kobiet ubytek tkanki kostnej jest wcześniejszy.
śuchwa w podeszłym wieku
 Osteogeneza szczęki

Szczęka jest w momencie urodzenia krótka w wymiarze

pionowym, ale szybko przyrasta, tak, Ŝe w 3 roku Ŝycia
osiąga juŜ 1/3 swego ostatecznego wymiaru. Górna
wysokość twarzy przyrasta po urodzeniu intensywnie;
w wieku 1,5 roku przyrost stabilizuje się osiągając 43%
całkowitej wysokości twarzy dorosłego.
Wzrost środkowego piętra twarzy jest trójwymiarowy, to
dominuje wzrost pionowy. Określenie centrum wzrostu jest
jednak bardzo trudne, gdyŜ środkowa część twarzy jest
bardzo ściśle związana z podstawą czaszki, i wzrost tej
struktury wpływa znacznie na wzrost środkowego piętra
twarzy.

KaŜdy doprzedni wzrost podstawy czaszki pociąga za sobą

doprzednie przemieszczenie struktur środkowego piętra
twarzy.
Wzrost szczęki zachodzi według schematu: tylny wzrost -
doprzednie przemieszczenie. Określenie to naleŜy rozumieć
jako powstawanie nowej tkanki z tyłu, co wywołuje doprzednie
przemieszczenie całej kości.

Kierunek wzrostu zaleŜny od resorpcji przedstawiony jako strzałka

skierowana w kierunku kości, kierunek wzrostu zaleŜny od nadbudowy
kości przedstawiony jako strzałka skierowana na zewnątrz kości.
Grubość strzałek odpowiada intensywności wzrostu w poszczególnych
regionach.
Przemieszczenie doprzednie i dodolne szczęki jest
moŜliwe dzięki szwom łączącym środkowa część twarzy z
podstawą czaszki. Są to szwy: czołowo-szczękowy,
jarzmowo-szczękowy, jarzmowo-skroniowy, klinowo-
podniebienny.

resorpcja (-)
nadbudowa (+)
Wzrost środkowego pietra twarzy moŜna podzielić na dwie
fazy:

1. Od nardzin do 7 roku Ŝycia.

Podczas pierwszych 7 lat Ŝycia powiększanie się mózgu
wywołuje wydłuŜenie się przedniej długości podstawy
czaszki. Wzrost oczu powiększa przestrzeń oczodołów,
chrząstki nosa popychają szczękę do przodu i do tyłu.

2. Po 7 roku Ŝycia mózg i oczy są ostatecznie

ukształtowane, przednia podstawa czaszki kończy wzrost a
oczodoły się stabilizują. Chrząstki nosa kończą wzrost w
tym czasie i to spowolnienie wzrostowych mechanizmów
zatrzymuje aktywność w szwach.
Kombinacja dryftu i przemieszczenia podwaja pionowy
wymiar szczeki, pomiędzy okresem noworodkowym
a dojrzałością.
Zmiany w morfologii czaszki od okresu noworodkowego (A),
do wieku dojrzałego (B)

1 = szerokość czaszki,
2 = odległość między oczodołami,
3 = wysokość szczęki