Przyroda pustyni

Materiał składa się z sekcji: "1. Rośliny pustyń i półpustyń", "2. Zwierzęta na pustyni",
"Podsumowanie", "Zadania". W materiale wykazano związek między klimatem pustyni gorącej
a wyglądem występującej na niej roślinności oraz zaprezentowano gatunki roślin i zwierząt
tam występujące.

Materiał zawiera 12 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków). Zastosowano  4 ćwiczenia

interaktywne ( zadania typu prawda- fałsz i wielokrotnego wyboru) z możliwością
sprawdzenia poprawności odpowiedzi.
Przyroda pustyni

Pustynia: ocean żółtego piasku, niekończące się faliste wydmy, skały, palące słońce… Czy
rzeczywiście na pustyni nie ma życia?

Już wiesz

jakie są główne cechy klimatu równikowego i podrównikowego;

czego potrzebują do życia organizmy lądowe.

Nauczysz się

rozpoznawać rośliny i zwierzęta żyjące na pustyniach gorących;

omawiać związek między klimatem pustyni gorącej a wyglądem występującej na niej
roślinności;
rozpoznawać wybrane zwierzęta żyjące na pustyni gorącej.

1. Rośliny pustyń i półpustyń

Niekorzystne warunki wodne sprawiają, że na pustyniach jest niezwykle mało roślin. Często
na obrzeżach pustyń znajdują się obszary, na których suma opadów jest nieco wyższa. Rośnie
tam skąpa roślinność – takie obszary to półpustynie. Na pustyniach występują też oazy –
miejsca, gdzie wody jest na tyle dużo, że rośliny mogą rosnąć i się rozwijać.
Krótko po opadach deszczu pustynia zamienia się w obszar pokryty tysiącami kwiatów. Na zdjęciu pustynia w Republice
Południowej Afryki

Ważne!

Oaza na pustyni kamienistej w Maroku. Obecność wody na pustyni umożliwia życie roślin, zwierząt oraz wędrujących tamtędy
ludzi

Rośliny pustyń i półpustyń oszczędnie gospodarują wodą. Ograniczają parowanie wody

w ciągu dnia i umiejętnie pobierają wodę, pochodzącą z rosy (albo z mgły) nocą. Ich liście są
zredukowane i pokryte substancjami hamującymi parowanie. Wytrzymują długie okresy
uśpienia. Rośliny jednoroczne po opadach deszczu potrafią w niezwykle krótkim czasie
wykiełkować, wyrosnąć, zakwitnąć i wydać nasiona, które doczekają kolejnych opadów.
Rośliny wieloletnie natomiast bardzo ograniczyły rozmiary liści i rozbudowały swoje
korzenie. Niektóre okres suszy spędzają pod ziemią w postaci cebul, kłączy lub korzeni
i czekają na deszcz, aby razem z roślinami jednorocznymi gwałtownie rozwinąć części
nadziemne. Inne żyją na powierzchni w postaci suchych kęp, krzewinek, krzewów lub
niskich drzew najeżonych kolcami. Część roślin wieloletnich magazynuje wodę w liściach
lub łodygach.

Turzyce, trawy i inne rośliny są przystosowane do suszy na pustyniach środkowej Australii. Turzyce mają kanciaste, twarde łodygi,
które nie przepuszczają wody
Opuncja jest kaktusem pochodzącym z pustyń Ameryki. Wodę gromadzi w zielonych łodygach, które są pokryte cierniami. Jej
owoce są jadalne

Najwyższe z kaktusów karnegia olbrzymia (saguaro ) z pustyni Sonora na pograniczu USA i Meksyku potrafią po opadach
zmagazynować w łodydze kilka ton wody

Polecenie 1

Porównaj kaktusy: opuncję i karnegię. Znajdź cechy wspólne i różnice. Dowiedz się, czy można
je hodować w naszym klimacie. Jeśli tak, to jak należy się nimi opiekować?

Ciekawostka
 Wiele roślin pustynnych posiada zdolność wytwarzania substancji, których obecność
w glebie utrudnia rozwój innych roślin. Dzięki temu eliminują konkurentów, co zapewnia
im dostęp do całej wody w otoczeniu.

2. Zwierzęta na pustyni
Długotrwały brak wody, niewielka wilgotność powietrza, wysoka temperatura powietrza za
dnia i niska nocą powodują, że warunki życia zwierząt na pustyni są bardzo trudne.
Dodatkowo mała ilość roślin sprawia, że brakuje pożywienia dla zwierząt roślinożernych.
W rezultacie na pustyniach żyje mało gatunków zwierząt.

Na pustyniach i półpustyniach żyją bezkręgowce, choć trudno je zauważyć, gdyż wiele

z nich ukrywa się poniżej powierzchni gruntu. Żyją tu termity, mrówki i kilka innych
gatunków bezskrzydłych owadów. Występują tu także chrząszcze, które potrafią spijać rosę
oraz korzystać ze skroplonej pary wodnej, osadzającej się na ich pancerzach i odnóżach.
Wśród pajęczaków najbardziej znane są jadowite skorpiony, ale można tu spotkać wiele
gatunków pająków.

Grupą kręgowców dobrze przystosowaną do okresowych niedoborów wody są gady. Potrafią

magazynować wodę w organizmie, a wysoka temperatura wręcz im sprzyja. W związku z tym
na pustyniach są stosunkowo liczne. Zwłaszcza wiele jest różnych gatunków jaszczurek
i węży. Znane są także żółwie pustynne. Ptaki często odwiedzają półpustynie i pustynie, ale
żyją na obrzeżach, gdzie łatwiej o pokarm i wodę.

Na pustyniach występują też ssaki. Niektóre prowadzą nocny tryb życia, w dzień chroniąc
się przed upałem w norach, inne żyją pod ziemią. Są tu wielbłądy, antylopy, jak oryks czy
adaks pustynny, który potrafi wytrzymać bez picia kilka miesięcy, gdyż przyswaja wodę
bezpośrednio z pokarmu. Liczne są gryzonie stanowiące pokarm gadów i małego
drapieżnika – lisa pustynnego (fenka). W Australii tereny pustynne zamieszkują torbacze.
 

Mimo małych rozmiarów skorpion może być śmiertelnie niebezpieczny nawet dla większych zwierząt. Żywi się głównie
owadami. Może wytrzymać nawet rok bez pożywienia

Ciekawostka

Mimo że są znacznie większe od człowieka, wielbłądy zużywają w ciągu godziny pięć razy
mniej wody niż my. W garbie na grzbiecie zwierzęta te magazynują tłuszcz, który służy za
zapas pożywienia. Warstwa tego tłuszczu oraz gęste futro izolują wielbłądy przed
nadmierną utratą wody. Dodatkowym przystosowaniem jest podniesiona ciepłota ciała, co
zmniejsza różnicę temperatur względem otoczenia i parowanie. Wielbłądy potrafią
wykorzystywać wodę z wszystkiego: z suchych liści, gałęzi i innych części roślin, mogą
także pić słoną wodę.
Wielbłąd jednogarbny, czyli dromedar, żył pierwotnie w Afryce i na Półwyspie Arabskim. Obecnie nie występują tam w stanie
dzikim. W Australii spotyka się zdziczałe stada wielbłądów, które zostały tam sprowadzone, by ludzie mogli przemieszczać się
przez pustynie

Wielbłąd dwugarbny, zwany baktrianem, żyje dziko w środkowej Azji. Ogromna większość zwierząt tego gatunku jest jednak
udomowiona

Polecenie 2

Na podstawie dostępnych źródeł informacji dowiedz się, dlaczego większość zwierząt żyjących
na pustyniach ma niewielkie rozmiary ciała.

Uwaga!
 Trudne warunki życia i konieczność walki o przetrwanie spowodowały, że wiele
gatunków pustynnych owadów i gadów jest jadowitych. Ich jad jest niebezpieczny nawet
dla człowieka.

Podsumowanie
Pustynie i półpustynie mają podobne warunki klimatyczne.
Warunki życia na pustyniach i półpustyniach są skrajnie trudne.
Nieliczne gatunki roślin przystosowały się do życia na pustyni.
Zwierzęta pustynne muszą radzić sobie z ciągłym niedoborem wody i wysoką
temperaturą powietrza.

Praca domowa

Polecenie 3.1

Przedstaw mieszkańców największej pustyni świata – Sahary. Możesz to zrobić w formie

plakatu, który zaprezentujesz na lekcji.

Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Pustynie

Zadania
Ćwiczenie 1

Jak nazywamy grupę roślin, które gromadzą zapasy wody?

 epifity

 sukulenty

 suchorośla

 trawy

 turzyce

169_zadanie_1
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 2
Uzupełnij tekst, wybierając odpowiednie słowa spośród podanych: opadów, temperatur,
roślinność, wyższa.

Pustynie charakteryzują się małym pokryciem powierzchni przez , co jest

konsekwencją niskich . Na półpustyniach częstość jest

zwykle kilkakrotnie niż na pustyniach.

Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Jakie cechy pomagają zwierzętom przeżyć na pustyni?

 magazynowanie wody

 szybki bieg

 rzadka sierść lub jej brak

 duże rozmiary ciała

 obecność gruczołów jadowych

 nocny tryb życia

 ograniczenie lub brak pocenia się

 wykorzystywanie wody zawartej w pokarmie

 duże uszy, oddające ciepło

Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 4

Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących gospodarowania wodą przez rośliny żyjące na

pustyniach.

Prawda Fałsz

Rośliny pustynne □ □
wyparowują jak najwięcej
wody, bo to pomaga
obniżyć ich temperaturę.

Pustynne rośliny □ □
ograniczają parowanie
wody, wytwarzając małe
liście lub ciernie.

Rośliny pustynne tworzą □ □

głębokie lub rozległe
systemy korzeniowe.

Rośliny pustynne mogą □ □

przyswajać wodę z rosy
i mgły.

Po deszczu rośliny □ □
pustynne gromadzą
znaczne ilości wody.
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.