Kosmetologia 2019/2020

Ćwiczenie 3
Temat: Budowa i funkcje komórek skóry.

ZAGADNIENIA TEORETYCZNE DO PRZYGOTOWANIA NA ĆWICZENIE:

Komórki naskórka: keratynocyty (biosynteza witaminy D), melanocyty (melanina, biosynteza
melaniny, zaburzenia barwnikowe), komórki Langerhansa, komórki Merkla. Komórki skóry
właściwej: fibroblasty, komórki układu odpornościowego (histiocyty, komórki tuczne).
Komórki tkanki podskórnej: adipocyty.

LITERATURA
1. Adamski Z., Kaszuba A. Dermatologia dla kosmetologów. Elsevier &Partner,
Wrocław 2018.
2. Nowicka D. Ilustrowany podręcznik dla kosmetologów. Wrocław KosMeD, 2017.

Rys. 1. Budowa skóry człowieka.

I. Komórki naskórka
• keratynocyty - komórki nabłonkowe; występują we wszystkich warstwach naskórka;
stanowią około 95% komórek naskórka,
• melanocyty - dendrytyczne komórki barwnikowe, występują w warstwie podstawnej,
• komórki Langerhansa - dendrytyczne komórki układu immunologicznego-
występują w warstwie podstawnej i kolczystej,
• komórki Merkla – swoiste receptory czucia; zlokalizowane w warstwie podstawnej
naskórka.

1
1. Keratynocyty
Funkcja: wytwarzają:
• keratynę - białko filamentów pośrednich; keratyny tworzą monomer (składa się z
domeny pałeczkowatej z globularnymi domenami na końcach). Pary monomerów
łączą się w dimer; dwa dimery łączą się tworząc tetramer. Tetramery łączą się ze sobą
tworząc linopodobny filament keratynowy o średnicy 10 nm.
• swoiste białka - profilagryny, lorykryny , inwolukryny,
• swoiste glikolipidy,
• defensyny (peptydowy antybiotyk),
• witaminę D3 (cholekalcyferol); jest syntetyzowana z 7 dehydrocholesterolu (tzw.
prowitaminy D3) pod wpływem promieniowania UVB (długość fal 290–315 nm) i
przekształcana do kalcidiolu (25-hydroksywitaminy D - 25 OHD) i kalcitriolu
(1,25(OH)2D) – najbardziej aktywnej formy witaminy D.

Keratynocyty w poszczególnych warstwach naskórka:

• warstwa podstawna: tworzą jeden szereg, mają kształt walcowaty (duże jądra
komórkowe), ściśle przylegają do siebie, łączą się ze sobą za pomocą desmosomów, a
z błoną podstawną za pomocą hemidesmosomów.
Nowe keratynocyty powstają w wyniku mitozy zapasowych komórek prekursorowych
tzw. komórek macierzystych, które znajdują się w warstwie podstawnej razem z
komórkami zróżnicowanymi. Po podziale, jedna komórka potomna pozostaje komórką
macierzystą, a druga traci kontakt z błoną podstawną, migruje ku górze i zaczyna się
różnicować.
• warstwa kolczysta: nie dzielą się; tworzą wiele rzędów; łączą się ze sobą za pomocą
desmosomów, które na skutek obkurczania się cytoplazmy, sterczą ponad
powierzchnię komórek, tworząc tzw. „kolce”; komórki ulegają spłaszczeniu;
syntetyzowane są keratyny (typu 1i10), profilagryna, inwolukryna i lorikryna.
• warstwa ziarnista: tworzą 1 lub 2 rzędy; mają kształt wrzecionowaty; spłaszczone
jądra komórkowe; wytwarzają: ziarna keratohialiny zawierające swoiste białka
(profilagryny, lorykryny, inwolukryny); ciałka blaszkowate zawierające swoiste
glikolipidy, które po uwolnieniu do przestrzeni międzykomórkowej tworzą cienką
błonę tzw. barierę Reina. Bariera Reina jest nieprzepuszczalna dla wody i substancji
w niej rozpuszczalnych. Natomiast jest przepuszczalna dla gazów, promieni UV,
witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K, F), hormonów, fitohormonów,

2
 enzymów, aminokwasów, glukozy oraz szkodliwych substancji (nikotyna, ołów, rtęć,
mocne kwasy i zasady).
• warstwa jasna (występuje tylko w grubych naskórkach tj. na podeszwach stóp i na
wewnętrznych stronach dłoni, nie przepuszcza promieni UV): keratynocyty nie mają
jąder komórkowych i organelli; cytoplazma zawiera zagregowane filamenty
keratynowe połączone z filagryną,
• warstwa rogowa: kilka rzędów martwych, mocno spłaszczonych keratynocytów –
korneocytów. Filagryna wiąże filamenty cytokeratynowe w gęstą masę rogowąl
powstają łuseczki rogowe; korneocyty oddzielają się od siebie, ulegając złuszczeniu;
na powierzchni tej warstwy znajduje się ochronny płaszcz lipidowy (mieszanina łoju
wydzielanego przez gruczoły łojowe oraz lipidów pochodzących z komórek
naskórka). Korneocyty połączone są z zewnątrzkomórkowym płaszczem lipidowym
za pomocą korneodesmosomów. Degradacja korneodesmosomów przez enzymy
proteolityczne warunkuje złuszczanie.
Kornifikacja – to fizjologiczna śmierć komórek nabłonkowych naskórka.

Nowe keratynocyty powstają w wyniku mitozy zapasowych komórek prekursorowych tzw.

komórek macierzystych, które znajdują się w warstwie podstawnej. Po podziale, jedna
komórka potomna pozostaje komórką macierzystą, a druga traci kontakt z błoną
podstawną, migruje ku górze i zaczyna się różnicować. Czas przejścia keratynocytów z
warstwy podstawnej do warstwy rogowej prawidłowo wynosi około 28 – 30 dni. W miarę
złuszczania się martwych komórek warstwa podstawna produkuje i wypycha ku górze
nowe keratynocyty.

Przykłady chorób rozwijających się z keratynocytów:

• łuszczyca: wędrówka keratynocytów z warstwy podstawnej do rogowej trwa zaledwie
3-4 dni. W patomechanizmie istotne znaczenie przypisuje się nadmiernej aktywacji
limfocytów T i wydzielanym przez nie cytokinom, które indukują proliferację
keratynocytów.
• rak podstawnokomórkowy skóry (BCC, basal cell carcinoma) i rak
kolczystokomórkowy (cSCC, squamous cell carcinoma): rozwijają się z
keratynocytów w wyniku nagromadzenia się mutacji w genomie tych komórek.
Najważniejszym czynnikiem biorącym udział w powstawaniu tych nowotworów
złośliwych skóry jest wieloletnia, kumulacyjna dawka promieniowania UV.

3
2. Melanocyty
• występują w błonie podstawnej jako pojedyncze komórki dendrytyczne, pozbawione
desmosomów, stanowią 3% wszystkich komórek naskórka;
• kształt gwiaździsty z wypustkami. Średnio 1 melanocyt na 5-10 keratynocytów;
• cytoplazma zawiera owalne jądro komórkowe, rozbudowaną siateczkę
środplazmatyczną szorstką, aparat Golgiego i specyficzne pęcherzyki o średnicy
ok.500 nm zwane melanosomami (są osłonięte błoną). W pęcherzykach tych jest
syntetyzowana i magazynowana melanina. Melanina jest transportowana do
sąsiadujących keratynocytów w melanosomach, gdzie po uwolnieniu gromadzi się
ponad jądrami komórkowymi, osłaniając DNA przed szkodliwym działaniem
promieniowania UV.
Rodzaje melanosomów (melaniny):
• eumelanosomy - kształt elipsoidalny, syntetyzują brązowo-czarną eumelaninę
bogatą w azot; wykazuje ona działanie fotoprotekcyjne; obfita u osób
ciemnoskórych, daje dobre zabezpieczenie przed promieniowaniem UVB,
• feomelanosomy- kształt sferyczny; syntetyzują żołto-czerwoną feomelaninę bogatą w
aminokwasy siarkowe; nie przejawia właściwości ochronnych; duże ilości u osób o
jasnej karnacji (opalają się słabiej i cechują się zwiększonym ryzykiem uszkodzeń
słonecznych skóry); może przyczyniać się do karcynogenezy.
Proporcja eumelaniny do feomelaniny wpływa na odcień skóry. U ludzi z ciemną karnacją
dominują eumelanosomy.
Za biosyntezę melaniny odpowiada enzym – tyrozynaza. Pod wpływem tyrozynazy z
aminokwasu tyrozyny powstaje DOPA (dihydroksyfenyloalanina), następnie DOPA-
chinon, z którego po licznych reakcjach chemicznych powstaje melanina: emelanina lub
feomelanina. Biosynteza melaniny zwiększa się pod wpływem promieniowania UV i jest
regulowana przez hormon MSH (stymulujący melanocyty - melanotropinę). Długotrwała
ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe może prowadzić do poważnego uszkodzenia
melanocytów w skórze, co jest przyczyną powstawania ognisk odbarwień i przebarwień.
Zaburzenia barwnikowe:
• przebarwienia skóry - hiperpigmentacje (nadmierna pigmentacja),
• odbarwienia skóry - powierzchnie skóry pozbawione są barwnika,
• mogą być spowodowane długotrwałą ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe,
czynnikami genetycznymi, hormonalnymi (w czasie ciąży lub w okresie menopauzy),
niektórymi lekami lub kosmetykami.

4
 Przebarwienia miejscowe:
• piegi (ephelides) - dziedziczne zaburzenie autosomalne dominujące, polegające na
wytwarzaniu nadmiaru melaniny przez prawidłowe melanocyty (zwiększona
aktywność melanocytów). Piegi to niewielkie (do 3mm średnicy) plamy barwy jasno
do ciemnobrązowej zlokalizowane najczęściej na twarzy. Występują u osób z jasną
karnacją;
• plamy soczewicowate - jasno lub ciemnobrązowe, większe od piegów, przeważnie
umiejscowione na tułowiu. Powstają pod wpływem długotrwałego przebywania na
słońcu;
• melasma (ostuda) - występuje głównie u kobiet; ciemnobrunatne plamy o
nieregularnym brzegu lokalizują się na skórze twarzy. Często pojawiają się w ciąży
lub przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych. Są odwracalne.
Promieniowanie słoneczne znaczne nasila przebarwienia (ochrona skóry przed
nasłonecznianiem i stosowanie kremów z filtrem UV);
• plamy typu kawy z mlekiem (café au lait) mogą być obecne już przy urodzeniu lub
pojawić się w dzieciństwie; barwy jasnobrunatnej; lokalizują się najczęściej na
tułowiu. Przyczyną jest zwiększona ilość melaniny w melanocytach i komórkach
naskórka warstwy podstawnej.

Odbarwienia skóry – bielactwo:

• to całkowity lub częściowy niedobór barwnika w komórkach skóry, jej przydatków i
w oku,
• bielactwo wrodzone (albinizm) - choroba genetyczna wynikająca z nieprawidłowego
funkcjonowania enzymu tyrozynazy syntetyzującej melaninę,
• bielactwo nabyte (plamy odbarwieniowe) – jest częstym zaburzeniem pigmentacji,
wynikającym z uszkodzenia komórek barwnikowych i zahamowaniu syntezy
melaniny. Nasilenie zmian następuje w wyniku stresu lub intensywnego
nasłonecznienia.

3. Komórki Langerhansa
• występują w warstwie podstawnej i kolczystej,
• stanowią około 3% ogółu komórek skóry. Pochodzą ze szpiku kostnego (pochodzenie
mezenchymatyczne),

5
 • komórki gwiaździste, o nieregularnym konturze jądra komórkowego, zawierają
ziarnistości (tzw. ziarna Birbecka).
Funkcja: odpowiadają za rozpoznanie obcych substancji (antygenów) i ich prezentację
limfocytom T (odpowiedź immunologiczna typu komórkowego). Po rozpoznaniu antygenu
komórki Langerhansa wywędrowują z naskórka i migrują drogą naczyń krwionośnych do
węzłów chłonnych, gdzie prezentują antygen limfocytom T. W trakcie tej migracji stają
się dojrzałymi komórkami dendrytycznymi.
Promieniowanie UV i rentgenowskie w znaczmy stopniu zmniejszają aktywność i liczbę
komórek Langerhansa i obniżają ich aktywność immunologiczną.

4. Komórki Merkla
• występują w warstwie podstawnej,
• liczne w opuszkach palców,
• cytoplazma zawiera liczne ziarnistości zawierające neuropeptydy,
• stanowią swoiste receptory czucia w naskórku. W pobliżu komórek Merkla występują
zakończenia nerwowe.

II. Komórki skóry właściwej

• fibroblasty
• komórki układu odpornościowego:
- histiocyty (makrofagi pochodzące z monocytów krwi),
- komórki tuczne (mastocyty; wydzielają histaminę i heparynę),
- pojedyncze komórki krwi (limfocyty T, granulocyty).

Fibroblasty:
• komórki wrzecionowate z wypustkami leżącymi w jednej płaszczyźnie,
• silnie rozwinięte retikulum endoplazmatyczne, liczne aparaty Golgiego, filamenty
aktynowe i mikrotubule,
• jądro komórkowe zawiera rozproszoną chromatynę i wyraźne jąderka.

Funkcja: produkują i wydzielają do przestrzeni zewnątrzkomórkowej:

• kolagen – stanowi do 75% masy skóry właściwej,
• elastynę – stanowi mniej niż 5% masy skóry właściwej,
• likozaminoglikany (kwas hialuronowy),

6
 • czynniki wzrostu,
• kolagenazę rozkładająca kolagen.

III. Komórki tkanki podskórnej

Tkanka podskórna - to tkanka łączna zawierająca włókna kolagenowe, komórki tłuszczowe
- adipocyty. Pomiędzy nimi występują naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy
elementy gruczołów łojowych i potowych.

Adipocyty:
• powstają z fibroblastów w okresie życia płodowego (głównie 3 trymest ciąży), w
pierwszym roku życia oraz w okresie pokwitania,
• połączenia pomiędzy adipocytami wraz z wiekiem stają się mniej ścisłe, powodując
„opadanie” tkanki i w konsekwencji utratę gęstości skóry.