Źródło: http://pl.fotolia.

com/

KURS Zasady pielęgnacji włosów

MODUŁ Budowa i funkcje skóry

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

1
6 Budowa i funkcje skóry

6.1 Budowa skóry

Skóra jest największym narządem ciała człowieka – waży 18 kg, jej powierzchnia
stanowi około 2 m2, a głębokość wynosi 3 mm. Jej zadaniem jest ochrona organizmu
przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.
W skład skóry wchodzi skóra właściwa i przydatki, do których zalicza się włosy,
gruczoły potowe, mlekowe, łojowe oraz paznokcie. Jedną z najbardziej zauważalnych jej
cech jest barwa – cecha rasowa. Za barwę odpowiada melanina, a najmniej jest jej
w skórze rasy białej.
Przeważnie skóra ma kolor różowo-biały albo różowy u blondynów oraz
u rudych, ale już u szatynów i brunetów – bardziej lub mniej śniady. Natomiast u ludzi
rasy czarnej ma barwę brązową o różnych odcieniach: od jasnego brązu przez kolor
czekoladowy do ciemnego brązu, podeszwy i dłonie nie mają barwnika. U rasy żółtej
spotykana barwa skóry jest od jasnej (u Mongołów) do czerwono-żółtej (u Indian).
Skóra nie jest zabarwiona równomiernie na całej powierzchni ciała. Silniejsze
zabarwienie ma skóra na grzbiecie, a słabiej na piersi i brzuchu. Mocno pigmentowane
są brodawki sutkowe. Ciemniejszą barwę ma również skóra pach, okolic narządów
płciowych, odbytu. Różnica w zabarwieniu zależy także od płci – mężczyźni mają na ogół
ciemniejszą skórę niż kobiety1.

1 Aleksandrowicz R., Mały atlas anatomiczny, PZWL, Warszawa 2004

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

2
 Rysunek 6.1 Budowa skóry
Źródło: http://grzybica.ovh.org/budowa-skory-naskorek.php

Skóra zbudowana jest warstwowo, a w jej skład wchodzą: naskórek, skóra

właściwa i tkanka podskórna.

6.1.1 Naskórek

Cechy naskórka:
 zewnętrzna warstwa skóry;
 jego grubość jest zróżnicowana – od 1/10 do ¼ mm w zależności od miejsca jego
położenia na ciele ludzkim;
 komórki naskórka są zbudowane z pięciu warstw przylegających do siebie;
 charakterystyczną cechą naskórka jest jego rogowacenie w ciągu całego życia
człowieka, dlatego stale się odnawia, jeden cykl odnowy trwa 28 dni;
 wyróżniamy 5 warstw komórek naskórka, które różnią się między sobą kształtem,
wielkością i pełnioną funkcją.

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

3
 Rysunek 6.2 Budowa naskórka
Źródło: http://studiokontur.pl/elektroporacja-torun.html

Zapoznaj się z videocastem „Naskórek”.

6.1.2 Skóra właściwa

Znajduje się pod naskórkiem. Granice głębokości skóry właściwej trudno

określić, ponieważ stopniowo przekształca się ona w tkankę podskórną, łącząc skórę
z głębiej leżącymi strukturami za pomocą powięzi, ścięgien, mięśni itp. Stanowi
najgrubszą warstwę skóry, która zbudowana jest z włókien kolagenowych, co wpływa
na jej rozciągliwość. Skóra właściwa składa się z dwóch warstw: siateczkowej (zbitej)
oraz brodawkowej (wiotkiej).
Obie te warstwy zbudowane są z tkanki łącznej włóknistej, przy czym:
 warstwa brodawkowa – znajduje się pod naskórkiem. Uwypuklone brodawki
uniemożliwiają przesuwanie się warstw względem siebie w obrębie naskórka.
Włókna są ułożone w taki sposób, by absorbować pionowe ruchy skóry;
 warstwa siateczkowa – znajduje się pod warstwą brodawkową. Zbudowana jest
z włókien kolagenowych i elastynowych. Między nimi znajdują się zakończenia
nerwowe, liczne gruczoły, komórki tkanki łącznej oraz mięśnie gładkie (mięśnie
przywłosowe), włosy. Znajdują się również naczynia limfatyczne i krwionośne.
W warstwie siateczkowej włókna ułożone są równolegle do powierzchni skóry,
aby neutralizować możliwe wstrząsy z powierzchni bocznych.
Elastyczność skóry ludzkiej zależy od ilości płynów ustrojowych w skórze
(turgor) oraz od napięcia włókien mięśniowych (tonus). Z wiekiem elastyczność skóry
się zmniejsza.

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

4
6.1.3 Tkanka podskórna

Jest to najgłębiej położona warstwa skóry. Znaczną częścią powierzchni przylega

do mięśni, powięzi oraz ścięgien, zbudowana jest z tkanki łącznej o wiotkiej budowie –
taka konstrukcja umożliwia wchłanianie większej ilości wody.
Włókna klejorodne i sprężyste wypełnione są komórkami tłuszczowymi, których
istotną rolą jest amortyzacja ewentualnych uszkodzeń. W tej części skóry znajdują się
naczynia krwionośne, włókna nerwowe, limfatyczne i gruczoły. Znajduje się tu również
układ naczyniowy skóry, w skład którego wchodzą naczynia żylne, limfatyczne
i tętnicze. Są to naczynia delikatne i cienkie.
Tkanka podskórna jest bardzo mocno rozbudowana, tworząc gęstą sieć
naczyniową, natomiast większe naczynia limfatyczne i krwionośne znajdują się
w mięśniach. Naczynia krwionośne (włosowate) dochodzą aż do warstwy
brodawkowatej skóry właściwej. Ich zadaniem jest odżywianie naskórka. Limfa, która
przenika przez ściany naczyń włosowatych, pośredniczy w transporcie odżywczym
z naczyń krwionośnych do komórek skóry.
Naczynia limfatyczne znajdują się w tkance podskórnej oraz warstwie
brodawkowatej skóry – pomagają w regulacji cieplnej organizmu.

6.2 Funkcje i narządy pomocnicze skóry

Skóra spełnia wiele funkcji. Z jednej strony, kontaktuje się z czynnikami

zewnętrznymi, a z drugiej strony – z wewnętrznym środowiskiem organizmu.

Rysunek 6.3 Funkcje skóry

Źródło: http://www.eucerin.com/pl/o-skorze/o-skorze/fizjologia-skory/funkcje-ochronne-w-zarysie/

Rola skóry:
1. ochrona przed zimnem, ciepłem, promieniowaniem;
2. ochrona przed naciskiem, uderzeniami, otarciami;
3. ochrona przed substancjami chemicznymi;

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

5
 4. ochrona przed drobnoustrojami (tworzenie ochronnego płaszcza kwasowego);
5. ochrona przed ciepłem i utratą wody;
6. walka z drobnoustrojami;
7. absorpcja określonych substancji;
8. perspiracja (chłodzenie);
9. regulacja krążenia i temperatury przez zmiany łożyska naczyniowego skóry;
10. narządy odczuwania nacisku, wibracji, dotyku, bólu i temperatury.

Funkcje skóry:
 funkcja ochronna – ochrona przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi
(urazy chemiczne, mechaniczne, promienie UV, utrata wilgoci, mikroorganizmy);
 funkcja termoregulacyjna – regulacja temperatury organizmu przez naczynia
krwionośne, przez owłosienie i gruczoły potowe;
 funkcja percepcyjna – skóra jest narządem zmysłu dotyku i jest czuła na ból
i temperaturę, odbiera bodźce za pomocą zakończeń nerwowych w skórze;
 funkcja diagnostyczna – reakcja skóry na procesy zachodzące w organizmie.
W przypadku niedoboru bądź nadmiaru substancji odżywczych lub złego
funkcjonowania hormonów budowa i wygląd skóry mogą ulec zmianom;
 funkcja ochrony chemicznej i odpornościowej – gruczoły łojowe i potowe
wytwarzają na powierzchni skóry osłonę kwaśno-lipidową. Kwaśny odczyn skóry
pH 5,5 chroni przed drobnoustrojami i odczynem zasadowym występującym np.
mydłach;
 funkcja resorbcyjna – skóra zapobiega nadmiernemu odparowaniu wody,
odgrywa bardzo ważną rolę w gospodarce wodno-tłuszczowej. Niewielkie jej
przesuszenie może doprowadzić do zniszczenia bariery chroniącej przed utratą
wody;
 narządy pomocnicze – to twory nabłonkowe skóry: gruczoły, paznokcie oraz
włosy, różnią się kształtem, przeznaczeniem i miejscem występowania.

6.2.1 Gruczoły skórne

Ich zadaniem jest wydzielanie oraz produkowanie substancji natłuszczających

bądź nawilżających. Są to: gruczoły potowe, łojowe, wonne.
Gruczoł potowy – jego zadaniem jest produkcja substancji zwanej potem, która
wydostaje się na powierzchnię skóry, pełni ważną rolę, ponieważ reguluje temperaturę
ciała.
Na ciele ludzkim znajduje się ok. 2 mln. gruczołów potowych. Nie są umieszczone
w paznokciach, i niektórych częściach zewnętrznych narządów płciowych.

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

6
 Największe skupisko gruczołów jest na dłoniach, czole i stopach. Na ilość
i intensywność wydzielanego potu ma wpływ temperatura ciała oraz posiłków, wysiłek
fizyczny i ilość spożywanych pokarmów jak również emocje (stres, strach).
Mamy dwa rodzaje gruczołów potowych: gruczoły ekrynowe (występujące
w całej skórze) oraz gruczoły apokrynowe (występujące w okolicach pach, narządów
płciowych, odbytu, brodawek sutkowych, powiek, mieszków włosowych).
Zaczynają one produkcję wydzieliny już w 7 miesiącu życia płodowego.
Występują w miejscach owłosionych i nieowłosionych, a tworzą się z naskórka.
Gruczoł zbudowany jest z części wydzielniczej (ciało gruczołu potowego), która
otoczona jest drobnymi naczyniami włosowatymi, i części wyprowadzającej. Kanał
potowy przechodzi pionowo najpierw przez skórę właściwą, a później spiralnie do
naskórka i uchodzi skośnie otworem potowym na powierzchni. Na ich ilość i wielkość
ma wpływ wiek, rasa, właściwości indywidualne.
Gruczoły potowe pracują zwykle naprzemiennie. Jeżeli temperatura otoczenia
przekroczy 32°C, to jednocześnie pracują wszystkie gruczoły i wtedy pot ma postać
kropli. Wytworzony na powierzchni skóry pot tworzy z łojem emulsję, która stanowi
bazę ochronną zwaną kwaśnym płaszczem ochronnym skóry.

6.2.2 Włosy

Pokrywają całe ciało ludzkie, największa ich ilość jest na głowie i okolicach
łonowych. Są to cienkie zrogowaciałe włókna.

Rysunek 6.4 Budowa włosa

Źródło: http://dbajozdrowie.frix.pl/post/514982/budowa-i-rodzaje-wlosow

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

7
 Cechy włosów:
 włosy spełniają wiele funkcji w organizmie ludzkim: chronią skórę przed
promieniami UV oraz zimnem, rzęsy chronią przed kurzem, insektami oraz
przekazują bodźce zmysłowe;
 włos tworzy się w mieszku włosowym;
 włos składa się z trzonu – łodygi i pęcherzyka zawierającego korzeń (brodawka
włosa połączona z końcówkami nerwów i naczyniami włosowatymi);
 stan włosów i ich długość zależą od wielu czynników: genetycznych
i hormonalnych (androgeny), czynników zewnętrznych i stanu zdrowia całego
organizmu.

6.3 Choroby skóry głowy2

Choroby owłosionej skóry głowy spotykane są bardzo często. Do najczęstszych

zaliczyć można: łupież, łojotokowe zapalenie skóry, łysienie i grzybice.

6.3.1 Łupież

To częste schorzenie owłosionej skóry głowy. Przeważnie występuje u ludzi rasy

białej, rzadziej u przedstawicieli rasy czarnej. Główną przyczyną łupieżu jest szybsze
rogowacenie naskórka głowy.
Rozróżniamy łupież zwykły (suchy) i tak zwany tłusty. Łupież zwykły cechuje się
drobnymi łuszczącymi się płatkami bez oznak zapalnych, które samoistnie albo pod
wpływem czesania opadają. Kolor łuseczek jest szaro-srebrzysty. Łupież tłusty –
występuje w ogniskach, które składają się z mocno przylegających żółtawych łusek.
Towarzyszy im stan zapalny skóry i świąd. Łupież tłusty jest częstą przyczyną
wzmożonego wypadania włosów.
Okres pojawiania się łupieżu to około 10 roku życia, a jego nasilenie występuje
między 15 a 24 rokiem życia. Łupież bardzo często powiązany jest z łojotokiem albo
udziałem grzybów drożdżopodobnych, jako schorzenie nie jest groźny, lecz uporczywy
i nieestetyczny.

6.3.2 Łojotokowe zapalenie skóry

Występuje u ludzi ze skłonnościami do łojotoku. Atakuje zazwyczaj twarz i skórę

głowy. Jest to choroba przewlekła i nawracająca. Objawia się łuszczącymi się,
zaczerwienionymi ogniskami zapalnymi, którym towarzyszy świąd. Miejsca zapalne na
głowie to zazwyczaj granica włosów na czole, w brwiach, w fałdach nosa, w granicach
przynosowych. Ten rodzaj schorzenia wymaga starannej pielęgnacji i odpowiedniego
leczenia.

2 Jabłońska S., Chorzelski T., Choroby skóry, PZWL, Warszawa 1988.

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

8
6.3.3 Łojotok

Nazywany „przetłuszczaniem się” włosów, spotykany jest zarówno u osób

młodych, jak i dojrzałych. Spowodowany jest wzmożonym wydzielaniem łoju przez
gruczoły łojowe, często towarzyszy mu łupież zwykły albo tłusty. Przyczyną jego
powstawania jest nadczynność gruczołów łojowych.

6.3.4 Łysienie

Jest to nadmierne wypadanie włosów, przekraczające naturalne wymiary.

Przyczyny łysienia są różne, może być dziedziczne.
Łysienie androgenowe
Przyczyną tego łysienia może być nadwrażliwość korzenia włosa na męski
hormon androgen. Wypadanie włosów u mężczyzn i kobiet jest różne. U kobiet związane
jest z zaburzeniami hormonalnymi i po ich usunięciu włosy przestają wypadać.
Natomiast w przypadku mężczyzn stosowanie takiej samej kuracji jak u kobiet nie
zahamuje wypadania włosów.
Łysienie rozlane
Jest to rodzaj łysienia równomiernie rozłożonego. Prześwity pojawiają się na
górnych partiach głowy i w zakolach czołowych. Czynniki mające wpływ na wypadanie
włosów są różne. Można do nich zaliczyć takie zaburzenia jak: napromieniowanie
(terapia przeciwrakowa), stres, nerwica, zaburzenia przemiany materii, zakażenia,
zmiany hormonalne wywołane środkami antykoncepcyjnymi. W przypadku tego typu
łysienia wyeliminowanie przyczyn pozwala na ponowne odrastanie włosów.
Łysienie plackowate
Przyjmuje kształt owalny albo kolisty o ostrych granicach miejsc pozbawionych
włosów. W miejscach łysienia włosy można lekko i bezboleśnie wyciągnąć. Włosy
niecałkowicie posiwiałe tracą pigment. Leczenie jest długie, z możliwością nawrotów
choroby. Włosy na nowo odrastające mogą nie mieć barwnika, lecz z czasem kolor się
wyrówna. Choroba ta dotyka osób w wieku 10–30 lat, a przyczyny jej powstawania nie
są do końca znane.

6.3.5 Grzybica

Wywołana jest przez grzyby i atakuje skórę głowy, stopy i paznokcie. Jest to
choroba, którą można się bardzo łatwo zarazić. Wyglądem przypomina ogniska zapalne
łuszczycy, występuje swędzenie skóry, zaczerwienie, a włosy obłamują się. U mężczyzn
może dojść do zakażenia w obrębie włosów na brodzie.
Głębokie zakażenie, grzybica strzygąca, prowadzi do zarażenia mieszka włosa
oraz samego włosa. Dochodzi do silnych stanów zapalnych i guzkowatych nacieków.
Ropne zakażenia szerzą się na sąsiadującą z ogniskami zapalnymi zdrową skórę.
Zakażone włosy tracą połysk i kolor oraz wypadają. Źródłem zakażenia jest zarażony
grzybicą człowiek, a używanie tych samych przedmiotów higieny osobistej czy ubrań
prowadzi do zarażenia zdrowych osób.

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

9
6.4 Zmiany pasożytnicze, wirusowe, bakteryjne skóry3

Choroby pasożytnicze skóry spotykane najczęściej u człowieka to wszawica

i świerzb.
Zapoznaj się z audiocastem „Wybrane zmiany pasożytnicze, wirusowe
i bakteryjne skóry”.

6.4.1 Świerzb

Choroba zakaźna wywołana przez roztocza świerzbowca. Przenoszona przez

bezpośredni kontakt z zarażoną osobą i za pomocą ubrania. Świerzbowce (samice)
wnikają do naskórka i robią w nim tunel, co powoduje świąd. Żywią się martwym
naskórkiem. Jaja świerzbowca składane są w uprzednio wydrążonych tunelach i po
upływie ok. 3 tygodni uzyskują dojrzałość płciową. Świerzb przenoszony jest przez
kontakt bezpośredni, np. dotyk, albo pośredni, np. przez ubrania. Roztocza
umiejscawiają się na palcach rąk, w zgięciach, w fałdach skóry, na podbrzuszu
i w okolicach krocza. Zmiany skórne mają postać pęcherzyków, grudek lub krost.
Leczenie polega na miejscowym stosowaniu leków przeciwświerzbowych. Osoby mające
kontakt z chorym powinny być też poddane leczeniu.

6.4.2 Róża

Występuje u dzieci i starszych osób. Zakażenie wywołuje paciorkowiec (rzadko

gronkowiec). Zmiany na skórze mają postać ostrych ognisk zapalnych
zaczerwienionych, gorących, obrzękniętych. W cięższych przypadkach mogą
występować pęcherze z substancją ropną bądź krwistą, czasami nawet martwica czy
zgorzele. Dodatkowo występuje gorączka, powiększone, obrzęknięte węzły chłonne,
podwyższone OB i leukocytoza.

6.4.3 Liszajec zakaźny

Spotykany jest przeważnie u dzieci. Do zakażenia dochodzi w momencie

uszkodzenia tkanki łącznej przez zadrapanie. Skóra zostaje zakażona przez paciorkowce
i gronkowce.

6.4.4 Choroby wirusowe

Choroby wirusowe, z jakimi może zetknąć się fryzjer w swojej pracy, to brodawki
skórne i opryszczki.

6.4.5 Brodawka skórna

Rodzaje brodawek skórnych:

 brodawka zwykła – to grudkowata wypukła powierzchnia mająca barwę skóry,
a czasami mająca kolor szarobrązowy. Brodawki mogą pojawiać się na
paznokciach, dłoniach i są bolesne. Jest to choroba zakaźna;

3 Opalińska M., Prystupa K., Stąpór W., Dermatologia praktyczna, PZWL, Warszawa 1997.

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

10
  brodawka płaska – przyjmuje postać gładką i płaską, nieznacznie wystając nad
powierzchnię skóry, występuje na grzbietach dłoni i twarzy;
 brodawki stóp – występują na podeszwie stóp, są bolesne i męczące.

6.5 Literatura

6.5.1 Literatura obowiązkowa

 Aleksandrowicz R., Mały atlas anatomiczny, PZWL, Warszawa 2004;

 Jabłońska S., Chorzelski T., Choroby skóry, PZWL, Warszawa 1988;
 Opalińska M., Prystupa K., Stąpór W., Dermatologia praktyczna, PZWL, Warszawa
1997.

6.5.2 Literatura uzupełniająca

 Koźmińska-Kubarska, Zarys kosmetyki lekarskiej, PZWL, Warszawa 1991;

 Krechowiecki A., Kubik W., i in., Anatomia człowieka, PZWL, Warszawa 1992;
 Michalik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL, Warszawa
2004;
 Rassner G., Dermatologia. Podręcznik i atlas., Urban & Partner, Wrocław 1994;
 Stander Ch., Zarys dermatologii i wenerologii, Urban & Partner, Wrocław 1999;
 Suchanek J., Dermatologia, ZWCRS, Warszawa 1984;
 Sumirska Z., Bezpieczeństwo i higiena pracy w zawodzie fryzjer, SUZI, Warszawa
2002;
 Wąsik F., Baran E., Szepietowski J., Atlas chorób skóry, Wrocław 1993.

6.6 Netografia

 http://dermatologia.mp.pl/choroby/chorobyskory.html;
 http://fantaostas.wikidot.com/czlowiek-wspolczesny;
 https://www.google.pl/search?q=budowa+sk%C3%B3ry&tbm=isch&tbo=u&%20
%E2%80%A2;
 https://www.google.pl/search?q=funkcje+sk%C3;
 http://www.noni1.com.pl/123,grzybica_skory.html;
 http://www.swierzb.strefa.pl/.

6.7 Spis rysunków

Rysunek 6.1 Budowa skóry ......................................................................................................................... 3

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

11
Rysunek 6.2 Budowa naskórka .................................................................................................................. 4
Rysunek 6.3 Funkcje skóry .......................................................................................................................... 5
Rysunek 6.4 Budowa włosa ......................................................................................................................... 7

6.8 Spis treści

6 Budowa i funkcje skóry ....................................................................................................................... 2

6.1 Budowa skóry ....................................................................................................................................................2
6.1.1 Naskórek ...............................................................................................................................................................................3
6.1.2 Skóra właściwa ...................................................................................................................................................................4
6.1.3 Naskórek podskórny ........................................................................................................................................................5
6.2 Funkcje i narządy pomocnicze skóry .......................................................................................................5
6.2.1 Gruczoły skórne .................................................................................................................................................................6
6.2.2 Włosy ......................................................................................................................................................................................7
6.3 Choroby skóry głowy ......................................................................................................................................8
6.3.1 Łupież .....................................................................................................................................................................................8
6.3.2 Łojotokowe zapalenie skóry .........................................................................................................................................8
6.3.3 Łojotok ...................................................................................................................................................................................9
6.3.4 Łysienie ..................................................................................................................................................................................9
6.3.5 Grzybica .................................................................................................................................................................................9
6.4 Zmiany pasożytnicze, wirusowe, bakteryjne skóry ........................................................................ 10
6.4.1 Świerzb ............................................................................................................................................................................... 10
6.4.2 Róża ...................................................................................................................................................................................... 10
6.4.3 Liszajec zakaźny.............................................................................................................................................................. 10
6.4.4 Choroby wirusowe......................................................................................................................................................... 10
6.4.5 Brodawka skórna ........................................................................................................................................................... 10
6.5 Literatura .......................................................................................................................................................... 11
6.5.1 Literatura obowiązkowa ............................................................................................................................................. 11
6.5.2 Literatura uzupełniająca ............................................................................................................................................. 11
6.6 Netografia ......................................................................................................................................................... 11
6.7 Spis rysunków................................................................................................................................................. 11

Kurs: Zasady pielęgnacji włosów

12