Komórki układu odpornościowego człowieka

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Komórki układu odpornościowego człowieka

Odporność organizmu zapewniają m.in. komórki układu odpornościowego, które identyfikują i likwidują
patogeny oraz komórki nowotworowe.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Układ odpornościowy chroni organizm człowieka przed chorobami. W reakcjach

obronnych biorą udział właściwie wszystkie komórki ciała. Informują one układ
odpornościowy o swoim stanie za pośrednictwem wyspecjalizowanych białek MHC‐I. Jeżeli
wśród białek prezentowanych na powierzchni komórki znajdą się obce dla organizmu
antygeny, automatycznie uruchamiana jest odpowiedź odpornościowa.
Twoje cele

Poznasz rodzaje komórek układu odpornościowego człowieka i ich pochodzenie.

Dowiesz się, jakie są funkcje komórek układu odpornościowego człowieka.
Wykażesz związek komórek odpornościowych z reakcją odpornościową organizmu
człowieka.
Przeczytaj

W uruchamianiu reakcji odpornościowej (immunologicznej) szczególną funkcję pełnią

wyspecjalizowane komórki układu odpornościowego (immunologicznego), wśród których
wyróżnia się dwie podstawowe grupy: fagocyty i limfocyty.

Pochodzenie komórek układu odpornościowego

Komórki układu odpornościowego, podobnie jak wszystkie elementy morfotyczne krwi, powstają w szpiku
kostnym. Następnie nabywają zdolność do odpowiedzi immunologicznej – w procesie nazywanym
dojrzewaniem limfocytów. Proces ten polega na utworzeniu się na powierzchni limfocytów
charakterystycznych receptorów, które rozpoznają antygeny. Natomiast fagocyty przemieszczają się do
różnych miejsc w organizmie, tam gdzie pojawiają się czynniki chorobotwórcze.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Fagocyty (komórki żerne)

Wspólną cechą wszystkich fagocytów jest zdolność do rozpoznawania obcych dla

organizmu patogenów lub zmienionych komórek własnych oraz pochłanianie ich
i zabijanie, czyli fagocytoza.
Fagocyty w działaniu
1
2

4
3

Wypustki cytoplazmatyczne

Bakteria

Fagosom

Lizosom

Fagolizosom

Bakterie strawione przez enzymy lizosomalne

7

Egzocytoza resztek strawionych bakterii

Komórka żerna otacza patogen za pomocą wypustek cytoplazmatycznych, tworząc wakuolę nazywaną
fagosomem. Następnie z błoną fagosomu łączą się błony lizosomów – pęcherzyków cytoplazmatycznych,
które zawierają enzymy trawienne. W wyniku połączenia obu struktur enzymy trawienne rozkładają uwięziony
w fagosomie patogen na drobne cząsteczki. Peptydowe cząstki sfagocytowanego materiału (antygeny)
prezentowane są na powierzchni fagocytu za pomocą białka błonowego MHC-II, co uruchamia odpowiedź
immunologiczną.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka

Fagocyty osiadłe w różnych narządach noszą specyficzne nazwy, pochodzące m.in. od

ich lokalizacji lub nazwiska odkrywcy. Makrofagi zlokalizowane w wątrobie to komórki
Browicza–Kupffera, komórki odpornościowe mózgu noszą nazwę mikrogleju, w nerkach
znajdują się komórki mezangium, a w płucach – makrofagi pęcherzykowe.

Wśród fagocytów wyróżnia się komórki dendrytyczne, makrofagi, neutrofile i eozynofile.

Komórki dendrytyczne

Komórki te mają liczne rozgałęziające się wypustki, podobne do wypustek komórki

nerwowej (dendrytów) – stąd pochodzi ich nazwa. Są to jedne z najważniejszych
komórek mających zdolność prezentacji antygenów. Ich główną rolą jest
wychwytywanie i przenoszenie antygenu do węzłów chłonnych oraz jego prezentacja
limfocytom, które w ten sposób pobudzane są do reakcji immunologicznej. Komórki
dendrytyczne występują wszędzie tam, gdzie organizm komunikuje się ze
środowiskiem zewnętrznym, np. w nabłonku jamy nosowej.

Makrofagi

Neutrofile (granulocyty obojętnochłonne)

Eozynofile (granulocyty kwasochłonne)

Limfocyty
Limfocyty powstają w szpiku kostnym, następnie niektóre z nich wędrują do grasicy, gdzie
namnażają się i dojrzewają, pozostałe zaś kontynuują rozwój w szpiku.

Dojrzałe limfocyty wśród erytrocytów – wraz z krwią krążą w naczyniach krwionośnych, gotowe do udziału
w reakcjach odpornościowych.
Źródło: Mary Ann Thompson, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Limfocyty są odpowiedzialne za specyficzne rozpoznawanie czynników chorobotwórczych.

Warunkują również pamięć immunologiczną. Niektóre z nich specjalizują się
w rozpoznawaniu antygenów i wytwarzaniu przeciwciał, inne mają zdolność do niszczenia
patogenów i nietypowych komórek organizmu przez bezpośredni kontakt z nimi lub
wydzielanie substancji cytotoksycznych.

Klasy limfocytów:

Limfocyty T – namnażają się i dojrzewają w grasicy. Uczestniczą we wczesnych fazach

odporności nieswoistej.

Limfocyty Th (pomocnicze; ang. helper) – wspomagają odpowiedź humoralną

i komórkową poprzez bezpośredni kontakt z patogenem oraz wydzielanie cytokin.
Rozpoznają antygeny związane z białkami MHC‐II prezentowane przez makrofagi
i ułatwiają aktywację limfocytów B, pomagając im przekształcić się w komórki
plazmatyczne.

Limfocyty Tc (cytotoksyczne) – odróżniają komórki obce od komórek organizmu dzięki

zdolności rozpoznawania antygenów związanych z białkami MHC‐I. Dzięki
specyficznym receptorom rozpoznają komórki zainfekowane wirusami (które za
pomocą białek MHC‐I prezentują obcy antygen), a następnie za pośrednictwem
specyficznych substancji cytotoksycznych stymulują je do samounicestwienia
(apoptozy). Niszczą również własne komórki zmienione nowotworowo.
 Limfocyty Treg (regulatorowe, dawniej nazywane supresorowymi – Ts) – kontrolują
aktywność pozostałych limfocytów i innych komórek układu odpornościowego.
Hamują reakcje immunologiczne, np. po wyeliminowaniu stanu zapalnego,
zabezpieczając organizm przed autoagresją. Zwiększają tolerancję na zewnętrzne
antygeny, np. chroniąc płód przed odrzuceniem przez układ odpornościowy matki.
Biorą udział w reakcjach tolerancji na antygeny pokarmowe.

Limfocyty B – namnażają się i dojrzewają w szpiku kostnym.

Komórki NK – naturalni zabójcy (ang. natural killers)

Dlaczego limfocyty B po osiągnięciu dojrzałości przemieszczają się ze szpiku do węzłów

chłonnych? Jak sądzisz, na czym polega specjalizacja limfocytów B w tych narządach?

Ciekawostka

Limfocyty T dojrzewające w grasicy wzięły swą nazwę od łacińskiej nazwy tego narządu
(thymus). Natomiast nazwa limfocytów B pochodzi od łacińskiej nazwy kaletki
Fabrycjusza (bursa Fabricii), w której u ptaków zachodzi dojrzewanie tych komórek, lub
od angielskiej nazwy szpiku (bone marrow).

Reakcje obronne mogą być wspomagane przez inne komórki odpornościowe, takie jak
bazofile (granulocyty zasadochłonne) oraz komórki tuczne, rozmieszczone w obrębie
różnych narządów. Wytwarzają one i uwalniają do układu krążenia różnego rodzaju
mediatory, m.in. histaminę, które wpływają na rozwój odpowiedzi immunologicznej. Ich
zasadniczą rolą jest wywoływanie lokalnego stanu zapalnego w reakcji na czynniki
zewnętrzne, jakimi są wszelkie patogeny, np. wirusy, bakterie, alergeny.

Dla zainteresowanych
 Limfocyty T (na zdjęciu: kolor niebieski), monocyty i makrofagi zlokalizowane we krwi, szpiku kostnym,
przewodzie pokarmowym i ośrodkowym układzie nerwowym są celem ataku wirusa HIV (na zdjęciu: kolor
żółty). Wirus niszczy komórki układu odpornościowego, co zwykle po 8–10 latach od zakażenia prowadzi
do rozwoju zespołu nabytego niedoboru odporności – AIDS (acquired immunodeficiency syndrome).
Źródło: Seth Pincus, Elizabeth Fischer, Aus n Athman, Na onal Ins tute of Allergy and Infec ous Diseases/NIH, Flickr.

Słownik
alergen

antygen wywołujący reakcję alergiczną

autoagresja

reaktywność układu immunologicznego skierowana przeciw antygenom własnych

tkanek, prowadząca do uszkodzenia i zaburzenia funkcji narządów; wynika z reakcji
komórkowych z udziałem limfocytów T oraz reakcji przeciwciał na własne antygeny
białka MHC-I

białka błonowe tworzące główny układ zgodności tkankowej; występują powszechnie we

wszystkich komórkach organizmu; prezentują na powierzchni komórki krótkie peptydy,
powstałe w trakcie rozpadu własnych białek komórki
białka MHC-II

białka błonowe komórek układu odpornościowego występujące m.in. w komórkach

żernych; prezentują na powierzchni peptydy pochodzące z białek (antygenów)
sfagocytowanych komórek
cytokiny
peptydowe substancje hormonopodobne wytwarzane głównie przez komórki układu
odpornościowego i oddziałujące na aktywność biologiczną innych, sąsiadujących z nimi
i współdziałających komórek; cytokiny wytwarzane przez limfocyty noszą nazwę
limfokin, a przez monocyty – monokin; powszechnie stosowana nazwa „interleukiny”
odnosi się do cytokin (m.in. limfokin i monokin) wytwarzanych przez leukocyty (krwinki
białe)
fagocyt

komórka żerna, która jest zaangażowana w reakcje odpornościowe zwierząt i ludzi.

Zdolna do migracji i fagocytowania oraz zabijania obiektów potencjalnie niebezpiecznych
dla organizmu. Wyposażona w mechanizm odróżniania prawidłowych struktur własnego
organizmu od elementów obcych (np. drobnoustrojów)
fagocytoza

(gr. phagein – jeść, kytos – komórka) rodzaj endocytozy; proces pochłaniania (pożerania)
cząstek nieorganicznych oraz komórek lub ich fragmentów przez organizmy
jednokomórkowe bądź wyspecjalizowane komórki organizmów o bardziej złożonej
budowie (fagocyty)
heparyna

substancja uwalniania m.in. przez bazofile (leukocyty zasadochłonne) w procesie

zapalnym, zmniejszająca krzepliwość krwi
histamina

hormon tkankowy z grupy amin biogennych, m.in. rozszerza naczynia włosowate, kurczy
mięśnie gładkie, pobudza wydzielanie niektórych gruczołów (np. wydzielanie soku
żołądkowego)
mediator

substancja uczestnicząca w regulowaniu reakcji immunologicznych

mikroglej

komórki tkanki glejowej występujące w ośrodkowym układzie nerwowym; na skutek

stanu zapalnego ulegają aktywacji i przekształcają się w typowe makrofagi
odporność nieswoista

odporność niezależna od rozpoznawania antygenów przez przeciwciała i receptory

limfocytów T i B. Jest mniej selektywna niż odporność swoista
pamięć immunologiczna

właściwość układu immunologicznego organizmu polegająca na szybszym i swoistym

reagowaniu przy kolejnym kontakcie z danym antygenem
Grafika interaktywna

1 4 8 9 10 11
14 15

2 3 5 6 7 12 13

Limfocyty B
Odpowiedzialne są za humoralną odpowiedź odpornościową, czyli wytwarzanie przeciwciał.

2
 Komórki plazmatyczne
Wytwarzają przeciwciała skierowane przeciw określonemu antygenowi.

Komórki pamięci
Odpowiadają za pamięć immunologiczną organizmu. Zapewniają długotrwałą odporność na
chorobę spowodowaną określonym antygenem, w tym także prawidłowe działanie
szczepionek.

Limfocyty T
Są odpowiedzialne za komórkową odpowiedź odpornościową.
5

Limfocyty Th
Wspomagają reakcje immunologiczne przez współdziałanie z fagocytami i limfocytami B.

Limfocyty Tc
Za pomocą receptorów rozpoznają komórki zakażone przez wirusy oraz własne komórki
nowotworowe, a następnie je niszczą, wydzielając specyficzne cytotoksyny.

Limfocyty Treg
Regulują siłę odpowiedzi immunologicznej, hamują reakcje obronne układu
odpornościowego.

Komórki NK
 „Naturalni zabójcy” – za pomocą substancji cytotoksycznych, spontanicznie, bez aktywacji
niszczą komórki nowotworowe organizmu lub te, które zostały zainfekowane przez wirusy.

Neutrofile
Wykrywają i pochłaniają bakterie oraz resztki komórek w zranionych lub zainfekowanych
tkankach.

10
 Eozynofile
Fagocytują kompleksy przeciwciało–antygen, zwalczają pasożyty, opłaszczając ich ciało.

11

Monocyty
Leukocyty, które powstają i dojrzewają w szpiku kostnym, skąd migrują do krwi i tkanek,
gdzie przekształcają się w makrofagi lub komórki dendrytyczne.
12

Komórki dendrytyczne
Pobudzają limfocyty do działania. Wychwytują i przenoszą do węzłów chłonnych antygeny,
a następnie prezentują je limfocytom Th. W ten sposób pobudzają je do reakcji
immunologicznej.

13

Makrofagi
Pochłaniają i unicestwiają patogeny, a ich fragmenty prezentują na swojej powierzchni.
W przypadku infekcji jako pierwsze docierają do miejsca zakażenia i rozpoczynają reakcję
odpornościową.
14

Bazofile
Mają niewielką zdolność do fagocytozy. Pobudzone do reakcji alergicznej uwalniają
histaminę, rozszerzającą naczynia krwionośne i zwiększającą ich przepuszczalność, oraz
heparynę, obniżającą krzepliwość krwi.

15
 Komórki tuczne (mastocyty)
Wywołują miejscowy stan zapalny w reakcji na czynniki zewnętrzne, takie jak zranienie,
infekcja bakteryjna, kontakt z alergenem, przez wydzielanie mediatorów procesów
zapalnych, m.in. histaminy.

Komórki układu odpornościowego człowieka.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Wyjaśnij, w jaki sposób organizm rozpoznaje patogeny, oraz wymień komórki układu
odpornościowego, które biorą udział w nieswoistej odpowiedzi immunologicznej.

Polecenie 2

Opisz rolę limfocytów, jaką odgrywają w swoistej odpowiedzi immunologicznej.

Polecenie 3

Proces dojrzewania limfocytów zachodzi w szpiku kostnym lub grasicy. W dzielących się
komórkach dochodzi wówczas do rearanżacji genów, co pozwala na powstanie olbrzymiej,
szacowanej na miliardy, liczby komórek, z których każda ma odmienny rodzaj receptorów
w błonie komórkowej.

Wyszukaj w dostępnych źródłach informacje na temat mechanizmu różnicowania się komórek

limfatycznych typu B i typu T podczas procesu dojrzewania. Wyjaśnij, jakie znaczenie dla
organizmu człowieka ma tak olbrzymia liczba specyficznych komórek odpornościowych. Jak
sądzisz, czy taki ogrom komórek zapewnia całkowite bezpieczeństwo organizmu?
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz te komórki odpornościowe, które mają zdolność do fagocytozy.

 Komórka dendrytyczna

 Makrofag

 Komórka tuczna

 Neutrofil

 Bazofil

 Eozynofil

 Limfocyt B

 Limfocyt T

 Komórka NK
Ćwiczenie 2 輸

Ułóż w odpowiedniej kolejności etapy fagocytozy patogenu przeprowadzanej przez komórkę

żerną.

Komórka żerna otacza patogen za pomocą wypustek cytoplazmatycznych. 

Prezentacja antygenu za pomocą białka błonowego MHC-II uruchamia odpowiedź


immunologiczną.

Enzymy trawienne rozkładają uwięziony w fagosomie patogen. 

Powstaje wodniczka pokarmowa – fagosom. 

Z błoną fagosomu łączą się błony lizosomów. 

Peptydowe cząstki patogenu prezentowane są jako antygeny na powierzchni


fagocytu.
Ćwiczenie 3 輸
Zaznacz te nazwy komórek odpornościowych, które mają zdolność do prezentowania
antygenów na swojej powierzchni, a następnie wyjaśnij, jakie to ma znaczenie dla
zainfekowanego organizmu.

 Limfocyty T

 Makrofagi

 Komórki NK

 Limfocyty B

 Eozynofile

 Komórki dendrytyczne

 Neutrofile

Ćwiczenie 4 醙

Przyporządkuj rodzaje limfocytów do pełnionych przez nie funkcji.

Biorą udział w aktywacji limfocytów B. Limfocyty Treg

Pobudzają komórki zainfekowane przez

Limfocyty B
wirusy do apoptozy.

Zabezpieczają organizm przed

Limfocyty Th
autoagresją.

Wytwarzają ogromne ilości przeciwciał. Limfocyty Tc

 Ćwiczenie 5 醙

Uzupełnij luki w zdaniach, wybierając jedną z dostępnych możliwości.

Po przełamaniu powierzchniowej bariery obronnej do wnętrza organizmu dostają się czynniki

chorobotwórcze. W miejscu infekcji rozwija się stan zapalny, którego objawem jest
zaczerwienienie, na skutek zwiększonej przepuszczalności naczyń spowodowanej przez
histaminę  heparynę  – związek wydzielany przez bazofile  eozynofile  i

komórki tuczne  komórki dendrytyczne  . Do miejsca infekcji przemieszczają się

komórki żerne, przede wszystkim makrofagi  plazmocyty  , których zadaniem jest
zwalczenie patogenów.

Ćwiczenie 6 醙

Oceń, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Prawda Fałsz
Komórki NK, wywodzące się z linii limfoidalnej, mają
zdolność do spontanicznego zabijania niektórych komórek  
nowotworowych i zaatakowanych przez wirusy.
Wykonawczymi limfocytami B są monocyty produkujące
przeciwciała, rozpoznające i wiążące specyficzne dla nich  
antygeny.
Limfocyty pamięci immunologicznej, które powstają
zarówno z limfocytów T, jak i B, zapewniają długotrwałą
 
odporność na chorobę spowodowaną określonym
antygenem.

Ćwiczenie 7 難
Porównaj limfocyty Tc i komórki NK, uwzględniając ich pochodzenie i sposób działania. Podaj
dwie cechy wspólne i dwie różnice.

Informacja do ćwiczeń nr 8 i 9
Rozwój limfocytów B zachodzi w dwóch głównych etapach o różnej lokalizacji tkankowej.
Pierwsze stadium polega na różnicowaniu prekursorów limfocytów B z komórek
hematopoetycznych pnia do naiwnych limfocytów B w szpiku kostnym. W drugim stadium
następuje ich dojrzewanie do komórek efektorowych i komórek pamięci w obwodowych
narządach limfatycznych – węzłach chłonnych, śledzionie i układzie chłonnym związanym
z błonami śluzowymi.

Źródło: Aleksandra Szczawińska‐Popłonyk, Kompleksowa ocena kliniczna i immunodiagnostyczna dzieci z zaburzeniami

biosyntezy przeciwciał , Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2012.

Ćwiczenie 8 難
Wyjaśnij, dlaczego specjalizacja komórek efektorowych limfocytów B odbywa się
w obwodowych narządach limfatycznych, a nie w szpiku kostnym.

Ćwiczenie 9 難
Opisz proces dojrzewania limfocytów B w węzłach chłonnych.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Komórki układu odpornościowego człowieka

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym

i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

V. Budowa i fizjologia człowieka.

3. Odporność. Uczeń:

3) przedstawia narządy i komórki układu odpornościowego;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

XI. Funkcjonowanie zwierząt.

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem

struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

2) Odporność. Uczeń:

c) przedstawia narządy i komórki układu odpornościowego człowieka,

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Poznasz rodzaje komórek układu odpornościowego człowieka i ich pochodzenie.

Dowiesz się, jakie są funkcje komórek układu odpornościowego człowieka.
 Wykażesz związek komórek odpornościowych z reakcją odpornościową organizmu
człowieka.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
analiza grafiki interaktywnej;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
arkusze papieru, flamastry.

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Komórki układu odpornościowego człowieka”. Prosi uczestników zajęć
o rozwiązanie ćwiczenia nr 4 z sekcji „Sprawdź się” na podstawie treści w sekcji
„Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając
razem z uczniami kryteria sukcesu.
2. Odwołanie do wcześniejszej wiedzy. Nauczyciel przypomina wiadomości
z poprzedniej lekcji, zadając pytania:
– Jakie elementy tworzą układ odpornościowy?
– Czym różni się odpowiedź immunologiczna komórkowa od humoralnej?
Faza realizacyjna:

1. Mapa myśli. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy i prosi ich, by na podstawie
e‐materiału opracowali mapę myśli dotyczącą przydzielonych zagadnień:
– grupa I i II – fagocyty: rodzaje i funkcje;
–grupa III i IV – limfocyty: rodzaje i funkcje.
Grupy otrzymują po dwa arkusze papieru A2 i na jednym z nich sporządzają mapę
myśli. Następnie wybierają po dwóch ekspertów, którzy najlepiej opanowali otrzymane
zagadnienia. Eksperci zamieniają się grupami (I z III, II z IV) i przekazują zdobytą
wiedzę. Uczniowie z drugiej grupy robią na drugim arkuszu notatki w formie mapy
myśli, porządkując informacje przekazywane przez eksperta. Po upływie
wyznaczonego czasu eksperci wracają do swoich grup. Grupy prezentują wyniki swojej
pracy, nauczyciel uzupełnia brakujące informacje, koryguje ewentualne błędy.
2. Praca z e‐materiałem. Uczniowie zapisują na kartkach minimum pięć pytań na temat
komórek układu odpornościowego. Wybrana osoba zbiera pytania do urny. Uczniowie
dzielą się na 5‐osobowe grupy, losują pytania z puli i przygotowują odpowiedzi,
wykorzystując wiadomości zawarte w e‐materiale. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się
i przedstawia rezultaty swojej pracy. Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem
weryfikują poprawność odpowiedzi.
3. Praca z multimedium („Grafika interaktywna”). Nauczyciel wyświetla grafikę
interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi podopiecznych, by
pracując w parach, wyjaśnili, w jaki sposób organizm rozpoznaje patogeny, oraz
wymienili komórki układu odpornościowego, które biorą udział w nieswoistej
odpowiedzi immunologicznej. Następnie uczniowie konsultują swoje rozwiązania
z inną, najbliżej siedzącą parą.
4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują
ćwiczenia nr 7 (w którym mają za zadanie porównać limfocyty Tc i komórki NK,
uwzględniając ich pochodzenie i sposób działania, oraz podać dwie cechy wspólne
i dwie różnice) oraz nr 8 (w którym mają za zadanie wyjaśnić, na podstawie tekstu
źródłowego, dlaczego specjalizacja komórek efektorowych limfocytów B odbywa się
obwodowych narządach limfatycznych, a nie w szpiku kostnym) z sekcji „Sprawdź się”.
Następnie konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i formułują wspólne
uzasadnienia. Nauczyciel w razie potrzeby naprowadza ich na prawidłowy tok
rozumowania. Chętni prezentują odpowiedzi na forum klasy. Nauczyciel udziela
informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie rozwiązują ćwiczenie nr 6 (typu „prawda/fałsz”) z sekcji „Sprawdź się”.

Następnie przygotowują podobne zadanie dla osoby z pary: tworzą trzy prawdziwe lub
fałszywe zdania dotyczące tematu lekcji. Uczniowie wykonują ćwiczenie otrzymane od
kolegi lub koleżanki.
 2. Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i na ich podstawie
dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji.
Wyjaśnia także wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenie nr 3 z sekcji „Grafika interaktywna”.

2. Dla chętnych: Wykonaj ćwiczenie nr 9 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy
REBIS, Poznań 2021.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Multimedium zamieszczone w sekcji „Grafika interaktywna” można wykorzystać

w fazie wstępnej zajęć, w celu wzbudzenia zaciekawienia uczniów.