Mechanizmy

odpornościowe
grupy 37 i 38
III rok lekarski
ćwiczenia z immunologii 2017
1. Mechanizmy
nieswoiste
odpowiedzi
immunologicznej.

Jakub Gołacki, gr. 37

 Odporność nieswoista, wrodzona
(non-specific, innate)

Jest to ta grupa mechanizmów odpornościowych,

które rozwinęły się na ogół wcześnie w filogenezie,
są mało precyzyjne, nie tworzą pamięci immunologicznej,
ale za to reagują szybko,
stanowiąc pierwszą linię obrony.

Na każdym etapie ściśle kooperuje

i uzupełnia się z grupą
mechanizmów odpornościowych swoistych.
 PYTANIE 1
Kiedy w filogenezie w stosunku
do odporności swoistej pojawiły się
mechanizmy odporności nieswoistej?
 SKŁADNIKI MECHANIZMÓW
OBRONY NIESWOISTEJ

CZĄSTECZKI KOMÓRKI BARIERY

układ dopełniacza fagocyty anatomiczne

białka ostrej fazy komórki NK fizjologiczne

(wydzieliny)
interferony komórki tuczne

komórki dendrytyczne
 BIAŁKA OSTREJ FAZY

1. cytokiny prozapalne (IL-1, IL-6, TNF-α, IFN-γ)

stymulują hepatocyty

2. hepatocyty produkują białka ostrej fazy

3. makrofagi i komórki NK uwalniają

magazynowane białka ostrej fazy

4. ograniczenie uszkodzeń tkanek przez infekcje, urazy,

nowotwory i choroby autoimmunologiczne
 PRZYKŁADY BIAŁEK OSTREJ FAZY

białko C-reaktywne (CRP) – wybrane składniki dopełniacza – biorą

łączy się z fosfocholiną bakterii, udział w chemotaksji, opsonizacji i lizie
aktywuje dopełniacz,
pełni rolę opsoniny

białka wiążące metale – usuwają jony

metali niezbędne do wzrostu bakterii
surowiczy amyloid A (SAA) –
aktywuje dopełniacz,
pełni rolę opsoniny

fibrynogen –
bierze udział w krzepnięciu krwi

białko wiążące mannozę (MBP) –

łączy się z mannozą na powierzchni
bakterii i z receptorami dla MBP,
co umożliwia opsonizację α1-antytrypsyna –
i aktywuje dopełniacz inhibitor proteaz
 PYTANIE 2
Jaki narząd ma największy udział
w produkcji białek ostrej fazy?
 FAGOCYTY
Zaliczają się do nich neutrofile i makrofagi, które przyjmują
różne formy w zależności od rodzaju tkanki.

tkanka makrofagi tkanka makrofagi

OUN komórki mikrogleju nerki fagocyty mezangialne

makrofagi pęcherzyków
płuca śledziona makrofagi
płucnych

komórki
wątroba krew obwodowa monocyty
Browicza-Kupffera

makrofagi osiadłe
węzły chłonne stawy komórki A maziówki
i krążące
 PYTANIE 3
Jaką nazwę noszą makrofagi
zlokalizowane w wątrobie?
 ETAPY FAGOCYTOZY
1. Chemotaksja – pod działaniem licznych cytokin, m.in. IL-1 (makrofagi),
C5a, FMLP (formylowane peptydy bakterii), LTB4 (neutrofile).

2. Aktywacja – pod działaniem cytokin i innych substancji fagocyty zaczynają

nakierowywać swój metabolizm i funkcje życiowe na żerność.

3. Opsonizacja.

4. Adherencja.

5. Wchłanianie.

6. Trawienie – niszczenie tlenowe (np. mieloperoksydaza lub cytochromy)

lub beztlenowe (katepsyna G, lizozym, laktoferyna, hydrolazy, defensyny).
 PYTANIE 4
Wskaż ciąg z poprawną kolejnością
etapów fagocytozy.
A. Chemotaksja → adherencja → opsonizacja → aktywacja → wchłanianie → trawienie.
B. Chemotaksja → aktywacja → opsonizacja → adherencja → wchłanianie → trawienie.
C. Opsonizacja → adherencja → chemotaksja → aktywacja → wchłanianie → trawienie.
D. Opsonizacja → aktywacja → chemotaksja → adherencja → wchłanianie → trawienie.
INNE KOMÓRKI ODPOWIEDZI NIESWOISTEJ

komórki funkcja

bazofile i mastocyty wywoływanie lokalnego stanu zapalnego (histamina)

eozynofile zewnątrzkomórkowe zabijanie dużych pasożytów

komórki NK właściwości cytotoksyczne słabe (NK1) oraz silne (NK2)

płytki krwi wydzielają mediatory aktywujące dopełniacz

wiążą małe kompleksy immunologiczne,

erytrocyty
przez co ułatwiają ich usuwanie z krwiobiegu
 ROZPOZNAWANIE DROBNOUSTROJÓW
PRZEZ MECHANIZMY NIESWOISTE

PATOGEN GOSPODARZ

PAMP PRM
(wzorzec molekularny (receptor dla cząsteczki
związany z patogenem) PAMP)

mannany (ściana drożdży), wydzielane (opsoniny, CRP,

formylowane peptydy
bakterii, LPS, lipoproteiny,
peptydoglikany, kwasy
tejchojowe, bakteryjne DNA,
dwuniciowe RNA wirusów
kolektyny), powierzchniowe
(na APC – receptory
zmiatacze i receptory
toll-like)
i wewnątrzkomórkowe
 PYTANIE 5
Podaj jedną substancję,
która może pełnić rolę PAMP –
wzorca molekularnego związanego
z patogenem?
 BARIERY ANATOMICZNE I FIZJOLOGICZNE
narząd aktywny komponent mechanizm

bariera mechaniczna, złuszczanie się komórek

skóra rogowaciejący nabłonek, pot, łój uniemożliwiające kolonizację, niskie pH (kwas
mlekowy, kwasy tłuszczowe gruczołów)

rzęski, kaszel, kichanie wydalanie drobnoustrojów

drogi
oddechowe
wydzieliny przemywanie powierzchni

kwas solny niskie pH

przewód perystaltyka, złuszczanie się nabłonka utrudnianie kolonizacji

pokarmowy
wydzielanie bakteriocyn i substancji
fizjologiczna flora bakteryjna
przeciwgrzybiczych, konkurencja o habitat

laktoferyna, transferyna chelatowanie żelaza

indukcja odpowiedzi immunologicznej,

interferony, TNF
krew, interferowanie z cyklem życiowym wirusów
wydzieliny
rozkładanie ścian bakterii – niszczenie wiązań
lizozym między kwasem N-acetylomuraminowym
i N-acetyloglukozaminą
 PYTANIE 6
Jaką funkcję pełni złuszczanie się
nabłonków w kontekście odporności
nieswoistej?

BIBLIOGRAFIA
● Jakub Gołąb et al. - Immunologia
● Lauren Sompayrac - How the Immune System Works
● Stanisław Konturek - Fizjologia człowieka
2. Mechanizmy
swoiste odpowiedzi
immunologicznej.

Aleksandra Marczak, gr. 38

 Odporność swoista

Mechanizmy swoiste są filogenetycznie młodsze od

nieswoistych.

Na wytworzenie tego typu odporności potrzebne jest kilka dni,

lecz mechanizmy raz uruchomione skutecznie zwalczają
patogeny. Proces jest swoisty, czyli działa na konkretny
czynnik patogenny.
 Główne komórki odporności swoistej

limfocyty T limfocyty B komórki APC

rozwijają się w rozwijają się w antigen presenting
grasicy szpiku kostnym cells

● Th- limfocyty ● komórki

pomocnicze dendrytyczne

● Tc- limfocyty ● limfocyty B

cytotoksyczne

● Treg-limfocyty ● monocyty/
regulatorowe makrofagi
 odporność swoista

komórkowa humoralna
 Odpowiedź komórkowa

prezentacja antygenu przez IL-2 zwiększa liczbę limfocytów

limfocyty T wydzielają
jedną z komórek APC T i przyczynia się do ich
IL-2
nieuczulonemu limfocytowi T różnicowania do Th, Tc

limfocyty Tc cytotoksyczne limfocyty Th

limfocyty Tc rozpoznają limfocyty Th1 limfocyty Th2

antygen prozapalne pomocnicze

wydzielają aktywują
wydzielają perforyny
cytokiny limfocyty B
produkują
prowadzą do cytolizy i pobudzają przeciwciała
apoptozy komórki makrofagi i komórki
pamięci
 ?
-Co stymuluje zwiększenie liczby
limfocytów T i ich różnicowanie się?

-Jak nazywa się substancja wydzielana

przez limfocyty Tc która prowadzi do
cytolizy i apoptozy komórki?
 Odpowiedź humoralna

limfocyty Th2 stymulują limfocyty B do namnażania się

liczne nowopowstałe limfocyty B różnicują się w:

komórki plazmatyczne komórki pamięci

wydzielają specyficzne przeciwciała pozostają przez wiele lat w organizmie

po ponownym kontakcie z antygenem

przeciwciała wiążą antygeny
dochodzi do szybkiej reakcji humoralnej

dochodzi do przyciągania makrofagów w

fagocytoza antygenów
rejon odpowiedzi immunologicznej
Odpowiedź humoralna i komórkowa
 Odpowiedź pierwotna, a wtórna.
Pamięć immunologiczna
Pamięć immunologiczna to silniejsze i szybsze reagowanie na każdy następny
kontakt z określonym antygenem.
 Odpowiedź pierwotna, a wtórna

odpowiedź pierwotna odpowiedź wtórna

rozwija się w ciągu rozwija się szybko,
5-10 dni w ciągu 1-3 dni

IgM IgG
niska swoistość wysoka swoistość
względnie duża dawka względnie mała dawka
antygenu antygenu
 ?

Jakiej klasy przeciwciała produkowane

są w odpowiedzi wtórnej?
 odporność swoista

bierna czynna

naturalna sztuczna naturalna sztuczna

przeciwciała surowice przechorowanie szczepienia

matczyne odpornościowe

-preparaty
pochodzenia
-naturalny kontakt z biologicznego
-przekazywanie antygenem, po zawierające antygen
matczynych IgG którym dochodzi do stymulujący układ
przez łożysko w -jest to preparat wytworzenia swoistej odpornościowy do
czasie trwania ciąży zawierający gotowe odpowiedzi indukcji swoistej
-przekazywanie przeciwciała immunologicznej odpowiedzi
matczynych natychmiast przeciw określonemu immunologicznej
przeciwciał IgA w niszczące wrogie dla drobnoustrojowi przeciw określonemu
mleku matki ustroju antygeny drobnoustrojowi
Dziękuję za uwagę

Bibliografia:

- Immunologia, J. Gołąb, 2012

- Atlas patofizjologii, S. Silbernagl , F.Lang
3. Rozpoznawanie
patogenów.

Jakub Grzybowski, gr. 38

 Rozpoznawanie patogenów przez nieswoiste
mechanizmy odporności
● PAMP - wzorce molekularne związane z patogenami - cząsteczki
drobnoustrojów rozpoznawane przez komórki odpowiedzi nieswoistej
○ peptydoglikan, LPS

● PRM - cząsteczki rozpoznające wzorce - białka wiążące PAMP

○ błona lub wnętrze leukocytu - funkcja PRR
○ wydzielane do krążenia lub przestrzeni otaczającej komórkę

● Wykrycie patogenów → jednoczesna aktywacja PRR przez PAMP i DAMP,

tzw. “alarmin” powstałych podczas śmierci komórek, np. ATP
 PRM
● wydzielane, np. kolektyny i pentraksyny
○ charakter opsonin
○ aktywacja układu dopełniacza drogą lektynową
○ aglutynacja drobnoustrojów
● powierzchniowe
○ PRM fagocytujące, “receptory zmiatacze”
■ wiązanie PAMP
■ usuwanie toksyn
○ aktywujące PRR - większość TLR i receptorów lektynowych
■ TLR:
● aktywują czynnik transkrypcyjny NF-KB oraz czynniki IRF
● wydzielają chemokiny, defensyny
● aktywują makrofagi
● wewnątrzkomórkowe
○ niektóre TLR
○ NLR
○ RLR
○ ALR
○ cGAS
 Rozpoznawanie patogenów przez swoiste
mechanizmy układu odpornościowego
● precyzyjne rozpoznawanie antygenów drobnoustrojów

● odróżnianie ich od związków wchodzących w skład naszych tkanek

przeciwciała receptory
wytwarzane przez limfocytów T
limfocyty B wiążące antygen

● Ig mogą być związane na powierzchni limfocytó w B jako ich receptory

rozpoznają ce antygen, jak i w postaci wolnej w płynach ustrojowych

● BCR, TCR oraz wolne immunoglobuliny należą do swoistych mechanizmów

odporności
 Receptory immunoglobulinowe limfocytu B

● umożliwiają wchłonięcie i prezentację limfocytom Th antygenu

● przekazywanie sygnału aktywującego

● immunoglobuliny występują w wielu komórkach

○ wiążą antygeny wolne, choć najczęściej te związane z błoną innej
komórki
○ tylko na limfocytach B wbudowane w błonę i pełnią funkcję receptora
wiążącego antygen

● immunoglobuliny mogą być też związane z komórką za pomocą receptorów

błonowych dla fragmentu Fc
○ FcR na wielu komórkach mogą nadać im pośrednio możliwość do
wiązania antygenu
 Rozpoznanie antygenu przez TCR

● aktywacja dziewiczego limfocytu T przez bezpośredni kontakt z APC

○ obwodowe narządy limfatyczne

● limfocyt łącząc się z kolejnymi APC poszukuje możliwości związania się

własnego TCR z cząsteczką MHC prezentującą swoisty dla niego antygen
○ MHC I → CD8
○ MHC II → CD4

● rozpoznanie antygenu powoduje wytworzenie IS i przekazanie sygnału

aktywującego limfocyt T do jego wnętrza
 Receptory komórek NK i sposób rozpoznawania
komórek docelowych
● Działanie cytotoksyczne NK może być wywołane bezpośrednio lub
przeciwciałami w procesie cytotoksyczności komórkowej zależnej od
przeciwciał ADCC

● Rozpoznawanie komórek patogennych od prawidłowych zachodzi dzięki

stosunkowi sygnałów aktywujących do hamujących

● Ligandy dla receptorów NK

4. Układ dopełniacza.

Klaudia Gietka, gr. 37

Anna Grzesiak, gr. 38
 Czym jest układ dopełniacza

★ Jest to układ, złożony z ponad 60 białek, dopełniający prace przeciwciał.

★ Należy do odporności nieswoistej, lecz ściśle wiąże jej mechanizmy z

mechanizmami odporności swoistej w obronie przeciwzakaźnej organizmu.

★ Odpowiada za elementy efektorowe odpowiedzi immunologicznej takie jak:

➔ rozpuszczanie i rozkład błon komórkowych

➔ chemotaksja
➔ degranulacja
 Funkcje układu dopełniacza

Chemotakcja, wspomaganie
opsonizacja aktywacja odpowiedzi
leukocytów humoralnej

Usuwanie
zabijanie kompleksów
Rozwój pamięci komórek immunologi-
immuno- bakteryjnych cznych i
logicznej i komórek
zakażonych apoptycznych
komórek
jądrzastych
 Drogi aktywacji dopełniacza

Alternatywna

Klasyczna
lektynowa
Klasyczna droga aktywacji dopełniacza
★ Przeciwciało (IgG/IgM) rozpoznaje antygen na powierzchni intruza,zmienia
swoją konformację
★ C1q przyłącza się do przeciwciała co aktywuje dopełniacz
★ Zmiana w konformacji C1r, ekspozycja miejsca enzymatycznego o
właściwościach proteazy serynowej, aktywacja C1s
★ C1s rozkłada C4 na C4a i C4b
★ C4b wiąże C2
★ C4b2a to konwertaza C3 drogi klasycznej dopełniacza rozkłada C3 na C3a
i C3b
★ C4b2a3b to konwertaza C5 drogi klasycznej układu dopełniacza,
rozkładająca C5
Alternatywna droga aktywacji dopełniacza
★ Droga alternatywna nie wykorzystuje przeciwciał połączonych z antygenem
★ Składa się z czynników B, D H, I, P i składnika C3 dopełniacza
★ Aktywatorzy to czynniki zakaźne, niektóre komórki nowotworowe, ale głównie
zachodzi autoaktywacja
★ Inicjujący enzym to konwertaza C3 drogi alternatywnej, aktywujący się
spontanicznie w osoczu
★ Czynnik B wiąże się z C3(H2O)
★ Czynnik D może rozłożyć czynnik B na Bb i Ba, powstaje C3(H2O)Bb
★ Rozkład C3 do C3b, powstanie C3bBb - ostateczna i przymocowana do błony
komórkowej konwertaza C3 drogi alternatywnej
★ C3bBb przyłącza C3b i staje się konwertazą C5 drogi alternatywnej
dopełniacza
Lektynowa droga aktywacji dopełniacza
★ Inicjator to MBL- białko wiążące mannozę, należące do kolektyn wiążących

oligosacharydy,

★ MBL aktywuje dopełniacz i ułatwia fagocytozę opłaszczonych

mikroorganizmów, zaliczana do cząstek rozpoznających wzorce

★ Aktywacja MASP-1 i MASP-2 (proteaz serynowych związanych z błoną)

★ MASP-2 rozkłada C4 i C2

★ MASP-1 rozkłada C2 i C3

★ MASP-3 funkcja regulatorowa

Najistotniejsze funkcje receptorów dla dopełniacza to:

-ułatwianie wiązania i fagocytozy przez komórki żerne opłaszczonych

przeciwciałami cząsteczek lub komórek

-usuwanie kompleksów immunologicznych

-regulacja (głównie hamowanie) aktywacji dopełniacza

-udział w regulacji odpowiedzi immunologicznej

-najważniejsza rola przypada receptorom CR1 i CR3

Rodzaje receptorów:

CR1 (CD35), zwany też receptorem C3b (C3bR):

- Fagocytozę przez CR1 stymuluje fibronektyna i laminina. CR1

-uczestniczą również w wychwytywaniu przez komórki dendrytyczne antygenów

zawartych w kompleksach

-CR1 obecny na erytrocytach spełnia ważną rolę w usuwaniu z krwiobiegu

kompleksów immunologicznych zawierających dopełniacz

-Związane na erytrocytach kompleksy immunologiczne są usuwane z ich

powierzchni W trakcie przechodzenia erytrocytów przez wątrobę i śledzionę, po
czym erytrocyty wracają do krążenia
-Przyleganie opłaszczonych przez dopełniacz kompleksów immunologicznych,
bakterii lub wirusów do komórek nazywamy adherencją immunologiczną

-CR1 występują również na podocytach kłębuszków nerkowych, co może sprzyjać

inaktywacji i usuwaniu kompleksów immunologicznych w nerce
CR2 (CD21), zwany też receptorem C3d (C3dR)

-występuje głównie na limfocytach B, komórkach dendrytycznych i komórkach

nabłonkowych gardła

-chroni przed apoptozą i wzmaga aktywację limfocytów B, ale nie bezpośrednio,

lecz przez cząsteczki CD19 i CD81

-niektóre antygeny połączone ze składnikami dopełniacza rozpoznawanymi przez

CR2 umożliwiają krzyżowe wiązanie (mostkowanie) receptorów BCR i CR2 i stają
się wielokrotnie bardziej immunogenne
CR3, określany też symbolami MO-l lub MAC-l (CD1
lb/CDl8),
-bierze udział w fagocytozie cząsteczek lub komórek wiążących składniki
dopełniacza

-ma właściwość wiązania bezpośrednio niektórych bakterii

-CR3 wykorzystywany jest przez pewne bakterie (Mycobacterium tuberculosís), a

także wirusy (HIV, wirus Zachodniego Nilu) do wnikania do makrofagów
Podsumowanie receptorów:

CR1, CR3 i CR4 występują zarówno na neutrofilach, jaki na monocytach,

makrofagach

-ich główną funkcją jest uczestniczenie w fagocytozie kompleksów

irrnnunologicznych i mikroorganizmów

-CR4, podobnie do CR3, jest również integryną i spełnia funkcje „dodatkowej”

cząsteczki adhezyjnej na komórkach żernych

-występujący na makrofagach CRIg również uczestniczy w fagocytozie.

Inne właściwości dopełniacza:

-składniki dopełniacza C3a, C4a i C5a zwane są również anafilatoksynami

-stymulują one syntezę metabolitów kwasu arachidonowego w wielu komórkach,

np. leukotrienów, w komórkach tucznych, makrofagach i neutrofilach

-wpływają obkurczająco na mięśniówkę naczyń

-Składniki C3a i C5a wykazują właściwości chemotaktyczne wobec monocytów i

neutrofilów

-W pewnych warunkach dopełniacz może aktywować zarówno układ krzepnięcia,

jak i fibrynolizy.

- Z kolei trombina, kalikreina i plazmina są zdolne do aktywowania dopełniacza.

Trombina może bezpośrednio aktywować C5, kalikreina C1 i czynnik B, a
plazmina C1, C3 i C5.
Regulacja układu dopełniacza:

Głównym, choć nie jedynym zadaniem mechanizmów regulujących aktywność

układu dopełniacza jest właśnie zabezpieczenie naszego organizmu przed jego
działaniem. Zabezpieczenie to obejmuje, z jednej strony, zdolność niektórych
składników dopełniacza do spontanicznego rozkładu, np. konwertaz C3 i C5 drogi
klasycznej (okres połowicznego rozpadu około 5 minut) i konwertaz C3 i C5 drogi
alternatywnej (okres połowicznego rozpadu około 12 minut), a z drugiej strony,
czynne mechanizmy dezaktywacji.
Błonowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza:

1.CR1, podobnie zresztą jak MCP, C4bp (C4 binding protein) i czynnik H, są
kofaktorami dla czynnika I rozkładającego C4b i C3b . Dzięki temu kompleksy
immunologiczne transportowane przez erytrocyty już W drodze są rozkładane
przez czynnik I.

2.DAF (decay-accelerating factor) (CD55) - czynnik przyspieszający rozkład

hamuje powstawanie i wybitnie przyspiesza spontaniczny rozpad konwertaz C3 i
C5 obydwu dróg.

3.MCP (membrane cofactor protein) (CD46) - błonowy kofaktor białkowy obecny

prawie na wszystkich komórkach jądrzastych, wiąże składniki C3b i C4b
znajdujące się w stanie wolnym lub obecne w konwertazie. Ma on bardzo
podobną funkcję do CR1. Jest kofaktorem dla czynnika I.
Protektyna (CD59) występująca W błonie wielu komórek wiąże C8 i C9. Hamuje
ona polimeryzację C9, formowanie się kompleksu atakującego błonę i tworzenie
się kanałów. DAF i protektyna są umocowane W błonie przez łącznik z
glikozylofosfatydyloinozytolu, co umożliwia im dużą ruchliwość W błonie
komórkowej, zwiększając efektywność jego działania.
Osoczowe czynniki regulujące aktywność
dopełniacza
5. Cytokiny układu
immunologicznego.

Klaudia Grudzień, gr. 37

Mateusz Grygiel, gr. 38
 CYTOKINY
Cytokiny to cząsteczki regulujące różnorodne procesy, takie jak
proliferacja, różnicowanie czy też ruchliwość komórek. Oddziałując
na wiele komórek, cytokiny są mediatorami reakcji obronnych
organizmu oraz uczestniczą w regulacji krwiotworzenia.
Zidentyfikowano już kilkadziesiąt cytokin. Ich liczba nieustannie
powiększa się.
 PODZIAŁ

INTERLEUKINY INTERFERONY CHEMOKINY

NIEKTÓRE CYTOKINY
CZYNNIKI NADRODZINY
WZROSTU TNF
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY
A. Plejotropia (wielokierunkowość), czyli zdolność określonej cytokiny do
oddziaływania na wiele różnych komórek i wykazywania odmiennych działań,
B. Redundancja, czyli właściwość różnych cytokin do wywierania takiego
samego efektu.
C. Antagonizm

D. Synergizm

E. Indukcja sprzężeń zwrotnych dodatnich i ujemnych

F. Działanie autokrynowe (na te same komórki które je wydzielają), działanie

parakrynowe (na komórki z najbliższego sąsiedztwa) oraz działanie
endokrynowe (komórki innych narządów) F
RECEPTORY DLA CYTOKIN
Cytokiny mogą wywierać swoje działanie jedynie dzięki obecności receptorów na
komórkach docelowych.

Zewnątrzkomórkowe fragmenty zbudowane są z charakterystycznych domen;

odpowiedzialne są one m.in. za swoistość wiązania ligandów oraz sposób, w jaki
przekazywane będą sygnały po związaniu cytokiny

Domeny wewnątrzkomórkowe inicjują sygnały w komórce

 RECEPTORY DLA CYTOKIN - TYPY
1) receptory o budowie
lg-podobnej,
2) receptory cytokin klasy I
(receptory dla
hematopoetyn)
3) receptory dla cytokin
klasy II (receptory dla
interferonów) oraz
rodziny IL-10,
4) receptory dla cząsteczek
nadrodziny TNF,
5) receptory sprzężone z
białkami G (receptory dla
chemokin)
INTERLEUKINA 1
● Wydzielają ją: monocyty i makrofagi z różnych tkanek, keratynocyty,
chondrocyty, komórki dendrytyczne, komórki gleju, komórki mezangium,
komórki śródbłonka, a nawet limfocyty B i limfocyty T.

● Czynnikami indukującymí jej uwolnienie są LPS i inne produkty

mikroorganizmów aktywujące receptory PRR, inne cytokiny oraz fragmenty
dopełniacza (C5a).

● monocyty wytwarzają antagonistę receptora dla IL-1 (IL-1Ra), który, wiążąc

się z receptorami IL-1R1 i IL-1R2 blokuje działanie tej cytokiny.
Rekombinowany antagonista receptora dla IL-1 (anakinra) jest już stosowany
w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) oraz niektórych chorób
autozapalnych.
INTERLEUKINA 2
● interleukina 2 jest wytwarzana głównie przez limfocyty Th1 rozpoznające
antygen, a także przez limfocyty Tc
● ekspresję IL-2 wzmaga sygnał kostymulujący przekazywany przez CD28

● Receptory dla IL-2 (IL-2R) występują nie tylko na większości aktywowanych

limfocytów T i B, ale także na pobudzonych monocytach.
● Istnieją trzy typy receptorów dla IL-2 zbudowane z trzech różnych łańcuchów:
alfa (CD25), beta (CD122) i gamma (CD132).
○ funkcjonalny receptor o dużym powinowactwie
○ funkcjonalny receptor o pośrednim powinowactwie
○ niefunkcjonalny receptor o małym powinowactwie
● Receptory IL-2R o dużym powinowactwie występują tylko na pobudzonych
limfocytach T i B i na około 10% spoczynkowych komórek NK
INTERLEUKINA 3
● uwalniana głównie przez aktywowane limfocyty T
● jest czynnikiem stymulującym krwiotworzenie i oddziałującym na różne linie
komórek krwiotwórczych
● wykazuje podobieństwo działania do GM-CSF i IL-5
● jest czynnikiem wzrostu bazofilów
 INTERLEUKINA 4
● wytwarzana jest przez pobudzone
antygenem lub mitogenem limfocyty Th
(głównie Th2), limfocyty NKT, a także
przez komórki tuczne i bazofile.
● receptory dla IL-4 znajdują się na
limfocytach T i B, na komórkach
tucznych, monocytach, makrofagach,
fibroblastach, a także na komórkach
krwiotwórczych
● ma wpływ na proliferację i różnicowanie
limfocytów B oraz indukuje wytwarzanie
IgE (prowadzi do reakcji zapalnych o
charakterze odczynów alergicznych)
● w leczeniu astmy próbuje się blokować
IL-4
INTERLEUKINA 5

● jest wytwarzana głównie przez limfocyty

Th2 i występuje w postaci dimerów.
● indukuje wzrost i różnicowanie
eozynofilów, w mniejszym stopniu wpływa
również na powstawanie limfocytów B,
limfocytów Tc i bazofilów.
● przeciwciała anty-IL-5 wykazały korzystne
działanie w próbach leczenia niektórych
postaci astmy oraz zespołów
hipereozynofilowych.
INTERLEUKINA 6

● IL-6 wytwarzana jest przede wszystkim przez monocyty i makrofagi, ale także
inne komórki, a głównym czynnikiem indukującym jej wytwarzanie jest IL-1
oraz interferony, TNF- , LPS i wirusy.

● Główna jej rola to udział w regulacji odpowiedzi przeciwzakaźnej, w reakcji

ostrej fazy i w krwiotworzeniu.
● Wraz z IL-1 uczestniczy w aktywacji limfocytów T rozpoznających antygen, a
także jest jednym z czynników podwyższających temperaturę ciała.
INTERLEUKINA 7 - limfopoetyna
● wytwarzana głównie przez komórki
zrębowe narządów limfatycznych,
np. szpiku i grasicy.
● odgrywa wybitną rolę w limfopoezie
i od tego pochodzi jej imia nazwa
INTERLEUKINA 8

● Należy do chemokin
● Jest produkowana przez makrofagi, limfocyty T, neutrofile, fibroblasty,
komórki śródbłonka i komórki nabłonkowe.
● oddziałuje poprzez receptory chemokin CXCR1 i CXCR2 na:
● neutrofile (migracje i adhezje do śródbłonka)
● limfocyty T
● makrofagi
● bazofile (uwalnianie histaminy)
INTERLEUKINA 9
● wytwarzane są głównie przez limfocyty Th2
● ich rolą jest regulacja odpowiedzi przeciwpasożytniczej,
● aktywują limfocyty Th17 i Treg
● aktywują komórki tuczne , zwiększają ich proliferację i wydzielanie wielu
cytokin
● pobudzają erytropoezę
INTERLEUKINA 10

● IL-10 wytwarzana jest głównie przez pobudzone limfocyty T, szczególnie Treg

oraz Th2, ale także przez limfocyty B, monocyty, makrofagi, neutrofile,
komórki tuczne, a nawet keratynocyty.
● funkcje:
○ hamowanie wytwarzania cytokin przez limfocyty Th1, szczególnie IFN- i
IL-2,
○ hamowanie powstawania limfocytów Th1 pobudzonych przez antygen,
○ hamowanie wytwarzania przez monocyty i makrofagi cytokin,
reaktywnych związków tlenowych i tlenku azotu,
○ hamowanie ekspresji cząsteczek MHC klasy II na monocytach i
komórkach dendrytycznych
Interleukina 11

● wytwarzana jest przez komórki zrębowe narządów krwiotwórczych

● stymuluje trombocytopoezę, erytropoezę, wydzielanie białek ostrej fazy,
zwiększa wchłanianie żelaza w układzie pokarmowym i działa
przeciwzapalnie.

Interleukina 12

● wytwarzana przez komórki dendrytyczne i makrofagi, ich produkcję indukują

składniki ścian kom. bakterii i kontakt limfocytów Th1
● stymuluje proliferację, aktywację i cytotoksyczność limfocytów T i komórek NK
oraz wytwarzanie przez te komórki IFN-ℽ i TNF-α

Interleukina 13

● wydzielana przez pobudzone limfocyty Th2, Tc, komórki NK i tuczne

● działają głównie na monocyty i makrofagi, regulują odpowiedź
przeciwpasożytniczą
Interleukina 14

● czynnik wzrostu dla limfocytów B, wytwarzany głównie przez limfocyty T i

grudkowe komórki dendrytyczne
● pobudza wytwarzanie przeciwciał

Interleukina 15

● wytwarzana głównie przez komórki dendrytyczne, pobudzone makrofagi oraz

fibroblasty
● odgrywa istotną rolę w dojrzewaniu i różnicowaniu się komórek NK, inne:
○ pobudza cytotoksyczność i proliferacje limfocytów cytotoksycznych,

Interleukina 16

● Wytwarzana przez limfocyty Tc i Th, komórki nabłonka oskrzeli, fibroblasty i

eozynofile
● początkowo określana, jako czynnik chemotaktyczny dla limfocytów (LCF)
● działa na wszystkie komórki mające na swojej powierzchni CD4
 Czynniki krwiotwórcze

● GM-CSF (czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów i makrofagów)

● G-CSF (czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów)
● M-CSF (czynnik stymulujący tworzenie kolonii makrofagów)
● SCF ( czynnik komórek macierzystych)
● erytropoetyna
● trombopoetyna
● ligand Flt3
 CZYNNIK MIEJSCE GŁÓWNA FUNKCJA
KRWIOTWÓ WYTWARZANIA
RCZY

Erytropoetyna nerki, wątroba wytwarzanie erytrocytów

G-CSF komórki endotelium, wytwarzanie neutrofili

fibroblasty, makrofagi

Trombopoetyna nerki, wątroba wytwarzanie płytek krwi

M-CSF fibroblasty, komórki wytwarzanie makrofagów i osteoklastów

endotelium, makrofagi

SCF/ligand komórki zrębowe szpiku komórki macierzyste, komórki progenitorowe

receptora c-Kit przeżycie/podział; różnicowanie komórek tucznych

Ligand Flt3 fibroblasty, kom. endotelium b. wczesne komórki krwiotwórcze

GM-CSF limfocyty T, makrofagi, wytwarzanie makrofagów i granulocytów

komórki tuczne
 Interferony

•Interferony stanowią grupę cytokin wytwarzanych i uwalnianych

w odpowiedzi na zakażenie
•Odgrywają główną rolę w odpowiedzi przeciwirusowej
•Interferony dzielimy na typ I i II
Nazwa IFN-alfa INF-beta INF-gamma

Typ I I II

Główne źródło Leukocyty, Fibroblasty Limfocyty T,

plazmocytoidalne komórki NK
komórki
dendrytyczne

Czynniki Wirusy, IL-1, IL-2, Wirusy, IL-1, Antygeny,

indukujące TNF-alfa IL-2, TNF-alfa mitogeny
 Funkcja

•Przeciwwirusowa
–Interferony nie wykazują bezpośredniego działania
przeciwwirusowego, ale oddziałują na komórki, indukując w
nich powstanie czynników przeciwwirusowych i „stanu
gotowości przeciwwirusowej”.
•Interferony pobudzają między innymi syntezę syntazy
oligoizoadenylanowej
•Jeszcze innym mechanizmem przeciwwirusowym
indukowanym przez IFN-α i IFN-β jest aktywacja genu Mx.
•Interferony aktywują również ekspresję kilku izoform
deaminazy adenozynowej (ADAR),
•Wpływ na układ odpornościowy
–nasilają cytotoksyczność: limfocytów Tc, komórek K, komórek
NK,
–wzmagają ekspresję cząsteczek MHC,
–Wzmagają ekspresję niektórych cząsteczek i receptorów
powierzchniowych, np. CD80, FcR,
–aktywują makrofagi i wzmagają fagocytozę,
–indukują Wytwarzanie innych cytokin (np. IL-l, IL-6, TNF-α,).
• Działanie przeciwnowotworowe
–Działanie bezpośrednie:
•Hamowanie proliferacji komórek nowotworowych
•Oddziaływanie cytotoksyczne na komórki nowotworowe
–Działanie pośrednie
•Zwiększenie ekspresji antygenów nowotworowych
•Hamowanie powstawanie naczyń nowotworowych
 Zastosowanie terapeutyczne

● leczenie chorób wirusowych, (WZW typu B,C i D, zakażenia

HPV)
● leczenie chorób nowotworowych. Obecnie W onkologii stosuje
się najczęściej IFN-α, najczęściej w leczeniu czerniaka
złośliwego i raka nerki.
● Interferon ß stosowany jest w leczeniu stwardnienia rozsianego
w celu zmniejszenia liczby nawrotów oraz zaostrzeń tej
choroby.
● Podawanie IFN wiąże się z pojawieniem się objawów
ubocznych. Są to tak zwane objawy grypopodobne, jak:
podwyższona temperatura ciała, przyspieszona czynność serca,
bóle głowy, bóle mięśniowe i bóle kostne.
 Chemokiny

● Grupa cytokin o podobnej strukturze

● Charakteryzują się małą masą cząsteczkową
● Oddziałują one chemotaktycznie, a często
również aktywująco na różne populacje
leukocytów
● Są wytwarzane przez monocyty i makrofagi
● Wytwarzanie większości chemokin hamuje
IL-10 i TGF-β
 Budowa chemokin

● Chemokiny to małe białka, zbudowane z 70-130 aminokwasów.

● Struktura trzeciorzędowa chemokin jest stabilizowana
najczęściej przez l lub 2 mostki dwusiarczkowe.
● Dla budowy większości chemokin charakterystyczna jest
obecność czterech cystein tworzących dwa mostki
dwusiarczkowe. Ze względu na liczbę tych cystein oraz liczbę
aminokwasów między dwoma pierwszymi cysteinami wyróżnia
się 4 podrodziny chemokin:
1.chemokiny CXC (zwane również α),
2.chemokiny CC (β),
3.chemokiny XC (γ),
4.chemokiny CX3C (δ).
 Funkcja

● Podstawową rolą chemokin jest kierowanie migracją

leukocytów - inicjują przyciąganie leukocytów do miejsc
objętych stanem zapalnym
● Chemokina CCL3 i CCL4 wpływają na różnicowanie
granulocytów i monocytów
● Biorą udział w aktywacji mechanizmów efektorowych
odporności przeciwzakaźnej (np. CXCL8 (IL-8) zwiększa
fagocytozę i bakteriobójcze właściwości neutrofilów, a CCL2
i CCL3 aktywują monocyty.)
● Wydzielane przez błonę śluzową macicy, są niezbędne do
implantacji zarodka
● Chemokina CX3CL bierze udział w gojeniu ran
● Biorą udział w procesie angiogenezy
 Podział chemokin

● Prozapalne – wytwarzane podczas reakcji zapalnych w

wyniku działanie innych cytokin zapalnych tj. IFN-γ, IL-1
lub drobnoustrojów chorobotwórczych
● Limfoidalne - wytwarzane są konstytutywnie (stale).
Regulują one krążenie różnych populacji limfocytów,
precyzyjnie sterują migracją komórek dendrytycznych z
tkanek obwodowych do obwodowych narządów
limfatycznych, uczestniczą w przemieszczaniu się
dojrzewających tymocytów do odpowiednich regionów
grasicy (np. z kory do rdzenia).
 Cele terapeutyczne

● Chemokiny odgrywają istotną rolę w

etiopatogenezie wielu chorób
autoimmunologicznych.
● Ze względu na niezwykle ważną rolę w
patogenezie wielu chorób od kilku lat trwają
intensywne poszukiwania substancji
blokujących chemokiny
 Nadrodzina cząsteczek czynnika
martwicy nowotworu
● Wyróżniamy:
–TNF-α
–TNF-β (limfotoksyna α)
–Limfotoksyna β
● TNF- α wytwarzany jest przez monocyty i makrofagi
● Limfotoksyna α i TNF- α są również wytwarzane
przez limfocyty
● LPS ścian komórkowych stymuluje wytwarzanie
TNF
Wpływ na ukł. odpornościowy
 Działanie przeciwnowotworowe

● Wynika ono z:
–bezpośredniego oddziaływania na komórki
nowotworowe,
–indukowania zmian w naczyniach krwionośnych
nowotworu,
–pobudzenia przeciwnowotworowej odpowiedzi
immunologicznej
● Bardzo poważnym problemem ograniczającym
stosowanie TNF-α w klinice jest jego wybitna
toksyczność
 Limfotoksyna α

● LT-α wykazuje podobne właściwości do TNF-α.

Należy jednak podkreślić, że LT-α jest
wytwarzana miejscowo w małych stężeniach, a
zatem jej efekty biologiczne są ograniczone.
6. Odpowiedź typu
komórkowego.

Agnieszka Grygiel, gr. 38

 odpowiedź
immunologiczna

typu humoralnego typu komórkowego

w odpowiedzi immunologicznej występują zazwyczaj

oba składniki, z możliwą przewagą jednego z nich
Odpowiedź typu komórkowego

- inaczej “odpowiedź późna” (podanie antygenu

lokalnie powoduje naciekanie miejsca przez komórki
odpowiedzi typu komórkowego dopiero po ok. 24
godzinach)
- pierwsza linia obrony komórkowej- monocyty,
makrofagi, komórki NK
- reakcja antygenu i limfocytów T
- obejmuje aktywację specyficznych antygenowo
limfocytów Tc, uwalnianie cytokin, a także stymuluje
aktywację makrofagów
Przebieg
1. ekspozycja antygenu
należącego do patogenu
2. prezentacja przetworzonego
antygenu naiwnemu
limfocytowi T przez komórkę
APC; rola IL-1 (aktywacja
komórek T)
3. uwalnianie IL-2; selekcja:
a. aktywacja limfocytów Tc
b. zwiększona liczba limfocytów
Th1 i Th2
4. efekt cytotoksyczny
limfocytów Tc
5. stymulacja produkcji
komórek pamięci i APC (antigen-presenting cell): komórki
przeciwciał dendrytyczne, monocyty, makrofagi, limfocyty
B; niezbędne do rozpoznania antygenów przez
6. pobudzenie makrofagów limfocyty T
TCR
TCR (T-cell receptors)- receptory limfocytów wiążące antygen:

- jedyne koło immunoglobulin cząsteczki zdolne do swoistego

wiązania antygenu
- wiązanie antygenów peptydowych, “pociętych” przez enzymy
hydrolityczne i połączone z cząsteczkami MHC w błonie komórki
prezentującej antygen
- ok. 5*10^4 na 1 limfocycie
- 2 łańcuchy: stały i zmienny (⍺ i β lub i )
- kompleks TCR-CD3 pośredniczy w przekazywaniu sygnału
aktywującego komórkę z receptora
- do aktywacji limfocytu wystarczy 100 (z około 100 000) cząsteczek
MHC obecnych na danej komórce prezentującej antygen

APL (zmienione ligandy peptydowe): antygeny z zamienionymi

pojedynczymi aminokwasami; antygen może nadal być wiązany, ale nie
wyzwala, albo wręcz hamuje odpowiedź limfocytu T.
Prezentacja antygenu

- limfocyty rozpoznają głównie pierwszorzędową (a częściowo drugorzędową)

strukturę antygenów białkowych (w przeciwieństwie do immunoglobulin,
rozpoznających głównie strukturę trzeciorzędową)
- przed prezentacją, antygen musi zostać poddany “obróbce” (nieliczne MHC
zdolne są do prezentacji antygenów natywnych)
- denaturacja
- rozwinięcie łańcuchów peptydowych
- pocięcie na fragmenty przez proteazy
- MHC klasy I obecne są na niemal wszystkich komórkach w organizmie-
znaczenie limfocytów T w obronie przed zakażeniami rozwijającymi się
wewnątrzkomórkowo
- prezentacja przez cząsteczki CD1: prezentacja antygenów o charakterze
lipidów
Aktywacja limfocytu

- limfocyty po opuszczeniu grasicy mają postać limfocytów naiwnych

(dziewiczych), zatrzymanych w fazie G0
- aktywacja po otrzymaniu dwóch sygnałów:
- 1. z rozpoznania antygenu przez receptor TCR
- 2. z cząsteczek kostymulujących (interakcje receptorów CD2, CD28 i ICOS1 z
powierzchni limfocytu z CD80, CD86, CD58 i CD48 z powierzchni APC)
- 3. z cytokin
- brak drugiego sygnału umieszcza limfocyt w stanie anergii i niemożności do aktywacji w
przyszłości
- limfocyty w stanie aktywności i komórki pamięci wymagają tylko jednego sygnału
Limfocyty Th (T CD4+; T-helper cells)

- główna rola w określeniu, które epitopy staną się celem odpowiedzi

immunologicznej
epitop- fragment antygenu
○ rozpoznanie epitopów łączący się bezpośrednio z
○ selekcja epitopów docelowych przeciwciałem

- aktywacja dalszych mechanizmów efektorowych:

○ cytotoksyczność (zależna od limfocytów Tc) niewłaściwy mechanizm
efektorowy może prowadzić do
○ aktywacja makrofagów (komórki Th1) nadwrażliwości na patogen
○ produkcja przeciwciał przez limfocyty B (komórki Th2)
- w stanie fizjologicznym, pomiędzy komórkami Th1 i Th2 panuje równowaga

Th1 Th2

wspomagają odpowiedź typu wspomagają odpowiedź typu

komórkowego humoralnego

stymulują limfocyty Tc; efekt stymulują limfocyty B (wzrost i

cytotoksyczności różnicowanie)

aktywują makrofagi
Limfocyty Tc (cytotoksyczne)
- ok. 90% CD8+; rozpoznanie antygenu prezentowanego na cząsteczkach
MHC klasy I (niemal wszystkie jądrzaste komórki)
- ok. 10% CD4+ z restrykcją MHC; rozpoznanie antygenu na cząsteczkach
MHC klasy II
- eliminacja komórek zarażonych wirusem (“przegląd komórek” pod kątem
zarażenia)
- wydzielanie cytokin i chemokin (służących do podziału na subpopulacje)
- mechanizmy cytotoksyczności
- 1. związany z ziarnami cytolitycznymi
- wydzielanie ziaren cytolitycznych (granzymy, perforyna,
granulizyna, enzymy lizosomalne)
- tworzenie kanałów w błonie komórki docelowej
- wnikanie jonów sodowych
- rozpad i apoptoza komórki docelowej
- 2. związany z receptorami dla TNF
- wytworzenie ligandów łączących się z komórkami docelowymi
- indukcja apoptozy
- inne komórki zdolne do wytworzenia efektu cytotoksycznego: komórki
NK, limfocyty NKT, limfocyty T
Przykłady aktywacji odpowiedzi typu komórkowego

- odpowiedź przeciwzakaźna Nadwrażliwość typu IV

- odporność przeciwnowotworowa (komórkowego): przewaga
reakcji komórkowych z udziałem
limfocytów T; warunek:
Nadmierna reakcja: długotrwały bodziec antygenowy

- nadwrażliwość typu IV
- niektóre choroby autoimmunogoliczne (np. cukrzyca typu I, stwardnienie
rozsiane)
7. Główny układ
zgodności tkankowej.

Aleksandra Górecka, gr. 37

Ewa Gorajczyk, gr. 37
Główny układ zgodności tkankowej

● Układ genów kodujących antygeny zgodności tkankowej, MHC.

● Antygeny decydują o utrzymaniu lub odrzuceniu przeszczepu, odpowiadają
za zgodność tkanek dawcy i biorcy.
● Należą do niego geny cechujące się największym polimorfizmem
z dotychczas poznanych.
● Antygeny te (inaczej cząsteczki MHC) mają podstawowe znaczenie w inicjacji
i fazie efektorowej odpowiedzi immunologicznej.
 Cząsteczki MHC
Cząsteczki MHC

MHC klasy I MHC klasy II MHC klasy III

 MHC klasy I MHC klasy II

● Na powierzchni ● Komórki
wszystkich komórek dendrytyczne,
jądrzastych oraz limfocyty B
w małych ilościach na i makrofagi oraz
erytrocytach komórki nabłonkowe
grasicy
Budowa MHC klasy I
Budowa MHC klasy I

● zbudowany z dwóch łańcuchów, lekkiego i ciężkiego połączonych wiązaniem

niekowalencyjnym
● łańcuch lekki to β2-mikroglobulina
● łańcuch ciężki składa się z:
○ N-końcowego fragmentu zewnątrzkomórkowego
○ krótkiego fragmentu hydrofobowego przechodzącego przez błonę komórkową
○ krótkiego fragmentu hydrofilowego położonego wewnątrz komórki

Fragment zewnątrzkomórkowy budują 3 domeny tworzące pętle - α1, α2 i α3

Domena α1 i α2 składają się z 1 helisy α i 4 pasm β; razem tworzą rowek

● Rowek= miejsce lokowania peptydów (antygenów) prezentowanych

limfocytom T.
Budowa MHC klasy II
Budowa MHC klasy II

● zbudowany z łańcuchów α i β połączonych wiązaniem niekowalencyjnym

● część zewnątrzkomórkowa składa się z 2 domen α1 i β1, które tworzą rowek
● w rowku znajduje się 6 kieszonek, w których lokują się aminokwasy
kotwiczące antygenu
 MHC klasy I MHC klasy II

łańcuch lekki i łańcuch ciężki łańcuch α iβ

poliformizm - α1 i α2 polimorfizm - α1 i β1

Antygen: 8-10 aminokwasów, oba końce Antygen: od kilkunastu aż do ponad 20

tkwią w rowku aminokwasów, mogą wystawać poza rowek

Prezentuje antygen limfocytom CD8 Prezentuje antygen limfocytom CD4

Wzmagają ekspresję cząsteczek MHC I IFN-α, IFN-β, IFN-γ, TNF

IFN-γ, na limfocytach B również: IL-4

Wzmagają ekspresję cząsteczek MHC II
i IL-13

TGF-β, IFN-β, IL-10, prostaglandyna E2 i glikokortykoidy hamują ekspresję MHC II

Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy I

● Antygeny wiążą się w cytoplazmie z ubikwitynami i ulegają proteolizie

w proteasomach.
● Część powstałych oligopeptydów ulega degradacji przez aminopeptydazy
i endopeptydazy.
● Druga część jest transportowana do siateczki śródplazmatycznej przez białka
TAP.
● Związanie z cząsteczką MHC klasy I i transport do błony komórkowej
(kalneksyna, kalretikulina, tapasyna).

Cząsteczki MHC klasy I prezentują jedynie antygeny endogenne, czyli np.

antygeny pasożytów i mikroorganizmów rozwijających się wewnątrzkomórkowo.

Komórki niezakażone prezentują własne antygeny, gdyż MHC nie rozróżniają

antygenów obcych od autoantygenów.
Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC
klasy II
● Komórki prezentujące: komórki dendrytyczne, limfocyty B i makrofagi.
● Głównie antygeny egzogenne.

Etapy prezentacji:

1. Endocytoza antygenów
2. Proteoliza
3. Związanie powstałych peptydów przez cząsteczki MHC klasy II
4. Egzocytoza i prezentacja antygenów związanych z cząsteczkami MHC klasy
II w błonie komórkowej
 Cząsteczki MHC kasy I Cząsteczki MHC klasy II

Limfocyty T rozpoznające CD8+ (głównie Tc) CD4+ (głównie Th)

Rozpoznawane antygeny wewnątrzkomórkowe głównie

zewnątrzkomórkowe

Miejsce proteolizy cytoplazma endosomy

antygenu

Miejsce łączenia się siateczka śródplazmatyczna endosomy

antygenu z cząsteczkami
MHC
MHC klasy III

● stanowią różne białka niezwiązane z procesem

prezentacji antygenu, są to:
○ składniki dopełniacza C2, C4 i czynnik B
○ produkt protoonkogenu Notch 4
○ 21-hydroksylaza steroidowa CYP21B - uczestniczy w syntezie
gliko- i mineralokortykoidów
○ receptor dla produktów końcowych zaawansowanej glikacji
○ czynnik transkrypcyjny CREB-RP
○ białko macierzy pozakomórkowej tenascyna
○ jądrowa kinaza serynowo/treoninowa RP1
Główny układ zgodności tkankowej - układ HLA

● wybitnie polimorficzny
● kompleks genów układu HLA umiejscowiony jest na 6 chromosomie,
obejmuje ponad 4 mln par zasad
● Produkty genów układu HLA można podzielić na:
○ cząsteczki klasy I: HLA-A, -B, -C
○ cząsteczki klasy II: HLA-DP, -DQ, -DR
○ cząsteczki klasy III
Główny układ zgodności tkankowej - układ HLA c.d.

Cząsteczki MHC klasy I i II można dodatkowo podzielić na:

MHC I

● klasyczne - klasa Ia - HLA-A, -B, -C

● nieklasyczne - klasa Ib - HLA-E, -F, -G oraz MICA i MICB

MHC II

● klasyczne - HLA-DP, -DQ, -DR

● nieklasyczne - HLA-DM, -DO
Znaczenie układu HLA

● Najważniejszą funkcją cząsteczek MHC jest wiązanie i prezentacja

antygenów limfocytom T
● Występowanie określonych cząsteczek MHC może się wiązać ze
zwiększonym lub zmniejszonym ryzykiem rozwoju niektórych chorób, np.
występowanie:
○ HLA-B8 i HLA-DR3 jest połączone ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju raka jądra
lub mięsaka Kaposiego
○ HLA-B57 i HLA-B27 zmniejsza ryzyko zachorowania na AIDS
○ HLA-B53 wyraźnie zmniejsza ryzyko malarii (występuje znacznie częściej w
Afryce)
○ powiązania te dotyczą około 500 chorób
Powiązania między układem HLA i występowaniem
chorób

Korelacja pozytywna

Choroba HLA Względne ryzyko

Zesztywniające zapalenia B27 90

stawów kręgosłupa

Zespół Reitera B27 36

Podostre zapalenie tarczycy B35 17

Zespół Goodpasteure’a DR2 16

Zapalenie opryszczkowe DR3 13

Idiopatyczna hemochromatoza A3 9

Przewlekłe aktywne zapalenie B8 9

wątroby

Choroba Addisona DR3 6

Toczeń rumieniowaty DR3 6

układowy
● Uważa się, że wybitny polimorfizm genów w obrębie MHC jest wynikiem
selekcji naturalnej dokonującej się pod presją mikroorganizmów
infekcyjnych i chorób przez nie wywołanych
● Udział cząsteczek MHC w rozpoznawaniu antygenów wyjaśniono po raz
pierwszy w badaniach Zinkernagela i Dohyerty’ego, za które otrzymali
Nagrodę nobla w 1996 r. Wcześniej cząsteczki MHC znano jako antygeny
transplantacyjne i kojarzono wyłącznie z indukowaniem odrzucania
przeszczepów.
● Głównym źródłem cząsteczek MHC jest wątroba i od tej właściwości
najprawdopodobniej zależy jej skłonność do indukowania tolerancji
transplantacyjnej po jej przeszczepieniu. W osoczu występują w niewielkiej
ilości.