Analityka Medyczna 2019/2020

Ćwiczenie 4
Temat: Cykl komórkowy.

ZAGADNIENIA TEORETYCZNE DO PRZYGOTOWANIA NA ĆWICZENIE:

Fazy cyklu komórkowego: interfaza (G1, S, G2, replikacja DNA, faza G0) i faza M (mitoza,
cytokineza). Punkty kontrolne cyklu komórkowego i ich znaczenie.

LITERATURA
1. Alberts B., Bray D., Hopkin K., Johnson A., Lewis J., Raff M., Roberts K., Walter P.:
Podstawy biologii komórki. PWN, Warszawa 2018.
2. Kawiak L., Zabiel M.: Seminaria z cytofizjologii. Elsevier Urban & Partner 2017.
3. Bartel H.: Embriologia. Podręcznik dla studentów. Wydawnictwo lekarskie PZWL
2007.

1. Cykl komórkowy

Cykl komórkowy (cykl życia komórki) – to uporządkowana sekwencja zdarzeń

prowadzących do podwojenia zawartości komórki i jej podziału na dwie identyczne
genetycznie komórki.
Fazy cyklu komórkowego:

Interfaza – okres pomiędzy podziałami komórki: faza G1 (przerwa 1), S (replikacja

DNA) i G2 (przerwa 2).
Fazę M – podział jądra komórkowego (mitoza) i cytoplazmy (cytokineza).

1
Faza G0 - to faza spoczynkowa (różnicowania się komórek).
Komórki organizmu wielokomórkowego znajdują się w różnych fazach cyklu
komórkowego; np. całkowicie zróżnicowane neurony lub kardiocyty pozostają w
przedziale G0 (tj. opuszczają cykl komórkowy i nie powracają do niego), natomiast
komórki szpiku kostnego lub komórki nabłonkowe jelita są stale w cyklu komórkowym.

Mitogen – zewnątrzkomórkowa cząsteczka sygnałowa stymulująca podziały komórek.

Czynnik wzrostu - zewnątrzkomórkowa cząsteczka sygnałowa stymulująca komórki do
wzrostu i proliferacji, np. płytkowopochodny czynnik wzrostu PDGF (ang. Platelet-
Derived Growth Factor).

Białka cyklu komórkowego:

• cykliny - ich stężenie okresowo zwiększa się lub zmniejsza w zależności od etapu
cyklu komórkowego. Aktywują kinazy cyklinozależne (Cdk); następnie są
degradowane;
• kinazy cyklinozależne (Cdk) – są obecne stale w komórce, ale aktywne tylko po
utworzeniu kompleksu z odpowiednią cykliną; przenoszą grupę fosforanową z ATP
na określone białka;
• inhibitory cyklu komórkowego – białka blokujące aktywność kompleksu cyklina-
Cdk; np. p21, p27.

Fazy interfazy:
Faza G1: czas tej fazy jest różny dla poszczególnych typów komórek; w większości
komórek ssaków trwa około 12 godzin:
• intensywna synteza RNA, białek strukturalnych i regulatorowych, w tym cyklin
(wzrost masy i objętości komórki),
• powstaje kompleks prereplikacyjny.
Przejście z fazy G1 do fazy S jest uwarunkowane utworzeniem kompleksu cyklina E -
kinaza cyklinozależna2 (CDK2). Cyklina E (zwana także cykliną G1/S) aktywuje
CDK2, która fosforyluje (fosforylacja = aktywacja) białka kompleksu replikacyjnego.
Następnie cyklina E jest degradowana przez proteasomy.

Faza S: trwa około 8 godzin w większości komórek; zachodzi:

• replikacja genomu

2
 • biosynteza histonów (są niezbędne do utworzenia nuklesomów),
• na początku fazy S centrosom ulega podwojeniu i dwie jego kopie (dwie pary
centrioli) pozostają razem, tworząc pojedynczy kompleks po jednej stronie jądra
komórkowego.
Przejście z fazy S do fazy G2 jest uwarunkowane utworzeniem kompleksu cyklina A-
kinaza cyklinozależna2 (CDK2). Cyklina A (zwana także cykliną S) aktywuje CDK,
która fosforyluje białka aktywne w fazie G2. Następnie cyklina A jest degradowana.

Faza G2: w typowej komórce trwa około 2-4 godziny; zachodzi biosynteza:
• białek wrzeciona podziałowego (α i β tubuliny),
• białek niehistonowych (niezbędne w kondensacji chromatyny),
• białek i lipidów niezbędnych do odtworzenia błony komórkowej (w telofazie),
• podział organelli samoreplikujących się (mitochondria).
Przejście z fazy G2 do fazy M jest uwarunkowane utworzeniem kompleksu cyklina B
(cyklina M) - kinaza cyklinozależna1 (CDK1). Kompleks ten nazywany jest
czynnikiem promującym fazę M (MPF). Cyklina aktywuje CDK1, która fosforyluje
specyficzne białka przygotowujące komórkę do podziału.

Faza M:
• mitoza - podział jądra komórkowego,
• cytokineza – podział cytoplazmy na dwie równe części.
W wyniku tych procesów z każdej komórki powstają dwie komórki potomne identyczne
genetycznie.

Etapy mitozy:

3
 Cytokineza:
• podział cytoplazmy pomiędzy komórki potomne,
• w płaszczyźnie równikowej komórki tworzy się pierścień kurczliwy (zbudowany
z mikrofilamentów aktynowych i miozyny), który kurczy się rozdzielając
komórkę na dwie potomne,
• w komórkach potomnych odtworzona zostaje błona komórkowa.

pierścień kurczliwy tworzący

bruzdę
podziałową

Cytokineza w komórce zwierzęcej wg Campbell’s Biology, 8th Edition.

2. Punkty kontrolne cyklu komórkowego i ich znaczenie:

4
Za wstrzymanie cyklu komórkowego na granicy G1/S (do czasu naprawy uszkodzeń
DNA) odpowiada białko p53 („strażnik genomu). Białko p53 jest czynnikiem
transkrypcyjnym, indukującym ekspresję genów kodujących: inhibitory cyklu
komórkowego (np. p21) i białka naprawcze lub białka proapoptotyczne (gdy naprawa
genomu nie jest możliwa).

Wg. Alberts i wsp. Biologia molekularna komórki.

Systemy naprawcze DNA:

• naprawa błędnie wstawionego nukleotydu podczas replikacji DNA (rola polimerazy
DNA),
• naprawa błędnie sparowanych zasad nukleotydowych – MMR (Mismatch repair) –
tuż po replikacji,
• naprawa przez wycinanie zasad azotowych – BER (base excision repair),
• naprawa przez wycinanie nukleotydów - NER (nucleotide excision repair).

5
CZĘŚĆ PRAKTYCZNA:
I. Obserwacja w mikroskopie optycznym:
• mitoza w komórkach merystematycznych korzenia cebuli zwyczajnej Allium cepa.
(interfaza, profaza, metafaza, anafaza, telofaza).