Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej

Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Komórka – podstawowa jednostka
funkcjonalna organizmu człowieka
 Teoria komórkowa

Dwaj uczeni niemieccy, M. Schleiden w 1838r. i T. Schwann w 1839r.,

wykazali jako pierwsi, że zarówno rośliny jaki i zwierzęta są skupiskami
komórek oraz, że komórka jest podstawową jednostką budulcową
organizmów żywych. W 1855r. teoria komórkowa została rozszerzona
przez Rudolfa Virchowa. Stwierdził on, że nowe komórki mogą
powstawać wyłącznie przez podział komórek już istniejących tzn.
komórki nie powstają spontanicznie z materii nieożywionej. Około
1880r. niemiecki biolog i genetyk August Weismann wskazał, że bardzo
ważną konsekwencją stwierdzenia Virchowa jest to, że wszystkie żywe
komórki wywodzą się od przodków żyjących w zamierzchłych czasach.
Dowodem wspólnego pochodzenia wszystkich komórek jest
podobieństwo podstawowych struktur i cząsteczek, z których są
zbudowane.
 jądro komórkowe
Na podstawie struktury i stopnia złożoności
komórek organizmy można zaliczyć do
dwóch grup różniących się zasadniczo
planem budowy komórki. Wyróżniamy:

• eukarionty – organizmy, których komórki

zawierają jądro komórkowe oraz
wewnątrzkomórkowe organella błoniaste.

• prokarionty – organizmy, których komórki nukleoid

nie mają wyszczególnionego jądra i są na
ogół znacznie mniejsze niż komórki
eukariotyczne. Prokarionty są
organizmami jednokomórkowymi, należą
do nich bakterie oraz sinice. DNA
skupiony jest w jednym rejonie zwanym
nukleoidem. Nukleoidy nie są otoczone
oddzielną błoną.
Komórka jest to najmniejsza
strukturalna i funkcjonalna jednostka
organizmów żywych. Jest zdolna do
przeprowadzania wszystkich
podstawowych procesów życiowych
takich jak przemiana materii, wzrost,
podział i różnicowanie.

Zespoły komórek o takiej samej

budowie, pochodzeniu i takich
samych czynnościach tworzą tkanki,
np. nabłonkową, mięśniową.

Tkanki tworzą narządy.

Współdziałające ze sobą narządy

tworzą układy: krwionośny,
oddechowy i inne.

Natomiast organizm to zespół układów

ściśle ze sobą współdziałających.
W naszym ciele można wyróżnić kilkadziesiąt rodzajów komórek
odmiennych pod względem wielkości, kształtu oraz funkcji.

Komórka nerwowa

Komórka jajowa i plemniki

Komórki nabłonkowe

Komórka mięśniowa
Erytrocyty
 Struktury wewnętrzne komórki –
organella komórkowe
Wszystkie ludzkie komórki zawierają następujące struktury
wewnątrzkomórkowe (organella komórkowe):
• błonę komórkową (5)
• cytoplazmę (3)
• siateczkę śródplazmatyczną
gładką (8) i szorstką (2)
• aparat Golgiego (4)
• lizosomy (9)
• mitochondria (6)
• rybosomy (7)
• jądro komórkowe (1)
 Błona komórkowa (plazmalemma)
Budowę błony komórkowej wyjaśnia model płynnej mozaiki. Podstawę
(zrąb) tworzy podwójna warstwa fosfolipidów (1), których „głowy” (2)
zwrócone są na zewnątrz w stronę środowiska wodnego, natomiast
łańcuchy kwasów tłuszczowych (3) skierowane są do wewnątrz. W
zrębie i na powierzchni rozmieszczone są mozaikowo różnego rodzaju
białka (4), np. wzmacniające, transportowe, receptorowe.
 Błona komórkowa
• Jest wybiórcza – selektywna. Oznacza to, że woda i substancje
drobnocząsteczkowe rozpuszczalne w tłuszczach przenikają przez
błonę swobodnie, natomiast nawet niewielkie cząsteczki rozpuszczalne
w wodzie przenikają słabo, a substancje wielkocząsteczkowe, takie jak
białka, czy kwasy nukleinowe – wcale.
• Jest elastyczna oraz ma półpłynną konsystencję, dzięki czemu możliwa
jest zmiana kształtu komórek.
• Jest wrażliwa na bodźce – ma zdolność odbierania sygnałów ze
środowiska zewnętrznego.

Funkcje:
• oddziela komórkę od środowiska pozakomórkowego
• otacza wszystkie składniki komórki
• pełni funkcję ochronną
• odpowiada za wrażliwość
 Rodzaje transportu substancji przez
błonę
A
• Dyfuzja prosta - jest to proces bierny
(nie wymagający nakładu energii z
zewnątrz) w wyniku którego cząsteczki
roztworu przemieszczają się zgodnie z
gradientem stężeń (z obszaru o
większym stężeniu (A) do obszaru o
mniejszym stężeniu (B) ). Takie
właściwości mają cząstki O2, CO2.
Ruch cząsteczek ustaje po
wyrównaniu się ich stężenia w
roztworze.
B
 Rodzaje transportu substancji przez
błonę
Dyfuzja ułatwiona (wspomagana) - polega
na transporcie cząsteczek zgodnie z
1
gradientem stężeń, za pomocą
specjalnych przenośników (1). Proces ten
umożliwia przechodzenie przez błonę
cząstek, które ze względu na wielkość nie
mogą przechodzić przez błonę na drodze
dyfuzji prostej (wiele jonów i substancji
odżywczych). Dyfuzja wspomagana nie
wymaga nakładu energii! Za pomocą
dyfuzji wspomaganej odbywa się
transport glukozy przez błonę krwinek
czerwonych i mięśni szkieletowych.
 Rodzaje transportu substancji przez
błonę
Transport aktywny -
transport substancji
wbrew gradientowi
stężeń z
wykorzystaniem energii
(1) pochodzącej
bezpośrednio z rozkładu
ATP.

1
 Rybosomy

Są to specjalne organella służące do produkcji białek. Ultrastruktur

tych nie oddziela od cytoplazmy żadna błona biologiczna. Z
chemicznego punktu widzenia w rybosomach występują dwa
zasadnicze składniki: rybosomalny RNA (rRNA) i białka. Każdy
kompletny rybosom składa się zawsze z dwóch podjednostek -
większej i mniejszej. Organella te występują wolno w
cytoplazmie oraz jako struktury związane z błonami ER.
Sedymentacja- opadanie podczas
wirowania ( różne warstwy w
gradiencie żelu)
 Siateczka śródplazmatyczna - ER

Stanowi złożony, trójwymiarowy system

spłaszczonych błon, kanalików i
niewielkich pęcherzyków. Występuje w
dwóch zasadniczych postaciach:
• ER szorstkie – na błonach siateczki
znajdują się rybosomy (1); jest
miejscem syntezy białek
• ER gładkie – nie posiada rybosomów
na błonach; jest miejscem syntezy
lipidów
 Aparat Golgiego

Struktura ta występuje w postaci silnie spłaszczonych pęcherzyków.

Zadaniem tych organelli jest przede wszystkim przebudowa
(modyfikacja), pakowanie i przekazywanie zagęszczonych
substancji, głównie białek poza komórkę albo w obrębie komórki.
Aparaty Golgiego są liczne w komórkach produkujących duże ilości
białek na eksport, np. w komórkach trzustki.
 Lizosomy

Są to niewielkie, kuliste pęcherzyki. Zawierają liczne enzymy

zdolne rozłożyć wchłonięte substancje oraz produkty
odpadowe.

System błon plazmatycznych, jakie tworzą ER, aparaty Golgiego

oraz lizosomy, umożliwia podział wnętrza komórki na wiele
przedziałów, dzięki czemu w komórce jednocześnie mogą
zachodzić procesy rozpadu i syntezy.
 Cytoplazma

Jest to płynny, złożony koloid

wodny, w którym są
rozpuszczone lub zawieszone
białka, lipidy, kwasy tłuszczowe,
aminokwasy oraz sole mineralne.
Cytoplazma tworzy środowisko
reakcji dla większości reakcji
biochemicznych. Ważnym jej
składnikiem jest cytoszkielet –
przestrzenna sieć białkowych
Wybarwione na zielono i
rureczek i włókienek, który jest czerwono białka cytoszkieletu.
odpowiedzialny m.in. za Niebieskie – jądro komórkowe
możliwość zmiany kształtu
niektórych komórek i ich zdolność
do poruszania się.
 Jądro komórkowe

Składa się z otoczki jądrowej (1), kariolimfy

(4), chromatyny (6) oraz jąderka (3).
Otoczka jądrowa składa się z dwóch
błon plazmatycznych. Jest
„poprzebijana” otworami – porami
jądrowymi (2), dzięki którym możliwa jest
wymiana substancji pomiędzy jądrem a
cytoplazmą. Zewnętrzna błona jądrowa
przechodzi w błony siateczki
śródplazmatycznej szorstkiej (5).
Wnętrze jądra wypełnia kariolimfa – sok
jądrowy. Tworzy ona płynne środowisko,
w którym zanurzona jest chromatyna (6)
Organizacja materiału genetycznego

Badania przy użyciu mikroskopu

elektronowego wykazały, że
nici chromatynowe (3)
zbudowane są z kwasu
deoksyrybonukleinowego –
DNA (1) „nawiniętego” na
specjalne białka histonowe
(2).
Poprzez spiralizację chromatyny
(3) powstają chromosomy (4)
 Mitochondrium
Każde mitochondrium otoczone jest dwiema
błonami lipidowo – białkowymi. Błona
zewnętrzna jest gładka, natomiast
wewnętrzna tworzy uwypuklenia zwane
grzebieniami. W środku mitochondrium
znajduje się macierz (matrix)
mitochondrialna, w której znajdują się
liczne enzymy, cząsteczki
mitochondrialnego DNA oraz rybosomy.
 Mitochondria – fabryki energii

Mitochondria dostarczają energii użytecznej biologicznie w postaci ATP.

ATP (adenozynotrifosforan) nazywany jest uniwersalnym akumulatorem i

przenośnikiem energii, głównym jego źródłem jest proces oddychania
wewnątrzkomórkowego, polegającego na utlenianiu związków
organicznych w następującej kolejności: węglowodany, tłuszcze i
białka. Najwydatniejsze - tlenowe etapy tego procesu zachodzą w
mitochondriach.
 Budowa ATP

Cząsteczka ATP jest związkiem składającym się z zasady

azotowej – adeniny (1) połączonej z cząsteczką cukru – rybozy
(2) i trzech reszt fosforanowych (3). ATP powstaje w procesie
fosforylacji z ADP (adenozynodwufosforanu) i Pi (fosforanu
nieorganicznego).
 Oddychanie wewnątrzkomórkowe

Jest to wielostopniowy proces utleniania związków organicznych

związany z wytwarzaniem energii użytecznej metabolicznie w
postaci ATP. Oddychanie przebiega w każdej żywej komórce w
sposób stały.

Przebieg utleniania cząsteczki glukozy:

C6H12O6 + 6O2 + 36 ADP + 36Pi → 6CO2 + 6H2O +36 ATP

 Etapy oddychania
wewnątrzkomórkowego
1. Glikoliza – zachodzi w cytoplazmie komórki i polega na
przekształceniu cząsteczek glukozy do związku zwanego kwasem
pirogronowym. Końcowy produkt glikolizy – pirogronian – wędruje z
cytoplazmy do macierzy mitochondrium, gdzie współtworzy związek o
nazwie acetylo-koenzym A (acetylo-CoA), który następnie jest
stopniowo utleniany w kolejnym etapie oddychania.
2. Cykl Krebsa – cykl przemian zachodzący w macierzy mitochondrium,
przebiegający z uwolnieniem cząsteczek dwutlenku węgla oraz
syntezą ATP.
3. Utlenienie końcowe – zachodzi w grzebieniach mitochondrialnych z
udziałem tlenu cząsteczkowego. Końcowym produktem etapu jest
woda. W przemianach tych możliwa jest synteza dużej liczby
cząsteczek ATP.
Literatura:
• Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia
• Lewiński W., Walkiewicz J., 2000. Biologia 1. Operon, Rumia
• Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa
• Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa