Mikropowtórka

Epitop - fragment antygenu łączący się

bezpośrednio z wolnym przeciwciałem,
receptorem limfocytu B lub receptorem
limfocytu T

Paratop - fragment przeciwciała wiążący się

bezpośrednio z epitopem na danym antygenie

Agretop – fragmenty antygenu wiązany w rowku

cząsteczki MHC
Z MHC I prezentowane są antygeny endogenne – białka np. wirusa lub białka
własne komórki, w przypadku brak infekcji (MHC nie rozróżnia pomiędzy
własnymi, a obcymi peptydami, prezentuje to, co zostanie mu podane)
Procesy od białka wirusa po prezentację na powierzchni błony:
1. Monoubikwitynacja białka
2. Poliubikwitynacja białka
3. Cięcie białek na oligopeptydy w obrębie proteasomu (który tnie głównie
białka uszkodzone, o nieprawidłowych kształtach, ale też białka „krótko
żyjące”, np. czynniki transkrypcyjne, czy cykliny)
4a. Większość oligopeptydów ulega doszczętnemu strawieniu w cytoplazmie.
4b. Część oligopeptydów jest transportowana przez białka TAP do siateczki
śródplazmatycznej, gdzie spotyka łańcuchy przyszłego MHC I.
5. Białka opiekuńcze procesu: tapasyna, kalneksyna i kalretikulina odpowiadają za
połączenie obydwu łańcuchów przyszłego MHC I a także dołączenie do
gotowej cząsteczki MHC I oligopeptydu.

TAP + tapasyna + kalretikulina + MHC I + tiolowa oksydoreduktaza = kompleks

ładujący peptydy
 Proteasom – informacje dodatkowe
Hamowanie proteasomu może wywierać efekt terapeutyczny u pacjentów z
nowotworem, jeśli w ten sposób zahamujemy degradację np. antyonkogenu p53
(słynny „strażnik genomu”) czy białek proapoptycznych (np. BAX, BAK, PUMA)
[hamowanie degradacji białek proapoptycznych -> wzmożona ilość i działanie białek proapoptycznych ->
apoptoza -> likwidacja nowotworu]

Ograniczoną, ale niezależną od proteasomu funkcję pełni peptydaza II tripeptydylowa.

IFN- i TNF-α odpowiadają za pojawienie się 3 nowych podjednostek w protesomie,

który przekształca się w swój efektywniejszy odpowiednik – immunoproteasom.
Jak patogeny wewnątrzkomórkowe
radzą sobie z prezentacją MHC I?
 Ile musimy mieć odmiennych MHC?
Stosunkowo niewiele, bo

jedna cząsteczka MHC I lub MHC II może

wiązać w swoim rowku tysiące odmiennych
peptydów, a

wystarczy, że peptydy te posiadają 2-3

wspólne aminokwasy w miejscach
kotwiczących peptyd w cząsteczce MHC.
Do związania zendocytozowanych antygenów dochodzi w specjalnych
endosomach tzw. przedziale MHC klasy II.

Jakie antygeny są prezentowane z MHC II?

Zarówno egzogenne np. bakteryjne, jak i endogenne = antygeny innych
komórek organizmu oraz antygeny własne komórek posiadających MHC II.
Antygeny własne komórek posiadających MHC II są przez nie
prezentowane po wcześniejszej autofagii lub endocytozie autoantygenów
powierzchniowych.

UWAGA: w rzadkich przypadkach MHC I i II mogą dotrzeć do błony

komórkowej puste i zewnątrzkomórkowo wiązać rozpuszczalne antygeny.
 Dla ułatwienia

MHC I z CD8 -> 1*8 = 8

MHC II z CD4 -> 2*4 = 8
Należą do MHC klasy I (ściślej do MHC Ib), mimo że łączą się z
antygenami w obrębie endosomów (niczym MHC II)
CD1 występują w 5 rodzajach od „a” do „e”.
CD1 a, b i c -> występują na profesjonalnych komórkach
prezentujących antygeny. Prezentują antygeny o charakterze
lipidów. Antygeny te mogą pochodzić od mikroorganizmów,
pasożytów lub być antygenami własnymi organizmu.
CD1 d -> występuje również na innych komórkach
CD1 e -> regulują ładowanie lipidów do rowków innych cząsteczek CD1.

Prezentacja ta jest zależna od receptorów dla LDL, receptorów

zmiataczy (obecnych m.in. na kom. piankowatych = makrofagach
obserwowanych w miażdżycy naczyń krwionośnych),
apolipoproteiny E oraz sapozyn.
 Przykładowe znaczenie prezentacji z
wykorzystanie CD1

Czemu akurat mikobakterie?

• Prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) to bakteria tlenowa (lub
mikroaerofilna) o kształcie prostej lub lekko wygiętej pałeczki,
nieruchoma, bezotoczkowa i nie tworzącą zarodników, ani toksyn.
• Inaczej niż u innych bakterii ściana komórkowa prątka gruźlicy zawiera
znaczne ilości substancji lipidowych (ok. 60%) takich jak: kwasy
mikolowe, lipoarabinomannan, woski, które warunkują jego
kwasooporność.

• Z tego też powodu prątki są oporne na typowe barwienie (takie jak np. barwienie metodą
Grama), jednak już po zabarwieniu metodą Ziehla-Neelsena nie poddają się jak inne
niekwasooporne bakterie odbarwieniu za pomocą kwaśnego alkoholu (3% roztwór HCl w
alkoholu etylowym).
 Komórki dendrytyczne
dendritic cells = DCs

Posiadają długie wypustki przypominające

dendryty.
Wyróżniamy 2 klasy:
a) Mieloidalne (konwencjonalne) -> wytwarzają IL-
12 i aktywują limfocyty Th1. Mają wspólne
prekursory z monocytami, pod wpływem
odpowiedniej stymulacji mogą też różnicować
się z monocytów.
b) Plazmocytoidalne (niekonwencjonalne) ->
wytarzają IFN-α i β.
Komórki dendrytyczne - wędrówka
Szpik -> krew -> wszystkie tkanki (oprócz OUN) ->
wychwycenie antygenu

Krwią do śledziony limfą do węzłów

Prezentacja antygenu limfocytom T

 Charakterystyczne cechy dojrzałych
DCs
Wypustki oraz ziarna Birbecka
(brak znanej funkcji, rakieta do tenisa)

Markery powierzchniowe:
CD1a, 11c, 4, 40, 54, 58, 68
80, 83, 86
205, 207, 209

Słabe zdolności do fagocytozy

Duża ekspresja MHC I i MHC II

 Co aktywuje DCs?
Sygnały niebezpieczeństwa:
1. Bezpośredni kontakt z patogenem lub jego
produktami (związanymi przez np. TLR kom.
dendrytycznych)
2. Produkty uwalniane z ginących komórek
3. Kontakt z limfocytami T – bezpośredni przez
CD40 lub pośredni przez cytokiny
 Cecha niezwykle charakterystyczna DCs
Zdolność do prezentacji krzyżowej.

O co chodzi?
Skoro DCs są tak wyspecjalizowane w prezentacji antygenów (z
MHC II), to dobrze byłoby wykorzystać ich potencjał również do
prezentacji limfocytom antygenów z MHC I.

Czy DCs muszą ulec infekcji, by prezentować antygeny wirusów?

NIE – posiadają unikalną zdolność pobierania antygenów wirusa z

otoczenia np. zarażonej komórki, która uległa rozpadowi i
prezentacji nie z MHC II a z MHC I (mimo, że antygeny był
endocytowany!)
W ten sposób DC stymuluje proliferację i dojrzewanie limfocytów
cytotoksycznych CD 8
(które początkowo niedojrzałe nie atakują samych DCs, dzieje się tak dopiero pod
koniec odpowiedzi immunologicznej).
 Cecha niezwykle charakterystyczna DCs
Zdolność do prezentacji krzyżowej.

W skrócie: DCs po endocytozie potrafi

zaprezentować antygen nie tylko z MHC II (jak
wszyscy), ale również z MHC I (WOW).

Dzięki temu może prezentować z MHC I antygeny

np. wirusowe, pochodzące z innych komórek
(samej nie będąc zarażoną).
 Cecha niezwykle charakterystyczna DCs
Skąd mogą pochodzić antygeny prezentowane we
wspomniany, krzyżowy sposób?

• Z pochłonięcia mikropęcherzyków
• Z procesu cell nibbing = DC podpływa pod błony
komórkowe naszych komórek i endocytuje ich
drobne kawałki
• Z połączeń typu neksus.
• Z pochłonięcia kompleksów złożonych z cząsteczek
MHC klasy II i antygenów

Trogocytoza = proces podkradania sobie przez

limfocyty/DCs różnych cząsteczek z błon (przykładem
jest wspomniany cell nibbing wykonywany przez DCs)
W kwestii prezentacji antygenów z MHC II to komórki kapryśne!
1. Prezentują antygeny przede wszystkim limf. Tfh (T follicular
helper cells) -> aby otrzymać pomoc (stymulację) do
produkcji przeciwciał.

2. Limf. B może prezentować antygeny związane z różnymi jego

receptorami (dla dopełniacza, dla fragmentu Fc przeciwciała)
lub pochłonięte w drodze pinocytozy, ale zdecydowanie
najskuteczniej prezentuje te, które zostały związane przez
jego BCR, aby wytwarzać charakterystyczne dla siebie
przeciwciała.

3. Wymaga cytokin oraz cząsteczek kostymulujących np.

kontaktu własnego CD154 (CD40L) z CD40 = ligandem CD
154 znajdującym się na powierzchni limf. T.
Razem z DCs i limf. B spełniają się w roli komórek
profesjonalnie prezentujących antygen z MHC II.

Jednak najlepiej sprawdzają się w fagocytozie i

degradacji mikroorganizmów.

W przeciwieństwie do DCs i limf. B, makrofagi nie

posiadają MHC II na stałe – MHC II pojawia się
na błonie makrofagów pod wpływem stymulacji
IFN-.
(podobnie MHC II może pojawiać się na innych typach komórek np.
keratynocytach)
 Cząsteczki biorące udział w procesie
prezentacji
Po co prezentujemy antygeny?
a) Limfocytom CD8 (Tc) po to, żeby je
zaktywować i żeby zniszczyły zakażone
komórki

b) Limfocytom CD4 (Th) po to, żeby zaczęły

wydzielać cytokiny, które:
B1) zaktywują limfocyty B do syntezy przeciwciał
B2) zaktywują prekursory limfocytów Tc do
niszczenia komórek zakażonych
Czy rozpoznanie antygenu wystarcza?
NIE

Co więcej, rozpoznanie antygenu, bez

późniejszych interakcji między cząsteczkami
kostymulującymi może indukować stan braku
aktywności!
Interakcje cząsteczek
Limf. T i B wnikają do węzła przez żyłki z wysokim śródbłonkiem.

Limf. B kierują się do grudek limfatycznych. Dlaczego? Ponieważ w grudkach

obecne są grudkowe komórki dendrytyczne FDC wydzielające CXCL13 –
ligand, chemoatraktant dla CXCR5 obecnego na powierzchni limf. B.

Limf. T kierują się w strefie przykorowej wzdłuż przewodzików utworzonych

przez wypustki fibroblastycznych komórek siateczkowych (FRC). Dlaczego?
Ponieważ na powierzchni wypustek komórek FRC znajdują się CCL19 i
CCL21 -> chemoatraktanty dla CCR7 obecnego na limfocytach T.

DCs węzła znajdują się blisko FRC i wysuwają swoje wypustki do

przewodzików.

Limfocyty T, które rozpoznają antygeny prezentowane przez DCs, silnie

proliferują i przemieniają się w limfocyty efektorowe. W części
pobudzonych limf. T pojawia się BCL6 -> czynnik transkrypcyjny niezbędny
do przekształcenia limf. T w Tfh. BCL6 sprawia, że na powierzchni limf. T
pojawia się CXCR5 (niczym na limfocytach B), która kieruje je w stronę
CXCL13 w grudkach.
 FDC – grudkowa kom. dendrytyczna
wydziela CXCL13 i przyciąga limf. B do
grudki przez receptor CXCR5

FRC – fibroblastyczne komórki

siateczkowe tworzą przewodziki strefy
przykorowej, wzdłuż których
przemieszczają się limfocyty T. FRC
przyciągają limf. T wydzielając CCL21
oraz CCL19.
Limfocyty T rozpoznają CCL21 i CCL19
przez receptor CCR7.

DCs rezydujące w węźle występują w

pobliżu FRC (i prezentują antygeny
FRC płynącym limf. T).
Blisko
DCs Jak limfocyt T rozpozna antygen to:
FDC
a) Zamienia się w limf. efektorowy
b) W niewielkim odsetku zaczyna
syntezę czynnika transkrypcyjnego
BCL6. BCL6 przekłada się na
obecność receptora CXCR5 ->
limfocyt kieruje się grudki i staje
grudkowym limfocytem
pomocniczym Tfh.
 Aktywacja limfocytów B
1. Dziewicze limf. B mają wiele receptorów CR2
-> migrując przez strefę przykorową zabierają
wiele kompleksów immunologicznych
(antygen złapany przez składnik dopełniacza)
makrofagom.
2. Dziewicze limf. B wnikają do grudki i
przekazują komórkom FDC zabrane wcześniej
kompleksy immunologiczne.
3. Dziewicze limf. B, które choć trochę
rozpoznały jakiś antygen podczas swojej
wędrówki (wolny lub w kompleksie
immunologicznym) ulegają aktywacji.
 Aktywacja limfocytów B
4. Aktywacja limf. B oznacza:
a) syntezę czynnika transkrypcyjnego BCL6
b) Endocytozę antygenu wraz z BCRem, który go
rozpoznał

5. Po godzinie od endocytozy, peptydy związane

wcześniej BCRem, są prezentowane z MHC II.
6. Na powierzchni limf. B pojawia się receptor
CCR7 (znajdź go na slajdzie wcześniej) dla
CCL19, CCL21.
 Aktywacja limfocytów B i T
7. Nowy repertuar receptorów na pow. limf. B
oznacza przemieszczanie w nowe miejsce -> do
strefy przykorowej węzła.
8. Na granicy grudki i strefy przykorowej gromadzą
się aktywowane limf. B i T.
9. Limfocyty T szukają peptydów z MHC II, które
byłby identyczne jak peptydy zaprezentowane
im przez DCs.
10.Limf. T po rozpoznaniu drugi raz takiego
samego peptydu (tym razem prezentowanego
przez limf. B) ostatecznie zatwierdza swoje
różnicowanie w limfocyty Tfh.
 Aktywacja limfocytów B i T
11. „Podwójnie” aktywowane limfocyty T (teraz już Tfh)
lokalizują się w grudce, a dokładnie strefie jasnej
ośrodków rozmnażania.
12. Tfh aktywują transformację blastyczną limf. B
poprzez:
a) wydzielane IL-6 i IL-21
b) kostymulację cząsteczkami CD154 (CD40L) oraz
ICOS odpowiednio CD40 oraz ICOS-L na powierzchni
limf. B
13. Transformowane limf. B różnicują w:
a) krótko żyjące plazmoblasty
b) szybko dzielące się limfocyty B tworzące ośrodki
rozmnażania
 Aktywacja limfocytów B i T
13. Transformowane limf. B różnicują w:
a) krótko żyjące (1-3 dni) plazmoblasty -> brak mutacji w
genach immunoglobulinowych, brak przełączania klas.
Produkują IgM takie, jakie mają, na potęgę -> są po to,
aby może bez dobrego dopasowania przeciwciał, ale
jednak powstrzymać początkowy rozrost patogenów.

b) szybko dzielące się limfocyty B tworzące ośrodki

rozmnażania -> tracą CCR7 -> wnikają w głąb grudki ->
przekształcają się w centroblasty -> intensywna
proliferacja -> tworzą strefę ciemną ośrodków
rozmnażania.
W ich genach immunoglobulinowych zachodzą mutacje
(stworzą ABs o lepszym dopasowaniu do antygenów).
Dadzą początek kom. plazmatycznym oraz limfocytom B
pamięci.
 Czym są ośrodki rozmnażania w
grudkach?
Powstają w wyniku niezwykle intensywnego
namnażania aktywowanych limf. B, od teraz
nazywanych centroblastami.

Ośrodki są oligoklonalne = powstają w wyniku

podziałów 1-5 limfocytów B.
Co się dzieje w ośrodkach rozmnażania
w grudkach?
1. Zachodzą mutacje somatyczne w genach
immunoglobulinowych
2. Następuje selekcja komórek o najwyższym
powinowactwie
3. Przełączane są klasy przeciwciał.
4. Limf. B różnicują w kom. pamięci lub
wytwarzające ABs kom. plazmatyczne
 FDC – grudkowe DC
1. Są pochodzenia mezenchymalnego (niewiele
wspólnego z DCs pochodzącymi ze szpiku)
2. Nie migrują. Siedzą w grudce, zaś antygeny
pobierają z zatok węzła lub zabierają z
powierzchni docierających do grudki limfocytów
B.
3. Zlokalizowane w strefie jasnej ośrodków
rozmnażania.
4. Stanowią główne źródło CXCL13 (przyciąga
dziewicze limf. B oraz Tfh.
 FDC – grudkowe DC
5. Posiadają iccosomy = zgrubienia widoczne w
mikroskopii elektronowej bogate w receptory dla
fragmentów Fc przeciwciał oraz receptory dla
składników dopełniacza -> zagęszczają antygeny
prezentowane limfocytom B.
6. Wytwarzają wiele inhibitorów proteaz = znacznie
opóźniają rozkład antygenów prezentowanych
limfocytom B.