by Paweł Matryba

Informacje ogólne
Dojrzewanie limfocytów odbywa się w centralnych
narządach limfatycznych -> grasicy dla limfocytów
T oraz szpiku dla limfocytów B. W trakcie
dojrzewania limfocyty kształtują swoje receptory,
odpowiednio TCR i BCR
Ostateczne dojrzewanie zachodzi w obwodowych
narządach limfatycznych np. węzłach
limfatycznych.
Limfocyty T i B powstają z tej samej prekursorowej
komórki – CPL (common lymphocyte progenitor)
1. CLP dociera do grasicy
2. W grasicy białka Jagged i Delta-like przyłączają
się do receptora Notch-1 obecnego na
powierzchni CLP
3. Rozpoczyna się różnicowanie w tymocyty.

Notch-1 jest receptorem niezbędnym do

różnicowanie w kierunku tymocytów,
limfocytów T. Jego brak w eksperymentalnym
modelu mysim powoduje różnicowanie CLP w
grasicy w kierunku limf. B!
1. Najmniej dojrzałe tymocyty nie posiadają TCR i
CD3 ani CD4 oraz CD8 -> na tym etapie rozwoju
są określane mianem komórek potrójnie
ujemnych.
2. Najpierw, pod wpływem białek RAG1/2,
dochodzi do rearanżacji genów V, D i J
kodujących łańcuch β (brzmi jak rearanżacja
fragmentów zmiennych łańcuchów ciężkich immunoglobulin,
czyż nie?)
3. W wyniki rearanżacji oraz zmienności na
złączach mogą powstać przeróżnie zbudowane
łańcuchy β -> należy więc skontrolować, czy
ogólny schemat ich budowy jest prawidłowy.
Proces sprawdzenia prawidłowości łańcucha β to
selekcja β.
 Selekcja β
1. Wytworzony łańcuch β tworzy dimer ze specjalnym
tzw. zastępczym łańcuchem α (pre-TCRα/pre-Tα).
Łańcuch pre-Tα jest identyczny we wszystkich
dojrzewających tymocytach.
2. Dimer TCRβ i pre-Tα ulega sprawdzeniu.
a) Jeśli łańcuch β jest zbudowany prawidłowo, komórka
aktywuje mechanizmy umożliwiające przeżycie. Ponadto,
następuje zablokowanie rearanżacji genów dla łańcucha β
zlokalizowanych na drugim, homologicznym
chromosomie -> jest to wyłączenie alleliczne, dzięki
któremu komórka zapewnia sobie syntezę jednego,
prawidłowego łańcucha β.
b) Jeśli łańcuch nie jest prawidłowy – komórka ulega
apoptozie. Dzieje się tak w przypadku aż 70% limfocytów!
 Selekcja β i co dalej?
Po selekcji β komórka wytwarza CD4 i CD8,
ponadto intensywnie proliferuje (musimy
nadrobić straty związane z apoptozą 70%
limfocytów podczas selekcji β).
Komórki na tym etapie rozwoju określamy
mianem późnych limfocytów pre-T.
Pojawienie się cząsteczek CD4 i CD8 inicjuje
rearanżację genów kodujących łańcuch α TCR.
Jednocześnie wygasa ekspresja pre-Tα (spełnił
swoją rolę i nie jest już więcej potrzebny).
W wyniku selekcji β i chwilę po niej,
otrzymujemy limfocyty podwójnie dodatnie
(CD4+ i CD8+) posiadające gotowe i
zrekombinowane łańcuchy β TCR
(rekombinowane geny V, D i J, jak część zmienna
łańcucha ciężkiego przeciwciała)
oraz α TCR (rekombinowane geny V i J, jak część
zmienna łańcucha lekkiego przeciwciała).
Teraz limfocyty czekają jeszcze dwie selekcje:
pozytywna oraz negatywna.
 Selekcja pozytywna
Celem selekcji pozytywnej jest wyłonienie komórek, które:
a) Po rearanżacji genów dla łańcucha α mają prawidłowo
zbudowany TCR
b) Poprzez TCR są w stanie rozpoznawać antygeny prezentowane
przez MHC

Czyli generalnie w selekcji pozytywnej sprawdzamy, czy TCR w ogóle

działa (a nie JAK działa)

Jeśli limfocyt, w określonym czasie, nie rozpozna żadnego antygenu

-> nie otrzymuje informacji stymulującej przeżycie i umiera w
mechanizmie tzw. śmierci „z zaniedbania” (dotyczy to 90%
limfocytów)
Jeśli rozpoznaje antygen, przechodzi do kolejnego etapu -> selekcji
negatywnej.
Selekcja pozytywna doprowadza do restrykcji MHC
 Selekcja negatywna
Zadaniem selekcji negatywnej jest rozpoznanie i
usunięcie tych tymocytów, które rozpoznają
własne antygeny prezentowane z MHC ze zbyt
dużym powinowactwem -> mechanizm ten chroni
przed autoagresją limfocytów opuszczających
grasicę.
Selekcję negatywną przeżywają te limfocyty, które
własne antygeny rozpoznają, ale bez
nadmiernego do nich powinowactwa -> po raz
kolejny prawdziwą okazuje się zasada złotego
środka…
Reszta, tj. 80% limfocytów, które przeszły selekcję
pozytywną, umiera.
Po przeżyciu wszystkich 3 selekcji limfocyty,
które będą rozpoznawać antygeny z MHC I
tracą CD4 (pozostaje im CD8), zaś te
rozpoznające z MHC II tracą CD8 (a pozostaje
im CD4)
MHC I x CD 8 = 8
MHC II x CD 4 = 8
W selekcji pozytywnej uczestniczą głównie znajdujące się w korze
grasicze komórki opiekuńcze.
Komórki te prezentują antygeny zarówno z MHC I jak i MHC II (w
przypadku MHC II antygeny pochodzą z autofagii odbywającej się
w korowych komórkach nabłonkowych)
Selekcja negatywna może zachodzić zarówno w korze, jak i rdzeniu
grasicy. Uczestniczą w niej komórki nabłonkowe oraz
dendrytyczne.
Komórki nabłonkowe rdzenia grasicy mogą prezentować niezwykle
dużo narządowo swoistych antygenów (np. peptydy pochodzące z
insuliny) dzięki obecności regulatora transkrypcyjnego AIRE. AIRE
przyłącza się do przypadkowych regionów w DNA komórek
nabłonkowych, stymulując ich transkrypcję.
Brak AIRE -> autoimmunizacyjna poliendokrynopatia.
Większość komórek dendrytycznych prezentuje peptydy wydzielone
przez komórki nabłonkowe. 30% rdzeniowych komórek
dendrytycznych dociera do grasicy z krążenia, prezentują
obwodowe antygeny w procesie selekcji negatywnej.
Tymocyty do przeżycia potrzebują głównie sygnałów
hamujących apoptozę np. BCL-2 i BCL-xL.
Ekspresję wymienionych białek stymuluje:
a) Związanie IL-7 przez jej receptor na powierzchni
tymocytu (to IL-7 pełni główną rolę w
utrzymywaniu tymocytów przy życiu na
wczesnych etapach ich dojrzewania)
b) Pobudzenie TCR (pre-TCR pełni główną rolę
hamującą apoptozę podczas selekcji β) -> zbyt
silne ich powinowactwo prowadzi do endocytozy
TCR i w konsekwencji śmierci „z zaniedbania”
Duże powinowactwo w stosunku do własnych antygenów
nie oznacza pewnej śmierci w trakcie selekcji
negatywnej.
Pewien odsetek limfocytów CD4 silnie rozpoznających
własne antygeny zostaje przeprogramowany w kierunku
grasiczych limfocytów regulatorowych = tTreg
tTreg, oprócz CD4 wytwarzają CD25 oraz czynnik
transkrypcyjny FOXP3.
W prezentacji antygenów limfocytom programowanym w
kierunku tTrego biorą udział plazmocytoidalne komórki
dendrytyczne docierające do grasicy z obwodu.
Limfocytami regulatorowymi mogą być również komórki
wywodzące się z linii cytotoksycznej (posiadające CD8).
Posiadają wtedy CD8αα w odróżnieniu od zwyczajnych
limfocytów T CD8 (cytotoksycznych) obdarzonych
CD8αβ.
Wczesne limfocyty pre-T rearanżują segmenty
genów kodujących podjednostki β, , lub  TCR.
Podjęcie decyzji o różnicowaniu w kierunku
limfocytów T lub Tαβ następuje na etapie
limfocytów podwójnie ujemnych.
Bardzo znaczący wpływ, stymulujący rearanżację w
kierunku limf. T wywiera limfotoksyna α (LT-α).
LT-α jest wydzielana przez tymocyty podwójnie
dodatnie (CD4+,CD8+).
Cały proces zachodzi oczywiście w grasicy.
Jako pierwsze w grasicy powstają
limfocyty T
Do 3 trymestru limfocyty B powstają w wątrobie
i są to głównie limfocyty B1.
Od 3 trymestru limfocyty B powstają już niemal
wyłącznie w szpiku.
Ze szpiku uwalniane są niedojrzałe limfocyty B
obdarzone prawidłowo zrekombinowanymi
BCR. Ich dojrzewanie zachodzi na obwodzie
np. w śledzionie.
Pojawienie się czynnika transkrypcyjnego EBF1
oraz cząsteczki B220 (CD45R) na powierzchni
komórki wyznacza początek rozwoju limfocytu
B.
EFB1 przygotowuje komórkę do rearanżacji
genów dla łańcucha ciężkiego μ BCR.
W limfocycie pre-pro-B rozpoczyna się ekspresja
RAG1/2 oraz TdT
Limfocyt pro-B = limfocyt, w którym doszło do rearanżacji
segmentów genów immunoglobulinowych D-JH.
W pro-B wciąż aktywny jest EBF1 nasilający ekspresję PAX-5.
Silna ekspresja PAX-5 oznacza utratę zdolności limfocytu pro-B
do różnicowania w inne komórki, ponieważ PAX-5 hamuje
ekspresję Notch-1 (niezbędny do różnicowania w kierunku
limf. T).
PAX5 ułatwia rekombinację segmentów genów VH ze
zrekombinowanym wcześniej DJH -> po połączeniu z
segmentem genu μ tworzą one gotowy gen dla łańcucha
ciężkiego przeciwciała.
Pod wpływem PAX5 na powierzchni limf. pro-B pojawiają się
najbardziej charakterystyczne cząsteczki limfocytów B, czyli
CD19 i CD45R.
PAX5 nasila też EBF1, który nasila ekspresję receptora dla IL-7
(IL-7R) oraz łańcuchów Igα i Igβ (odpowiedników CD3).
Rearanżacja segmentów genów VDJ to oznaka przemiany
limfocytu pro-B w pre-B.
Łańcuch ciężki jest gotowy, brak zrekombinowanego łańcucha
lekkiego. Łańcuch ciężki łączy się więc z dwoma białkami
zastępczymi (V-pre-B oraz 14.1). Powstały kompleks to pre-
BCR. Jego obecność w błonie komórkowej jest sygnałem
hamującym dalsze rearanżacje, dochodzi do:
a) Wyłączenia allelicznego – wyłączamy segmenty VHDJH tak,
aby limfocyt korzystał tylko z jednego, zrekombinowanego
wcześniej chromosomu
b) Selekcji pozytywnej – sprawdzenia, czy łańcuch ciężki
został prawidłowo zrekombinowany, zbudowany
c) Rearanżacji segmentów genów dla łańcucha lekkiego ->
dzięki wznowieniu ekspresji RAG1/2 (brak jednak TdT,
dlatego nie obserwujemy nasilonej zmienności na złączach
w genach kodujących łańcuchy lekkie).
Selekcja pozytywna = sprawdzenie, czy
stworzony łańcuch ciężki potrafi połączyć się z
zastępczym łańcuchem lekkim.
Jeśli łańcuch ciężki łączy się z zastępczym
łańcuchem lekkim, to wraz z kompleksem Igα i
Igβ przekazuje sobie sygnały niezbędne do
dalszego dojrzewania.
Jeśli łańcuch ciężki nie łączy się z zastępczym
łańcuchem lekkim, to zostaje związany przez
białko opiekuńcze BiP i uwięziony w siateczce
śródplazmatycznej.
Podczas selekcji negatywne sprawdzamy, czy powstały BCR nie
ma właściwości autoreaktywnych.
Jeśli ma to następuje:
a) Redagowanie receptora -> ponowna rearanżacja genów
kodujących łańcuch lekki VJ.
Albo
b) Apoptoza
Selekcja negatywna nie jest ultradokładna – znaczny odsetek
uwalnianych ze szpiku limf. B wykazuje cechy
autoreaktywności.
Proces ten nie musi być niesłychanie dokładny, ponieważ:
1. Limf. B (w przeciwieństwie do limf. T) podlegają ścisłej
kontroli ze strony limf. T
2. Limf. B uwolnione ze szpiku przechodzą kolejne etapy
selekcji w śledzionie.
Niedojrzałe limfocyty B = limfocyty tranzytowe ->
limfocyty B posiadające na powierzchni IgM BCR
Tranzytowe limfocyty B opuszczają szpik i docierają
do śledziony, w której sprawdzana jest ich
zdolność do wiązania autoantygenów:
1. Jeśli tranzytowy limf. B rozpoznaje własne
antygeny z niewielkim powinowactwem ->
zostaje przekształcony w dojrzały limf. B.
2. Jeśli tranzytowy limf. B rozpoznaje własne
antygeny z dużym powinowactwem:
a) Może wymienić łańcuch lekki na nowy w procesie
redagowania receptora
b) Umiera w mechanizmie apoptozy (dotyczy 75%
komórek).
W wyniku przemiany tranzytowego limf. B w
dojrzały limfocyt B w śledzionie, limfocyt B:
a) Otrzymuje receptor dla cytokiny BAFF
b) Zwiększa ilość IgD
c) Nabywa zdolność wnikania do grudek
limfatycznych obwodowych narządów
limfatycznym
W obwodowych narządach limfatycznych może
dojść do dalszego różnicowania się limfocytów B,
dojrzewania powinowactwa (w wyniku mutacji
somatycznych) i przełączania klas przeciwciał.