Układ krwionośny

1) SKŁAD I FUNKCJE KRWI

 Elementy morfotyczne ---> powstają w czerwonym szpiku kostnym
 Erytrocyty (krwinki czerwone)
 Leukocyty (krwinki białe)
 Płytki krwi (trombocyty)
 Substancja międzykomórkowa (osocze)
𝑜𝑏𝑗 ę 𝑡𝑜 ść 𝑘𝑟𝑤𝑖𝑛𝑒𝑘 𝑐𝑧𝑒𝑟𝑤𝑜𝑛𝑦𝑐h
Wskaźnik hematokrytowy (hematokryt) =
𝑐𝑎 ł 𝑘𝑜𝑤𝑖𝑡𝑎𝑜𝑏𝑗 ę 𝑡𝑜 ść 𝑘𝑟𝑤𝑖
Próba polega na tym, że odwirowuje się krew w kalibrowanej probówce z dodatkiem
środków przeciwkrzepliwych. Wówczas krwinki opadają na dno, a osocze zbiera się na górze
probówki
Krew

Osocze Elementy morfotyczne

Płytki krwi Erytrocyty Leukocyty

(trombocyty)

Agranulocyty Granulocyty

Limfocyty Monocyty Neutrofile Eozynofile Bazofile

T B

Osocze:

 90% woda; 10% białka, przeciwciała, sole mineralne

 Zapewnia odpowiednie uwodnienie i pH
 Przeciwciała pełnią funkcję odpornościową
 Fibrynogen bierze udział w procesie krzepnięcia krwi
Osocze krzepnie, ponieważ zawiera białko fibrynogen, który uczestniczy w procesie
krzepnięcia krwi. Surowica natomiast nie posiada fibrynogenu, dlatego nie krzepnie!
Płytki krwi:

 Fragmentu cytoplazmy komórek szpiku otoczone błoną cytoplazmy megakariocytów

 Nie posiadają jądra komórkowego
  Są niezbędne do prawidłowego krzepnięcia krwi i utrzymania ciągłości naczyń
krwionośnych
 Żyją ok. 8-10 dni po czym są rozkładane w śledzionie
Erytrocyty:

 Nie posiadają mitochondriów oraz jądra komórkowego wtórnie

 Wypełnione hemoglobiną (czerwonym barwnikiem, w którego centrum znajduje się
żelazo)
 Mają strukturę czwartorzędową
 Kształt dwuwklęsłych dysków (zwiększa to ich powierzchnię i ułatwia łączenie się
hemoglobiny z tlenem)
 Transportują O2 i CO2
 Łatwo ulegają obkurczeniom, dlatego mają zdolność przenikania przez bardzo wąskie
naczynia krwionośne
 Żyją 120 dni po czym ulegają rozpadowi w śledzionie (trochę też w wątrobie)
Leukocyty:

 Mają jądro komórkowe

 Większe od erytrocytów
 Zdolność aktywnego ruchu pełzakowatego oraz fagocytowania cząsteczek stałych
 Biorą udział w reakcjach odpornościowych
 Znajdują się w szpiku kostnym, węzłach chłonnych i śledzionie
Agranulocyty:

 Leukocyty nieposiadające ziarnistości

 Dzielą się na limfocyty i monocyty
 Limfocyty nie mają właściwości żernych, uczestniczą w reakcjach odpornościowych
organizmu (niszczą komórki nowotworowe); wyróżniamy limfocyty T i B
 Monocyty przemieszczają się pomiędzy tkankami, przekształcają się w makrofagi i
fagocytują bakterie, wirusy
Granulocyty:

 Leukocyty posiadające ziarnistości

 Dzielą się na neutrofile, eozynofile i bazofile
 Neutrofile niszczą drobnoustroje w wyniku fagocytozy i wytwarzają substancję
bakteriobójcze, biorą także udział w reakcjach zapalnych
 Eozynofile niszczą bakterie, wirusy, pasożyty w wyniku fagocytozy, regulują też
przebieg reakcji alergicznych
 Bazofile także mają właściwości żerne, uczestniczą w reakcjach alergicznych i
zapalnych
PROCES KRZEPNIĘCIA KRWI
Krzepnięcie krwi jest mechanizmem ochronnym, który zabezpiecza organizm przed utratą
krwi w przypadku uszkodzenia naczyń krwionośnych.

 Wymaga udziału około 30 różnych substancji (np. fibrynogen, jony wapnia, witamina
K)
 Rozpuszcza skrzep podczas fibrynolizy
1) Następuje przerwanie ciągłości naczynia, obkurcza się ono
2) W miejscu uszkodzenia gromadzą się i zlepiają płytki krwi, uwalnia się serotonina,
czyli hormon tkankowy powodujący skurcz naczyń i zahamowanie krwawienia
3) Wytwarza się czynnik X, który aktywuje protrombinę i powstaje trombina, która
aktywuje fibrynogen
4) Wytworzona fibryna tworzy sieć, która zatrzymuje elementy komórkowe krwi i
powstaje skrzep
5) Naczynie się zlepia a skrzep rozpuszcza
Hemofilia – choroba dziedziczna, zaburzenia procesu krzepnięcia krwi
Zakrzep – krzepnięcia krwi wewnątrz naczyń krwionośnych, może prowadzić do martwicy
tkanek
Heparyna – substancja przeciwzakrzepowa wytwarzana w wątrobie
GRUPY KRWI
Na powierzchni komórek człowieka znajdują się antygeny powierzchniowe – substancje o
różnej budowie, uczestniczące w procesach odpornościowych, “znakują” komórki, aby nie
zostały zniszczone przez komórki odpornościowe.
Głównymi układami grupowymi są: układ Rh i AB0

 W skład układu grupowego Rh wchodzą antygeny o budowie białkowej

(najważniejszy to antygen D, jego obecność warunkuje grupę krwi Rh+, a jego brak
Rh-)
 W skład układu grupowego AB0 wchodzą glikoproteiny i glikolipidy błonowe.
Wyróżnia się antygen A, B i H
▫ Grupa A – na powierzchni erytrocytów są antygeny A lub A i H, są także przeciwciała
anty B
▫ Grupa B – na powierzchni erytrocytów są antygeny B lub B i H, są także przeciwciała
anty A
▫ Grupa AB – na powierzchni erytrocytów są antygeny A i B, brak przeciwciał,
uniwersalny biorca
▫ Grupa 0 – brak antygenów, mają przeciwciała anty B i anty A

Kiedy antygeny i przeciwciała tej samej grupy spotkają się ze sobą to dochodzi do
aglutynacji, czyli zlepiania się erytrocytów, finalnie prowadzi to do ciężkich zaburzeń i
zagrożenia życia
Próba krzyżowa - próba zgodności serologicznej krwi biorcy i dawcy, sprawdza się czy można
przetoczyć krew między dawcą a biorcą, mieszają się krwinki z surowicą biorcy i jeśli dojdzie
do aglutynacji to nie można przetoczyć krwi

Fenotyp Genotyp
Rh+ DD, Dd
Rh- dd

Fenotyp Genotyp
A I AI A, I Ai
B IBIB, IBi
AB I AI B
0 ii

ANTYGEN H
Antygen H jest cząsteczką prekursorową do syntezy antygenów A i B. W syntezie tej
uczestniczą 2 enzymy zaliczane do kwasów transferaz.

 Jeden z nich, transferaza A przenosi na antygen H cząsteczkę N-

acetylogalaktozaminy. Osoby z grupą krwi A wytwarzają tylko transferazę A
 Z kolei druga transferaza B przenosi na antygen H cząsteczkę galaktozy. Osoby z
grupy B wytwarzają tylko transferazę B
 Natomiast osoby z grupy krwi AB wytwarzają oba rodzaje transferaz
KONFLIKT SEROLOGICZNY
Konflikt serologiczny w zakresie Rh występuje po niewłaściwie wykonanej transfuzji np. gdy
osoba z grupy krwi Rh- otrzyma krew z czynnikiem Rh+ lub gdy w organizmie kobiety
ciężarnej z grupą krwi Rh- rozwija się dziecko, które ma grupę krwi Rh+
Badania anty-RhD dla kobiet w ciąży!

2) BUDOWA I FUNKCJE UKŁADU KRWIONOŚNEGO

 Układ limfatyczny
 Układ krwionośny (składa się z serca i naczyń krwionośnych)
NACZYNIA KRWIONOŚNE
 Tętnice - transportują krew z serca do tkanek (krew utlenowana), ściany mocne i
elastyczne, ponieważ krew w nich płynie pod wysokim napięciem, przekrój okrągły
 Żyły - transportują krew z tkanek do serca (krew odtlenowana), ściany cienkie i
wiotkie, przekrój owalny
Żyły i tętnice: zewnętrzną warstwę tworzy tkanka łączna i mięśnie gładkie a wewnętrzną
śródbłonek zwany nabłonkiem jednowarstwowym płaskim
  Naczynia włosowate - umożliwiają wymianę substancji między krwią a tkankami
FUNKCJE UKŁADU KRWIONOŚNEGO
 Dostarczanie tlenu z płuc i substancji pokarmowych z układu pokarmowego do
wszystkich komórek ciała
 Transportowanie CO2 i mocznika do narządów wydalniczych, zwalczanie infekcji
 Rozprowadzanie hormonów z gruczołów dokrewnych, stabilizacja temperatury i pH
BUDOWA SERCA

 Zlokalizowane w klatce piersiowej, pomiędzy płucami

 Zbudowane z 2 przedsionków i 2 komór
 Ściana serca zbudowana z nasierdzia (pod nimi znajduje się warstwa mięśni
poprzecznie prążkowanych serca)
 Przedsionki i komory serca wyściela wsierdzie (łącznotkankowa błona pokryta
śródbłonkiem)
 Między przedsionkami a komorami oraz na pograniczu komór i tętnic znajdują się
zastawki (błoniaste fałdy zbudowane z tkanki łącznej włóknistej) - warunkują
przepływ krwi tylko w jedną stronę
 Serce zamknięte w worku osierdziowym (składa się z blaszki wewnętrznej - trzewnej
i blaszki zewnętrznej - ściennej; między nimi jest jama osierdzia wypełniona płynem
surowiczym zmniejszającym tarcie podczas pracy serca)

ZASTAWKI
Warunkują jednokierunkowy przepływ krwi
  Zastawka trójdzielna (przedsionkowo-komorowa prawa) - 3 płaty, blokuje powrót
krwi z prawej komory do prawego przedsionka
 Zastawka aorty (półksiężycowata) - 3 płaty, uniemożliwia powrót krwi do lewej
komory
 Zastawka dwudzielna (przedsionkowo-komorowa lewa, inaczej mitralna) - 2 płaty,
zapobiega cofaniu się krwi z lewej komory do prawego przedsionka
 Zastawka pnia płucnego (półksiężycowata) - 3 płaty, zapobiega cofaniu się krwi z
pnia płucnego do prawej komory

BUDOWA NACZYŃ KRWIONOŚNYCH

 Taka sama budowa żył i tętnic, żyły jedynie posiadają
zastawki

SIECI NACZYŃ WŁOSOWATYCH

 Typowa sieć naczyń włosowatych
Najczęstsze połączenie (kapilarne), między tętniczkami a żyłami

 Sieć dziwna tętniczo-tętnicza

Naczyniami doprowadzającymi i odprowadzającymi są tętniczki np. w nerkach

 Sieć dziwna żylno-żylna

Naczyniami doprowadzającymi i odprowadzającymi są żyłki np. w wątrobie

 Układ wrotny
Tworzą go sieci naczyń włosowatych połączonym większym naczyniem np. żyła wrotna
łącząca naczynia włosowate jelit i wątroby
Sieć dziwna u niektórych zwierząt funkcjonuje jako element mechanizmu
termoregulacyjnego. Między innymi u antylop czy wielbłądów sieć dziwna tętniczo-tętnicza
występuje w czaszce. Powstaje w wyniku rozgałęzienia tętnicy szyjnej, która doprowadza
krew do mózgu. Naczynia sieci dziwnej są otoczone zatoką jamistą, gdzie spływa krew
odtlenowana z okolic jamy nosowej i jamy gębowej.

3) FUNKCJONOWANIE UKŁADU KRWIONOŚNEGO

Automatyzm serca – oznacza, że jest wyizolowane z organizmu i przechowywane w
odpowiednich warunkach fizjologicznych, dlatego może wykonywać rytmiczne skurcze
jeszcze przez wiele godzin. Wynika to z obecności w mięśniu sercowym ośrodka
stymulującego. Jego pracę tworzy tak zwany układ bodźcowo-przewodzący serca. Ośrodki
automatyzmu zbudowane są z włókien mięśniowych, które generują i przewodzą impulsy
elektryczne.

 Pracę serca reguluje układ nerwowy i hormonalny

 Na przyspieszenie pracy serca mają wpływ bodźce płynące z mózgowia, wysiłek
fizyczny lub wzrost temperatury
KOMÓRKI MIĘŚNIA SERCOWEGO
 Zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca
 Kardimiocyty (komórki tej tkanki) mają widlasto rozgałęzione końce i ściśle do siebie
przylegają ---> miejsce ich styku to tzw. wstawki
 Między kardimiocytami znajdują się liczne połączenia międzykomórkowe szczelinowe
oraz desmosomy
 W obrębie wstawek znajdują się koneksony (łączą cytoplazmy sąsiednich komórek i
umożliwiają szybki przepływ pobudzenia między komórkami mięśniowymi ---> skurcz
całego mięśnia sercowego)
 Cechują się pobudliwością (ich podstawą są zjawiska elektrochemiczne zachodzące w
błonie komórkowej)
Impulsy nerwowe powstające w sercu docierają do powierzchni skóry i są odbierane przez
elektrody elektrokardiografu, dzięki temu parametry można zapisać w formie
elektrokardiogramu
  Załamek P jest wynikiem rozprzestrzenienia się stanu pobudzenia w komórkach
mięśniowych przedsionka ---> skurcz przedsionka (wygenerowany przez węzeł
zatokowo-przedsionkowy)
 Załamki Q, R, S są wynikiem przejścia stanu pobudzenia z węzła zatokowo-
przedsionkowego przez węzeł przedsionkowo-komorowy i pęczek przedsionkowo-
komorowy do mięśnia komór ---> skurcz komór
 Załamek T jest wynikiem stanu spoczynku w komórkach mięśniowych komór --->
rozkurcz komór

ZASADY KRĄŻENIA KRWI

1. Uwarunkowany gradientem ciśnień (różnica ciśnień w żyłach i tętnicach)
2. Prędkość przepływu krwi jest wprost proporcjonalna do gradientu ciśnienia i
odwrotnie proporcjonalna do oporu naczynia krwionośnego

Opór naczyń krwionośnych zależy od:

 Średnicy naczyń krwionośnych – im większa średnica naczynia tym szybszy przepływ

krwi
▫ W dużych naczyniach krwinki płyną w centralnej części strumienia krwi, a osocze
przemieszcza się w pobliżu ścian ---> zmniejsza to tarcie i ułatwia przepływ krwi
▫ W małych naczyniach krwinki płyną tuż przy ścianach ---> zwiększa to tacie i utrudnia
przepływ krwi
 Rozgałęzienia naczynia – im większy kąt rozgałęzienia tym zmniejsza się przepływ
krwi (duży kąt w naczyniach oporowych - małe tętnice i tętniczki)
 Lepkość krwi – im więcej hematokrytu tym większa lepkość krwi
CYKL PRACY SERCA
 Pojedynczy cykl trwa ok. 0,8 s
 3 etapy: skurcz przedsionków, skurcz komór i rozkurcz komór

Skurcz przedsionków Skurcz komór Rozkurcz komór

Wzrost ciśnienia krwi Wzrost ciśnienia krwi
Zamykają się zastawki pnia Zamykają się zastawki
płucnego oraz aorty przedsionkowo-komorowe
Otwierają się zastawki Otwierają się zastawki pnia
przedsionkowo-komorowe płucnego i aorty
Krew napływa z żył i Krew przemieszcza się do
wypełnia przedsionki i tętnic i następuje rozkurcz
wtłacza się do komór przedsionków, do których
napływa krew z żył
Spada ciśnienie krwi
Zamykają się zastawki pnia
płucnego oraz aorty
Otwierają się zastawki
przedsionkowo-komorowe
Krew napływa z
przedsionków do komór
Objętość wyrzutowa serca – objętość krwi wyrzucanej z każdej komory do odpowiedniego
naczynia tętniczego podczas jednego skurczu serca, wynosi 70-80 cm 3
Objętość minutowa serca – objętość krwi tłoczona przez każdą komorę do odpowiedniego
naczynia tętniczego w czasie jednej minuty, wynosi 5-6 dm3
Co na nie wpływa?

 Siła skurczu mięśnia sercowego (zależy od ilości krwi żylnej oraz od wydajności
procesów energetycznych)
 Ciśnienie krwi w naczyniach tętniczych
 Na objętość minutową wpływa także częstość skurczów serca
OBIEGI KRWI
 Obieg krwi ustrojowy (duży, obwodowy, wymiana O2 i CO2 między krwią a tkankami)
 Obieg krwi płucny (mały, wymiana O2 i CO2 między krwią a powietrzem znajdującym
się w pęcherzykach płucnych)

Obieg ustrojowy Obieg płucny

Siłą napędową ruchu krwi jest różnica
ciśnień między aortą a żyłą główną (ok. 90
mm Hg)
Rozpoczyna się w lewej komorze serca,
gdzie znajduje się krew utlenowana
Duża prędkość przepływu krwi, wysokie
ciśnienie krwi
Tłoczy krew do aorty ---> naczynia
włosowate (oddaje O2 i przyjmuje CO2) --->
naczynia żylne (żyła główna) ---> prawy
przedsionek serca
Siłą napędową ruchu krwi jest różnica
ciśnień między pniem płucnym a żyłą
płucną (ok. 8 mm Hg)
Rozpoczyna się w prawej komorze serca,
gdzie znajduje się krew odtlenowana
Mała prędkość i opory przepływu krwi,
niskie ciśnienie krwi
Tłoczy krew do pnia płucnego (dzieli się na
tętnice płucne prawe i lewe) ---> naczynia
włosowate pęcherzyków płucnych (oddaje
CO2 i przyjmuje O2) ---> naczynia żylne (żyła
płucna) ---> lewy przedsionek serca
  Ściana lewej komory serca jest 3 razy grubsza od ściany prawej komory, ponieważ
lewa komora tłoczy krew do aorty pod bardzo wysokim ciśnieniem, które umożliwia
rozprowadzenie krwi do narządów oddalonych od serca
 Z kolei prawa komora tłoczy krew do tętnic płucnych pod znacznie niższym
ciśnieniem, gdyż płuca są położone w sąsiedztwie serca

PRZEPŁYW KRWI W ŻYŁACH

Przepływ krwi w żyłach jest trudniejszy niż w tętnicach, bo w żyłach jest niskie ciśnienie krwi
i niekiedy krew w żyłach płynie wbrew sile grawitacji. Dlatego też posiadają zastawki
zapobiegające cofaniu się krwi.
Przepływ krwi jest ułatwiony przez:

 Ssące działanie przedsionków serca – w dużych żyłach oraz w rozkurczowych

przedsionkach panuje niskie ciśnienie (0-5 mm Hg), serce zasysa krew z układu
żylnego
 Mechanizm pompy oddechowej – przepływ krwi umożliwiają zmiany objętości klatki
piersiowej i jamy brzusznej (wentylacja płuc)
▫ Podczas wdechu – mniejsze ciśnienie w klatce piersiowej, większe w jamie brzusznej,
rozszerzenie żył głównych i ułatwienie dopływu krwi do serca
  Mechanizm pompy mięśniowej – przepływ krwi wbrew sile grawitacji, ułatwia go
praca mięśni szkieletowych

Pracujące mięśnie kończyn dolnych naciskają

na ściany żył i popychają krew w dwóch
kierunkach: do serca i od serca. Jednak dzięki
zastawkom możliwy jest jedynie przepływ do
serca

 Ciśnienie skurczowe 90-135 mm Hg

 Ciśnienie rozkurczowe 50-90 mm Hg
 Optymalne 120/80 mm Hg

Gdy ciśnienie jest za wysokie ---> naczynia krwionośne rozszerzają się i serca zwalnia pracę
KRĄŻĘNIE WIEŃCOWE
Tlen i substancje odżywcze są doprowadzone do mięśnia sercowego przez tętnice
wieńcowe, które odchodzą od aorty w jej początkowym odcinku. Tętnicy oplatają serce na
kształt wieńca, a ich liczne odgałęzienia wnikają w głąb mięśnia sercowego. Zbędne
produkty przemiany materii są odprowadzane przez żyły wieńcowe, które uchodzą
bezpośrednio do prawego przedsionka serca.
KRĄŻĘNIE WĄTROBOWE
Tlen jest dostarczany do wątroby dwoma naczyniami: tętnicą wątrobową oraz żyłą wrotną.
Tętnica wątrobowa jest odgałęzieniem tętnicy trzewnej, która odchodzi od brzusznego
odcinka aorty z kolei żyła wrotna powstaje w wyniku łączenia się naczyń żylnych, śledziony
żołądka, trzustki, jelita cienkiego i jelita grubego. Pomiędzy tymi sieciami znajduje się sieć
typowa. W jej obrębie krew oddaje komórkom wątroby tlen. Sieć między żyłą wrotną a żyłą
wątrobową jest siecią dziwną żylno-żylną. W jej obszarze krew oddaje komórkom wątroby
tlen, toksyny oraz nadmiar substancji pokarmowych.