1.

(4) Biotechnologia obejmuje działania z wykorzystaniem organizmów żywych lub ich składników, prowadzące do wytworzenia użytecznych
produktów. Biotechnologia tradycyjna stosuje naturalne enzymy lub organizmy niezawierające obcego materiału genetycznego, a nowoczesna –
organizmy zmodyfikowane genetycznie oraz wytwarzane przez nie białka, w tym – enzymatyczne. Rozszerzenie zakresu potencjalnych
zastosowań biotechnologii nowoczesnej umożliwił rozwój inżynierii genetycznej, czyli kierunkowe manipulacje genami prowadzące do uzyskania
określonych celów. W tworzeniu zrekombinowanego DNA wykorzystuje się głównie bakteryjne enzymy restrykcyjne, a także inne enzymy, np. ligazy,
polimerazy.
Na poniższych schematach przedstawiono dwa przykłady sześcionukleotydowych sekwencji palindromowych w DNA, rozpoznawanych i
przecinanych przez dwa enzymy restrykcyjne (strzałkami wskazano miejsce działania enzymu).

lepkie końce

5’...GAATTC...3’ restryktaza EcoRI 5’...G AATTC...3’

3’...CTTAAG...5’ 3’...CTTAA G...5’

tępe końce

5’...GTTAAC...3’ restryktaza Hhal 5’...GTT AAC 3’

3’...CAATTG...5’ 3’...CAA TTG 5’

a) Na podstawie schematu podaj, czym charakteryzuje się sekwencja palindromowa nukleotydów w DNA.

b) Na podstawie analizy schematów oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń, dotyczących działania enzymów restrykcyjnych. Wpisz znak X
w odpowiednie komórki tabeli.

Lp. Informacja Prawda Fałsz

Określony enzym restrykcyjny rozpoznaje specyficzną sekwencję nukleotydową i tnie ją
1.
również w specyficzny dla siebie sposób (symetryczny lub asymetryczny).
Jeżeli restryktazy tną cząsteczki DNA symetrycznie, wtedy produkt ma wystające,
2.
jednoniciowe lepkie końce, jeśli tną DNA asymetrycznie – wtedy końce są tępe.
Lepkie końce umożliwiają przyłączanie do nich (tak samo wytworzonych)
3.
komplementarnych fragmentów DNA pochodzących z innych źródeł.

c) Korzystając z przedstawionych schematów, zapisz dwuniciową sekwencję nukleotydową DNA przed cięciem przez enzym i po cięciu, jeżeli
restryktaza (KpnI) rozpoznaje sekwencję 5’...GGTACC...3’ z miejscem cięcia pomiędzy cząsteczkami cytozyny.

Sekwencja nukleotydowa DNA przed cięciem Sekwencja nukleotydowa DNA po cięciu

………………..……….. …………………………………..
………………………… restryktaza (KpnI) ..…………………………………

d) Uzupełnij tabelę – wpisz odpowiednie informacje dotyczące uzyskiwania wymienionych produktów spożywczych metodą biotechnologii
tradycyjnej.

Lp. Produkty Stosowane mikroorganizmy Zachodzące procesy

1. jogurt, kiszone ogórki

2. chleb, piwo

2. (2) Przeprowadzono doświadczenie: z w pełni zróżnicowanych komórek pobranych z jelita kijanki żaby pobrano jądra komórkowe i
wprowadzono je do komórek jajowych żaby, z których wcześniej usunięto ich własne jądra komórkowe. Wiele zygot otrzymanych w ten sposób
rozwinęło się w normalne kijanki. Doświadczenie to może dowodzić, że w wyspecjalizowanych komórkach organizmu znajduje się „pełen
zestaw instrukcji” niezbędnych do utworzenia całego organizmu.
a) Podaj nazwę opisanego sposobu otrzymywania organizmów potomnych.

b) Na podstawie wyników doświadczenia uzasadnij prawdziwość stwierdzenia: „Wszystkie zróżnicowane komórki danego organizmu zawierają
jego pełną informacje genetyczną”.

3. (2) Na schemacie przedstawiono metodę transformacji u

bakterii.
a. Wyjaśnij, na czym polega transformacja i jakie jest jej
znaczenie dla bakterii występujących w warunkach
naturalnych.

Ustal, w której próbie – I czy II – będą występowały

wyłącznie bakterie zmodyfikowane genetycznie.
Odpowiedź uzasadnij.

Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź spośród A–C i jej uzasadnienie spośród 1–3.
Informacja genetyczna zakodowana w ludzkim genie będzie odczytana prawidłowo przez bakterie, jeśli ten gen zostanie wbudowany w plazmid
w postaci

4. (4) Na schemacie przedstawiono etapy jednego cyklu łańcuchowej reakcji polimerazy –

PCR, który zachodzi w termocyklerach w zmiennej temperaturze – od 40ºC do 95ºC. W
tej metodzie wykorzystuje się polimerazę Taq wyizolowaną z bakterii Thermus aquaticus,
która żyje w gorących źródłach

A. Zaznacz wśród A–D cząsteczkę DNA z poprawnie oznaczonymi końcami obu

macierzystych nici.

B. Podaj, ile cząsteczek DNA znajdzie się w mieszaninie reakcyjnej po 3. Cyklach PCR, jeżeli matrycę stanowi 1 cząsteczka DNA.

C. Wyjaśnij, dlaczego polimeraza DNA zastosowana w metodzie PCR nie ulega inaktywacji w warunkach termicznych tej metody.

D. Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Jednym z substratów w łańcuchowej reakcji polimerazy jest
A. replikaza.
B. cytydynotrifosforan (CTP).
C. adenozynodifosforan (ADP).
D. deoksyguanidynotrifosforan (dGTP).

5. (1) Wśród mikroflory jelita krwiopijnego pluskwiaka Rhodnius prolixus, który jest wektorem świdrowca wywołującego u ludzi groźną
chorobę Chagasa, dominuje bakteria – Rhodococcus rhodnii. Do genomu tej bakterii wprowadzono gen ćmy kodujący cekropinę A – peptyd
wywołujący śmierć świdrowca. W wyniku tego w ciele pluskwiaka liczba świdrowców znacznie spadła. Preparaty zawierające transgeniczne
bakterie Rhodococcus rhodnii mogą być wykorzystywane do zapobiegania roznoszenia choroby Chagasa poprzez wprowadzanie ich do
środowiska życia pluskwiaków. Wyjaśnij, dlaczego gen kodujący cekropinę A wprowadza się do genomu bakterii Rhodococcus rhodnii w
postaci cDNA otrzymanego w wyniku odwrotnej transkrypcji na matrycy eukariotycznego mRNA.

6. (1) Uporządkuj etapy procesu prowadzącego do otrzymania transgenicznej kukurydzy wytwarzającej prowitaminę A. Wpisz w tabelę
numery 2–6.

Etapy procesu Kolejność

Gen kodujący prowitaminę A wstawiono do plazmidu bakterii.
Plazmid przecięto enzymami restrykcyjnymi.
Z komórki bakterii Agrobacterium tumefaciens wyizolowano plazmid. 1
Wyhodowano kukurydzę, która syntetyzuje prowitaminę A.
Zmodyfikowany plazmid wprowadzono do komórki bakterii.
Zainfekowano tkanki kukurydzy transgenicznymi bakteriami.

7. (2) Uzyskiwanie ssaków transgenicznych jest trudnym zadaniem. Obecnie w tym celu wykorzystuje się dwie główne metody. Pierwsza z nich
polega na wstrzykiwaniu transgenów do przedjądrza męskiego, czyli jądra komórki plemnikowej w zygocie, jeszcze przed jego połączeniem się
z jądrem komórki jajowej. Następnie zarodek rozwija się w macicy samicy, a po urodzeniu się młodego osobnika okazuje się, czy jest on
transgeniczny. Druga metoda polega na pobraniu części komórek z młodego zarodka w stadium blastocysty, modyfikacji genetycznej tych
komórek w hodowli laboratoryjnej (dzieje się to poza organizmem, czyli ex vivo), a następnie – po wyselekcjonowaniu prawidłowo
zmodyfikowanych komórek – wprowadzeniu ich z powrotem do blastocysty, która później rozwija się w macicy samicy. W wyniku takiego
zabiegu rodzi się osobnik chimerowy. Część komórek ciała takiego osobnikama wbudowany transgen, a część – nie. Krzyżowanie chimer
prowadzi niekiedy do uzyskania osobników transgenicznych wśród ich potomstwa.
Podaj jedną zaletę drugiej metody w porównaniu z pierwszą.

Wyjaśnij, dlaczego w przypadku zastosowania drugiej metody w pierwszym pokoleniu

otrzymuje się chimery, a nie osobniki całkowicie transgeniczne.

Wyjaśnij, dlaczego tylko niektóre osobniki chimerowe mogą przekazać potomstwu transgen.

8. (2) U osoby chorej na SCID (rodzaj ciężkiego złożonego niedoboru odporności), u której komórki szpiku kostnego nie działają prawidłowo z
powodu mutacji genowej na chromosomie X, zastosowano przedstawioną poniżej metodę leczenia. Sklonowano prawidłowy allel, który nie
warunkuje wystąpienia choroby (nieobecny w komórkach pacjenta). Do genomów retrowirusów pozbawionych zjadliwości wstawiono inserty
(fragmenty) RNA kodujące prawidłowy allel. Retrowirusami zakażono, wcześniej pobrane od pacjenta, komórki szpiku kostnego, które
następnie hodowano w kulturze komórkowej. Zmodyfikowane komórki szpiku kostnego wstrzykiwano do szpiku kostnego pacjenta. Na
podstawie: N.A. Campbell i inni, Biologia, Poznań 2012.

a) Określ, czy opisany sposób leczenia osoby chorej na SCID można uznać za terapię genową. Odpowiedź uzasadnij.
 b) Wyjaśnij, dlaczego w opisanej metodzie wykorzystano retrowirusy jako wektory. W odpowiedzi uwzględnij mechanizm infekcji
wirusowej.

9. (1) Uzasadnij prawdziwość stwierdzenia: „Każdy organizm transgeniczny jest GMO, ale nie każdy GMO to organizm transgeniczny”

10. (2) Elektroforeza żelowa to metoda rozdzielania różniących

się wielkością fragmentów DNA wykorzystująca fakt, że
naładowane ujemnie cząsteczki DNA wykazują migrację
w polu elektrycznym.
Przeanalizuj rysunek i zaznacz kierunek migracji cząsteczek DNA.
A. DNA migruje od katody do anody.
B. DNA migruje od anody do katody.

Porównaj ze sobą przedstawiony na rysunku prążek A i B pod względem ilości

zawartego DNA.

11. (1) W roku 2003 opublikowano dokument stwierdzający zakończenie sekwencjonowania 99% genomu człowieka z trafnością
do 99,99%.
Podaj, czy w celu poznania genomu człowieka zbadano sekwencję nukleotydów w DNA, czy w RNA. Odpowiedź
uzasadnij.