UKŁAD LIMFATYCZNY

UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

Nadzieja Drela
Instytut Zoologii, Zakład Immunologii
ndrela@biol.uw.edu.pl
 Układ limfatyczny
Narządy, naczynia limfatyczne, krążące limfocyty

Centralne narządy limfoidalne

grasica

szpik kostny

Obwodowe narządy limfoidalne

węzły limfatyczne grudki limfatyczne

śledziona migdałki
wyrostek robaczkowy
 Układ odpornościowy
Układ limfatyczny oraz komórki pełniące funkcje obronne,
występujące poza układem limfatycznym:
w wątrobie, nerkach, mózgu, skórze, błonach śluzowych
związanych z układem pokarmowym, oddechowym i moczowo-
płciowym.
Narządy limfoidalne centralne zapewniają mikrośrodowisko
niezbędne do prawidłowego dojrzewania limfocytów.
Narządy limfoidalne obwodowe wychwytują antygeny z tkanek i
stanowią miejsce kontaktu antygenów z komórkami układu
odpornościowego – limfocytami.
System naczyń limfatycznych i krwionośnych umożliwia
krążenie limfocytów i łączy narządy limfatyczne w funkcjonalną
całość.
 adenoidy
migdałki Narządy limfoidalne:
przewód
przewód piersiowy •centralne (szpik, grasica)
limfatyczny
węzły
limfatyczne •obwodowe (węzły
grasica
chłonne, śledziona,
śledziona grudki limfatyczne,
kępki Peyera GALT, NALT, BALT,
węzły
mezenteryczne j. cienkie SALT)
wyrostek •naczynia limfatyczne
robaczkowy
szpik kostny
•krążące komórki
(leukocyty linii
limfoidalnej i
mieloidalnej)

naczynia
limfatyczne

J. Kuby, Immunology
•GALT (gut- associated lymphoid tissue)
•BALT (bronchus-associated lymphoid tissue)
•NALT (nose-associated lymphoid tissue)
•LALT (larynx-associated lymphoid tissue)
•SALT (skin-associated lymphoid tissue)
•VALT (vascular-associated lymphoid tissue)
•CALT (conjunctiva-associated lymphoid tissue in
the human eye)
 Tkanka limfoidalna głowy

potyliczne

zauszne

policzkowe
przyuszne

Szyjne
powierzchniowe
podżuchwowe

Szyjne głębokie
Pierścień chłonny gardła (pierścień Waldeyera)

Migdałek gardłowy, trzeci

migdałek (w cz. nosowej)
Migdałek językowy
Migdałki trąbkowe (przy
ujściu gardłowym trąbki
słuchowej)
Migdałki podniebienne
 Funkcje układu odpornościowego

obrona bakterie alergie

wirusy niedobory odporności
pierwotniaki
robaki pasożytnicze
grzyby
nadzór zmutowane komórki choroby
uszkodzone i stare nowotworowe
komórki własne i autoimmunizacyjne

homeostaza współpraca z układem różne zaburzenia

nerwowym i hormonalnym funkcji układu
odpornościowego
1. Jakie komórki zasiedlają
narządy limfoidalne?
2. Gdzie powstają komórki
zasiedlające narządy limfoidalne?
3. Jak zbudowane są narządy
limfoidalne?
 bazofile neutrofile

eozynofile monocyty/makrofagi
komórka dendrytyczna

limfocyt
Hematopoeza

J. Kuby Immunology
 Grasica:
centralny narząd limfoidalny i gruczoł
wydzielania wewnętrznego

Narząd limfonabłonkowy, w
którym odbywa się:
• dojrzewanie limfocytów T
• indukcja tolerancji pierwotnej
• produkcja hormonów
grasica

zdj. E. Kozłowska
Budowa grasicy: rozmieszczenie tymocytów
Lokalizacja grasicy w klatce piersiowej
Inwolucja grasicy zależna od wieku
Budowa grasicy (grasica: narząd limfonabłonkowy)
Skład zrębu grasicy: torebka i
przegrody łącznotkankowe i
komórki (nabłonkowe, fibroblasty,
makrofagi, komórki dendrytyczne
Rozmieszczenie tymocytów w grasicy w zależności
od stadium rozwoju
Bariera krew-grasica
Komórki odpornościowe i główne cechy odporności
Odporność wrodzona Odporność nabyta

Odpowiedź Odpowiedź
humoralna komórkowa

 Szybka  Rozwija się powoli

 Receptory dla antygenów
nie zmieniają się w ciągu
życia, a ich specyficzność
jest ograniczona
 Receptory dla antygenów
wykształcają się wielokrotnie w
ciągu życia i wykazują bardzo
dużą specyficzność
 Pozostawia pamięć
 Obrona
Odporność wrodzona
Komórki uczestniczące w odporności
wrodzonej:

Komórki żerne: neutrofile, makrofagi

Komórki tuczne, bazofile, eozynofile

Komórki cytotoksyczne: komórki NK

Receptory rozpoznające struktury patogenów
LPS Flagelina
Peptydoglikany
TLR4 TLR5

TLR2

TLR3 TLR8 Komórki

TLR9 odporności
wrodzonej
ssRNA
dsRNA
CpG DNA
FAGOLIZOSOM

Rys. E.Kozłowska
Stan zapalny

R.A.GOLDSBY,T.J.KINDT,B.A.OSBORNE,J.KUBY ,,Immunology”2003
 Obrona
Odporność nabyta
 Typy odpowiedzi w odporności nabytej

Odpowiedź Odpowiedź
humoralna komórkowa

Tc
Th
B

Cytotoksyczność
Produkcja cytokin

Treg
Produkcja przeciwciał

Rys. N.Drela, wg J.Kuby Supresja

 Limfocyty

Limfocyt B Limfocyt Th Limfocyt Tc Limfocyt Treg

B Th Tc Treg

Produkuje Wspomaga i reguluje Zabija komórki Hamuje aktywność

przeciwciała aktywność innych docelowe limfocytów T
komórek

Rys. N.Drela
Receptory limfocytów rozpoznające antygeny

R.A.GOLDSBY,T.J.KINDT,B.A.OSBORNE,J.KUBY ,,Immunology”2003
Różnicowanie i funkcje limfocytów T w
odporności nabytej
PRR

Hamowanie reakcji
KPA odpornościowej

białko MHC
antygen
receptor dla antygenu cytokiny
Treg

Odpowiedź Th
komórkowa Odpowiedź
cytokiny cytokiny humoralna
Udział w
obronie Udział w
IL-4
przed IFN-g
IL-5 obronie przed
Th1 IL-2 Th2 robakami
bakteriami i IL-10
TNF-b pasożytniczymi
wirusami IL-13
Rys. N.Drela
Obwodowe narządy limfoidalne:
węzły chłonne
śledziona
grudki limfatyczne
 Węzeł chłonny:
typowy narząd limfoidalny
 Funkcje węzłów limfatycznych

Węzły limfatyczne to typowe narządy limfatyczne.

• filtracja limfy (drobne cząstki stałe, antygeny wolne i
zaadsorbowane na powierzchni komórek,
mikroorganizmy, komórki nowotworowe)
• aktywacja limfocytów T i B
• udział w odpowiedzi immunologicznej
Węzeł chłonny
podkolanowy

zdj. E. Kozłowska
Schematyczna, 3-warstwowa budowa węzła
chłonnego

J. Kuby Immunology
Rozmieszczenie limfocytów w węźle chłonnym

J. Kuby Immunology
Przekrój przez węzeł chłonny

J. Kuby Immunology
Krążenie limfy
 Śledziona:
narząd krwiolimfoidalny
 Podstawowe funkcje śledziony
Śledziona to narząd krwiolimfoidalny.

• magazynowanie krwi i krwinek

• współudział w wytwarzaniu bilirubiny
• fagocytoza erytrocytów, leukocytów i trombocytów
• udział w odpowiedzi immunologicznej
• filtracja krwi
 śledziona

zdj. E. Kozłowska
 Budowa śledziony

J. Kuby, Immunology, 2007

Tkanka limfoidalna związana ze
skórą
i
błonami śluzowymi
Tkanka limfoidalna skóry

J. Kuby Immunology
Tkanka limfoidalna skóry
Tkanka limfoidalna błon śluzowych układu
pokarmowego

J. Kuby Immunology
Kępki Peyera

zdj. E. Kozłowska
Obrona przed patogenami w układzie
pokarmowym

Kindt T. J., Goldsby R. A., Osborne B. A., Kuby Immunology, New York 2007
Budowa grudki limfatycznej
Węzły
mezenteryczne
Krążenie limfy i limfocytów w tkance limfoidalnej
związanej z układem pokarmowym
Tkanka limfoidalna związana z układem
oddechowym
Jak komórki obronne krążą w
organizmie?
 Schemat
krążenia krwi i
limfy

żyły tętnice
naczynia
limfatyczne
żyłki tętniczki(arteriole)

metaarteriole
sieć kapilar

węzeł limfatyczny osocze

naczynia włosowate limfatyczne

 Miejsca styku
układu
limfatycznego z
układem
krwionośnym
Przewód piersiowy: zbiera
limfę z górnej lewej części
ciała oraz części dolnych,
wpada do
ż.podobojczykowej lewej
Przewód limfatyczny prawy:
zbiera limfę z górnej prawej
części ciała, wpada do ż.
podobojczykowej prawej

J. Kuby, Immunology
Limfocyty powracają do Limfocyty „naiwne” ze szpiku,
krwi przewodem napływają do węzłów chłonnych z
piersiowym układu krwionośnego

serce
Krążenie
limfocytów i
antygenu
węzeł
chłonny

Miejsce infekcji (zakażona

tkanka)
Antygeny z miejsca infekcji
napływają do węzłów chłonnych
naczyniami limfatycznymi
Transport
limfy i
komórek
obronnych do
węzła
limfatycznego

J. Kuby, Immunology
Krążenie limfy i limfocytów w tkance limfoidalnej
związanej z układem pokarmowym
 Transport
patogenów do
obwodowych
narządów
limfoidalnych

A.K.ABBAS,A.H.LICHTMAN ,,Cellular and Molecular Immunology”2003

Splot naczyń włosowatych krwionośnych i
limfatycznych w tkankach
Przepływ limfy w naczyniach limfatycznych
 Budowa naczyń limfatycznych
• Błona wewnętrzna – śródbłonek, od strony światła naczynia
• Błona środkowa – tkanka łączna i komórki mięśni gładkich
• Błona zewnętrzna – tkanka łączna, włókna sprężyste
Naczynia limfatyczne włosowate zbudowane są z pojedynczej
warstwy śródbłonka.
Krążenie limfocytów
Nadzór
 Funkcje układu odpornościowego

nadzór zmutowane komórki choroby

uszkodzone i stare nowotworowe i
komórki własne autoimmunizacyjne
Proces selekcji autoreaktywnych limfocytów
Śmierć „z zaniedbania”
Grasica
selekcja
pozytywna selekcja negatywna: eliminacja
autoreaktywnych limfocytów T

powinowactwo do
MHC - wł. peptyd
Węzeł Th
limfatyczny
Tc T reg
Rys. N.Drela
Limfocyty T cytotoksyczne

R.A.GOLDSBY,T.J.KINDT,B.A.OSBORNE,J.KUBY ,,Immunology”2003
Komórki NK

R.A.GOLDSBY,T.J.KINDT,B.A.OSBORNE,J.KUBY ,,Immunology”2003
Homeostaza
 Funkcje układu odpornościowego

homeostaza współpraca z układem różne zaburzenia

nerwowym funkcji układu
i hormonalnym odpornościowego
 Homeostaza w układzie odpornościowym

• Homeostaza, według powszechnej definicji, jest procesem

samo-regulującym, którego zadaniem jest utrzymanie stabilności
układu/organizmu i doprowadzenie do warunków optymalnych
dla zapewnienia przeżycia.
 3 układy w utrzymaniu homeostazy

zewnętrzne
środowisko
środowisko wewnętrzne

Układ nerwowy

Układ hormonalny Układ odpornościowy

D Z I Ę K U J Ę......
za uwagę!