Rozmnażanie i rozwój płazów

Wprowadzenie
Przeczytaj
Symulacja interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Rozmnażanie i rozwój płazów

Kijanka – larwa płazów bezogonowych.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Płazy (Amphibia) są zwierzętami wodno‐ziemnymi. Rozmnażanie tej grupy kręgowców jest

ściśle związane ze środowiskiem wodnym lub wilgotnym. Jaja są składane w wodzie lub
w wilgotnych miejscach na lądzie.
Twoje cele

Przedstawisz zachowania godowe płazów.

Wykażesz zależność budowy jaja płazów z wodnym środowiskiem ich rozwoju.
Wykażesz zależność między wielkością a ilością składanych przez płazy jaj.
Porównasz formy rozrodu właściwe dla poszczególnych grup płazów.
Wykażesz różnice w budowie larwy płazów ogoniastych i płazów bezogonowych.
Przeczytaj

Gromadę płazy (Amphibia) podzielono na trzy rzędy:

płazy beznogie (Apoda);

płazy bezogonowe (Anura);
płazy ogoniaste (Urodela).

Rozmnażanie płazów (Amphibia), wodno‐ziemnych kręgowców, różni się

w poszczególnych rzędach. Różne są zachowania godowe, wielkość i ilość składanych jaj,
typy ich złóż, a także formy rozrodu.

Zachowania godowe płazów

Okres godowy płazów jest poprzedzony migracjami do zbiorników wodnych. Wędrują całe
populacje, pokonując nawet kilka kilometrów od miejsc, w których zamieszkują. Wędrówki
te najczęściej związane są z porami roku. U poszczególnych gatunków przypadają w różnym
czasie. U płazów rodzimych są to miesiące wiosenne – od marca do maja.

Płazy są z reguły zwierzętami rozdzielnopłciowymi, a u większości gatunków występuje

dymorfizm płciowy. Często jest wyraźniej widoczny tylko w porze godowej. Przejawia się
różnicami w ubarwieniu samców i samic oraz rozwojem wytworów skórnych i zgrubień na
skórze.

Największe zmiany w wyglądzie samców płazów ogoniastych pojawiają się

u salamandrowatych (Salamandridae). Powstają u nich okazałe grzebienie skórne, które
odgrywają rolę w zalotach i zwiększają powierzchnię oddechową. Kloaka jest czarna
i napęczniała. Na wewnętrznych częściach kończyn wykształcają się modzele godowe,
które pomagają przytrzymać samicę podczas ampleksusu.

Samce płazów bezogonowych zwykle są mniejsze od samic, mają pęcherze głosowe,

gruczoły rozrodcze w różnych miejscach. Zwykle nie ma różnicy w ubarwieniu samca
i samicy. Pod wpływem hormonów produkowanych w jądrach u samców powstają modzele,
najlepiej wykształcone u gatunków rozmnażających się w wodzie. Modzele najczęściej
występują na górnej powierzchni dwóch lub trzech wewnętrznych palców dłoni.
U gatunków zamieszkujących strumienie przypominają kolce.

Lokalizacja, wygląd i budowa modzeli jest cechą systematyczną.

Płazy beznogie (Apoda)

Samce płazów beznogich nie wydają dźwięków w celu zwabienia samicy. Życie w glebie lub
ściółce uniemożliwia wabienie samic kolorem. Płazy z tej grupy mają bardzo dobrze
rozwinięty narząd węchu, dlatego największą rolę w okresie godowym odgrywają bodźce
zapachowe.

Płazy bezogonowe (Anura)

Samice płazów bezogonowych wabione są przez samce za pomocą

charakterystycznych głośnych dźwięków, takich jak kumkanie czy rechotanie. Odgłosy te
wzmacniane są przez worki rezonansowe umiejscowione po bokach głowy. Następnie za
pomocą modzeli znajdujących się na spodniej stronie kończyn samce przytrzymują samice
w charakterystycznym uchwycie umożliwiającym zapłodnienie.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPNiVRXMe
Odgłosy godowe rzekotki drzewnej (Hyla arborea).
Źródło: Hsuepfle, licencja: CC BY-SA 3.0.

Nagranie dźwiękowe prezentujące odgłosy godowe rzekotki drzewnej. To

charakterystyczne miarowe, głośne kumkanie.

Ampleksus jest zachowaniem godowym spotykanym przede wszystkim u płazów

bezogonowych.

Przykład – ampleksus u ropuchy szarej (Bufo bufo)

Ropuchy szare często inicjują ampleksus w okolicach zbiornika wodnego, po czym samica
zanosi mniejszego od siebie samca do wody i dopiero tam dochodzi do złożenia jaj
i zapłodnienia zewnętrznego.
Ropucha szara (Bufo bufo).
Źródło: Bernie, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Przykład – ampleksus u żaby moczarowej (Rana arvalis)

Samiec żaby moczarowej inicjuje ampleksus dopiero w zbiorniku, w którym odbywa się
skladanie jaj.

Ampleksus u żaby moczarowej (Rana arvalis). Niebiesko ubarwiony w porze godowej samiec trzyma w uścisku
godowym samicę.
Źródło: Ján Svetlík, Flickr, licencja: CC BY-NC-ND 2.0.
Płazy ogoniaste (Urodela)

W odróżnieniu od samców płazów bezogonowych samce płazów ogoniastych nie potrafią

wydawać głosów godowych. Samce i samice płazów ogoniastych wabią się wzajemnie za
pomocą wydzielanych substancji zapachowych, a także bodźców wzrokowych.

U samca traszki grzebieniastej (Triturus cristatus) w okresie godowym widoczna jest szeroka, piłkowana płetwa
przebiegająca od karku do końca ogona. Wygląda jak grzebień – stąd wzięła się nazwa gatunkowa tego płaza.
Źródło: Back from the Brink, Flickr, licencja: CC BY-NC 2.0.

Wyjątkowym zjawiskiem pory godowej są toki samców traszek. Odbywają się one w kilku
fazach, według ściśle określonego schematu. Samiec uaktywniony wonią samicy odbywa
przed nią swoisty taniec, energicznie wachlując przy tym samicę ogonem. Toki kończą się
złożeniem przed samicą pakietu plemników zwanego spermatoforem. Krocząca za samcem
samica podejmuje plemniki i w ten sposób, mimo braku narządów kopulacyjnych, dochodzi
do zapłodnienia wewnętrznego.

Jaja płazów

Wszystkie płazy znoszą jaja w wodzie lub w wilgotnych miejscach. Budowa jaja zapewnia
zarodkom odpowiednie warunki do wzrostu i rozwoju.
Budowa jaja

Jajo płaza otoczone jest przez jedną lub przez kilka przezroczystych, galaretowatych
osłonek. Wewnątrz jaja, na biegunie animalnym (twórczym) znajduje się komórka jajowa,
z której po zapłodnieniu rozwija się zarodek. Niezbędne dla wzrostu i rozwoju zarodka
substancje odżywcze zgromadzone są w żółtku znajdującym się na biegunie
wegetatywnym (odżywczym).

Biegun animalny (twórczy)

Biegun wegetatywny (odżywczy)

Osłonki galaretowate
Budowa jaja płaza.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Galaretowate osłonki zbudowane są z wielocukrów i białek. Chronią zarodek przed
uszkodzeniami mechanicznymi, wyschnięciem i patogenami. Przepuszczają wodę, tlen,
dwutlenek węgla i amoniak. Po zapłodnienu biegun animalny znajduje sie u góry jaja.
Osłonki pobierają wodę i pęcznieją. Zwiększają objętość kilkanaście lub kilkadziesiąt razy.
Po napęcznieniu pokrywają czasem całą powierzchnię zbiornika wodnego.
Ważne!

Jaja składane w nasłonecznionych miejscach mają na biegunie animalnym ciemny

barwnik - melaninę, która chroni je przed promieniowanie UV. Jaja skladane w ciemnych
miejscach nie mają barwnika.

Składanie jaj

Jaja płazów bezogonowych nazywane są skrzekiem. Liczba i wielkość składanych jaj,

a przede wszystkim wielkość i kształt skrzeku różni się u poszczególnych gatunków
płazów.

Wielkość jaj zależy od: wielkości samicy, gatunku, składu genetycznego oraz położenia nad
poziomem morza.

Duże samice i samice z populacji górskich składają większe jaja niż małe samice i samice
z populacji żyjących niżej nad poziomem morza.

Liczba złożonych jaj zależy od ich wielkości. Samica składa mniej większych lub więcej
mniejszych jaj. Ponadto o liczbie składanych jaj decydują warunki środowiska (dostępność
pożywienia), wiek, kondycja i rozmiar samicy (im większa samica, tym więcej składa jaj).
Ważne!

U młodszych ewolucyjnie gatunków płazów zaznacza się tendencja do zmniejszania

liczby składanych jaj i uniezależnienia rozwoju od środowiska wodnego.

Przykłady różnej liczby składanych jaj

Rekordzistką jest amerykańska żaba byk (Rana catesbeiana), która znosi 25 000 jaj.

Rodzime gatunki: żaba zielona (Rana esculenta) składa od 100 do 1 500 jaj, żaba
dalmatyńska (Rana dalmatina) – 2 000 jaj.
Drzewołaz karłowaty (Dendrobates pumilio) składa zwykle jedno lub dwa jaja.

Jaja składane są:

w różnej postaci: pojedynczo, w pakietach, w małych lub dużych grupach, w sznurach

lub galaretowatych workach;
w różnych miejscach: w zbiornikach wody stojącej, wodzie płynącej, wilgotnych
miejscach na lądzie, na drzewach, na kamieniach, pod kamieniami, na ścianach jaskiń.

Przykład – żaba trawna (Rana temporaria)

Samica żaby trawnej, podobnie jak inne gatunki rodzimych żab, składa tysiące jaj
w galaretowatych pakietach.

Skrzek żaby trawnej (Rana temporaria) .

Źródło: Iwona Grabska, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.

Przykład – grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus)

Jaja grzebiuszki ziemnej są ułożone nieregularnie w postaci długich, przezroczystych,

galaretowatych sznurów przyczepionych do roślin. Sznur może mieć długość nawet 70 cm
i zawierać 3 000 jaj.
Sznury skrzeku grzebiuszki ziemnej (Pelobates fuscus).
Źródło: Chris an Fischer, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykład – traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) i traszka zwyczajna (Triturus

vulgaris)

Samice traszki grzebieniastej (Triturus cristatus) i traszki zwyczajnej (Triturus vulgaris)

szukają odpowiednich miejsc i liści, aby złożyć jaja. Zawijają je pojedynczo w wąskie liście.
Złożenie kilkuset jaj zajmuje im kilkanaście dni.

Przykład opieki samca nad samicą znoszącą jaja – goliat płochliwy (Conraua goliath)

Goliat płochliwy jest największym płazem bezogonowym żyjącym na terenie Afryki. Osiąga
30 cm i waży ponad 3 kg. W okresie rozrodu goliaty budują trzy rozdzaje sadzawek,
zapewniających samicom bezpieczne schronienie na czas składania skrzeku.

Opieka nad złożonymi jajami

Celem i jednocześnie zaletą opieki rodziców nad jajami jest zwiększenie szans przeżycia
potomstwa.

Przykłady różnych form sprawowania opieki nad złożonymi jajami

Salamandra nadrzewna (Aneides lugubris) składa w dziupli drzew ok. 16 dużych jaj. Samiec i samica
pilnują ich przez ok. 5 miesięcy, do czasu wylęgu.
Źródło: J. Maughn, Flickr, licencja: CC BY-NC 2.0.

Samica Flectonotus pygmaeus rzadkiego południowoamerykańskiego płaza bezogonowego nosi

w specjalnych workach na plecach ponad sto jaj umieszczonych przez samca. Po okresie inkubacji samica
otwiera palcami tylnej kończyny kieszeń i wypuszcza kijanki do wody.
Źródło: Mauricio Rivera Correa, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.
 Samiec pętówki babienicy (Alytes obstetricans), jadowitego płaza z rodziny ropuszkowatych (Aly dae)
nosi owinięty wokół tylnych kończyn sznur skrzeku.
Źródło: Laurent Lebois, Flickr, licencja: CC BY 2.0.

Rozmnażanie płazów

Dorosłe osobniki wielu gatunków płazów bardzo dobrze radzą sobie na lądzie. Niemal
wszystkie wracają do wody na okres rozrodu. Rozmnażanie zachodzi w zbiornikach
wodnych lub ciekach. Często są to te same miejsca przez wiele pokoleń.

Jajorodność

Formy rozrodu u płazów Jajożyworodność

Żyworodność

Formy rozrodu u płazów (Amphibia).

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Formy rozrodu

Jajorodność – po zapłodnieniu zewnętrznym u bezogonowych lub zapłodnieniu

wewnętrznym u ogoniastych jaja są składane do wody lub na lądzie. Wolnopływające larwy
odżywiają się poza jajem.

Jajożyworodność – po zapłodnieniu wewnętrznym zarodki rozwijają się w jajowodach. Na

świat przychodzą larwy lub w pełni rozwinięte młode osobniki, które w czasie rozwoju
korzystają z substancji pokarmowych z żółtka.

Żyworodność – po zapłodnieniu wewnetrznym zarodki rozwijają się w jajowodach, zjadają

wydzielinę nabłonka, młode wydostają się na świat w pełni rozwinięte.

Przykłady zróżnicowania dotyczącego rozrodu płazów

Gatunek Zapłodnienie Forma rozrodu Przystosowanie

Salamandra plamista
wewnętrzne jajożyworodność –
(Salamandra salamandra)

Rzekotka drzewna (Hyla

zewnętrzne jajorodność –
arborea)

narząd
Strumienica płaskoogonowa
wewnętrzne żyworodność kopulacyjny
(Typhlonectes compressicauda)
(fallodeum)
Zapamiętaj!

U wszystkich płazów beznogich występuje zapłodnienie wewnętrzne. Rolę narządu

kopulacyjnego służącego do zapłodnienia wewnętrznego spełnia wysuwana kloaka
(stek), końcowy odcinek jelita, do którego uchodzą przewody układu rozrodczego
i wydalniczego. Większość przedstawicieli jest żyworodna.

Rozwój płazów

Rozwój płazów ogoniastych i bezogonowych przebiega według podobnego planu.

Większość gatunków przechodzi rozwój złożony. Występuje żyjąca w wodzie i oddychająca
skrzelami zewnętrznymi larwa. Wyposażona jest ona w linię naboczną - narząd czuciowy.
U zaawansowanych ewolucyjnie gatunków płazów z rodziny salamander bezpłucnych
(Plethodontidae) oraz niektórych płazów beznogich i wielu gatunków bezogonowych
występuje rozwój prosty.

Różnice w rozwoju między płazami ogoniastymi i bezogonowymi dotyczą budowy i sposobu

przeobrażania się larw. Larwy płazów bezogonowych to kijanki.

Różnice między larwą żaby a larwą traszki

Jaja traszek mogą być złożone pojedynczo; 1

jaja żab zawsze są sklejone ze sobą.

2 Larwy traszek przypominają postać dorosłą,

mają skrzela zewnętrzne;

larwy żab - kijanki nie są podobne do postaci

dorosłej.

U larw traszek pierwsze rozwijają się kończyny 3

przednie;

u larw żab pierwsze rozwijają się kończyny

tylne.

U kijanek wykształca się ogon, a ponadto często występują u nich przyssawki umożliwiające
przyczepianie się do roślin podwodnych.

Kijanki najczęściej odżywiają się pokarmem roślinnym, martwymi tkankami zwierząt

i planktonem, który wychwytywany jest przez specjalny aparat filtracyjny gardzieli. Mają
specjalne aparaty gębowe przystosowane do pobierania pokarmu. Z uwagi na spożywany
pokarm roślinny u kijanek występuje bardzo długie, poskręcane jelito nadające ich ciału
charakterystyczny kształt.
Kończyny tylne kijanek rozwijają się pierwsze. Kończyny przednie wyrastają później. W tym
czasie skrzela i szczeliny skrzelowe zanikają, a rozwijają się płuca. Ogon zostaje
zresorbowany, poszerza się także otwór gębowy i rozwija język.

Larwy płazów ogoniastych są podobne do osobników dorosłych, mają skrzela zewnętrzne

oraz fałdy skórne tworzące płetwę ogonową.
Ważne!

Przeobrażenie przebiega u płazów pod kontrolą hormonalną. Hormonem sterującym

przeobrażeniem jest tyroksyna produkowana przez tarczycę.

Etapy metamorfozy

Traszki grzebieniastej (Triturus

Żaby trawnej (Rana temporaria)
cristatus)

Po ok. 4 dniach od zapłodnienia Przez 14 dni po zapłodnieniu

w jajach rozwijają się zarodki.
Po ok. 7 dniach wylęgają się kijanki.
Mają płetwę grzbietową i przez kilka
dni skrzela zewnętrzne, które zanikają.
Ciało kijanki wydłuża się. Rozwijają się
skrzela wewnętrzne i kończyny tylne.
Kształtują się ukryte w jamie
skrzelowej kończyny przednie.
Po ok. 20 dniach od zapłodnienia
rosną kończyny tylne, wyodrębniają się
kończyny przednie. Rozwijają się
narządy zmysłów i układy: mięśniowy,
wydalniczy, pokarmowy, kształtują się
płuca.
Po ok. 60 dniach od zapłodnienia
zaczynają funkcjonować płuca. Pojawia
się drugi, płucny obieg krwi. Po ok. 75
dniach od zapłodnienia kończyny
przednie oraz tylne są rozwinięte.
Zanika linia naboczna. Układy
mięśniowy i szkieletowy są rozwinięte.
Występuje szczątkowy ogon.
Po 100 dniach od zapłodnienia młoda
żaba traci ogon, wychodzi z wody
i przypomina osobnika dorosłego.
w jajach rozwijają się zarodki.
Po ok. 14 dniach z jaj wylęgają się
larwy. Młoda larwa ma dwa wyrostki
produkujące śluz, który przekleja ją
do podłoża. Larwa resorbuje żółtko.
Ma zawiązki skrzeli zewnętrznych,
kończyn przednich i dobrze
wykształconą płetwę ogonową.
Przez kolejne 5 tygodni organizm
traszki rozwija się. Pojawiają się
skrzela zewnętrzne i przednie
kończyny z czterema palcami.
Wykształca się układ pokarmowy,
otwór gębowy i odbytowy. Larwa jest
zdolna do samodzielnego pływania
w wodzie i pobierania pożywienia.
Po 7–8 tygodniach życia larwy
pojawiają się zawiązki kończyn
tylnych. Dorosła larwa posiada długą
i cienką nić ogonową – cechę
typową tylko dla larw tego gatunku.
Czas rozwoju larwy wynosi ok. 90–
100 dni. Długość tego etapu zależy
od warunków środowiskowych.
Niska temperatura wody lub
wysychanie zbiornika wodnego
 Etapy metamorfozy
może przyspieszyć przeobrażenie
w dorosłe osobniki.

1
4

3 2

Skrzek

Stadium kijanki (różne etapy rozwoju)

Młoda żaba

Dorosła żaba
Przeobrażenie płazów bezogonowych.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ważne!
 Niektóre płazy osiągają dojrzałość płciową już w stadium larwalnym. Zjawisko to nosi
nazwę neotenii.

Zjawisko neotenii charakterystyczne jest dla ambystomy meksykańskiej (Ambystoma mexicanum ). Larwa ta
nazywa się aksolotl.
Źródło: ZeWrestler, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

U polskich płazów nie występuje zjawisko neotenii, choć cechy neoteniczne mogą
wykazywać larwy traszki górskiej (Triturus alpestris), u której zaobserwowano zdolność
zimowania, a nawet przeżycia kilku lat w stadium larwalnym. Podobnie ogromnych
rozmiarów kijanki grzebiuszki ziemnej (Pelobates fuscus) rozwijają się kilka miesięcy
z możliwością przedłużenia rozwoju nawet na kolejny rok. Jednak zjawiska rozmnażania
się w stadium larwalnym, a więc typowej neotenii, u polskich płazów nie zanotowano.

Słownik
ampleksus

(łac. amplexus – uścisk) łączenie się płazów w pary polegające na mocnym chwycie
samicy przez samca w trakcie godów; ampleksus pachowy występuje u żab i ropuch
(samiec przytrzymuje samicę pod pachami), natomiast pachwinowy u kumaków
i grzebiuszki (samiec przytrzymuje samicę pod pachwinami)
aparat filtracyjny

aparat zlokalizowany w łukach skrzelowych kijanek, służący do filtrowania pokarmu

z wody
dymorfizm płciowy

(gr. dimorphos – dwupostaciowy) różnice dotyczące proporcji ciała, ubarwienia i innych

cech morfologicznych charakterystycznych dla każdej z płci danego gatunku
kijanka

stadium larwalne płazów bezogonowych

modzele

szorstkie narośla występujące na skórze kończyn samców większości płazów

bezogonowych i niektórych ogoniastych; umożliwiają utrzymanie samicy w czasie
zapłodnienia
neotenia

(gr. neos – nowy; teinein – napinać, rozciągać) osiąganie dojrzałości płciowej przez
zwierzę w stanie larwalnym lub innym niedojrzałym stadium; neotenia zupełna
występuje w wyniku przyspieszonego rozwoju narządów rozrodczych w stosunku do
reszty ciała, a neotenia niezupełna polega na zatrzymaniu się u osobników dorosłych
cech młodocianych
spermatofor

(gr. spérma – nasienie) skupienie sklejonych plemników otoczone osłonką, wytwarzane

przez pijawki, wiele stawonogów, mięczaków oraz niektóre płazy
skrzek

jaja płazów bezogonowych otoczone galaretowatymi osłonkami, składane do wody

w formie sznurów, pakietów, kłębów lub gron
Symulacja interaktywna

Suwak czasu

Symulacja 1

Przesuwając suwak, obserwuj zmiany zachodzące w wyglądzie zewnętrznym płazów

bezogonowych w czasie ich rozwoju.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/DqKzURHks

Cykl rozwojowy żaby trawnej (Rana temporaria).

Źródło: EnglishSquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Przeanalizuj symulację interaktywną i przedstaw cechy kijanki, które są przystosowaniem do

życia w środowisku wodnym.

Polecenie 2

Po przeanalizowaniu informacji przedstawionych w symulacji interaktywnej ustal, ile czasu

mija od zapłodnienia do zaniku cech umożliwiających kijance życie w środowisku wodnym.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz wszystkie prawdziwe stwierdzenia.

 Większość płazów jest jajożyworodna.

 Większość płazów charakteryzuje się rozdzielnopłciowością.

 U wszystkich gatunków płazów występuje zapłodnienie zewnętrzne.

 Płazy należą do owodniowców.

 Jaja płazów bezogonowych nazywane są skrzekiem.

Ćwiczenie 2 輸

Wskaż jedną cechę, która występuje u larw płazów ogoniastych, a której nie stwierdza się
u larw płazów bezogonowych.

 Przynajmniej na pewnym etapie rozwoju obecne są skrzela zewnętrzne.

 Występuje płetwa ogonowa.

 Kończyny przednie pojawiają się pierwsze.

 Ciało pokryte jest śluzem.

Ćwiczenie 3 醙

Poniższy rysunek przedstawia schemat budowy jaja płaza.

Źródło: EnglishSquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Połącz określenia struktur budujących jajo płaza z cyframi oznaczającymi te struktury na
rysunku.

Żelatynowa otoczka – zawiera m.in.

mukopolisacharydy powodujące
1
pęcznienie jaja, zapobiega jego
wysychaniu.

Żółtko – stanowi materiał zapasowy

2
niezbędny do rozwoju zarodka.

Zarodek – komórki tej struktury

3 intensywnie dzielą się mitotycznie
i różnicują.
Ćwiczenie 4 醙

Na poniższym wykresie widnieją trzy najbardziej typowe krzywe przeżywalności

zwierząt. Przedstawiają one zdolność przeżycia osobników danej populacji do określonego
wieku.

Źródło: EnglishSquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeanalizuj wykres, a następnie wskaż właściwe określenia w tekście.

Krzywa typu I  II  III  dotyczy płazów, które składają dużą liczbę jaj. Krzywa
typu I  II  III  nie wskazuje na płazy, gdyż ilustruje dużą przeżywalność
osobników młodocianych. Krzywa typu III odnosi się do osobników, które wydają na świat
stosunkowo dużo  mało  potomstwa i wykazują brak opieki 
wzmożoną opiekę  nad nim.
Ćwiczenie 5 醙

Poniższe zdjęcia przedstawiają samców i samice dwóch gatunków ropuch: zdjęcie nr 1 –

ropuchę dębową (Anaxyrus quercicus), zdjęcie nr 2 – powszechnie występującą w Polsce
ropuchę szarą (Bufo bufo).

Zdjęcie nr 1. Ropucha dębowa (Anaxyrus quercicus).

Źródło: Eric Shashoua, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zdjęcie nr 2. Ropucha szara (Bufo bufo).

Źródło: Bernie, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Przyjrzyj się uważnie ropuchom przedstawionym na zdjęciach, a następnie wskaż poprawne
określenia w tekście.
Samce ropuchy szarej (Bufo bufo) i ropuchy dębowej (Anaxyrus quercicus) są mniejsze 

większe  od samic swojego gatunku. Różnice w morfologii i zachowaniu osobników

przeciwnych płci nazywa się dymorfizmem płciowym  rozdzielnopłciowością  .
Samiec ropuchy dębowej (Anaxyrus quercicus) ma worek rezonatorowy (widoczny na zdjęciu

nr 1 jako dodatkowy fałd skórny na szyi) służący do

przechowywania pokarmu niezbędnego dla potomstwa 

wydawania dźwięków wabiących samice podczas godów  . Na zdjęciu nr 2 samiec

i samica ropuchy szarej znajdują się w trakcie ampleksusu, który możliwy jest dzięki modzelom
godowym, występującym na skórze kończyn samca  samicy  .
Ćwiczenie 6 醙

Aksolotle są neotenicznymi larwami ambystomy meksykańskiej (Ambystoma mexicanum)

występującymi w naturze jedynie w kanałach i jaskiniach jeziora Xochimilco w Meksyku,
w bliskiej okolicy stolicy Meksyku. W warunkach naturalnych aksolotle rozmnażają się
płciowo przed osiągnięciem stadium osobnika dorosłego (neotenia). Dziko żyjące osobniki
aksolotla bardzo rzadko osiągają fazę postaci dorosłej, która jest zwierzęciem lądowym.
W warunkach laboratoryjnych oraz popularnych hodowlach akwariowych zdarza się to
częściej. Neoteniczne larwy występują również u innych gatunków z rodzaju Ambystoma,
choć do zakończenia cyklu rozwojowego dochodzi w ich przypadku częściej niż u larwy
ambystomy meksykańskiej. Im wyżej nad poziomem morza znajduje się jezioro, w którym żyją
larwy, tym częściej przekształcają się one w postać dorosłą. Zaobserwowano też, że jeżeli
otaczające jezioro tereny są siedliskami niebezpiecznymi dla form dorosłych, larwy nie
przeobrażają się. W wysoko położonych jeziorach temperatura wody jest często niższa niż
w jeziorze Xochimilco i sprzyja bardziej rozwojowi kręgowców niż bezkręgowców. Dieta larw
ambystom żywiących się wieloma rodzajami niewielkich zwierząt różni się więc w zależności
od wysokości nad poziomem morza. W warunkach laboratoryjnych udaje się zainicjować
przeobrażenie aksolotla w postać dorosłą przez podanie związków jodu do wody, w której żyje
larwa, lub wykonanie wstrzyknięcia tyroksyny (hormonu zawierającego jod i produkowanego
przez kręgowce).

Na podstawie: Bert De Groef i in., Forever Young: Endocrinology of Paedomorphosis in the Mexican Axolotl (Ambystoma
Mexicanum), [w:] „General and compera ve endocrynology”, 2018, nr 266, s. 194–201.

Odnosząc się do informacji zawartych w powyższym tekście i własnej wiedzy, oceń

prawdziwość poniższych stwierdzeń.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Rozwój ambystomy meksykańskiej można określić jako
prosty, ponieważ w przypadku tego gatunku bardzo  
rzadko dochodzi do pełnego przeobrażenia.
Larwy neoteniczne mają dojrzałe gonady.  
Dieta larw ambystom jest odmienna na różnych
 
wysokościach nad poziomem morza.
Ćwiczenie 7 難
Na podstawie tekstu do ćwiczenia 6 i własnej wiedzy wyjaśnij, dlaczego aksolotle żyjące
w jeziorze Xochimilco bardzo rzadko osiągają stadium postaci dorosłej, mimo że ich dieta jest
urozmaicona, a ilość jodu w pokarmie wystarczająca.

Ćwiczenie 8 難
Przeanalizuj tekst do ćwiczenia 6. Wyjaśnij dlaczego larwy ambystomy meksykańskiej żyjące
w jeziorach na wyższych wysokościach nad poziomem morza częściej osiągają stadium
postaci dorosłej niż larwy występujące w jeziorach położonych niżej. W odpowiedzi
uwzględnij wpływ hormonów na metamorfozę ambystomy meksykańskiej.
Dla nauczyciela

Scenariusz lekcji

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: biologia

Temat: Rozmnażanie i rozwój płazów

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

X. Różnorodność zwierząt. Uczeń:

4) wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie bezczaszkowców i kręgowców,

a w ich obrębie krągłoustych, ryb, płazów, gadów, ssaków i ptaków; na podstawie
tych cech identyfikuje organizm jako przedstawiciela jednej z tych grup.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Przedstawisz zachowania godowe płazów.

Wykażesz zależność budowy jaja płazów z wodnym środowiskiem ich rozwoju.
Wykażesz zależność między wielkością a ilością składanych przez płazy jaj.
Porównasz formy rozrodu właściwe dla poszczególnych grup płazów.
Wykażesz różnice w budowie larwy płazów ogoniastych i płazów bezogonowych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

 z użyciem komputera;
rozmowa kierowana;
dyskusja;
ćwiczenia interaktywne;
obserwacja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Rozmnażanie i rozwój płazów”. Uczestnicy zajęć zapoznają się z treścią
zawartą w sekcji „Przeczytaj” i przygotowują pytania, jakie można by było zadać
w kontekście tematu zajęć.
2. Nauczyciel przygotowuje na zajęcia kartki z rysunkami walizki i kosza oraz
stwierdzeniami związanymi z tematem lekcji.

Faza wstępna:

1. Odwołanie do wcześniejszej wiedzy. Nauczyciel prosi wybranych uczniów, aby

wyjaśnili zagadnienia poznane na wcześniejszych zajęciach:
podział systematyczny i znaczenie płazów.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Jeśli nauczyciel uzna, że przygotowanie uczniów jest

niewystarczające, prosi ich o zapoznanie się z treścią z sekcji „Przeczytaj”. Następnie
uczniowie omawiają podział systematyczny płazów, zachowania godowe, sposoby
rozmnażania i rozwój u poszczególnych grup płazów, wykorzystując ilustracje
z e‐materiału wyeksponowane na tablicy interaktywnej.
2. Praca z symulacją interaktywną pt. „Cykl rozwojowy płazów bezogonowych”.
Nauczyciel wyświetla symulację i wspólnie z uczniami analizuje zmiany zachodzące
 w wyglądzie zewnętrznym płazów bezogonowych w czasie ich rozwoju. Prosi
podopiecznych, by wypisali cechy charakterystyczne dla każdego stadium
rozwojowego płazów bezogonowych, a następnie wyjaśnili, dlaczego kijanki mają ogony
i wyglądem przypominają ryby.
3. Nauczyciel prosi uczniów, aby podzielili się na grupy, a następnie zapoznali się
z treścią ćwiczenia nr 6 z sekcji „Sprawdź się” i wspólnie ocenili, które
z przedstawionych stwierdzeń dotyczących rozwoju ambystomy meksykańskiej są
prawdziwe, a które fałszywe. Po upływie ustalonego wcześniej czasu przedstawiciel
wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycje odpowiedzi,
a pozostali uczniowie ustosunkowują się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby
uzupełnia wypowiedzi uczniów.
4. Na podstawie tekstu zamieszczonego w ćwiczeniu nr 6 uczniowie opracowują w tych
samych grupach odpowiedzi na pytania postawione w ćwiczeniach nr 7 (dlaczego
aksolotle żyjące w jeziorze Xochimilco bardzo rzadko osiągają stadium postaci dorosłej)
i 8 (dlaczego larwy ambystom żyjących w jeziorach na wyższych wysokościach częściej
osiągają stadium postaci dorosłej niż larwy ambystom występujące w jeziorach na
niższych wysokościach). Po upływie wyznaczonego czasu grupy konfrontują swoje
odpowiedzi, nauczyciel sprawdza ich poprawność.

Faza podsumowująca:

1. Praca w grupach. Każdy zespół otrzymuje kartki z rysunkami kosza i walizki oraz
stwierdzeniami związanymi z tematem lekcji. Zadaniem uczniów jest ocena
prawdziwości każdego z tych stwierdzeń i wskazanie ich miejsca: prawdziwe powinny
trafić do walizki, fałszywe – do kosza.
2. Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy
użyciu rzutnika temat lekcji oraz cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i w tym
kontekście ocenia pracę uczniów na lekcji.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 5 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy
REBIS, Poznań 2021.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania symulacji interaktywnej:

Uczniowie mogą wykorzystać symulację interaktywną w celu przygotowania się do

lekcji powtórkowej.