Rozwój błon płodowych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Symulacja interaktywna
Grafika interaktywna
Dla nauczyciela
 Rozwój błon płodowych

10-tygodniowy ludzki płód otoczony owodnią – jedną z błon płodowych, bezpośrednio otaczającą płód
zanurzony w płynie owodniowym.
Źródło: Flickr, licencja: CC BY 2.0.

Błony płodowe to struktury otaczające zarodek gadów, ptaków i ssaków. Należą do nich
owodnia, omocznia, kosmówka oraz pęcherzyk żółtkowy. Jedną z ich funkcji jest ochrona
rozwijającego się zarodka poprzez zapewnienie środowiska wodnego – dzięki temu
w ewolucji kręgowców możliwa była ich adaptacja do życia na lądzie.
Twoje cele

Scharakteryzujesz rozwój błon płodowych.

Wyjaśnisz różnice pomiędzy błonami płodowymi.
Przedstawisz rolę błon płodowych w rozwoju zarodkowym owodniowców.
Przeczytaj

W przebiegu rozwoju zarodka u owodniowców – gadów, ptaków i ssaków – wytwarzane są

struktury zwane błonami płodowymi. Są to owodnia, omocznia, kosmówka (u ssaków
współtworząca łożysko) i woreczek żółtkowy. Powstają one z pozazarodkowych części
listków zarodkowych. Z zarodkiem połączone są za pomocą pępowiny.
Pojawienie się błon płodowych w filogenezie kręgowców umożliwiło adaptację do
środowiska lądowego.

Błonami płodowymi lub błonami zarodkowymi są także dwie cienkie błony (owodnia i błona
surowicza) otaczające zarodek owadów.

Błony płodowe u człowieka.

Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Poszczególne błony wyspecjalizowały się w pełnieniu różnych funkcji.

Funkcje błon płodowych:

Zapewniają zarodkowi swobodne, wodne środowisko rozwoju, chroniące

przed wysychaniem i urazami.

Pośredniczą w pobieraniu substancji odżywczych z organizmu matki lub żółtka.

Pośredniczą w wymianie gazowej.

 Magazynują produkty przemiany materii, pośrednicząc w ich wydalaniu.

Owodnia

Owodnia pojawia się w rozwoju gadów,

10-tygodniowy ludzki zarodek otoczony owodnią.
Źródło: Suparna Sinha, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-
SA 2.0.
wodne, umożliwiając mu wykonywanie swobodnych ruchów i łagodząc wstrząsy oraz
zapobiegając stykaniu się zarodka z owodnią.
ptaków i ssaków (dlatego należą one do
owodniowców). Wytwarzana jest we
wczesnym okresie rozwoju embrionalnego
i bezpośrednio okrywa zarodek. Błona ta
powstaje wskutek rozstąpienia się komórek
węzła zarodkowego z wytworzeniem jamy
owodni, której dno stanowi epiblast,
a ściany są wyścielone ektodermą
pozazarodkową (amnioblastami),
podścieloną następnie mezodermą
pozazarodkową. Jama owodni zawiera
przezroczysty płyn owodniowy, wydzielany
przez owodnię i ciało zarodka. Stwarza on
rozwijającemu się zarodkowi środowisko

U ssaków owodnia pęka krótko przed porodem – wówczas płyn owodniowy wypływa na
zewnątrz (jest to tzw. odchodzenie wód).

U owadów owodnią nazywa się wewnętrzną błonę zarodkową otaczającą rozwijający się
zarodek.

Omocznia

Omocznia to najpóźniej kształtująca się błona płodowa owodniowców (gadów, ptaków

i ssaków), powstająca jako uwypuklenie ściany przewodu pokarmowego między owodnią
a kosmówką. Po zrośnięciu z kosmówką omocznia staje się kosmówką omoczniową.
W jajach gadów i ptaków omocznia jest silnie unaczyniona i stanowi magazyn zbędnych
produktów przemiany materii. Po zespoleniu z kosmówką pełni funkcję oddechową,
pobierając tlen i wydalając dwutlenek węgla przez porowatą skorupę jaja.

U ssaków staje się głównym elementem pępowiny, integrując krążenie płodu z krążeniem
łożyskowym i dostarczając płodowi tlen oraz substancje odżywcze, a usuwając dwutlenek
węgla i produkty przemiany materii. U ssaków łożyskowych omocznia wykazuje różny
stopień rozwoju w zależności od tego, jak jest rozwinięte łożysko jako narząd usuwający
produkty przemiany materii – np. u świni omocznia jest ważnym narządem płodowym,
a u człowieka szczątkowym.

Pępowina 6–7-tygodniowego ludzkiego zarodka.

Źródło: Flickr, licencja: CC BY 2.0.

Kosmówka

Kosmówka otacza zarodek i pozostałe błony płodowe – to najbardziej zewnętrzna błona

płodowa zarodka owodniowców, która powstaje z części zewnętrznej pierwotnego fałdu
ściany ciała zarodka.

Na powierzchni kosmówki tworzą się liczne (u ssaków rozgałęzione i silnie unaczynione)

fałdy, zwane kosmkami, pokryte warstwą komórek – trofoblastem. Na dużej przestrzeni
kosmówka zrasta się z omocznią, tworząc kosmówkę omoczniową, która pośredniczy
w odżywianiu zarodka oraz wymianie gazowej. Kosmówka może też być zrośnięta
z woreczkiem żółtkowym.
U gadów i ptaków kosmówka styka się z wewnętrzną ścianką skorupki jaja. U ssaków styka
się bezpośrednio z błoną śluzową macicy, wchodząc w skład łożyska. Część kosmówki,
przekształcająca się w łożysko u człowieka, jest pokryta kosmkami i tworzy tzw. kosmówkę
kosmatą. Pozostała część to kosmówka gładka.

Ludzki płód z łożyskiem.

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.

Woreczek żółtkowy (pęcherzyk żółtkowy)

Błona ta wchodzi w bezpośredni kontakt

Żółtko u ptaków pełni funkcję odżywczą.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
światła macicy, a po wytworzeniu się łożyska stopniowo zanika. W formie pierwotnej
z endodermą tarczki zarodkowej. U gadów
i ptaków zawiera żółtko. Pełni funkcję
odżywczą oraz – do czasu rozwoju sieci
naczyń omoczni – jest narządem
oddechowym i krwiotwórczym zarodka.
U ssaków jest rodzajem narządu
szczątkowego bez żółtka – zawiera płyn
surowiczy, a na powierzchni woreczka
żółtkowego powstają pierwsze krwinki
i naczynia krwionośne. We wczesnym
okresie rozwoju zarodkowego pośredniczy
w pobieraniu substancji odżywczych ze
woreczek żółtkowy występuje u niektórych ryb i płazów, pośrednicząc u nich
w pochłanianiu żółtka.

Po zakończeniu rozwoju embrionalnego u gadów i ptaków błony płodowe odpadają od

zarodka. U ssaków zostają wydalone przy porodzie jako popłód.

Ludzki popłód – łożysko.

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0.

Słownik
ektoderma

(gr. ektós – na zewnątrz; dérma – skóra) zewnętrzna warstwa komórek zarodka

w stadium gastruli
epiblast

(gr. epí – na; blastós – zarodek) zewnętrzna warstwa komórek tarczki zarodkowej
w zarodkach o bruzdkowaniu powierzchniowym tarczkowym (ptaki, gady); zawiera
materiał na wszystkie listki zarodkowe
filogeneza

(gr. phylḗ – plemię, génesis – pochodzenie) rozwój rodowy organizmów; przebieg

ewolucyjnego różnicowania organizmów jako rezultat wyodrębniania się nowych linii
rozwojowych i wymierania innych; graficznym przedstawieniem filogenezy jest drzewo
filogenetyczne
listki zarodkowe

warstwy komórek pojawiające się we wczesnym rozwoju zarodkowym na etapie

gastrulacji; przekształcają się w dalszym rozwoju w tkanki i narządy; początkowo tworzą
się dwie warstwy: zewnętrzny listek zarodkowy, czyli ektoderma, i wewnętrzny listek
zarodkowy, czyli endoderma; następnie u większości zwierząt rozwija się między nimi
trzeci, środkowy listek zarodkowy – mezoderma
łożysko

narząd łączący zarodek ze ścianą macicy matki w rozwoju zarodkowym ssaków

łożyskowych; płód łączy się z łożyskiem pępowiną; łożysko jest złożone z części płodowej
i matczynej; część płodową tworzą błony płodowe: kosmówka i omocznia (łożysko
kosmówkowo‐omoczniowe) lub kosmówka i woreczek żółtkowy (łożysko
kosmówkowo‐żółtkowe); część matczyną stanowi błona śluzowa macicy (doczesna)
łożyskowce (Placentalia)

najwyżej uorganizowana grupa ssaków, zaliczana wraz z torbaczami do ssaków

właściwych; obejmują większość ssaków współczesnych i trzeciorzędowych; wysoko
rozwinięte, o dużej puszce mózgowej; rozwój zarodkowy w organizmie matki;
najważniejszą cechą łożyskowców jest występowanie trofoblastu – tkanki, z której
powstaje łożysko
mezoderma

(gr. mésos – środkowy, dérma – skóra) środkowa warstwa komórek zarodka leżąca między
ekto- i endodermą; trzeci listek zarodkowy u zwierząt trójwarstwowych
owodniowce (Amniota)

kręgowce przechodzące rozwój zarodkowy w błonach płodowych, w jajach złożonych na

lądzie lub rozwijających się w organizmie matki; do owodniowców należą gady, ptaki
i ssaki
pępowina

sznur pępkowy; przewód łączący zarodek z błonami płodowymi u gadów, ptaków

i ssaków
popłód

tkanki wydobywające się z macicy po urodzeniu płodu; w skład popłodu wchodzą:

łożysko, pępowina oraz błony płodowe
trofoblast

(gr. trophé – pokarm; blastós – zarodek) zewnętrzna warstwa komórek zarodka ssaków,
wyodrębniająca się z blastomerów zewnętrznych, podczas gdy z blastomerów
wewnętrznych powstaje węzeł zarodkowy
węzeł zarodkowy

embrioblast; grupa komórek powstających w wyniku bruzdkowania w rozwoju

zarodkowym owodniowców; część blastocysty ssaków, z której powstaje właściwy
zarodek; wyodrębnia się na początkowym etapie rozwoju (w stadium blastuli) od innych
komórek embrionalnych, zwanych trofoblastem
Symulacja interaktywna

Symulacja 1

Przesuwając suwak, obserwuj kolejne etapy rozwoju błon płodowych.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Podaj nazwę błony płodowej, która jest położona najbliżej zarodka, oraz tej, która jest

położona od niego najdalej.

Polecenie 2

Na podstawie suwaka czasu, własnej wiedzy i dostępnych źródeł omów rozwój owodni
w trakcie rozwoju zarodka kury. W odpowiedzi uwzględnij powstawanie owodni i zmianę jej
ułożenia.
Grafika interaktywna

Błony płodowe gadów

1
5

3
7

8
4

Owodnia

Celoma (wtórna jama ciała)

Żółtko

4
 Dystalna część żółtka

Płyn owodniowy

Omocznia

Woreczek żółtkowy

Kosmówka
Schemat budowy błon płodowych gadów.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Wyjaśnij, jakie znaczenie miało wykształcenie się błon płodowych u gadów w procesie
ewolucji.

Polecenie 2

Przeanalizuj grafikę interaktywną i opisz funkcje błon płodowych występujących

u owodniowców.
Polecenie 3
Zaznacz odpowiedź przedstawiającą prawidłowe opisy struktur.

 1 - owodnia, 2- embrion, 3 – kosmówka, 4 – owodnia, 5 – pęcherzyk żółtkowy

 1 - owodnia, 2- embrion, 3 – kosmówka, 4 – omocznia, 5 – pęcherzyk żółtkowy

 1 - owodnia, 2- embrion, 3 – kosmówka, 4 – owodnia, 5 – omocznia

 1 - owodnia, 2- embrion, 3 – kosmówka, 4 – pęcherzyk żółtkowy, 5 – omocznia

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Rozwój błon płodowych

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

XI. Funkcjonowanie zwierząt.

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem

struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

9) Rozmnażanie i rozwój. Uczeń:

l) przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodkowym owodniowców,

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Scharakteryzujesz rozwój błon płodowych.

Wyjaśnisz różnice pomiędzy błonami płodowymi.
Przedstawisz rolę błon płodowych w rozwoju zarodkowym owodniowców.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
 symulacja;
analiza grafiki interaktywnej;
mapa myśli;
linia czasu;
śniegowa kula.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając
razem z uczniami kryteria sukcesu.
2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel prosi, by uczniowie w parach opracowali mapy
myśli związane z tematem. Wybrane pary przedstawiają swoje propozycje, ochotnik
zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie odnoszą się do odnotowanych sugestii,
uzupełniając je o swoje pomysły.

Faza realizacyjna:

1. Linia czasu. Nauczyciel dzieli uczniów na czteroosobowe grupy. Każda z grup ma za

zadanie opisać za pomocą linii czasu kolejność powstawania poszczególnych błon
płodowych na początkowym etapie rozwoju zarodkowego. Następnie grupy prezentują
swoje linie czasu.
2. Praca z multimedium („Symulacja interaktywna”). Nauczyciel wyświetla symulację
interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi wybraną osobę o podanie
nazwy błony płodowej, która jest położona najbliżej zarodka, oraz tej, która jest położona
od niego najdalej. Następnie – na podstawie suwaka czasu oraz własnej wiedzy
 i dostępnych źródeł – uczniowie omawiają w parach rozwój owodni w trakcie rozwoju
zarodka kury. Konsultują swoje rozwiązanie z innym zespołem.
3. Praca z drugim multimedium. Uczniowie analizują grafikę interaktywną i rozwiązują
odnoszące się do niej polecenia metodą kuli śniegowej.
Nauczyciel objaśnia wspomnianą wyżej metodę i wynikające z niej kolejne etapy pracy:
1) najpierw uczniowie będą indywidualnie opracowywać odpowiedzi na zadane
pytania;
2) potem połączą się w pary i porównają swoje propozycje, a na osobnej kartce zapiszą
wspólne odpowiedzi;
3) kolejnym krokiem będzie połączenie się par w czwórki, które – jak poprzednio –
skonfrontują swoje odpowiedzi;
4) na koniec uczniowie utworzą 8‐osobowe zespoły i znów porównają swoje
propozycje.

Faza podsumowująca:

1. Wybrana osoba losuje kartkę z jednym z kluczowych zagadnień poznanych w czasie

lekcji (zob. materiały pomocnicze). Układa pytanie do wylosowanego zagadnienia.
Ochotnicy odpowiadają na nie. Osoba, która poprawnie udzieli odpowiedzi, losuje
kolejną kartkę i układa pytanie do kolejnego zagadnienia.
2. Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i na ich podstawie
dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji.
Wyjaśnia także wątpliwości uczniów.

Materiały pomocnicze:

Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy
REBIS, Poznań 2021.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.
Załącznik 1. Zagadnienia do losowania.
Plik o rozmiarze 69.18 KB w języku polskim

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium z sekcji „Symulacja interaktywna” jako

inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.