Biologia

Zadania na grudzień

Różnorodnośc bezkręgowców. Różnorodnośc strunowców

Wymagania podstawy programowej:

Powtórka z gimnazjum:
Systematyka - zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń:
1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako
sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo);
2) posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów;
3) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic,
stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje
nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech;
4) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 3, w szczególności porównuje
grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju;
5) przedstawia znaczenie poznanych zwierząt w środowisku i dla człowieka.

Zakres rozszerzony
1. Zasady klasyfikacji i sposoby identyfikacji organizmów. Uczeń:
1) rozróżnia (na schemacie) grupy mono-, para- i polifiletyczne;
2) porządkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne;
3) przedstawia związek między filogenezą organizmów a ich klasyfikacją;
4) przedstawia na podstawie klasyfikacji określonej grupy organizmów jej uproszczone
drzewo filogenetyczne;
5) oznacza organizmy za pomocą klucza;
6) opracowuje prosty dychotomiczny klucz do oznaczania określonej grupy organizmów lub
obiektów.
2. Zwierzęta bezkręgowe. Uczeń:
1) przedstawia budowę i tryb życia gąbek;
2) wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie parzydełkowców, płazińców, nicieni,
pierścienie, stawonogów, mięczakówi szkarłupni;
3) przedstawia budowę, czynności życiowe i tryb życia parzydełkowców, określa ich rolę w
przyrodzie;
4) porównuje cechy płazińców wolno żyjących i pasożytniczych w powiązaniu z ich trybem
życia; 5) na podstawie schematów opisuje przykładowe cykle rozwojowe: tasiemca - tasiemiec
nieuzbrojony, nicieni pasożytniczych - glista ludzka, włosień; wymienia żywicieli pośrednich i
ostatecznych oraz wskazuje sposoby ich zarażenia wyżej wymienionymi pasożytami;
6) wymienia najczęściej występujące płazińce i nicienie pasożytnicze, których żywicielem
może być człowiek, podaje sposoby zapobiegania szerzeniu się ich inwazji;
7) rozróżnia wieloszczety, skąposzczety i pijawki; przedstawia znaczenie pierścienic w
przyrodzie i dla człowieka;
8) wymienia wspólne cechy stawonogów, podkreślając te, które zadecydowały o sukcesie
ewolucyjnym tej grupy zwierząt;
9) rozróżnia skorupiaki, pajęczaki, wije i owady oraz porównuje środowiska życia, budowę i
czynności życiowe tych grup;
10) porównuje przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów;
11) przedstawia znaczenie stawonogów w przyrodzie i życiu człowieka;
12) porównuje budowę i czynności życiowe ślimaków, małżów i głowonogów, rozpoznaje
typowych przedstawicieli tych grup;
13) przedstawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka;
14) wymienia charakterystyczne cechy strunowców na przykładzie lancetnika.
12. Zwierzęta kręgowe. Uczeń:
1) wymienia cechy charakterystyczne ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków w powiązaniu ze
środowiskiem i trybem życia;
2) opisuje przebieg czynności życiowych, w tym rozmnażanie się i rozwój grup wymienionych
w pkt 1;
3) dokonuje przeglądu grup wymienionych pkt 1, z uwzględnieniem gatunków pospolitych i
podlegających ochronie w Polsce;
4) na podstawie charakterystycznych cech zalicza kręgowce do odpowiednich gromad, a ssaki
odpowiednio do stekowców, torbaczy lub łożyskowców;
5) przedstawia znaczenie kręgowców w przyrodzie i życiu człowieka.

Zadanie 1 (matura 2017)

Wszechstronne badania wykorzystujące zarówno dane paleontologiczne, jak i dane o

sekwencjach DNA wykazały, że niektóre tradycyjnie uznawane grupy taksonomiczne nie są
naturalne, ale sztuczne. Przykładowo kręgowce lądowe wywodzą się z ryb, ale nie są do nich
zaliczane. Współczesne płazy są jedną gałęzią drzewa rodowego. Do płazów włącza się też
pierwotne kręgowce lądowe będące zarówno przodkami współczesnych płazów, jak i
owodniowców. Z kolei ostatni wspólny przodek gadów był też przodkiem ptaków. Rozróżnia
się trzy rodzaje grup taksonomicznych:

• monofiletyczne – obejmujące wspólnego przodka i wszystkich jego potomków

• parafiletyczne – obejmujące ostatniego wspólnego przodka oraz niektórych jego potomków
• polifiletyczne – niemające bliskiego wspólnego przodka (pochodzące od różnych bliskich
przodków).

Na schemacie przedstawiono pokrewieństwa ewolucyjne wybranych grup taksonomicznych

(I–III).
a) Podaj oznaczenie cyfrowe grupy parafiletycznej wybranej spośród I–III. Odpowiedź
uzasadnij, wykorzystując oznaczenia organizmów podane na schemacie.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

b) Na podstawie przedstawionych informacji oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe.

Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

1. Jeśli do płazów zaliczymy zarówno gatunki współczesne, jak i najstarsze P F

kręgowce lądowe, a także wspólnego przodka płazów i owodniowców, to płazy są
grupą monofiletyczną.
2. Wszystkie kręgowce lądowe są grupą parafiletyczną, ponieważ wywodzą się z ryb. P F
3. Gady nie są grupą monofiletyczną, ponieważ ich ostatni wspólny przodek był też P F
przodkiem ptaków.

Zadanie 2. (matura 2018)

Stawonogi i większość mięczaków to bezkręgowce wytwarzające szkielet zewnętrzny.

Wyjaśnij, odwołując się do budowy szkieletu, dlaczego u stawonogów występuje wzrost
skokowy, a mięczaki rosną w sposób ciągły aż do osiągnięcia stadium dojrzałości.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................
Zadanie 3. (matura 2017)

Turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa) jest owadem z rzędu prostoskrzydłych. Ryje w

ziemi korytarze, którymi dociera do podziemnych części rośliny, będących jego głównym
pokarmem. Na rysunku przedstawiono stadia rozwojowe turkucia podjadka.

a) Wymień dwie, widoczne na rysunku, cechy budowy morfologicznej turkucia świadczące o

tym, że należy on do owadów, a nie – do innej grupy stawonogów.

1. ..................................................................................................................................................

2. ...................................................................................................................................................

b) Określ, jaki rodzaj przeobrażenia występuje w rozwoju turkucia podjadka. Odpowiedź

uzasadnij, odwołując się do tych cech jego larw, które są widoczne na rysunku.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

c) Wykaż związek budowy pierwszej pary odnóży krocznych tego owada z trybem jego życia.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................
Zadanie 4 (matura 2015 i 2012)

I. Parzydełkowce są wodnymi dwuwarstwowymi zwierzętami tkankowymi. Dorosłe postaci

(polip i meduza) mają zróżnicowane rozmiary – od rozmiarów kilkumilimetrowych do
kilkumetrowych. Zwierzęta te nie mają układu krwionośnego, wydalniczego ani
oddechowego. Poniżej przedstawiono schemat budowy mikroskopowej fragmentu ściany
ciała stułbi – przedstawiciela parzydełkowców.

a) Określ, którą cyfrą – 1 czy 2 – oznaczono na schemacie epidermę (ektodermę). Odpowiedź

uzasadnij.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

b) Podaj nazwy dwóch etapów trawienia pokarmu i określ ich lokalizację w organizmie
parzydełkowców.

Nazwa etapu I: .................................................... Lokalizacja: ..................................................

Nazwa etapu II: ................................................... Lokalizacja: .................................................

c) Wyjaśnij, dlaczego parzydełkowce, nawet te o dużych rozmiarach ciała, nie mają narządów
służących do wymiany gazowej.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................
II. Na rysunku przedstawiono cykl życiowy jednego z krążkopławów.

Korzystając z rysunku, dokonaj korekty poniższych zdań, wykreślając w każdym z nich

określenie nieprawdziwe.

1. Meduzy rozmnażają się płciowo/bezpłciowo.

2. Zapłodnienie u przedstawionego krążkopława jest zewnętrzne/wewnętrzne.
3. W cyklu życiowym krążkopławów oba pokolenia – meduza i polip – są
haploidalne/diploidalne.

Zadanie 5. (matura 2010)

Na schematach (A–C) przedstawiono uproszczone cykle życiowe robaków pasożytniczych.

a) Spośród schematów B i C wybierz ten, który przedstawia cykl życiowy tasiemca

uzbrojonego. Uzasadnij wybór.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................
b) Wybierz z poniższych i podkreśl dwa przykłady pasożytów, dla których charakterystyczny
jest cykl rozwojowy przedstawiony na schemacie A.

owsik, tasiemiec nieuzbrojony, glista ludzka, bruzdogłowiec szeroki, tasiemiec bąblowcowy

Zadanie 6 (matura 2011)

Na rysunkach poniżej przedstawiono przedstawicieli różnych grup systematycznych

stawonogów.
Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości stawonogów.

a) Przyporządkuj poszczególne stawonogi do wymienionych grup, wpisując poniżej ich

oznaczenia literowe.

Owady ............................ Pajęczaki ...........................

b) Wymień dwie cechy budowy morfologicznej, które są wspólne dla wszystkich stawonogów.

1. ...................................................................................................................................................

2. ...................................................................................................................................................

c) Tlenek węgla(II) – czad jest gazem śmiertelnie trującym dla człowieka, natomiast owady
mogą prawidłowo funkcjonować także wówczas, gdy w otaczającym je powietrzu znajduje się
aż 50% czadu, o ile zawiera ono odpowiednią ilość tlenu. Wyjaśnij, dlaczego czad nie jest
gazem trującym dla owadów.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................
Zadanie 7 (matura 2014)

Na rysunkach przedstawiono przedstawicieli różnych gromad kręgowców.

Uwaga: Nie zachowano proporcji wielkości zwierząt.

Wpisz poniżej wszystkie numery, którymi na rysunkach oznaczono kręgowce

a) należące do owodniowców: ................................................................................................. ,

b) stałocieplne: .......................................................................................................................... .

Zadanie 8 (matura 2016)

Łuski są charakterystyczną cechą budowy skóry ryb i gadów, występują także u ptaków i
niektórych płazów. Łuska ryby, np. karasia, rośnie w miarę zwiększania się rozmiarów ciała
ryby, a na powierzchni łuski zaznaczają się równoległe linie – pasma przyrostu, podobnie jak
na przekroju pnia drzewa. Przy słabym wzroście pasma te się zagęszczają, co odznacza się na
łusce jako ciemniejsza linia. Dzieje się tak np. zimą, kiedy ryba obniża intensywność żerowania
lub przestaje pobierać pokarm. Ciemne pasma tworzą pierścienie roczne, które są podstawą
określania wieku ryby.

Na rysunku przedstawiono budowę łuski karasia, a na schematach A i B – przekrój

poprzeczny przez skórę przedstawicieli dwóch gromad kręgowców.
a) Wyjaśnij, dlaczego na podstawie budowy łuski karasia hodowanego w stawie na terenie
Polski można określić przybliżony wiek tej ryby, ale znacznie trudniej tego dokonać, analizując
budowę łuski karasia hodowanego w domowym akwarium.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

b) Określ, na którym rysunku – A czy B – przedstawiono budowę skóry ryb. Odpowiedź

uzasadnij, uwzględniając pochodzenie łusek.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

c) Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem

poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–4.

Łuski występujące na nogach ptaków oraz łuski pokrywające skórę gadów to struktury

1. mają inną budowę i pochodzenie.

A. analogiczne,
2. pełnią w skórze odmienne funkcje.
ponieważ
B. 3. są wytworami naskórka.
homologiczne,
4. występują u zwierząt z różnych gromad.

Zadanie 9 (matura 2016)

Na rysunkach przedstawiono sylwetkę ryby i ptaka. Przedstawiciele obu gromad żyją w

różnych środowiskach, ale wykazują szereg podobnych przystosowań w budowie ciała,
pozwalających na zmniejszanie oporu ośrodka podczas poruszania się w swoim środowisku.
Zarówno ryby, jak i ptaki nie widzą przezroczystych przeszkód na swojej drodze, np. szklanych
szyb czy ekranów. Jednak ryby zatrzymują się przed takimi przeszkodami, a ptaki bardzo
często się o nie rozbijają.
a) Określ jedno wspólne przystosowanie w budowie ciała ptaka i ryby, widoczne na
rysunkach, które służy zmniejszaniu oporu ośrodka podczas poruszania się tych zwierząt.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

b) Wyjaśnij, uwzględniając nazwę i funkcję specyficznego dla ryb narządu zmysłu, dlaczego
ryby w akwarium zatrzymują się przed jego szklanymi ścianami.

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

…................................................................................................................................................................................................

Zadanie 10 (matura 2012)

Poniżej przedstawiono wybrane cechy budowy i fizjologii ptaków.

A. W szkielecie większości występują kości pneumatyczne – wypełnione powietrzem.

B. Pas barkowy składa się z trzech par kości: kruczej, łopatki i obojczyka.
C. Płuca są rureczkowate (kapilarne) o dużej powierzchni wymiany gazowej.
D. Mózgowie odznacza się dobrze rozwiniętym kresomózgowiem i móżdżkiem.
E. Jaja charakteryzują się dużą ilością żółtka i mocną skorupką.
F. Serce jest czterodziałowe zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór.
G. Podczas rozwoju zarodka wykształcane są błony płodowe: owodnia, omocznia, kosmówka.
H. W układzie wydalniczym brak pęcherza moczowego.
I. Mają wysokie tempo przemian metabolicznych.
Spośród wymienionych cech wybierz i zapisz oznaczenia literowe:
a) trzech, które są wspólne dla ptaków i gadów .......................................................................
b) trzech, które są przystosowaniem ptaków do lotu. ...........................................................

Zadanie 11

Wybierz i zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania.

Cechą odróżniającą wszystkie ssaki od innych kręgowców jest

A. stałocieplność.
B. obecność gruczołów mlekowych.
C. żyworodność.
D. wykształcenie łożyska.

Zadanie 12 (matura 2012)

Na rysunku przedstawiono dziobaka i kolczatkę, które należą do ssaków.

a) Podaj nazwę kontynentu, na którym żyją dziobak i kolczatka.

......................................................................................................................................................

b) Podaj jedną cechę występującą u dziobaka i kolczatki, która odróżnia te zwierzęta od

wszystkich pozostałych ssaków.

.......................................................................................................................................................