Imię i nazwisko ………………………………………………………………… Klasa ………

KARTA PRACY
Julian Tuwim, Żydek

Śpiewa na podwórku, tuląc się w łachmany,

Mały, biedny chłopiec, Żydek obłąkany.
Ludzie go wygnali, Bóg pomieszał głowę,
Wieki i wygnanie pomieszały mowę1.
Drapie się i tańczy, płacze i zawodzi
O tym, że się zgubił, że po prośbie chodzi.
Pan z pierwszego piętra patrzy na wariata:
Spójrz, mój bracie biedny na smutnego brata.
Kędy nas zaniosło? Gdzieśmy się zgubili,
Światu ogromnemu obcy i niemili?
Pan z pierwszego piętra, brat twój opętańczy
Głową rozpaloną po wszechświecie tańczy.
Pan z pierwszego piętra wyrósł na poetę:
Serce swe, jak grosik, zawinie w gazetę –
I przez okno rzuci, żeby się rozbiło,
Żebyś je podeptał, żeby go nie było!
I pójdziemy potem każdy w swoją stronę
Na wędrówki nasze smutne i szalone.
Nie znajdziemy nigdy ciszy i przystani,
Żydzi śpiewający, Żydzi obłąkani.
(1924)
Julian Tuwim, Poezje wybrane, Warszawa 1977, s. 107.

1. Zastanów się, kim jest bohater wiersza. Zanotuj swoje spostrzeżenia.

Kim jest?

Co go charakteryzuje?

Co szczególnie
odróżnia go od
innych?

1
Polscy Żydzi posługiwali się polską odmianą języka jidysz.
 Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna
2. Przyjrzyj się dokładnie fotografii. Wykonaj polecenia.

Tytuł zdjęcia: Dziecko żydowskie z Rudnika

Opis: Chłopiec żydowski z pejsami na ulicy
Rudnika (1918–1939)
Autor: nieznany
Miejsce: Rudnik nad Sanem

a) Wymień cechy chłopca ze zdjęcia. Napisz, co go łączy z bohaterem wiersza.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

b) Odpowiedz, kiedy i gdzie wykonano zdjęcie oraz w którym roku został napisany wiersz.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

c) Jak myślisz, dlaczego zdjęcie żydowskiego chłopca znajduje się w polskim Narodowym Archiwum
Cyfrowym? Napisz, o czym to może świadczyć.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………
3. Napisz, co podmiot liryczny mówi o Żydku. Jakie uczucia żywi do chłopca?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

4. Przedstaw, kim jest podmiot liryczny. Zauważ, w jaki sposób ujawnia to w wierszu.

a) Jakiej jest narodowości? Które słowa o tym świadczą?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

b) Gdzie żyje? Czym się zajmuje?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

c) Dlaczego i w jaki sposób utożsamia się z żydowskim chłopcem?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

5. Wynotuj cytaty dotyczące losu narodu żydowskiego. Wytłumacz je własnymi słowami.

Cytat z wiersza Żydek Los narodu żydowskiego

6. a) Przedstaw los żydowskiego dziecka z wiersza Tuwima na tle dziejów jego narodu.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………
b) Wyjaśnij, dlaczego o tym chłopcu mówi się, że jest obłąkany.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

7. W wierszu została wprowadzona mowa pozornie zależna. Podkreśl odpowiednie fragmenty

i odpowiedz na zamieszczone poniżej pytania.

a) Kto do kogo mówi?

…………………………………………………………………………………………………………………

b) Dlaczego występuje tu liczba mnoga?

…………………………………………………………………………………………………………………

c) Czemu służy ta forma wypowiedzi w wierszu?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

8. Przeczytaj fragment tekstu Józefa Bachórza dotyczący asymilacji Żydów w epoce pozytywizmu.
Porównaj sytuację zarysowaną przez badacza do tej stworzonej kilkadziesiąt lat później przez Juliana
Tuwima w wierszu Żydek.

Perspektywą, która około roku 1860 i w okresie młodości pozytywizmu wydawała się polskim
i żydowskim orędownikom postępu najsensowniejsza, była asymilacja (łac. assimilatio –
upodobnienie), tj. zintegrowanie narodowe i kulturowe ludności żydowskiej z ludnością polską, a więc
polonizacja – z zachowaniem wolności wyznania. Właśnie: „Polacy wyznania mojżeszowego”. […]
Dwie główne były przeszkody na drodze do zbliżenia. Po polskiej stronie wznosiły się
najprzeróżniejsze a zastarzałe przesądy antyżydowskie, przede wszystkim zaś wzgardliwy stosunek do
Żydów. […] Przed Żydami stała nie mniejsza góra przeszkód. Tworzyły ją przemieszane z religią
obyczaje, wymogi żywienia, ubiory. Tworzyła ją podejrzliwość względem obcych i strach przed nimi.
[…] Na straży zaś tej góry przeszkód stały autorytety konserwatywnych rabinów, którzy przez wieki
pilnowali czystości wiary, a których władzę bezapelacyjnie uznawał lud żydowski.
Józef Bachórz, Żydzi, [w:] Pozytywizm, Warszawa 1995, s. 170–171.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………
9. Wyjaśnij znaczenie podanego fragmentu. Dlaczego poeta chce, by jego serce się rozbiło, zostało
podeptane i zniknęło? Co go dręczy?

Pan z pierwszego piętra wyrósł na poetę:

Serce swe, jak grosik, zawinie w gazetę –
I przez okno rzuci, żeby się rozbiło,
Żebyś je podeptał, żeby go nie było!

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

10. Przeczytaj wypowiedź na temat pojęcia „inności”. Odpowiedz na pytania, wykorzystując poniższy
tekst.

Myśląc o innym, myślimy najpierw o kimś, kto jest inny od nas. Dostrzegamy różnice, gdyż siebie
mamy najbliżej, wiemy, jak wyglądamy, jak się zachowujemy, jakie mamy wady i zalety; jesteśmy
bowiem „nieprzenośni poza własne ja”. Inny jawi się zatem jako „nie-ja”, jako różny ode mnie.
A jednocześnie dostrzegamy, że ów inny jest jakoś do mnie podobny i choć nie potrafimy od razu
dostrzec tego podobieństwa, wyczuwamy je, choćby przez sam fakt istnienia w świecie. Mamy zatem
pewną możliwość realnego poznawczego uchwycenia innego.
I. Mizdrak, Podobny w inności i inny w podobieństwie – rzecz o spotkaniu innego w ujęciu
Józefa Tischnera, [w:] „Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej”, nr 7/2014, s. 58–59.

a) W jaki sposób Żydek i poeta są inni niż „ja”?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

b) W jaki sposób Żydek i poeta są do mnie podobni?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………
11. Wiersz ma charakter pesymistyczny. Wykaż, że poniższy fragment potwierdza tę tezę, i wyjaśnij,
dlaczego tak jest.

I pójdziemy potem każdy w swoją stronę

Na wędrówki nasze smutne i szalone.
Nie znajdziemy nigdy ciszy i przystani,
Żydzi śpiewający, Żydzi obłąkani.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

12. Przeczytaj fragment artykułu prasowego dotyczący Juliana Tuwima i odpowiedz na pytania.

Dla wielu Polaków Julian Tuwim zawsze był Żydem, dla wielu Żydów – zdrajcą, który wybrał
polskość. Tuwim zmagał się ze swoją podwójną tożsamością przez całe życie […]. Michał Głowiński2
przypomniał, że podwójną tożsamość narodową Tuwima najlepiej widać w wierszu Żydek z 1924
roku. Mówi on o małym, obszarpanym żydowskim żebraku, który śpiewa na podwórku za pieniądze.
Patrzy na niego z okna pierwszego piętra elegancki pan, poeta. „Nie znajdziemy nigdy ciszy
i przystani / Żydzi śpiewający, Żydzi obłąkani...” – kończy wiersz Tuwim. „To jasne, że w tym
wierszu Tuwim identyfikuje się zarówno z żebrakiem, jak i z poetą. Doskonale widać tu, jak kluczowa
w jego twórczości była kwestia tożsamości narodowej. Tuwim zmagał się z tym całe życie.
aszw/abe/, artykuł z sieci: Badacze: Tuwim całe życie zmagał się ze swoją tożsamością

a) Jak rozumiesz pojęcie podwójnej tożsamości, które pojawia się w artykule?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

b) W jaki sposób temat omawiany w wierszu Żydek wiąże się z sytuacją samego Juliana Tuwima?
Na czym polega to, że poeta Tuwim identyfikuje się z bohaterami utworu?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

13. Wiersz Żydek ma charakter symboliczny – co innego symbolizował w roku 1924, a co innego
współcześnie. Wyjaśnij dlaczego.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

2
Michał Głowiński – historyk literatury.