TAP CHI KHOA HOC DHOGHN. KHXH, tXI,n°1, 1995 VAN DE "TU" TRONG TIENG VIET NGUYEN THIEN GIAP Khoa Ngit van, DHTH Ha Noi 1, Tir 1a mOt trong nhimg khdi niém co ban cia ngOn ngi hoc. Khi nghién cou bat ci mot ngOn ngir ndo ngudi ta cing khng the King trénh vigc xc dinh cai don vi may. Tuy nhién, day 1a mot trong nhimg van dé kh6 khan nhat cia ngon ngir hoc vi trong ly thuyét dai euong chira 6 quan niém théing nhit v8 kh4i nigm ti, dng thoi & nhing loai hinh ngOn ngir khéc nhau, & mdi ngon ngit khdc nhau, tir cling c6 nhimg dic ditm riéng cia minh, Diu d6 giai thich tai sao nhi¢ng cudc tranh cai vé tir trong ngon ngit hoc da dién ra thong xuyén. Voi lé d6, van dé "ti" trong ting Viet thudc loai dé tai v8 ly Luan co ban, c6 tinh chit mudn thila, nhung khong bao gid ca va rt quan trong vi toan b6 hé thong midu t4 ting Viet phy thudc truc tip vao nd. Tién hanh dé tai nay chting t6i nh&m mue dich tién ti bién sgan mot chuyén dB day & bac cao hoc cho sinh vien nginh ngon ngit hoc, trong dé mot mat ching tOi cung cp nhifng tri thifc ly luan ngon ngir hoc kinh ditn cing nhw hién dai vé van d® tir, mat khdc, sit dung chting nb nhirng cong cy dé thm dinh, danh gis lai nhirng quan ni¢m vé tir da cé cia tiéng Viet, nfing cao ning lire tr duy ly luan cho sinh vien. 2. Dirong nhw bat cit ai nghién citu vé tigng Vier déu suy nghi vé van dB tir, nhung tree tiép hon, hitn ngon hon [a cde nha tir din hoc, tir vung hoc va ngir phap hoc. Trude nim 1945, ci quan nigm bao trim trong gidi Viet ngi hoc 1a "ting Viet la tiéng don am, méi tir LA mot Am tit’, ft ai nghi ngo cai chan ly hin nhién do, Nhung tir nm 1954 tra di, khi ly thuyét ng6n ngé hoc durge truyén ba rng rai & Viet Nam trong céc trirong dai hoc, trong cac vign nghién citu, nguraii ta bat du nhan thifc lai van d& nay. CAc khdi niém tir dom, tir ghép, tir da tit, vv... durgc Sp dung rong rai. Va suét may chue nam tré?i, nhimng khai nigm nay dd in su trong 6c cae nha nghién ciru va due truy’n ba cho toan x4 hOi, C4i quan nigm bao trim trong giéi nghién ciru cing nhu x4 hoi hic nay la: tiéng Viet cing co tir don, tir ghép, tir da tiét nhur cac ng6n ngir chéu Au. C4i nhfn dinh "tigng Viet 14 tag dom Am, mB tir 18 mot 4m tiGt" trurée day col 14 Au tri, phin 4nh quan niém cia nhéng ngurdi chwra thm nhwan ly thuyét ngon ngir hoc. Nhung thira nan tir don, tir ghép, trong tiéng Viet, sudt may chuc nam dong cdc nba Viet ngir hoc hing tting khong lam sao phan dinh duoc rach réi tir don va hinh vi, tir ghCp va cum tir ty do, tir da tit, tir ghép va cum tir cs dinh, Day la mot trong nhing nguyén nhan diy hoc sinh vao tinh trang phai th6t Ién "phong ba bao tép khOng bling ngir phap Viet Nam’. Trong gido trinh "Tir ving ting Viet" do Trirdmg dai hoc Tong hop Ha Noi in nim 1978 [1] ching tdi néu tré lai quan dim mai tir [A mOt 4m tit. Trong b6i cAnh lic dy, ting ndi cba ching t6i chua duge chi ¥ lm, Nhung ri cing voi quan niém Linh phan él cia tir, quan ai¢m binh vi triing vi Am tigt cla gido su Nguyén Tai Cin, gigi Vigt ngir hoc da xem xét lai van dé mot céch nghiém tic, Nira dau nhimg nam 80, tap chi "Ngdn ngit" thude Uy ban Khoa hoc xd hdi Viel Nam (nay 13 Trung tam Khoa hgc xa hi va nhin van quéc gia) dé mé cude tranh ludn vé méi quan he gidta "tigng’, "tir" va "hinh vi" trong ting Vigt. Ban than (6i cling dong gop cho cudc tranh luan dé 4mot lugn 4n phé tin si, bao vé ndm 1983, voi dé tai "Van dé phan djnh ranh gigi trong nhing don vi throng durgc goi IA tir eda ting Vict" [2]. Tir dé dén nay, ching t6i tiép tuc thu thap them nhing dé li¢u ngdn ngé cAn thiét, dng thoi trang bi thém nhirng co sé ly luan moi, voi hy vong gidi quyét van d2 hop ly, nbat quan. 3. Vé mat ly ludn, phuong phap tiép can van dé 1a rat quan trong. Chon cach tiép can coi tir la don vj co ban ca ngén ngir nbur truyén théng ngdn ngit hoc da lam hay chon cach tiép cn cla ngon ngit hoc migu t& M§ coi trong vai trd cla Am vj, hink vj va két cfu, cdn tir chi déng vai trd thir yéu, Chiing ti thién vé cAch tiép cAn ther nhat, Coi tir 14 don vj co ban cia ngén ng@, cin phdi khdo sft n6 mOt cAch toan dign tir cc mat khéc nhau, ddng thoi phai chi y dén dic ditm cla tir trong ting Vigt. CO gdng trénh khuynh hung nhdn manh mat n6i dung cia tir ma coi nh mat hinh thite cla n6. Trong viée nh§n dign che dom vj ng6n ng@r, dic trumg vé hinh thie cla céc don vj ngOn ngtr déng vai trd cyc k) quan trong. Khi xac dinh cu tao ngén ngir nao dé 1a tir cla tiéng Viet phai cain cir vao nhing quan he déi lap trong ndi bo hé th6ng ting Viet ma xem xét chit khong d& cho nhimng nban t6 ngoai he thong chi phéi. Nhu ta dé biét, tir vyng cla b&t cir ngOn ngi nao trong mt giai doan lich sir nbat dinh kh6ng phai la mot khéi thu%n nit. Vi vay, phwong phdp tigp can hé théng cin gén véi phuong ph4p phn bigt (4m va bién, Chiing ta chi c6 th8 dinh nghia duing vé tir nu trong dinh nghia d6 c6 sy phan nh hiru co tat cA mhitng tidu chf khu biét co ban cila tir, di dé phan biét n6 véi don vi ngOn ngt khéc. Mot digu quan trong d6i véi viee gidi quyét vin d tir 1a phai tinh d&n céc hign tung qué d6 khéc nhau. Ngoai ra, céc ti khac nhau c6 thé 1a tir & mirc dO khdc nhau. Hi¢n tugng méi ahin twong nhu mau thudn nay khOng nhing diing vé ban cht ma cOn r&t quan trong d0i vi phurong phép lun. Boi vi trong vic nhan dign cde tir clin phai xéc dinh toan bd nhing dac trung khu biét riéng ré c6 thé cé, tiéu biu déi voi tir. Nhirng cfu tao c6 tat cd cdc nét khu bigt 1 nhing ty di8n hinh, nhitng tir c6 tinh chat tir nhdt. Nhing cfu tao kh4c mac di thiéu hang loat nhimng dac trung vOn c6 déi v6i céc ti ditn hinh, nhung chting van 1a céc tir, mién la ching c6 mot sé t6t thiu nhat dinh céc dac trumg cila tir. Tat nhién, d6i v6i mdi kidu tir kh4c nhau, s6 tt thiu cfc dic trung c6 th® Ia khée nhau, nhung véi tinh c&ch ting th® cla nhing dac tring nbft dinh thi né hoan toan khdng c6 d61 véi cic don vj ngOn ngér hoc khdc. Nhirng sy khéc nhaw trong c&ch xac dinh tir tiéng Viét ft nhigu xudt phat tiv sy nhan thitc chwa thng nhit v8 nhitng vin d8 c6 tinh chit phirong php luan nhur: méi quan hé gitta ni dung va hinh thitc, cfu tric va chite nang, ngdn ngé 1a lei ndi, dng dai va Ich dai, tm va bién, phan tfch va miéu ta. Chiing t6i quan niém ti 18 don vj co bin ca ng6n ngir; tir ching nhing la don vj ngon ngit hoc ma cdn 1a don vj t4m ly - ng6n ngit hoc; cin phai khao s&t tir mOt cach toan dién tr céc mat khéc nhau, d8ng thoi ch ¥ dén cc dac di8m cia tir trong méi ngén ngt riéng bigt, Khi xéc dink nh@ng téu chugn d8 nhan dign to ting Viet, ching t0i cht ¥ dén cA nhifng tiéu chf th® hign tinh tach roi ca tir lin nhfrng tidu chf th8 hidn tinh d&ng nhét cla tir. Sau khi trinh bay cfc tiéu cht nh§n dign, ching t6i xem xét, dénh gié timng cfu tao ng6n ng@ cy thé trong Héng Viet xem ching théa mn cdc tléu chuan vé t® nhu thé nao, Cu6i ciing, ching t0i di dén két luan; tv trong ti€ng ‘Viet la mét chinh th? nhd nhét c6 nghia ding d® cu tao cdu n6i, n6 c6 hin thie cha mét Am tiét, mot chi vit lin, Sy bin ddi va phat trifn cia ting Viet dé lam xudt hién ngay cing nhigu nhiing tir ngt phan qiy t&c, o6 tinh da tiét. So véi tir cla céc ngn ngi An-Au, tir ca ti€ng Viet 156 nhitng dac ditm sau: - Tir ting Viét la don vi nhd nhat cé ¥ nghia. + Tir tiéng Viét c6 bin thé ngi 4m, bién thé tir vung - ng nghia, nhung khong cé bién thE hin thai hoc. - ¥ nghia ti vung va y nghia ngir phap gin bo chat ché voi nhau & trong tir tiéng Viet. Vi vay, ¥ nghia ciia tir tiéng Viét thurdng c6 tinh chat triru twang, khdi quét vé mat ngir phdp. Thira nh§n mdi ting 18 mot tir c6 nghia 14 thira nh4n sy 13 hop cita céc tiéng phi la cum tir va cau. Cum tir ty do va cau duge cfu (go theo nhimng mé hinh ciu tric-bac ci php ca ngon ngf, tirc 14 mot lép nhirng quan hé nat dinh ton tai gitra 164 thitu hai lép tY vung - ngit phdp cua cdc tir. Gitta tir din hinh va cum tir tr do 1a mot loat cdc don vj mang tinh chat trung gian gitra bac tir vyng va bac cti phdp. Chting dirgc cfu tao theo mé hinh cla cc cym tir nhung lai durgc sit dung vai chirc nang cia cdc tr. Dic trung chung cia nhérng don vi nay 1a: 1) Tinh hoan chinh vé nghia. 2) Tinh phi cui phap trong quan hé gitra cdc thanh t6 cu tao. Can hu ¥ 1a phi cu phép khong phai la khong c6 quan hé cil phap ma 14 cé quan hé da di chéch khoi nhirng mé hinh ci phap binh thirong cia tiéng Viet hign dai. Ching téi cho rang khi nghién cru nhitng don vj c6 tinh chat trung gian gira tir va cum tir ty do can phai: - Théy tinh chat nhigu mat cila chiing, khdng nén chi thy mgt nay ma khdng thay mat kia, cing khéng nén thay thé mat nay bing mat kia di do 1a mat quan trong nhat. = Céc mat lig hé bién chifng lin nhau, nhung khOng tring nhau, dong nhit v6i nhau. Trong nghién ciru can phai thay cdc mat kh4c nhau cing tn tai, dong thoi phai thay mat nao 1A co sé, quyét dinh mi lién hé gitra cac mat 46, quyét dinh ban chat cia don vj dug nghién ctu, - © céc dom vj trung gian c6 hign twong giao thoa giira céc mat. Nhung & mi dja hat, méi bac ngén ngi vin c6 nhimng don vj va nguyén t4c (8 chifc riéng cla minh, Khi nghién ciru céc mat ctta don vj ngOn ngir khong nén chuyén céc thao (ac phan tich & bac nay sang bac kia. Cy thé ching ti da tién hanh khao st, phan loai céc don vj trung gian gitra tir va cum tir ty do cha tigng Viét ti ba mat sau day: - Mat chitc nang - ngir nghia la mat co ban quyét dinh ban chat cia céc don vi durge nghién citu. - Mat cfu triic cd phép la dia hat da dign ra sy t3 chite céc don vi durge nghién ctu. - Mat tir vung 1a mat thé bién mdi lién hé chuyén héa ln nhau giira cic don vj. Ca ba mat trén day gan bé vi nhau tao thanh mét qué trinh théng nhat trong sv san sinh c4c don vj ng6n ngir. Kt luan: Ching t6i khang dinh gidi phap do ching ti dé nghi ching nhitng khong trai v6i Iy lug cla ngén ngit hoc dai cong ma cdn phi hop véi truyén thOng ngir van cila ta ty true t6i nay. C4c truyn thong tir ditn hoc, choi chit, 4p van, néi Iai, v.v... du hé tro cho giai phap coi tir 6 hinh thie ngir Am 1a am tit. VE mat thuc tin, coi tiy tiéng Viet c6 hinh thie ngi am 1a am tiét 4a lam ndi r6 hon dgc ditm loai hinh cia tiéng Viet. Mat khde cdch gidi thich nay da gop ph’in 16lam sdng té hon ban chit cla qué trinh Vigt héa tir ngir tiéng Viet. Ci bin khoan Ién nbdt, khién cho nhiu nha Viét ngi hoc khong thira nhan mdi ting 1a mot tir 18 nu Lam nhu vay thi dirong nhu trong tiéng Viet khong c6 pham tro hinh théi hoc, tir va hinh vi khong phan biét nhau. Nhung sw kién nay cing chdng phai [a céi gi méi mé, chi xay ra trong tiéng Viét. D6i vi tiéng H4n va mot sO lng khéc, cdc nha ngén ngir hoc da néu ra va thao lun vé no tir du. Phirong chi, miéu ta ting Vigt vira phai néu lén cai gi la chung gira n6 vei cac ng6n ngir khac nhau, yira phai ndi r6 khac visi cdc ngon ngir khac & ché nao (3). TAI LIEU THAM KHAO 1. NguyEn Thign Gidp - Tit vung d&ng Vig. Truong dai hoc Tong hop Ha N6i xudt ban, Ha N6i, 1978. 2, NguyEn Thign Gidp - Van d¥ phan dinh ranh gidi trong nhimg don vj thicong dicgc got la tit cita tiéng Viét. Luan 4n Ph6 tifn si. Truong dai hoc Tong hyp Ha Noi, Ha NOi, 1983. 3, Nguyén Thign Gidp - Te vung hoc tiéng Viet. NXB Dai hoc va Trung hoc chuyén nghiép. Ha NOI, 1985. VNU,H. JOURNAL OF SCIENCE, SOC. SCI., t-X1, n°1, 1995 PROBLEM OF A WORD IN VIETNAMESE LANGUAGE Pr. NGUYEN THIEN GIAP Faculty of Philology, Hanoi University This article describes theorical and practical basics inorder to consider the unit so called "ting" as word of vietnamese language. First of all, the author studies different opinions on word in vietnamese language and theoretical basics concerning this problem. Next, the author evaluates the accuracy and effectiveness of creterias being used to identify word of vietnamese language. Finally, the author presents clear creterias to identify word in vietnamese language. On that basic, the -author classifies unitedly lexical units of vietnamese language. 17