BALKANLAR'INACI YUZU

Basm Tarihinde Balkan Sav�lan

SALiMAYDIN

Yaym Yonetmeni
Mustafa Karagiilil ioglu

Editor
Aykut Can

© Yeditepe Yaymevi
T. C. Kiiltiir ve Turizrn Bakanhg1
Sertifika No: 16427

ISBN: 978-605-5200-35-0

Yeditepe Yaymevi: 212

Ar�tlrma inceleme: 172

1. Basla: Arahk 2013

Sayfa Diizeni
irfan Giingoriir

Kapak Tasanm1
Sercan Arslan

Baski-Cilt
�enytld1z Yay. Matbaac1hk Ltd. �ti.
Giimii�suyu Cad. No:3/2 - Topkap1 / istanbul
Tel: 0212 483 47 91-92 (Sertifika No: 11964)

YEDiTEPE YAYINEVi
<;atalc;�me Sk. No: 27/15 344 10 Cagaloglu-istanbul
Tel: (0212) 528 47 53 Faks: ( 0212) 512 33 78
www.yeditepeyayinevi.com I bilgi@yeditepeyayinevi.com
online al�-veri�: .kitapadresi.com
www
 '
Balkanlar 1n
Au1 Yilzil
Basm Tarihinde
Balkan Saval;)lan

SALiM AYDIN

YEDITEPE �
istanbul 2013
 SALiMAYDIN
1971 yihnda Manisa, Sangol ilc;esi'nin Bagbca (Burgaz)
Koyii'nde dogdu. Alal?ehir Lisesi'nde okudu. Llsans egiti­
mini Marmara Oniversitesi, Atatiirk Egitim Fakiiltesi, Ta­
rih Ogretrnenligi Boliimiinde tamamlad1. Marmara Universi­
tesi, Tiirkiyat Ar�rmalan Enstitiisii, Yakmc;ag Tarihi Bilim
Dah bOliimiinde, "Selanik-Manastir Demiryolu" adh yiik­
sek lisans tezini yaptI. Marmara Universitesi, Tiirkiyat Arrui­
tirmalan Enstitiisii, Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalmda "Os­
manh Basmmda Balkan Sa�lan (1912-1913)" adh doktora
tezini tamamlad.I.

2010-2011 TRT Tiirk'te yaymlanan Prof. Dr. A. Haluk Dursun

ve Umit Sezgin'in sundugu "istanbul'u Y�ak" adh prog­
ramda dam�manhk yaptI.

Halen Marmara Universitesi Atatiirk Egitim Fakii ltesi Tarih

Ogretrnenligi bOliimiinde Yakmc;ag Ti.irk Dii�iince Tarihi ve
Yakmc;ag Tarihi Kaynaldan derslerini vermektedir.

Evli ve iki c;ocuk babas1d.Ir.

e-posta: salimaydin2003@yahoo.com
Babam ve ogluma...
 i�indek iler

Onsoz ........................................................................................................... 15

G�
Balkan SavID1lan'na Kadar Balkanlar'�n Tarih�si... .......... 19

• Balkanlar'm Siyasi Tarihi ......................................... ............................. 19

• Osmanh Avrupa'smda Niifus ............................................................... 23

• Makedonya'da Niifus ............................................................................. 30

• Selanik Vilayeti ve Niifus ...................................................................... 32

BiRiNCi BOLOM
Kiliseler ve Mektepler Kanunu (3 Temmuz 1910) ..... .. . . . . ... 37

• Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun Ortaya <;1kmasmm

Nedenleri ................................................................................................... 37

• Bulgaristan Firka (Parti) Reisi Danefin Atina Ziyareti ve iki

ihke Arasmda ittifakm Meydana Geldigi Dii�iincesi ..................... 44

• Avrupa Basmmda Balkan ittihach Haberlerinin Yer Almasi ....... 45

• Osmanh Mebusan ve Ayan Meclisi'nin Kararnamesi .................... 49

• Kanun Maddelerinin GOrii�iilmesi S1rasmda Y�ananlar ...... .. . 51
.. .

• Gazetelerde Kiliseler Kanununun Degerlendirilmesi .................... 56

• Rum Patrikhanesi'nin Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nu

Uygulatmama <;abalan .
......... ................ .. . .. .
... ..................... . . .. .............. 60

• Rum Patriginin Padi�ah Tarafindan Kabulii ............... . . ...... ... . ......... 62

• Kiliseler Kanunu Hakkmda Devlet Adamlannm GO�leri . . ..... . . 64

• Kiliseler ve Mektepler Kanununa Tepkiler ................. .. .. .... .. .

. . . . ....... 68

• Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun Uygulanmas1 ve Etkileri...... 71

• I. Balkan Sav�1 Esnasmda Kiliseler Meselesi ....... ... . ... . .. . .. ... ... . . . .... 75

1911 Yili Asker Terhisi . ..

...................... . .
.... ......................................... 81

• Yunanistan'm Ordusunun Bir Kismm1 Terhis Etmesi, Buna

Ka�1hk Osmanh Devleti'nin Yanya ve Elbasan Firkalanm

Terhis Etmek istemesi. ....... . .. . .

.. .... ............................ ........ ......... . .... ...... 81

• Yanya'daki Antalya ve Berat Redif F1rkalanmn Terhisi ....... .... ..... 85

• <;anakkale ve <;evresinde Yap1lan Terhisler .

..... ....... .. .......... .. . ..... . 88 . ..

• Aydm Vilayetindeki B�1bozuklann Terhisi. ...... .... ..... . . . . .... ....

. ........ 91

• 1912 Yili Yaz Aylannda Yap1lan Terhisler .....

...... ............ . . ... . .. . ...... .. 92.

• Balkan Sav�1 Esnasmdaki Terhisler ................ .... .

..... ....................... 93

Balkan Sav�lan Oncesinde Osmanh Topraklanndan

Silah Ge�esi Meselesi ..
.............. . ..
..... . .... .. ................................ 99

• S1rplar'm 1908-1909 Y1llanndaki Silah Sevkiyab. ... . . . .. . ... . .. . .......... 99

• S1rp Miihimmab Ge-;i�ini Kamil P�'ya Dayand1rma ................ 1 02

• Silah Miihimmabna Avusturya'mn izin Verecegi �iincesi .... 1 06

• Harp Miihimmatlannm Miktanmn S1rbistan Tarafindan Az

GOsterilmesi ............................................................................................ 112
• Osmanh Devleti ile Sirbistan Arasmda �J].IkJ.1 Silah

Ge<;irilmesi Meselesi ................................... ............... ........................... 112

• Balkan Sav�1 B�lamadan Once Sirbistan'm Silah Ge<;irme

Giri�intleri ........................ ................. ...................................................... 113

• Bulgaristan'a Harp Miihimrnah T�mmas1 Meselesi .................. 117

iKiNCi BOLOM
Balkan Sav� Oncesi Osmanh Devleti ve Balkanlar ....... 1 23

• Osmanh Devleti'nin, Rumeli'de Askeri A�1dan Ald1gi

Tedbirler .................................................................................................. 1 23

• Balkan Hiikiimetlerinin Hazirliklanna �1 Osmanh

Ordusunun Almasi Gereken Tedbirler ............................................ 1 27

• Bulgarlar'm Makedonya'da ihtilal Yapma ihtimali

Ka�ISmda Alman Tedbirler ve Seferberlik iiam ........................... 1 28

• Osmanh Devleti'nin Sav� bncesi Ald1gi Ekonomik ve Siyasi

Onlentler .................................................................................................. 1 31

• Balkan Sav�lan bncesi Havac1hk Alanmda Alman Tedbirler. 1 33

• Havaalam ve Havac1hk Okulu A�mak i�in <;al1�malar ................ 1 35

Bulgarlar'm Sa� Haztrhldan .................................................... 1 41

• Rusya ile Bulgaristan'm ittifak Kurduguna Dair .......................... 141

• M�rutiyetin ilanmdan Sonra Makedonya'mn ihmal

Edilcligi idclialan .................................................................................... 1 44

• K�na Olaylan ve Bulgaristan'm Tutumu .................................... 1 49

• K�a Ola)'l Hakkmda Osmanh Devleti'nin Yapm1� Oldugu

Tahkikat ................................................................................................... 1 51

• Bulgaristan'm Sav� ilan Edecegi Haberleri .................................. 1 54

• Bulgaristan'm Osrnanh Hududuna Asker Y1grnaya
B�larnas1 ve Sav� istegi .................................................................... 155

• Avrupa Biiyiik Devletleri'nde Sav�m <;1kacagi Endi�esi. ........... 160

• Sa� Muhabirlerinin Sofya'ya Gelrnesi .......................................... 162

• Bulgaristan'1n Muht1ras1.. .................. .................................................. 164

• Le Temps Gazetesi'nin Sav� Oncesi Dururnu

Degerlendirrnesi . . .................................................................................. 165

• Bulgar Askerlerinin GOreve <;agnlrnas1 ve Bulgaristan'm

Askeri Kuvveti .
.................. ..................................................................... 166

• Bulgaristan'm Seferberlik Kuvveti .................................................... 171

Karadag'm Sav� Ha.ztrhklan ...................................................... 175

• Avrupa Basmmdaki Haberlerin Hariciye Ne:zareti

Tarafindan Degerlendirilrnesi ............................................................ 175

• Geli�meler Ka�1smda italya'nm Tuturnu ve Rus Diplornatln

Beyanatl ................................................................................................... 179

• Karadag'm Osrnanh Smmna Asker Y1grnas1 .................................. 1 81

• Hariciye Nazm Gabriel Noradunkyan Efendi'nin Beyanatl ....... 1 84

• Karadag Saldmlanmn Artmas1. .. ... .............................................. ...... 185

• Karadag Ordusunun Vaziyeti ............................................................. 1 89

• Karadag Devleti'nin Genel Yap1s1 ......... .............. ........ .................. .... 190

Sirbistan'm Sav� Ha.ztrhklan ..................................................... 1 93

• S1rp-Osrnanh ili�kileri .......................................................................... 1 93

• S1rbistan'da GOsteriler ......................................................................... 1 94

• Basmda <;1kan As1ls1z Haberler ......................................................... 1 96

• Sirbistan Ba�bakam Mosyo Pasii;1e Miilakat.. . .............................. 1 97

• S1rp Ordusunun Vaziyeti ..................................................................... 1 98

Yunanistan'm Sav� HazI.rhklan ............................................... 20 I

• Yunan S1mr <;an�malan ............................................... . . . .................... 20 I

• Yunanistan'm Asker Sa)'ISim Arhrma ve Miihimmat Alim

<;ah�malan .............................................................................................. 204

• Yunan Ordusunun Vaziyeti . . .............................................................. 205

Osmanh Devleti'ne �1 Balkan Devletlerlnin ittifak

Giri'limlerl .............................................................................................. 209

ittifak Haz1rhklanrun Tarihf;esi ................................................. 219

Balkan ittifalarun Ol�umuna Dair Farkb Bir GOrii� .... 223

Biiyiik Devletlerln Statiikonun Konmmas1

Yoniindeki Beyanatlan .................................................................... 225

O<;ONCO BOLOM
Ordu ve Siyaset .................................................................................... 233

• Balkan Sava�1 bncesi Ordu ve Balkanlar . . ...................................... 233

• Arnavutlar'1 Tekrar Kazanmak ic;in Mehmed R�ad'm

Rumeli Gezisine <;Ikmas1 .................................................................... 237

• Kanun Maddesi <;ikanlmas1 ic;in Yap1lan GO�meler ................ 242

• Maddelerin Mii7.arekesi .................................................. ..................... 259

• Askerlere Siyaseti Yasaklayan Kanun Maddelerinin

Gazetelerde Degerlendirilmesi ..... .................... ............ ...................... 268

• Hiikiimet Buhranmm Ortaya <;Ikmas1 ve Hariciye Na.zm

As1m Bey'in Konu�masi ....................................................................... 27 1

• Ahmed Muhtar P�a Kabinesinin Kurulmas1... ............................. 277

• Gazi Ahmed Muhtar Pa�a Kabinesinin izledigi Politika ............. 279

• Adliye Nazmmn Beyanah ................................................................... 281

• Selanik Vali Vekili Ferid P�'mn Osmanb Hiikiimeti'ne
Telgrafi ..................................................................................................... 283

• Osmanh Gazetelerinin Olaylan �erlendirmesi ......................... 285

• Hiirriyet ve itilaf F1rkasmm Tutumu ....................... ....................... 290

• ittihad ve Terakki F1rkasmm Hiikiimete Kar§1 Tutumu ............. 294

• ittihad ve Terakki F1rkasmm Beyannamesi ................................... 296

• II. Abdiilhamid'in istanbul'a Getirilmesi ........................................ 298

• Balkan Sav�1 Esnasmda H iikii met De�ikligi ve Siyaset ......... 302

• Balkan Sav�1'nm Kaybedilmesinde Siyasetin Etkisi ................... 305

Balkan Savq1 Oncesi Diizenlenen Mitingler ....................... 309

• istanbul'da Yap1lan Mitingler ............................................................ 309

• istanbul D1�mdaki Mitingler .............................................................. 312

• Hindli Miisliimanlar'm Mitingleri ve Yardmtlan .......................... 316

DORD0NC0 BOLOM
Balkan Savq1'run BqlamasI, GeW,imi ve
Sonu-;lanmas1 ............................................................... ........................ 321

• Karadag'm Sav� ilan Etmesi ............................................................ 321

» Balkan Sav�1'mn B�lamas1yla, jstanbul'da Alman Tedbirler

ve Yap1lan Yard1mlar ........................................................................ 324
» jkdam Gazetesi'nin Sava� Oncesini Degerlendirmesi .................... 327
» Biiyiik Devletlerin Notas1 ve Bab1ali'nin Tutumu ........................... 328
» Karadag ile Muharebe .................................................... ................... 333
» Gabriel Noradunkyan Efendi'nin Beyanatz ..................................... 337

• Bulgaristan, Sirbistan ve Yunanistan ile Sav�m B�lamas1.. .... 338

» Balkan Devletlerine Katzlan GOniilliiler ve Yap1lan Yard1mlar .... 341

» Avrupa Devletlerinin Sava�a Ba� ................................................ 343
» I. Dii nya Sa�1'mn <;:ikma jhtimali ................................................. 345
• Balkan Sav�1 Esnasmda Ui;aklann Kullamlmas1 .
............ ........ .. . 346

• Osmanh Ordusunun <;atalca'ya <;ekilmesi, ittihad ve

Terakki'nin Bu Konudaki GO�ii . .
......... .................. ........................ 350

• Ti.irk ve Yunan Donanmalan . .

.......................... ............ ............ ........ . 353

• Bulgarlar'1n Mezalimi . . .
.... .... ...... ........ .. . . . .. ..
. .............. .. ... . . .
.......... .. ...... 362

• istanbul'a Yaptlan GOc;Ier .

............................................ ....................... 371
» istanbul'dan ve izmir'den Yap1lan Rum �leri.............................374
» Avrupa Devletlen·ve Kamuoyunun Yap1lan Bas/ave
Zuliimlere Ba� ................................................................................. 375

• Balkan Sa�1'nda Selanik .............................................................. ... . 377

• Edirne'de Sa� Oncesi Durum . .

...... ..................... ............................ 387
» Edime ve Mustafa�a'da Sav�n BCl!jlamasz ...............................390
» Edime Kalesi'nin Durumu ................................................................ 391
» Balkan Miittefiklerinin Hedefleri......................................................393
» Matin Gazetesi'nin Edime ve <;evresini Degerlendirmesi .............395
Osmanl1 Devleti'nin Miitareke Talebi .............................................. 398
» Edime'ye Erzak Giri�nin Yasaklanmasi ........................................ .401
» Edime'nin �esi ............................................................................404
» insanlann Acl1ktan Olmesi Meselesi ................................................409

• Garp Ordusu ve Makedonya'daki Asken Durum .

......... ...... ........ . 411
» Kumanova SaVCl!jl ve Ricat ...............................................................413
» Manasttr Miidafaasz ve $ehrin Tahliye Edilmesi ...........................417
» Yanya Savunmas1 ..............................................................................425

• 1;)ark Ordusu ve Klrklareli Muharebesi . .

............. ............. .... .... .... . . . . 427
» Veliaht Yusufizuddin Efendi'nin Ziyareti ve <;atalca Savunmasz43 I

• Sa� Esnasmda Hastaneler ve Hastal1klar .

................... ............... 433

• Biiyiik Devletlerin Dayatmas1 (Tevsit Meselesi) . . ......................... 438

» Renin Gazetesi'nin Dayatma (Tevsit) Karanm Degerlendirmesi.439
» Avrupa Devletleri Sava� Gemilerinin istanbul'a Gelmesi ............. 441

• Tanin Gazetesi'nin Sav�1 Degerlendirmesi .

...................... ............ 444
• Gelibolu Muharebeleri ......................................................................... 446

• Balkan Sava�1 bncesinde Yapdan Hatalarla ilgili Pa�alann

Beyanati . .
...... ............................. ....................... .................................... .. . 448

• Balkan Miittefikleri Arasmdaki ihtilaflar . .

.... ..... ............................. 452

• Osmanh ve Balkan Miittefiklerinin Ordulanmn ve

Maliyelerinin kar�1l�tmlmas1 ....... . . .................................................. 453
» Sava�m Kaybedilme Nedenleri . . . . . . . . . . . . . . .............................. ............. 461
Balkan Sava�z 'nm Dev/et/ere Maliyeti ............................................ .464

• Tanin Gazetesi'nin Sava� Sonrasm1 Degerlendirmesi ................ .465

• Londra Mukaddemat-1 Sulhiyesi (On Ban�1) ............................ .. .471

.

• Edirne'nin Geri Ahnmas1 .

............................................ .......... .. . 473
....... ...

• Bulgaristan ile Yap1lan istanbul (Konstantinapol) Antl�masi.475

Yunanistan ile Yapzlan Atina Antla�masz ........................................ 478
Szrbistan'la jmzalanan jstanbul Antla�masz ................................... 481

Sonu«; ....................................... ........................................................... ...... . 485

Kaynak«;a ............ ································· ···················· · · · · · .... . . . . ················· · . 499

Dizin ........................................................................................................... 507

Ekler ........................................................................ ............................... . . . . 51 9

 Onsoz

Bu c;ah�ma; basm 1�1gmda Balkan Sava�lan'm sebep ve so­

nuc;lanyla birlikte ele almayi ve aynca Osmanh Devleti'nin siyasi,
askeri ve ekonomik olarak ic;inde bulundugu �artlan incelemeyi
amac;lamaktachr. 20. yi.izytlm b�mda Osmanh Devleti'nin Avrupa
topraklan, bi.iyiik devletler, ozellikle de Rusya ile Avusturya ara­
smda bi.iyiik bir diplomatik mi.icadeleye sahne oluyordu. Rusya,
Balkanlar da Slavlar'1 korumak bahanesiyle siyasi giri�imlerini
iyice �ll. Ki.i<;i.ik Balkan hi.iki.imetleri de Osmanh Devleti'nin
Balkanlar'daki topraklanru payla�wak ic;in hazirhklara b�lam�ll.
Bu hazirhl<lar Osmanh Devleti'nin italya ile yapugi Trablusgarp
Sav�1 esnasmda firsata don�ti.i. Boylece, Balkan Sav�lan Ti.irk
tarihinin belki de en trajedik sava�1 oldu. Ordu bi.iyi.ik bir sav�a
ginneden geri c;ekilmeye ba�lad1. Binlerce insan ve asker, soguk
ve ac;hktan oldi.i. Binlerce Mi.isli.iman Balkanlar'da zulrne ugrach
ve muhacerete zorland1.
Balkan Sav�lan ile ilgili �imdiye kadar birc;ok c;al�ma yapu­
�llr. Bu �malarda genellikle Balkan Sav�lan oncesi Osmanl1
Devleti ve Balkan i.ilkelerinin sav�a b� ac;tlan ve hazirhklan
hakkmda fazla bir bilgi bulunmamaktachr. Bu eksikligi gidennek,
Balkan Sav�lanru bir bi.iti.in olarak degerlendirebilmek ic;in bu

IS
<;a.h�mayi yaptik. Balkan Sava�lan ile ilgili yaptlan <;al�malann
<;ogunlugu sav� donemini yans1trnakta veya sav�m bir yoniinii
ya da bir cepheyi ele almaktadir. �imdiye kadar yaptlan <;al1�ma­
larda daha <;ok sav�m askeri, go<;, saghk ve edebiyat yonleri ele
almm�br. Balkan Sav�lan ile ilgili antlar yayinlanm1�, bu amlan
daha <;ok sav�a katdm1� olan subaylar ve komutanlar yazm1�tlr.
Antlarda, Balkan Sav�1'nda yenilginin sebepleri a<;tl<lanmaya <;a­
l�tlm� ancak, sav�m kaybedilme nedenlerinin bir biitiin olarak
yans1ttlmad1gi gorillmii�tiir.
Bu <;al1�mamIZda Balkan Sav�lan'ru basm yoniinden de­
gerlendirdik. <;ah�mamiz esnasmda gazetelerin birinci sayfa ha­
berlerine baktigimizda sanki sava�1 Osmanl1 Devleti kazaruyor­
mu� gibi bir izlenim aldik. Boyle bir yol izlenmesinin sebebinin
sava� esnasmda halkm moralini yiiksek tutmak oldugu anla�tl­
maktadrr. Ancak, gazetelerin i<; sayfalanndaki haberlere bakngi­
mizda Avrupa basmmda yayinlanm1� haberlerin, Osmanh gaze­
telerinde birinci sayfalarda yaptlan haberlerle fazla ortii�medigini
gordiik. Avrupa basmmda <;ikan haberlerin giivenilirlik derece­
lerinin, Osmanl1 Basmmda yer alan gazetelerin birinci sayfa ha­
berlerinden daha yiiksek oldugunu gordiik. Bu belki de dogal bir
�eydi. Zira, Osmanh Devleti sav�m bir tarafiydi. Mesela kolera
hastahgi ile ilgili olarak basmda yeteri kadar haberin olrnad1gim
fark ettik. Balkan Sav�lan ile ilgili basmda �lhguu bularna­
chgimiz sorularm cevaplanru ise B�bakanhk Osmanh �ivi'nde
bulmaya <;al�bk.
Osmanh baslillilda yararland1gimiz gazeteler ve dergiler �un­
lardir: Ad.I, Alemdar, Azm, Beyanii1 Hak, Cenin, Ceride-i Aske­
riye, Gazete, Haberdar, Hikrnet, ikdarn, iktiharn, Renin, Sabah,
Senin, Servet-i Fiinun, �hbal, Tababet-i Seririye=la Clinique, Ta­
nin, Tanzimat, Tazminat, T�rih. Osmanh bas1Ill � kaynakh ha­
berlerini daha <;ok Times, Daily Telegraph, Le Temps (Tan), Ma­
tin, Figaro, Neue Freie Presse, Do<;e Tags Zeitung, Independent,

16
Osmanischer Lloyd, The Economist, Reuters gibi gazete ve ajans­
lardan alm1!?lardir. Bumm haricinde Osmanh bas1m i<;erisinde yer
alan ve gayrimiislimler tarafmdan �1kanlan gazeteler de vardi.
Bab1fili, gayrimiislimler tarafmdan �ikanlan gazeteleri "kar!?l ga­
zeteler" olarak degerlendirmi!?tir. Kar!?l gazeteler, Beyoglu'nda �1-
kanlan gazeteler demekti.

Balkan Sav�lan esnasmda Avrupa basmmda "sava!? muha­

birligi" miiessesesinin mevcut olmas1, sav� esnasmda Avrupa'nm
Osmanh halkma gore daha hizJ.1 haber almasma neden olmu!?tur.
Sav� ba!?lamadan yakl�ik bir ay once Avrupa basmmdan baz1
sava!? muhabirleri Bulgaristan'a gelmeye ba!?lam1!?tlr. <;al1!?ma­
m1z esnasmda Osmanh basmmda sav� muhabirliginin fazla ge­
li!?medigini gormekteyiz. Bir iki gazete "Muhabir-i Mahsusa" ta­
birini kullanml.J? ise de bu muhabirlerin verdigi haberlerin tarafh
oldugu goriilmektedir.

Balkan Sav�lan esnasmda basm a�1smda ba!?ka bir geli!?me

ise, Osmanh basmmda ilk defa sav� haritalannm yaymlanm1!? ol­
mas1d1.r. Bu haritalar daha �k ittihad ve Terakki'nin yaym orgam
olan Tanin Gazetesi tarafmdan ne!?redilmi!?tir. Bunun sebebi ise
Tanin Gazetesi'nin ordu kanal1yla daha fazla bilgi saglamas1yd1.
Osmanh basmmda sav� esnasmda alman yenilgiler genellikle
anmda yans1ttlmam1!?, "Avrupa basmmda Selanik'in dii!?tiigi.i yo­
niinde haberler varsa da bu haberler daha teyit edilmem�tir" or­
neginde oldugu gibi kesin ifadelere yer verilmemi!?tir. Birka� giin
sonra ise Selanik'in d�tiigi.i ge�egi kabul edilmi!?tir.

Bu «;al1!?mada Balkan Sav�lan oncesini ve !?imdiye kadar

one siiriilen sava!? nedenlerini de irdelemeye «;a11!?tlk. Osmanl1
Devleti'nin ve Balkan hiikiimetlerinin ne gibi sava!? hazirhkla­
nnda bulunduklarm1 ve bu hazirhklann nastl sonu�lar dogurdu­
gunu ortaya koymaya «;alt!?hk. Yine sav�m kaybedilmesinde en
onemli nedenlerden birisi olan siyasetin ordu ve memurlar i<;eri­
sinde ne derecede etkili oldugunu izah etmeye �ah!?hk. Osmanh

17
Devleti'nin Sav� esnasmdaki durumunu ve sava1lm ekonomik
yoniinii de dile getirmeye <;ah1lhk.

<;alll?malanm konusunda bana tavsiye ve telkinlerde bulu­

nan, kendisiyle 50 bin kilometreden fazla yolculuk yapma 1lere­
fine eri1ltigim degerli hocam Prof. Dr. A. Haluk Dursun'a, bu <;a-
11.l?mayi yapmam1 saglayan ve yard1mlanm esirgemeyen hocam
Prof. Dr. Vahdettin Engin'e, beni bu <;al11lma konusunda t�vik
eden Prof. Dr. Kemal Beydilli'ye ve "Litaretiire fazla giivenme"
diyerek birinci el kaynaklara yonelmemi saglayan Prof. Dr. Ali
Akytldiz'a ve bu <;al11lmamn bastlmasma vesile olan meslekta1l1m
ve hocam Doc;. Dr. Erhan Afyoncu'ya te1lekkiir ederim.

Osmanhca metinlerde okunamayan yerlerde bana yard1mc1

olan dostlanm Yrd. Doc;. Dr. Selahattin Bayram'a, Yrd. Doc;. Dr.
Arif Kolay'a, esere katlada bulunan H. Necmeddin Atl1han'a ve
hem Osmanhca metinlerin okunmasmda hem de eserin okuna­
rak tashih edilmesinde biiyiik katlalarda bulunan Doc;. Dr. Da­
vut Hut'a ve aynca ba1lta Aykut Can olrnak iizere ti.im Yeditepe
Yayinevi <;al1�nlanna t�ekkiir ederim.

SalimAydm
Aral1k 2013

18
 G ir i�

Balkan Sava�lari'na Kadar

Balkanlar'm Tarih�esi

Balkanlar'in Siyasi Tarihi

1912-13 ytllannda meydana gelen Balkan Sav�1'mn ana ne­
denini "Makedonya meselesi" olu�turmaktadrr. Aym zamanda
Balkan Yanmadasmm en kozmopolit yeri olan Makedonya'mn
tarihi, mitoloji donemine kadar gotiiriilebilir. Biiyiik iskender ve
babas1 Filip donemlerinde onemli bir �ohrete ul�� olan Make­
donya, Osmanh Devleti denetimi altma ge<;tigi XIV. yi.izytla kadar
�itli kavimlerin etkisinde kalmi�tlr. Romaltlardan sonra bu bOI­
geye Slavlar gelmi�, ozellikle VII. yiizytlda Bulgarlar bolgeye yer­
l�meye b�lanu�lardir. Balkan Yanmadas1'nda baZJ. kavimler ve
ozellikle Bulgarlar kendilerini bu bolgenin sahibi gorm�lerdir.1

"Biiyiik iskender ile tine ka� Makedonya daha sonra Ro­

mahlann eline g�� Romahlar ise burayi Bizanshlara brrakrn.ak
wrunda �lardrr. V. yi.izytlda Bizanshlar tarafmdan Srrplar mu­
hacir olarak kabul �.XII. asrrda ise Volga Nehri civannda ya­
�ayan ve Asya kavmi olan Bulgarlar Makedonya'ya yerle§�lerdir.
Bulgarlar bu yerle§me esnasmda Karadeniz sahilinden ge�ler,
Tuna boyuna yerl�en sonra Biz.ans hiikiimdarlanndan ikinci
Basil zamamndaki zayif durumdan yararl�lardir. Bulgar Krah
Samuel'in b�kanhgmda miladi 963 ile 1018 tarihlerine kadar ha­
lefleri Radomir ve Vtladislav zamanlannda devam eden elli senelik

1
Hikmet, nr. 16, 16 �tos 1912, s. 3.

19
bir stirede Bulgarlar Makedonya'da b� oldular. Daha sonra bu
oolgenin yonetirnini dogudan gelenlere brrakmak zorunda kaldtlar.
Bulgarlar iki asrr sonra 1196'dan 1241 tarihine kadar Piyer, Boril,
Esan adh krallan zamanmda tekrar oolgeyi ele gec;innek istedik­
leri halde, 45 senelik bir donemde b� olamadtlar.
Bir asra yalan Bulgarlar'm elinde olan ve yine yakl�Ik 20 ytl
Srrphlann elinde bulunan bu bOlge, 1204 ytlmda istanbul'a yer­
l�en ha�ann yonetimine g�. Ha�ar doneminde, Sela­
nik Krah unvamyla Makedonya bOlgesi, Fransah Marki Vemutine
Ferade'ye vanncaya kadar b�k �inin elineg� ancak bu yO­
netimler de bolgede bir asra yalan b�anh yonetim �­
lard.Ir. Bolge XIV. asrrda Osmanh idaresi'ne ginni�r.
Yunanhlar ise bu oolgenin eski sahipleri olduklanru iddia ederek
Makedonya Krah Filip ve iskender'i kendilerine mal etmeye �­
�lar, Dogu Roma imparatorlugu miiesseselerinin dahi Bizans'tan
dogmad.Iguu, Bu miiesseselerin Roma imparatorlugu'ndan gel­
digini kendilerinin de Roma imparatorlugu'ndan olduklanm id­
dia e�lerdir."2
Balkan Yarunad.asi i�risinde onemli bir yer tutan Makedonya
Bolgesi'ne Bulgarlar'dan sonra XI. ve XII. yiizytlal rda P�nek
ve Kuman (Kipc;ak) ve Uz Tiirkleri de gOc; ettru.,lerdir.3 Tiirkler,
Dogu Roma (Bizans) imparatorlugu doneminde Vardar Nehri la­
ytlanna yerl�meye b�l�lar, hatta Vardar Klytlanna yerl�en
Tiirkler'e, Rurnlar Vardaryot (Vardarh) adiru ve�lerdir.4 An­
cak bu oolgeye yerl�n Tiirk kavimleri daha sonra benliklerini yi­
tirmi�lerdir. Giiniimiizde Makedonya'mn b�kenti Uskiip'iin do-
2
Aym yer, s. 3.
3 Kemal H. Karpat, �aalkanlar", DiA, V, istanbul 1992, s. 29.
4
Ararn Andonyan, Balkan Sav�, c;ev. Zaven Biberyan, Aras Yay., istan­
bul 2002, s. 78.

20
�unda ve Makedonya topraklan i�risinde bulunan Kumanova
$ehrinin ismini Kuman Tiirkleri'nden alchgi tahmin edilmektedir.
Miladi XIV. asrrda Rum, Bulgar ve Srrplar'm imparatoru
unvaruyla Balkan Yanmadas1'na devlet kuran Srrp astll1 D�an,
1340-1358 ytllan arasmda bu yanmadaya hakim olmu�tur. Tii rk­
ler 1354 ytl:mda Gelibolu iizerinden Balkan Yanmadas1'na g�­
rek 1361 ytl:mda Edime'yi fethe�lerdir. Bu milletler I. Kosova
Sav�1 ile Balkanlar'1 Osmanh Padi�alu I. Murad'a brrakmak zo­
runda kal�lardrr. Bulgarlar da krallan Sigismund'un Osmanh
Devleti'ne ka.r§1 sa�1 kaybetmesiyle, Osmanhlar'a katilrnak zo­
runda �larchr.s
1396 ytl:mda Ytldmrn Beyazid'm Nigbolu onlerinde Ha�h or­
dusunu hezimete ugratmas1 ile de Osmanh Tii rkleri'nin Balkan
hfilcim.iyeti pe��mi$ir. Daha sonra 1463 ytlmda Fatih Sultan
Mehmed tarafindan Bosna'run fethedilmesiyle Osmanh Devleti'nin
idaresi DalmaWcI Kiytlanna kadar goti.iriilmti$ilr. Kanuni Sultan
Silleyman Macar tehlikesini ortadan kalchrmak i�in 1521 ytlmda
Belgrad Kalesi'ni al.m.I§tJ.r.6 Belgrad'm almmas1yla da Balkanlar'm
hakimiyeti tamamen sagl�r.
"Balkan YanmadasI'mn Osmanh hakimiyetine bu kadar �­
buk girmesi ve bu hikimiyetin ytllarca ciddi bir muhalefetle ka.r§1-
�dan devam etmesi siyasi, sosyal ve killtiirel sebeplere dayan­
maktadrr. Zira Osmanh idaresi, Bi.zans ve Ha<;hlann getirdigi feodal
toprak rejimini ortadan kaldrrarak araziyi m.lli esaslar dfil:rilinde �­
letmeye koym�. Bu yeni rejimde toprak, ui; beyleri, sonra sipa­
hiler eliyle devlet kontrolii altmda �l� ve bu �de koyliiniin
yiikii hafiflet:il.miF. Osmanh idaresi'nin Balkanlar'a yerl�mesi
ge�k bir sosyal inlolap meydana g� ve Ortodoks Hristi­
yanlar, Katoliklik ile �it gordillde ri feodalizmden Osmanh idaresi
s
Hilcmet, nr. 16, 16 Agustos 1912, s. 3.
6
Karpat, a.g.m., s. 29.

21
sayesinde kurtulab�lerdir. Osmanh idaresi tiim Balkan yanma­
dasma siyasi ve ticari bir hiiviyet kazan� ve aynca oolgeye 'Pax
Ottomanica'(Osmanh b�1) olarak bilinen 200 ytlhk bir b� ge­
�· Bu uygun �ar altmda Balkanlar XV-XVIII. yiizytllarda
ekonomik balamdan �k ge��. zi.rai iiretim �. b�k yeni
kasaba ve koyler kurulmll$Ur. Zirai ge�menin diger bir ana sebebi,
XV. ve XVI. yiizytllarda Balkanlar'a yerl�en Tiirk gi::ic;menleridir.
Bugiin Bulgaristan olarak bilinen oolge ile Trakya ve Makedonya'ya
isk.an edilen Anadolu me�eli Tiirk gOc;menler bu oolgeyi losa za­
manda canlan�lardrr. Ti.irk gOc;menler genellikle ormanhk ool­
gelere veya bun.a benzer arazisi ziraatta kullarulmayan toprak iizerine
yerl�lerdir. Ormanlan keserek araziyi elve�li hale getiren
gOc;Inenler, losa zaman i�de ziraat ve ticaretten kazanchklan maddi
varhk sayesinde Balkanlar'da yeni bir medeniyet ge�lerdir.
Osmanhlar tarafindan 1400 ile 1600 yillan arasmda yaptlan cami,
medrese, hamam, mektep, �1, yol ve kopriiler goz oniinde tutu­
lursa bugiinkii Bulgaristan'm nastl bir Ti.irk yurdu haline getirildigi
goriiliir. Bu maddi ge�me ya� yav� Hristiyanlar'1 da etkile�
ve XVII . yiizytlm sonuna dogru Hristiyan niifusta � b�l�.
Nihayet XVIII. ve bilhassa XIX. yiizytllarda de�n ekonomik �­
lar ve sav�lar sebebiyle ve Osmanh idaresi'nin tarihi ve kiiltiirel
temellerinden aynlmaya b�lamas1yla Miisliiman niifus azalmaya
yiiz tutm�, Hristiyan niifusun sayis1 da artmaya devam �tir."7
Fransiz ihtilali'nin ortaya c;Ikardigi milliyetc;ilik hareketiyle
Srrplar ayaklanmaya b�lam�lardrr.8 Osmanh Devleti'nde "Tan­
zimat (1839) ve bilhassa Islahat Fermaru (1856) ile Hristiyan
halka tarunan irntiyazlar batI himayesinde kuvvetlenmelerine
yol ac;�. ekonomik, sosyal ve kiiltiirel imkfutlardan faydalanan
tiiccar ve aydm sm1flari da milliyetc;i alomlara oncii olm�lardrr.
Balkanlar'da milliyetc;ilik cereyanlanrun ortaya c;11anas1yla niifus
7
Aym yer, s. 29-30.
8
Tanin, nr. 1584. 28 Nisan 1913, s. 3.

22
meselesi yani Mi.isltiman ve Hristiyan arasmdaki ni.ifus oram de­
gi§imi b�h ba�ma bi.iyi.ik bir onem kazanm1�1lr. Hristiya.nlar'm
Osmanh idaresi'ne ka�1, S1rphlann 1804 ytlmda ayaklanmasm­
dan sonra, 1821 ytlmda Yunan ayaklanmas1 b� gOst:e� Avrupah
bi.iyi.ik devletlerin destegini alan Yunanistan 1829 Eciirne Antl�­
mas1yla bagims1zhgm1 kazanm�. 1877-78 Osmanh-Rus Sava§I so­
nunda Balkanlar'm bi.iyi.ik kism1 Makedonya ve Trakya harii; O�­
manh idaresi'nden i;ik.m�tlr. 93 Harbi olarak da bilinen 1877-78
Osmanl1- Rus Sava§I'nda, ingiliz konsoloslugu raporlanna gore
oliilerin sayis1 300.000-400.odo, goi;e zorlanan Mi.isli.imanlar'm
sayis1 da i.000.000 olarak gosterilmektedir. Aynca 1878'de imza­
lanan Berlin Antla�mas1 ile Sirbistan, Romanya ve Karadag tarn
istiklal kazanm1§, Bulgaristan'a ise muhtariyet lamnmi§t:Ir. Bu
arada Avusturya da Bosna ve Hersek'i i�gal etmi§tir."9

XIX. yi.izyI.lda Balkan milletlerinin ayaklanmalan sirasmda Os­

manl1 idaresi ayaklanmalan bastirmakla kalmam�, Yunanhlar'm
bagimsiz olmalanndan sonra Rum Patrikhanesi'nin Bulgaristan'da
etkisini azaltmak ii;in Bulgarlar'a 1870 ytlmda Eksarhane ai;mas1
ii;in izin verilmi§ti. Yine S1rplar ile Bulgarlar arasmda 1885 yi­
hnda kiliselerden dolayi i;ikan anla§mazhk neticesinde sav� ol­
mu§, Osmanl1 idaresi ise bu durumlardan yararlanma politikas1
gi.itmi.i§ti.ir. Balkan milletlerinin birbiriyle mticadelelerinden Os­
manh idaresi kisa si.ire yararlanm1�, ancak bu durumlar uzun
vadede Osmanh idaresi'nin aleyhine olmu§tur.

Osmanh Avrupa's1nda Ni.ifus

Rumeli'de Osma.nl1 Devleti doneminde i;ogunlukla Ttirkler,
Amavutlar, S1rplar, Bulgarlar, Rumlar, U1ahlar ve <;ingeneler ya­
§amaktayd1. Makedonya bOlgesini ise, Osmanh Devleti'nin son
doneminde, Selanik ve Manastlr vilayetlerinin btiyi.ik bir boli.imii

9
Karpat, a.g.m., s. 30.

23
oltJ$urmaktaydi. Balkan Sa�1 ile ilgili yaptlan �alarda niifus
oranlanna yer verilmeye <;ali:;;tlmakla birlikte bu oranlar genellikler
tek kaynaktan al1nrn1�tlr.10 Osmanh Devleti'nin 1906/7 ytllarmda
yapilan ntifus sayimma gore rakamlar daha farkh goriilmektedir.

1906/7 ntifus sayimma gore Osmanh Devleti'nin Balkan Vi­

layetlerinin niifusu �oyledir:"

Edime 1.133.796
Selanik 921.359
Manast1r 824.828
Kosova 671.653
lskodra 89.848
Yanva 516.766
Toolam 4.158.250

&lime Vilayeti: &lime, Giimiilcine, Klrkkilise (Klrklareli),

Dedeagac;, Tekfurdagi (Tekirdag) ve Gelibolu'dan olu�maktad1r.
Bu vilayette: 618.604 Miisliiman12, 340.908 Rum13, 119.476 Bul­
gar, tnah yoktur. 23.836 Yahudi, 3386 <;ingene, 26.144 Ermeni
ve digerleri 1442 �iden14 olu�maktadir.

Selanik Vilayeti: Selanik, Serez ve Drama'dan ol�maktad1r.

Bu vilayette: 419.604 Miisliiman, 263.881 Rum, 155.710 Bulgar,
20.486 lnah, 52.365 Yahudi, 4736 <;ingene ve digerleri 4577 ki­
�iden olu�maktad1r.

Manastlr Vtlayeti: Manastlr, Serfice, Debre, ilbasan, GOrice'den

olu�maktad1r. Bu vilayette: 328.551 Miisliiman, 286.001 Rum,

10 Andonyan, a.g.e., s. 76-77

Karpat, Osmanl1 Niifu.su (1830-1914) Demografik ue Sosyal Ozellikleri,
Tarih Vakfi. Yurt Yay., istanbul 2003, s. 204-205.
12 Miisliimanlar'm hepsi aym <;atJ altmda gi:isterilmi�tir. Miisliiman Arna­
vut, Miisliiman Pomak gibi aynmlar yapilmam1�tJr.
'3 Rum tabiriyle istanbul Fener Rum Patrikhanesi'ne bagh olanlar ifade
edilmektedir.
14 S1rphlar i906/07 Osmanh niifus sayimmda ayn bir kalem olarak gi:is­
terilmemi�tir. Diger unsurlar ic;erisinde Enneniler, Rum Katolikler, Er­
meni Katolikler, Protestanlar, Latinler ve yabancilar vardir.

24
197.008 Bulgar, 5556 Ulah, 5459 Yahudi, 2104 <;ingene ve di­
gerleri 149 ki�iden olu�maktadrr.

Kosova Vilayeti: Kosova, Pri�tine, ipek, Senice, Prizren'den

olu�maktadir. Bu vilayette: 379.595 Miisliiman, 13.594 Rum,
272.818 Bulgar, Ulah yoktur. 1668 Yahudi, <;ingene yok ve di­
gerleri 3974 olu�maktadir.

i�kodra Vilayeti: Sadece Drac;'tan olu�maktadrr. Bu vilayette:

81.150 Miisliiman, 6098 Rum, Bulgar yok, Ulah yok, Yahudi yok,
<;ingene yok ve digerleri 2600 �iden olu�maktadir.

Yanya Vilayeti: Yanya, Ergiri, Preveze, Berat'tan ol�makta­

dir. Bu vilayette:225-415 Miisliiman, 286.592 Rum, Bulgar yok,
Ulah yok, 3677 Yahudi, <;ingene yok ve digerleri15 1082 �iden
olu�maktad1r.16

1906/07 Niifus sayimma gore, Alu vilayetteki niifusun etnik

ve dinsel dagtl1m1 �oyledir.

Miisliimanlar 2.052.919
Rumlar 1 . 197.074
Bulgarlar 745.012
Ulahlar 26.040
Yahudiler 87.005
�ingeneler 1 0.226
Ermeni(Edime) 26.144
Digerleri 13.814
Toplam 4.158.2J4l'l kisidir

15 Digerleri, vilayetlerin listede verilen Miisliiman, Rum, Bulgar, Ulah, Yahudi

ve <;:ingene niifuslanrun toplanarak, Cetvelde verilen vilayetin toplam nii­
fusundan c;1kart:J.larak elde edilm�r. Cetvele gore hesapland1gmda diger
unsurlann sayis1 daha az da olsa daha farkh c;ikabilmektedir. Bu durum
listeye yaztlrnayan �ka unsurlann da olabilecegi �klinde d�illm�r.
16 Karpat, a.g.e., s. 204-205.
c•J Vilayetlerin genel toplam1 ile milletlerin toplamlan arasmda 16 ki�ilik
bir fark c;1kmaktad1r.

25
 Son donemde Balkan Saval?lanyla ilgili yaptlan ara�tmna­
larda, Osmanh Devleti'nin Rumeli vilayetlerindeki niifuslanyla
ile ilgili olarak genellikle Aram Andonyan'm Balkan Saval?l kitab1
kaynak olarak gosterilmil?tir. Ancak Osmanh Devleti'nde 1906-07
yillan arasmda niifus sayim1 yaptlm11?tlr. Andonyan'm Osmanh
Devleti'nin Rumeli'deki alti vilayetinde verdigi niifus miktanyla
1906-07 niifus sayim1 arasmda yaklal?ik 739.000 kil?ilik bir fark
goriilmektedir.

Andonyan'a gore Osmanh Devleti'nin Rumeli'deki alb vila­

yetinin niifusu l?oyledir. '7

Edirne 1 .006.500
Selanik 1.165.390
Manast1r 846.495
Kosova 908.915
lskodra 322.000
Yanva 648.000
Toplam 4.897.300

Eciirne Vilayeti: 250.000 Miisliiman Tiirk, 3.000 Ortodoks

Tiirk, 370.000 Bulgar, 115.000 Miisliiman Bulgar, 3.500 Orto­
doks Arnavut, 220.000 Ortodoks Rum, 30.000 Ermeni, 15.000
Miisliiman <;ingene.

Selanik Vilayeti: 333-440 Miisliiman Tiirk, 446.050 Bulgar,

98.590 Miisliiman Bulgar, 168.500 Rum, 24.970 Ortodoks mah,
55.320 Yahudi, 22.200 Miisliiman <;ingene, 16.320 kanl?1k.

Manastir Vilayeti: 11.550 Miisliiman Tiirk, 330.800 Bulgar,

23.900 Miisliiman Bulgar, 6i.930 Rum, 64.945 Ortodoks mah,
218.650 Miisliiman Arnavut, 34.700 kanl?Ik.

Kosova Vtlayeti: 89.350 Miisliiman Tiirk, 25i.ooo Bulgar, 13.680

Miisliiman Bulgar, 112.870 Ortodoks S1rp, 150 Ortodoks Rum,
910 Ortodoks mah, 418.250 Miisliiman Arnavut, 2i.905 kaTil?1k.

'7 Andonyan, a.g.e., s. 76-77.

26
 i�kodra Vtlayeti: 12.000 Miisliiman Tiirk, 80.000 Miisliiman
Arnavut, 30.000 S1rp, 140.000 Katolik Arnavut, 10.000 Ulah,
40.000 Miisliiman S1rp, 5.000 Yahudi, 5.000 <;ingene.

Yanya Vilayeti: 10.000 Miisliiman Tiirk, 180.000 Miislii­

man Arnavut, 25.000 Katolik Arnavut, 110.000 Ortodoks Ar­
navut, 20.000 Bulgar, 110.000 Rum, 180.000 Ulah, 7.000 <;in­
gene, 6.ooo Y ahudi.

Balkan Sav�1 Oncesi Andonyan'a gore Alti vilayetteki niifu­

sun dag1hm1 �oyledir:

Miisliimanlar 1 .931.610
Rumlar 560.080
Bulaarlar 1 .417.050
Ulahlar 280.825
Yahudiler 66.320
Cinoeneler 49.200
SirDhlar 142.870
Katolik Amavut 65.000
Ortodoks Arnavut 1 1 3.500
Ortodoks Tiirk 3.000
Ermeni(Edirnel 30.000
Dicierleri 72.925
Toolam 4.732.380[ ' 1

Niifuslann Kar�Ila�tirtlmas1
1906n niifus sav1m1 Andonvan'a oiire Fark
Edirne 1 .1 33.796 1 .006.500 127.296 (-\
Selanik 921.359 1.165.390 244.031 r+i
Manastir 824.828 846.495 2 1 .667 (+l
Kosova 671 .653 908.915 237.262 (+)
lskodra 89.848 322.000 232.152 (+)
Yanva 516.766 648.000 131 .234 (+)
Toolam 4.1 58.2501 l
.. 4.897.300 739.050 r+l

C'l Aym yer, s. 76-77. Andonyan'm Vilayetlerin toplam ni.ifuslan ile fark11
milletlerden ve mezheplerden olu1?an vilayetlerin ni.ifuslan arasmda
i64.920 ni.ifusluk bir fark vard1r.
C J Karpat, a.g.e., s. 204-205.
..

27
 1906/7 niifus sayuruna gore ve Andonyan verdigi niifus bilgi­
leri arasmda fark fazla goriilmektedir. Bunun nedeni Andonyan'm
niifus bilgilerini nereden ald1gi ve niifus sa)'lmmm )'llmm belli
o}mamas1 onemli bir etkendir. iki niifus Sa)'lffilill kar�tl�t1rd1-
gim1zda Miisliimanlar'm en yogun oldugu Edirne vilayetinde,
Andonyan'a gore niifusun 127.276 daha az oldugu goriilmekte­
dir. Burada Osmanh Avrupa'smda Miisliiman niifusunun daha
az oldugunu gostermek amac1yla oryantalist bir bala� ac;1s1yla
niifus degerlendirilmi� olabilir. Andonyan'a gore, Selanik, Ko­
sova ve i�kodra'nm niifuslannm farlanm 230.ooo'in iizerinde
olmas1, dikkat edilmesi gereken bir durumdur. iki farkh niifus
bilgileri degerlendirildiginde toplam niifuslardaki farlan 739.050
olmas1, Rumeli'deki niifusun daha c;ok gayrimiislimler lehine
artngim gostermektedir.

Vtlayet Niifuslarmm Kendi ic;inde Boliimlere Aynlmas1

1906n niifus say1m1 Andonyan'a gore Fark

Miisliimanlar 2.052.919 1 .931 .610 121 .309 (-)
Rumlar 1 .197.074 560.080 636.994 (-)
Bulgarlar 745.012 1.417.050 672.038(+)
Ulahlar 26.040 280.825 254.745(+)
Yahudiler 87.005 66.320 20.685 (-)
Cingeneler 10.226 49.200 38.974 (+)
Ermeni (Edime) 26.144 (Edirne) 30.000 3.856 (+)
Dii_ierleri 13.814 72.925 59.1 1 1 (+)
S1rplar 1 42.870 1 42.870(+)
Katolik Amavut 65.000 65.000 (+)
Ortodoks Amavut 1 1 3.000 1 1 3.000(+)
Ortodoks Tiirk (Edime) 3000 3.000 (+)
Toplam 4.158.234 4.737.380 579.146(+)

Yukandaki tabloda Balkan Sav�1 oncesi iki farkh niifus

ka)'ltlannm kar�tla�tmlmalan verilmi�tir. Andonyan'a gore

28
Miisliimanlar'm Osmanh Rumeli'sinde 12i.303 eksik olmas1,
Bulgarlar'm niifusunun 672.038 fazla olmas1, Andonyan'daki
niifus bilgilerini tartI�mah hale getirmi�tir. 1906/7 Osmanh Nii­
fus sayimmda Rumlar'm niifusunun Andonyan'a gore 636.994
fazla gosterilmesinin sebebi, Ortodoks Ulahlar'm, Arnavutlar'm
mezheplerinden dolayi Rum niifusu i�risinde degerlendirilm�
olmasmdan kaynaklanabilir. Andonyan'a gore S1rplar'm sayis1
Osmanh idaresi i<;erisinde 142.870 verilmi� S1rphlann <;ogun­
lugu Kosova vilayetinde ya�amakta olup, az bir lasm1 da Ma­
nastir vilayetinde bulunmaktad1r. Bu iki vilayetteki niifus farla,
her iki niifus sayimmda 258.929'dir. S1rphlann niifusu buna
dahil edilse bile yine arada yakla�Ik 120.000 ki�ilik bir fark var­
d1r. iki niifus sayimmda en saghkl1 bilgi Yahudilere ait olam­
d1r. iki niifus arasmdaki 20.685'lik fark Andonyan'da, Edirne
vilayetindeki Yahudilerin sayismm verilmemesinden dolayid1r.
1906/7 Osmanh Niifus sayimmda bu vilayetteki Yahudilerin sa­
yis1 23.836 olarak verilmi�tir. Edirne vilayeti haricindeki diger
� vilayetteki Yahudilerin sayis1 3000 �iye kadar dii�mektedir.
Andonyan'm verdigi niifus istatistiklerinin yih bilinmediginden
dolayi, 3000 farkmm artmas1 veya azalrnas1 ihtimal dahilindedir.
Edirne vilayetindeki Ermeniler'in sayis1, 1906/7 sayimma gore
ve Andonyan'm verdigi veriler arasmda yine 3.856 bir fark ol­
dugu goriilmektedir. Burada Yahudi niifusu gibi Ermeni niifusu
da 4.000 civannda fazla gosterilmi�tir. Ermeniler Edirne vila­
yetinde dagm1k halde bulunmuyorlard1. Bu Ermeni niifusunun
19.014'ii Tekfurdag1 (Tekirdag)'nda ya�amaktayd1. Bu iki ornek
gostermektedir ki Balkan Sava�1'nda iddias1 olmayanlann niifus­
lan hemen hemen dogru olarak veril�tir. Andonyan'a gore Sa­
va� oncesi Bulgarlar'm, Rumlar'm, S1rplar'm niifuslan <;ok yiik­
sek gosterilmi�tir. Boyle bir yakl�1mda Balkan miittefiklerinin
hakl1hgm1 gostermek i<;in yapilm� bir oryantalist yakl�1mm iz­
lerini gormek miimkiindiir.

29
 Makedonya'da Niifus
Balkan Sava�1 oncesinde Rumeli'yi kendi aralannda payla�­
mak ic;in Bulgaristan, Sirbistan ve Yunanistan ittifak kurmu�lard1.
Bu iic; devlet, Balkan Sava�1 esnasmda Makedonya'yi payla�ma ko­
nusunda sorunlar ya�ad1lar. Bu sorunun ana nedenlerinden biri
miittefiklerden ozellikle Yunanistan ve Bulgaristan'm Makedonya
oolgesinin ba� �ehri olan Selanik'i kendi �ehirleri gibi gormesin­
den kaynaklanmaktayd1. Makedonya 20. Yiizyihn ba�lannda Se­
lanik, Manashr (Bitola) ve Kosova illerinin hemen hemen hep­
sini kapsayan bir biiyiikliige sahip idi.18
Balkanlar'da havamn iyice ismmas1, gazetelerde sava�m ola­
cagi yoniinde ozellikle Bulgaristan ve Sirbistan'da mitinglerin ya­
ptlmas1 bir sava�m c;ikacag1 yoniinde gazetelerde haberlerin art­
mas1 iizerine, Makedonya'da Miisliimanlar'm c;ogunlukta oldugunu
g6stermek amac1yla Gayret Gazetesi sahibi ve yazan Burhan Bey,
Makedonya ile ilgili olarak bir niifus cetveli yaymlam1�tlr. Bu cet­
velde dagtl1m �oyledir.
Makedonya'nm niifusu Trakya (Eclime ve Bulgaristan'm gii­
neyi), Elbanya (Amavutluk) haric;:'9

690.000 Tiirk is lam

350.000 Amavut is lam
1 1 5.000 Pomak is lam
205.000 Rum Fener kilisesine mensup.
210.000 Ulah Fener kilisesine mensup.
440.000 Bulgar
98.000 Musevi
20.000 K1pti

18
Karpat, Balkanlar'da Osmanl1 Miras1 ue Milliyetqilik, Tim� Yay., is­
tanbul 2012, s. 8.
19 Hi/onet, nr. 17, 17 Agustos 1912, s. 3.

30
 Cetvelde de goriildiigii gibi Makedonya'da Miisliimanlar'1
Tiirkler, Arnavutlar ve Pomaklar olu�turmakta olup bunlarm top­
larn niifusu Gayret Gazetesi'ne gore 1.155.000 idi. Osmanh Dev­
leti 1906/7 niifus sayimrna gore, Miisliimanlar'm niifusu 1.127.750
olup aradaki fark 27.25o'dir. Bu farkmda Savru?m hal?ladigi 1912 yill
Ekim ayma kadar artmas1 dogal �tlanmal1drr. Andonyan'a gore
ise Makedony<J "daki ii<; vilayetteki Miisliimanlar'm sayis1 1.207-414
olup bu Gayret Gazetesi'nin verdigi sayidan 52.410 fazladir.
Gayret Gazetesi'ne gore Makedonya'da 440.000 Bulgar va­
tandru?I var iken, 1906/7 saym.ma gore 625.536, Andonyan'a gore
ise 1.027.850 Bulga� niifusu vardir. Gayret Gazetesi <;Ikabilecek
bir sava� kar�1smda Makedonya'daki Bulgar sayis1m az gostere­
rek, Osmanl1 idares1 yoniinde Bulgarlar'm niifusunu az goster­
mi�, Andonyan ise Oiyantalist bir yakla�1mla Bulgarlar'm sayi­
sm1 oldugundan <;ok <;ok fazla gostermi�tir.

Balkan Sava�1'mn devam ettigi bir donemde Bulgar gazete­

leri ile Yunan gazeteleri Selanik' e dair niifus bilgileri vererek bu­
rasmm kendilerine ait olduguna a<;Iklamaya c;a.h�m1�lard1r. Sela­
nik vilayetinde ekseriyetle Bulgarlar'm YW?ad1gim iddia eden Re<;
Gazetesi'ne ka�1hk, Atina gazeteleri, Selanik'e bagh ii<; sancak
ile ilgili olarak niifus bilgileri yayinlam1�lardir.20Atina'dan Figaro
Gazetesi'ne gonderilen haberde, Bulgaristan Ticaret Nezareti'nden

20 Alemdar, nr. 173, 11�ubat 1913, s. 2; Yunanistan gazetelerinin verdigi bil­

giler gen;egi yans1trnarnaktad1r. Selanik vilayetinde Rum niifusu fazla g6s­
termek i�in Miisliimanlar'm sayism1 da fazla venn�lerdir ,\tina gazeteleri­
nin verdigi niifus bilgilerine gore Selanik Vtlayeti 736.000 islam, 371.000
Rum, 170. 802 Bulgar, 68.735 Musevi, 40.908 illah, ve 2.214 Katolik'ten
ibarettir. Aynca Atina gazeteleri Drama Sancagm1 ornek vererek burada
2.120 Bulgar'a ka�1hk 424.100 islam'm Ya!iad1g1m yaznu�lard1r. Oysaki
1906/7 Osmanh niifus sayimma gore Drama Sancagmda y�ayan 4.195
Bulgar, 124.850 olarak verilm�tir. Atina gazetelerinin Drama �hrindeki
niifusu bu kadar fazla gostennelerini, basla hatas1 olarak degerlendir­
mek gerekir. 124.ooo'in 424.000 olarak yanh�hkla yaztld1g1 si:iylenebilir.

31
Popof, Sofya'da, Selanik'in gelecegi hakkmda bir konferans verir­
ken, Yunanistan siyasetinden bir yetkili de Selanik'in gelecegine
<lair beyanatta bulunmu�tur. Popof, Selanik'in Bulgaristan'a ait
oldugunu, <;iinkii Bulgarlar'm memleketi olan Makedonya'nm
merkezinin Selanik oldugunu soylem�tir. Yunanistan siyasi yet­
kilisi ise Selanik'in Yunanhlar'a ait oldugunu niifus bilgileri vere­
rek a<;Iklamaya <;al1�m1�tlr.21 Selanik'i payla�amamak, II. Balkan
Sav�1'mn <;Ikma nedenlerinden birisi olarak one <;1kmaktadir.

Selanik Vilayeti ve Niifus

Balkan Sava�1'nda payl�tlamayan �ehir olan Selanik, cog­
rafi olarak stratejik bir konumda bulunmaktadir. Selanik Vila­
yeti idari olarak Merkez, Siroz (Serez), Drama ve T�oz sancak­
lan olmak iizere dart sancaga aynlm1�h. Bu sancaklara bagli
kazalar ise �unlardir.

Merkez Sancagi: Merkez, Aynaroz, Vidine (Vodina olmal1),

Ustrumca, Tikv�, Ksendire, Karafei:ye, Avrathisan, Kevgili (Gevgili
olmal1), Doyran, Yenice-i Vardar, Langaza, Katrin, Karacaabad.

Siroz Sanragi: Merkez, Cuma-i Bfila, Razhk, Nevrekop, Men­

lik, Demirhisar, Menlik ve Petri<;.

Drama Sancagi: Merkez, Kavala, �ban, Robc;oz ve Prave;;te.

T�oz Sancagi: Sadece merkezden ol�an bir kazas1 vardir.

21 Tanin, nr. 1583, 27 Nisan 1913, s. 3; Selanik niifusu, i.300.000 den fazla
gi:isteril�, bu niifustan 207.217 Bulgar, 485.555 Turk, 373.277 Rum ol­
dugu ifade edilerek Rumlar'm saytS1 oldugundan c;ok fazla gosterilm�tir.
Ayru durum Manasbr Vtlayeti ic;inde de gec;erlidir. Manastlr'da 1.091.101
niifus, bunun ic;erisinde 362.737 Bulgar 397.297 Turk ve 317.272 Rum
oldugu ifade edilmi�ir. Aynca Yunanb yetkili, "Tii rkler'in Selanik'i fet­
hettigi bir donemde B ulgarlar'm sebat ettigi s0yleniyor. Oysa Tiirkler
Selanik'i i�gal ettiklerinde Selanik'te Bulgar yoktu. Son otuz ytld1r Bul­
garlar buraya iskan edilmeye ba�landi" diyerek vermi� oldugu niifus bil­
gilerinin dogru oldugunu ispatlamaya c;a11�m1�Ir.

32
 Boylece Selanik Vilayeti merkez kazalarla birlikte toplam
yirmi sekiz kazaya boltinm�tti. Selanik, cografi ve idari yap1s1
kadar, iktisadi, siyasi ve sosyal yontiyle de onemli bir kentti. Os­
manh Devleti'nin kapitalist dtinya ekonomisiyle btittinl�mesi ve
sistemin ic;erisinde bir uc; oolgeye donti�meye b�lamasmda Sela­
nik Llmam'yla hinterlandmm saglad1gi katki btiytiktti.22 Bundan
dolayi da kozmopolit bir yap1ya sahipti. Independent Gazetesi,
Merkez Selanik ntifusuyla ilgili olarak bir istatistik yayinlam1�hr
bunu jktiham Gazetesi almt1 yapm1�t1r. Buna gore Selanik Vila­
yeti ntifusu �oyleydi:2J

MezheD Erkek Kadin Toolam

Islam 248.650 237.575 486.225
Rum 161 .276 100.353 261.629
Bulaar 230.532 108.525 339.057
Musevi 26.169 25.588 51.757
Ulah 14.558 1 2.958 27.516
Bulaar Katolik 2.359 2.359 4.718
Cinaene 3.267 3.104 6.371
S1ro 385 287 672
Ermeni Ortodoks 1 76 80 256
Protestan 642 644 1 .286
Ermeni Katolik 10 15 25
Latin 10 5 15

Independent Gazetesi bu ntifus bilgilerinin eksikliginden bah­

sederek, ntifus cetvelinin gerc;egi gostermedigini bir ornekle ac;ik­
lamak istemi�tir. Gazete yalmz Selanik ii;erisinde Musevilerinin
ntifusunun 70.000 civannda oldugunu oysa yukandaki cetvelde
51.757 olarak verildigini iddia ederek ntifus bilgilerinin dogru ol­
mad1gm1 vurgulamaya c;a11�m1�hr. Selanik vilayetindeki Musevi­
lerin sayis1, 1906/7 ntifus sayimma gore 52.365 Andonyan 'a gore

22 Selahattin Bayram, Osman/1 DOneminde Sela11ik Limam:186C)-1912, Ba­

sllmam1� Doktora Te-zi, istanbul Oniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitii sii,
istanbul 2009, s. 16.
23 iktiham, nr. 17, 13 Mart 1912, s. 3.

33
ise 55.320 gosterilmii;;tir. Bu iki verinin rakamlan birbirine yakm
iken Independent Gazetesi'nin Selanik'in merkezindeki Musevi
sayis1m 70.000 civannda verm�tir.
1906/7 Osmanh Niifus Sayimma gore Selanik Vtlayeti nii­
fus cetveli §6yleydi:24

MezheD Erkek Kad1n ToDlam

islam 21 8.429 201.175 419.604
Rum 1 36.138 1 27.743 263.881
Bulqar 83.510 72.200 1 55.710
Yahudi 26.183 26.2 1 2 52.365
Ulah 1 0.883 9.603 20.486
Bulaar Katolik Yok Yok Yok
Cinqene 2.455 2.281 4.736
Sim Yok Yok Yok
Ermeniler 423 214 637
Protestan 1 78 151 229
Ermeni Katolik 34 24 58
Latin 18 13 31

Andonyan'a GOre ise Selanik Vilayeti Niifusu 96yleydi:25

Islam 432.030
Rum 168.500
Bulaar 446.050
Yahudi 55.320
Ulah Ortodoks 24.970
Miisliiman Cinqene 22.200

Bu niifus istatistiklerinin verilmesinin ve kar§tlai;;tmlmas1-

nm nedeni, Rumeli'de 20. yiizytlm bai;;mda niifus konusundaki
farkh verileri degerlendirmek ve oolgeyle ilgili niifus bilgilerini
daha iyi yorumlamak suretiyle kaynaklar arasmdaki farkhliklan
ortaya koymakbr.

24 Karpat, a.g.e., s. 204-205.

25 Andonyan, a.g.e., s. 76-77.

34
Birinci Bolum
 Kiliseler ve Mektepler Kanunu
(3 Temmuz 1 9 1 O)

Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun

Ortaya �1kmasmm Nedenleri
Osmanh Devleti'nin millet sistemi i<;erisinde yiizytll ar bo­
yunca Yal?ayan Balkan milletleri, 1789 Fransiz ihtilali'nden sonra
ortaya <;1kan milliyet<;ilik ve ozgi.irliik akimlanndan etkilenm�­
lerdi. Balkanlar'da XIX. yiizytlm bal?lannda, ilk olarak Sirplar, Os­
manh Devleti'ne kar�1 ayaklanmalar ba�latm1�, bu ayaklanmalara
Avrupah biiyiik devletler de destek vermi�tir. Bu <;�la Bulgar­
lar da kendilerini ifade edebilmek, kendilerinin bir ulus oldugunu
gostermek, aynca kendi kiliselerini ve kendi dilinde ibadet yap­
mak i<;in giri�imlerde bulunmu�lard1. Bu siire<;te Osmanh Dev­
leti de Rumlar'a ka�1 bir denge unsuru olarak Bulgarlar'1 des­
teklem�ti.
Bu ama<;la 10 Mart 1870 tarihinde Osmanh Devleti tarafm­
dan Bulgar Eksarhanesinin kurulmasma izin verilmesiyle Bulgar­
lar kendi kilisesinde ve dilinde ibadet yapma hakkm1 kazanm1�­
lardi. "Eksarhane a<;ilmadan once Bulgarlar Rum Patrikhanesi'ne
baghydtlar. Rum Patrikhanesi'nin, Bulgar kilisesine kar�1 <;1k­
masmdan dolayi se<;imle gelen Egzark Antimos 1872 ytlma ka­
dar sultanm beratm1 alamadi. 1871 yilmda ise Ali Pa�a olmii�,
yerine Mahmud Nedim Pa�a Sadrazam olmu�tu. Mahmud Ne­
dim Pa�a, Rus sefiri General ignatiyefm isran iizerine 16 Ni­
san 1872'de Antimos'un se<;imini onayladi. Sonra da Antimos'a

37
Mecidiye N�aru verildi. Sultamn beratma ragmen, Fener Patrik­
hanesi, Antirnos'a onay vermedi.
Bulgarlar, Fener Rum Patrikhanesi'nden aynldiktan sonra
hizla c;al�maya ba1?ladtlar. Daha � ytl once Makedonya'da her
1?ey Rum iken, iki yil i<;erisinde Makedonya'da biiyiik Bulgar kit­
lesi meydana geldi. Bu dini faaliyetin gerisinde siyasi propaganda
da alm11? yiiriimii1?tii. Bu durum isyana zemin hazrrhyordu. Nite­
kim 1872'den 1876'daki Bulgar ayaklanmasma kadar, dort ytl bo­
yunca Bulgar okul ve kiliselerin kapattlmas1, hapis, siirgii n, vs. ge­
l�meler giinliik olaylardan saytldi."1
"1877-78 Tiirk-Rus sav�lllll1 b�hca sonu<;larmdan biri Dogu
Sorunu'nun, ozellikle Tiirkiye'nin payl�tlmas1 sorununun yoniinii
tamamen degi1?tinnek oldu. bteden beri siire gelen bir gorii1?e
gore, Osmanh imparatorlugu ka<;mtlmaz bi<;imde Avusturya'mn
veya Rusya'mn ya da her ikisinin ortakl�a payma dii1?en miilktii.
1877-78 sav�mm sonucu bu go�ii temelinden degi1?tirdi. Yeni
gii<; ortaya <;ooyordu. Bu gii<; Balkan devletleri grubuydu. Bu grup
Osmanh imparatorlugu'nun dogrudan dogruya vfuisi oluyor, hem
Rusya'yi hem de Avusturya'yi bir yana itiyordu. Nitekim Berlin
Antla1?masmdan umduklarm1 bulamayan Balkan uluslan birbir­
leriyle <;a�maya girdiler. 1885 ytlmda Bulgarlar1a S1rplar'm sa­
v�mdan Bulgarlar zaferle <;tlm. Bulgarlar daha sonra kendi Slillr­
lan i<;erisinde bulunan Rumlar'a �1 katliama giri�er. Onlarm
binalanm yakttlar, kiliselerini i1?gal ettiler."2
Balkan uluslannm birbiriyle siirekli kavgal1 olmalarmm ne­
deni aslmda Alman siyaseti idi. "Almanlar 1878 Berlin antla1?mas1
sayesinde b�an kazanm� oluyordu. Alman yaytlmas1 oniinde,
Ege yolunun a<;ik kalmas1 i<;in, Balkan devletlerinin engel mey­
dana getirmemesi gerekiyordu. Bunun i<;in de siirekli olarak kav-
1
Andonyan, a.g.e., s. 96-<)7.
Ayru yer, s. 44-45.
gah kalmalan, birbirlerini zayiflatmalan, yabanc1 miidahalelere
ka�1 birlikte olmamalan gerekiyordu. Berlin kongresinde yap1-
lan toprak gorii�mesinin gayesi de bu olmu�tu. Avusturya tetikte
bekliyordu. Balkan devletlerinin �tl1kl1 z1tltl<lanm ve kinlerini
-sonmeye yiiz tuttugu anda- hemen Avusturya canland1rmaya
hazmh. 1885'te S1rplar'1 Bulgarlar'a ka�1 sav�a iten de buydu.
Amac1, Sirplar'm dikkatini Adriyatik laytlarmdan b�ka yere <;eVir­
mek ve Bulgaristan aleyhinde geni�lemeye sevk etmekti. Elbette
ki, bu durum, Sultan II. Abdillhamid'in de �ine geliyordu. Zira,
Balkan milletlerinin birl�mesi, imparatorlugun Avrupa toprak­
lanm tehlikeye sokabilirdi. Onlar, aralannda kavgaya tutu�tukc;a
kendisi de onlara yeni anl�mazhk konulanm yarahyordu."3

Bu durum Osmanl1 Devleti ac;1smdan, Balkan milletlerinin

giic;lii olmachgi durumlarda gec;erli olabilirdi. Oysa, ozellikle 19001ii
ytllann ba�mda Balkan milletleri gitgide giic;lenmekteydi. Ozel­
likle Bulgaristan kendi ordusunu giic;lendiriyordu. Amk bir ben­
lik sava�ma girilmi�ti. 1901 yilmda ise Rumlar'la Bulgarlar ara­
smda kan11 c;a�malar oldu. Belki ilk b�larda kiliseler meselesini
gormezden gelen II. Abdill hamid, bu meseleyi c;ozmek ic;in salta­
natmm son ytllannda gi�imde bulunmaya ba�lam1�tI. Kiliseler
meselesini once Sultan II. Abdill hamid 1908 ytlmda M�rutiyeti
ilan ettiren ittihad ve Terakki daha sonra II. Abdiilhamid'i taht­
tan indirmi� kiliseler ve mektepler meselesini c;.Oziime kavu�r­
mak ic;in biiyiik c;aba sarfetmeye koyulmu�tu.

Sultan II. Abdillhamid doneminde Bulgaristan Prensligi kili­

seler ve mektepler meselesinin halledilmesi ic;in giri�imlere b�la­
m�tI. Bulgaristan, Osmanh Devleti'nden meselenin bir an once ele
al1nmas1 ic;in c;ah�malar yapmasm1 istemi�. Bu konuda, Osman11
Devleti tarafmdan, Bulgar Prensligi'ne raporlar verilm�tir. Bu ra­
porlarda �ikayet konusu olan kiliseler meselesinin ar�tinlmas1

3 Aym yer, s. 46.

39
haklanda Mezahip idaresi (Mezhepler idaresi) ile Dfilliliye Ne­
zaretive �ura)'l Devlet'den gelen s Mart 1907 (20.M.1325) tarihli
tezkerede, kiliseler meselesinin i;i::iziimiinde, Rum Patrikhanesi
ve Bulgar Eksarhanesi'nden hirer ki�i istenilmesinin uygun ola­
cagi bildirilmi�tir.4
Kiliseler hakkmdaki i;eki�meler devam ederken Rum Pat­
rikhanesi, kilise ve mekteplerin in�aatl ve tamiratJ. hakkmda is­
teklerini bildirir bir raporu Osmanh Hiikiimeti'ne gi::indermi�tir.
Bunun iizerine, Adliye ve Mezahip Nezareti (Adalet ve Mezhep­
ler Bakanhgi)'ndan, �ura)'l Devlete gonderilen dileki;ede, kiliseler
ve mektepler konusundaki yaz1�malann i;ok uzad1gindan bahse­
dilmektedir. Kilise ii;in almm1� olan in�aat malzemelerinin tama­
men hasar gordiigii, kilisenin 1890 tarihinden beri tamiratlna ve
in�asma ruhsat talep edildigi belirtilmi�tir. in�aat1 yanm kalan
kiliselerin tamamlanmas1 ii;in Rum Patrikhanesi tarafmdan �u­
ra)'l Devlet'e bir cetvel gi::inderilmi�tir.s
M�rutiyet ilan edildikten sonra da kiliseler meselesinin i;i::i­
ziimii ii;in <;alll?malar devam etmi�tir. Osmanh Hiikiimeti, yuka­
nda belirtilen yaz1�malar iizerine Manastlr Vilayeti dfillilindeki
tartl�ma konusu olan kiliseler hakkmd a eski durumun korun­
mas1 ii;in, her iki tarafm muvafakatm1 almll?tlr.6 Olaylann devam
etmesi iizerine ManastJ.r vilayetinden Dfilliliye Nezareti'ne i;eki­
len telgrafta, Kesriye Kazas1'mn, Kalandirob Koyii ahalisinin ka­
fll?Ikliktan (igti�a�at) once Rum Patrikhanesi'ne mensup olduklari
bildirilm�tir. Kafll?1khklan takip eden zamanda koy halki Bulgar

4
B�bakanbk Osmanb �ivi (BOA), irade Husfisi (i. HUS), 151/08-M.1325
(20.M.1325/05.03.1907). Bu meseleyi ilk i;oziime kavu�tu rmak isteyen
belgenin tarihine bakt1g1m1zda Sultan II. Abdiilhamid idaresindeki yo­
netimdir.
5
BOA, �ura-)'I Devlet (�D). 2769/22 (19.Z.1325/23.08.1908).
6
BOA, Dahiliye Nezareti MektGbi Kalemi (DH . MKT), 2718/73
(02.M.1327/25.ou909).

40
eksarhanesine intisap etm�lerdir. Ancak Kalandirob koyli.ilerinin
bu intisab1 (sec;imi) Osmanh Hi.iki.imeti'nce kabul edilmem�tir.
Kalandirop koylilleri M�rutiyet ilan edilene kadar Bulgar eksar­
hanesiyle irtibatlanru devam etmi�lerdi. Ancak daha sonra, bir­
ka� hane halkmm tekrar patrikhaneye gec;mesi i.izerine, Bulgar­
lar tarafrndan Kalandirop Koyi.i'ndeki kilise kapattlm1�t:Ir. Ortaya
c;ikan bu olay i.izerine bu koyi.in eksarhaneye mi veya patrikha­
neye mi tabi olmas1 gerektigi, kilisenin statiikosunun korunmas1
veya hangi tarafa verilecegine dair Osmanh Hi.iki.imeti'ne bir yaz1
gonderilmi�tir.
Dfiltiliye Nezareti'nden verilen cevapta: H ristiyanlar ara­
smda kan�Ik11k konusu olan kiliseler maddesi hakkmda bir ka­
nunun Meclis-i Mebusan'da mi.izakere edildigi ve Osmanh Hi.i­
ki.imeti tarafmdan bir kanun c;ikanlmasma karar verildigi ifade
edilmi�tir. Kiliseler kanununun �ikanlmasma kadar statiikonun
korunmas1 ve kan�1khgm ortaya c;Ikttgi 19017(1319) senesinden
beri Bulgar cemaatinin yerinde oldugu, statiikonun koyde �­
altJ. seneden beri Bulgar cemaati lehinde bulundugu bildirilmi�­
tir. Sonu�ta kilisenin Bulgar cemaatine b1rakilmasma karar ve­
rilmi�, Rum cemaati tarafmdan meydana gelebilecek tecavi.izlere
meydan verilmemesi ve tedbir almmas1 Osmanl1 Hi.iki.imeti tara­
fmdan, ilgili kazadaki yetkililerden istenm�tir. 8
Dfiltiliye Nezareti'nden Sadaret'e yaz1lan tezkerede ise, bu
iki unsur arasmda t�ma konusu olan kiliselerin bir karar al1-
nana kadar eski halin korunmas1 Filorina kaymakam11Sina bildi­
rilmi�tir. Buna gore m�rutiyetin ilanma kadar kapal1 olan kilise­
ler sonradan Bulgarlar tarafmdan a�tlm1�t1. Bu ac;1lan kiliselerin
kapanmas1 mi.imki.in olmamakta, bundan dolayi Rumlar !?ikayette
7
Belgede sadece 1319 (1901) yih olarak verilmi¥ir. Ay ve giin olmad1gm­
dan dolayi bu tarih hicri ytla gore degerlendirilm�r. Rumi takvime gore
1319 (1903) yilma tesadiif etmektedir.
8 BOA, DH. MKT. 2732/40 (16.M.1327/08.02.1909).

41
bulunmaktad1rlar. Manast::I r idare meclisi tarafmdan gelen maz­
batamn bir an once c;Oziime kavu1?mas1 istenmi1?ti. Manast::I r vi­
layetince de bu konuda c;abuk bir karar almmas1 gerektigi ile il­
gili olarak bahsedilen konu hakkmda Manastrr Vtlayeti tarafmdan
Sadaret'e bir yaz1 gonderildigi ifade edilmil?tir.9
M�rutiyet ilan edildikten sonra II. Abdillhamid'in hfila padi­
l?ah oldugu donemde, Rumlar bir taraftan Bulgarlar'1 1?ikayet eder­
ken; diger taraftan kendileri de Bulgarlar'a ait Doyran, Gevgili ve
Giimiilcine'deki kilise ve mektepleri zapt etmil?lerdi. Bu olay iizerine
Bulgarlar, Rumlar'1, Osmanh Devleti'ne 1?ikayet etmi1?lerdir.10
Rumlar1a Bulgarlar arasmda bu kan1?1khklann devam etmesi
iizerine hiikiimet, kan1?1kl1k <;1kan koylerde, ahalinin <;ogunluguna
gore karar verilmesi gerektigini vurgularml?t::lr. Bulgarlar'm bu ka­
rardan rahats1z oldugu ve bu karann bir nizamname layihas1 ol­
mas1 durumunda, kiliseleri gizlice yakacaklanna <lair haberler alm­
m11?t:Ir. Osmanh hiikiimet tarafmdan bu koylerde tedbir almmas1
istenmi1?tir." Siroz (Serez)'da da buna benzer olaylar <;1kmas1 iize­
rine Selanik Vtlayeti bu konudaki go�lerini Sadarete bildirmi1?tir'2
Rumlar1a Bulgarlar arasmdaki kiliseler ve mektepler mese­
lesinin iyice 1?iddetlenmesi iizerine Dahiliye Nezareti, Sadaret'e
kiliseler ve mektepler hakkmda bir kanunun <;1kanlmas1 gerekti­
gini bildirmi1?tir. Bu yaz1da kanunun neden <;1kartlmas1 gerektigi
de anlattlm1.1?t:Ir. Manastir vilayetinden gelen telgrafa gore, alman
kararlardan memnun olmayan Rumlar bir taraftan alman karar­
lan ge<;ersiz lolmaya <;al1.1?m1.1?lar, diger taraftan ise Bulgarlar'a kal'1?1
tehdit savurmul?lardir. Asayi1?i bozmak i<;in Vi�te ve Filorina'da
9 BOA, DH. MKT. 2735/83 (18.M.1327/10.02.1909).
10
BOA, DH. MKT. 1304/11 (26.M.1327/18.02.1909).
BOA, Rumeli Miifetti!?ligi Manasbr Evralo (TFR+MN), 186/18532
(05.S.1327/26.02.1909).
12
BOA, DH. MKT. 2884/63 (8.B.1327/26.7.1909).

42
mitingler diizenlemi!?lerdir. Sadaret bu konuda bir karar alml!?br.
Bu karara gore, asayi!?i saglamak i�n haz1rlanan kanunun, �urayi
Devlet� ele almd1gi, Hiikiimet Enciimeni tarafmdan tasvip olun­
dugu ve Meclis-i Umumiye'ce g6rii!?illmesi ve tasdik olunmas1 i<;in
gonderildigi bildirilmi!?tir. Meclis-i Umumiye'den verilecek kara­
nn beklenilmesi gerektigi de vurgulanm1!?tlr. 13
Bulgarlar1a Rurnlar arasmda kiliselerin hangi tarafa ait ola­
cagi meselesi devam ederken Ulahlar da kendilerine ait kilise­
lerinin olmas1 gerektigine <lair bir tebligat:J. Bi.ikr�'teki Osmanh
Ulah Talebe Cemiyeti vas1tas1yla, Adliye ve Mezahip Nezareti'ne
gondermi!?tir. Buna <lair Sadaret'ten, Dahiliye Nezaretine gonde­
rilen yaz1da, Rumlar'la Bulgarlar arasmda <;e�me konusu olan
kiliseler kanununun sekizinci maddesinin, Ulahlar'1 kapsama­
dig1 vurgulaililll!?tlr. Ulahlar'm iddialanmn, Rumlar'la Bulgarlar
arasmda meydana gelen ihtilaf sorununa benzemedigi ifade edil­
mi!?tir. Ulahlar'm kendilerine bir reis se<;meleri gerektigi, Rum
Patrikhanesi'ne tabi olduklan ve ecdatlanna ait olan kiliselerden
mahrum edilmeyecekleri belirtilmi!?tir.14
Yukanda da belirtildigi i.izere, Kiliseler Kanununun haz1rla­
narak Meclis-i Umumiye'ye gonderilmesinin i.izerinden yedi ay
gibi bir siire ge<;mesine ragmen kanun <;ilanaml!?br. Bunun iize­
rine Selanik Vilayetinden gonderilen !?ifreli bir telgrafta Vali ib­
rahim Bey, "Kiliseler Kanununun hala <;1kanlamam1!? olmas1,
pek fena tesir hastl ediyor. Kanun, Bu donemde de <;ikanlamaya­
cak olursa, asayi!?i ihlal edecek neticeler doguracaktir." !?eklinde
ikazda bulunmll!?tur.
Dahiliye Nezareti tarafmdan bu telgrafa verilen cevapta: "Krum­
nun <;Ikartlmasma <;ah!?tlmaktadrr. Meclis-i Mebusan'm gi.indemine

13 BOA, Dahiliye Nei.areti Muhaberat-1 Umumiye idaresi (DH. Mui), 5-3/16

(25.N.1327/10.10.1909).
14 BOA, DH. MUi 93/10 (28.R.1328/08.05.1910).
.

43
ahnm1�tI, gec;en Per�embe giinii ruznameye dahil edilmi�tir. Bu
konuda <;al�malar devam etmekteclir"15 denil�tir. Vilayetlerden
gelen telgraflarda kiliseler ve mekteplerle ilgili kanununun bir an
once <;i.kanlmas1 gerektigi vurgulanirken, meclis tarafmdan kilise­
ler kanununun bir tiirlii <;ikanlamamas1 dikkat c;ekicidir.

Bulgaristan Firka (Parti) Reisi Danef1n Atina Ziyareti ve

lki Olke Arasmda lttifak1n Meydana Geldigi Dii�iincesi
Kiliseler Kanunu'nun, meclis tarafmdan, kanun maddesi ola­
rak, <;ikartlmak i<;in giindeme geldigi 1910 y1h Haziran aymda, Bul­
garistan ile Yunanistan arasmda ittifak haberlerinin ortaya <;ikma­
sma neden olan olay, Bulgaristan'da parti ba�kam olan Danefin
Atina ziyaretidir. Selanik vilayetinden alman telgrafta Vali Ibrahim
Bey, "Daha once de bildirildigi iizere Selanik vilayetinde, Bulgar
ve Rum <;eteleri birlikte hareket etmek i<;in <;a.11�maktachrlar. Ani
bir kan�ikliktan endi�e etmekteyiz. Askeriye de aym dii�i.incede­
dir. Bulgarlar'm, Yunanistan Hiikiimeti ile Osmanh Devleti'nin
aleyhine Avusturya'mn da dahil oldugu bir ittifaka mecbur his­
settikleri Bulgar Konsolosu Kemin Ester tarafmdan baz1 zevata
a<;iklamada bulunulmu�tur"16 demektedir. Yaptlmas1 dii�iiniilen
ittifaki onlemek i<;in imkanm mevcut oldugu ve birka<; giin i<;inde
ittifak t�ebbiislerinin onlenmesi i<;in <;al�malann yaptlmas1 Se­
lanik Valisi tarafmdan talep edilmekteydi.

Yukaridaki telgrafya Osmanh Hiikii meti tarafmdan verilen

cevapta, Hariciye Nezareti tarafindan Sofya'da Danefle go�tiigu
ve bu gorii�me neticesinde boyle bir istihbaratin asils1z oldugu­
nun anl�1ld1gi belirtilmi�tir. Hiikiimete gore tamamen birbirine
zit bulunan iki unsurun ittifak etmelerine imkan yoktu. Ne surette
ittifak edecekleri konusundaki bilgi eksiktir. istanbul'daki Bulgar

'5 BOA, DH. Mui. 99/42 (21.Ca.1328/31.05.1910).

16
BOA, DH. MUi. 104-1/43 (13.C.1328/2i.06.1910).

44
Konsolosunun ifadesi ise, ba.ZJ. meseleleri kabul ettirmek i<;in ooyle
bir sozi.in soylenm� olabilecegini ongormekteydi.17 Anlalltldigi ka­
danyla Danefin Yunanistan ziyareti, Avrupa baslillilda Yunanistan
ile Bulgaristan arasmda bir ittifak sagland1 gibi yanhi;; anlamaya
sebep olmui;;tur. Bu haberlerin de Osmanl1 Devleti ii;erisinde bu­
lunan ve ittihad ve Terakki ka�1tI olan ba.ZJ. kii;;iler tarafmdan, Ki­
liseler ve Mektepler Kanunu'nun Balkan milletlerini birlei;;tirdigi
i;;eklinde yanl1i;; yorumlara neden oldugu kuvvetle muhtemeldir.

Avrupa Bas1n1nda Balkan ittihad1 Haberlerinin Yer Almasi

Kiliseler Kanununun Ayan Meclisi'nde giindeme almd1gi 1910
ytl1 Haziran aymda, Neue Freie Presse18 Gazetesi'nin 22 Haziran
tarihinde Berlin muhabirinden aldigi haberde;
Balkan ittihad1mn (birliginin) Belgrad'da saglandigi bildiril­
mektedir. Nitekim, <;etine (Karadag) Saraymda, Bulgaristan Krah
Ferdinand1a Veliaht Boris, italya Kral ve Kralii;esi (Karadag Kral1
Nikola'mn luz1), Rus Grandiik Nikola Nikolayevi<; ve ei;;i (Karadag
Kral1mn obi.ir luz1), S1rbistan Veliahdi Aleksandr ve kiz kardei;;i
Elena (i.kisi de Kral Nikola'nm torunlan) bir araya gelmii;;lerdi.19
Bu ittifakm, Rusya ve Di.ivel-i Garbiyenin (Avrupa devletleri)
sevk ve idaresi altmda oldugu ifade edilmii;;tir. Bulgaristan Kral1
Ferdinand'm, Debre'ye Makedonya S1rplan'ndan bir metropolit

17 Aym yer.
18 Avusturya'da c;ilcan bir gazete.
1 9 Andonyan, a.g.e., s. 65. Andonyan yukandaki ac;1klamarun devammda
�u ifadeleri kullanm�tlr. "Bir araya gelen davetliler arasmda bir de i.inli.i
siyasi �siyet bulunmaktayd1. Osmanb Devleti'ni temsil eden Hi.iseyin
Hilmi P�'dir. Balkan ittifaki si.irprizinin ti.im di.inyaya �lana c;evirdigi
bir s1rada, Hilmi P� acaba ne d�i.inmekteydi? 1910 ytlmm o tac; giyme
gi.ini.ine <;etine saraymda toplanan "aile meclisinin, kurulmak i.izere olan
balkan ittifaki'nm bir gizli oturumundan hll!lka bir �ey olmad1gm1 aklm­
dan gec;iriyor muydu?"

45
atanmasmdan dolayi, son zamanlarda S1rbistan1a aralanmn iyi
olmadigi belirtilmi�tir. Buna ragmen Kral Ferdinand'm bu ittifaka
biiyiik devletlerinin zoruyla dfillil olacaf;I vurgulanm1�r.
Neue Freie Presse Gazetesi'nde bu haberlere �iiphe ve tered­
diitle baktlmasm1, istanbul Hiikiimeti'nde ise boyle bir ittifaka
dfillil olma gibi bir istegin olmadigi ifade edilmi�tir. Bulgaristan
Devleti'nin de ooyle bir ittifaka kattlma niyetinde ohnadigi birc;ok
defa yaztlnu�br. Belgrat ile <;etine arasmdaki il�kilerin hayli gergin
oldugu ifade edilmi�tir. Neue Freie Presse Gazetesi yorumunda,
"Bu ittifak haberinin s1hhatine inanilamaz" demekteydi. 20
Neue Freie Presse Gazetesi, Belgrad'da Balkan ittihadina ha­
kikat goziiyle baktld1gina dair gelen haberler iizerine, Sofya'daki
kendi muhabirlerine, Bulgaristan'm onde gelen siyaset<;ileriyle
roportaj yapbrrm�tir. Bu roportajlann bir kismm1 a�agida veri­
yoruz.
Frrka Reisi Nazar Malinof: "Balkan ittihadinm viicuda gele­
bilmesi i<;in daha pek uzun bir yol kat ebnek laz1m. Ortada bir
anl�mazhk olmamal1 ki ondan sonra ittifak yaptlabilsin. Bal­
kan devletlerinin ittihad1 kurulacak binaya ta<; giydirmektir. He­
niiz ilk istasyona varmadan, seyahatten bahsebnek pek abes go­
riiniiyor. Biz, Tiirkiye'deki umur ve hususabn tarz ve cereyanm1
pek biiyiik alaka ile takip ediyoruz. Bizim i<;in yalmz mille�la­
nm1z degil, Makedonya'daki biiti.in Hristiyanlar'm mukadderat:I
onemlidir" demi�tir
Eski maliye nazm ve parti ba�kam K�of: "Balkan ittihadi
�imdilik bir karanhk nazariyattan ibarettir." gorii�iinii ifade et­
mi�tir.
Eski Nazrr Danef ve Ticaret Nazm Liyaparof: "Balkan itti­
hadi fikrinin yakmda kesb-i hakikat ebnesini zan ebniyoruz" de­
m�lerdir.
20
Tanin, nr. 654, 27 Haziran 1910, s. 3.
 Nacevic;: "Ti.irkiye ve Bulgaristan'm diger illkelere21gore fi­
kir birligi ic;erisinde bulunmas1 daha kolaydir. <;iinki.i bizim
Makedonya'da milletta§lanmiz oldugu gibi, Bulgaristan'da da bir­
kac; yiiz bin Ti.irk var. Biz nasd Makedonya'daki Mi.isli.imanlar'm
hi.isni.i muameleye mazhariyetini arzu ediyorsak, Ti.irkler de
Bulgaristan'daki hem cinslerinin haline lakayt kalamaz. Bizim ic;in
en gi.izel politika Makedonya'da hic;bir zaman gereksiz bir t�eb­
bi.iste bulunmamak ve Ti.irkiye ile en samimi ili§ki ve mi.inasebete
devam etmektedir"22 diyerek Balkan hiiki.imetleriyle bir ittifakm
§imdilik meydana gelemeyecegini ifade etm�tir.
Kiliseler Kanununun Ayan Meclisi'nde gori.i§i.ilmeye ba§lan­
chgi bir donemde, Bulgaristan'da fi.rka ba§karu Danefin Atina ziya­
reti ve Belgrat i.izerinden Avrupa basmmda yer alan Balkan ittifaki
haberleri dikkat c;ekicidir.23 Bu haberlerin gerc;egi yans1tmachgiru

21 Burada bahsedilen "diger iilkeler� ile Balkan i.ilkeleri ifade edilmektedir.

22 Tanin, nr. 655, 28 Haziran 1910.
23 Kiliseler Kanununun Ayan Meclisi'nde konu�ulmaya baJilanc:hg1 bir do­
nemde Avrupa basmmda "Balkan ittihad1" baJihkl1 yazilann ir1kmas1
veya Bulgaristan'da f:trka baJikam Danefin Atina ziyareti, kiliseler ka­
nununun Balkan iilkelerini birl�tirdigi konusunda bir hiikme vanna­
lanru kolaylaJibnn1� olabilir. Qiinkii Kiliseler kanununun kabul edilme­
sinin Balkan devletlerinin birl�mesine neden oldugu birirok kaynakta
yer alrnaktadtr. Bakuuz: Ahmet Bedevi Kuran, Osmanl1 imparatorlu­
gunda inkilap Hareketleri ve Milli Mii.oodele, <;eltiit Matbaas1, istan­
bul 1959, s. 542; Bu kitapta: "... &asen, 1911 tarihinde in�ar eden Kili­
seler kanunu mucibince, Balkanltlar arasmda nifak kalma�; onlarda
da rekabet yerine artik dostluk dii�iinceleri hakim olmaya �lam1�. Bu
olaylara yalmz bizim hiikiimet lakayidd1" denilm�r. Buradaki tarih 1911
detil de 1910 ytl1 olmahc:hr. ismail Hami Da�mend, izahl1 Osmanli Ta­
rihi Kronolojisi, N, Tiirkiye Yayinevi, istanbul 1972, s. 383, 388.; Mid­
hat Sertol(u, Mufassal Osmanl1 Tarihi, VI, Tiirk Tarih Kurumu Bas1-
mevi, Ankara 2011, s. 3465-3466; Tahsin Unal, 1700 den 1958 e Kadar
Tii rk Siyasi Tarihi, Ayyildtz Matbaas1, Ankara i958, s. 202-2os; Cevdet

47
Kiic;iik, "Balkan Sav�1", Di.A, istanbul 1992. V, s. 23; Bu maddede, Ki­
liseler Kanununun c;1kanlma tarihi 3 Temmuz 1911 olarak yazilm�nr.
Kanunun c;ikanld1g1 tarih 3 Temmuz 1910'dur. ismet Gorgiilii, On Y1l­
l1k Harbin Kadrosu 1912-1922 Balkan-Birinci Diinya Ve istiklal Harbi,
Bas1lmam� Doktora Tezi, Marmara Universitesi, Sosyal Bilimler Ens­
titiisii, istanbul 1990, s. 2; Ersin Miiezzinoglu, Turk Basmmda Balkan
Savw;lan (1912-1913) (ikdam, Sabah, Tanin), Basilmam� Yiiksek Li­
sans Tezi, Erciyes Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisii Tarih Anabilim
Dal1), Kayseri 2004, s. 4; Umur Tuncer, Balkan Harbinin Deniz Cephesi
Ve Osmanl1 Donanmasmm Durumu, Bas11mam� Doktora Tezi, istan­
bul Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisii, istanbul 1991, s. 70; Ahmet
Halac;og!u, Balkan Harbi Sirasmda Rumeli'den Turk G�leri, Tiirk Ta­
rih Kurumu Bas1mevi, Ankara 1994, s. 12; bu eserde yabanc1 kaynak ola­
rak, William M. Sloane, Bir Tarih Labaratuvan Balkanlar, s. 154 v.d.,
olarak gosterilmi�, kaynak gosterilen sayfa ve davam1 olan sayfalarda
kiliselerden bahsedilmi�, ancak, kiliselerin birle�tigine <lair bilgiye rast­
lanamam1$Ir. Balkan Harbi(1912-1913) III ncii Cilt Carp Ordusu, T.C
Genelkurmay Askeri Tarih Ve Stratejik Etiit B�kanhgi Askeri Tarih Ya­
ymlan, Ankara 1979, s. 3; H. Yildmm �anog!u, Osmanl1'dan Cumhu­
riyet' Balkanlar'm Malais Talihi GO<;, Kum Saati Yay., istanbul 2001,
s. 46, bu eserde dipnot olarak Stefanos Yerasimos, Milliyetler ve Slmr­
lar, ile�im Yay., istanbul 1995, s. 100. gosterilmi�r; Hafiz Hakki P�.
Bozgun, Terciiman-1001 Temel Eser, s. 19; Balkan Harbi'nde Yanya Sa.­
uunmasi Ve Esat Pw;a,Haz. Genelkurmay Askeri Tarih Ve Stratejik Etiit
B�kanhgi, Kiiltiir Ve Turizm Bakanhgi Yay., Ankara 1984, s. 10; Oya
Daglar Macar,Balkan Sa.vw;lan'nda Sa.lgm Hastaliklar ve Sa.gl1k Hiz­
metleri, Libra Yay. istanbul, s. 54; Omer Seyfettin, Balkan Harbi Hatl­
ralan (Haz. Tahsin Ytldmm), Diin Bugiin Yann Yay., istanbul 2011, s.
47. Bu eser bir gii nliiktii r. Ancak, habrat olarak ya)'lnlanm1�. Giinliik­
lerin dogruluk dereceleri daha isabetlidir. Antlarda anlablan ola)'ln iize­
rinden kac; ytl g�en sonra yaztlchg1ru bilmek gerekir. Halil Alanan,
Paylw;1lamayan Balkanlar, IQ Kiiltiir ve Sanat Yay., istanbul 2006, s.
83; bu kitapta ... II. Abdiilhamid, Balkan devletleri arasmdaki bu ihti­
"

lafi, Osman11 Devleti'ne �1 birl�memeleri ic;in �k iyi kullan� ve

siirekli gii ndemde tubnu¥ur. Ancak, II. Abdiilharnid'den sonra yerine
ba�ka bir Avrupa gazetesi de ifade etmi�tir. Ancak kanunun <;Ik­
ugi 1910 ytl1 Haziran ayi i<;erisinde Balkan ittihadmm olu�tugu
yoniindeki haberler dogrulanmam1� oldugu halde, bu haberler
dogru gibi algtlanlllli?, Ti.irkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra da
bu yanh� algilama artarak devam etm�tir. Oysaki kanunun <;1k­
tigi donemdeki Osmanh basmmda ve Ba�bakanhk Osmanh Ar­
�ivindeki belgelerde boyle olmad1g1 anla�Ilmaktad1r.

Osmanh Mebusan ve Ayan Meclisi'nin Kararnamesi

Rumeli'de, Bulgarlar'la Rumlar arasmda kavga konusu olan
kiliseler ve mektepler hakkmdaki ihtilafi <;ozmek amac1yla Os­
manh Hiikiimeti tarafmdan bir kanun diizenlenm�tir. Bu kanun,
Mebusan Meclisi tatil edildiginden dolayi, Ayan Meclisi tarafm­
dan miizakere edilerek, soz konusu olan meclisin <;ogunlugu ta­
rafmdan kabul edilmi�tir.
Kanun-1 F.sasi'nin otuzuncu maddesine uygun olarak Sadaret'in
ve padi�ahm imzasmdan sonra resmi gazeteye gonderilmi�tir.
28.06.1910. Bahsedilen kanun metni �agida verilmi�tir.

Kanunname:
Madde: Rum Patrikhanesi'yle Bulgar Eksarhanesine mensup
olan ahalinin, kiliselerle ve mekteplerle ilgili kavgas1 bu kanuna
uygun olarak hal olunacaktir.

gelen i ttihad ve Terakki yonetimi, S1rp, Bulgar ve Yunan'larla i�birligi

yap1p sorunu, 3 Temmuz 1910'da <;Ikanlan Kiliseler ve okullar kanunu
ile <;Oziime kavu�rarak, bu kozu kaybetm�lerdir." �eklinde yazilarak
dipnot olarak da, Stefanos Yerasimos, Milliyetler ue Szmrlar, ile�im
Yay., istanbul 1995, s. 100, g6sterilmi�r. Ancak, Stefanos Yerasimos'm
kitabmm ioo. sayfasma bakbgim!Zda kiliselerden bahsedildigi ancak ki­
liselerin Rumlar1a Bulgarlar'1 birl�tigine dair bir bilginin g�edigini
gormekteyiz. Bu �ekilde bir yorumun yapilmas1 dikkat <;ekicidir.

49
 Madde: Bir t;iftlik, koy veya kasabada i;ogunlukla patrikhaneye
veya eksarhaneye mensup olan ahalinin kullanmakta olduklan
kilise ve mektepler onlara ait olacaktrr. Ancak t;iftlik sahipleri
tarafmdan yaptlarak ortakt;tlara verilen hususi mabetler bun­
dan miistesnachr.

Madde: Kavgah kilise veya okul bulunan t;iftlik, koy veya kasa­
bada ahaliden bir lasm1 patrikhaneye diger lusm1 eksarhaneye
mensup oldugu halde o kilise veya mektep esasen hangi taraf na­
nuna husus ise o tarafa verilecektir. Eger mensubu salis (iit;iincii)
derecesinden �gi ekalliyet (azmhk) bulunuyorsa o halde kilise
veya mektep diger tarafa teslim edilecektir. Diger taraf it;in yeni­
den kilise in�a edilecek, b�inci ve altmc1 maddelere uygun ola­
rak hiikiimet tarafmdan para yarchm1 yapilacaktir.
Madde: Ahalisi lasmen patrikhaneye, lasmen eksarhaneye men­
sup olan t;iftlik, koy veya kasabada kavgal1 biri;ok kilise ve okul
oldugu ve bunlar yalmz bir tarafm namma husus bulundugu
halde �bu tarafin sei;ecegi kilise veya okul kendisine verilecek­
tir. ikinci kilise veya okul diger tarafa teslim edilecektir. Kilise
veya okul kendi adma husus olan tarafi, salis derecesinden �ag1
bir ekalliyette ise hak tercihi diger tarafa ait olacaktir.

Madde: Hiikiimet tarafmdan, kiliselerin ve okullann ihtiyac1

olan para yarchm1 yap1lacakt:ir. Para yarchmmm tahsisat1, da­
giunu, kullan1m1 ve in�at it;in gerekli tedbirler hiikiimet tara­
fmdan almacaktrr.

Madde: Hiikiirnetin para yarchnu bu kanunun i;1ktig1 tarihe ka­

dar t;Oziime ka�turulamanu� kiliseler ve okullar it;in bir de­
faya mahsus verilecektir. Bu biitiin memleketler it;in gei;erli ol­
mayacaktir.

Madde: i�bu kanunun i;tlcmasmdan sonra cemaatler arasmda

mensubiyetini d�tirme olayuun ortaya t;ikmas1, kilise ve mek­
teplerin aidiyetini sebep olamaz. Ahalinin gerek lusmen gerek
tamamen mensubiyetini de�tirm� olrnasmdan dolayi yapa­
cagi masraflarm1 kendisi �tlayacakt:ir?

so
 Madde: Bu kanunun ii<;iincii ve dordiincii maddeleri cemaatle­
rin arasmda �it olarak kullamlrm�. Hiikiimetin kanunu ilan
etmesiyle bu usul kaldmlacakb.r.

Madde: Kilise ve mekteplere ait gelirlerin ihtilaft, hukuki dava­

larla diizenlenecek ve halledilecektir.

Madde: Kanuna uygun olarak hiikiimet tarafmdan yaptlacak

para yard1mlan, yeniden i�a olunacak kiliseler i<;in fermana ge­
rek olrnayacakb.r. Bu karan vilayet idare meclisi verecek, vilayet
makammdan almacak ruhsat ile in�aata derhal ba�lanacakb.r.
Arazinin onemine gore tahsis edilecek mukataa ve o�iir bedelleri
muamelatI devair-i iadesince (ait oldugu dairelerce) ifa ve ikmal
edilmek iizere vilayetten nezaret iadesine gonderilecektir.

Madde: i�bu kanun icrasma Dahiliye ve Mezahip nazirlan

memurdur.24

Kanun, 3 Temmuz 1910 tarihinde Sultan Mehmed R�ad'm

onayiyla kabul edilmi$ir25 Hiikiimet adma bu kanuna imza atanlar
Dfililliye Nazm Talat Bey ve Sadrazam ibrahim Hakki P�'drr. Ad­
liye Nazm ise, Avrupa'da oldugundan dolayi imza atamam1�br.

Kanun Maddelerinin GoriiJiilmesi S1ras1nda Ya�nanlar

Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun yasal�mas1 siirecinde
mecliste miizakereler yapilm1�. Mavroini Bey bir konu�ma yap­
m1�hr. Konu�ma �agidaki gibidir:

24 Diistur, nr. 132, 3 Temmuz 1910, s. 431-433; ikdam, nr. 116, 7 Temmuz
1910., s. 3-4.
25 Sabah, nr. 7470, 7 Temmuz 1910., s. 2. Kanununun kabul edilmesiyle
yapdan a1;Iklama �oyledir.
Meclis-i Ayan ve Meclis-i Mebusan'da kabul olunan �bu layihamn ka­
nuniyesini ve kavanini devlete ilavesini irade ederim. Fi 25 Cemazeiila­
hir 1328, Fi 20 Haziran 1326 (3 Temmuz 1910) Mehmed R�d.

51
 "Makedonya'daki kiliseler ve mektepler meselesi gayet basit­
tir. Bir emlak sahibi, mahm iic;iincii bir �iye sattJ.gmda o emlaki
alan �iye vermek gerekir? Osmanh Hiikiimeti de kiliseler ve mek­
tepler konusunda aym �eyi yapmahdir. Bir kilise ya da mektep
Rum Patrikhanesi tarafmdan, bu patrikhaneye bagh Ortodokslar
ic;in yapild1ysa yapilan kilise ve mektepler Rum Patrikhanesi'ne
bagh Ortodokslar'md1r. Hic;bir surette kaldmlamaz ya da de�­
tirilemez. Hiikiimet kanun ve diizenin korunmas1 ic;in kiliseler ve
mektepler konusunda olu�abilecek gasplan gerektiginde kuwet
kullanarak onlemelidir. Rumlar1a diger Hristiyan unsurlar ara­
smda sorun olan kiliseler ve mektepler kanuna uygun olarak hal­
ledilmesi gerekir.

Daha onceden patrikhaneye bagh iken, sonra kendi istegi

veya zorla patrikhane ile irtibatlanm kesen baz1 Ortodokslar'm,
kendi paralanyla yaptiklanm iddia ettikleri kilise ve mekteplerin
kendilerine ait olmas1 gerektigini one siiriiyorlar. Bu yaptlar ya­
ptl1rken yapm1� olduklan para yard1mlan o binalann onlara ait
oldugunu gostermez. Sultan Siileyman'm m�hur kanunu hiik­
miince: 'Miihiir kimde ise Siileyman odur.'26

Rum Kiliselerinin yap1m in�as1, ferman geregince patrikha­

neye verilmi�tir. Bu fermanda kilisenin Rum Ortodokslan achna
yaptld1gma dair �erh vard1r. Kilisenin bulundugu b6lgedeki baz1
kimselerin Rum Ortodokslugu ile ili�kilerini keserek, Bulgar ya­
hut Katolik veya diger bir dine intikal ettigi zaman fermana gore
Rum Ortodokslan adma i�a edilm� olan kilise, Bulgar, K atolik
veya diger bir dine intikal edemez.

Rusya'da K atolik iken Ortodoks dinine gec;en K atolik cema­

ati, belirli bir sure sonra tekrar Katolik dinine gec;mi�lerdir. Bu
cemaate Ortodoks olduklan zaman kilise i�a edilmi�tir. K atolik­
lige gec;ince bu kilisenin kendilerine verilmesini talep etmi�lerdir.

26
Aym yer., s. 2.

52
Rusya Hiikiimeti, Ortodoks iken in�a olunan kiliselerin, Ortodoks
olarak kalmalan gerektigini kabul ederek, Katolik cemaatinin bu
istedigini ret etmi�tir.
Yine 1886 senesinde Katolik Macaristan'm Birasov �ehiinde
y�yan iki bin aileden ol� Ortodokslar ic;in kilise �a edilm�tir.
Daha sonra Ortodokslar ic;in in�a edilen, kilisenin kaydmm mah
Ortodokslar'a g�mesi ic;in Avusturya-Macaristan Hiikiimeti'nden
mah Ortodokslar talep etmi�lerdir. Bu hiiki.imet yaptigi ar�tJ.rma
sonucunda bu kilisenin Rum Ortodokslan namma �a edildigini
karar verm�tir. Kilisenin oldugu yorede mah Ortodokslar'm c;ok
olmasma ragmen kilise on iki aileden olu�an Rum Ortodokslan'na
b1ralulm1�tJ.r. Hukukun esasma gore her bir mal1 kim meydana
getiriyorsa, o mal viicuda getirene aittir.
Bir cemaate ait bir emlak hic;bir �ahsa (�ahis, bu emlak ic;in
para verm� olsa dahi) ait olamaz. Kilise veya mektep hangi ce­
maat adma i�a edilm� ise o cemaate aittir. Mebusan Meclisi'nce
tasdik olunan ve Ayan Meclisi'ne gonderilen kanunun altinc1 mad­
desinde a<;ik<;a bildirilir ki, zikredilen nizamname hiikmii gelecege
degil, gec;m�e hiikiim fermandlf. Bu da Kanun-1 Esasiye'yi fesh
ve lagvetmek demektir.
Fuad P�a 1867 ytlmda Harbiye Nazm iken n�rettigi bir ya­
ZISmda: Kilise valoflannm kanun hiikiimleri mevcudiyetini a<;ik<;a
belirtmi�tir. �imdi bizim yapmak istedigimiz yiiriirliikte olan ka­
nunun tarn tersidir. Bu biiyiik bir hata ve haks1zhktJ.r.
Eski Romalilar (Dura tex sed lex) kanun, kanundur. Bir ka­
nun degi�tirilebilir. Ancak onun mahvma kalki�mamahyiz.
Kanun-1 Esasimizin 21. Maddesinde ac;1kc;a bildirildigine
gore: Herkes, kendine ait mal ve mi.ilkiinden emindir. Bundan
dolayi bir maddeyi hi.ikiimet gasp edemez. Kiliseler ve mektepler
meselesi ciddi bir meseledir. Hi.ikiimet i<;in siyasi bir mesele de-

53
gildir. Bu idari ve hukuki bir meseledir. Bu konuda gec;erli olan
kanunlar uygulanmahdrr.
Tartt�ma konusu olan kilise ve mektepler yalruz mahkemeye
aittir. Bu konuda Ayan Meclisi'nin salahiyeti olamaz. Sirad;,m bir
mesele olan bu konuda Ayan Meclisi'nin kanunu uygulamas1,
m�rutiyetle idare edilen bir hiikiimet ic;in kabul edilemez. l\Jah­
kemeye ait bir meseleyi siyasi bir renk ve �ekil verirsek hukuku­
muzda deprem etkisi yapmaktan ba�ka bir �ey yapmayiz. Mem­
leketimizdeki muhtelif unsurlar arasmda zayif dii�eriz. <;iinkii
kuwetli hiikiimet adaleti hakktyla uygulayandir.
Beyan ettigim gibi bu kanun, Kanun-1 Esasiye'ye aykm, ic;e­
rigi mahkemelere aittir. Kanun derhal Meclis-i Mebusan'a iade
edilmelidir. Hiikiimetimiz meseleye siyasi bir �ekil vermek isti­
yorsa Bulgarlar'a hediye olmak iizere mektep ve kilise in�as1 za­
manmda, biitc;eye birkac; bin lira ilave teklifinde bulunabilir. Fakat
hiikiimet en ufak bir haks1zhktan kac;mrnahdir. Kanunun kabul
edilmesi Makedonya'daki Rum ve Bulgarlar arasmdaki dii�man­
hgi mutlaka artt::J.racakt:J.r.27
Makedonya'daki Bulgarlar'm kilise ve mektepleri ic;in gerek­
tiginde 30.000 veya 40.000 lira harcanabilir. Adalet, muazzam
bir hiikiirnet haysiyeti ve Hiisnii-i siyaset bunu emreder".211
Basarya Efendi soz alm1�tJ.r:
"Birinci olarak: Rumluk ve Bulgarhktan soz edecegini ve bu
meclis bir unsurun veya cemaatin desteklenecegi yer degildir.
ikincisi olarak: Makedonya c;oktan vefat etti. Artik her ne kadar
Makedonya ihya etmek istenir ise bu miirnkiin degildir. Makedonya
27 Aym yer, s. 2. Anas1rdan bir ki�i olan Mavroini Bey dahi Kiliseler ve Mek­
tepler Kanunu'nun Bulgarlar ile Rumlar arasmdaki i;an�mayi artiraca­
gm1 belirtm�r.
28 Aym yer, s. 2. O giini.in �artlannda Osmanh Devleti'nin bu kadar parayi
bu oolgeye harcamas1, ekonomik s1kmtI i;eken bir devlet ii;in zor gori.in­
mektedir.

54
kelimesi defnedilmii;;tir. �imdi Osmanh Devleti ve Rumeli'den
bai;;ka bir i;;ey yoktur. Rumeli Vilayet-i Osmaniye'dir.

Sahip Bey: Bu olmaz.

Basarya Efendi: Neden olmasm

Sahip Molla: El c;1rpmak i;;er'en yasaklanrmi;;tir.

Topc;u Feriki Riza Pai;; a: Nic;in Efendim. Parlamentolarda

adettir.

Basarya Efendi: Bu mesele c;ok 6nemlidir. Bu kanun kabul

edilecek olursa Osmanhhk, Hristiyanhk ac;ISmdan c;ok faydah ola­
cakti.r. ispat edecegim

Hristiyanhk ac;ismdan bu kanun kabul olundugu takdirde hic;­

bir kin ortadan kalkmaz.29 Ne kadar kilise varsa onlar da bfil<l ka­
lacakti.r. Birkac; seneden beri kapah olan kiliseler ac;tlacakt:J.r.
Oc;iincii olarak: mevcut olan kiliseler bfil<l. Bunun hakika­

ten onemi biiyiiktiir. Diger kiliseler devletin destegiyle yeniden

i�a olunacak, mevcut kiliselere 100, 200 kilise ilave olunacak­
tir. Bu kiliselerin yapilmasmda Hristiyanlar hic;bir katk1da bu­
lunmayacakti.r. Osmanh Devleti tarafmdan yapilacak bu kilise­
ler bir zarar m1d1r?

Osmanh Hiikiimeti aym zamanda islam'dir. Bu herkesc;e

bilinen bir hakikattir. Hiikiimet, memleketin iyiligi ic;in biiyiik
fedakarhk ediyor. Hiikiimet-i islamiye, Hristiyanlar'a kilise yap­
tlrtm1yor. Ne kadar adalet? Bu yalmz Osmanh Devleti ic;in degil,
biitiin Avrupa insanhk a.Ieminin takdirine i;;ayanchr. 0 takdirde,
o hiikiimet ve islam unsuru mazhar oluyor".3°

Yorkiyadis Efendi ise liizumundan fazla bir asabiyetle ka­

nunun tatbik edilmemesini ve bu kanunun c;Ikartlmasmda Ayan

"9 Basarya Efendi de bu kanunun Hristiyanlar arasmdaki husumeti kald1r­

mayacagm1 ifade etmi�r.
30 Sabah, nr. 7470, 7 Temmuz 1910, s. 2.

SS
Meclisi'nin yetkili olmad1gm1 teklif etmi1?tir.3' Bu teklifi meclisin
<;ogunlugu tarafmdan ret edilm�tir.
Adliye Nazm Necmettin Beyefendi kanunun uygulanmas1mn
faydah olacagm1 belirtmi1?tir. Miizakereden sonra dokuz madde­
den ibaret olan kanun kabul edilmi1?tir.
Aym giin Sabah Gazetesi'nde kiliseler ve mektepler meselesi
hakkmda, "Rum Patrikhanesi ile Bulgar Eksarhanesi tarafmdan
halledilmi§ olsayd1, istanbul Hiikiimeti bundan son derece mem­
nun olurdu. Ancak bu iki grubun arasmdaki ili§kilerin bu ola}'l
kendi aralannda halletmeye uygun olmc1d1gi gorii lmii§tiir" deni­
lerek Osmanh Hi.ikiimeti'nin bu meseleyi <;Ozmek zorunda kal­
d1g1 vurgulanm1§tir.J2

Gazetelerde Kiliseler Kanununun Degerlendirilmesi

Sabah Gazetesi'nin ertesi gi.inkii ba§ makalesinde: Bu ka­
nundan dola}'l Rumlar'm rahatsIZ oldugunu, Rum gazetelerinin
ise kiliseler meselesinin bir hukuk meselesi olduguna dair yaz1-
lar yazdiklan belirtilmi§tir. Rum gazeteleri bu kanunun Mebusan
Meclisi'nden ge<;medigini, Ayan Meclisi'nin de bu i§i halledeme­
yecegini iddia etmekteydi. Sabah Gazetesi, Rumlar'm itirazlanrun
usul ve me§rutiyet a<;1smdan desteginin olmad1gim, bu kanunu
dogal §artlann meydana getirdigini ifade etmi§tir.
Yine Sabah Gazetesi, kiliseler ve mektepler meselesinin one­
mini Osmanh idaresi altmda bulunan, Bulgarlar'm ayn bir ce­

maat olarak kabul edildigini ifade etmesidir. Sabah Gazetesi,

Bulgar ve Rum kiliselerinin aynlmalanmn Osmanh Devleti i<;in
daha iyi oldugunu vurgulamI§tir. Gazete bu duruma benzer bir
ornek vermi§tir. Ornekte, ingiltere Parlamentosunun, irlanda

3' Aym yer, s. 2; Sa.bah, nr.7461. 28 Haziran 1910, s. 1. � Makale: Rumeli'de

inzibat ba�hkh makale bu konuda yorumlar verilmi�ir
32 Sabah, nr. 7470, 7 Temmuz 1910, s. 2.
koyliilerini toprak sahibi yapmak ic;in kanun c;Ikard1giru, Osmanh
Hiikiimeti'nin de yapt:Igimn bundan farkh olmadigi ifade edilm�­
tir. Aym gazete bununla birlikte Kiliseler meselesi konusunda Os­
manh Hiikiimeti'nin tarafsiz davrand1gim vurgulamIJ?t:Ir.33
Ancak gazetenin baZJ. noktalarda rahatsizhgi vardir. Mesela
Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun c;ok kisa siirede Osmanh Hii­
kiimeti tarafmdan Ayan Meclisi'nden ge<;irilmesidir. "Bu kanun
daha uzun tartJ.�Ilma11ydi" diyerek itirazlanm ifade etm�, bu me­
selenin uzun zamandan beri var oldugunu bu meseleyi siyasetle
ilgilenen insanlann ihmal ettigi vurgulanmi�t:Ir.34 Aym gazete,
"Hiikiimetin emeli, bu kanunun halkm faydasma olmas1d1r. Ta­
rafsiz olan hiikiimet, Osmanh halkmm siikfma olan ihtiyac1 ic;in
c;ah�maktad1r. Politikas1 tamamen bu yondedir" denilerek bu Ki­
liseler ve Mektepler Kanunu'nun c;Ikanlmasmdan dolayi 'Jsmanl1
Hiikiimeti desteklenmi�tir.3s
ikdam Gazetesi kiliseler kanunu ile ilgili olarak ba� makale­
sinde36 Basarya Efendinin Ayan Meclisi'nde yapt1gi konu�maya
yer vermi�tir. Makalede aynca Basarya Efendi, Enfeciyan Efendi
ile mukayese edilm�tir.
Enfeciyan Efendi; 93 Osmanh Rus Muharebesi37 olsun mu?
Olmasm mi? diye tartIJ?malan yap1hrken, Meclis-i Umumide yap-

33 Saba.h, nr. 7464, 1 Temmuz 1910, s. 1. Bal? makale: Kiliseler Kanunu.

34 Saba.h, nr. 7467, 4 Temmuz 1910, s. 1. Bal? makale: Ahalinin Hissiyab.
Baz1 tarih ara�1rmacilan yazann ihmal edilmi� olarak gordii� kiliseler
ve mektepler meselesini II. Abdiilhamid'in ba�anh bir politikas1 olarak
degerlendirmektedir.
3s Aym yer, s. 1.
36 ikdam, nr. 111, 2 Temmuz 1910, s. i; Bal? Makale: Makedonya Kelimesi
Defn Edilmi�tir.
37 1877-78 Osmanh Rus Saval?I. Osmanh Devleti 1877-78 Osmanh Rus
Sava�1'nda oldugu gibi Balkan Sava�lan'nda da son ana kadar, saval? ol­
masm beklentisi ii;inde bulunmu�tur.

57
ugi konu�mada bu durumu, "Vatamm1zm istiklali, hayatl demek­
tir. Bu hayata darbe vuruldugunu gonnektense mi.idafaayi tercih
ennek yi.ice bir gorevdir. Muvaffak olamazsak vatarnn enkazi bize
�anh mezar olur" �eklinde degerlendirmi�tir.
ikdam Gazetesi, Enfeciyan Efendi'nin soyledigi bu s0zlerle me­
buslann takdirini kaz.andiguu ve Osmanh tarihinin kendini unut­
mayacag1m vurgulamll?tlr. Basarya Efendi de kiliseler ve mektepler
kanunu ile ilgili olarak aym di.i�i.inceyi yani Osmanhhgm menfaa­
tini dile getiren bir konu�ma yapm�tlr. Ne Rum ne de Bulgar olan
Basarya Efendi'nin, Ayan Meclisi'ndeki konu�mas1rn ikdam Gaze­
tesi tarafsiz olarak degerlendirmi�tir.
Bulgarlar daha onceleri istanbul'daki Rum Patrikhanesi'ne
bagh iken daha sonra 1870 yilmda Bulgar Eksarhanesi'nin Osmanh
Devleti tarafmdan a<;tlmasma izin verilmesiyle Rum Patrikhanesi
ile baglanm kesmeye b�lam1�lard1r. Herkesin ibadetini kendi di­
linde, kendi rahipleri ile yapma istekleri mevcut kiliselerin kirne
ait olacagi konusunu ortaya <;Ikard1. <;i.inkii Bulgarlar daha once
ibadetlerini Rum Patrikhanesi'nin belirledigi ol<;i.ilere bag11 olarak
yap1yorlardi. Bulgar Eksarhanesi'nin a<;tlmas1yla Rurnlar1a Bul­
garlar arasmda anl�mazhk b� gostermi�r. Bu ihtilaf iizerine
Rumeli'deki Rum ve Bulgar unsurlan birbirine d�erek, iki taraf
birbiriyle <;atl�maya b�ladtlar. "Rumeli'yi insan mezbahanesi ha­
line getirdiler. Rumeli'yi kan deryas1 haline soktular."JS Bu anl�­
mazl1gm ortaya <;Iktigi donemde ihtilafm ortadan kallanasma esash
bir <;are bulunamaml$1. Sultan II. Abdi.ilhamid Bulgarlar1a Rum­
lar arasmdaki anl�mazliklardan yararlanma yoluna gi�ti. Sul­
tan II. Abdi.ilhamid'in bOyle bir yol izleyerek iki unsurun birbirle­
riyle m�gul olmas1 Osmanh Devleti'ne �I olmalanrn onlem�ti.

38 jkdam, nr. 111, 2 Temmuz 1910, s. 1. Bulgarlar1a Rumlar arasmdaki kav­

ganm ne derece biiyiik oldugunu bu ciimle ac;1k bir llekilde gostermek­
tedir.

58
Ancak Balkan hiikiimetlerinin giic;:lenmesi sonucu ozellikle de
Bulgarlar'm istegi ile 1907 )'llmm Mart aymda kiliseler ve mek­
tepler meselesini �ziime kaVllilturmak ic;:in II. Abdiilhamid giri­
!iiirnlere b�lanu!ii , kendisi tahttan indirildikten sonra M�rutiyet
Hiikiimeti i!iii �k ciddiye alm1!iit1r.
Rumlar, kilise fermanlannm Rumlar lehinde oldugunu ve ge­
lecekte de yaptlacak olan kilise tasarruflanmn kendilerinde ola­
cagim iddia etmi!iilerdir. Meselenin hukuki bir mesele oldugunu
vurgulam1!iilarchr.
Bulgarlar ise; "Biz onceden de !iiimdi de Hristiyan'iz. Din de�­
tirmedik. Yalmz Rum Patrikhanesi'nden aynlarak kendi ic;:imizde
bir merci olu!iiturduk. Bu kiliseler ekseriyetle bizim param1zla bi­
zim ic;:in yaptlmI!iihr. Fermanlann Rumlar lehine yazilmI!ii olmas1
bir !iiekle ait bir keyfiyettir. Bu durum bizim hakknruz1 ret edemez"
anlaYI!ii1yla hakl1 olduklaruu ifade etmeye c;:ah�mI!iilardir.
Bulgarlar kiliseler meselesindeki !iiikayetlerinde "�ekle ba­
karak bizim hukukumuz pay mfil edildi" (c;:ignendi) diyorlar.
Yine Bulgarlar, "Halki Bulgar olan bir memleket, eskiden Rum
Patrikhanesi'ne baghyken Bulgarlar ibadet etsin diye yaptlm1!ii
olan bir kilise Rum Patrikhanesi'ne hirak1hrsa, zikredilen kilise­
nin i�asmda Bulgarlar'm hakla. iptal olurdu" diyerek tepkilerini
dile getirm�lerdir.
Hiikii met tarb.!iima konusu olan kiliseler hakla.nda, Rumeli
Vilayetinde 12039 koydeki kiliselerin bu �gunluk hangi tarafta ise
kiliselerin o tarafa verilmesini uygun gormi.i!iitiir. Ekalliyet ic;:inde
yeni kiliseler in!iia edilmesi istenmi!iitir. Hiikii met, boylece iki ta­
rafm da vaziyetini korumaya c;:al�ml!iihr. Bu suretle hic;:bir kilise
kapah kalmayacak, hic;:bir unsur da kilisesiz kalmayacaktir.40

39 ikdam, nr. 115, 6 Temmuz 1910, s. 4.

40 Ayru yer, s. 4.; ikdam, nr. 116. 7 Temmuz 1910, s. 1. B� Makale: Kilise­
ler ve Mektepler Meselesi.

59
 Rum Patrikhanesi'nin Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nu
Uygulatmama �balan
Kiliseler kanunu haklonda, Fener Rum Patrikhanesi'nin gorii­
�iinii almak i<;in Patrik Efendi ile roportaj yaptlmU?t:I. Bu roportajda
Patiik Efendi; "Osmanh Hiikiimeti'ne iki konuda kattlm1yoruz. Bi­
rincisi Rumeli'de ve &lime vilayetindeki <;e�me konusu olan ki­
liseler, ikincisi ise Fener Rum Patrikhanesi'nden, yani benden ve
dart muhtelit meclis azasllllil go�iiniin ahnmamas1drr"41 demi$ir.
jkdam Gazetesi, Rumca Tahidromos42 Gazetesi'nin haberine
de yer verm�tir. Rum gazeteler, bu kanunun <;ikmamas1 yoniinde
yaztlar yazmU?lar43 ve patrikhanenin hukukunu korumak i<;in el­
lerinden geleni yapacaklanm bildirmi�lerdi.44 Patrik Yuvakim ilk
once meclis azasmdan �ipir ve istanbul Mebusu Kozmidi Efendi
ve Kap1 Kethiidas1 ile birlikte kanunun uygulanmamas1 temen­
nisi i<;in Sadrazam Hakki Pa�a'nm konagma gitmi�lerdi.45 Rum
Patrikhanesi Ruhani Meclisi'nin ald1g1 karara gore Patrik Yuva­
kim Efendi, iki metropolitle Dolmabah<;e Sarayi'na Pad�ah Meh­
med R�ad tarafmdan kabul edilmesini istem�ti. Bu arada Pat­
rik Efendi sadrazam ile konu�maya b�lamadan once, Patrikhane
Kap1 Kethiidas1 Eksadi Efendi, kendi meclislerinin ald1gi karan
Adliye Nezareti ve Sadaret'e takdim etmi�ti.46
41 Tanin, nr. 660, 3 Temmuz 1910, s. 2 .

42 jkdam, nr. 116, 7 Temmuz 1910, s. 1.

43 Aym yer, s. 2.
44 Tanin, nr. 659, 2 Temmuz 1910, s. 3. Rum gazeteleri, Rumlar'm kili­
seler meselesinden dolaYJ endi�eli olduklan, �ehirdeki ecnebilerin bii­
yiik onem verildigi ifade edilmektedir. Rum Mehazip miidiirii Faros
Gazetesi'ne beyanat vermi�tir. Beyanatmda, "Osmanh Hiikiimeti kilise­
ler kanununu kabul ederek, Rumlar'a ve Bulgarlar'a iyilik yapbgm1 zan­
nediyor" diyerek tepkisini dile getirmilltir.
45 jkdam, nr. 114, 5 Temmuz 1910, s. 3.
46 BOA, irade Mabeyn-i Hiimayfin (iMBH) 2/1328 C-035 (25.C.1328/03.07.1910)
Zikredilen belgeye bkz. Patrikhane Meclisi'nin alm1� oldugu kararlar.
Seroet-i Fii11u11, nr. 998, 21 Temmuz 1910, s. 60.

60
 Sadrazam ne zaman Patrik Efendi isterse padi�ah ile gori.i­
�ebilecegini bildirm�tir.47 Sadrazam, Patrige hitaben, Zat-1 �aha­
nenin bir padi�ah-1 m�rutiyet sifat::Iyla kanunu tasdik edecegini
ve bu kanunun uygulanmamas1 yoniindeki <;abalann yararsiz ol­
dugunu bildirmi�tir.48 Sadraz.am ile patrigin yapm� oldugu go­
ri.i�mede, bu kanunun Rum Patrikhanesi'nin aleyhinde olmad1gi
vurgulanm1�tlr.49 Bilakis kavga konusu olan 150 kadar kiliseden
60 tanesinin Rumlar'a verilecegini diger 90 tanesinin ise ekalli­
yet (azmh.k) ic;in yeni kiliseler i�a edilene kadar kapalt tutulaca­
gim beyan etmi�tir.50

Rumca gazetelere gore, Bulgar Eksarht, Bab1fili'ye gelerek Sad­

razam P�a'yi ziyaret etmi�, Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun
kabuliinden dolayi t�ek.kiirlerini arz etrni�tir. Yine Bulgar E.k­
sarh1 kanunun kabuliinden dolayi, Rumlar arasmda meydana ge­
lecek heyecan ha.kkmda hiikiimetin di.kkatini c;ekrni�, aynca pa­
di�ah ile gori.i�mek istemi� anca.k bu istegi kabul edilmem�tir.5'
Bulgar Eksarh1'nm padi�ahtn huzuruna kabul edilmemesinin se­
bebinin Rumlar'1 giicendirmemek ve bu meselede tarafsizhgi ko­
rumak oldugu anl�tlmaktadrr. Eksarh Efendi aynca Dahiliye Na­
zm Talat Bey'i ziyaret etmi�, Dahiliye Nazm Kiliseler ve Mektepler
Kanunu'nun uygulanacagim beyan etrn�tir.52

47 Sabah, nr. 7467, 4 Temmuz 1910, s. 2. Poronodiis Ga.zetesi'nden, "Sad­

razam P�a b�a gorii�meyi benimsemem�" ancak daha sonra gorii�me
yapilm1�Ir.
48 ikdam, nr. 113, 4 Temmuz 1910, s. 3.
49 Seroet-i Fiinun, nr. 996, 11 Temmuz 1910.
50 Sabah, nr. 7470, 7 Temmuz 1910, s. 2-3.
51 Sabah, nr. 7467. 4 Temmuz 1910, s. 2. Bu haber Poronodiis Ga.zetesi'nden
almm1�tJr. Padi�ahm tarafs1zh�m Rumca gazetelerin haberleri dogrulu­
yor. <;ii nkii Patrigin kiliseler konusunda elde etm� oldu� fermanlardan
ve yetkilerinden dolayi hiikiimet tarafindan pad�a go�melerine izin
verilmi�tir. Bu kanunla yeni haklar elde eden Bulgar Eksarhmm ise hii­
kiimet tarafmdan pad�ahla gorii�mesi uygun goriilmemi�r.
52 Aym yer, s. 2.

61
 Bulgarca yaymlanan Vesti Gazetesi de, patrikhane ve Rum
gazetelerinin makalelerini degerlendinn�tir. Rum gazeteleri bu
kanunun kabul edilmesinin, Osmanh Devleti i<;in tehlike ol�tu­
racagim belirtmektedir. Bu kanun <;Ikarsa, "Panslavizme, komi­
tactl1ga" hizmet edecegi, bunun patrikhaneye bir darbe oldugu,
hfilbuki EllenizmSJ ve Osmanhhgin ortak menfaatlerinin bulun­
dugu ifade edilmi�tir.54
Servet-i Fil.nun Dergisinde ise; Fener Rum Patrikhanesi'nin,
Kiliseler ve Mektepler Kanununu uygulatmama c;abalaruun, Rum
olmayan milletler i.izerindeki Panellenistik (Panhelenistik) emel­
leri ortaya c;tkardtgi vurgulanm�tir. Yine Seroet-i Fiinun 'da, "Rum
Patrikhanesi'ne, Osmanh Devleti'nin menfaatlerini, Rum kilisesi­
nin hodbin emellerine kan�tirmaym1z. Kiliseler ve mektepler ko­
nusundaki anla�mazhk Fener Rum Patrikhanesi ile patrikhaneye
bagh Bulgar vatand�lan arasmda oldugu halde, bu mesele hak­
landa Bulgaristan gibi bir devleti kan�tirmay1mz. Bir zamanlar
Panslavistlerin hiilyas1 olan terk edil� Panslavizm'i brrakuuz da,
bizi kendinizin Panellenist oldugunuzu, Osmanhytz dediginizde ya­
lan SOy}emekte o}dugunuzu ispata mecbur etmeyiniz"SS deniJerek
Fener Rum Patrikhanesi'ne �1 olan tepkiler dile getirilmi�tir.

Rum Patriginin Padi�h Tarafmdan Kabulii

Kiliseler ve mektepler Kanunu hakkmda Fener Rum Patrigi
Yuvakim, Sensinod Meclisi'nden iki aza ve meclis-i muhtelitten
iki aza ile istanbul mebusu Kozmidi Efendi ve kap1 kethi.idas1
ile birlikte 12 Temmuz 1910 tarihinde saat sekizde Dolmabah<;e

53 Ellenizm (Helenizm); Dogu Akdeniz ve Ortadogu uygarhk tarihinde, Biiyiik

iskender'in oliimii ile Romahlann M1Srr'1 ele geQimesi arasmdaki donem (ib
323-30). Bu d0nem boyunca biryandan Yunan killti.irii yayilirl<en, biryandan da
YunanhlarOt:e.ki kiihiere
irl �. Yunanh ve Dctuiu ogeler ic; ic;e g�.
54 Seroet-i Fiinun, nr. 996, 11 Temmuz i910.
55 Aym yer.

62
Sarayi'na gelmi§ler. Bu gorii§mede B�katip Halid Ziya (U§akh­
gil) Bey de haz1r bulunmu§tur.
Rum patrigi, Rum Patrikhanesi'nin bu konuda daha once­
den kazamlrn1§ haklan oldugundan Mebusan ve Ayan Meclisle­
rinde kabul edilen kanunun, Rum Patrikhanesi tarafmdan kabul
edilemeyecegini ifade etmi§tir. Patrik Yuvakim, bu kanunun, Os­
manh Rum tabasuu kird1g1ru belirterek ve Rum cemaatinin hu­
kukunun korunmas1ru istemi§tir. Kavga konusu olan 100 kadar
kilisenin Rumlar ile Bulgarlar arasmda Osmanh Devleti tarafm­
dan payl�hnlmas1 nedeniyle, Rumlar'dan almacak olan kilisele­
rin yerine yeniden kiliseler i�a edilmesini, mevcut olan kiliselerin
Rumlar'a b1rakilmas1m, Bulgarlar ic;in de yeniden kilise yapilma­
s1m temenni ve istirham etmi§lerdir.s6 Patrigin konu§masm1 Koz­
midi Efendi terciime etmi§tir.
Bu istege Pad�ah Mehmed R�ad'm cevab1 ise §6yleydi:
"Siz de pekiyi bilirsiniz ki Osmanh Devleti gayrimiislimler
hakkrnd a daima ozel yard1mlarda, izinlerde bulunmu§tur. Onlara
adalet ve §evkatle muamele eylemi§tir. Rum tabas1 bu memleke­
tin en zeki ve en giizide evlatlarmdan biridir. Hilkiimet goziinde
ooyle degerlendirilmektedir.
Me§rutiyetin ilanmdan sonra birc;ok islahatlann zamana uy­
gun olarak yaptlmas1 lazim geldi. Kilise meselesi de bu ihtilaft t�­
kil ediyor. Bunu da halletmek ic;in Meclis-i Mebusan ve Ayan ma­
lum olan kanunu tetkik etti.
Bu kanun §ikayete layik degil, bilakis memnuniyeti ortaya c;1-
karacaktrr. Zira bugiin kapal1 olan kiliseler ac;tlacak, Rumlar'dan
ahnacak kiliselerin yerine, hiikiimet kendi kesesinden yeni kilise­
ler in§a ettirecek, istikbal ic;in ihtilaf ortadan kaldmlacaktrr. Rum
ahaliye hissiyat:rrrnzI bildiriniz. Biz onlann gonill kmkbgi i�risinde

s6 ikdam, nr. 122, 13 Temmuz 1910, s. 2.

olmalanna izin venneyiz. Kendilerine bir zarar gelmeyeceginden
emin olsunlar.
Sadrazarn P&?a ile gorii�ilriim. Kanunun uygulanmasmda
hi.iki.imet<;e kolayhklar milmkilnse bunlar dil�ilnillilr"57 Padi�ah
bu sozleriyle ilgili kanunun Osmanh halkmm huzurunu saglamak
i<;in yapild1gm1 vurgulamaktaydi.
Daha once kanunun uygulanmas1 halinde istifa edecegini
ifade eden58 Fener Rum Patrigi Yuvakim Efendi, padi�ahla go­
rii�tiikten sonra istifa edeceginden soz etmemi�tir. Padi�ah Meh­
med R�ad ise istifa edilecek bir durumun olmad1gm1, hilkilmetin
var olan ihtilafi. ortadan kald1nnak i<;in <;ah�t1gm1 belirtmi�, Pat­
rik Efendinin istifa fikrini daha ileri gotilnneyecegi ilmidinde ol­
duklanm beyan etmi�tir.
Patrik Efendi, Fener Rum Patrikhanesi Meclisi'ni toplarn1�,
pad�ahla gorii�tiiklerini meclise aktann�nr. Patrik gorii�menin
<;ok parlak ge<;tigini ancak neticeleri konusunda pek bilyilk bir
�eyler beklemedigini de belirtmi�tir.s9

Kiliseler Kanunu Hakkmda Devlet Adamlarmm Gorii�leri

Kiliseler kanunun kabul edilmesi ilzerine Ergiri60 Mebusu
Milfid Bey, Taros Gazetesi yazanna beyanatta bulunmu�tur.
"Bu kanun bir hata-yi siyasiyedir. Hilkilmeti rahat ve silkfma
gotilnneyecek daha yeni gaileler 1;ikaracaktir. Meydana getirilen
tedbirsizlik �imdiden kendini gostenneye ba�larn1�br. Hilkilme-

57 Aym yer, s. 2.
58 ikdam, nr. no, 1 Temmuz 1910. istanbul'da Rumca c;ikan Tahidromos
Gazetesi'nin go�iinii, Yine istanbul'da c;ikan Neulogos Gazetesi tasdik
etmi$ir.
59 Sabah, nr. 7478, 15 Temmuz 1910, s. 2.
6o Ergiri, Yanya vilayetine bagh bir sancak.
tin bu hatadan c;abuk donmesini temenni ederim"61 Sabah Gaze­
tesi bu beyanat1 garip bulmu�tur.

Jontii rk Gazetesi, ittihad ve Terakki F1rkas1 Reisi Halil Bey'in

Kiliseler ve Mektepler Kanunu hakkmdaki beyanatma yer ver­
m�tir.

"Bir ka�1k62 suda fi.rtma"63 Rum cemaatinin bir kismmm

gosterdigi heyecan bundan ibarettir. Bu kanun Rum cemaatinin
menfaatine hi<;:bir surette zarar vermez. Kavga konusu olan ki­
lise ve mektepler hakkinda ahali tarafi.ndan yine ahali ii;in i�a
olunmu� kiliseler hakkinda hiikiimetin bir karar almas1 gayet do­
gal bir �eydir.

Kanun geregi kavga konusu olan kilise ve mektepler <;:ogun­

lugu salishane (iii;iincii) ye haiz tarafa verilecektir. Mesela doksan
ki�ilik bir yerde patrikhaneye tabi olanlar otuz, eksarhaneye tabii
olanlar altm1� ki�i olursa bile mektep ve kilise yine Rumlar'a ve­
rilecektir. Eger patrikhane mensubu salisten (iii;te birden) �agi
olursa kilise ve mektepler Bulgarlar'a verilecektir. Bu misal goste­
riyor ki Rumlar tarafindan tenkit edilen kanun, Rumlar'm men­
faatlerini koruyor, alman tedbirler Rumlar'm haklanm muha­
faza ediyor.

�unu da soyleyelirn ki, patrikhane mensuplan salisten (ii<;:te

birden) �agi olursa bile kilise ve mektepten mahrum kalmaya­
caklar. Hiikiimet kendi hesabma bunlar i<;:in kilise ve mektep
�a edecekti. Hi<;: 11iiphesiz ki hi.iki.imet kavga konusu olan me­
sele hakkinda mi.idahale etmemeyi, iki unsurun meseleyi kendi
aralannda halletmelerini isterdi. Fakat bu olmadi ve olrnaya­
cak bir durumdur. Rumlar ve Bulgarlar memleketin si.ikllnet ve
61 Sabah, nr. 7470, 7 Temmuz 1910, s. 2.
62 Gazetede "Kadeh" yazilm�br.
63 ikdam, nr. 120, 11 Temmuz 1910, s. 2. Jontiirk Gazetesi'nin yapm� ol­
dugu miilakat.

65
asayi�ini kanh bir ihtilale kadar vard1rrm�lard1r. Bu �iddetli mi.i­
cadele Makedonya'yi bir harp meydam haline getirmi�ti. iki un­
suru birbirine di.i�i.iren <;eteler t�kilatim tekrar etmeye gerek yok­
tur. Yeni kanun bu tarn asla kabul etmez. Kabul edilemez bir hale
gelmi� olan bu kavgalan sona erdirrnek amac1yla hi.iki.imet mi.i­
dahaleye ve bu kanunu <;Ikarrnaya mecbur kalmu;;tlr."64 An1ru;1l­
d1gma gore bu beyanatta Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun ne­
den <;Ikanlmas1 gerektigi izah edilmekteydi.

1870 ytlmda Bulgar Eksarhanesi'nin Osmanh Devleti tara­

fmdan kurulmasma izin verilmesiyle Makedonya'da Bulgar ko­
miteleri kurulmaya ba�lanmu;;t1. Bu komiteler ve Bulgar i::igret­
menler, Makedonya'da ya�ayan Bulgarlar'a kiliseye gitmeleri
yolunda tavsiyelerde bulunmu�lar, kiliselerde <;ogunlukta olduk­
lanm gi::isterrnek isteyen Bulgar komiteleri, Rumlar'la <;atl�maya
girrneye bru;lamu;;lard1. Bulgar halkmm kiliseler vas1tas1yla des­
tegi almarak, komitelerin bu durumu desteklemesi neticesinde
Bulgarlar'm milli duygulan artmaya bru;lamu;; tlr. Bulgar Komite­
leri kendi milli benliklerini Rumlar'a kaf'l?I ifade edebilmek i<;in
Rumlar'la <;atI�malara girrni�ler bunun yarunda Mi.isli.iman bi::il­
gelerinde �kiyalik yapmaya bru;lamu;;lar ve ihtilal fikirlerini yay­
maya <;fil1�mu;; larchr.6sittihad ve Terakki yi::inetimi, Kiliseler ve
Mektepler Kanunu'nu i;Ikarmakla Makedonya'da Bulgarlar'm
Mi.isli.imanlar'a �1 da yapmu;; olduklan �kiyalik hareketlerini
i::i nlemeye <;alu;;mu;; olabilir.

Edirne Valisi Hac1 Adil Bey'in kanunla ilgili beyanatI �y­

leydi; "Bu kanun ihtilafi ortadan kalchnnak ii;in <;�tir. Ki­
liseler meselesi dini bir mesele gibi gi::isterilse de din meselesi ad1
altmda m�rutiyetle mahvolm� olan bir talam emel ve maksad-1

64 Ayru yer, s. 2.
65 Salim Aydm, Selanik-Man astlr Demiryolu, Basilmam� Yiiksek Lisans
Tezi, Marmara Universitesi, Tiirkiyat Ara$Jrmalan Enstitiisii, istanbul
1999. s. 6g.

66
siyasiyenin ihyasma c;ah�makb.r. Bu kanunun Edirne'de uygulan­
masmda hi<;bir s1kmh <;Ikmayacakhr. Ortada kavga konusu olan
87 kilise vard1r. Bundan sonra iddialann <;ogal1p <;ogalmayacagi
bilinemez. Bu durumun Bulgarlar1a Rumlar arasmda artmaya­
cagim iimit ediyorum. 66

Kanunun ne zaman uygulanacagma dair bir malumat ald1m.

Fakat Dah.iliye Nezareti'nin kiliseler ve mekteplerin hangi tarafa a.it
olacagm1 anlarnak i<;in Edirne vilayetinden eksarhaneye mensup
Ortodokslar ile patrikhaneye bagh olanlarm bir listesini istetmi�
oldugunu zan ediyorum. Bu liste yeni yaptlacak olan kilise ve mek­
teplere de hizmet edecektir. GOrdiigii miiz iizere bu kanun tered­
diitsi.iz ve hakkaniyet dairesinde uygulamak i<;in zemin haz1rlan­
maktad1r. E.sasen bu mektep ve kilise meselesi Edirne vilayetinde
biiyiik bir tesir icra etmez"67 Hac1 Adil Bey bu sozleriyle Kiliseler
ve Mektepler Kanunu'nun gerekliligini vurgulam1�t1r. Yukandaki
konu�mada dikkate almmas1 gereken bir husus da kiliseler mese­
lesinin dini bir meseleymi� gibi gorii nse de aslmda siyasi bir me­
sele oldugunun Hac1 Adil Bey tarafmdan vurgulanmas1yd1.

Sadaret'te Sadrazam ba�kanhginda 14 Temmuz 1910 �am1

Hariciye ve Dahiliye naz1rlan, Doktor Namn Bey ve Dahiliye miis­
t�arlan arasmda Kiliseler ve Mektepler Kanunu ile ilgili olarak,
Rumlar tarafmdan tertip edilen mitingler konu�ulmu�r.

Doktor Nazun, Jontiirk Gazetesi muharririne: "Kanunun hakl1

ve dogru oldugunu, Rumlar'm �kiyalik edecekleri yerde menfa­
atlerini tasdik etrneleri gerektigini soylem�tir. GOsterilere ahali
kendi arrusuyla kattlm1yor. Fakat mevki sahibi se<;kinler tarafm­
dan i�tirak ediliyor. Gazeteler de muhalifler tarafmdan takip edi­
len maksadi anlarn1yorlar. 68

66 Sabah, nr. 7478, 15 Temmuz 1910, s. 2.

67 Aym yer, s. 2.
68 Aym yer, s. 2. Jontiirk Gazetesi'nden ahnm1�r.
 Mesela dortte ii<;ii Bulgar Eksarhanesine tabi olan bir yerde,
mabedin yalruz ekalliyete (azmhga) tahsisi nastl caiz olabilir. Hi.iki.i­
met, Meclis-i Mebusan tarafmdan tasdik edilmi1? olan bir kanunu
yerine getirmekten ba1?ka bir 1?ey yapamaz. Eger gosteriler asayi1?
i<;in tehlike arz ederse, hiikiimet mezkUr kanunlar <;erc;evesinde
1?iddetle harekete karar vermi1?tir"69 b6ylece hiikiimetin Kiliseler
ve Mektepler Kanunu hakkmdaki kararhgi vurgulanm�tJ.r.

Kiliseler ve Mektepler Kanunu'na Tepkiler

Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun kabul edilmesi iizerine
Rumlar tarafmdan, bu kanunun uygulanmamas1 i<;in mitingler
yapma karan ahnm11?tir. Bu ama<;la istanbul'daki Rumlar bir pro­
testo mitingi diizenlemek istemi1?lerdir. Ancak bu miting i<;in hii­
kiimetten izin almamamas1 sonucu, kanunun uygulanmamas1 yO­
niinde kararlar alm11?lard1r.7°
Osmanh Devleti'nin <;�itli 1?ehirlerinde Kiliseler ve Mektep­
ler Kanunu ile ilgili mitingler diizenlenmesi giindeme gelmi1?tir.
Hiikiimet, yaptlacak olan mitinglere kanunlara uygun olmas1 du­
rumunda izin verilebilecegini bildirmi1?tir.71
Kilise ve mektepler meselesinden dolayi Siroz (Serez)'da bii­
yiik bir miting diizenlenm�tir.72 Bu mitinge yakla1?1k 4 000 ki1?i
katJ.lm11?tir.7J Alman kararlar telgrafla, padi1?aha ve Fener Rum
Patrikhanesi'ne g6nderilmi1?tir. Aynca, Rumlar alm11? olduklari
kararlann bir suretini Siroz �ehri mutasamfma vermi1?lerdir.
Telgrafta Rum Ortodoks hallo nizamlanna uyulmas1 istenmi1?,

6cJ Aym yer, s. 2.

70 ikdam, nr. 117, 8 Temmuz 1910, s. 4.
7'
BOA, Dahiliye Nezareti idare (DH.iD). 112-2/8 (3.B.1328/10.07.1910).
72 ikdam, nr. 118, 9 Temmuz 1910, s. 3.
73 Sa.bah, nr. 7475, 12 Temmuz 1910, s. 2. Bu haber Yeni As1r Gazetesi'nden
almm�r.

68
kanunun geri �ekilmesi ve Rum Patrikhanesi'nin ve ona bagh
milletinin hukukunun korunmas1 talep edilmi�tir.74
Kiliseler ve Mektepler Kanunu hakkmda Osmanh Devleti'nin
��itli bolgelerinden tepkiler gelmeye devam etmi�tir. istankoy
(Kos Adas1) Rum Ortodokslan kanunun kabuliinden �ok miite­
essir olduklanru belirterek kanunun ertelenmesi yoniinde istekte
bulunmu�lardirJS
Yanya76 Valisi Mustafa Zihni Bey, kiliseler kanunu aleyhinde
Rumlar tarafmdan Yanya'da bir miting diizenlenmek istendigini
hiikiimete bildirmi�, ayru giin verilen cevapta ise mitingin yaptl­
masmda bir sakmca olmad1g. ifade edilmi�tir.77 Rumlar Yanya ya­
kmlanndaki Ergiri �ehrinde de miting diizenlemi�lerdir.78
Rum Patrikhanesi, vilayetlerden gelen yiizii �km protesto
telgrafi iizerine bir toplanti yapm1� ve �u kararlan alm�tlr.
Milletleraras1 hukuk �r�evesinde, Bu hukukun Fener Rum
Patrikhanesi'ne verdigi yetki dairesince tedbir almaya patrik­
hane yetkilidir.
Metropolitlere ve ta�ra Rum cemaatine mektuplar yaztlarak
patrikhanenin �imdiye kadar izin verdigi hususlann izahatI.
Ruhani ve cismani azadan olu�an genel meclisin toplantiya
daveti.
Patrik efendi ile maiyetinde bulunan heyetin istifas1.

74 Aym yer, s. 2.
75 BOA, Hariciye Nezareti Terci.ime Odas1 (HR.TO). 540/56 (1i.07.1910).
76 Bab Yunanistan'da Adriyatik Denizi ve Arnavutluga yakm kendi ad1yla
amlan gOI kenannda kurulmull bir llehirdir. Balkan sav�lan oncesi daha
c;ok Arnavutlar y�rd1. Osmanh Devleti'nin Balkan Sav�mda en son
teslim olan iki llehrinden birisidir. Aym z.amanda vilayet merkeziydi.
77 BOA, DH.MUi.113/1 (5.B.1328/12.07.1910).
78 BOA, Dahiliye Nezareti Siyasi Kism1 (DH.SYS). 29-1/ 1-2
(21.B.1328/28.07.1910).
 Kiliselerin kapattlmas1.79

Patrikhane meclisi, alm1� oldugu bu kararlan uygulama­

m1�hr. Bu kararlar, Osmanh Devleti'ni Kiliseler ve Mektepler
Kanunu'ndan vazge<;irmek amac1yla almm1� olabilir.

Osmanh Devleti i<;erisinde Bulgar ve Rumlar arasmda de­

vam eden kiliseler ve mektepler meselesi hakkmdaki geli�meler,
Bi.iyi.ik devletlerinao istanbul el<;ileri tarafindan raporlar hazirla­
narak, bu raporlan sefirler i.ilkelerine gondermi�lerdir.81 Hi.iki.i­
metin ve pa�ahm Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun uygulana­
cagm1 ve bu konuda tavizler verilmeyecegini belirtmeleri i.izerine
Rum Patrikhanesi konuyu bi.iyi.ik devletlere havale yoluna te!?eb­
biis etmi�tir. Nitekim, bu konuda bir rapor hazirlarunas1 i<;in Ala­
sonya Metropoliti Polikaripos Efendinin b�kanhgmda bir komis­
yona gorev verilmi�tir.82

"Rum Patrikhanesi'nin Bi.iyi.ik devletlere verecegi �ikayet dilek­

<;esini pek inanm1yorduk. Bu �ikayet dilek<;esi haberi birka<; giindi.ir
Rumca gazetelerde yer ahyordu. Bu sefer haber dogru <;Ikt::i . Patrik­
hanenin ooyle bir karar almasm1 son derece i.iziintiiyle ka�tladik.
Boyle bir t�ebbi.isten fayda gelmeyecegini biliyoruz"83 denilerek
Fener Rum Patrikhanesi'nin Bi.iyi.ik devletlere �ilrayet etmesinin
yersiz oldugu Sabah Gazetesi tarafmdan ifade edilmi�r.

Bu donemde Bulgaristan'm b�kenti Sofya'daki gazetelerde

Kiliseler ve Mektepler Kanunu ile ilgili makaleler yaymlanm1�r.
Bu makaleler daha <;ak Demokrat Parti'nin yaym orgaru olan Pe­
roporus Gazetesi'nde yer alm�tir. Gazete haberlerinde, Kiliseler

79 Sa.bah, 7478, 15 Temmuz 1910, s. 2.

nr.

8o Avrupa'nm biiyiik devletleri: i ngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya­

Macaristan, italya ve Rusya'd1r.
81
Sabah, nr. 7472, 9 Temmuz 1910, s. 3. Bu haber Anadolu Likos Tahid­
romus Gazetesi'nden ahnm�br.
82
Sabah, nr. 7479, 16 Temmuz 1910, s. 2.
83
Ayrn yer, s. 2.

70
ve mektepler meselesinin kokenlerinden bahsedilmi§tir.114 Sabah
Gazetesi de b� makalesinde bu yaztlara cevap yazm�nr. 8s

Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun Uygulanmas1 ve Etkileri

Kiliseler ve Mektepler Kanunu c;Ikb.ktan sonra ManastJ.r vi­
layetinde uygulanmaya ba§lanm1§tI.r86• Kanunun uygulanmasma
ka�1 Rumlar tepki gosterirken, Bulgarlar bu konuda daha tliml1
davranm1§lard1r. Kanunun uygulanmas1 esnasmda bazi sorunlar
da y�arnm§hr. Selanik vilayetinin Arnatova mahallinde, Mister
Ayot'un c;iftliginde bulunan kilisenin anahtanna mahalli yetkili­
ler el koymu§tur. Nitekim Ayot'un kiliseyi kendi c;iftliginde in§a
ettirdigi anla§tlm�t:Ir. Bunun iizerine Hariciye Nezareti Miiste­
§an, Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun ikinci maddesine gore
kiliseye miidahale edilmemesini ve alman kilise anahtannm geri
verilmesi gerektigini bildirmi§tir.87
Rumeli'deki Hristiyan unsurlar arasmda meydana gelen ki­
liseler ve mektepler ihtilafma dair Emniyet-i Umumiye Birinci

114Sabah, nr. 7475, 12 Temmuz 1910, s. 2.

85 Sabah, nr. 7478, 15 Temmuz 1910, s. 1. Ba� makale: Peropuroc;'a cevap,
Rumeli'de Muhacirin ve Bulgar Meselesi. Kiliseler ve Mektepler mese­
lesi hakkmda geni� bilgi ic;in bkz. Sabah, nr. 7480, 17 Temmuz 1910, s.
2, Sabah, nr. 7481, 18 Temmuz 1910, s. l; Ahmed Midhat Efendi'nin ki­
liseler kanunu ile ilgili makalesi, Sabah, nr. 7482, 19 Temmuz 1910, s. 2.
86 Servet-i Fiinun, nr. 1002, 18 Agustos 1910, s. 46. Bu kanunun uygulan­
mas1 ic;in bir komisyon kurulmu�r. Valinin b�kanhgmda, jandarma
kumandam Yusuf, merkez kaymakam1 Fatih, niifus miidiirii Hiiseyin
Bey ve memur Abdurrahman Efendi'den olu�n bir komisyon olu�hl­
rulmu�rur. Komisyon, merkez kazalan Novak, Klrklene, Kalabuc;e�e ve
Ortaegri'ye gitm�lerdir. Patrikhaneye ya da Eksarhaneye bagh olan aha­
linin bundan sonra niifus durumuna gore karar verilecegi kanunun bun­
dan ibaret oldugu ve bundan sonra eski statiikonun dikkate almmaya­
cagi halka duyurulmu�r.
8' BOA, DH. iD. 114-1/1 (08.L.1328/12.10.1910).

71
�ube Miidiiriyeti, ozel memurlar tarafmdan hazrrlanan bir raporu
Dfiltlliye Nezareti'ne gonderm�tir. Raporda; Thi unsur arasmda an­
la�mazhgm ortadan kaldmlmas1 i<;in onemli rol oynayan devletin
Rusya oldugu ifade edilmektedir. Boylece Osmanh Hiiki.imeti'nde
y�yan Rumlar1a Bulgarlar'm birl�mesi neticesinde, Bulgarlar'm
1870 yihnda kazanm� olduklan haklanndan vazgec;erek, Rumlar'a
baglanmas1yla Ruslar " Bir ta�la iki ku� vurmu�"88 olacaklan fik­
rine kap1hyorlard1. Bu sayede Ruslar, Rum ve Bulgar kiliselerinin
birl�mesiyle, Bulgar Eksarhanesi'nin, Rum Patrikhanesi idare­
sine girmesi ve patriklik makammm biitiin Ortodokslar'm ruhani
b�kan1 olmasm1 temin edeceklerdi. Bunu sagladtlctan sonra 1774
Kaynarca Antl�mas1 geregince Rusya, �arktaki Ortodokslar'm hi­
mayesi ve imtiyazma sahip olacakti. Boylece, birl�mi� olan Rum
ve Bulgar Ortodokslan'm himaye ederek Tiirkiye i�lerine daha <;ak
miidahale edecek ve sonu<;ta Osmanh Hiiki.imeti'nin i�leri daha
<;ok sekteye ugrayacakti.

Rum ve Bulgar kiliselerinin birle�mesiyle Rum ve Bulgarlar

arasmdaki nefret ortadan kalkacakt:ir. Rusya bundan istifade ede­
rek Balkan konfederasyonunu olu�turacakt:ir. Rusya ooylece kii<;iik
Balkan devletlerine Yunanistan'm da kattlmas1yla Avusturya'mn
giineye dogru inmesine engel olmak istemektedir. Bu durumda,
Rusya, Osmanh Hiikiimeti'ni s1la�t:mp istedigi yolda harekete
mecbur edecektir.89 Balkan Slavlan'm, Rusya'nm ba�kanhgi ad1
alhnda bir konfederasyon t�kil etme fikri, Rusya eski Hariciye
Nazm Ayzovski tarafmdan giindeme getirilm�tir.

i�te bu olu�umu o rtaya <;1karmaya <;al1�an ne Sofya'da ne

de Atina'dad1r. istanbul Rusya sefarethanesindedir. Rumlar ile
Bulgarlar'm ihtilaflanm ortadan kald1rma ve birbirlerine iyi dav­
ranma emrinin tiimii Rusya tarafmdan verilmektedir.

88
BOA, Dahiliye Emniyet-i Umumiye Miidiiriyeti Kalem-i Tiikibiit-1 Ad­
liye �ubesi (DH.EUM.KADL.) 5/6-A (16.M.1329/18.oi.1911).
89
Aym yer.

72
 Rum Patrigi Yuvakim, Rusya taraftan olanlann en onemli­
lerinden biridir. Bu nedenle Bulgarlar'la anla�ma yoluna gitmeye
c;al1�acakttr. Hfilbuki bu nokta de, Rumlar'm menfaat temin etme
imkfutlan yoktur. Patrikhane Sinod Meclisi azalanndan baztlan iki
kilisenin aleyhinde sozler soylemi�lerdir. Buna ragmen Sinod Mec­
lisi az.alan Bulgar Eksarhanesi'nin hic;bir �art one siirmeden Rum
Patrikhanesi idaresine dahil olmasma taraftar olmu�lardir.
Bu durum Bulgar menfaatlerine uygun degildir. Eksarhane,
patrikhane idaresine gec;meyi arzu ederse, bugiin dahi eksarhane­
nin biitiin imtiyazlan gec;erli olacaktir. Eksarhaneye bundan kirk
ytl once verilen bagunsizhk aynen gec;erliligini koruyacak ve patrik­
hane, eksarhane �lerine kesinlikle miidahale etmeyecektir. Bunun
iizerine Rumlar bu iki kilisenin birle�mesini istememi�lerdir.9°
Yukanda 1911 yih Ocak ayi ic;erisinde Emniyet Birinci �ube
Miidiirliigu ozel memurlan tarafmdan haz1rlanan raporda da,
Bulgarlar1a Rumlar arasmdaki kilise anla�mazhgm1 ortadan kal­
d1rmak isteyen devlctin Rusya oldugu, bu iki unsurun arasmdaki
anl�mazhklann giderilmesi sonucunda Rusya'mn Osmanl1 Devleti
iizerinde daha etkili olmayi planlad1gi vurgulanm1�tlr. Rusya'nm
giri�imleri sonucu patrikhane Sinod Meclisi iiyeleri Bulgar Eksar­
hanesinin hic;bir �art one siirmeden patrikhane idaresine girme­
lerini istemi�lerdir. Raporda bu durumun Bulgar menfaatlerine
uygun olmad1gi, Eksarhanenin, patrikhane idaresine gec;meyi ka­
bul edebilmesi ic;in, eksarhanenin biitiin haklanmn korunmas1m
istemi�ler, bu istegi ise Rumlar kabul etmemi�lerdir. Kiliseler ve
Mektepler Kanununun c;1lanasmdan altt ay sonra dahi bu iki un­
surun kiliseler meselesi iizerinde anla�mas1 ic;in Rusya c;al�malar
yapm�, Rusya'nm c;al�malan dahi bu iki unsuru bir araya geti­
rememi�tir. Sonuc; olarak, Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun bu
iki unsuru birl�tirmedigi ortaya c;1kmaktad1r.

90 Aym yer.

73
 Aynca Osmanh H iikiimeti'ne gonderilen raporda, Rusya'nm
Rumeli'deki biitiin Ortodokslar'm birl�tirilmesi dii�iincesine
Arnavutluk'un da dahil edilmek istendigi vurgulan m1�tJ.r. Bu bir­
l�me dii�iincesine gore: "Arnavutluk tamam1yla buna dahil ola­
bilecegi, Bugiin Amavutluk'ta yalmzhk politikas1 giidenler, i s­
tanbul H iikiimeti'nin za)'lfhklanm bilerek, gerek Ortodokslar'm
birl�mesi taraftan olanlar ile gerek bu birl�menin aleyhtan olan­
lar bundan fayda temin edebilirler. Bu sebeple Arnavutluk hal­
kim dikkatli bir �ekilde takip etmek gerekmektedir. Bu mahalde
bulunan askeri redif taburlannm hazir olmas1 ve tedbir almmas1
gerekmektedir"9' denilerek Arnavutluk meselesinin dikkate a1m­
mas1 gerektigi vurgulanm1�tir. Rusya'nm Bulgarlar ile Rumlar ara­
smdaki kiliseler meselesini c;Ozememesine ragmen Ortodoks Arna­
vutlar iizerinde Ortodoksluk propagandas1 yaparak Arnavutlar'm
ayaklandmlmas1 ii;in i;ah�abilecekleri, bu ayaklanma)'l Ortodoks
olmayanlann da yapabilecegi vurgulanarak bunun ii;in gerekli as­
keri tedbirlerin ahnmas1 talep edilmi�tir.
1912 Mayis ayina gelindiginde, Kampana Gazetesi'nden al1-
nan haberde; Bulgaristan Hariciye Nazm'mn Rus diplomatlarla
kiliseler meselesi hakkinda gorii�ti.igu bildirilmi�tir. Rus diplo­
matlar kiliseler meselesi konusunda, Bulgarlar'a verilen haklar­
dan Bulgarlar'm vazgei;mesini talep etmi�ler ve Bulgaristan'm
bir tarafa i;ekilmesini istemi�lerdir. Fakat Bulgaristan H iikiimeti,
Rus diplomatlann kiliseler konusunda geri i;ekilme istegini ka­
bul etmemi�tir.92
Yukanda da goriildiigu iizere Osmanh H iikiimeti tarafmdan
Rumlar ile Bulgar arasmda kanh bir �ekilde devam eden kilise ve
mektepler meselesi i;ozii me kavu�turmak ii;in 1910 yih Temmuz
ayi ba�mda Kiliseler ve Mektepler Kanunu i;Ikanlm1�tlr. <;i.inkii

91 Aym yer.
92 jktiham, nr. 86, 21 M a)'ls 1912, s. 3.

74
bu kavga Rumeli'de asayi�in bozulmasmda ve diizenin saglan­
masmda problemler �Ikarabiliyordu. <;:Ikanlan kanundan Rum­
lar memnun olmam�lar, Bulgarlar ise istanbul Hi.ikiimeti'ne te­
�ekki.irlerini bildirm�lerdir. Bu kanun uygulanmaya ba�lanm�,
baz1 noktalardaki hatalann di.izeltilme yoluna gidilmi�tir. 1912
y1h Mayis aymda Rus diplomatlar, Bulgaristan'a kiliseler konu­
sunda verilen iznin kaldmlmas1, yani Eksarhaneden vazge�me­
leri yoni.inde giri�imlerde bulunmu�lar, Bulgaristan Hiiki.imeti
elde etmi� oldugu haklanndan vazge�memi�, Bulgarlar1a Rum­
lar arasmda kiliseler ve mektepler etrafmda birl�me olmad1g1
goriilm�tiir.

I. Balkan Sava�1 Esnasmda Kiliseler Meselesi

Balkan Sav�1'nm 1912 Ekim aymda ba�lamas1yla Osmanh
Devleti her iki cephede bi.iyiik bir hezimete ugram1�tir. Osmanh
birliklerinin Dogu Cephesi'nde <;:atalca'ya kadar �ekilmesi esna­
smda 2 Kas1m 1912 tarihinde ikdam Gazetesi'nde yer alan maka­
lede, "Balkan Hiikiimetleri arasmda bir "Heyet-i ittihadiyenin" ola­
cagi ve "Balkan Hi.ikiimet-i Hristiyaniye'nin" te�kil edecegi Sofya,
Atina ve Belgrat basmmda yer almaktad1r"93 denilmi�tir.
Makalede, Atina basmmm, heni.iz di.i�i.ince a�amasmda olan
Atina Konfederasyonu'na ger�kl�ecekm� gozi.iyle baktig1, bu
birl�menin Yunan hallo. ve Yunan kralmm birinci onceligi ol­
dugu vurgulanm1�tir. Kurulacak bu heyetin din itibariyle Rum ki­
lisesine tabi olacag1, Bulgarlar'm aynlma karannm ortadan kal­
kacag1 ifade edilm�tir.
ikdam Gazetesi'nde bu konudaki makalede, "Osmanh Dev­
leti di.i�manlannm sava� zamamnda bir konfederasyon te�kil et­
meleri, Osmanh Devleti'ne kar�1, diger sebeplerle beraber Bal­
kan Mi.ittefiklerinin galip gelmesine vesile olacaktir" denilm�tir.

93 ikdam, nr. 5640, 2 Kas1m 1912, s. 1.

75
Gazete, bu meselenin tahlil ve tetkikini bir yana biralop, kiliseler
meselesi hakkmda bilgi vermi1?tir.

Osmanh Devleti tarafmdan, Bulgarlar'a 1870 ytlmda Eksar­

hane ac;ma haklo verilmi1?tir. Bu karan istemeyerek de olsa Fe­
ner Rum Patrikhanesi kabul etmi1?tir. "Rum kilisesi tarafmdan
Bulgar kilisesine verilmi1? olan 'itizal'(izin) karannm kaldmlmas1
gerektigi Yunan gazetelerinde yer alm11?tir. Birl�me ic;in bu defa
Rum Patrikhanesi t�ebbi.iste bulunacak, Rum patrikhanesi ru­
hani meclisi, Bulgarlar hakkmdaki ayn]ma karanrun kaldmlmas1
hususunda, diger patrikhanelerin ve mi.istakil Ortodoks kiliseleri­
nin reyini ve mi.italaasm1 soracakt:ir" denilmi1?tir. Yunan basuuna
gore, go�leri sorulan bu kiliselerin, Bulgarlar'a verilen bu iznin
kaldmlmas1 lehinde oy kullanacaklarma kesin gozi.iyle baktlmak­
tadir. ikincisi ise, patrikhanenin dogrudan dogruya bu izni kal­
dirmaya t�ebbi.is edecegi ifade edilmi1?tir.94

ikdam Gazetesi ise, kiliseler meselenin gori.indi.igi.i gibi sadece

bir dini mesele olmad1guu, hakikatte siyasi ve Osmanh Devleti'nin
mukadderatiyla ilgili oldugunu one si.irerek bu konuda ayrmtih
izahat ve�tir.

Bulgarlar 1870 ytlma kadar Rum kilisesi boyundurugu al­

tmda kalm11?lardir. Bu "boyundurugu" atmak ic;in Bulgarlar c;aba
sarf etmi1?lerdir. Bulgarlar bu mi.icadeleye 1860 ydmda b�la­
m11?lar, 1870 ytlmda bir eksarhane kurulup sorun halledilecegi
sirada Bulgarlar ile Rumlar arasmda mi.inazaal1 kiliseler mese­
lesi ortaya c;1km11?tir.

Rumlar1a Bulgarlar arasmdaki kiliseler meselesi hep siyasi

bir takim ihtiras ve emellere alet olmu1?tur. Bulgarlar'm, Rum
Patrikhanesi'ne kar1?1 1860-1870 ytllan arasmdaki mi.icadele­
sine Rusya'nm istanbul sefirleri Prens Levyanof ile Kont igna­
tiyef engel olmaya <;al11?mI1?lard1r. Bunun nedeni ise, Ruslar'm,

94 Aym yer, s. 1.
§ark kilisesinin aynhga ugramamas1m, Rus siyaseti i<;in onemli
bir nokta olarak gormesinden kaynaklanmaktadtr. Rus diplomat­
lar, Bulgarlar'm, patrikhaneden aynlmamas1 konusunda <;ok mii­
cadele etm�ler, ancak Bulgarlar'm ISranna ve eksarhanenin a<;tl­
masma engel olamam1§lard1r.9s
t870 yilinda eksarhanenin resmen tesisinden ik:i ytl sonra Ey­
liil t872'de Rum Patrikhanesi tarafmdan Bulgar kilisesinin aynl­
masma izin verildi. Eksarhaneye bagh Bulgar]ar'm, §ark kilisesine
yabanc1 olduklari patrikhane tarafmdan ilan edildi.
Son zamanlarda Balkan ittifakmm olu9mas1 i<;in bir zemin
hazirlamrken, Eski Rusya Sefiri <;arikof bu hususta <;ok <;aha
sarf etmi§tir. Bu defa i§e Bulgaristan Krah Ferdinand dahi kan§­
mI§tlr. Kiliseler meselesinin <;oziimii i<;in Bulgarlar'm pek biiyiik
fedakarhklar etmesi gerektigi vurgulanm1§t1r. Bulgarlar'a pat­
rikhane tarafmdan verilmek zorunda kalan haklanndan vazge<;­
meleri halinde Bulgarlar'm istiklallerini kISmen kaybedebilecegi
ifade edilmi§ti. Bulgarlar'm kiliseler konusunda kazanmI§ olduk­
lan haklardan vazge<;meleri kabul gormem�ti. Bulgaristan sarayi
ve siyasiler de kiliseler etrafmda ittifakm olu9mas1 i<;in c;ali§an­
lara kayitsiz kalmi§lardt.
Rumlar ve Bulgarlar Balkan Sav�1 oncesi kiliseler etrafmda
birle§emediler. Osman11 Devleti'ni.n Trablusgarp Sava§I ile me§gul
oldugu bir donemde, Osmanh Devleti'nin her iki cephede miica­
dele edemeyeceginden, Balkan miittefikleri arasmda siyasi ittifak
oldu. Balkan Sava§I b�lad1. Tiirkiye ile b�layan Sava§ neticeye
yakl�b. Balkan konfederasyonu hazirlanmaya b�ladt. "Ref-i iti­
zal" (iznin kaldtnlmas1) meselesi yine ortaya <;tktt. Bu mesele yal­
mz kilise meselesi degil aym zamanda bir millet meselesi oldu­
gundan dolayi iki kilise arasmda hal edilecek mahiyette olmad1gi
ifade edilm�tir.

95 Aym yer, s. 1.

77
 Ewela Bulgar milletinin bu itizal (izin) meselesine raz1 ol­
mas1 laz1mdir. Bulgarlar, patrikhaneye bagh iken, kendi memle­
ketlerinde "heyet-i ictimaiyeye" bir "�ahsiyet-i milliye ye" sahip
degillerdi. Bulgarlar'a gore: kilise vas1tas1yla "Rumluk", "Bulgar­
hgm" zaranna oluyordu.

Bulgarlar kendilerine ait kilise vas1tas1yla, milli menfaatlerini

kazandtlar.96 Bulgarlar, aslen Bulgar olan vatanda�lanrun Rum
kiliseleri vas1tas1yla Rumla�acagmdan korkuyorlar. Onlan "Milli
Kilisenin" himayesine alarak, Bulgarhklanm, halkma idrak ettir­
mek istiyorlard1. Bulgarlar'm bu iddialan son zamanlarda azal­
m1� gibi gi::iri.iniiyorsa da, bunun ortadan kalkt1gi savunulamaz.
Art1k bu "Haysiyet-i Milliye" meselesi olmu�tur.97

Bu makaleyi Andonyan'm gi::iri.i�ii de desteklemektedir. "He­

lenizm tehlikesinde c;ekinen ve onun ic;in Bulgaristan kilisesine
izin veren Osmanh H iikiimeti, Bulgarlar'la Rurnlar'1 birbirin­
den ayirmakla ve birbirini d�man etmekle Avrupa kitasmdaki
miilkiinii garantiye alm1� olacag1m sanm1�t1. Oysa farkina var­
madan, Bulgarlar'a bag1ms1zhk yolunu ac;m1� oluyordu. Rum
Patrikhanesi'nin baskismdan kmtulduktan sonra, Bulgarlar, ta­
rihlerini ve dillerini serbestc;e, derinlemesine i::igrenme imkamna
kavu�mu�lar, kendi i::irf ve adetlerini yeniden ya�atmaya ba�la­
m1�larch. Rumlar'dan hakaret gi::irmemek veya mezalimden kur­
tulmak ic;in 1rkimn ad1m bile anmaz olan bu halk, Bulgar ad1m
t�1maktan gurur duyuyordu art1k."98denilerek yukanda jkdam
Gazetesi'nin 2 Kas1m 1912 tarihinde yayinlad1gi makale ile aym
dii�iinceleri Andonyan da payla�m�hr.

Kemal H. Karpat da Balkanlar'da "Gayrimiislirnlerin ezici c;o­

gunlugu Ortodoks Hristiyan olup, uzun zaman tek kilisenin yani

96 Pinelopi Stathis, 19. Yiizy1l istanbul'unda Gayrimiislimler, c;ev. Foti ve

Stefo Benlisoy, Tarih Vakfi Yurt Yay. istanbul i999, s. 16.
97 ikdam, nr. 5640, 2 Kas1m 1912, s. 1.
98 Andonyan, a.g.e., s. 97.
istanbul Patrikhanesi'nin idaresi altmda, ban� i<;inde 400 ytl ya­
�ad1ktan sonra kendi milli kiliselerini kurarak ve bunlan milli
kimliklerinin bir par<;as1 haline getirerek milli bir devlet haline
gelm�lerdir"99 ifadesiyle kiliselerin basmda yer aldigi gibi, bir milli
devlet unsuru olu�turdugunu ifade etmi�tir. Kiliseler milli unsuru
meydana getirmi�, bu sayede Bulgarlar milli bir devlet olma yo­
lunda <;al1�malara devam etm�lerdi. Kiliseler milli devlet olma
yolunda bi.iyiik rol oynam�tir. Ti.irkiye'de Balkan Sav�lan konu­
sunda yazilm� bir<;ok eserde, Sultan II. Abdi.ilhamid'in kiliseler
ve mektepler meselesiyle ilgili olarak Bulgarlar'1 ve Rumlar'1 bir­
birine di.i�i.irdi.igu ifade edilmi�tir. ittihad ve Terakki F1rkasmm
3 Temmuz 1910 ytlmda Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nu <;1ka­
rarak kiliselerin birl�mesine neden oldu gibi yorumlar yapuarak
Balkan Sav�1'mn kaybedilme nedenlerinden biri olarak kiliseler
meselesi gosterilmeye <;al�1lm1�tir. Oysaki kiliseler ve mektepler
meselesini Bulgarlar'm istegiyle, <;ozi.ime kavu�turmak isteyen ve
bu konuda 1907 yilmm Mart ayinda <;al1�malan ba�latan Sultan
II. Abdi.ilhamid'dir.

Bu omekler de gostermektedir ki, Kiliseler ve Mektepler Ka­

nunu Balkan Hi.ikiimetlerinin kendi aralannda bir ittifak yapma­
lanna vas1ta olmam�tir.

Bu kanunun Balkan Sa�lan oncesinde Rumlar'1 ve Bulgarlar'1

birl�tirdigi yoni.inde pek <;ak yaz1lar yazum1�tlr. Ancak bu yaz1-
lanlann herhangi bir mesnedi olmad1g1 gibi bu iki unsurun yuka­
nda da belirtildigi i.izere Balkan Sa�1 esnasmda dahi birl�medigi
gori.ilmektedir. Boyle bir hataya di.i�i.ilmesinin nedeni, donemin
kaynaklanna baktlmayip sadece hanralarla yetinilmesidir.

Balkan devletlerini bir araya getiren astl unsurun Os­

rnanh Devleti'nin 1912 Eyli.il aymda italyanlar1a Trablusgarp
Sav�1'na girmesiydi. Nitekim, Osmanh Devleti'nin sav� halinde

99 Karpat, a.g.e., s. 8.

79
bulunrnasmdan, zayifhgmm anl�tlmasmdan, Osmanl1 ordusu­
nun ii; anla�mazh.klarmdan ve istanbul'da hi.ikii met krizlerinin
siiriip gitmesinden dolayi ozelli.kle Bulgaristan'da i;Ikan gazete­
lerde ve yaptlan mitinglerde Bulgaristan'm, Osmanh Devleti'nin
italyanlar1a yapagi Trablusgarp Sav�1'ndan yararlanmas1 gerek­
tigi vurgulanrn�tlr. Balkan Hiikiimetleri Trablusgarp Sav�1'nm
ba�lamasmdan ya.kl�tl< alti ay sonra bir araya gelmeye ba�lam�­
lardt. Bu amai;la ilk olarak 13 Mart 1912'de Bulgaristan-Sirbistan
ittifakt kurulabilm� diger iki miittefik Karadag ve Yunanistan1a
daha sonra ittifak antla�malan yapilim�tlr. Balkan Sav�1'm ha­
zirlayan sebepler arasmda 3 Temmuz 1910 ytlmda kabul edilen
Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun olmayip siyasi nedenlerin bi­
rinci planda oldugu anl�tlmaktadir.'00

1 00
Balkan devletlerini ittifak yapma noktasma getiren sebebin dini nitelikli
olmayip siyasi olduguna dair bkz. iktiham, nr. 84, 19 Mayis 1912, ikti­
ham, nr. 127, 1 Temmuz 1912, s. i; Etrafa Dikkatli Bir Nazar, Senin, nr.
9, Eyliil 1912, s. 2; ikdam, nr. 5559, 12 Agustos 1912, s. 4; ikdam, nr.
556o, 13 Agustos 1912, s. 2; Sabah, nr. 8248, 4 Eyliil 1912, s. 2; ikdam,
nr. 5583, 5 Eyliil 1912, s. 4; Cenin, nr. 1442, 14 Eyliil 1912, s. 3; Tanin,
nr. 1459, 3 Ekim 1912, s. i; Andonyan, a.g.e., s. 189; Aram Andonyan
Kiliseler ve Mektepler Kanunu'ndan hit; bahsetmemi$ir.

80
 1 91 1 Y1 h Asker Terhis i

Yunanistan'm Ordusunun Bir K1sm1m Terhis Etmesi,

Buna Ka111hk Osmanh Devleti'nin Yanya ve
Elbasan F1rkalarm1 Terhis Etmek istemesi
Osmanh Devleti'nin Balkan Sava�1'm kaybetme nedenlerin­
den biri de, sava� 6ncesi, yaz aylan boyunca, egitimli askerlerini
terhis etmesi gosterilmektedir. Ar�iv belgelerine yeteii kadar ba­
ktlmadan yalmzca, hatiratlara bagh kalarak, terhis olaymm ac;1k­
land1g. g6riilmektedir. Terhisin sav<lll zamanlannda rutin bir
uygulama olarak dahi yapild1gi unutulmu�. bu konu, sav<lllm kay­
bedilme nedenlerinden birisi olarak birc;ok ara�tirma eserinde
yer alm1�tir.101

101
Terhis olayi ic;:in bkz. Ali Fuat Tiirkgeldi, Gori.ip i!jittiklerim, Tiirk Ta1ih
Kurumu Bas1mevi, Ankara 1987, s. 57; Dan�mend, a.g.e., s. 389; Ona!,
a.g.e., s. 203; GOrgiilii, a.g.e., s. 3; Miiezzinoglu, a.g.e., s. 4; Tuncer, a.g.e.,
s. 71; Hala�u, a.g.e., s. 14; Balkan Harbi (1912-1913) I /as1m, Ankara
1979, s. 10; Aganog!u, a.g.e., s. 49; Hafiz Hakki P�a. a.g.e., s. 19; Bal­
kan Harbi'nde Yanya Sauunmas1 Ve Esat PQ!ia, s. 14; Nuri Yavuz, Tiirk
A�iu Belgelerine GOre Birinci Balkan Harbi, BastlmamJJ? Doktora Tezi,
Gazi Oniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisii, Ankara 1989, s. 58; Halfik
Harun Duman, Balkanlara Veda - Basm ue Edebiyatta Balkan SauQ!il
(1912-1913)-, Duyap Yay., istanbul 2005, s. 33; Rifat Uc;arol, GaziAhmet
Muhtar PQ!ia, Filiz Kitabevi, istanbul 1989, s. 367-371; Uc;arol, "Balkan
Sav�1 Oncesinde Terhis Olayi Ve Seferberlik ilam Sorunu", Dordiincii
Askeri Tarih Semineri, Genelkurrnay Bas1mevi, Ankara 1989, s. 257-
277. Terhis olayi ile ilgili en detayh bilgi, yap1lan ara$Jrmalar ic;:erisinde
bu makalede bulunmaktad1r. Ancak, burada dikkati c;:eken husus terhis

81
 Asker terhisi konusuyla ilgili olarak, 1911-1912 yillan yani Bal­
kan Sav�1 b�lamadan onceki doneme ait ar�iv kaynaklanna da
tarafuruzca � ooylelikle terhis olayi a<;iklanmaya ��tir.
1911 yihmn temmuz ayinda; Ticaret ve Nafia Nezareti tarafindan,
Selanik'teki askerlerin terhis edildigi102 ve Manast1r vilayetindeki
efradm istihdam edilmek iizere Yanya'ya sevk edildigi Osmanh
Hiikiimeti'ne bildirilmi�tir.103 Burada unutulmamas1 gereken as­
kerler terhis edildik<;e yerlerine yeni askerlerin geldigidir.

1911 yih .Agustos ayinda Harbiye Nezareti'nin tezkeresine

gore, KaradagJ.1 malisorlerin hududa yakla�mas1 iizerine, terhis
edilecek ooliiklerin gorevlerine devam etrnesi kararla�tlnlm1�tl.
Bu terhisin kademe kademe yaptlmas1 gerektigi i�kodra Kuman­
danhgi tarafmdan bildirilmi�tir. KaradagJ.1 malisor tehlikesi ba�
gosterdigi zamanlarda yaptlmas1 gereken terhisler ortaya <;ikan
tehlikeden dolayi ertelenmi�tir. Daha sonra Karadagh malisorler
meselesi ortadan kalkrnca ve <;Oziime kavu�unca S1vas, Amasya
ve Trabzon firkalari padi�ah1 selamlamak iizere gorevlendiril­
m�lerdir104. Bu firkalar 1911 yih Haziran ayinda Osmanh Padi­
�1 Mehmed R�ad'm Balkanlar'a yapugi ziyaret esnasmda yap-

olayi ile ilgili olarak hic;bir ar�iv belgesinin kullamlmarnas1d1r. Makale

ic;erisinde kullamlan �iv belgeleri terhisle ilgili degildir. Rifat Uc;arol,
Siyasi Tarih(178C)-1994), Filiz Kitabevi, istanbul 1995. s. 435; Giiney
Dine;, Kartpostallarla Balkan Sava�1 (1912-1913), Yap1 Kredi Yay., is­
tanbul 2008, s. 50; Gustav Von Hochwachter, Balkan Sava� Giinliigii,
<;ev. Sumru Toydemir, Tiirkiye i� Bankasi Kiiltiir Yay., istanbul 2008,
s. 19; Tiiccarzade ibrahim Hilmi, Balkan Harbi'nde Neden Miinhezim
Olduk, istanbul 1329, s. 43.
102 BOA, Bab1fili Evrak Odas1 (BEO). 3919/293887 (27.B.1329/
24.07.1911).
103
Aym yer.
104
Pad�ah Mehmed �d'm 1911 yihnda gerc;ekle�irdigi Balkan gezisi.

82
m1� olduklan selamlama da onemli gorev yaptiklanndan dolayi
bu fi.rkalann terhis edilmesine karar verilmi�tir1 05

Sadaret'ten, Harbiye Nezareti'ne gonderilen tezkerede: Yu­

nan Hariciye Nazm, Osmanh Devleti'nin Atina'daki sefaretine ge­
lerek, yedi sm1f ihtiyat askerinin terhis edilecegi ifade edilmi�tir.
Osmanh Hiikiimeti, Yunanhlar'm yapacak olduklan terhislerin
detaylan hakkmda Atina sefaretinden bilgi istem�tir. Buna gore
terhisin yap1hp yaptlmad1gi, yaptld1 ise bu miktann ne kadar ol­
dugu, Yunan Hiikiimeti ile Balkan hiikiimetlerinin askerleri halc­
kmda itimat edilecek derecede bilgi edinilmesi ve Yunanistan'm
ihtiyat askerleri hakkmda �rma yaptlarak, Harbiye Nezareti'ne
bilgi verilmesi talep edilmi�tir.106

Atina sefareti at�militerliginin verdigi bilgiye gore; Yunanistan'm,

Narda civanndaki smirlannda bulunan 1908 ve 1909 efradmm,
silahlanyla birlikte geri <;ekildigi, bu askerlerin 20 gi.in i<;erisinde
terhis edilecegi bildirilmi�tir. Bunlardan b�ka Yeni�ehir ve Narda
ii<;iincii ve yedinci taburlanmn 1908 ve 1909 ihtiyatmm da terhis
edilecegi ifade edilmi�tir.107

Yunanistan seferberlik nizamnamesine gore, birinci sm1f ih­

tiyatlann bir ay ile kirk gi.in arasmda silahh talim altinda buluna­
cagindan 4 Ekim 1911 (21 Eyliil 1327) tarihinde silah.albna alman
ii<;iincii ve yedinci taburlanrun yedi ytlhk efradi ihtiyathk siirelerini
tamamlayarak bir ay once 15 Kaslffi 1911 (2 T�rinisani 13 27) ta­
rihinde terhis edildikleri Harbiye Nezareti'ne bildirilmi�tir. Terhis
olunan 1908 ve 1909 ii<;iincii ve yedinci taburlarm yerine, Yunanis­
tan Devleti 1910 senesinde 1i.985 ve 1911 senesinin toplam1 olan

105
BOA, irade Harbiye (i.HB.) 96/1329.�.046(19.�.1329/14.08.1911). Bu
karann altmda Harbiye Nazm Mahmud �evket ve Sadrazamm imzalan
bulunmaktad1r.
io6 BOA, BEO. 3964/297278 (27.Za.1329/19.11.1911).
107
BOA,BEO. 739/20 (29.Za.1329/2i. 1u911). Lef.2.
11.883 askerin, takriben 23. 873 neferin silahaltmda bulunacagi
ifade edilmi!?tir."'8 Yunanistan'm ban!? donemindeki asker sayis1,
yakla!?tk 25.000 ki!?i olarak gosterilmektedir.">9

Bab1fili, Yunanistan'm baz1 askerlerini terhis etmesi i.izerine,

Osmanh Devleti'nin, ikinci Yanya firkasmm terhis edilrnesi ge­
rektigi ile ilgili, Harbiye Nezareti'nin 21 Kas1m 1911 (8 T�rini­
sani 1327) tarihli tezkeresini gorii!?mii!?ti.ir. Alman kararda, Yunan
Hiikiimeti'nin dostane bir hareket gostermesinden ve silahaltmda
bulundurduklan yedinci sm1f efradmm terhisinin, Harbiye Neza­
reti tarafindan ara!?hnld1gi ve Osmanh Devleti'nin de Yanya fir­
kasm1 terhis etmesinin olumlu bir davram!? olacagi vurgulanmU?­
hr. Bu karann Yunanistan ile Osmanh Devleti arasmdaki giiveni
peki!?tirecegi de belirtilmi!?tir. Yanya firkasm1 terhis etme karan­
nm uygulanmaya ba!?lad1gi zaman, Yunanistan Hiikiimeti'ne de
gerekli bilginin verilmesi on goriilmii!?ti.ir.110

Bu karar iizerine. Umumi Erkan-1 Harbiye Uc;ii ncii �ubesi, 1 1 1

Yanya ikinci smif redif firkasmm tekrar silahalnna ahnabilmesinin
miimkiin olacagi, bundan dolayi terhisinin yapilabilecegini ikinci
Ordu Miifetti!?ligine bildirm�tir. ilbasan (Elbasan) ikinci s1ruf re­
dif taburunun da terhisi Bab1fili'ce pad�ah iradesiyle ikinci Ordu
Miife�ligine bildirilmi!?ti.1 12 Yunanlilar1a olan ili!?kiler onemli ol­
dugundan dolayi, Hariciye Nezareti'nin iki Iota tezkeresi i.izerine,
Yanya ikinci s1mf firkasmm terhisine karar ve�ti. ikinci Ordu
miife�ligi ile yaptlan haberl�meye gore, ilbasan Firkas1'nm da
ikinci s1ruf oldugundan, Yanya firkasmm terhisi, ilbasan Firkasmm
silahaltmda tutulmas1 mahzurlu olacakt:i. Aym dururnda bulunan

'08 BOA,BEO. 739/20 (29.Za. 1329/21.11.1911). Lef. 5.

'09 Richard C. Hall, Balkan Sav�lan 1912-1913 /. Dii nya Sa�z'mn Pro-
vasz, <;ev. M. Tanju Akad, Homer Kitapevi, istanbul 2003, s. 23.
110
BOA,BEO. 739/20 (29.Za.1329/21.11. 1911), Lef. 6.
111
Selanik'te bulunan Uc;iincii Ordu Komutanhgi.
112
BOA,BEO. 739/20 (29.Za.1329/21.11 .1911). Lef.7.
ftrkalann bir karga�ya neden olmamas1 ic;in digerlerinin de ter­
his edilmesi gerektigi vurgulanm1§tir. italyanlar'm, Adriyatik Sa­
hiline tecaviizde bulunmalan durumunda, Yanya, ilbasan Firka­
lannm geri c;agrumas1 ve hemen birliklerine geri donme §art1yla
terhislerine izin verilm�ti. Ani bir karar degi§ikligi ile bu ftrka­
lann §imdilik terhis edilmemesi113 talep edilmi§tir. Terhis karan
ahnmasma ragmen, herhangi bir tehlikenin ortaya i;1kmas1 du­
rumunda Yanya ve ilbasan ftrkalanmn terhislerinin yap1lmas1-
nm durduruldugu anla§tlmaktadir.
Atina Maslahatgilzarhgi'ndan 26 Aralik 1911 (13 Kanfm-1 ewel
1327) tarihinde Harbiye Nezareti'ne gelen telgrafta; Giritliler'in,
Yunanistan Meclisi'ne kattlmak istedikleri ifade edilmi§, bu duru­
mun Osmanh Hiikiimeti'ni zora sokabilecegi vurgulan�tlr. Girit
mese}e<:inin tekrar ortaya i;1kabilecegi, bu nedenle Yanya ve ilba­
san Firkalanmn §imdilik terhis edilmemesi talep edilmi§tir.114
Yukanda da goriildilgu i.izere, Yunanistan Devleti, Osmanh
Devleti'ne askerlerinin bir kismllll terhis edecegini bildirmi§tir. Os­
manh Hilkiimeti de Yunanistan'la ili§kileri iyi tutmak ii;in Yanya
ve Elbasan redif ftrkalanm terhis etmeyi dil§iinmil§ ve buna dair
karar dahi c;ikm1§tir. Ancak Ui;iincil Ordu ve Atina Maslahatgii­
zarhgi, Girit mebuslannm Yunanistan'a kanlma istegi iizerine,
Bab1fili'yi bu terhislerin yapllmamas1 konusunda uyarmi§larchr.

Yanya'daki Antalya ve Berat Redif F1rkalannm Terhisi

Selanik'te bulunan Uc;iincii Ordu Komutanhgi taraftndan, Os­
man11 Hiikiimeti'ne tezkere gonderilmi§tir. Bu tezkerede 1912 y1h
Ocak ayi itibariyle Yanya'da bulunan Antalya redif fi.rkasnun alh
aydan beri, Berat redif ftrkasmm da italyan Harbinin ba§lama­
smdan beri silahaltmda bulunduklan ifade edilmi§tir. SOz konusu

"3 BOA,BEO. 739/20 (29.Za.1329/21.1i.1911). Lef.9.

114 BOA, BEO. 739/20 (29.Za.1329/21.11.1911). Lef.8.

85
latalara, yeteri kadar askeri yard1mm yaptlamamasmdan, asker­
ler mecburen <;ad1r altlannda ve han k61lelerinde dagimk bir 1le­
kilde iskan edilmekteydi. U<;iincii Ordu Komutanhg1 aynca "Kl1l
mevsiminin de 1liddetlenmesi, ho1l olmayan durumlann ortaya
<;1kmasma neden olabilmektedir" gerek<;esiyle gerekli tedbirlerin
ahnmas1m talep etmi1ltir.
Bu sirada i1lkodra ihtiyaL firkas1 ise harp ya da terhis talebiyle
ayaklanmaya cesaret etmi1l, en nazik bir bOlgede, istenilmeyen bir
talam silantilar ortaya <;Ikm11ltlr. Bunun iizerine ad1 ge<;en efrat
terhis edilmi1ltir.11S Bu omek Balkanlar'da ordunun i<;inde bulun­
dugu durumu gostermesi a<;1smdan onemlidir. Zira zor 1lartlar al­
tmda bulunan askerler "ya sav� ya terhis" diyecek kadar ileriye
gi�ler ve yapttl<lan ayaklanma sayesinde kendilerini terhis et­
tirmeyi ba1larm11llardir.
i1lkodra'dan sonra Berat ve Yanya'da bulunan Antalya firka
taburlan da ayaklanma t�ebbiisiinde bulunmu1llardir. Bu konuda
daha once bir tezkere ile Sadaret'e bilgi verilmi1lti. Yunanistan hu­
dudu iizerindeki Yanya ve Kozana nizamiye firkalanna mensup
taburlann sayismm olduk<;a yeterli olmasmdan dolayi ihtiya<; du­
yuldugunda ikinci sm1f Yanya redif firkasmm siir'atli bir 1lekilde
bu bOlgeye gonderilmesi miimkiindii. Yanya ve Kozana'ya yeni ef­
rad kuvvetlerinin de gonderilmesi imkan dahilinde oldugundan,
U<;iincii Ordu Komutanhgi tarafmdan Manasbr'daki nizamiye fir­
kas1 taburlannm, Yunanistan hududuna indirilmesinin miimki.in
olmasmdan, bahisle Yanya'daki Antalya Firkasmm silahaltmda
tutulmasmm gerekli olmad1gi ifade edilmi1ltir.116
Berat firkas1 ise, italya'nm, Osmanh topraklanna tecaviiz
etme ihtimaline ka�1, Adriyatik sahilini muhafaza etmek ama­
c1yla celb edilmi1lti. ilbasan siyasi yetkililerinin de italya'mn
us
BOA, i.HB. 105/1330 M-64 (17.M.1330/08.oi.1912).
"6 Aym yer.

86
Adriyatik sahillerine tecaviiz etmesinin muhtemel olmadignu be­
lirtmesi iizerine, U<;iincii Ordu Komutanhgi, Berat fi.rkasmm de­
vamh silahaltmda tutulmasma liizumun kalmad1gim, Osmanh
Hiikiimeti'nin de uygun gordiigii takdirde Yanya'da bulunan An­
talya ve Berat redif fi.rkalanmn terhis edilmesinin uygun olaca­
gm1 bildirmi�tir.
Bu tezkere iizerine, 08.ou912 tarihli bir irade <;Ikanlm1�,
Birinci sm1f Antalya ve Berat redif fi.rkalannm terhisine miisa­
ade olunmu�tur.
Osmanh ordusu tarahndan Selanik ve Kozana fi.rkalan ve ni­
zamiye taburlan takviye edilmesine ragmen, Yunanhlar, Osmanh­
italyan Harbi, Trablusgarp Sava�1'nm ba�lamas1yla silahalt:ma
ald1klan askerleri terhis etmi�lerdir. Yap1lan ara�tirmalar sonu­
cunda italya'nm Selanik civanna asker <;1karma te�ebbiislerinin
olmad1gi anla�tlm�tir. Bundan dolayi U<;iincii Ordu Komutan­
hgi, ihtiyat efradmm uzun siireden beri silahaltmda bulundurul­
malanmn, gerek iktisat gerekse inzibat a<;1smdan mahsurlu ol­
dugunu bildirmi�tir. Bu nedenle tabur mevcutlan be�er yiizden
a�agi dii�memek ve Mart ayinda tekrar celb edilmek iizere Sela­
nik ve Kozana redif fi.rkalannda bulunan ikmal efradmm en es­
kilerden ba�lanmak iizere terhis edilmeleri uygun goriilmii�tiir.
Eger tabur mevcutlan �er yi.izden �ag1 dii�erse, efradm nobet­
l�e terhisi ve terhis edilenlerin altI hafta sonra tekrar celbiyle,
digerlerinin terhis edilmesi kararl�tirtlm1�tir.117 Buradan Sela­
nik ve Kozane'deki taburlann b�er yi.izden de a�ag1 olabilecegi­
nin muhtemel oldugu anla�1lmaktadir.
GOriildiigii iizere, Rumeli'deki egitimli askerlerin terhis edilrne
nedenleri gerek<;eleriyle beraber a<;Iklanm1�hr. Terhislerin yaptl­
mas1 iktisadi ve asker a<;1dan mecburi bir hal alm�tir. Askerlerin
uygun olmayan �artlarda askerlik vazifelerini yerine getirmeye

117 BOA, BEO. 3991/299298 (26.M.1330/17.01.1912).

c;a11�malannm ayaklanmalanna dahi neden oldugu goriilmekte­
dir. Hatiratlarda yer ald1gi iizere egitimli askerler geli�i giizel ter­
his edilmemi�, �artlann geregi yerine getirilmi�tir. Nitekim, as­
kerlerin terhis edilme karan 1912 yilmm ocak aymda almmasma
ragmen askerlerin terhis edilmeleri daha sonraki aylarda da de­
vam etmi�tir.

�anakkale ve �evresinde Yapllan Terhisler

Yanya'da bulunan Antalya, Berat, Selanik ve Kozana Redif
fi.rkalannm terhis edilme karannm verildigi 1912 ytlmm Ocak
aymdan sonra, Trablusgarp Sava�1 nedeniyle italyan tehlikesi­
nin <;anakkale civanndan da ortadan kalkmas1yla <;anakkale'de
de terhisler yaptlm1�tir. Yine U<;iincii Ordu Komutanhgi tarafm­
dan Harbiye Nezareti'ne yaztlan tezkerede; italyanlar'm, <;anak­
kale Bogaz1'na saldm ihtimallerine kan?I ewelce silahaltina alman
<;anakkale ve Edremit redif fi.rkalanmn uzun miiddet silahaltmda
bulundurulmalanmn miimkiin olamayacagi bildirilm�tir. Bu tez­
kere iizerine talimlerini yerine getiren <;anakkale fi.rkas1 ve Biga
Alaylan terhis edilmi�tir.118
Balkan Sava�1 ba�lamadan, 1912 ytl1 Temmuz ayinda goreve
gelen Ahmed Muhtar Pa�a izmir119 ve <;anakkale civanndaki re­
dif birliklerinin terhisinin nedenini �oyle a<;1klam1�hr.
"An1lan redif tiimenlerinin izmir ve <;anakkale layilanna
<;agrtlmas1 ve burada toplanmas1, sadece italyanlar'a kar�1 yap1-
lan asker yigma onlemlerindendi. Sava�m ii<;iincii ayinda oralara
taarruz ihtimalinin ortadan kalkmas1, aksine ban� yaptlma iimi­
dinin kuwetlenmesi, sebepsiz olarak bir yandan hazineyi zarara
118
BOA, i.HB. 106/1330 M-102 (17.M.1330/08.oi.1912).
119
Belgede izmir kelimesi gec;memektedir. <;anakkale ve Biga Alaylan ta­
biri ge<;mektedir. Ahmed Muhtar Pa11a doneminde yap1lan terhisler daha
onceki terhislere dayanak noktas1 olsun diye soylenmi� olabilir.

88
sokan ve diger yandan hasat mevsimi olmas1120 dolayis1yla halki
onemli i§inden mahrum eden ve ozellikle uzun zaman i§siz kal­
malanyla beraber, ikmal erlerinin nizamiye taburlanndaki yedi
ay hizmetlerinden sonra eski hiikiimetin karanyla sal1verilme­
lerinden dogan itaatsizlik belirtilerini gostermesiyle, §U toplan­
maya son verilmek zamanmm geldigi, Harbiye Nezareti'nin ya­
z1s1 iizerine hiikiimet tarafmdan kabul edilmi§tir... Fazla kuvvete
gerek olmad1gi hususu, eski htiklimetin heniiz nizamiye taburla­
nndaki ikmal erlerini terhis etmesiyle de dogrulanm�. Hatta bu
taburlann mevcutlanm 240-3oo'e121 indirmekten bile <;ekinilme­
mi§ti. Bunlardan dolayi antlan redif tiimenlerinin ilk davette top­
lanmaya haz1r bulunmalan §artlyla ge�ici olara.k evlerine dagibl­
malanna karar verilmi§tir." demi§tir.122

Ba§bakanhk Osmanh �ivinde belgelerde bulunan terhis

nedenleriyle Ahmed Muhtar Pa§a tarafmdan yukanda nakledilen
terhis nedenleri birbiriyle ortii§mektedir. Anca.k, Ahmed Muhtar
Pa§a kendi kabinesi doneminde yap1lan izmir terhislerini, daha
onceki hlikiimetler tarafmdan yapilm1� olan <;anakkale terhisle­
rini baglad1g1 gorlilmektedir. Muhtar Pa�a·mn boyle bir yola ba�­
vurmasmm nedeni, kendi hiikiimeti zamanmda, yaptlm� olan iz­
mir terhislerini dayana.k noktas1 olarak gostermek istemesinden
kaynakland1gi anla�tlmaktadir.

<;anakkale Bogaz1 civannda bulunan dordiincti ve be�inci

nizamiye taburlanmn seferber olduklan ve kl� mevsiminin §id­
detli htiktim stirmesinden dolayi, talimlerini yerine getiren <;a­
na.kkale F1rkas1'nm, Pazar Alayi'mn hemen, Ed.remit F1rkasmm

12°
Kozane ve Selanik askerlerinin de terhis edilme nedenlerinden birisi ha­
sat mevsimi olmasmdan dolayidir. Bakmiz: BOA, BEO. 3991/299298
(26.M.1330/17.oi.1912).
'21
Belgelerde taburlann mevcudunun 240-300' kadar dii�iiriilmesiyle il­
gili bir rakam yoktur.
122 Uc;arol, a.g.m., s. 268.
da talimlerinin bitiminden sonra terhis edilmesi uygun goriil ­
mii§tiir. Bu terhisler Ahmed Muhtar Pa§a hiikiimeti zamamnda
da, 08.oi. 1912 tarihli iradeye gore devam ettigi anla.§tlmaktadir.
BaZI ara§brmactlar12J terhislerin yaptlmas1m sadece Ahmed Muh­
tar P� Hiikiimeti'ne baglamu;;lardir. Oysaki hem <;anakkale hem
de Rumeli'deki Yanya, Berat, Selanik ve Kozana terhislerinin ka­
ran, 1912 ytl1 Ocak aymda almmi§br.
Tiiccarzade ibrahim Hilmi, <;anakkale terhisiyle ilgili olarak:
"italya Harbi sebebiyle izmir ve <;anakkale'de toplanan muvazzaf
kitalan terhis edilmemi§ olsayd1, bir haftada (Edirne) civanna top­
lanmas1 miimkiin 100.000 ki§ilik bir kuvvet bulunmu§ olurdu"124
demektedir. Maalesefburada ihtimaller iizerine bir tarih anlayi§l
ortaya konmu§tur. Yazar terhisin nedenlerini bilmeden kendi go­
rii§iine gore bir anlat1m gen;ekle§tirmeye c;al1§ffil§, maglubiyetin
nedenlerinden birini de terhise baglamu;;t1r.
Sava§ ba§lamadan once,1908 yilmdan beri silahalnnda bu­
lunan ihtiyat efrad1 terhis edilmi§tir. Bu terhis kolordu komu­
tanl1klanna ve nizamiye firkalanna teblig edilmi§tir. Bu askerle­
rin memleketlerine sevk edildikleri zaman yollarda, vas1talarda
ve iskelelerde her tiirlii kolayhgm saglanmas1 istenmi§tir. 12s Ah­
med Muhtar Pa§a hiikiimeti kurulduktan sonra, 7 Agustos tari­
hinde izmir'deki redif askerlerinin terhisine ba§lanm1§br. �hirde
siikUnun tarn oldugu, yalmz gazeteler arasmda Agustos ayindaki
terhislerin yaptlmas1 ya da yap1lmamas1 konusunda §iddetli bir
miicadelenin devam ettigi bildirilmi§tir.126 Gazeteler arasmdaki
miicadelenin nedeni, Balkan Sava§1'nm c;ikacagi dii§iincesini sa­
vunan gazeteler terhisi kar§I c;1krnakta, terhisin yap1hnas1ru nor-
123 Aym yer, s. 268.
' 24 Tuccarzade ibrahim Hilmi, Balkan Harbinde Askeri Maglubiyetimizin
1329, s. 63.
Esbab1, istanbul
125
BOA, DH.iD. 176/1 (22.Ca.1330/10.05.1912).
126
iktiham, nr. 165, 9 Agustos 1912, s. 4.

90
mal goren gazeteler ise saval?m olmayacag1 di.i1?i.incesine sahip
olmalanndan kaynaklanmaktad1r. Sav�m c;Ikacag1 yoni.inde ha­
berler yapan ve hi.iki.imetin bir an once tedbir almas1 gerektigi
savunan ittihad ve Terakki F1rkasmm yaym orgam Tanin bu mi.i­
cadelede hakl1 c;ikm11?tlr.

Aydin Vilayetindeki Ba�1bozuklarm Terhisi

Aydm Valisi Naz1m Bey tarafmdan Dfiliiliye Nezareti'ne ya­
ztlan tezkerede; .e1?laya takibinde istihdam edilen <;erkez ve yerli
b�1bozuk efradmm, gorevlerini tarn olarak yerine getirmemesi
i.izerine bunlann terhis edilmesi istenmil?tir. <;erkez ve yerli b�1-
bozuk efradmm kumandanlan �akir ve �i.ikri.i Beylerin talep edi­
len ma�lan ise hfila gelmemi1?ti. Bundan dolayi da komutanlann
maa1?lan gelmedigi ic;i.n 1912 yih Ocak ayi ic;erisinde hesaplannm
tarnarnen ke.silemeyecegi bildiril�tir. Bu durumun hazinenin za­
ranna olacagi ifade edilmi1?tir. Bunlara beyhude ma� vermemek
ic;in de gec;ici tahsisat uygularnasmm yaptlmas1 ve bu ki�ilerin ma­
�lanmn odenmesinden sonra terhis edilmeleri, banlann yerine
jandarmalann �laya takibinde kullamlmas1 istenmi�tir.127

Dfiliiliye Nezareti'nden Harbiye Nezareti'ne yaz1lan zeyilde;

Aydm Vilayeti el?laya takip komutam Ahmed Bey'in maiyetine
ait tahsisatm gonderildigi bildirilmi1?tir. Bunlara beyhude maal?
verilmemesi gerektigi, gec;ici efradm ve kumandanlannm ma­
�lannm odenerek gereginin yapilmas1 Aydm vilayetinden ta­
lep edilmi1?tir.128

Bu beige de gOstermektedir ki, terhis Osmanh Devleti'nde �­

Iara gore yaptlm�, �laya takibinde bulunan efrad ve komutanlar
gorevlerini geregi gibi yerine getirmell1i1?lerdir. Bunlann yerine,
daha di.izenli olan jandarmanm gorev yapmas1 talep edilmi1?tir.

•21 BOA, Dfilliliye Hukuk (DH. H.) 14/2-28 (26.M.1330/16.01.1912).

128
BOA, DH. H. 14/2-28 (26.M.1330/16.01.1912).

91
 1911ve 1912 yillan ic;erisinde yaptlan asker terhisleri gazete­
lerde fazla yer almamJJiitlr. Bunun sebebi ise terhisin her ytl yap1-
lan rutin bir i� olmasmdan kaynaklanmaktad1r.

1 91 2 Y1h Vaz Aylarmda Yap1lan Terhisler

Dfilliliye Nezareti tarafmdan, Kosova vilayetinden alman �if­
rede i�tip ve Hotine redif taburlanmn muinli (yard1mc1 kuweti
olan) ve muinsiz efradmm c;abucak toplanmas1 konusunda hal­
kmm c;ok istekli bir �ekilde c;a11�tigi belirtilmi�tir. Ancak 1912 ytl1
Haziran aymda alman bir emirnamede muinsizlerle, muinlilerin
nizarniye kuwetlerinin tamarnlanmasmdan sonra terhis edilecegi
bil�tir. 0 mevsimde muinlilerin bir ay zarfmda silfillaltinda
bulundurulmalan bir senelik zahirelerinin mahvm1 ve ailelerinin
gec;imlerini zarara ugratacagindan dolayi bunlann celbinden vaz­
gec;ilmi�tir. Muinsizlerin silfillaltma almmalannm, memleketin
faydasma olacagi i�tip Kaymakarnl1gindan bildirilmi�tir.129

Harbiye Nezareti'nden, Dfilliliye Nezareti'ne gonderilen tez­

kerede; s1rf muinsiz efradm silahaltma almmasmm mahzurlu ola­
bileceginin ikinci Ordu Miifetti�ligi'nden alman telgrafta bildi­
rildigi ifade edilmi�tir. Dfilliliye Nezareti'nden Kosova vilayetine
gonderilen telgrafta ise taburlarm mevcudunun ne kadar olursa
olsun yeterli bulunmas1 gerektigi ifade edilmi�tir. Soz konusu ta­
burlann bulunduklan mevkilerin nereleri oldugu yazilarak ye­
terli mevcuda ula�an i�tip redif alaymm, Kopriilii istasyonundaki
trenlerde bulundugu belirtilmi�tir. Bunlann uzun zamandan beri
silfillaltmda bulundurulmalannm miimkiin olmad1gi, Yedinci Ko­
lordu Komutanhgi ile yapilan haberl�me sonucu, askerlerin ter­
his edilmesine karar verilmi�tir.1J0

129
BOA, DH.iD. 147-1/28 (12.B.1330/28.06.1912).
130 BOA, DH.iD. 147-1/28 (12.B.1330/28.06.1912). Bu karar Dahiliye Ne­
zareti tarafi.ndan Kosova vilayetine bildirilmi�tir.

92
 U<;i.inci.i Ordu Komutanhgi, <;anakkale'de bulunan niza­
miye Iotalannm bir losmmm Arnavutluk hadisesinden dolayi
Arnavutluk'a sevk edildigini bildirm�tir. Sonradan redif Iotala­
nmn da <;anakkale'den sevk edilmesi i.izerine <;anakkale Ordusu
Kumandanhgi'na gerek kalmad1gi, ordu kumandam Riz.a P�a ile
zikredilen ordu ve kolordu karargab heyetinin eski memuriyet­
lerine donmesi kararla�tinlm1�tlr. Orada kalan askeri kuwetlere
ikinci Ordu Kumandanhguun kumanda edecegi bildirilm�tir. •J•

Balkan Sava�1 Esnasmdaki Terhisler

Balkan Sava�1 ba�lad1ktan sonra 1912 yih Ekim ayi i<;eri­
sinde Aydm F1rka Kumandanhgi tarafmdan Harbiye Nezareti'ne
gonderilen telgrafta belirtildigine gore; trenlerle asker ta�m1rken
kaza meydana gelmi�, trendeki <;ine Taburu'ndan 87 nefer ya­
ralanm1� ve bunlar tedavi i<;in izmir'e gonderilmi�ti. Firka he­
yetinden, karargah komutam, emir zabiti ve sahra jandarma za­
biti yaralamm�tl. Vefat edenlerin ve yaralananlann miktan tabur
mevcudunun yans1 civanndayd1. Sabra jandarma efradmdan ise
bir yiizb�1 ile bir sivil idare memuru vefat etm�tir. Aynca geriye
kalanlar peri�an olmu�tu.
Silahlar, mataralar ve �alann <;ogunun kmld1gi saglam ka­
lan silahlann ve mataralann losa siirede tadilatlnm yaptlamaya­
cagi anla�1lm�tl. Bu taburun harp meydanma sevkinin miimki.in
olmad1gi bildirilm�, bu yi.izden bu firkanm terhisine miisaade
edilmesi talep edilmi�r. Osmanh Hi.iki.imeti de bu ti.rkamn ter­
hisini onaylam1�tir.'J2
Yemen'de bulunan ve on iki taburdan olu�an redif efradmm
terhis edilmeleri i<;in lopirdanmaya b�ladtl<lan, bunlann terhis
edilerek, Cidde'de bulunan Hicaz Vapurlanyla nakillerinin yapil-

131 BOA, i.HB. 122/1330 L-015 (05.L1330/17.09.1912).

132
BOA, i.HB. 124/1330 Za-04 (12.Za.1330/24.10.1912).

93
mas1, Yemen Umumi Komutanhg1 tarafmdan Yemen Valiligi'ne
bildirilmi!?tir. Dahiliye Nezareti tarafmdan, bu askerlerin Cidde'de
bulunan, Simayic Vapuru ile ta!?mmalan karan almml!?tlr.133

Yukanda da goriildtigi.i iizere, Osmanh Devleti, Balkan Sav�1

esnasmda da asker terhisi yapm1!?tlr. Bu terhislerin farkh farkh
nedenleri oldugu anla!?tlmaktadir. Bir tren kazas1 da terhis ne­
deni olabilmekte, Osmanh Devleti ba!?kentine en uzak !?ehirler­
den biri olan Yemen'deki askerler, iilkenin ba!?ka bir ko!?esinde
Balkan Sava!?l olurken ayaklanmalara b�vurabilmektedirler. Os­
manh Hiikiimcti ayaklanma <;1karmak isteyen askerleri terhis et­
mek zorunda kalm1!?tlr.

Bir diger mesele de Balkan Sava!?lan oncesi terhis edilen as­

kerlerin sayis1yla ilgilidir. Devletin resmi yaz1!?malannda terhisle
ilgili bir rakam goriilmemi!?tir. Fakat hat1ratlarda ve o donemde
yaz1lm� olan bir eserde sayilarla ilgili bilgiler vardir. Daha sonraki
ara!?tlrmac1lar da bu kitaplan kaynak olarak gostermi!?tir. Ali Fuat
Tiirkgeldi hatiratmda, "yiiz yirmi tabur muallem (talim gormii!?)
Nizamiye Askeri terhisi'', '34 diyerek terhis olayina dikkat <;ekm�tir.
Tiiccarzade ibrahim Hilmi ise, "italya Harbi bahanesiyle toplanm�
olan 60.000-70.000 ki!?inin ve bilhassa 324 ve 325'li muvazzaf ef­
radm defa'ten terhisine karar veriliyor"'35 ifadesini kullanmaktadir.
Osmanh Devleti'nin italya ile yapugi Trablusgarp Sava!?I i<;in top­
lam� oldugu askerlerin terhis edilmesi gayet olagan bir durum­
dur. italya'run <;anakkale, Selanik, Adriyatik laytlanna asker <;ikar­
mayacaSimn anla!?1lmas1 iizerine, bu askerlerin 1912 ytl1 Ocak ayi
i<;erisinde terhis edilmesine Osmanh Hiikiimeti tarafmdan karar

133 BOA, DH.iD. 147-1/75 (30.Za.1330/11.11.1912).

134 Tiirkgeldi, a.g.e., s. 57.
135 Tiiccarzade ibrahim Hilmi, a.g.e., s. 43. Tiiccarzade ibrahim Hilmi ki­
taplannm tambm1 ic;in kitabm basild1gi donemde Tanin Gazetesi'ne rek­
lam vermi!?tir. Aynca Tanin Gazetesi'nde Ayrmbh Balkan Haritas1 rek­
lam1 vardir.

94
verilmi&tir. Bu askerlerin terhis edilme karannm verildigi 1912
yilmm ilk aymda Balkan Sava&1 tehlikesi de yoktu. Ancak Balkan
Sava&1'nm kaybedilme nedenlerinden birisi, daha Balkan Sava�1
tehlikesi b� gostermeden terhis edilen askerlere baglanm1�hr.
1913 y1h Mayis ayinda Tanin Gazetesi'ndeki makalede, Balkan
Sav�1'run kaybedilme nedenlerinden birisi de <;anakkale'deki as­
kerlerin terhis edilmesine baglanmJ¥lr.136 <;anakkale'de askerlerin
terhisi, italyanlar'm Trablusgarp Sav�1 esnasmda <;anakkale'ye
asker c;1karmayacaklanrun anl�tlmas1 iizerine 1912 ytl1 Ocak ayi
ic;erisinde verilm�ti. 0 zainan Balkan tehlikesi olmadigi gibi Bal­
kan ittifaki dahi ortada yoktu. Balkan Sava�1 tehlikesi daha or­
tada yok iken Trablusgarp Sav�1 ic;in toplanm� askerlerin ter­
his edilmesinin Balkan Sava�1 ile dogrudan bir ilgisi yoktur. Bu
husus zorlama bir yorum olarak degerlendirilebilir.

M. Cavit Baysun ise, "Biiyilk bir gaflet ic;e1isinde bulunan Muh­

tar P�a hiikiimeti, Rusya'mn harp <;Ikmayacagina dair te'minatma
aldanarak, 75.000 talimli askerin terhisi gibi, affedilmez bir hata
�ledi ki bunun en biiyiik mes'uliyet hissesi Harbiye Nazm Naz1m
Pa�a'mndir"137 diyerek terhis konusundaki tepkisini dile getirmi�­
tir. Ancak, Balkan Sav�1'nm olmayacagma dair teminatI sadece
Rusya degil, Avrupa biiyiik devletleri de vermi.§ti.

Tii ccarzade ibrahim Hilmi'nin verdigi 60.000-70.000 raka­

mmm gerc;egi yans1tmadigi anl�ilmaktad1r. Qiinkii o donemde
taburlarm sayis1 farkltlik g0stermektedir. Cavid Baysun'un 75.000
rakrmrm vennesinin nedeni, Ali Fuat Tiirkgeldi'nin arulannda
yer verdigi " 120 tabur terhis edildi" �eklindeki ifadesinden kay­
naklandigi anl�tlmaktadir. Terhis edilen asker sayis1 Balkan Sa­
v�1 oncesindeki tabur sayilan ile degil de makalenin yaztlm1�
oldugu donemdeki taburlarm sayisma gore 75.000 rakarnmm

136 Tanin, nr. 1596, 10 Mayis 1910, s. 3.

137 M. Cavid Baysun, "Muhtar P�a", iA, VIII, istanbul 1979, s. 528.

95
hesap edildigi tahmin edilmektedir. <;iinkii Gazi Ahmed Muh­
tar Pa�a Balkan Sava�1 oncesi taburlann sayismm 240-300 civa­
nnda oldugunu,136 Hiiseyin Hilmi Pa�a bazi taburlann sayismm
170-2oo'e kadar dii�tiigiinii,'39 Enver Bey ise taburlann sayismm
150-200 civannda oldugunu'40 ifade etmektedir

Enver Bey, sava�tan once 100.000 redifin terhis edilmesiyle

biiyiik bir hata �lendigini belirtm�tir. Ordunun gelecegi hakkmda
Trabzon ve Erzurum askerleri gibi iyi askerlerin bulundugunu ve
en biiyiik gayretlerinin ellerinde bulunan toplan iyi kullanmak ol­
dugunu vurgulam�hr.'4' Burada Enver Bey'in 100.000 redif ter­
his edildi tabiri siyasi bir manevra olarak degerlendirilmelidir. Bu
rakam kullanilarak Gazi Ahmed Muhtar P�a Hiikiimeti'ne yenil­
ginin sebebi yiiklenmeye <;ah�Ilm1�tlr. Gazi Ahmed Muhtar Pa�a
Hiikiimeti doneminde de terhisler yap1lm�tir. Enver Bey'in Bal­
kan Sav�1 oncesinde 100.000 asker terhis edildi soyleminin z1tt1
bir 6megi gormek de miimkiindiir.

Von Der Goltz P�a, Tag Gazetesi'nde bir makale yaymlanu�­

tir, makalede "Tiirkler'den miimtaz politikacilardan birisi benimle
Berlin'de gorii�tiigiinde ona Bulgaristan'la Osmanh Devleti ara­
smda bir harp olabileceginden bahsettim. Jontiirkler'in daha b�
senelik bir siirelerinin oldugunu soyledikten sonra sava� ii;in ge­
rekli olan tedariklerin yaptlmas1 gerektigini ihtar ettim. Bu sozle­
rimden hayrete dii�en muhatabim, nastl dedi, Bulgarlar'la muha­
rebe mi edecegiz? Bulgarlar kendi kavimleri sayesinde ilerliyorlar.
Biz Tiirkler �irndi aym �eye nail olduk. Bu kadar ili�ki ii;erisinde
bulunan iki milletin birbirleriyle sav� yapmalan miimkii n de­
gildir. Biz Bulgaristan1a tarn bir ahenk ii;erisinde i;al�maktayiz"142

138 Uc;arol, a.g.m., s. 268.

139 ikdam, nr. 5646, 8 Kas1m 1912, s. 5.

0
14 Tanin, nr. 1518, 21 �ubat 1913, s. 1.
14' Aym yer, s. 1.
142 Alemdar, nr. 217-108, 29 Kas1m 1912, s. 2.
dedi. ittihad ve Terakki yonetimi de bOyle bir sava�m olabilecegine
ihtimal vennemif/tir. Alemdar Gazetesi, Goltz P�a'mn bu maka­
lesini yaymlam1§, burada ittihad<;tlann sav�a hazirlarunadi.gi vur­
gulanmlfl ve bu maglubiyeti ittihad ve Terakki'yi baglamak i<;in
"Selanik'te bulunan 120.000 asker terhis ediliyordu" denmi§tir.
Bu ornekler de gostermektedir ki sava�m kaybedilmesinde ter­
his olayi her iki taraf ic;inde malzeme olarak kullantlm1§tir. S1k­
hkla ifade edildigi gibi Osmanh Devleti'nin resmi yazlflmalannda
terhislerin rastgele yaptlmad1gi, terhisin sav� esnasmda dahi de­
vam ettigi goriilmektedir. Osmanh Devleti'nin Balkan Sav�1'm
kaybetmesinin nedenleri arasmda yer alan asker terhisinin, za­
ruri 9artlardan dolayi yapildIJI anla9ilmaktadir. Ancak hatirat­
larda bu durum keyfi yap1lm1§ gibi yazilm1§ ve olaylann dogru
bir §ekilde degerlendirilmesi engelleruni§tir. Terhis edilen 120 ta­
bur askerlerin saytlan hakkmda yaptlan ar�t1rmalarda 65.000-
75.000 arasmda askerin terhis edildigi iizerinde durulmu§tur.
Oysa yukanda ifade edildigi gibi Ahmed Muhtar P�a, Hiiseyin
Hilmi P�a ve Enver P�a'nm verdikleri tabur saytlanna baktla­
cak olursa terhis edilen asker sayismm 20.000-30.000 arasmda
oldugu anla§llmaktadir. Bu hesaplama 120 tabur iizerinden ya­
ptlm1§hr. 120 tabur asker terhisi Fuat Tiirkgeldi'nin GOriip �it­
tiklerim adh kitabmda ge<;mektedir. Bu askerler �artlann geregi
olarak terhis edilm�tir. Balkanlar da bu askerler terhis edilme­
mif/ olsa dahi Osmanh Devleti'nin sav�1 kaybedecegi goriilmek­
teydi. <;iinkii 1912 ytl1 Temmuz ayi ic;erisinde Ordunun b�ma
ge<;ecek Ordu Komutam dahi bulunamlflll. Sava� hazirhklan ta­
mamlanamam1§h.

97
 Balkan Sava�lan Oncesinde Osmanh
Topraklanndan Silah Ge�irilmesi Meselesi

S1rplar'1n 1 908-1 909 Y1llanndaki Silah Sevkiyat1

Osmanh Devleti'nin Balkan Sav�1'm kaybetme nedenlerin­
den birisinin de sava� oncesi Osmanh Devleti topraklanndan si­
lah gec;irilmesi oldugu iddia edilmektedir. Bu konuda da hatrrat­
lardan yararlaruldigi goriilmektedir. Ancak, Balkan Sav�lan'yla
ilgili yaptlan ara�brmalarda a�iv kaynaklanna yeteri kadar ince­
lenmem�tir. Sadece bir ar�hrmac1 bu konuda B�bakanhk Os­
manh �ivine miiracaat etm� goziikmektedir.143
�iv belgelerine incelendiginde Osmanh Devleti toprakla­
nndan silah ve miihimmat1 gec;i�inin sadece 1912 ytlma ait ol­
mad1gi anla�tlmaktadir. Daha onceki ytllarda da Osmanh Devleti
topraklanndan, ozellikle de Selanik-Uskiip Demiryolu144 hattiyla,
Sirbistan'a silah miihimmab gec;irilm�tir. S1rplar'm silah miihim­
matlarm1 Selanik yoluyla gec;irmesine Osmanh Hiikiimeti'nin izin
vermesinin sebebi dost kazanmak ic;indi.145

143 U�rol, a.g.m., s. 275. Bu makale de 1912 ytlma ait sadece bir beige de­
gerlendirilmi$ir. Belgenin de ii;eri�ne balalmad1gi anl�ilmaktadir.
144 Selanik-Uskiip Demiryolu hatt:Iyla ilgili bkz. Vahdettin Engin, Rumeli

Demiryollan, Eren Yay., istanbul 1993, s. 11-303.

145 Fevzi <;:akmak, Garbi Rumeli'nin Suret-i Ziyaz ve Balkan Harbi'nde Garb
Cephesi Haklanda ErkO.n-1 Harbiye-i Umumiye Reisi M�r Fevzi Pa�a
Hazretlerinin Erkiin-1 Harbiye Mektebi'ndeki Konferanslan, Erkan-1
Harbiye Mektebi Matbaas1, istanbul, s. 7.

99
 M�rutiyet ilan edildikten sonra, 1908 ytl1 Ekim ayi i�eri­
sinde, S1rp Hiikiimeti'ne ait olan ve Fransiz Messageries (Me­
sajeri) Kumpanyas1 vapurlanyla Selanik'e gelen harp miihim­
matmm ge�i�ine Osmanh Hiikiimeti tarafmdan izin verilmi�r.
Miihimmatm nakli i�in Ticaret ve Nati.a Nezareti'nden ve �imen­
difer kumpanyasmdan tebligat yaptlm1�br. Miihimmatm nakli­
yesi esnasmda miihimmatrn ge�cegi giizergfillta her tiirlii kolay­
hgm saglanmas1 i�in Selanik, Kosova Vilayetleriyle, O�ncii Ordu
Komutanhgi'na yaztlar yaztlm�tir.146

Bu izin iizerine Selanik Yoluyla g�irilen Harp Miihimmat1

�u kalemlerden olu�maktaydi:

SANDIK TON i LATO

Top mOhimmat1 206 86035
Top mOhimmat1 1 54 1 1 3204
Barut 1 1 09 42142
Barut 30 975
ObOs Kellesi 537 44571
Tazyik edilmi� barut 62 941
Fi�enk 277 25043
Fi�enk 2 23
Top�luk mOhimmat1 419 1 25300
Toplam 4392341·1

146 BOA, DH.MKT. 2652/7 (14.L.1326/09.11.1908), Rurneli Miife�li�

Umfim Evrfilo (TFRI.UM.) . 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 120,
Lef. 117.
c•J BOA, TRF.I.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef.112, KaSim 1908
yih ic;erisinde S1rbistan'a Selanik yoluyla gec;irilmesine miisaade edilen
harp miihimmat:J dokiimlerini, 1909 Mart ayi ic;erisinde izin verilen harp
miihimrnat:J belgeleri ic;erisinde gormekteyiz. Bunu belgelerdeki tarihler
dogrulamaktad1r.

100
 Adet Nevi Sarfesi Cins E�ya S1klet (Ag1rhk)
206 Sand1k Adresi Top� edevat1 87035

154 Sand1k Adresi To�u edevat1 1 1 3204

1 109 Sand1k Adresi Barut 42142

30 Sand1k Adresi Barut 975

537 Sand1k Adresi Mahlu(bo�) giille 44571

62 Sand1k Adresi Kiil�e barut 941

277 Sand1k Adresi Fora 25043

2 Sand1k Adresi Askerlik�e top�hiicre t1pas1 23

119 Sand1k Adresi To� edevat1 1 25300

2.796 bunlardan 426 par<;a topc;u edevat1 gelmemi1?tir.147

3 �ubat 1909 tarihinde S1rbistan Hiikiimeti'ne ait olup Se­

lanik yoluyla gec;irilmek iizere 170.000 kilo barut, 16 kita top, iki
kundak ile 130 kilo muhtelif olmak iizere 403.138 kilo aF;irhgmda
harp mi.ihimmatuun g�ine Sadrazannn imzas1 ile izin ve�.1411

S1rp Hiikii meti, Avrupa'ya sip� ettigi 60 bataryahk top mii­

himmahru Selanik'ten �imendiferlerle nakil ederken, bu miihim­
mahn ge<;irilmesi sirasmda, Makedonya'daki Bulgar saldmlan­
run da engellenmesi ic;in Osman11 Hiikiimeti'nden yard1m talep
edilmi�tir.149Bu miihimmatm gec;tigi 1909 y1h yaz aylan ic;erisinde
Makedonya'daki Bulgar komitelerinin, miihimmatlara verebile­
cegi tehlikenin S1rp Hiikiimeti tarafmdan dile getirilmesi onem­
lidir. <;i.inkii Bulgarlar, Makedonya'daki tren yolu hatlanna 1899
ytlmdan itibaren zarar vermeye b�lam1�lar, Bulgarlar tren hata­
lanna saldmlanm 1904 ytlmda daha c;ok amrm1�lard1r.150

147 TFR.I.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 113.

148 TFR.1.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 107.
149 TFR.I.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 123.
150
Aydm, a.g.e., s. 74.

101
 S1rp Miihimmat1 G��ini Kamil Pa�'ya Dayand1rma
Rumeli Vilayeti Mtifetti�ligi Vekaletine, Sadrazam Hilseyin
Hilmi P� irnzah gonderilen telgrafa gore; S1rp Hiiktimeti'nin
Selanik'ten �imendiferlerle gottirecegi harp miihimmat1 ve pat­
layic1 maddeler dair pusula, Meclisi Mahsus Vtikela'da gorii�til­
mti� ve harp mtihimmatmm gec;irilmesine izin verilmi�tir.
Bu milhimmatlara Hiiseyin Hilmi P�a Hiiktimeti tarafmdan
gec;i� izni verilmesinin gerekc;esi olarak Kamil Pa�a Htiktimeti
gosterilm�tir. <;i.inkii Fransiz �irketine ait olan harp mtihimma­
tmm gec;irilmesine daha once Kamil Pa�a Htiktimeti tarafmdan
izin verildigi Fransiz sefareti tarafmdan bildirilmi�tir. S1rbistan
tarafmdan, Fransa'ya sipari� olunan 15 tonilato dinamitin ma­
den ve ta� ocaklan �irketleri tarafmdan ve bomba imalatmda
kullanacagi ifade edilmi�ti. Aynca, Frans1z sefaretinin gonder­
digi pusulada, bu mtihimmat ic;erisinde semer, bo� kovan gibi
�yalann oldugunu ifade etmi�ti. •s•
Htiseyin Hilmi Pa�a Htiktimeti, S1rp Htiktimeti mtihim­
matI gec;i�ine izin vermesinin sebebini, kendi htiktimetinden
onceki Kami] Pa�a Htiktimeti (Agustos 1908-�ubat 1909)152 ta­
rafmdan aym iznin verilmesini gerekc;e olarak gostermektedir.
Harp milhimmatlanmn Selanik yoluyla Osmanh Devleti top­
raklanndan gec;irilmesi, II. Me�rutiyet'ten hemen sonra Sul­
tan II. Abdtilhamid'in daha tahtta oldugu donemde olmas1 dik­
kat c;ekicidir.
ingiltere'den yola c;1kanlan 30 tonilato dinamitin Selanik'e
geldigi U<;tincil Ordu Milfe�ligi tarafmdan Osmanh Htikiimeti'ne
bildirilmi�tir. Osmanh Htiktimeti de bu dinamitlerin Selanik

151 TFRI.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 97; BOA, BEO.

3517/263705 (28.S.1327/21.03.1909).
152 Sinan Kuneralp, Son Donern Osman/1 Erkan ve Ricali (183g-1922), Pro­
sopografik Rehber, isis, s. 1-2.

102
askeriyesi tarafmdan bir depoda veya cephanelikte tutulmasm1
talep etmi�tir. S1rbistan ile Osmanh Hiikiimeti arasmdaki siyasi
ili�kilerin iyi olmas1 durumunda semer, kovan gibi miihimmat­
lann gec;i�ine miisaatle edilecegi bildirilm�tir.
S1rp sefiri, istanbul Hiiki.imeti'ne miiracaat ederek dina­
mit ve harp miihimmatmm Selanik yoluyla gec;irilmesini talep
ederek, daha once de be� tonilato dinamitin gec;irildigini ifade
etmi�tir. Osmanh Devleti, Belgrat sefaretine silahlann gec;iril­
mesi hususunda bir sakmca olup olmad1guu sormu�. Osmanh
sefareti de endi�eyi gerektiren bir durumun olmad1�m beyan
etmi�tir. Bu gorii� iizerine Sirbistan'a ait olan dinamit ve sa­
va� miihimmatmm gec;irilmesine Harbiye Nezareti miisaade
etmi�tir.'53 Fransa'dan gelen 15 ton ile ingiltere'den gelen 30
ton olmak iizere toplam 45 ton dinamitin gec;irilmesine tedri­
cen izin verilmi�tir. •54
Sadaret'ten, Messageries Martesim Kumpanyas1'run, Kari.me
Vapuruyla 1909 Mart ayi zarfmda Selanik'e gelecek harp miihim­
matI listesi Rumeli Miifetti�ligi Vekaletine gonderilmi�tir.
Bu listeye gore;
Siklet (Ag1rf1k)
79 Sand1k semer 1 5534
15 Sand1k semer 3242
64 Sand1k semer 12292
2 Sand1k tiifenk modiilii 110
567 Sand1k hos kovan 59718
1 57 Sand1k obiis 1 1512
23 Sand1k aq1zotu 889
Toplam 103 297[•]

153 TFRl.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 97; BOA, BEO.

3517/263705 (28.S.1327/2i.03.1909).
154 TFR.I.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 91-g2.
C'l TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 98.

103
 Osmanh Hi.iki.imeti, Rumeli Milfetti�ligi Vekfileti'ne, Selanik'e
fazla gelen Sirbistan milhimmatmdan olan semer ve buna benzer
�alann gec;irilmesinde beis olmadigm1, ancak fazla olan at�li
silahlann sebebi anla�ilmad1gmdan bu silahlann gec;irilmesine
�imdilik ruhsat verilmeyecegini ve bu hususun dikkate almmas1
gerektigini bildirmi�tir.155 Daha sonra Osmanh Hi.iki.imeti adina
Hilseyin Hilmi Pa�a, Selanik Vilayeti Rilsumat Dairesi ve U«i;iincil
Ordu Kumandanhgma fazla gelen harp milhimmat:l, kovan ve mer­
milerin Sirbistan'a gec;i�ine izin verilmesinin zaruri oldugunu an­
cak bundan sonra fazla gelen harp malzemelerinin gec;irilmesine
milsaade edilmeyecegini bildirmi�tir.156

Rumeli Milfetti�ligi tarafmdan gec;i�ine izin verilen Harp Mil­

himmat:l �oyleydi;

S1klet (Ag1rt1k)
79 Sand1k semer 15534
15 Sand1k semer 3242
64 Sand1k semer 1 2292
2 Sand1k tiifenk modiilii 110
567 Sand1k bo� kovan 59718
157 Sand1k obiis 11512
23 Sand1k ag1zotu 889
Toplam: 907 Toplam : 103297

Yukanda da belirtildigi ilzere, Sadaret tarafmdan Rumeli

Miifetti�ligi'ne gonderilen listedeki biltiin harp miihimmat:lnm
eksiksiz olarak S1rbistan'a gec;irildigi goriilmektedir.

155 TFRI.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 74, Sadrazam Hiise­

yin Hilmi.
'56 TFRI.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 57, Sadrazam Hiiseyin
Hilmi, Selanik Vilayeti Riisumat Dairesi ve 3. Ordu Kumandanhgi'na.

104
 Kmm Messageries vapurunun ibraz ettigi manifestoda nak­
ledilen �alar.
S1klet (A" 1rl1k)
2 3830
2 3662
4392
Sand1k 3396
15 Ba a semer 3396
2 Sand1k tiifenk modUlii 3396
300 Sand1k bo mermi 3120
530 Sand1k bo mermi 52889
157 Sand1k mahlu obiis 11512
23 Sand1k to miihimmatr 4897
19 Sand1k haZlr kovan 1283
23 889
3 477
172
To am: 1155 To lam: 118599

Bu siklette muharrer 15 balya semerler ile iki sanchk tiifenk

modiilli sd<lete dfilill degildir. 157

Sadaret tarafmdan, Messageries Maritime Kumpanyasmm

Bagdat Vapuruyla cumartesi Selanik'e gelecek miihimmatm lis­
tesi ise �oyleydi;

Kilogram
1167 Sand1k bo� �rapnel 122,535
292 Sand1k kadar "roy" 30,660
515 Sand1k dinamit barutu 19,570
44 Sandrk siyah barut 2,200
6 Sandrk tasdik edilmi� barut 288
35 Sand1k barut frtili 1,540
175 Sand1k fitil

Beyoglu: 29 Mart 1909 tarihinde bildirilm�tir.

157 TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 78.

105
 Osmanh Devleti'ne harp miihimmatI gec;i�i ic;in miiracaat­
lar yapilm1�. Sadaret ise bu gelen miihimmatm listesini Rumeli
Miifetti�ligi Vekaletine gondermi�tir. Danimarka band1rah El
Mar Sander vapuruyla Selanik Limam'na gelen araba edevab ve
c;admn gec;i�ine Osmanh Hiikiimeti miisaade etmi�tir.1s8 Sirbis­
tan ic;in Bagdat Vapuruyla gelen yatak ve kaputlann harp mii­
himmatI olmad1gi ic;in gec;irilmesi,1S9yine Ziirih'te bulunan Ar­
panoz fabrikasmm Selanik yoluyla Sirbistan'a harp miihimmatI
gonderecegi Osmanh Hiikiimeti tarafmdan, Rumeli Miifetti�li­
gine bildirilmi�tir.16o
Marsilya'dan 749 sand1k bo� kovan, obiis, ag1zotu ve tii­
fenk modiiliiniin, Kmm Messageries Vapuruyla gelen ve ba�mda
topc;u yiizba�1s1 Ziya Efendinin bulundugu miihimmatm vagon­
lara konarak Sirbistan'a sevk edildigi,161 bildirilerek Selanik'te
bulunmakta olan dinamitin, �imdilik s tonunun gec;irilmesine
izin verilmi�tir. Verilen 30 ton dinamitin yapilan miiracaat iize­
rine, 4980 kilosu da askeri cephanelikten c;1kanlarak vagonlara
yiiklenmi� ve S1rbistan'a gonderilmi�tir.162

Silah Miihimmat1na Avusturya'n1n lzin Verecegi Dii�iincesi

Osmanh Hiikiimeti tarafmdan gosterilen miisaade iizerine
Alman, Belc;ika ve Fransa fabrikalanndan, Selanik'e gonderilen
miihimmatlann masraflanm getiren devletlerin kendileri kar­
�ilamak �art1yla, yapilan kontrat iizerine harp miihimmatmm

158 TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 37. Sadrazam Hiise-

yin Hilmi.
159
TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 34. Sadrazam Hiise-
yin Hilmi.
t&o TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 124.

161
TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 32.
162
TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 26.

106
ge<;illine Osmanh Hilkiimeti tarafmdan izin verilmilltir. Bu mal­
zemeler telsiz telgraf, telefonlar ve balonlardan olullmakta olup
zikredilen illkelerin fabrikalan tarafmdan hemen teslim edile­
ceklerdi. Adolet Vapuruyla gelen has kibritin de ge<;illine izin
verilmilltir.
Hariciye Nezareti'nden gelen ii<; kita tezkere Meclisi Mahsus
Vilkela'da goriilliilmillltiir. Bu gorilllmede Sirbistan tarafmdan si­
parill edilen miihimmatm transit suretiyle Osmanh Devleti'nden
ge<;illine milsaade edilmedigi takdirde, Sirbistan'm bu miihim­
matI Avusturya yoluyla ge<;irecegi hususu konu edilmilltir. Bu­
nun ilzerine baz1 llartlara bagh olarak harp malzemelerinin Se­
lanik yoluyla ge<;irilmesine izin verilmilltir. Osmanh Hilkiimeti
ile S1rbistan arasmdaki ticaret antlallmalarmda silah ve harp
miihimmatmm ge<;mesi veya ge<;memesi hiikiimleri iki devlet
arasmda o zamana kadar korunmulltu. Bir daha misal tellkil et­
memek iizere Selanik'teki askeri depolardaki dinamitlerin ted­
ricen gonderilmesi konusunda yalmz siparill edilmill olan mii­
himmat ve �yamn ge<;irilmesine miisaade edilmilltir. Sadrazam
Hiiseyin Hilmi Palla tarafmdan, Dahiliye Nezareti'ne, Riisumat
Emaneti'ne ve Hariciye ve Harbiye Nezaretleri'ne malumat ve­
rilmesi istenmilltir. '63

Harp Miihimrnat1 konusunda hazirlanan baz1 eser ve maka­

lelerde; Avusturya Hiikiimeti'nin, S1rbistan'a ait olan harp mii­
himmatina izin vermedigi i<;in S1rbistan Hiikiimeti'nin harp mii­
himmatJ.m Selanik iizerinden ge<;irdigi ifade edilmilltir. Oysaki
yukanda dipnot olarak da gosterilen beige bunun tarn tersini
gostermektedir. SOz konusu belgede, Osmanh Devleti'nin, S1rbis­
tan miihimmatmm ge<;illini izin vermedigi takdirde, S1rbistan'm
163
TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lcf. 16, Sadrazam Hiise­
yin Hilmi.

107
Miihimmati Avusturya iizerinden gec;irecegi ic;in iznin verildigi
ifade edilmi§tir. Osmanh Devleti'nin boyle bir izni vermesinin
sebebi, transit gec;en miihimmattan vergi almas1 olarak deger­
lendirilebilir
Rumeli Miife�ligi Vekfileti'ne gonderilen telgrafta, Srrbistan'a
ait harp miihimmatl gec;i§ine izin verilmesine ragmen, Sela­
nik askeri depolannda tutulan Sirbistan harp miihimmatlan­
nm miisaade edilmesi gerektigi Osmanh Hiikiimeti tarafmdan
belirtilmi§tir.164 Bu miihimmatlann Selanik'te bulunan as­
keri yetkililer tarafmdan Sirbistan'a gee; gonderilmesi Osmanh
Hiikiimeti'ne bir tepki olarak da degerlendirilebilir.
Yine Bab1ali tarafmdan, Rumeli Miifetti§ligi Vekfileti'ne
22.06.1909 tarihli zeyil gonderilmi§tir. Bu zeyilde: Sirbistan
Hiikiimeti'nin, Selanik yoluyla gec;irmek istedigi harp miihim­
matmm gec;i§ine daha once izin verildigine dair pusula 25 �ubat
1324 (10.03.1909) tarihli tahrirat ile gonderildigi belirtilmi§tir.
E§yadan ba§ka, Sirbistan sefaretinden evvelce de miihimmatm
gec;irilmesi talep edilmi§, yapilan gorii§meler sonucunda izin
verilmi§ti. Farkh tarihlerde gec;i§ine miisaade edilmi§ olan def­
terlerin suretleri de gonderilmi§tir. Defterlerde yer alan e§ya, 9
Mayis 1325 (22.05.1909) tarihli tahrirat ile teblig edilmi§, mii­
himmatm ve �yalarm geldikc;e gec;irilmesine miisaade edilme­
sini Osmanh Hiikiimeti istemi§tir.165 Bu �yalann listesi a§a­
gida verilmi§tir.

164 TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 12, Sadraz.am Hiise­

yin Hilmi (26.05.1325/08.06.1909)
165 TFR.l.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 1, Sadrazam Hiiseyin
Hilmi. Bu sav� miihimmat.l ile ilgili dosyada lefler aynhrken zaman s1-
ralamasma dikkat edildiginden, lefler tarih s1rasma gore verilmi�tir.

108
 Sipa� edilen miihimmat �oyledir.

Kilogram

1. Guhe�ile 200 000

2. Kukurt 70 000

3. Kibrit 600 000

4. ispirto 400 000

s. . . . . . . . . . . . .. .. . . 240 000

6. Aseton 5000

7. Halis arl<ete 5000

8. Pamuk 140 000

9. Halis kibrit 1 0 000

10. Benzin 5000

11. Difenilenyum 1000

12. Filorin potasr 2000

13. Serozin 1000

14. Tiner 1 0 000

l1SlKofur 1000

16. Soda 1 0 000

17. Tanen, tanin 2000

18. . . .. .
. . . . . . . . . . . 300 000

19. Grafiye 1000

20. Dumans1 barut 250 000

21. Senayide 1 0 ooor·1

c•J TFR.I.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 126.

109
 Sip� edilen miihimmat-1 harbiye
Adet Klloaram
TUfenk 100 OOO
flifenk fisenai 50 000 000
Mitralvoz 170
Saraonel 140 OOO
TUfenk namlusu 25 000
Saraonel 10 000
Fisekciliiie mahsus edevat 10 000
Fitil imaline mahsus makine 50
Saraonel Makinesi 60
Edevat imaline mahsus makine 16
Muhtelif cinsten celik 70 000
Teneke 200 000
Madeni karavana 600 000
Muhtelif cinsten hamizat bilesik veva asit 600 000
Muhtelif cinsten zevtinvac11 1 50 000
Alan tavinine mahsus alet 20
Kiirekci a let ve edevat1 icin semer 6
Too icin karavan 50
Cebel too icin fener 26
Tooarlans1z too 21
Too arabas1 7
Gulete metro 66
Gii nes katra m 66
Mensur 66
Celik z1rh obiis mennisi 4000
Bil vitre kars1 too 6
Cebel toolanna mahsus 98 sand1k miihimmat
Sahra toolanna mahsus 59 sand1k miihimmat
iki sand1k tiifenk modiilii 1 0 000
16 sand1k t1oa 10 000
7 sand1k t1oa 1 58
40 sand1k cebel toou icin semer
Bir sand1k sahra batarvas1 icin tehaci edevat1
Bir sand1k cebel batarvas1 icin iki tehaci aleti
lki sand1k tehaci aleti
Bir sand1k teferruat-1 saire
8 sand1k miiteferruat-1 alet ve edevat-1 saire
1 9 sand1k bilezik 729
10 sand1k cebel bataryalan mesahitini havi tor-
balara mahsus 460 adet
3 sand1k saraonel taklidilklorikl. 1 ·1

c•J TFRI.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909).. Lef. 127.

110
 Sipari� edilen LevazJ.m

1. Telsiz telqraf istasyonu ve 12 araba

2. 52 nam tak1m telaraf
3. 40 kiiciik krt'ada dinamo makinesi
4. 20 OOO metro kablosu
5. 1500 demir tel kesmeye mahsus makas
6. 697 telefon
7. 37 telqraf makinesi
8. Miiteferruat1 4 balon ve ma levaz1m 28 balon arabas1
9. 240 miiteferruat-1 nisf tomboz
10. 1 20 ma-teferruat tomboz nakline mahsus araba
11. 6 proiektor 18 proiektor nakline mahsus araba
12. 20 kilometre tulUnda telaraf kablosu
13. 100 parca ma ile teferruat nehirlerde laiiamel istasyon kablo ve edevat
14. 8000 kiloaram . . . . . . . . . . . . .halinde . . . . . . . . . . . . . . .
15. 150 OOO kiloaram miidafaa teli(parbele)
16. Telqraf makinelerine mahsus hiicreli 60 sand1k
17. Ma levaz1m ve edevat 30 telqraf makinesi sand1k
18. Telgraf boliigii i�in muktezi kii�iik k1t'ada edevat ve vaaz1na mahsus 100 me-
sin hurc
19. 30 OOO ari kapsiil
20. 20 telefon mentukasi
21. 120 Qalvanozkopi
22. 458 telefon nakli kin mesin torba
23. 229 telefon kablosu icin
24. 800 kilometre telefon kablosu
25. 25 telefon arabas1 150
26. Elyoqrafve edevat-1 saire nakline mahsus semer 1 95
27. 26 150 miiteferruat-1 isarata mahsus
28. 46 OOO kopriicii kiire<ii
29. 20 OOO kopriicii kazmas1
30. 12 OOO balta
31. l la<i1m cerine mahsus romorkor
32. 400 posta Qiivercini
33. 10 OOO metro muhtelif neviden fitill'J

l'I TFRl.UM. 29/2832 (06.C.1327/25.06.1909). Lef. 128.

111
 Harp Miihimmatlanmn Miktar1mn
S1rbistan Tarafmdan Az Gosterilmesi
Selanik'e baz1 harp miihimmatlanmn fazla geldigi tespit edil­
m�tir. Defterlerde s milyon F�enk oldugu halde vagonlarda 50
milyon adet �enk bulundugu tespit edilmi�tir. Fazla olan �enk­
lerin gei;i�ine izin verilmemi�tir. S1rp konsolosunun miiracaat et­
tigi defterde fi�enk sayismm s milyon degil de 50 milyon oldugu
anl�1lmas1 iizerine, riisumat dairesince fi�enklerin gei;i�ine izin
verilm�tir. 166 Daha i::i nce izin verilen 45 ton dinarnitin Selanik yo­
luyla gei;�inin tarnamlandigi ve bundan sonra dinamit gei;i�ine izin
verilmeyecegi ifade edilm�tir.'67 Aynca defterlerde 150 kilogram
dumansiz barutun yaz1h oldugu, Sirbistan'a sevk edilmek iizere
Selanik'e gi::inderildigi Beli;ika Hariciye Nezareti'nden Selanik'teki
Beli;ika konsolosuna bildirildiginden ve tezkerede bildirilen 190
sandik 13 bin kilo dumansiz barutun gei;�ine izin verilmi�tir.'68
Alman �irketine ait Hasus Vapuruyla Selanik'e 13.500 kilogram
miihimmat geldigi•69 ancak giimriik defterlerinde ismi yaz1h ol­
mayan 32 sandik �anm cetveli bulunrnaktaydi.'70 isimleri ya­
zlli olmayan miihimmatlar ise 10 kasa �arapnel, sahra topu, ce­
bel topu planlan, fener carn1 ve kerpetendir.

Osmanh Devleti ile S1rbistan Arasmda

Ka111hkh Silah Geprilmesi Meselesi
Osmanli Devleti tarafmdan, Subistan'm Fransa'dan aldigi harp
miihimmatmm g�ine izin verilmesinden, Osmanl1 Hiikiimeti'nin

166 BOA, Rumeli Miifetti�ligi Selanik Evrfila (TFR-1-SL). 218/21TTT7

(22.$.1327/08.09.1909). Lef. 1.
167 BOA, TFR-1-SL. 218/217777 (22.$.1327/08.09.1909). Lef. 2.
168
BOA, TFR-1-SL. 218/217777 (22.$.1327/08.09.1909). Lef. 3.
169 BOA, TFR-1-SL. 218/217777 (22.$.1327/08.09.1909) . Lef. 13·
170 BOA, TFR-1-SL. 218/217777 (22.$.1327/08.09.1909) . Lef. 24.

112
de Avrupa'dan satm ald1gi silahlann Sirbistan iizerinden gec;iril­
mesine Sirbistan Hiikiimeti tarafmdan kolayhk saglanacagi ifade
edilm�tir. '71 Bu karardan yakl�1k on giin once yine bakanlar ku­
rulunda alman kararla; Osmanh Devleti Maksim mitralyozlerinin
cephanelerini t�1mak ic;in Viyana'daki Orstele Dervaran fabrika­
sma 4 00 semer sip�i verilmi�tir. Semerlerin bedelini odeme
emrinin Sa�tay tarafmdan verilmemesi iizerine, ihtilaf konusu
olan semerlerin Harbiye Nezareti'nden ve Sayi�tay ba�kanhgin­
dan gelen tezkereleri okunmu�tur.
Avusturya fabrikasmm zamanmda vermeyi taahhiit ettigi se­
merleri vaktinde teslim edememesi iizerine Avusturya sefiri dev­
reye girerek semerlerin teslimindeki gec;ikme ic;in fabrikaya ceza
kesilmemesini Osmanh Hiikiimeti'nden istemi�tir. Sefir, semer­
lerin fabrika tarafmdan teslim edilecegini, semerlerin paralannm
Odenmesini talep etrn�tir. '72 Yukandaki Meclisi Viikela kararlari
da gostermektedir ki, Osmanh Devleti de Avrupa devletlerinden
harp miihimmatl almaktayd1. Sirbistan Hiikii meti'nin Avrupa
devletlerinden c;ok miktarda harp miihimmat1 alchgi Osmanh
Devleti'nin yaz�malanndan ve miihimmatlann listesini gosterir
beige ve cetvellerden anla�ilmaktachr.

Balkan Sava�• Ba�lamadan Once

S1rbistan'm Silah G�irme Giri�imleri
Sirbistan Devleti Harbiye Nezareti, 1912 Haziran ayi ic;eri­
sinde askeri miihimmat tedariki ic;in maliye enciimeninden se­
kiz buc;uk milyonluk bir tahsisat talep etmi�tir. Bu paralar ile
cebel toplan ve mitralyozlerin ahnacagi kararl�tmlm1�t1r. Sir­
bistan Hiikiimeti maliye enciimeni talep edilen parayi vermeyi

m BOA, MY (Meclisi Viikela) 161/75 (29.S.1330/18.02.1912).

172 BOA, MY. 161/59 (21.S.1330/10.02.1912).

1 13
kabul etrn�tir.•73 Osmanh Devleti ise, Balkan Sav�1 oncesi, Bal­
kan Hiikiimetleri ile ili�kilerini iyi tutmaya c;ah�maktayd1. Bu
sirada Hariciye Nazm Noradunkyan Efendi, Sirbistan, Bulga­
ristan sefirleri ve Karadag maslahatgiizan ile gorii�mii�tiir. Ya­
pdan gorii�mede Sirbistan sefiri Selanik'ten, Sirbistan'a sevk
edilecek sava� miihimmatmm sevkinden dolayi memnun ola­
caklanm belirterek bu miihimmatlann gec;irilmesine miisaade
edilmesini istemi�tir.174

Srrbistan'a ait 20 vagon harp miihimmatmm 1912 yih Eyliil

ayi sonuna dogru Uskiip'e ula�t1gi bu miihirnmatm serbest bira­
ktlmas1 ic;in SJ.rbistan sefiri, Sadrazam Gazi Ahmed Muhtar P�a
ve Gabriel Noradunkyan Efendi ile gorii�mii� ancak sefire harp
miihimmatmm gec;irilmesi konusunda bir cevap verilmemi�tir. •7s
Balkan Sa�1'mn b�ladigi ilk giinlerde, Fransiz sefirinin de
Uskiip'te Osmanh Devleti tarafmdan ali.konan Sirbistan miihirn­

man ic;in devreye girdigi yolunda haberler c;ikm1� daha sonra bu

haberler dogrulanm�. •76 Burada dikkati c;eken husus ise mii­
hirnmahn gec;�ine daha izin verilmeden 20 vagon miihirnmatm
Uskiip'e ul�m� olmas1dir. Daha once de silah gec;irilirken SJ.rbis­

tan sefirleri veya silahlan gonderen illkelerin konsoloslan gi�im­

lerde bulunuyordu. Bu miihimmahn Uskiip'e kadar ula�masmda,
Selanik'teki yetkililerin daha once izin verilecektir dii�iincesinde
olmalan da etkili olmu� olabilir.

Osmanh Devleti tarafmdan Uskiip'te ali.konan 20 vagon mii­

hirnrnat haricinde, kilitli vaziyette Selanik'te 40 vagon miihim­
mat daha vardi. SJ.rbistan tarafmdan kilitli olarak gec;irilmek is­
tenen harp miihimmatmm ic;erigi hakkmda Bab1fili, S1rbistan

173 iktiham, nr. 113, 17 Haziran 1912, s. 4.

174 Sabah, nr. 8254, 10 Eyliil 1912, s. i.
175 Sabah, nr. 8266, 24 Eyliil 1912, s. 1. � makale: Balkan Mffit!lesi, Av­
rupa ve Biz.
176 Senin, nr. 1477, 21 Ekim 1912, s. 2.

1 14
Hi.ikiimeti'nden a1;tl<lama istem� ancak S1rbistan Hi.ikiimeti ta­
rafmdan Bab1fili'ye bir cevap verilme�. m S1rbistan sefiri, mi.i­
himmatm g�irilmesi hakkmda bir netice alamaymca, Hariciye
Nezareti'ne gelerek, harp mi.ihimmatmm 48 saat i�risinde ya
Marsilya'ya ya da Belgrat'a gonderilmesini talep etmi�tir.178 Os­
manh Hi.iki.imeti ise Sirbistan'm seferberlik ilan etmesi i.izerine,
mi.ihimmatm ge1;i�ine izin verilmeyecegini beyan etm�tir.179

S1rbistan'a ait mi.ihimmatlara Uskiip, Kumanova ve Selanik'te

el konmu�tur. Bu mi.ihimmatm ozellikleri: Seri at�li 75 milimetre
�pmda 52 adet sabra topu, 107 cephane arabas1, 35.000 atlm
sabra topu mi.ihimmatl, 4.800 atlm obi.is toplanna mahsus mi.i­
himmat, 52.054 atim dumans1z barut ve 52.553 at:Im miktar ve
olc;i.ide siyab baruttan ibarettir. Mi.ihimmatm 3.041 sandigi Ku­
manova istasyonunda, i.982 sand1gi Dskiip istasyonunda tevkif
edilmi� olup, 2.889 sandigi da Selanik'te bulunmaktaydi.18o Os­
manh Ajans1 verdigi haberde, S1rbistan Hi.ikiimeti'nin harp mi.i­
himmat:Imn, teslim edilmeyecegini bildirm�tir.'8 1

S1rbistan Devleti, Fransa'dan satin aldigi, Osmanh Devleti ta­

rafmdan el konulan harp mi.ihimmatlanmn Fransa'ya geri gon­
derilmesine talep etm�tir. Bu silahlar Osmanh Devleti tarafmdan
geldigi i.ilkelere iade edilmem�tir. Osmanh Hi.ikiimeti tarafmdan
Sirbistan'a ait olan 40 vagon harp mi.ihimmatlrun istanbul'a gon­
derilmesine karar verilmi�r. Mi.ihimmatln i�risinde agir toplar

177 Sabah, nr. 8269, 27 Eyliil 1912, s. t. Yazmm devammda, muhalif gazete­
lerden birinin verdigi malumata bakilacak olursa: Bu meselenin onemli
bir mesele oldugu ve S1rbistan Hiikiimeti, Balkanlar'da, statiikonun ko­
runmasma teminat vermesi halinde bu meselenin �ziilecegi vurgulan­
m1�r. Burada �1 gazetelerden kas1t, Sabah Gazetesi'ne ka�1 olan ga­
zeteler ifade edilmektedir.
178 Tonin, nr. 1457, 1 Ekim 1912, s. 4.
'79 BOA, MV. 169/47 (19.L.1330/01.10.1912).
'80
Sabah, nr. 8273, 1 Ekim 1912, s. t.
181
Tonin, nr. 1458, 2 Ekim 1912, s. 3.

115
ve mitralyozler de vard1. El konulan miihimmatm degerinin ya­
nm milyondan liradan fazla oldugu belirtilmi�tir.182
Alemdar Gazetesi bu miihimmatm d�manm eline gec;medigi
i<;in degerinin ii<;-dort kat artm� oldugunu ve el konulan agrr top­
lann ordunun i�ine yarayacag.m belirterek, Osmanh Hiikiimeti'ni,
Sirbistan Devleti'ne ait olan harp miihimmatma el koyma basire­
tini gosterdigi i<;in kutlam1�hr.
istanbul'a getirilen Sirbistan Hiikiimeti'ne ait olan bu mii­
himmabn paralannm Fransiz fabrikalanna geri Odemesinin ya­
ptlmadig., Osmanh Hiikiimeti'nin bu silahlan el koymasmdan
dolayi, Fransiz sefareti tarafindan, Bab1fili'den harp miihimmab
paralanmn istendigine <lair haberler c;tkrn1�br. Te!jrih Gazetesi,
kendi gazetelerinin yapm� oldugu resmi ar�alar sonucunda,
"Fransiz sefaretinden, Bab1fili'ye ooyle bir talebin yaptlmad1gi an­
l�tlrn�, bugiine kadar da ooyle bir miiracaat olmam�"183 habe­
riyle Bab1fili'ye destek verm�tir. 23 Ekim'de toplam 40 vagondan
olu�an, Osmanh Hiikiimeti tarafmdan el konulan miihimmahn
istanbul'a getirilmesi i�i tamamlanm1�hr.1B4 Nazrm P�a, <;atalca
savunmas1 esnasmda, S1rbistan'a ait silahlardan 52 Creuset to­
puyla bataryalar kurdurmu�tur.'85 Osmanh Devleti'nin bu silah­
lardan bir kismm1 <;atalca'da Bulgarlar'a ka�1 kullandigi anla­
�ilmaktadir.
Ozetlemek gerekirse, Osmanh Devleti 1908 yilirun Kasrm aym­
dan itibaren Sirbistan Devleti'ne ait harp miihimmabmn, Selanik
yoluyla ge<;irilmesine miisaade etrn�. Bunun nedeni, Osmanl1
Devleti ile Sirbistan Devletleri kendi aralannda antl�ma yaparak
her iki devletin de kendi topraklanndan �tlikh harp miihimmab
ge<;irilmesine kabul etrnekteydi. Ozellikle 1909 senesinde Sirbistan,
182
Alemdar, nr. 138-67, 19 Ekim 1912, s. 2.
183
Te�rih, nr. 138-69, 21 Ekim 1912, s. 2.
184
Te�rih, nr. 138-72, 24 Ekim 1912, s. 2.
185 Andonyan, a.g.e., s. 486.

116
Selanik yoluyla biiyiik miktarlarda silah miihimrnat:I �1�. 1912
ytlmda da S1rbistan Devleti Selanik'ten Sirbistan'a miihimmat �1-
� . Sirbistan'm Osmanh Devleti'ne seferberlik ilan etmesi sonucu
bu harp miihirnmatlarma Osmanh Devleti tarafindan el konrnu�­
tur. Sirbistan, Ekim 1912 tarihinde de Avrupa iizerinden Sirbistan'a
harp miihimmat:I �ll11aya <;ah�m�, ancak S1rbistan'a ait silahlara
Almanya'da el konuldugu Buda�te-Belgrad hattmda yolculuk
yapan yolcular arasmdaki konu�malarda dile getirihn�tir. Tren­
deki yolcularm kon�malarmda, Balkan Sav�1'na biiyiik devletle­
rin izin vermeyecegi ifade edilmi�ti186• Nitekirn, aym dii�iince, Os­
manh istanbul Hi.ikiimeti'nde de vardi.

Bulgaristan'a Harp Miihimmat1 Ta�mmas1 Meselesi

Osmanh Devleti'nin S1rbistan'a Selanik yoluyla silah ge<;i­
rilmesine miisaade ettigi 1908 ytlmm Kas1m aymda Bulgaristan
da, Almanya'dan harp miihimmatl almaya b�lam1�tir. Hariciye
Nezareti'ne, Viyana sefareti maslahatgiizarhgmdan gonderilen
telgrafta; Alman yap1m1 olan 18 vagon miihimmatm O�voya (Or­
�ova) Llmanma geldigi bildirilmi�tir. Soz konusu miihimmat;
top, tiifek ve �enklerden olu�maktadir. Bunlar bir gemiye yiik­
lenerek Bulgaristan'a gonderilmi�tir. Aynca 12 vagon miihimmat
daha vardir.'87 Harp miihimmatl t�1yan geminin <;anakkale ve
istanbul Bogazlan'ndan m1? Yoksa Tuna Nehri iizerinden mi?
Bulgaristan'a gittigi belli degildi.
Balkan Sava�1'nm ba�lad1gi ilk gi.inlerde, Sadaret'ten Ha­
riciye Nezareti'ne gonderilen tezkereye gore; Loyd Kumpan­
yasma ait Uzine Vapuru'nun, Bulgaristan'm Burgaz ve Vama
186 Leon Tr0<;ki, Balkan Sava�lan, <;ev. Tansel Giiney, Arba Yay., istanbul
1995, s. 68-69.
1 87 BOA, H ariciye Siyasi Kis1m (HRSYS.) 219-B/50 (14 Kas1m
1324/27.11.1908).

117
Llmanlanna gotiiriilmek iizere dort sandik kapsiil ve ticaret �­
yas1 ile istanbul'a hareket ettigi Selanik Llman'88 b�kanhf;i ta­
rafmdan Osmanli Hiikiimeti'ne bildirilmi�tir. Hiikiimet gerekli
�lemlerin yaptlmas1 i<;in istanbul Llman B�kanhgi ile riisumat
miidiiriyetini gorevlendirm�tir. Bulgaristan, Karadag, Yunanis­
tan ve Sirbistan hiikiimetlerine ait harp miihimmatlan ve ate�li
silahlann tarafsiz devletlerin gemilerinde ta�mmakta oldugu be­
lirtilerek, Osmanli karasularmda bulunan ve Osmanh karasula­
nna giren bu gemilere el konmas1 haklonda Bahriye Nezareti'nden
gelen tezkerenin ele almarak bu konuda bir an once karar veril­
mesi talep edilmi�tir. •89

Anla�tld1f;i kadanyla sava�m ba�lad1f;i ilk giinlerde tarafs1z

iilkelerin gemilerindeki harp miihimmatlara el konulmas1 me­
selesi, sav�m ba�larnasmdan dolayi ele almmaktachr. Sav�m
b�lamas1yla birlikte Bulgaristan Devleti'nin biiyiik <;aph muha­
sara toplanna sahip olmamas1, Bulgar karargfiltlannda biiyiik en­
d�eye neden olmu�tur. Bu ama<;la Bulgar Cezallerinden Yanof,
Bulgaristan'm satm alchgi harp miihimmatmm Avusturya'dan ge­
<;irilmesi iznini almak maksad1yla bir heyetle birlikte Viyana'ya
gitmi�tir. 190 Bu gorii�melerden bir sonu<; <;1kmad1g1, Avusturya
Devleti'nin Bulgaristan'a ait olan toplara ve tiifeklere el koyma­
smdan anla�tlmaktachr. Ancak Bulgaristan, ingiltere'den alm1�
oldugu muhasara toplan ile 50 bin kadar tiifengi, Almanya'dan
ge<;irmeyi b�arm�, hatta Avusturya'ya kadar getirtmi�tir. Avus­
turya Hiikiimeti bu tiifeklerden haberdar olmu� ve Bulgaristan'a
ait olan silahlara el koymu�tur. Bulgaristan'm Almanya'dan ge<;ir­
mek istedigi toplara da Almanya Devleti tarafmdan el konm�tur. 191

1 88 Selanik Limam hakkmda detayh bilgi ic;in bkz. Bayram, a.g.e., s. 1-269.
189 BOA, BOE. 4095/307104 (27.L.1330/09.10.1912).
190 Senin, nr. 1478, 22 Ekim 1912, s. 1, Bulgaristan'da Bulgar ordusu ne
halde? Viyana 20 Ekim.
191 Senin, nr. 1484-55, 28 Ekim 1912, s. 1.

118
Bulgaristan, istedigi toplan Avusturya ve Almanya'dan ge<;ire­
meyince ozellikle Eclirne kU§atrnas1 i<;in S1rbistan'dan top teda­
rik ettigini, s �ubat tarihinde Londra'da yaymlanan Daily Mail
Gazetesi'nin haberinden anhyoruz. 192

Bulgaristan, son yirmi yilda silahlanma siirecine girmi�, bu

silahlanma siireci ozellikle 1907 yihndan itibaren iyice artrn�r.
Bulgaristan'm silahlanna Avusturya ve Almanya Devletleri tara­
fmdan el konulmasmm sebebi ise Srrbistan Devleti'yle ittifak ha­
linde olmasmdand1. Balkan Sa�1'nm bir diinya harbini dogu­
racag1 dii�iincesi, o donemde yaygm bir gorii� haline gelmeye
ba�lam1�tlr.

Balkan Sava�1 oncesi Ekirn 1912 tarihinde, Balkan miittefik­

lerinden Bulgaristan, Srrbistan ve Yunanistan, 1907 yilmdan iti­
baren biiyiik miktarlarda sava� miihimmati alm�lardir. Srrbis­
tan, Avrupa'dan ozellikle Fransa'dan ald1gi sav� miihimmatlm
Selanik yoluyla S1rbistan'a ta�1m1�tlr. S1rbistan'm alrru� oldugu
silahlan Selanik yoluyla ge<;irilmesine izin verilmedigi takdirde,
S1rbistan'm bu sav� miihimmatlanru Avusturya iizerinden ge­
<;ireceginin anla�tlmas1 iizerine, miihimmatlarm Selanik yoluyla
gec;irilmesine Osmanh Devleti tarafmdan izin verilm�tir. Daha
once belirtildigi iizere Osmanl1 Devleti'nin sav� miihirnmatmm
ge<;irilmesine izin vermesinin sebebi, bu miihimmatlardan vergi
almmas1yd1. Sava� miihimmatlarmm ge<;irilme izninin verilmesi
II. M�rutiyet'ten hemen sonra olmas1 dikkat <;ekicidir.

Bulgaristan'm ise biiyiik devletlerin gemileriyle <;anakkale ve

istanbul Bogazlan'ndan harp miihimmatI ge<;irmesine ragmen,
Osmanh Devleti'nin fazla bir �ey yapamamas1 dikkat <;ekicidir.

192 Alemdar, nr. 168, 6 �ubat 1913, s. i. Alemdar Gazetesi, Daily Mail
Gazetesi'nden ald1g1 haberde, 18 adet S1rp topunun Edirne'de bombar­
d1mamnda kullamlmaya baJllad1gm1 yazrm�r.

119
i kinci Solum
 Balkan Sava�1 Onces i
Os man h Devleti ve Balkanlar

Osmanh Devleti'nin, Rumeli'de Askeri A�1dan Ald1g1 Tedbirler

Balkan Sava1llan ile ilgili yaptlan ar�tmnalarda, Osmanh
Devleti'nin Balkan Sav�lan oncesinde, yapm11l oldugu askeri ha­
zrrhl<lardan bahsedilmemektedir. Oysa bu konu sav�lan anlamak
bakimmdan onem ta1l1maktadir. Seferberli.k karannm almmasm­
dan hemen sonra iist diizey komutanlardan Had.i ve Abdullah Pa-
1lalar Sadaret'e gelerek Harbiye Nazm ile gorii1lIDii1llerdir. Askeri­
yenin hazirhgi ve icras1 hakkmda gerekli kararlan alm�lardir.1Bu
gorii1lmede daha onceki yapilan planlan incelemi1ller, Osmanh
Devleti'nin bu sav�1 kaybedecegini b�tan kabul etmi1llerdi.
Oysaki Osmanh Devleti'nin 1912 ytl1 Ocak ayi i<;erisinde,
Rumeli'deki bazt askerlerin <;adir altlarmda ve han ko1lelerinde ya-
1ladiklan, � mevsiminin de meydana getirdigi olumsuz 1lartlar­
dan dolayi bu askerlerin "ya sava1l ya terhis" diyerek ayaklanma
�iminde bulunduklan belirtilmi1ltir.2 Balkan Hiikiimetleri­
nin hareket ve haztrhklanna kar1ltl1k,3 Osmanh . Devleti'nin de,
Rumeli'de bu haztrhklara kar1ll <;a111lma i<;erisine girdigi belgeler
I1l1gmda goriilmektedir.
Osmanh Devleti'nin Rumeli'de almas1 gereken tedbir ve
yapmas1 gereken islahata <lair, meclis tarafmdan kabul edilen
1
Tanin, nr. 1458, 2 Ekim 1912, s. 3.
BOA, i.HB. 105/1330 M-64 (17.M.1330/08.ou912).
3 BOA, MV.161/55 (18.S.1330/07.02.1912).

123
kararlann bir: an evvel tatbik edilmesi gerekmekteydi. Harbiye
Nezareti'nin yaztl1 olarak bildirmesi ile idari ve siyasi tedbirlerin
hizlandmlmas1, alman kararlann tatbiki ve kararlann acilen ya­
ptlmas1 gerektigi, tehir edilmeden tatbiki zaruri olan i�lemlerin
Dfiliiliye Nezareti'nden gelen tezkere4 okunarak, ilkbahardan
ewel almrnas1 gereken tedbirler maddeler halinde Hi.ikii met ta­
rafmdan belirtilm�tir.

Bu tedbirlerden birincisi; "i�kodra Sancagi ile ipek ve Yakova

havalisinde ahrunas1 gereken tedbirlerin ve komisyonca alman ka­
rarlann meclis<;e tetkik edilmesi" �eklinde ifade edilmektedir.

ikincisi; Kosova'da i.ooo'er mevcutlu ikinci bir jandarma

taburu, i�kodra ve Yanya'da yeni olarak i.ooo'er mevcutlu hirer
seyyar jandarma taburu t�kil edilmesi, Manastir ve Selanik'te i;a­
bucak t�kil edilen taburlann, bir an evvel eksikliklerinin tamam­
lanrnas1 maddesidir. Kosova, Yanya ve i�kodra Vtlayetlerinde yazili
oldugu gibi seyyar jandarma taburlannm yansmdan fazlas1 t�­
kil edilmi�ti. Manast1r ve Selanik taburlannm eksik olan ve istih­
darn edilrnesi gereken 3.500 efradm ma�lan ve gayri miistahdem
8.000-10.000 neferin ma�lanrun ve zikredilen taburlann t�kili
ve noksanlannm seri olarak yapilmas1 kararla�tmlm1�tir.

U�iinci.i ve dordiinciisii; Karakolhanelerin tesisi ve bunlar

�a oluncaya kadar miinasip yerlerin kiralanmas1 maddeleri­
dir. Selanik Vilayeti dfiliilinde 103, Kosova'da 225, Manastrr'da
106, i�kodra'da 94 ve Yanya'da 160 karakolhane yaptlmasma li.i­
zum gori.ilmi.i�ti.ir. Bunlann in�a masraflan olarak, Selanik vila­
yetince 46.000, Kosova vilayetince 60.000, Manastir vilayetince
25.000, i�kodra vilayetince 25.000, Yanya vilayetince 36.000 ol­
mak iizere bunlann hepsinin toplam1; 192.000 lira talep edilmek­
teydi. Jandarma karakolhanelerinin yaptlmasmm gerekli oldugu,
bunlann bir sene i<;erisinde yap1lmasmm miimkiin olamayacagi,

4 BOA, MV.161/21 (08.S.1330/28.ou912).

124
karakolhanelerin s1ras1 geldik<;e yapilacagi, ilkbaharda derhal ya­
pilmaya ba!?lanacag1, in!?aat masraflanmn biit<;eye yilhk olarak
40.000 lira yiik getirecegi belirtilmi!?tir. Karakollann bitimine
kadar miinasip yerlerin kiralanarak, karakollann kira bedeli ola­
rak senelik 5.000 liramn ilave edilmesi, Maliye Nezareti'ne ha­
vale edilmi!?tir.

B�incisi; Karakolhanelerin telefonla birbirlerine baglanma­

suhr. Bunun i<;in evvelce 10.000 lira tahsisine karar verilm� ise
de bu paramn yeterli olmayacagi anl�ilinI!?tlr. Tesis olunacak te­
lefonlann bir �irkete yaptmlmas1 ve bedelinin de uygun taksitler
halinde Odenmesi, gerekli olan 30.000 lira i<;in ge<;ici kanun ya­
pilarak, seri bir !?ekilde yerine getirilmesi Maliye Nezareti'ne teb­
lig edilmi!?tir.

AltmcIS1; Ach ge<;en karakolhanelerin tesisi halinde Selanik'in

jandarma alayinm o anki kadrosuna i.200 ve Manasbr'a 600
nefer ilavesi ile Rumeli Vilayetlerindeki kadro noksanlannm ta­
marnlanmas1, jandarmanm miilki idareye5 baglanmas1 hakkm­
daki kanunun bir an evvel <;tkanlmas1 gerekmektedir. Zikredilen
vilayet jandarma karakollannm Harbiye Nezareti'nce acilen ya­
zil1 olarak bildirilmesi ve yerine getirilmesi gereklidir. Jandarma­
nm miilki idareye baglanmas1 hakkmda diizenlenen ve Meclis-i
Mebusan'a sunulan kanunun Meclis-i Umumiyye'de tasdik edil­
mesi, ge<;ici kanunun suretinin onceden icras1 hususunun maz­
bata ile izni uygun bulunmll!?tur.

Yedincisi; Selanik'e 10.000, Kosova'ya 5.000, Manasbr'a 5.000,

Yanya'ya 2.000, i!?kodra'ya 12.000 ve merkez i<;inde lO.ooo lira­
run yaptlacak masraflar i<;in ortiilii Odenekten �tlanrnas1 karar­

l�tirilml!?br. Talep edilen ortiilii Odenek i<;in ge<;ici kanun layiha­

smm acilen tanzim edilmesi ve Maliye Nezareti'ne gonderilmesi
uygun bulunmu!?tur.

5 Aym yer.

125
 Tedbirleri tamamlamak iizere, Rwneli'de plan ve k�ifleri son
bulmul? olan l?Ose, demiryollan ve yaptlac.ak mektepler ic;in �im­
diden 0 oolgede bulunan yetkililer tarafmdan gerekli tedbirlerin
alrnarak Nafia Nezareti'ne bildirilmesi uygun goriilmiil?tiir.

i�kodra malisorlerine verilecek yanan evlerinin bedelleri ile

Kosova Vilayeti hallona dagittlma karan alman binalar hakkmda
Meclis-i Umumi tarafindan tasdik olunmak iizere kaleme alman
gec;ici kanun layihalanmn, meclis karanyla tasdik edildigi Maliye
Nezareti'ne bildirilmi�tir. Gerekli goriilen havalenamelerin Maliye
Nezareti'nce acilen tanzirn edilmesi ve gonderilmesi laz1md1r.

Debre-i Zir ve Bfila ile Mat ve Lorn Kazalan hakkmda Ma­

nasbr vilayetince gerekli goriilen komisyon kararlannm tedbi­
rine dair Maliye Nezareti'nce daha once alman karar gec;erlidir.
ilgili daireler ile yaztl1 olan tebligatm icras1 Dfillll iye Nezareti'ne
bildirilmil?tir.6 Yukanda goriildiigi.i iizere Meclis-i Viikela'da a11-
nan kararlarla Osmanl1 Devleti Rumeli'de yeni bir askerl yaptlan­
maya gitmeyi hedeflemil?tir. Buyaptlanmada gerekli olan paranm
da ne �ekilde elde edilecegi ve nerelerde kullantlacagi ac;tl<lanmll?­
br. Askeri yaptlanmanm yanmda gerekli goriilen yerlerde �ose ve
yollar yaptlmas1 ile Osmanh Devleti'nin bu yaptlanma ic;erisinde
yeni okullara da yer verdigi goriilmektedir.

Bu yaptlanma oncesinde de �artlann geregi olarak Osmanh

Devleti, Rumeli'de, Selanik ve Kozane'de bazi askerlerini terhis
etme karan almll?7 ancak, bu terhisler daha sonraki aylara sark­
ffill?br. Bununla beraber Ali Fuat Tiirkgeldi arularm1 derledigi ki­
tapta bu durwnu Osman11 Devleti'nin Balkan devletlerinin olll$Ur­
mlll? oldugu ittifalo. fark edememek ve gaflet ic;inde ohnak olarak

6 Aym yer.
7 BOA, BE0.3991/299298 (28.M.1330/17.oi.1912). Asker terhisi konusu,
ayn bir b�l.tk alt:mda incelenecek, terhis hakkmda detayh bilgi verile­
cektir.

126
degerlendirmektedir.8 Oysa Osmanh idaresi, yakl�makta olan
Balkan tehlikesini fark e� ve gerekli askeri tedbirleri almak ic;in
�ah�maya koyulrnu�tur. Yukanda da bahsedildigi iizere, Meclis-i
Vtikela'da alman kararlar uygulanamam1�br. Bunun nedeni ise,
bu karann 1912 yih ba�mda almmas1, yaptlacak ��malar i�in
hava �artlar1mn uygun olmamas1 ve yeteri kadar zamammn bu­
lunmamas1 olarak degerlendirilebilir. Yukanda zikredilen islahat­
lari yerine getirmek i�in zamamn yeterli ohnad1gi ve yaz aylarm­
dan itibaren Osmanh Devleti'nde siyasetin kaynamaya b�lamas1
ve hi.iktimet de�ikleri de bu kararlarm yeteri kadar uygulanma­
sm1 engellemi�tir.

Balkan Hiikiimetlerinin Haz1rl1klarma Ka111

Osmanh Ordusunun Almasi Gereken Tedbirler
Balkan Hiikiimetlerinin harekat ve hazirhklarma �1, aske­
riyece almmas1 gereken tedbirler ve haz1rhklara dair9 Harbiye
Nezareti'nin 19 Kanunusani 1327 (oi.02.1912) tarihli ve 26 nu­
maral1 tezkeresi okunmu�tur.

Osmanh Hiikiimeti tarafmdan, ''her ihtimale kar�1 Rumeli'de

askerin temini, i�esi ve hayvan eksiklerinin tamamlanmas1 i�in
1327 (1912) senesi fevkalade bi.it�ine dahil olan meblag ile ek­
siklikler tamamlanmaya ��tlmaktadrr. Zikredilen bi.it�ye dahil
ohnayan bazi eksikliklerin tamamlanmas1 i�in gelecek seneler bi.it­
�lerine gerekli olan tahsisat eklenecektir. Ordunun, Rumeli'de
ilkbahara kadar eksikliklerinin tamamlanmas1 i�in gerekli olan
pararun derhal tahsisi liizumu ortadadrr."10

Gerekli erz.ak ve yem bedeli olarak 600.050 lira, birinci ve

ikinci mtifetillJliklerde bulunan stivari, to�u, mitralyozlerin hay-

8
Tiirkgeldi, a.g.e., s. 57.
9 BOA, MV.161/55 (18.S.1330/07.02.1912).
10
Ayru yer.

127
van eksikliklerinin tamamlanmas1 i<;in istenen 150.000 liranm
1328(1913) adi biitc;e.sinden kar§tlanacagi ifade edilm�tir. F�enk
satm almmas1 i<;in gerekli olan 309.816 lira ve seri atI�h Martini
Henry Tiifekleri almak i<;in 296.000 liranm 1328 (1913) senesi
biitc;e.sinden kar§tlanacagi Harbiye Nezareti'nce uygun gorillmii�­
tiir. Gerekli olan malzemelerin hIZh bir �ekilde yerine getirilmesi
Harbiye ve Maliye Nezaretleri'ne bildirilmi�tir.11

Osmanh Devleti'nin 1912 y1h ocak ve �ubat aylannda,

Balkanlar'da, bir sav�m olma ihtimaline ka�1, Rumeli'de yap1-
lan askeri ISlahatlar ve Balkan Hiikiimetlerine ka�1 alman tedbir­
ler dikkat <;ekmektedir. Ancak daha sonraki aylara bakngim1zda
Osmanh Devleti'nin eyliil ayi ikinci yansma kadar Rumeli hak­
kmda bir hazirhk yaptigi konusunda bilgiye sahip degiliz. 19 Ey­
liil 1912 tarihinde Bulgarlar'm, Makedonya'ya sald1racaklan ko­
nusunda Meclis-i Viikela'da bir karar almchgim gormekteyiz. Bu
siire zarfinda Osmanh Devleti'nde yeteri kadar askeri hazirhk ya­
ptlchgi kanaatinde degiliz. Qi.inkii Mart 1912 ile Eyliil 1912 tarih­
leri arasmda firkactl1k hareketlerinin zirveye ula�tiguu gormek­
teyiz. Bu konu ayn bir bOliim altmda incelenecektir.

Bulgarlar'm Makedonya'da lhtilal Yapma ihtimali Ka111smda

Alman Tedbirler ve Seferberlik ilam
Bulgaristan Hudut Komiserligi'nden ahnan telgrafta: "Bulgarlar'm
bir ay zarfmda Makedonya'da ihtilale b�layacaklan subay ve
memurlara katledecekleri, islamlann toplu bulunduklan yerlere
bomba atarak cinayetler i�leyecekleri" bildirilmi�tir.

Bakanlar Kurulunda alman kararda; bu bolgede bulunan

ve gorev yapan askeri ve miilkiye yetkililerin tedbirli olmalan
ve <;Ikabilecek olaylan akl1selim bir �ekilde ve seri olarak deger­
lendirilerek, Osmanh askeri ve mi.ilki <;al�anlanrun Bulgarlar'a

11
Aym yer.

128
kafl?l dikkatli olmalan vurgulanm1�tlr. Htiktimet tara:fmdan, en­
gellenmesi zor olan bir olay meydana gelecek olursa daha once
Sadaret'ten farkh tarihlerde alman tebligatlara gore asker sayis1-
nm arttmlmas1 ve asa�in saglanarak ahalinin ne surette olursa
olsun i;J.kabilecek olaylara ve durumlara kar�1 mtidahale etme­
sinin onlenmesi istenmi�tir. Rumeli vilayetlerindeki mtilkiye ve
askeriye memurlanmn geli�ebilecek olaylara kar�1 acele olarak
Dahiliye ve Harbiye Nezaretleri'ne bilgi vermeleri, Osmanh Hti­
ktimeti tarafmdan bildirilmi�tir.

Bulgaristan'da devam eden heyecan ve hazirhklara ka�1 Os­

manh Htiktimeti tarafmdan daha once alman Bakanlar Kurulu
kararlan dogrultusunda hareket edilmesi, askeri tedbir ve hazir­
liklann gerekli oldugu vurgulanm1�trr. Bulgaristan hududundaki
askeriyenin her ttirlti ihtimale kafl?I hududu mtidafaa ve muha­
faza edebilecek duruma getirilmesi, ikmalinin yaptlmas1 H arbiye
Nezareti'ne bildirilmi�tir.12

Bulgaristan'm Makedonya da ihtilal yapacag1 (19 Eyltil 1912)

haberinden iii; gtin sonra, Sofya Sefareti At�militerligi vas1tas1yla
Hariciye Nezareti'ne telgraf gonderilerek Bulgaristan'da harp ih­
timalinin kuvvetli oldugu bildirilmi�tir. Osmanh Htiktimeti tara­
fmdan seferberlik ilan edilmesi konusunda g� kalmmamas1 ve
umumi seferberlik emrinin verilmesi gerektigi Sofya At�emili­
terligi tarafmdan belirtilm�tir. Boyle bir durumda vakit g�iril­
meden haric;teki nizamiye askerlerinin bu cihete gonderilmesi ge­
rektigi vurgulanm1�hr.

Alman kararda; Elde edilecek bilgiye gore Umumi seferber­

lik kararuun almacagi, icap ederse Anadolu kitalanrun dahi sefer­
berlige haz1r duruma getirilecegi, �imdilik ise Rumeli'deki askeri
birliklerin seferberlik durumuna getirilmesi Harbiye Nezareti'ne

ia BOA, MV.169/14 (07.L.1330/19.09.1912).

129
yaztlnu�t:Ir.'3 Hiikiimetin sadece Rumeli'deki askerleri seferberlik
durumuna getinnesi, Anadolu'daki kitalann seferber olmasma he­
niiz karar vermem� olmas1 dikkat c;ekicidir. Osmanh Devleti me­
murlan tarafmdan Bulgaristan'm sav� hazrrhgi ic;erisinde oldugu
vurgulanm1�t:Ir. Askeri merciler tarafmdan Osmanl1 Devleti'nin
seferberlik ilan etmesi ve gerekli tedbirleri almas1 gerektigi ifade
edilm�. Bu ge�meler �mda Osmanli Hiikiimeti genel sefer­
berlik ilan etmem�, Balkan Miittefiklerinin seferlik ilan etmesini
bekleyecek kadar geli�melere gormezden gelm�tir. Ahmed Muh­
tar P�a Hiikiimeti'nin bi::iyle bir politika takip etrnesinin sebebi
biiyiik devletlerin Balkan Sava�1'nm c;1lanayacaF;Ina dair giivence
vermesiydi. Ancak Biiyiik devletlerinde gozden kac;1rd1gi onemli
husus Balkan miittefiklerinin artik kendi ba�larma hareket ede­
bileceklerini goz ard1 etmeleridir.
Rumeli'de bulunan askerlere seferberlik emri verilmesi iize­
rine, oradaki nizamiye ve kalan redif firkalan ile topc;u ve sii­
vari smillarmm seferberlik haline getirilmesi, ihtiyat askerleri­
nin Rumeli'den ve Anadolu'dan sevki, eksik olan i�e, hayvan ve
tec;hizat eksi.kli.klerinin giderilmesi gerektigi Harbiye Nezareti ta­
rafindan, Bakanlar Kurulu'na bildirilm�tir. Hiikiimet aldigi ka­
rarla: Nizamiye taburlannm yan seferberlik, red.if kitalannm da
tarn seferberlik haline getirilmesi istenrni�tir.14 Yan seferlik ilan
edilmesine ka�m Osmanl1 Devleti'nin sava� ne kadar hazirhk­
sizyakalandigi, Harbiye Nazm Nazim P�a'run isteklerinden bel­
lidir. Osmanli Devleti ic;erisindeki siyasi c;eki�meden dolayi 1912
Ocak ve �ubat aymda Rumeli'de yaptlmas1 ve almmas1 gereken
tedbirlerin ihmal edildigi goriilmektedir.
Bulgaristan, Yunanistan, Sirbistan ve Karadag devletleri­
nin seferberlige b�lamas1 iizerine Osmanl1 Devleti'nin de genel

13 BOA, MV. 169/27 (10.L.1330/22.09.1912).

14 BOA, MV.169/33 (12.L.1330/24.09.1912). Alman kararlann hiilasasmda
"mahremane" diye yaztlm�tJr.

130
seferberlik ilan etmesi gerektigine dair Harbiye Nezareti'nin . 25
Eyliil tarihli tezkeresi Bakanlar Kurulu'nda gorii�iilmii�tiir. Ah­
nan kararda Osmanl1 Hiikiimeti tarafmdan genel seferberlik ila­
nma gerek olmadigi, goriilecek liizum ve ihtiyaca gore seferberlik
karanmn almacagi ifade edilerek, Balkan devletlerinin sav� ko­
nusunda ne gibi haz1rhklar yapnginm ara�tmlmas1 i!;in, Balkan
devletlerinde bulunan Osmanh Devleti sefirlerinden ve konso­
loslanndan malumat istenm�tir. Eide edilen malumatlann Har­
biye ve Hariciye Nezaretleri'ne bildirilmesi istenmi�tir.1s Osmanh
Hiikiimeti'nin 29 Eyliil'de Bakanlar Kurulunda alm� oldugu bu
karar hiikiimetin Balkan miittefikleri hazirhklanna ka�1 ne kadar
duyarsiz oldugunun anl�Ilmas1 bakimmdan giizel bir ornektir.

Osmanh Devleti'nin Sava� Oncesi Ald1g1

Ekonomik ve Siyasi Onlemler
Osmanh Devleti'nin de ahm� oldugu seferberlik karanna
kai-§1, Balkan Hiikiimetleri askeri }'lginaklanru daha da artJ.r­
maya b�lam�lardir. Bu arada Osmanh Hiikiimeti, onlem ola­
rak Rumeli'den zahire ihracat:Im yasaklam1�16 ve s1rura asker ve
miihimmat }'lgmaya ba�lam�t:Ir.17

Bu s1rada; Yunanltlar'm seferberlik ilan ederek, S1rp ve

Bulgarlar1a birlikte hareket edeceklerinin anl�Ilmas1 iizerine Os­
manl1 Devleti karasulannda bulunan Yunanistan'a ait olan gemi­
lere el konularak kiralanmas1 karan almm1�1r. Yunanistan ise,
Osmanh karasulannda, Yunanltlar'a ait olan 70-80 Yunan gemi­
sinin Pire Llmam'na gitmeleri konusunda talimat verm�tir. Bu
gemilerin Osmanh Devleti ordusunun toplanmasmda pek !;Ok �e
yarayacagi Yunanhlar'a ve Bulgarlar'a ait olan gemilerin, uygun

1 5 BOA, MV.169/44 (17.L1330/29.09.1912).

16 BOA, MV.169/52 (2i.L1330/03.10.1912).
'7 Beyanii1 Hak, nr. 179, 14 Ekim 1912, s.3138-3140.

131
bir iicret ka�1lmda, kiralanarak kullamlacagi, Bakanlar Kurulu
tarafmdan ifade edilmi�tir.18 Bu i.ilkelere ait gemilerin Osmanh
Devleti karasulan d1�ansma c;ikmas1 kesinlikle yasaklanarak bu
konuda Bogazlar Dairesi muhafizhgma emir veril�tir. '9 Osmanh
Devleti'ne ait olan gemilerinde, liman i�letmelerine telgraf <;ekile­
rek, istanbul'a gonderilmesi hiikiimet tarafmdan talep edilm�tir.
Osmanh Devleti tarafmdan el konan Yunanistan'a ait ticaret ge­
milerinin miirettebatl gemilerden c;ikanlarak 10 Ekim tarihinde
Romanya band1ral1 bir vapurla Pire �ehrine gonderilm�lerdir.20
Bunun iizerine Yunanistan, istanbul Hiikiimeti tarafmdan el ko­
nulan ticaret gemilerinin geri verilmesi ic;in Lahey Mahkemesine
miiracaat etmi�tir.21

Balkan Sava�1 oncesi Osmanh Hiikiimeti tarafmdan alman

tedbirlerden biri de, Osmanh Devleti'nin sava� oncesi, Avrupa
bas1m tarafmdan nasil algiland1gm1 gosteren Meclis-i Viikela ka­
ran ile ortaya konmu�tur. Bu kararda, gazetelerde yer alan ha­
berlere gore, Osmanl1 ordusu tarafmdan manevralar yaptlacagi ve
hududa sevkiyat olacagi konusunda basmda haberlerin yer ald1-
gina deginilmi�tir. Bu haberlerin, Avrupa bas1mnda kotii tesirler
b1raktJ.gi, ooyle haberlerin siyaseten zararh oldugu Harbiye Ne­
zareti tarafmdan bildirilmi�tir. Bunun iizerine matbuat kanunu­
nun 33. Maddesine gore, kara ve deniz ordulanna ait harekatin
ve sevkiyatlann Osman11 Devleti'nin yapmak istediklerini etkile­
digi ic;in ordu hakkmda haberler yapilmas1 Osmanh Hiikiimeti­
tarafmdan yasaklanm1�tir.22

18
BOA, MV.169/45 (19.L.1330/01.10.1912).
19 Ekim 1912, s. 1.
Tanin, nr. 1459, 3
20
ikdam, nr. 5617, 11 Ekim 1912, s. 2.
21 ikdam, nr. 5622, 22 Ekim 1912, s. 4.
22 BOA, MV.169/49 (19.L.1330/01.10.1912).

132
 Balkan Sava1lar1 Oncesi Havac1hk Alamnda Alman Tedbirler
Osmanh Devleti'nin Balkan Sav<L?I oncesi yapbg1 hazirhk­
lardan hirisi de sav<L?larda kullarunak iizere halon yapdmas1 ve
uvU< satm almmas1d1r. ilk hava balonu, 1793-1794 ytlmda Fran­
s1z Mongolfier karde,ler tarafmdan icat edil�tir. Balonun askeri
amac;:h kullamlmasmdan vazgec;:ilmesine 1799'da Fransiz Komu­
tan Napolyon sebep olmu§tur. Arnerika'nm ingiltere'den aynl­
mas1 s1rasmda, Kuzey Arnerikahlar tarafmdan halon kullamlm1§­
tlr. Balonun gerc;:ek anlamda sav<L?larda kullamlmas1 ise Almanya
ile Fransa arasmda 1870-1871 yillan arasmda yaptlan Paris (Se­
dan) Sav<L?I s1rasmdadir. Elde edilen tecriibelerde, balonun fay­
dalan kahul edilmeye h<L?lanm1§br.2J
Osmanb Devleti gee;: de olsa sav<L?larda halondan yararlanmak
ic;:in c;:ali§malara ha§lam1§br. Balkan Sava§I'ndan once, Edime'de
halon hangan in§a edilmi§ ve halon kurma c;:ah§malan ba§lam1§­
br. Ancak balondan yeteri kadar yararlamlamami§tir.24

Havac1hk konusunda ise 1907 ytlmdan itibaren onemli geli§­

meler olmu§tur. Ge§it <;:e§it uvtlc tipleri icat edilmi§, uc;:aklann or­
taya c;:tkrnas1yla harp usullerinde degi§iklikler olmu§tur.25 Ozel­
likle Fransa'mn 1912 yib ic;:erisinde 250 uc;:ak11k bir hava filosuna
sahip olacagi vurgulanmi§hr. Diger biiyiik devletlerde bu yonde
c;:ali§malanm h1zland1rml§lard1r. Balkan miittefik devletleri dahi
uvU< almaya ba§lam1§lard1r.26
Bu geli§meler iizerine Osmanl1 Devleti de uc;:ak almak ic;:in gi ­
ri§imlerde bulunmu§tur. Osrnanh Hiikiimeti, Trablusgarp Sava§l
esnasmda Trahlusgarp'a uvtl< gondermek ic;:in c;:all§maya koyul-

23 Mehmet Ali Niizhet, 1912 Balkan Harbi, (Sadel�iren: Sadettin GOmec;),

Kiiltiir ve Turizm Bakanhgi Yay., Ankara 1987, s. 10.
24 $ehbal, nr. 57, 15 Temmuz 1328 (28.07.1912).
as Niizhet, a.g.e., s. 13.
26 Sabah, nr. 8073, 12 Mart 1912, s. l. Tayyare Donanmas1.

133
m�tur. Nitekim Sabah Gazetesi, Trablusgarp Sav�1 esnasmda
Harbiye Nezareti'nin iki tane u<;ak ald.Igma <lair haberler yap­
m�tlr.

Trablusgarp Sava�1'nda, italyanlar m;aklar sayesinde k�if­

lerde bulunmu�. u�ardan bombalar atim�lar ve Araplan yan­
lanna i;ekmek i<;in havadan br�iirler atm�lardrr. Boylece u�a­
nn onemi anl�tlm�. Osmanh Devleti de italyanlar'da gordiikleri
u�ann onemini kavram1� ve bu yolda <;al�maya b�lam1�tir.

U<;ak konusunda Fransa'nm uyguladigi yontemin Osmanh

Devleti'nde de uygulanabilecegi belirtilmi�tir. Fransa hava filosu
olu�turmak i<;in yard1m defterleri olu�turmu�. Fransiz gazeteleri
devletin bu tutumunu desteklemi�. halkm yaptigi yardrmlann 1.
102. 426 franka ula�tig1ru Fransiz gazeteleri yazm�tlr. Fransa
aynca yard.Im i<;in konferanslar, konserler ve �enlikler diizenle­
m�, her kasaba, bazen nahiyeler bile bir u<;ak bedelini tedarik et­
mek i<;in hava donanmalarma yard.Im etm�lerdir. Almanya'nm
da hava filosu konusunda ciddi <;al�malar yaptigi, Berlin gazete­
leri tarafmdan yaztlm�tir.27

Sabah Gazetesi'ndeki bir yaz1da; "Bizde de hava donanmas1

meydana getirilmesi i<;in genel bir olu�uma ihtiya<; vardrr. Mali­
yenin yamnda halktan da iane toplanabilir. Genel bir olu�um sa­
yesinde 6 ayda 60 tane u<;ak tedarik edilebilir. Bizde de her san­
cak, her kasaba, her nahiye, esnaf heyetleri yard1m toplayabilir.
Siyaset-i umumiyenin �u nazik zamanlannda Osmanl1 ordusunun
kuwetini artiracak, boyle bir t�ebbiiste bulunmas1 halinde her
vatand� yard1m yapacaktir. Bu �lerde bo�a ge<;irilen bir giiniin
bile telafisi olmaz"28 denilmi�tir. Sabah Gazetesi'nin Avrupa ga­
zetelerine ornek alarak bOyle bir giri�imde bulunmas1 onemlidir.
U<;ak meselesinin giindeme geldigi 1912 ytl1 Mart aymda siyasetin

27 Aym yer.
28 Aym yer.

1 34
de ne kadar nazik bir durumda oldugunun vurgu1anmas1 iilkenin
i�inde bulundugu durumu gostermesi a�ISmdan onemlidir.

Havaalam ve Havaahk Okulu Apnak l�n �ah�malar

Harbiye Nazm Mahmud �evket P�a u� filosu olu§turmak
i�in bir rapor hazirla� ve bu raporu Osmanh Hiikiimeti'ne sun­
mu§tur. U� makinisti yeti�tirmek i�in, tayyarecilik mektebinin
kurulmas1 giindeme gelmiq, okulun Oskiidar, Bulgurlu Koyii civa­
nnda kurulmas1 karan ahnm1�t::I r. Harbiye Nazm Mahmud �ev­
ket P�a. Osmanh u� filosunun kurulabilmesi il;in 25.000 li­
raya ihtiya� oldugunu belirtrni�tir. Vatan, M�rutiyet ve orduya
vurgu yaptlarak u�ar ic;in yard1m kampanyalan b�lam�. bu
yard1ma memurlar dahi kat:tlm1�hr.29

U<;aklar ii;in yap1lan yard1m kampanyalanna Osrnanh

Devleti'nin her kesiminden kat:Ihmlar ge�kl�mi�r. Bu konuda
Harbiye Nazm Mahmud �vket P�a, Pa�ah Mehmed R�ad'm
huzuruna c;Ikm�, Osmanh padi�ah1 i.ooo lira bagi�Iam1�t::1r. U�
al1m1 ic;in yard1m paralannm Osmanh iane-i Milliye Cemiyeti ta­
rafmdan toplanmasma karar verilrniqtir. Bir Osmanh kad1m, Sa­
bah Gazetesi'ne rnektup yazarak, u� yard1mlan ic;in kadmlara
ozel bir defter ac;Ilmas1m talep etmi�tir. Yard1rn yapanlann isim­
leri gazetelerde yaymlanmaya ba�lanrn1�t::Ir.30 Yardimlar konu­
sunda kadmlann duyarltl1gi dikkate �ayandir.

Bu donemde havaalanmm nerede kurulmas1 gerektigi ile il­

gili olarak H arbiye Nezareti tarafindan bir heyet olu�turulmu�­
tur. Bu heyet harp subaylan ve Avrupa'dan gelen uzmanlarla be­
raber Ayastefenos (Y�ilkoy) civannda ar�hrma yapm�. Lodos
riizgarlannm Ayastefenos rnevkiinde §iddetli olrnasmdan dolayi
havaalan1mn burada yaptlmas1 uygun goriilrnii§tiir. Heyet daha

29 Sabah, nr. 8076, 25 Mart 1912, s. 1, Osmanb Tayyare Filosu.

30 Sabah, nr. 8077, 16 Mart 1912, s. 1. Osmanh Tayyare Filosu.

135
sonra Bulgurlu Koyii'ne gitmi�, Bulgurlu Koyii'ni.in arazisi ve ha­
vas1 hakkmda tetkiklerde bulunmu�tur.

Genelkurmay dairesi havaalanmm planlanm yapmaya ba�­

lam1�, havaalam yap1m1, m;aklann tamirat fabrikas1 ve tayyareci­
lik ogrenecek subay ve kilavuzlann ikamet etmeleri ic;in 16.000,
17.000 liraya ihtiyac; olabilecegi hesaplanm1�hr. Harbiye Nezareti
havaalaru yaptlmas1 ic;in gerekli olan pararun devlet tarafmdan kar­
�1lanmasm1, yard1mlar ile de uc;ak almmas1m talep etmi�tir.31

Osmartl1 Devleti tarafmdan havaalam yaptldiktan sonra uc;ak

al1mlari hizlandirtlm1�hr. Riza P�a'mn getirttigi uc;aklarla beraber
Eyli.il aymda Osmanh ordusundaki uc;aklann sayis1 11ye c;1km1�­
tlr. Subay olan uc;ak pilotlan her gi.in sabah �am bu uc;aklarla
Ayastefenos'ta egitim yapmaktayd1lar.32 Uc;ak ahm1 ic;in yard1m
kampanyalan di.izenlenmi�,33bu yard1m kampanyalan sayesinde
Osmanl1 Devleti Monoplan cinsi uc;aklar alm�tJ.r.34 Osmanl1 Dev­
leti uc;aklanmnBalkan Hi.iki.imetlerinin uc;aklanndan daha i.isti.in
oldugu vurgulanm1�tlr.3s

Osmanh Devleti, uc;ak egitimi ic;in Avrupa'dan da pilot ge­

tirtmi�, uc;ak kullanmak ic;in Balkan Sava�1 ba�lamadan once
yakla�1k 20 pilota sahip olmu�tur. Avrupa'dan gelen yabanc1 pi­
lotlardan baztlan istedikleri zaman uc;mu�lar, istemedikleri za­
man da uc;mayi reddetmi�lerdir. Ozellikle yabanc1 pilotlardan is­
tenildigi gibi yararlamlamam1�tlr. Osmanh Devleti'nde Balkan
Sava�lan'nda uc;aklann kullantlmad1gi yolunda c;�itli rivayetler
vard1r. Buna sebep cepheye gonderilen uc;aklann bakim1 ve ta­
miri yaptlamad1gi ic;in uc;aklann bazilanmn ilk uc;u�tan sonra bir
daha havalanamamas1yd1.

3' Saba.h, nr. 8078, 17 Mart 1912, s. 1. Osmanh Tayyare Filosu.

32 Saba.h, nr. 8250, 6 Eyliil 1912, s. 2.
33 Tanin, nr. 1461, 5 Ekim 1912, s. 5.
34 Niizhet, a.g.e., s. 3.
35 Cenin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s. 4.

136
 Baz1 soylernlere gore de Monaplan (tek kanath) bir rn;ak Klrk­
kilise (Klrklareli)'de Bulgarlar'm eline gec;mi�ti. Diger bir s6yleme
gore ise, bir Fransiz usta pilot, Selanik'ten Vardar Vadisi'ne dogru
bir uc;u� yapm1§ gayet onemli bilgiler getinni§ti. Maalesef bu pi­
lot Selanik'in teslimi s1rasmda uc;agiyla beraber Yunanhlar'm eline
gec;mi§tir. <;atalca hattmda birka� havacmm baz1 dikkate deger
gorevleri b�ard.Igi da tahmin edilmektedir.36
Osmanh Devleti, uc;ak alim1ari yaparken ko� devletlerde ayru
�ekilde uc;ak almak i�in c;al�maya koyulmu§lard1r. Bulgaristan'da
Mir Gazetesi; "Bulgaristan'm, Almanya'dan ve Avrupa'nm diger
iilkelerinden "5 tane uc;ak sipari§ ettigini"37 bu uc;aklann Agustos
aymda gelecegini ve Eski l.agra'da yapilacak olan rnanevralara
kattlacagirn belirtrni§tir.38 Bulgaristan tek ve c;ift kanath uc;aklara
sahipti.39 Bulgaristan uc;aklari kullanacak personel ic;in de giri§imde
bulunrnu§, 4 Ekim 1912 tarihinde Londra'dan ahnan habere gore;
"Bulgar Hiikiimeti bir i ngiliz tayyarecisine, Bulgar tayyareciligi­
nin geli§tirilrnesi i�in teklifte bulunrnu�, ingiliz tayyareci bu tek­
lifi kabul etmi§ti." Osmanh ajans1 ise bu haberi dogrularnam�br.40
Bulgaristan'm sekiz askeri pilotunun ve ordu d1§mdan da ii� pi­
lotunun var oldugu ifade edilmi§tir.4'
Bulgaristan uc;aklar i�in egitimcilerini genellikle Ruslar'dan
alm1$1r. Seferberligm ilan edildigi bir donemde Bulgarlar'm i ngi­
liz egitimcilerden de destek almak istemesi bu konunun onemini
fark etmesinden kaynaklanm1§ olsa gerektir. Balkan Sav�1 once­
sinde Balkan iilkeleri havacihgi ogrenmek ic;in Avrupa'ya subaylar
gonde�lerdi. Sa� b�laymca egitim ic;in Avrupa'ya gonderilen

36 Niizhet, a.g.e., s. 4.
:r7 Cenin, nr . 1471, 15 Ekim 1912, s. 4.
38 iktiham, nr. 138, 12 Temmuz 1912, s. 4.
39 Cenin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s. 4.
4° Tanin, nr. 1462, 6 Ekim 1912, s. 5.
41 Cenin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s. 4

137
subaylar geri c;agnlm1�tir. Bulgaristan'da <;e§itli modelde 25'e ya­
km uc;ak mevcut olup bunlann <;ogu eski ve bakimlan yaptlma­
m1�tI. Uc;ak fabrikalan sava�tan yararlanarak ellerinde bulunan
eski model uc;aklan Bulgaristan'a satm1�tI.42 6 Ekim tarihinde
Bulgaristan'm milli meclisi olan Sobranya tiim Bulgaristan'da
sava� hali ilan etti ve biiti.in Bulgar milletvekilleri ayhklanm sa­
va� giderlerine ve uc;ak ahmma tahsis ettiler.43 Bulgar havac1lan
eski uc;aklara sahip olmalanna ragmen dart uc;ak kaybetmi�lerdi.
Bulgarlar'm uc;aklan bakims1z olmasma ragmen, Bulgar pilotlann
<;atalca onlerinde ba�anh u<;u�lan dikkate degerdir. Bunda Rus
pilotlann etkisi biiyiik olsa gerektir. G\inkii Bulgarlar1a sav� b�­
lad1i!;i sirada Sofya'ya be� Rus pilotu gelmi� ve oradan Osmanh­
Bulgaristan smmna gitmi�lerdir.44 Rus pilotlan Edirne faerinde
b�artl1 u<;u�lar yaptig1, Bulgaristan ordusuyla beraber sav�1 ta­
kip eden sava� muhabirleri tarafmdan gozlenmi�tir.45
Havactlik konusunda Sirbistan'm durumu hemen hemen Bul­
garistan gibiydi. Sirbistan hava filosunun pilotlan Avrupa'ya gon­
derilmi� ve Avrupa'da egitim alarak geri donen subaylardan olu�­
maktaydi. Sava� ba�lamadan hemen once Sirbistan Devleti'nin
ii<; askeri pilotu vardi.46 Avrupa'da egitimde olan subaylann bir
kism1 Balkan Sava�1'nm ba�lamas1yla egitimlerini yanda bira­
kip iilkelerine geri donmii�lerdir. 10 Ekim tarihinde Azadamart
Gazetesi'nin Uskiip'ten bildirdigi haberde, Kac;anik'in kuzey-dogu
yoniinde iki uc;ak goriildiigu bu uc;aklardan, ikinci goriilenin daha
biiyiik oldugu, uc;aklann yakla�1k 1500-1700 metre yiikseklikte
u<;ruklan, yedi dakika goriildiikten sonra kuzey-dogu yoniine

42 Niizhet, a.g.e., s. 4.
43 Andonyan, a.g.e., s. ::!OO.
44 ikdam, nr. 5623, 17 Ekim 1912, s. 3.
45 H. Wagner, Bulgar Ordusuyla Muzafferiyata Dogru (Miitercim Miila­
zimi Sani Said), istanbul 1331, s. 210-214.
46 Genin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s. 4.

138
gittikleri bildirilmi�tir.47 Rus havac1s1 Abramovic; ve birkac; Fran­
siz havac1s1 da Sirbistan hizmetine girmi�lerdi.4B S1rplar'm pilot
sayis1 12 iki olup, uc;ak saytlan 20, uc;aklann modelleri ve mar­
kalan ise farkhydt.

Yunanistan'm sahip oldugu uc;aklarm hepsi Fransiz yapuruydt.49

Yakla�Ik 10 tane uc;aklan vard1. Yunanhlar kendi uc;aklanm kul­
lanabilecek pilotlara sahiptiler. Fransiz pilotlara da sahip olan
Yunanistan'm, Makedonya ve Epir gibi bolgelerde uc;aklan c;ok
onernli gorev gormii�lerdir. Selanik ve Yanya ic;inde durum aym­
dtr. Yunan uc;aklanndan Selanik iizerine attlan bombalar halkm
biiyiik c;apta panige kapumasma neden olmu�tur. su Selanik halkt­
run uc;aklardan attlan bombalardan tedirgin olmas1 ve halktn ileri
gelenlerinin Selanik valisine giderek �ehrin teslim olmasm1 isteme­
lerinde, m;aktan attlan bombalann onemli bir rol oynam1� olmas1
muhtemeldir. Osman11 Devleti'nin alt1 Rumeli Vilayeti ic;erisinde,
Edirne vilayetinden sonra en fazla Tiirk niifusunun ya�adtgi Sela­
nik vilayetidir. Selanik �ehir merkezinde Yunanluar'a hie; ka�Iltk
verilmeden teslim olurunasmda, uc;aklann o donemde yeni kul­
lamlmaya ba�lanmas1 ve uc;aklardan bomba ahlmas1 halkta bii­
yiik panige yol ac;arak korku meydana getirm�tir.

Kiic;iik bir devlet olan Karadag'm ise sava� b�ladtF;tnda uc;aF;t

ve pilotu yoktu. Sava� esnasmda Karadagluann uc;aklara sahip ol­
dugu ve bu uc;aklan yabanc1 pilotlann kullandtg1 iddia edilm�se
de bu konu hakkmda yeteri kadar bilgi elde edilememi�tir.51

Uc;ak kullanma ve pilot olma, Balkan Sav�1 oncesinde c;ok

itibarh bir statii getirmekteydi. Bu durumu Tababet-i Seririye

47 Hikmet, nr. 70, 10 Ekim 1912, s. 1.

48 Andonyan, a.g.e., s. 317.
49 Genin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s. 4.
50
Niizhet, a.g.e., s. 6-7.
51
Aym yer., s. 7.

13 9
Dergisi, orduda b� g&teren tifo salgmmda hayat:Iru kaybeden
doktorlann isirnlerini yazarak �oyle ifade etmi�.

"Fen i<;in, insaniyet i<;in kendi hayatmuzi kurtannak i<;in bu

salguu def etmeye <;al1�mal1yiz. Biz �ehitlerimizin bi<;are aileleri­
nin, tayyarecilerimiz kadar degilse bile muharebede �ehit olan­
lar derecesinde goriilmesini temenni ediyoruz. Onlar vatan vazi­
fesi yaparlarken tatl1 canlanndan oldular .''s2

Osmanl1 Devleti, italyanlar1a yaplllli? oldugu Trablusgarp

Sav�1 'nda u<;aklann onemini anlam1�, 1912 Mart ayi i<;erisinde
u<;ak al1m1 ve u<;aklann balam ve .onanmlan i<;in fabrikasmm
kurulmas1 giindeme gelmi�, u<;aklar i<;in gerekli eleman yeti�­
tirmek i<;in Bulgurlu Koyii'nde bir okul a<;tlmas1 giindeme gel­
mi�ti. Hallan da yaptlg1 yardimlarla u<;aklar almm1� ve havaa­
lam yaptlm�, Avrupa 'ya u<;ak egitimi almak amac1yla pilotlar
dahi gonderilmi�tir. Balkan miittefiklerinden Bulgaristan, Srr­
bistan ve Yunanistan'mda u<;aklan oldugu, miittefiklerin pilotlar
konusunda Osmanl1 Devleti'ne gore �ansh olduklan anl�tlmak­
tadrr. Ozellikle Bulgaristan u<;aklann1 daha <;ok goniillii Rus Pi­
lotlan kullanm�lardir.

52 Tababet-i Seririye=la Clinique, nr, 7.(1 Nisan 1.330/14.04.1914). isimlerini

ald1gmuz �hitlerimiz. Tekirdag Hastanesi Operatorii Bin�1 Giritli Hiise­
yin Hilrni Bey, Haydarp� Hastanesi'nden Aziz Bey, Van Hastanesi'nden
Aksarayh Nihat Bey, Edirne Hastanesi'nden Cevat Seyid Bey, Klrkkilise
Hastanesi tabibi Binb�1 Kemal Bey, izmir Hastanesi'nden Doktor Niyazi
Bey, Maltepe Hastanesi'nden <;amhc;ah Hayrettin Bey, Tekfurdag1'nda
tabib kolagas1 isak Ac;ubil Bey, Tekfurdag1 Hast:a.nesi'nde kolagas1 Dok­
tor Emin Bey, Liileburgaz'da siivari alayi tabibi Binb�1 Ziya Bey, Mer­
hum �akir P� Zade Akif, Antalyal1 Hayati ile Konyal1 Hiiseyin, Mer­
humlann fotograflanna sahip olanlann gazetemize gonderrnelerini rica
ederiz.

140
 Bulgarlar'i n Sava� Haz1rhklar1

Rusya ile Bulgaristan'1n lttifak Kurduguna Dair

1907 Ekim ayi ic;erisinde, Rusya ile Bulgaristan arasmda bir
ittifak kuruldugu haberlerinin ahnrnas1 iizerine, bu konu hakkmda
Osrnanh Devleti'nin Paris'teki sefaretinden bilgi istenrn�ti. Bu iki
devletten hangisi ile Devlet-i Aliye arasmda bir dii1?rnanhk rney­
dana gelecek olursa, diger devlet ile iyi il�kiler kurmak gerektigi
Osrnanh Hiikiirneti tarafmdan vurgulanrnI1?tI. Bu iki devlet ara­
smdaki ittifaka S1rbistan ve Rornanya'mn da kattlrnak istedigine
<lair bilgiler almrnJ1?b.sJ
SOz konusu olan ittifak hakkmda yapilan ar�brma sonu­
cunda, Balkan Hiikiirnetleri ad.ma, Rusya ile Avusturya devlet­
leri arasmda alb yedi sene once bir antl�rna karan al1nrn11?, an­
cak bu antl�rnanm bozulrnakta oldugu anla1?tlrn11?br. Bu durum
iizerine Rusya'nm statiikoyu korurnak ic;in Bulgaristan ile bir it­
tifak �irninde bulunrnak dururnunda kaldigi ifade edilrn�tir.
ittifaka neden olan geli1?rne, Rusya Devleti tarafmdan herhangi
bir gorev verilrnedigi ve yetkileri olrnad1gi halde Grandiik Vlade­
rnir ve baz1 generallerin Bulgaristan ziyaretiydi. Ancak Grandiik,
daha sonra Viyana'ya giderek ooyle bir ittifakm olrnadigina <lair
terninat vermi1?tir.54
Rornanya Devleti tarafmdan ooyle bir ittifaka girilrnesinin
kendilerine hic;bir faydas1 olrnayacagi ifade edilrni�. Sirbistan

53 BOA, i.MTZ(o4) (irade Eyaleti Miimtaze Bulgaristan). 10/1980

(04.N.1325/11.10.1907).
54 BOA, i.MTl(o4). 10/1980 (04.N.1325/11.10.1907).

141
ile Rusya arasmda da o s1ralar bazi meseleler bulundugundan
ooyle bir ittifakm soz konusu olmad1gi, Rusya sefiri tarafmdan
belirtilm�tir.55
Sultan II. Abdiilhamid'in ittifak haberlerine ne kadar duyarh
oldugu anla�tlmaktad1r. II. Abdiilhamid tarafmdan bu konunun
ar�tmlmas1 istenmi�tir. Ara�tlrmanm aym giin yaptlarak Sadra­
zam Ferid Pa�a tarafmdan padi�aha sunuldugu gorillmektedir.
Bu donemde Bulgaristan'm herhangi bir devletle ittifak i<;inde
ohnad1gi, ancak Bulgar komitactlan ile Sobranya Meclisi arasmda
bir ittifak bulunduguna dair Eclirne Jandarma Komutam Mirliva
(Tuggeneral) ibrahim Bey'den bir telgraf almm1�tlr. Bu telgrafta;
Sobranya Meclisi tarafmdan komitactlara 1202 sistem seri at�li
tiifek ve kiil<;eli para verildigine dair haber almchgi bildirilmi�tir.56
1908 Ocak ayi i<;erisinde bu geli�melerin olmas1, Bulgaristan'm
kendi i<;erisinde komitacilara seri at�li silah ve para yard1m1 ya­
parak Osmanh Devleti'ne ka�1 komitactlan t�kilatland1rd1gim
gostermektedir.
Bulgaristan'm harp haz1rhklan yaptlgm1 Osmanl1 Devleti
yakl�1k bir ytl sonra fark edebilmi�tir. Bu konuda ikinci ordu
kumandanhgindan gonderilen telgraf, Harbiye Nazm tarafm­
dan Sadaret'e gonderilmi�tir. Bu telgrafta, Bulgaristan'm redif
ve ihtiyat ti.rkalanm silfilialtma almaya b�lad1gi bildirilmi�tir.
Yine ikinci Ordu kumandam Ferik(Kolordu komutam) Mem­
duh P�a'dan gelen telgrafta; Bulgar askerlerinden olan tegmen
Petervefin'in, Bulgaristan'da koyleri dola�arak askerler i<;in ge­
rekli olan ihtiya<;lan ka�tlamak ve almak i<;in, hane b�ma 12
kuru� toplamakta oldugu, halkin elinde bulunan beygirleri satm

55 BOA, Y.A.HUS ( Yild1z Sadaret Hususi Maruzat Evraki). 516/13 ( 04.N.

1325/11.10.1907). Sadrazam Ferid.
56 BOA, Y.PRK. ASK( Y1ld1z Tasnifi Perakende Evrala Askeri Maruzat).
253/66 (19.Z.1325/23.01.1908).

142
ald1f;i, aynca ihtiyat ve red.if askerlerini silahaltma davet etmekte
oldugu anlal?tlm1l?hr.s1 Bulgarlar 1909 ytl1 ilkbahanndan itibaren
redif askerlerinin askere almmasm1 hizlandirmJ.l?lardir. M�ruti­
yetten sonra, ozellikle de Bulgarlar'm sav� hazirhklan ic;erisinde
oldugu anlal?tlmaktadir.
1909 yih Mart ayi i«;erisinde Edirne vilayetinden Dahiliye
Nezareti'ne gonderilen tezkerede, Bulgaristan'm bazi mevkilere
silah sevkiyatma onem verdiginin anlal?ildigi belirtilmektedir.
Bulgarlar'la S1rpltlar arasmda yaptlacak konferanstan once S1rp­
hlann Yenipazar'1 il?gal etme ihtimaline karl?l, Bulgarlar'm da
Edirne vilayetinde bulunan baz1 noktalan il?gal etme giril?iminde
bulunacaklan Edirne Vilayeti tarafmdan hiikiimete bildirilmil?­
tir. Bulgarlar'm konferans1 bekleyecekleri ve bu il?galin Bulgar
Krall1f;i'mn tasdikinden sonra yaptlacag1 vurgulanm11?tlr.s8 Bu ge­
�melerde gostermektedir ki, M�rutiyetin ilan edildigi donemde,
S1rplar1a Bulgarlar kendi aralannda 1909 ytlmm bal?lannda veya
daha evvelinde Osmanh Devleti'ne karl?1 konferanslar diizenleye­
rek, ittifak yapma giril?imde bulunmaktaydtlar. Ancak yaptlan veya
yaptlacak olan konferanslann isimleri belirtilmemektedir.
Yine Bulgaristan komiserligi59il<lnci Katipligi'nden Miralay
(Albay) �iikrii Bey'den alman telgrafta, Bulgarlar'm devarn et­
mekte olduklan cephane nakliyatm1 1909ytl1 Mart ayi ic;erisinde
daha da arb.rd1f;i goriilmektedir. Hemen hemen her giin Bulgar­
lar 10-15 araba cephaneyi istasyonlara nakletmektedirler. 1909
ytl1 Mart ayimn sonlanna dogru Bulgar nazirlann kattldif;i top­
lanb.da, her ti.irlii ihtimale kaf1?1 haz1rhkl1 bulunmalan i«;in firka

57 BOA, AM1Z (04) (Bulgaristan). 174/12 (12.M.1327/04.02.1909); Sa­

bah, nr. 8134, 12 Mayis 1912, s. 2. Bulgaristan 1912 ilkbahanndan itiba­
ren redif askerlerini silfiltaltma alma ililemini hizlandmm�r.
58 BOA, A.M1Z(o4). 174/49 (08. Ra.1327/30.03.1909).
59 1878 Berlin Antl�mas1'ndan sonra Bulgaristan'm Osmanh Devleti'ne

bath losmmda gorevli komiserlik.

143
kumandanhklanna Bulgar Hiikiimeti tarafmdan emir verilm�tir.
Bu gel�meler Sadaret'e bildirilm�tir.&o Bulgaristan'm yapm1� ol­
dugu bu hazirhklara ka�1hk bu donemde Osmanh Devleti'nde i<;
ka�1kl1klar meydan gelm�, 31 Mart ayaklanmas1 olmu�, daha
sonrasmda Sultan II. Abdillhamid tahtan indirilmi�, ittihad ve
Terakki F1rkas1 devlet yonetiminde daha fazla yer almaya ba�la­
m�tir. i<; ka�Ikliklardan dolayi, Bulgarlar'm yapm1� olduklari
hazirliklar hakkmda bir �ey yaptlamad1gi anl�1lmaktadrr.

Me�rutiyetin ilamndan Sonra

Makedonya'mn lhmal Edildigi lddialan
1912 yih ba�lanndan itibaren Bulgaristan'm eskisi kadar
Rusya'mn etkisinde kalmad1gi goriilmektedir. Bulgaristan, Bul­
gar devletinin menfaatlerinin dikkate almmas1 ve baz1 Bulgar
partileri Rusya'nm tavsiye ve gorii�lerinin dikkate almmamas1
gerektigini vurgulam1�lardir. Bu partilerden Sofya'daki istanbo­
livest Firkas1 Rusya'mn kendi emellerini yerine getirmesine kar­
�1dir. Sirbistan da aym dii�ilncededir. Balkan devletleri, Avrupal1
devletlerden daha <;ok Balkanlar'm asayi�ini dii�ilnmektedirler.61
Bulgaristan Devleti, Balkan meselesini Avrupal1 biiyiik devlet­
ler olmadan kendi ba�larma, Balkan hilkilmetleri ile halledebi­
lecegini dii�ilnmekte ve Avrupal1 Devletlerin bu konudaki mil­
dahalelerine kar�1 gelmektedir.

Balkan hiikiimetleri, kendi menfaatleri oldugu noktalarda Bil­

yilk devletlerden yardun istemegi de ihmal etme�lerdir. Le Temps
(Tan) Gazetesi Selanik muhabiri, Makedonya'daki Hristiyanlar'm,
m�rutiyetin ilan edildigi tarihten itibaren Osmanh Devleti tara­
fmdan ihmal edilm� oldugunu belirterek, Osman11 Devleti, Ru­
meli topraklarinda ya�ayan Hristiyan unsurlarin durumlarinm

6o BOA, AM1Z(o4). 174/49 (08.Ra.1327/30.03.1909).

61
iktiham, nr. 70, S Mayis 1912, s. 2-3.

144
iyil�tirilmesi ii;in Balkan hiikiimetlerinin, Avrupa biiyi.ik devlet­
lerden yard1m istediklerini belirtmi�tir.62Biiyi.ik devletlerin giri­
�imleri neticesinde Osmanh Devleti, Makedonya'daki Hristiyan
unsurlar ii;in gerekli i;ah�malann yap1lacagm1 ilan ederek, Hris­
tiyan unsurlann bir iki ay sabir etmelerini istemi�tir.
1912 yih Mayis ayinm ba�lannda M akedonya'da bulunan
Bulgar, Rum ve Arnavut i;eteleri arasmda ihtilafm bulundugu
ancak Makedonya konusunda Bulgar ve S1rp i;eteleiinin anla�­
bg;I bildirilmekteydi. <;eteler arasmdaki ihtilafm <;Ozi.ilmesiyle,
Makedonya'daki bazi binalara dinamit atilacak, Avrupah devlet­
ler bu duruma lakayt kalirsa o zaman demiryollanna,63 banka­
lara ve Avrupa sermayesinin zaranna olacak yerlere i;eteler ta­
arruz edeceklerdi. Baz1 i;eteler, H ristiyan unsurlar ii;in Osmanh
Devleti'nin tutumunu gormek ii;in iki ay beklenilmesini, baz1lan
ise Makedonya'ya miidahale konusunda biiyi.ik devletlerin mec­
bur edilmesi gerektigini tavsiye etmi�lerdir. "Bunlardan hangi fik­
rin iistiin gelecegini zaman gosterecekti."64
62
jktiham, nr. 78, 13 Ma}'ls 1913, s. 3, "Makedonya Hakkmda Bulgar
Emeli"
63 Aydm, a.g.e., s. 53-74. Makedonya'da bulunan Bulgar c;ctelerinin demir­

yollanna saldmlan ve demiryollanna zarar vermeleri daha once de olan

politikalanyd1. Bulgarlar, Makedonya'nm en i:inemli yatmm1 olan bu de­
miryoluna 1899 }'lh Mart a}'lnda zarar verrneye b�lanrn;lard1r. Bulgar
saldmlan, 1903 }'llrndan itibaren iyice artmaya b�lam�tlr. Bu saldm­
lara ka�1 demiryolu hatbnda bulunan jandarmalann sa}'ls1 arttmlm1�­
tlr. Demiryolunu Bulgar saldmlarmdan koruyabilmek ic;in Osmanh Dev­
leti tarafmdan, baraka, kale ve karakolhaneler yaptinlm�tir. Demiryolu
iizerinde bulunan �hir ve kasabalarda niifus sa}'lmlan yap1lm�. Bulgar
niifusunun fazla oldugu bi:ilgelerde demiryoluna saldmlann fazla oldugu,
Bulgar halkiyla, demiryolunda c;al�n Bulgar amelelerin i� birligi yapt1g1
a�ilm1�, Bulgar �c;ileri i�ten c;1kanlarak yerlerine Tiirk ve Rumlar'm
almmas1 talep edilm�r.
"" jktiham, nr. 78, 13 Mayis 1913, s. 3.

145
 Mayis ayinm ortalannda, Makedonya'daki Hristiyanlar i<;in
Sofya'da bir miting diizenlenmi�, mitingin komite ba�kanhgim
iktidardaki Narodunyaklar Partisinden ivan Vazofun yapt1gi bil­
dirilmi�tir. Vazof, Bulgaristan'da bir onceki iktidar doneminde
Maarif Nezareti'nde bulunm�tu. Bu haberleri Sofya'daki hiikii­
metin resmi gazetesi "Mir" ve Demokrat Partinin gazetesi "Pero­
polJO<;" vermi�ti. Sofya'daki mitingde diger milletlerinde hukuku­
nun gozetilecegi belirtilm�tir. Bilindigi iizere, 1877-78 Osmanh
Rus Sav�1'ndan sonra imzalanan Ayastefenos Antla�mas1yla, Bii­
yiik Bulgaristan kurulrn�tu. Ayastefenos Antl�mas1'ndan hemen
sonra Berlin Antl�mas1 imzalan� Biiyiik Bulgaristan bu antl�­
mayla iic;e boliinmii�tii. Bulgarlar Berlin Antla�masmdan sonra
egitime c;ok onem vermi�lerdir. Soz konusu antla�madan belirli
bir siire sonra Bulgar Prensligi'nin b�ma istanbulof ge<;mi�, is­
tanbulof egitim konusunda c;ah�malar yaparak milli bir egitim
olu�turmaya ugra�ml�, okullarda ogrencilere hiirriyet fikri �tla­
maya <;al�m1�tir. 6s Bulgarlar'm bagunsizhgim en c;ok dillendiren
partilerden birisi de istanbuloftan ismini alan istanbulovist Partisi
ve Narodunkyanlar partisidir. Noradunkyanlann Bulgaristan'da
bir onceki donemde Maarif Nezareti'nde bulunmalan, egitimde
hiirriyet fikrinin ne kadar <;ok i�lendiginin bir gostergesi olmas1
a<;ISllldan Onemlidir.
iktiham Gazetesi ise, Makedonya i<;in yaptlan mitingde dile
getirilen milletlerin hukukuna Osmanh Devleti'nin saygtli olacagi
go�iinii savunm�. Bulgaristan'm ise bu konuda soziinde dur­
mayacaguu ifade �. bu gorii� dayanak noktas1 olarak da 1907
ytlmda Bulgaristan s1mrlan ic;erisinde bulunan Rumlar'a, Bulgar­
lar tarafindan iyi muamele edilmedigi gosterilmi�tir.66iktiham
Gazetesi'nin dahi Bulgarlar'a giivenilmemesi gerektigini Mayis
ayi ic;erisinde dile getirmesi dikkat <;ekicidir.

65 Tanin, nr. 1585, 29 Nisan 1913, s. 3.

66 iktiham, nr. 81, 16 Ma)'ls 1912, s. I, Makedonya ic;in Miting.
 Bulgaristan'daki nasyonalist partilerin amac1, Ti.irkiye'nin
italya ile sava� halinde olmasmdan dolayi, Makedonya'ya muh­

tariyet verilmesini saglamakti. Bu onci.ili.igu muhalefette bulunan

i stanbulovistler, Radosalavistler ve Demokratlar yapmaktaydi­

lar. iktidardaki Narodunyak Partisi'nin Ti.irkiye ile iyi ge<;inmek

istedigi buna ragmen Makedonya'ya muhtariyet verilmesi i<;in
Petersburg, Londra, Paris ve Roma'ya heyetlerin gonderildigi
bildirilrni�tir.67 M6sy6 K�of da bahh gazetecilere roportaj vere­
rek, Osmanh Devleti'nden Makedonya konusunda 1slahatlar yap­
rnas1m istediklerini bildirmi�tir. 68

Bulgaristan'da <;ikan Mir Gazetesi, Bulgar gazetelerinde Os­

manh Devleti aleyhinde yaz1lar <;1ktig1m, bu gazetelerin devle­
tin resmi yayrn orgam olmad1gi i<;in, burada <;1kan haberlerin
Osrnanh Devleti tarafmdan dikkate ahnmamas1 gerektigini be­
lirtrni�tir. Ancak Mir Gazetesi tarafmdan yaymlanan haberlerin
Bulgaristan Devleti terninatl altmda oldugu belirtilrni�tir. "Bulga­
ristan, Girit Hristiyanlan hakkmda dikkatli olunmas1 gerektigini,
bu olumsuz durumdan Osmanh Devleti'nin sorurnlu oldugunu
dile getirmi�tir."69 Bulgaristan'rn Girit Hristiyanlari hakkmdaki
gori.i�lerini dile getirmesi, Balkan Sav�1 oncesi Yunanistan'a bir
olurnlu mesaj olarak degerlendirilebilir. Bu durum, Bulgarlar1a
Yunanhlar'm Hristiyanlar'm haklari konusunda fikir birligi i<;inde
oldugunu gostermesi a<;1Smdan onemlidir. Yaptlacak olan sava­
�m Osmanh Devleti i<;erisinde bulunan Hristiyanlar'm haklanm
korumak amac1yla yaptlacagi dile getirilmi�tir.

iktiham Gazetesi, 1 Temmuz 1912 tarihli sayismda �yle yaz­

rnaktaydi: "Bulgaristan'm Osmanli Devleti'ne baki�1 oteden beri

67 iktiham, nr. 84, 19 Ma)'ls 1912, s. 1, Turkiye Bulgaristan.

68 iktiham, nr. 95, 30 Ma)'ls 1912, s. 1, Mosyo K�of ve Makedonya Bul­
garian.
69 nr. 113, 17 Haziran 1912, s. 1,
iktiham, Balkan Kiic;i.ik Devletleri Hak­
kmda "Mir" Gazetesi'nin Temenniyeti.

147
bilirunektedir. Fakat son zamanlarda Bulgar gazetelerinde c;Ikan
yazdarda Bulgaristan'm balu� ac1Sm1 daha iyi anlamaktayiz. Nas­
yonalistlerin b� ac;tlan bilirunekle beraber, son zamanlarda c;1-
kan haberlerde Tiirkiye'nin alubetinin karanlik ve iimitsiz oldugu
gibi yazdar c;1kmaktadir. Bulgar kabinesi de Osmanh Devleti'nin,
Osman11 Avrupa'smda zayif oldugunu vurguluyor.''7<> Bulgaris­
tan basmmda Osmanh Devleti'nin zayiflad1gi dile getirilirken,
istanbul'da siyasetten kaynaklanan ic; c;eki�meler zirveye ul��.
ManastJ.r'da 22 Haziran 1912 tarihinde Hiirriyet ve itilaf Frrkas1
taraftan baz1 askerler ve subaylar daga c;1km1�trr. Bu �Ikhk­
lan onlemek ic;in yonetimdeki ittihad ve Terakki F1rkas1, asker­
lerin ve memurlann siyasetle ilgilenmemeleri konusunda kanun
c;1karmaya c;ah�1yor, ic;erdeki siyasi c;eki�melerden d�taki geli�­
melerin farkma vanlam1yordu.

Agustos ayirnn ba�mda Sofya'daki Dinevenin Gazetesi �oyle

yazm1�t1r; "Tiirkiye Sofya Maslahatgiizan Refik Bey, Bulgaristan
Hiikiimeti tarafmdan kabul edilmi�tir. Yapdan go�mede Refik
Bey, Osmanh Kabinesinin (Gazi Ahmed Muhtar P� Hiikiirneti)
Bulgaristan ile gayet dostane miinasebette bulunmak arzusunda
oldugunu ifade etmi�tir. Hudut kavgalarma sebebiyet veren Bul­
gar neferlerinin cezalandirdmas1m Bulgaristan Hiikiimeti'nden
talep etrni�tir, Mosyo K�of ise hudut meselesi hakkmda tah­
kikat yaptrrdig1m, bu hususta heniiz hic;bir �ey tayin edilrnedi­
gini Refik Bey'e bildirmi�tir.''71 Osmanh Devleti, hudut c;ati�ma­
lari konusunda, Bulgaristan Devleti tarafmdan tedbir almas1rn
talep etmi�tir.

70 iktiharn, nr. 127, 1 Ternrnuz 1912, s. 1, Etrafa Dikkatli Bir Nazar.

71 iktiharn, nr. 160, 4 Agustos 1912, s. 4.
 Ko�ana Olaylari ve Bulgaristan'm Tutumu
Bulgaristan Devleti, Balkanlar'da, Osmanh kontroli.ini.i zayif­
latmak maksadiyla Makedonya'mn Koc;a.na kasabasmda IMR072
elemanlan tarafmdan kas1th bir provokasyon ic;in pazar yerini
bombala�b.73 Bu olay 1912 yih Temmuz ayinm sonlanna dogru
meydana gelmi1?ti. Osmanl1 Hi.iki.imeti, Koc;ana'de Pazar yerinde
patlayan bombalar dan hemen sonra kimsesiz kalan muhtac;lann
i�elerini kafl?tlamak ic;in hazineden 5.000 kuru� gonderilmesine
karar vermi�tir.74 Bulgaristan ise Koc;ana Olaylan'm bahane ede­
rek ac;ik ac;ik saval? hazirhklan yap1yordu.7s
Koc;ana Olaylan'na bir de Berane sorunu eklenince, bu olay­
lar yi.izlerce kil?inin hayahna mal olmakla kalmad1, Bulgaristan,
Karadag ve S1rbistan'da tansiyonu yi.ikseltip durumu daha da
vahiml�tirdi.76 ikdam Gazetesi ise 1912 yih Agustos ayirnn orta­
lanna gelindiginde Bulgar Nasyonalistlerinin, Koc;ana olayindan
dolayi hassas olduklarim ifade etmil?tir. Nasyonalistlerin amacmm
firkactlik manevrasmdan b�ka bir l?ey olmadigi zikredilen gazete
tarafindan belirtilm�. ikdam Gazetesi'nde, "Bulgaristan'm sa�
ilan etmesi, bu i.ilkeyi iktisaden zayiflahr. Bulgaristan iflas eder.
Bulgaristan'm bagims1zhgi ve siyaseti Balkanlar'da b�kalanmn
eline gec;er. Sav� ac;ilsa bile Osmanh insarn vilinm koruyarak

72 IMRO (Makedonya Dahili Devrimci Orgiitii) 1893 .Yiimda Selanik'te ku­

ruldu. "Makedonya Makedonyahlar'md1r" slogamm benimsedi ve gerc;ek­
ten de �itli kereler Makedonya'nm Bulgaristan tarafmdan ilhaki yerine,
Osmanh imparatorlugu ic;erisinde i.izerk bir Makedonya fikrini destek­
ledi. Klsmen IMRO'ya kar�1hk olmak iizere, Bulgar Hiiki.imeti 1895 .YI­
hnda Yiiksek Komite veya d1� i.irgiitii kurdu. Bundan sonra IMRO'nun
yi.inelimini Sofya yi.iniine c;evirdi; Hall, a.g.e., s. 6.
73 Hall, a.g.e., s. 17-18.
74 BOA, MV. 167/72 (20.�.1330/04.08.1912).
75 Andonyan, a.g.e., s. 178.
76 Aym yer, s. 189.

149
gerekli gorevini yerine getirir''77 denilmi�tir. Agustos aymm orta­
lannda artik basmda sa� olacagma dair haberler olduki;a fazla
yer almaya ba�lamasma ragmen daha hiiki.imette bir aym1 ta­
mamlayan Gazi Ahmed Muhtar Pa�a kabinesi sava� olma ihti­
malini di.i�i.inmi.iyor, bi.iyi.ik devletlerin sava�1 engelleyecegi di.i­
�i.incesine kap1hyordu.
Bulgaristan'da ise Koi;ana olaymdan dolayi Sofya'da 30.000
ki�iden fazla insan miting yaprm� ve sav� istemi�lerdir.78 12
Agustos'ta yapilan bu mitingde eski Binba�1 Protegerof, i�tip ve
Koc;.ana Olaylan'ndan bahsedip �oyle demi�tir: "400.000 asker
ve binlerce topla bu zillete katlarnnak ayipt1r bizim ic;in." Birc;ok
konu�mac1 kral ve hi.iki.imete i;atm1�, hatta onlan tehdit etmi�­
tir. Halk sokaklarda �oyle bagmyordu; " Eger kral kendini millet
ic;in feda etmezse, millet onu feda eder.''79 Bu olaylar ka�1smda
Sabah Gazetesi, "<;evremizde meydana gelen geli�melerden ha­
bersiz kalamayiz. Selanik'te ve Rumeli'de patlayan bombalann
bir maksad1 oldugu bilinmektedir. Bulgarlar Makedonya konu­
sunda zamanm geldigini ve bu firsatm kac;mlmamas1 gerektigini
soyli.iyorlar"8oifadesiyle istanbul Hi.iki.imeti'nin bu konuda bir �ey­
ler yapmas1 gerektigini dile getirmi�tir.
ikdam Gazetesi, Koc;.ana Olaylan dolayis1yla �oyle bir yorum
n�retmi�ti; "Bulgaristan ordusu Osman11 hududuna tecavi.iz et­
mek cesaretinde bulunursa ka�1smda oyle bir ordu bulacaktir
ki Trablusgarp'ta on aydan beri sav�t1gi di.i�mam bulamamak­
tan ve yakalayamamaktan dolayi s1krntI c;eken Osman11 ordusu
bOylece gorevini doya doya yerine getirecektir. Osmanh ordusu­
nun ardmda oyle bir millet vard1r ki tarihini her defa kalbinde ve

77 jkdam, nr. 5561, 14 Agustos 1912, s. 1, Sav� Yaygaralan.

78 jkdam, nr. 5562, 15 Agustos 1912, s. 2.
79 Andonyan, a.g.e., s. 191.
80 Sabah, nr. 8231, 18 Agustos 1912, s. 1, Rumeli Vilayeti, Bulgaristan, Avus­
tul)'ll.

150
hatmnda tutuyor. Biz bu vazifeyi ifa etmek i<;in harp etmek niye­
tinde degiliz. <.;iinkii biz sulh ve asa� i<;erisinde �amayi temenni
ederiz. Fakat vuku bulacak di.i§man saldmsma ka�1 da hazmz.
Bulgar nasyonalistleri §Unlan bilmelidir ki, her ti.irli.i Bulgar hii­
cumuna kar§I, onlan def edecek kadar kuvvetimiz bulundugun­
dan eminiz."81ikdam Gazetesi'nin olaylara baki§1 ban§tan yana­
d1r. Ancak, Bulgaristan'la sava§ yapdmas1 durumunda, Bulgarlar
kar§ilannda kuvvetli Osmanh ordusunu bulacal<lanm yazrni§hr.
Fakat, Osrnanh ordusunun giici.i hakkmda gazetelerde yeteri ka­
dar bilgi verilrnemektedir.

Ko�ana Olay1 Hakkmda

Osmanh Devleti'nin Yapm1� Oldugu Tahkikat
Bulgaristan'da uyandrrdigi tesir a<;ISmdan epeyce dikkat <;eken
Koc;ana olayi hakkmda Osmanh Hiikiimeti tahkikat yaptmm§br.
Bu olay i<;in heyet kurulrnu§, olayin failleri yakalanml§hr. Failler,
Koc;ana'nm Nevic;an, Bala ve �agi Pa§ac1k koylerinden, Sarafirn,
Derkopovan ve Mihuyordan adlanndaki ki§ilerdi. Bunlar Koc;ana
Jandarma c;avu9lan tarafmdan yakalanm19t1r. Abdurrahman <;a­
VU§ olay giinii, bu i.i<; ki§inin sokal<larda ve pazaryerlerinde gizli
gizli konll§tul<lanru gormii§, failler, Abdurrahman <;aVU§'u goriince
derhal birbirlerinden aynlrn1§lard1r. Failler sonra yine bir araya
gelerek miizakerede bulunmll§lar. <;avu§ bunlardan §i.iphelenmi§,
biraz sonra bombalar patlayinca c;avu9un §i.ipheleri iyice artm19-
t:Ir. Jandarma komutaru ba§ka bir tahkikat i<;in o tarihte §ehir di-
9mda bulunuyordu. Jandarma kornutam olay olur olmaz derhal
Koc;ana'ye geri donmii9ti.i. Kumandan doniince Abdurrahman
<;avu9 olayi komutana anlatm19, komutan, ona bir mi.ifreze vere­
rek katillerin koylerine gondermi9tir. Katiller yakalanrnl§, tutuk­
lananlar olaydan kendilerinin haberdar olmadigim hatta Sarafirn

81
ikdam, nr. 5561, 14 Agustos 1912, s. 1.

151
o giin Krn;ana'ye bile gelmediklerini soylese de daha sonra katiller
olayi birbirlerinin iizerine atm1i;;lar, yap1lan tahkikat sonucunda
bu olayi faillerin her iic;i.iniin birlikte ii;;ledigi anlai;;1lmii;;hr.82

Olay yerine gelen doktorlarda olay hakkmda raporlar hazirla­

m1i;;lard1r. Raporlardan anlai;;1ld1gma gore, bombalann patlamas1
sonucu 30 Bulgar, 5 islam, 2 Musevi olmiii;;tiir. Geri kalan 19 Bul­
gar ve 1 islam'm oliimii yaralanmadan dolayi olmui;;tur. Fakat bu
son maktullerin ic;erisinde ekserisi izdiham dolayis1yla kac;arken
ezilmeden dolayi meydana gelrnii;;tir. Bir islam da bir Bulgar tara­
fmdan vurularak oldiiriilmiii;;tiir. Sonm;ta failler yakalanmii;;hr.

Bulgar doktorlan bu tetkiklerde tarafgir davranm1i;;lardir.

Bulgar doktorlar, Bulgar maktullerinin yaralanmadan oldiiklerini
ve yalmz bir iki kii;;inin bombalardan etkilendigini soylemii;;lerdir.
Bombalann 20-30 kilo civannda olduklan, kasabamn pazanmn
kuruldugu giin bu olayin olmas1 dolayis1yla o giinkii izdihamm
c;oklugundan dolayi bombalann pazann en kalabalik yerinde pat­
lad1gi anlai;;Ilm1i;;hr.

i�tip'ten gelen askeri doktorlar ve Koc;ana doktorlan "fen na­

mma oynanan bu tarafgirlik komedisini i;;iddetle ret etmi�lerdir".
Neticede Osmanh Bulgar doktorlan da tahkikati tasdik etmek w­
runda kalm1�lardir.83

Osmanh Hiikiimeti Koc;ana'da bombalann patlarnas1 so­

nucu kimsesiz kalanlann ihtiyac;lanm kari;;Ilarnak ic;in Maliye
Nezareti'ni84 gorevlendirmii;;, daha once verilen 5.000 kurui;;tan
sonra, aynca bu olayda yaralananlar ic;inde 5.000 kurui;;8s daha
tahsisat gonderilmesi karan almm1i;;hr. Koc;ana'de olaylarm du­
rulrnarnas1 iizerine Osman11 Hiikiimeti tarafmda i;;ehirde sooyone-

82 ikdam, nr. 5574, 27 Agustos 1912, s. 3.

83 Aym yer.
84 Hikmet, nr. 19, 19 Agustos 1912, s. 4.
85 BOA, MV. 168/13 (12.N.1330/25.08.1912).

152
tim ilan edilmi�tir. Olaym 6neminden dolayi, olaya dahil olanla­
nn divan-1 harpte yargdanmas1 karan almm1�. aynca olen ve ya­
ralananlann ailelerine i.ooo lira daha gonderilme karan hiikii­
met tarafmdan almm1�br.86

Selanik'te yayinlanan Yeni Aszr Gazetesi, Bulgar <;etelerinin

Ko<;ana i<;lerine kadar girerek, halkm 1rz ve namusuna ka�1. ta­
arruz ve tehdit ettiklerini yazm1�hr. Ko<;ana'de kimsenin kasa­
banm d1�ma <;1kmaya cesaret edemedigi Kosova vilayetinden
bildirilmi�tir.87 Ko<;ana'da s1kiy6netim ilan edilmesine ragmen,
Bulgar komitactlannm tekrar faaliyet gosterecegine <lair istihba­
rat almm1� bu konuda askeri ve miilki idarelerin tedbir almas1
hiikiimet tarafmdan talep edilmi�tir.88 Ko<;ana'de bunlar olurken,
istanbul'da da Dahiliye Nazm Ali Dan� Bey ile Bulgaristan sefiri
bu konu hakkinda yiiriitiilmekte olan tahkikata <lair bir siire mii­
lakatta bulunmu�lard1r.89

Bulgar gazetesinden alman habere gore, Koc;ane olaylan

Bulgaristan'da m itinglerin artmasma sebep olmu�ru. Bulgar
hallo bu olay iizerinden sava� ister hale gelmi�tir. Bu konuda
Rumeli'deki Bulgar <;etelerinin de gorii�ii sorulm�tur. <;ete Re­
isi Sandanski kendi <;etesinin gorii�iinii bir mekrupla a<;1klam1�­
hr; "Ben 'Sandanski' ve arkad�lanrn Bulgar ihtilalcilerinin ta­
kip edecegi yol 'muharebe' sozti ilave edilmeksizin muhtariyet
i<;in <;al1�maktir."9°

Kisacasi Koc;ana Olaylan'ru � bahane etmek i<;in Bu1garistan'm

gi.idiimiindeki milisler <;1kamu�br. Bu olaylar bahane edile­
rek Bulgarlar'1 bir araya getirme ve Rumeli'de Osmanh Devleti

86
BOA, MV. 168/23 (12.N.1330/25.08.1912).
8
7 Tanin, nr. 1430, 2 Eyliil 1912.
88
Saba.h, nr. 8249, 5 Eyliil 1912, s. 2.
119 Saba.h, nr. 8254, 10 Eyli.il 1912, s. 1.
90 Senin, nr. 1435, 7 Eyli.il 1913, s. 3.

153
tarafmdan, Bulgarlar'a zuliim yaptl1yormu� gibi gosterilmek sure­
tiyle, Bulgarlar tarafmdan bir kamuoyu olu�turulmaya c;ah�1lm1�­
tlr. Bu giri�im Bulgaristan'da ba�anya ul�m�, sava�tan onceki
mitinglerin birc;ogunda Koc;ana olayi onemli rol oynam1�tlr.

Bulgaristan'in Sava� ilan Edecegi Haberleri

Temmuz ayinm b�larmda Sofya'daki Peropova<; Gazetesi'nde,
Bulgar Hiikiimeti'nin harp ilan edecegine dair haberler c;1kn11�t:J.r.
Bulgar Hiiki.imeti'nin en ileri gelenleri ban�tan bahsetmesine rag­
men, Peropovo<; Gazetesi, Bulgar kabinesinin harbe karar verm�
oldugunu beyan etmi�tir.9' Bulgaristan basmmda sav� haberle­
rinin c;1kt1gi bir donemde, Osmanh Devleti'nin Sofya sefiri Nabi
Bey tarafmdan Bulgaristan Hariciye Nazm K�of adma bir ziyafet
verilmi�tir.92 Bu ziyafete Sofya'da bulunan biiyiik devletlerin bazi
yetkilileri de kattlm1�t:J.r. Bu durum Osmanh Devleti'nin b� ac;1-
s1ru gostermesi ve ban�tan yana olmas1 ac;1smdan onemlidir.

Bulgaristan'm harp ilan edecegine dair c;ikan haberler ikti­

ham Gazetesi'nde, "bu yazuun Peropovo<; Gazetesi'nde yayinlan­
m1� olmas1, Sofya'da iki rakip firkaya mensup gazeteler arasmda
vuku bulan alay etme meselesi" olarak degerlendirilm�tir. ikti­
ham yine, "Peropovo<; Gazetesi iktidarda bulunan K�of kabine­
sinin sulh taraftan olmasuu tenkit etmek ic;in hic;bir fusatl ka­
c;1rmaz'' Ke�of kabinesinin gazetesi olan Mir Gazetesi dahi,"bu

9' Sabah, nr. 8192, 9 Temmuz 1912, s. 2.

92 Aym yer, s. 2. "Ziyafete katJ.lanlar: Hariciye Nazm K�of, Maliye Na­
zm Tuderof, Nafia Nazm Mosyo Frankiyev ve kans1, Avusturya sefiri,
Rusya sefiri ve Kans1, Kral Ferdinand'm yaveri Cezal Edemarkof ve ka­
ns1, katip-i hususiyesi M6syo Tubal<;ikof, Kralic;enin dam (kadm) diini.irii ,

Matmazel Markof, Fransa iimera-i askeriyesinden miralay Mosyo Bu­

nan, Belc;ika sefiri maslahatgiizan, Avusturya konsolosu ve kans1 hazir
bulunmu�lard1r. Yemekten sonra biiyiik bir miisamere tertip olunmu�
ve rical haz1r bulunmu�tur."

1 54
kabinenin muharebeye katlanacak vatanperverlik nerede?" diye
bir takun sozler sarf etmi�tir"93 diyerek sav� haberlerinin inan­
dmc1 olmad1g11u vurgulamaya <;al�1m�tlr.

Bulgaristan Hilkiimeti'nin resmi yaym orgam olan Mir Ga­

zetesi dahi harp olmas1 yoni.inde kabineye telkinde bulunurken,
iktiham Gazetesi tarafmdan bu c;1kan haberlerin, Sofya'daki iki
farkh gazete tarafmdan �aka olarak degerlendirilmesi ilginc;tir.
Osmanh Devleti'nde baz1 basm yaym organlarmm da harp iste­
memesi ac;1smdan bu omek onemlidir.

Bulgaristan'm Osmanh Hududuna Asker Y1gmaya Ba�lamas1

ve Sava� istegi
Bulgaristan hiikiimeti manevra milnasebetiyle Osmanh s1-
mnna asker yigmaya b�lam�tlr. Bulgaristan Devleti'nin bu ma­
nevradan Osman11 Devleti'ni haberdar ettigi anla�tlm1�, herhangi
bir �ilpheye yer brrakmamak ic;in manevra harekatm1 Romanya
s1mnna alm�tlr. Bulgaristan, Romanya smmnda manevra yap­
masma ragmen Osman11 smmna asker yigmaya94 ve milhimmat
ta�unaya devam etmi�tir'Js

Agustos ayinm ortalannda ikh'ham Gazetesi, "Bulgaristan'da

yayinlanan Dinevenin Gazetesi artik meyhanede, kahvehanede,
sokaklarda, koy ve kasabalarda daha dogrusu Bulgaristan'm her
yerinde sava�tan bahsetmektedir. Dinevenin Gazetesi gibi mu­
harebe yaygaras1 sayesinde sat1�lanru arhrm� olan nasyonalist
ve �antajc1 gazeteler, Bulgaristan'm Tilrkiye'ye sava� ilan etmesi
ic;in bilyiik fi.rsat oldugunu soylemektedirler. <;iinkil Osman11 or­
dusunda tefrika hilkilm ferman oldugundan, Bulgar ordulannm
hilcumuna ka�1 Tilrkiye'de kar�1 koyacak bir gilc; yoktur. K�of

93 iktiham, or. 136, 10 Temmuz 1912, s. 2.

94 iktiham, or. 164, 8 Agustos 1912, s. 2.
95 Sabah, or. 8227, 14 Agustos 1912, s. 3.

155
Fl.I'kas1 ya Osmanh Devleti'ne sav� ilan etmeli ya da iktidardan
c;ekilmelidir"96 denildigini aktarm�t:J.r. Osmanh ordusunun i<;ine
di.i$iigii aynhgm Bulgar gazetelerinde yer a1mas1 ve bunun bir sa­
v� i<;in en uygun zarnan oldugunun ifade edilmesi onemlidir.

Sofya'ya Makedonya komitelerinin gelmesi ve bir<;ok ricalinde

kattlnru ile Ti.irkiye aleyhinde nutuklar a�tll'. 31 Agustos'ta gerek
Sofya'da gerekse vilayet meydanlarmda Tiirkiye'ye sav� a<;tlmas1
yoniinde, komiteler Sofya Hiikiimeti'ne talepte bulunmu§lardll'.97
"350.000 aslanla beraber muharebe edelim"98 demi§lerdir.

Nasyonalistlere gore Bulgaristan Rodop Daglaruu �arak Ma­

kedonya ve Trakya vadilerine inmeli, Tiirkler'e haddini bildire­
rek, oralardaki Bulgarlar Tiirk boyundurugundan kurtanlmahdl.I'.
ikdam Gazetesi "nasyonalistlerin bu yaygaralan, vakanru devam
ettiren Osmanh muhitinde hi<;bir tesir yapmasa da, kom§umuz­
daki bazi. politikactlann bize ka�1 ne fikir ve emellerde oldugunu
gosteriyor"99 diyerek gel�melere dikkat c;ekmi§tir.

Nasyonalistlerin Sofya'da yapt:J.f;I toplant1da devletin her ta­

rafmdan gelen iiyeler §iddetli nutuklar atmi§lardir. Toplantida
Trakya'daki Bulgarlar'm en iptidai hiirriyetten mahrum olduk­
lan ifade edilmi§tir. Kongrede; bundan b�ka alman kararlar Ma­
kedonya ve Edime i<;in muhtariyet verilmesi, bu bolgelerde halk
tarafmdan vali se<;ilmesi, buna izin verilmedigi takdirde Nasyo­
nalistler tarafmdan Osmanh Devleti'ne sava§ ilan edilmesi talep
edilmi§tir.100 Bu kararlann ahnmas1 esnasmda Makedonya ce-

96 ikdam, nr. 5560, 13 Agustos 1912, s. 2.

97 Aym yer, s. 2.
98 Sabah, nr. 8227, 14 Agustos 1912, s. 3.
99 ikdam, nr. 5561, 14 Agustos 1912, s. 1. Muharebe Yaygaralan
100
Tanin, nr. 1424, 27 Agustos 1912, s. 3, Bulgarlar'm Balkan Sav�1 once­
sinde iki hedefi vard1. Birincisi, Makedonya'ya muhtariyet verilmesi il<in­
cisi ise Edirne'nin elde edilmesidir. �imdiye kadar Ti.irk �nrrnaolar ta­
rafmdan yaptlan anL?t1rrnalarda Bulgarlar'm, Eclime iizerindeki emelleri
miyetleri tarafmdan gonderilen iiyeler ellerinde bayraklarla i<;e­
riye girmi�ler bu durum nasyonalistler tarafmdan ayakta alla�­
lanm1�tir.

Kongre � gOzetimindeki Makedonya cemiyetleri BuJgaristan'm

kurtanc1s1 olan <;ar ile Levski heykellerinin oniine gidilmi� burada
nutuklar attlm�hr. GOstericiler italyan konsoloslugunun oniinden
ge<;erken italyanlar �larla gastericileri selamla�lardrr. 101 Bal­
kan Sa�1'run <;IkmaSJ. italya'run Osmanh Devleti ile olan sa�
(Trablusgarp Sav<UlI) yiikiinii azaltacagmdan dolayi Bulgarlar'm
bu hareketini desteklemi� olmalilar.

1912 yih Eyliil ayi ba�mda Bulgaristan'da Makedonya ve

Edirne'nin muhtariyeti i<;in mitingler her ge<;en giin artm1�. mi­
tinge ba�kanlik yapan Bervetegrof konu�masmda:"Gern;tiirkler'in
yonetimi ellerine aldiklanndanw• beri Tiirkiye'de hi<;bir degi�me
olmam1�, bilakis Adana, Ko<;ane ve i�p'de olaylarm �iddetli bir
i� ri . 400.000 askere, binlerce topa ve
�ekilde devam ettigi goriilmiti
ehliyetli yoneticiye sahip olan Bulgaristan i<;in bunlan kullanmarun
gerekliligi ortaya <;Ikm�tir. Tiirkiye'nin artik Y<Ulamasmm miim­
kiin olmadigirn belirtip "Balkan, Balkan Milletlerinindir"10J diyerek
kiirsiiden inmi�tir. Bervetegrofun kon�masmda Adana olaylanru
da dillendirmesi Osmanl1 Devleti'nin i<;inde bulundugu karg�
durumunu anlatmak istemesi ve Bulgaristan'daki Ermeniler'in
destegini almak i<;in soylenmi� oldugu muhtemeldir.

Diger konu�mactlardan birisi; <;ar Ferdinand "Makedonya'run

1slah edilmesi gerektigini, ancak �imdiye kadar Osmanl1 Devleti
tarafmdan bir �ey yapilmad1gim" soylemi�tir. Mitinge kattlanlar;

hakkmda durulmam1� yalmz Armao�u, a.g.e., s. 659'da Edirne'ye muh­

tariyet verilmesi tabirini kullanm1�1.r.
101 Aym yer, s. 3.
102
M�rutiyet rejimi kastedilmektedir.
103
Tanin, nr. 1427, 30 Agustos 1912, s. 3-4.

15 7
"<;ar, �r unvamna layik olabilmek i<;in Tiirkiye ile muharebe et­
melidir" ifadesini kullanm1�lar, her taraftan "muharebe muha­
rebe" nidalan arasmda konu�malar yapilm1�t::Ir. On iki vilayetten
gelen iiyeler ayn ayn konu�ma yapm�lardir.
Konu�mactlar arasmda Osmanh vatanda�1 Liileburgazh bir
�i de konu�ma yapm1�t::Ir. Konu�masmda; "Bizim mitingden
amacumz, Makedonya muhtariyeti i<;in, Hariciye Nezareti bir �ey
yapmayacaksa bu i�i Harbiye Nezareti'ne terk etsin. Art:Ik demir
siyasetini takip etme zamam gelmi�tir. Biz bundan sonra Make­
donya meselesinin diplomasi ile halledilecegine emin degiliz. Bu
mesele ancak sahip oldugumuz 400.000 silahla halledilecektir. Bu­
giin ki�lalannda oturmaya mecbur olan askerler, Makedonya'nm
muhtariyetini kazanmak i<;in asker olmu�lard1r"Hl4 �eklinde sav�
isteklerini dile getirmi�tir.
Burada dikkati <;eken durum, Osmanh Devleti'nin bir kaza­
smdan giden Osmanh vatand�1 olan Bulgar iiyenin yaptigi ko­
nu�madir. Varna iiyesi de "Ferdinand'm lahc1m <;1kararak bizi
Makedonya ve Edirne'ye gotiir" demi�tir.
Kampana Gazetesi yazan istan<;of da Bulgar Hiikiimeti iste­
digimiz harp arzusuna �1 <;tkarsa burada firt::Inalar kopacakt::Ir.
Uyeler daha sonra bir araya gelmi�ler, miizakereye Makedonya
heyetinden olanlar siyah bayrakla kattlm1�lar ve �u kararlan al­
m1�lardrr:
Makedonya halkimn istedigi tek �ey kendi kararlanm kendi­
nin verebilecegi haklan elde etmektir.
Tiirl<iye Devleti asniardan beri himaye:sinde bulunan Hristiyanlar'm
hukukunu 1slah etmeyerek yalmz silah kuvvetine b�vurmu�tur.
Biiyiik devletler, Makedonya ile Edirne'ye muhtariyet veril­
mesi ve siyasi haklanmn korunmas1 i<;in yetkilidir.
104
Aym yer, s. 3-4.
 Adem-i Merkeziyet teklifi Makedonya'daki vilayetlerin muh­
tariyetini tehir etmek niyetini gostermektedir.
Bulgar milleti bu kararlan kabul etmil?tir. Makedonya ve
Edime'ye muhtariyet verilmesi, Makedonya ve Edirne'ye yal?ayan
Bulgar hallo. tarafmdan sec;ilen ve bilyiik qevletler tarafmdan tas­
dik olunan valinin atanmasm1 istem�lerdir. Zikredilen vilayetle­
rin Mahalli meclislerine mahalli t�kilatma biiyiik devletlerin n­
zas1 olup olmadigi sorulacakbr. Eger bu istekler kabul edilmezse
Bulgar Hiikiimeti kendi b�ma Osmanh Devleti'ne harp ac;maya
mecbur olac.akt::ir. 10s
Halkm bu isteklerine karl?1hk Petersburg'daki Bulgaris­
tan sefiri Cezal Paprikof Balkanlar'la ilgili verdigi beyana­
tmda: "Balkanlar'daki durum vahimdir. Fakat endil?eye gerek
yoktur. Bulgaristan vatandal?lan Sofya ve diger l?ehirlerde mi­
tingler yapm1l?lardir. Koc;ana Olaylan'yla ilgili Tilrkiye'nin ko­
misyon olul?turmasm1 aynca bir daha boyle bir hadisenin ol­
mamas1 ic;in Tiirkiye'nin tedbir almasm1 isteriz. Aksi takdirde
hiikilmetim intikam almak isteyen bir milletin onilne gec;eme­
yecektir. Tilrkiye ile Bulgaristan arasmda muharebe olacag1
dogru degildir. Bu saval?tan kimse menfaat: saglamaz. Biz yal­
mz Makedonya'daki halin silahla kazamlacagm1 diil?iinmekte­
yiz. Bunlar da Tiirkiye'nin alacag1 kararlara baghdir"106 diyerek
saval? istemediklerini ancak saval? yapmak zorunda kalacakla­
nm ifade etmil?tir.
Bulgaristan'da, Tiirkiye'ye sav� ac;tlmas1 yoniinde yaptlan
mitingler iizerine Osmanh Devleti giril?imlerde bulunmul?tur.
Bulgar Hariciye Nazm, Osmanh Devleti Sofya maslahatgiizanna,
istanbul'daki Bulgar sefiri Sararof dahi Hariciye Nazm Noradunk­
yan Efendiye yaptlan mitinglerle ilgili olarak, Bulgar Devleti'nin
105
Aym yer, s. 3-4.
•o6 Tanin, nr. 1428, 31 Agustos 1912, s. 3.

159
bunlann arkasmda olmad.Igma <lair teminat vermi�lerdir.107 Os­
manh Hiikiimeti de bu teminatlara itimat etmi�ti.
Atina'da n�redilen Patris Gazetesi'ne gore, Balkanlar'da Kral
Ferdinand ile Mi::isyi::i Ke�ofun Tiirkiye'ye ka�1 harp ilamna mu­
halefet etrnektedirler. Aym gazete, "K�ofMakedonya'daki vaziye­
tin diizeltilmesini talep etrni�, kabinesi iktidarda kald1gi miiddetc;e
Bulgaristan'm vaziyetini koruyacagim bildirmi�tir. Diivel-i Muaz­
zama da Balkanlar'da �ikhk c;tlonas1 arzusunda degildir"1o8demek

suretiyle orta11gi yah�hrmaya c;.ah�ir gibi gi::iriinmii�tiir.

Osmanh Devleti kendi ic;erisindeki ic; ka�1khklanndan do­
layi, basmda c;Ikan haberlere itibar etmem�, Balkan Hiikiimet­
leri liderlerinin beyanatlanna itimat etmi�tir. Oysaki Iiderlerin
bu beyanatlan Osmanh Devleti'ni oyalama taktigi olarak deger­
lendirilebilir. Bulgaristan'm Osmanh smmna asker ve miihim­
mat yigmas1 dahi olagan bir manevra olarak degerlendirilmi�tir.
Maalesef Osmanh Devleti basm1 ic;erisindeki baz1 gazetelerde bu
beyanatlan i::ilc;ii olarak alm1�lard1r. Osmanh Devleti gerc;egi Ey­
liil ayinm sonlannda anlayabilmi�tir.

Avrupa Biiyiik Devletleri'nde Sava�m �1kacag1 Endi�esi

28 Agustos'ta Le Temps Gazetesi Petersburg muhabiri,
"Rusya Hariciye Nazm Balkanlar1a ilgili end�eli haberler alm�­
hr. Balkan Hiiki.imetlerinden gelen haberlere gore Rusya Hari­
ciye Nazan tarafmdan sav�m c;1kacagmdan korkuluyor" diyerek
Rusya'daki endi�eyi dile getirmi�tir. <;i.inkii Rusya kendi c;Ikarlan
geregi Balkan Sav�1'mn c;Ikmasuu istemiyordu. Bulgarlar ise bu­
nun farlona varm1�lar, Rusya olmadan, kendi b�lanna Balkan
miittefikleri ile beraber hareket etrneye b�lam�lard.Ir. Bulgar ga­
zetesi Dolya'da n�ir edilen bir makalede "Gerek Gene; ve gerek

107 jkdam, nr. 5578, 31 Agustos 1912, s,2.

108 Senin, nr. 1434, 6 Eyliil 1912, s. 4.

160
Eski Tiirkler tarafindan Osmanh Hiiki.imeti dahilinde bulunan,
Bulgar milletinin yok olmamas1 ic;in Tiirkiye'ye sav� ac;tlmah­
drr. Bu hareket kralhgm silahh miidahalesinden b�ka bir §ekilde
almmayacaktlr"109 demek suretiyle 1 Eyliil tarihindeki sayismda
artik sa�m kac;mtlmaz oldugunu vurgulam1�tir.

Sofya'da eski bakanlardan Ganiyef, Dolya Gazetesi'nde1 10 n�­

rettigi yazismda §Urtlar yer almt§tlr.

"Tiirkiye, Bulgaristan ile arasmdaki meseleleri ve kanuni hii­

kiimleri tammak istememektedir.

imparatorluk sm1rlan ic;erisindeki Bulgarlar'a kar§t kotii bir

politika takip edilmesi, Bulgaristan ve diger memleketlerde bu
politikaya ka�1 oldugu gibi bu durum Avrupa ba�1 ic;inde teh­
like unsuru olu§turmaktad1r.

Osmanh Devleti ile Bulgaristan arasmdaki ili§kilerin gayri ta­

b ii olmas1 bunu gostermektedir." 111

Ganiyef, Dolya Gazetesi'ndeki yaztlarmda Osmanh Devleti'ne,

Bulgaristan'm nic;in sava§ ac;mas1 gerektigini gerekc;eleriyle
beraber artlatm111nr. "Bulgaristan, Ttirkiye'nin ic;inde bulun­
dugu durumdan istifade etmelidir. Aksi takdirde Bulgaristan,
Tiirkiye'nin saldmsma ugrayacaktir. Bulgaristan'dan ba§ka devlet
Tiirkiye'ye sav� ac;amayacak, Tiirkiye kendini toparladig. anda
Bulgaristan'a sav� ac;acaktir. 0 zaman Makedonya'daki vatan­
da§larim1za §imdiki gibi yardim edemeyiz. Karars1z kahnmama11,
mevcut durum iyi degerlendirmelidir."2 "Evvelce bir avuc; ihti­
lalc1 tahtadan toplarla isyan bayragm1 kaldirdtlar. Bulgaristan'm
§imdi herkesin hayretle bakt1gi 400.000 ki§ilik ordusu vardrr."113

109 Tanin, nr. i429, 1 Eyliil 1912.

1 10 Sa bah, nr. 8248, 4 Eyliil 1912, s. 2.
m Tanin, nr. 1430, 2 Eyliil 1912.
u2
ikdam, nr. 5583, 5 Eylill 1912, s. 4.
113 Senin, nr. 1433, 5 Eylill 1912, s. 2. Konstantinapol Ga.zetesi'nden ah�.
 Bulgaristan'daki "Asker Sedasz" adh gazete de, "Sofya'da ya­
ptlan mitinglerde, ahnan muharebe kararlanru asker tamarnen �­
tirak etrnektedir. Nizarniye ordusu Bulgar imparatorlugu'nu tak­
dir eder. As1rlardir ote cihette olan kard�lerimizin kurtartlmas1
ic;in mezkfir ordunun bizirnle beraber olmasuu arz ederiz"114 de­
mek suretiyle savaJ? istedigini dile getirmi�tir.

Sava� Muhabirlerinin Sofya'ya Gelmesi

1912 Eyliil aymm baJ?larmda, Le Temps Gazetesi Sofya mu­
habiri, "savaJ?m olacagi yoniindeki kanaat halk nezdinde art1yor.
Muharebenin c;ok yakm oldugu bildiriliyor. Biiyiik ecnebi devlet­
lerin savaJ? muhabirleri �imdiden Sofya'ya gel�lerdir. Belgrad'da
sava� ic;in yapilan mitingler, Sofya'da gayet sarnimi bir �ekilde
ka�tlanm�tir"11s demek suretiyle durumu izah etrni�tir. Sabah
Gazetesi bu geli�meler �1smda Avrupa latasmdaki durumu­
muzun tehlikeli oldugunu ifade etrni�, "olanlari gec;�tirmeyelim.
Olanlar bakidir. Bu olanlar �mda hiikiimet ve biitiin Osmanl1
milleti bu mesele �mda birl�melidir"116 vurgusunu yap�­
tlr. Hikmet Gazetesi ise "Bulgaristan'da harp olmas1 yoniinde
mitingler yaptlmasma ragmen K�of Hiikiimeti'nin Sofya sefiri­
mize teminat verdigini belirtiyor."117 istanbul Hiikiimeti gibi Key>f
Hiikiimeti'nin savaJ? olmayacaF;ina dair teminatlru istanbul'daki
bazi gazetelerde haberlerinde yer veriyorlard1. Bu durum, bas1-
nm ne kadar �ik d�iincelere sahip oldugunu g&termesi ac;1-

smdan onemlidir. Avrupa baslill, 1912 Eyliil aymm ilk giinlerinde

savaJ? muhabirlerini Sofya'ya gonderm� Avrupa basmmda savaJ?
muhabirligi kurumunun var oldugu bilinmektedir. Buna �tlik
1 14
Aym yer, s . 2.
"5 Senin, nr. 1434, 6 Eyliil 1912, s. 4.

"6 Sabah, nr. 8253, 9 Eyliil 1912, s. 1, Bulgaristan1a Muharebe �ayialan.

"7 Hikmet, nr. 40, 9 Eyliil 1912, s. 4.

162
Osmanh Basllllllda sa� muhabirligi kurumunun daha olu�ma­
d1� bir donemde, Balkan Sava�lan esnasmda bazi. Osmanh gaze­
teleri ozel muhabirlerinden aldi� haberleri gazetelerinde yer ver­
meye �mJ1?lardrr. Avrupa basm1 muhabirlerinin Sofya'ya gedigi
halde, Sa�m olacagi dii�iince.sinin Osmanh basllllllda hfila olu�­
mamas1 dikkat �kicidir.

Sav� ihtimalinin artmas1 iizerine Sofya'daki Mir Gazetesi

sava� haberlerinin ticari yoniinii ele almJ1?, "Tiirkiye ile muha­
rebe yaptlsm diye haylaranlar artik memnun olabilirler. Lakin
bu zafer Tiirkiye'ye ka�1 degil, belki Bulgar milleti ile Bulgaris­
tan ticaretine zarar veriyor. 'Muharebe' patnttlan ticareti biis­
biitiin durdurdu. Sattlmak istenen mallara al1c1 c;tlcmadi�ndan
haftalik pazarlar kurulmamaya b�land1. Bankalar kredileri ka­
patttlar. Tiiccarlar ve miiteahhidler �lerinden vazgec;mi�lerdir"118
ifadeleriyle olabilecek bir sav� esnasmda meydana gelecek ge­
l�meleri onceden dile getirm�. hiikiimetin sav� taraftan olma­
� izlenimini vermeye c;al1�m1�tir. <;iinkii Mir Gazetesi Bulgar
Devleti'nin resmi yaym organlanndan birisidir. Bulgaristan'da
Eyliil aymm b�larmda ticaretin durmas1, sav� c;tlcma ihtimali­
nin Agustos ayi ic;erisinde c;ok yogun bir �ekilde dillendirilmesin­
den kaynaklanmaktadir.

Daily Telegraph Gazetesi Viyana muhabiri, "Bulgar hallanm

Tiirkiye'ye �1 galeyaru giinden giine artJ.yor. i�tip ve Koc;ane
gibi katliamlannAvrupa'da da biiyiik tesir meydana getirdigi bu
konu haldonda Biiyiik devletler, Sofya'ya itidalli davranmayi tav­
siye ediyorlar"119 haberini ge�tir.

Senin Gazetesi, sav� haberlerinin iyice artrnas1 iizerine,

Bulgaristan'm 1878 Berlin Antl�masmda ahnan ISlahat mad­
desinin uygulanmasuu istedigini, Bulgaristan'm bu istegine bii-

118 Senin, nr. 1437, 9 Eylill 1912, s. 2.

119 Senin, 1439, 11 Eylill 1912, s. 4.
yi.ik devletlerin c;ok onem verdigini, Bulgaristan tarafmdan biiyi.ik
devletlere verilen notada eger Osmanh Devleti islahatl geciktire­
cek olursa, Bulgaristan'm halkma ka�1 koyamayacag1m yani sa­
v�m c;ikacagm1 ac;ikc;a ifade ettigini belirtm�tir.120

Bulgaristan'1n Muhtiras1
14 Eyliil'de Cenin Gazetesi'nin Sofya muhabiri, Bulgaristan'm,
Sofya'daki biiyi.ik devletlerin sefirleri vas1tas1yla, biiyi.ik devletlere
verdigi muhbramn a�agidaki gibi oldugunu bildinn�tir.
Makedonya islahatl tatbik olunacagi havaliyi ihtiva edecek­
tir. Bu havalinin bir milli meclisi olacaktrr.
Ba�mda biiyi.ik devletlerin muvaffakatiyle tayin edilm� bir
vali bulunacaktrr. Genel istege gore umumi maliyeye muvafik olan
bu proje biiyi.ik devletler nezdinde hiisnii kabule mazhar olursa
buhran derhal sona erecektir. Her ne olursa olsun Avrupa kabine­
leri Bulgaristan'm istegini ret ettikleri takdirde, Bulgaristan der­
hal umumi bir seferberlige gidecektir. Bulgar Hiikii meti artik gir­
mi� oldugu bu yoldan geri donemez. Bulgar Hiikii meti meclisin
iznini almadan harbe girebilecek ve bu anlamda hiikiimet birc;ok
harp miihimmabm alm1�tlr.
Biitiin bu haz1rhklar oyle bir yaptlmi�br ki artik bunlann kul­
lamlmama imkam yoktur.
Biiyi.ik devletlerden bir cevap gelmedikc;e, vaziyet gergin ola­
cak ve zuliim devam edecektir.121

Cenin Gazetesi, Ke�of kabinesinin sulh taraftan oldugunu

bildirmi�. Fakat Bulgar Hiikiimeti'nin bir muharebenin gerek­
liligini dikkate almak mecburiyetinde kalacai!;im ifade etmi$if.
Bulgaristan'm biiyi.ik devletlere muhtlra vermesi, bu haberlerin
120
Aym yer, s. 4.
1 21 Cenin, nr. 1442, 14 Eyliil 1912, s. 3
Ti.irk basmmda yer almasma ragmen Osmanh Hilki.imeti'nin hfila
<;ekimser kalmas1 ve olacak bir muharebeyi gormezlikten gelmesi,
devletin i�inde bulundugu buhramn bi.iyiikli.igiini.i gostermesi a�1-
smdan onemlidir.

Le Temps Gazetesi'nin Sava� Oncesi Durumu Degerlendirmesi

Balkan Sava�1 b�lamadan once, Le Temps Gazetesi, Balkan
milletlerinde gozle gori.ilen galeyamn Avrupa'yi end�elendirdigini,
Avrupa'mn en �ok Bulgaristan'dan endi�e ettigini ifade etmi�tir.
Bulgar gazeteleri, Ti.irkiye'nin i�inde bulundugu mi.i�ki.ilattan is­
tifade edilerek, Ti.irkiye'ye kar�1 silahh mi.icadele ile Makedonya
meselesinin biran once halledilmesini istediklerini bildirmi�lerdir.
Bulgaristan'm Don ve Bulgarya gibi resmi gazeteleri Ti.irkler'in,
Bulgarlar'a K�na'de katliam yaptlg1 iddiasmda bulunm�lar,
bundan dolayi Bulgarlar tarafmdan, Ti.irkler'e tahammi.il kalma­
d1g1 i�in Sofya'da mitinglerin di.izenlendigi ifade edilmi�tir. Bul­
gar ordusunun, Avrupa devletlerinin kar�1 �Ikmasma ragmen Os­
manh Devleti'ne kar�1 zaferlerini meydan.larda gostermek istedigi
Le Temps Gazetesi tarafmdan da ifade edilmi�tir.
Le Temps Gazetesi, Bulgar ordusunun ceride-i askeriyede
yaz1lan �u sozleri dikkate degerdir diyerek Ceride-i Askeriyeden
baz1 onemli kis1mlan vermi�tir;

"Makedonya'daki kard�lerimizi kurtarmak arzusu, bi.iti.in

Bulgarian bir millet halinde toplamal1d1r. Bu cereyana ka�1 dur­
mak istesinler! Onlar kinlacak, mahvedilecekler Bulgar ordusu
cenab1 hakkm arzusudur! Bu vatanperverlik her gi.in hudutlarda
vuku bulan �rp�malar ile ka�1la�tik� vahamet arhyor. Bir gi.in
gelecek bu heyecanlar kar�1smda askerlerin yazchklan gibi kral ve
hi.iki.imet de bu cereyana mecbur kalacaktir"m

122
Aym yer, s. 3.

165
 Le Temps Gazetesi daha sonra, Kral ve �of Hiikiimeti'nin
ooyle bir hadisenin ne derece onemli oldugunu bildiklerini sa�
engel olmaya c;a11i;;tiklanm ifade etmii;;lerdir. Biiyiik devletler de,
Osmanh Devleti ile Bulgaristan arasmda bir sav� olmarnas1 i<;in
her tiirlii girii;;ime miiracaat etmeye karar verrnii;;lerdir. Le Temps
Gazetesi'ne gore; Bulgaristan sav� i<;in 300.000 asker <;ikarabi­
lecegini diger taraftan Tiirkiye'nin, Edirne civanndaki hudut iize­
rinde 80.000 �ilik bir kuvvet bulundurdugu belirtilmii;;tir. Aym
gazete tarafmdan Bulgaristan'm devamh harp etmek i<;in miihim­
mah ve levazlffiatlmn olmadigi, Bulgaristan'a, Srrbistan tarafin­
dan da yard1m etme imkfuunm olmayacagi, <;iinkii oniinde ve
arkasmda Avusturya'run siingiilerinin parladigi yaztlm1i;;hr.123Le
Temps Gazetesi'nin belirttigi husus Balkan Sav�1'nda olmarn�
Avusturya Devleti Srrbistan'm Edirne �atmasmda Bulgaristan'a
yardlID yapmasm1 engellememii;;tir.

Bulgaristan'm biiyiik devletlere miiracaat ederek Ber­

lin Antlai;;mas1'nm 23. Maddesinin uygulanmas1m talep etmesi
iizerine,124 Bab1fili, Bulgaristan'm Osmanh Hiikiimeti'nin i<; ii;;le­
rine ka�masm1 katiyen kabul etmeyecegini beyan etmii;;tir. Baz1
gazeteler istanbul ile Sofya arasmdaki ilii;;kilerin kesileceginden
en�e etm�lerdir.12s

Bulgar Askerlerinin Goreve �gnlmas1

ve Bulgaristan'm Askeri Kuvveti
Neue Ferie Presse Gazetesi, Bulgaristan Devleti'nin 23 Eyliil'e
kadar Bulgar zabitlerinin kolordulara kattlmalan gerektigine dair bir
emir verdigini yazm�tlr. Bulgar Hiikiimeti bazi redif taburlarirun

123-Aym yer, s. 3.
124 Hikmet, nr. 49, 20 Eyliil 1912, s. 3.
1
25 Cenin, nr. 1442. 14 Eyliil 1912, s. 3, Nukudupariye istanbul muhabiri ta­

rafmdan bildirilmi�tir.

166
silfiltaltma almmas1 ii;in karar da alm1�tJ.r.126 Bulgaristan'm harp
hazirhklanna devam ettigi, ozellikle bir iki giindiir gizli gizli sev­
kiyatJ.n yaptldtgi ve zahirenin �mdtgi bildirilmi�r. Sabah Ga­
zetesi, istanbul Hiikilmeti'nin bu olanlardan haberdar edilmem�
olma ihtimalinin endi�e dogurdugunu ifade etrnektedir.127
Tanin Gazetesi, Ti.irkiye'nin E<lirne vilayetine asker yigdtguu,
bunun Sofya'da biiyiik bir heyecan olu�turdugunu, Bulgaristan'm
bunu bahane ederek genel seferberlik ilan edecegini bildirm�tir.
Bulgaristan tiirn hazirhklarm1 tarnarnl� ve Osman11 Devleti'nin
Edirne vilayetinde manevra yapmasm1 bahane ederek sava�1 i;1-
kartan tarafm Osmanh Devleti oldugu izlemini uyandmnaya
��.128 Bulgaristan telgraf ajans1: "Osmanh smmnda iki giln­
diir hareketlilik olrnasmdan dolayi Bulgaristan askerlerini seferber
e�tir"129 diyerek Bulgaristan'm seferber oldugunu vurgul�.
Osmanh Devleti'ne ka�1 sav� ilan etrnek isteyen devletlera­
rasmda ordu saytlabilecek kuwete sahip iilke Bulgaristan'd1. Bul­
garistan ordusu iii; ktsma aynlm�tI:
Birinci kts1m; Hem S1rbistan hem de Osmanh Devleti'nin be­
�inci ve altmc1 kolordularma �1 mevki alan Garp ordusuydu. Bu
ordu iii; fukadan olu�maktadtr. Sofya birinci, yedinci ve iii;uncii
firkas1 ve altinc1 Vidin Firkas1 bu mmtikayi t�kil etmekteydi.
ikinci kts1m; Dokuzuncu Plevne, �inci Rusi;uk, dordiincii
�umnu firkalan Romanya hudut mmtJ.kasm1 olu�rur.
Ui;iincii ktsrm; Edirne ve Siroz hududuna ka�1 mevki alm1�­
lardir. Bunlar ikinci Filibe, sekizinci F.ski Zagra, iii;iincu islimye
fukalanndan ol�maktadtr. ikinci ve iii;iincii askeri nuntikalan yu­
kart, Balkanlar ii;in aynlm�tir. Bunlar gerektigi zaman iii; kolordu

126 nr. 1450, 24 Eyliil 1912, s. 3.

Tanin,
127 Sabah, nr. 8269, 27 Eyli.il 1912, s. 1.
128 Tanin, nr. 1457, 1 Ekim 1912, s. 4.

129 Sabah, nr. 8273, 1 Ekim 1912, s. 1.

t�kil edebilirlerse de Bulgaristan askeri t�kilatmda kolordu mev­
cut degildi. Bu firkalann askeri diizeni a!lagida gosterilmi!ltir.1J0

1-Sofya F1rkas1

Kit'a

Numaras1 Kita Adlan Merkezi

1 Aleksand1r Alay1 Sofya
6 Ferdinand Alay1 Sofya
16 Lof�a Alay1 Orhaniye
25 D1Cilhman Alay1 (arberved
4 Sahra Topcu Alay1 Sofya
1 S1hhiye Boliigii F1rka Hastanesi Sofya
1 F1rka Nakliyesi Sofya

2- Filibe Firkas1
9 Kolamaninin Alay1 Filibe
21 Servenaquda Alay1 Filibe
27 $1pka Alay1 Tatarpazamij1
28 istoruma Alay1 Karlova
3 Sahl'il Top� Alay1 Rlibe
2 S1hhiye Boliigii F1rka Hastanesi Rlibe
2 F1rka Nakliyesi Rlibe

3-islimye Firkas1

11 islimiye Alay1 islimiye

32 Zaqra Alay1 Yeni Zaql'il
24 Kal'ildeniz Alay1 Burqaz
49 Yanbolu Alay1 Kllllaqac
6 Sahl'il Topcu Alay1 islimye
3 S1hhiye Biiliiqii F1rka Hastanesi islimye
3 F1rka Nakliyesi islimye

'30 Tanin, nr. 1458, 2 Ekim 1912, s. 4.

168
 4- �umnu F1rkas1
7 Paresalavi Alayi Sumnu
19 Sumnu Alay1 Sum nu
8 Permivedeski Alay1 Va ma
31 Vama Alay1 Silistre
5 Sahra Toocusu Sum nu
4 S1hhiye Boltiijii F1rka Hastanesi Sum nu
4 F1rka Nakliyesi Sum nu

5-Rusc;uk F1rkas1
2 iskarAlay1 Ruscuk
5 Tuna Alay1 Ruscuk
18 Pantera Alay1 T1mova
20 Dobric Alay1 T1mova
1 Sahra Toocu Alay1 T1mova
5 S1hhiye Boliiiiii Ve F1rka Hastanesi T1mova
5 F1rka Nakliyesi T1mova

6- Vidin F1rkas1
3 Vidin Alay1 Vidin
15 Lorn Alay1 Belgrat�k
30 Vera�e Alay1 Vera�e
36 Kozlidi Alay1 Rahoda
36 Sahra Topc;u Alay1 Vera�e
6 S1hhiye Boliigii F1rka Hastanesi Vera�e
6 F1rka Nakliyesi Vera�e

7- Dobnic;e F1rkas1
13 Dilo Alay1 Kostendil
26 Perzinik Alay1 Radomir
14 Makedonya Alay1 Dobni�e
22 Novakya Alay1 Semakut
7 Sahra Top�su Samakut
7 S1hhiye Boliigii F1rka Hastanesi Dobni�e

169
 8- Eski Zagra F1rkas1

10 Rodop Alayr Haskoy

30 �eynevo Alayr Trmova Vesminil
12 Balkan Alayr Eski Zagra
23 �rpka Alayr Krzan Irk
8 Sahra To�su Eski Zagra
8 Srhhiye Boliigii Frrka Hastanesi Eski Zagra
8 Frrka Nakliyesi Eski Zagra

9-Plevne F1rkas1
4 Polistrmovalki Alayr Plevne
17 Rumtevelki Alayr Plevne
23 Zi�tovi Alayr Zi�tovi
34 Turuyan Alayr Lof�a
9 Sahra Top� Alayr Savi
9 Srhhiye BolUgii E Frrka Hastanesi Plevne
9 Frrka Nakliyesi Trmova I

Bu firkalar Bulgaristan'm asd kadrol anm gastennektedir.

Bir de miifetti�lik dairesi ad edilen iir; mmtlka askeriyeye eklen­
m� t�kilatJ. vardir. Bunlar siivari livalan (tugay), hudut ooliik­
leri, istihkam taburlan ve sairden miirekkeptir.

Birinci siivari livas1, iir;ii Filibe'de biri de Lom'da olmak iizere

dart alaydan miit�ekkildir. Ur;iincii siivari Llvas1 Dobrir;, Rusr;uk
ve �umnu'da olmak iizere iir; alaydan olu�maktad1r. Ur;iincii sii­
vari livas1 Filibe, Yanbolu, Hiinnetli, islimye'de olmak iizere dart
alaydan ol�maktir.

170
 Bulgaristan'm Seferberlik Kuvveti
"Bulgaristan niifusu 4.100.001 idi. Bulgaristan'da askerlik
siiresi 26 ydd.I. iki sene muvazzafl1k, 18 sene ihtiyat ve 6 sene
de milislik soz konusudur. 1911 senesinde ahnan muvazzaf as­
keri 28.000, 1912 senesinde ise alman muvazzaf asker saylSl
27.ooo'dir. Alemdar Gazetesi'nde 1887 ydmdan 1910 ydma kadar
Bulgaristan'm askere ald1gi ihtiyat sayis1 yil yd verilmi11tir.1910
ydmda 27.000 ihtiyat askeri alm�tlr. Toplam her firkada 9 sahra
bataryas1 vard.Ir. 1911 biitc;esine gore Bulgar ordusu 72 tabur pi­
yade, 37 boliik siivari, 39 makineli tiifek takim1, 99 seri ate11li
bataryadan yani 3.757 zabit, 53.000 nefer ve 384 seri at�li top­
tan ibaretti". 131
Bulgar siivari vakt-i haz1rada on bir alay olup boliikler adedi
muhtelif oldugundan toplam 27 boliik etmektedir. Bulgar piya­
delerinin ellerindeki tiifenkler sekiz milimetre <;apmda manle­
her tiifegidir. B� fi11enk al1r ve seri ate11lidir. Manleherin bii­
yiik kusuru, at111 esnasmda hafif duman yakarak askerin yerini
belli etmesidir.
Bulgar mitralyozleri Osmanh mitralyozleri ile aymdir. Bul­
gar nefer elbisesi Osmanh elbisesinden biraz koyu toprak rengi
bir elbise olup efradm iic;te biri c;izmeli kundural1d1r. Geri kalan1
kendi evinden getirdigi <;anklan giyer. ihtiyatlara ve rediflere el­
bise yoktur. Yalmz hirer ceket ve 11apka vermi11lerdir. Kazma ve
kii rekleri ve <;ad1rlan Osmanh askerlerine nispeten azd.Ir. Bulgar
topc;ulan kismen seri at�li 75 milimetrelik Schneider bir kism1
da 88 milimetrelik eski krupp topland1r. Biitiin Bulgar toplan
824 kadardir. Bunun 456'i seri at�lidir.132

131 Alemdar, nr. 137-52, 4 Ekim 1912, s. 3.

132 Her sene Almanya da nE!iiredilen '1ubel senelik raporlan" adh biiyiik as­
keri takviminden ve Frans1z Erkan-1 Harbiye binb�tlanndan Alen Dii­
pen Bro'nun " 1912 Balkan Harbi"nden.

171
 Bulgar ordusu seferberlik esnasmda yedi misli c;ogalarak
350.000 nefer 3500 kilmc; ve 824 topu meydan harbine sevk
edebilir. Aynca 5o'si seri ate�li olmak i.izere 160 kadar agir topu
varsa da Osmanh ordusunun Edirne'deki agir toplannm adedi
ve kiymetinden daha a�ag1dadir. '33

Bulgaristan'm 1912 Ekim ayi itibariyle 290.000 ihtiyat as­

keri vardir. Bu askerlerin Seferberlik esnasmda 2 15.000 ile
220.000 arasmda oldugu tahmin edilmektedir. 17-20 y�lan ara­
smdaki genc;lerden yararlamlmas1 di.i�i.ini.ilmektedir. Son sene­
lerde silahaltma alman ve davet edilen efrat miktan 27.ooo'den
a�ag1 di.i�memekte ve daha da artmaktad1r. Bu i.ic; senelik efra­
dm ni.ooo askerden ibaret oldugu kabul edilebilir.

54 mustahii.z (koruyucu) tabur meydana getirecek efrat

mevcudunun miktan da 260.000, birinci sm1f ve geriye ka­
lan ikinci sm1f olmak i.izere 54.000 civarmdadir. Fakat bunlan
Bulgaristan'm silahaltmda tutmas1 mi.imki.in olamazd1. 144 mit­
ralyoz ve yukandaki kadroda gosterilmemi� olan kal'a ve cebel
toplan ilave edilmek i.izere 157 batarya top, 6.ooo mevcutlu si.i­
vari livalan haric; olmak i.izere Bulgaristan ilk seferberlik em­
rinde 300.000 ki�ilik bir orduyu bir hafta zarfinda silahaltmda
toplayabilir ve hudutlara sevk edebilirdi.134

Bulgaristan ordusunun dummunu gosteren haritada Bulgar

ordusunun i.ic; redif mi.ifetti�ligi mmtJ.kasma taksim edilen dokuz
firkadan ve i.ic; kolordudan ibaret oldugu belirtilmi�tir.135

Askeri giici.in haricinde Bulgaristan hi.iki.imeti ordunun mas­

raflanm kar�tlamak ic;in 50.000.000136 bir tahsisat ayirm1�tir.

133 Tanin, nr. 1593, 7 Mayis 1913, s. 3.

134 Tanin, nr. 1458, 2 Ekim 1912, s. 4.
135 Tanin, nr. 1462, 6 Ekim 1912, s. 1, Haritamn b�b�, "Bulgar Ordusunun
Vaz'ul-cey�i." bkz. Ek 2.
1J6
Para cinsi belirtilmemi�r.

172
Masraflara ka�1hk olmak iizere de 22.660.000 ve 1912 senesi
biit<;esine zam olunmak iizere i.000.000 ve biit<;eye zam ol­
mak iizerede 3.27i.ooo frankhk kismm1 talep etmek iizere bir
kanun haz1rlam1l?hr. Bu tahsisat Maliye Nezareti tarafmdan ka­
bul edilmil?tir.'37
Bulgaristan sefiri, Osmanh Devleti'nin seferberlik ilan et­
mesi iizerine dort Balkan iilkesinin de seferberlik ilan etmekte
zorunda kald1gm1 belirtmil?tir. Oysaki Osmanh basmmda Bal­
kan hiikiimetlerinin seferberlik ilan etmesi iizerine Osmanh
Devleti'nin de seferberlik ilan etmek zorunda kald1gi ifade edil­
mil?tir. Sefir Bulgaristan maliyesinin iyi oldugunu, ordu mev­
cutlannm 375.000138 oldugunu kaydetmil?tir. Belgrad'dan ah­
nan telgrafa gore, Balkan Hiikiimetleri birka<; giin i<;erisinde
Osmanh Hiikiimeti'ne Makedonya ve Arnavutluk'un bir kis­
mm1 talep etmek i<;in ii<; giin miihletli iiltimatom teblig edecek­
lerini Hariciye Nezareti bildirmil?lerdi.139 <;etelerin Selanik'te,
Arnavutluk'ta140 att1g1 bombalann hedefine ulal?hgi anlal?Ilmak­
tad1r. Tanin Gazetesi, "Bir taraftan harpten bahsediyoruz. Di­
ger taraftan sulhten. Balkan hiikiimetleri ile olan ilil?kilerimizi
birinci siraya al1rken, bizi bir ytld1r ugral?hran meseleyi unutur
olduk. Balkanlar ne kadar onemli olursa olsun, Trablusgarp'ta
gosterdigimiz l?eref ve haysiyet Balkanlar'dan al?agi olamaz. Bu­
giin Balkan Harbi'nden ne kadar bahsediyorsak, Trablusgarp'taki

137 Tanin, nr. 1463, 7 Ekim 1912, s. 2.

138 Tanin, nr. 1459, 3 Ekim 1912, s. 2, 375 ooo sayismm arkasma soru �a­
reti konmu�r. Tanin Gazetesi bu rakamm fazla oldugunu gostermek
ic;in ooyle bir uygulamaya gitmiij: olabilir. Bulgar ordusunun kuweti hak­
londa bkz. ikdam, nr. 5620, 14 Ekim 1912, s. 1, Tanzimat, nr. 380, 14
Ekim 1912, s. 2.
'39 Tanin, nr. 1461, 5 Ekim 1912, s. 1, Sav�a Dogru.
14° Beyanii'l Hak, nr. 179, 14 Ekim 1912, s. 3138-3140.

173
sulhten o kadar ciddiyet ve ehemmiyetle bahsetmemiz icap eder.
Balkan muharebesi hi<;bir zaman Trablusgarp'1 ihmal etmeye bir
sebep olamaz"141 ifadeleriyle her iki cephede de mi.icadele edil­
mesi gerektigini vurgulam1�tir.

141 Tanin, nr. 1462, 6 Ekim 1912, s. 1, Harp ve Sulh.

174
 Karadag'm Sava� Haz1rh klan

Avrupa Basmmdaki Haberlerin

Hariciye Nezareti Tarafmdan Degerlendirilmesi
Osmanh Devleti'nden 1878 Berlin Antl�mas1 ile baF;Ims12h­
F;Im kazanan Karadag Devleti kil<;ilk bir cografyaya ve az bir nil­
fusa ragmen Osmanh Devleti'ne kar�1 aldigi taVIr ve toprak is­
tekleri Balkan Sava�lan'na kadar devam etm�tir. Karadaghlar,
dilzenli denebilecek bir orduya sahip olmayan, daha <;ok mali­
sorlerden olu�an silahh gruplarla Osmanh Devleti Sll1Ir boyla­
nna saldinlar diizenlemi�lerdir. Osmanl1 Devleti'nden almak is­
tedikleri toprak par<;as1 daha <;ok giiniimi.iz itibariyle Arnavutluk
s1mrlan i<;erisinde bulunan i�kodra �ehriydi. Bu ama<;la Karadag,
Osmanh Devleti'ne �1 miicadeleye girmi�tir. Bu miicadele II.
M�rutiyet ilan edildikten sonra daha da artm�br. Karadag'1 bu
konuda cesaretlendiren hususlar ise, Bulgaristan'm bagimsizh­
F;Inm kabul edilmesi, Bosna Hersek'in Avusturya'ya biraktlmas1,
Girit Adas1'run Yunanistan'a ilhakmm m�rutiyet yonetimi tara­
fmdan kabul edilmesi gibi geli�melerdi.
1912 y1h Haziran ayma gelindiginde, Karadag Hiikiimeti'nin
de Osmanh Devleti'nden istedigi topraklan alabilmek i<;in sav�
hazirhgi i<;erisinde bulundugu, bu hazirhklara ka�1 gerekli ted­
birlerin ahnmas1 gerektigi ve Karadag'm mali s11ontI i<;erisinde ol­
dugu ve Osmanh Hiikii meti'nin gerekli tedbirleri almas1 gerektigi
Hariciye Nezareti tarafmdan vurgulanm�ar.142 Bu sirada Berlin'de

142 BOA, HRSYS. 146/27 (19.06.1912).

175
c;ikan Do<;e Tags Zeitung Gazetesi, istanbul muharriri "Fon
�akan"m yazchgi makale terciime edilmi�tir. Burada, Karadag'm
malisorleriyle beraber Osmanh Hiikiimeti'ne ka�1 ald1gi tavir ve
hareket, 1875 senesindeki tavir ve hareketine benzetilmekteydi.
0 tarihte Hersekliler "Osmanh boyundurugu" aleyhine isyan et­
mi�ler, o zaman da Karadag isyan gi�iminde bulunmu�tu. is­
yamn hezimete ugramasma miiteakip, Avusturya'nm da olanlari
zamana b1rakmas1, bu sayede gii c;lenen ana�i iizerine, Karadag­
ltlar, biiyii k devletlere notalar gondererek isyanlannm hakli ol­
dugunu, Biiyiik devletlerin de isyanlann hakl1hgirn gormesini,
boylece Osman11 Hiikiimeti'ne verdikleri vergiden muaf edilme­
lerini talep etmi�lerdi.143

Karadag Kraliyet Hiikiimeti'nin talebi, Osmanh Devleti'nden

1875 senesindeki isteginin ayms1dir. Hersek ayaklanmasmm er­
tesi senesi yani 1876 ytlmda Karadag, 1877 senesinde Sirbistan ve
Rusya devletleri, Osmanh Devleti'ne harp ilan etmi�lerdir. 1911
ytl1 Temmuz aymdaki Arnavutluk meselesi de 1875 ytlmda mey­
dana gelen olaylara benzemektedir. Bu olaylar iizerine Rusya
Hiikiimeti'nin teblig ettigi nota, asileri ve miittefikleri olan Kara­
daghlari bir takun tatl1 iimitlere dii�iirdii. Rusya'mn kendilerini
koruyacagi d�iincesine kaptldilar. Diger taraftan, ingilizler'in de,
Osmanh Devleti'ni koruyacaklari ve himaye edecekleri haklandaki
vaatlerinin sozden ibaret oldugu Osman11 Devleti tarafmdan an­
l�tlmu;;tir. Aynca, ingilizler'in, Tiirkiye'nin zaranna olacakbir ta­
kun yerler ahna niyetinde oldugu da belirtilmi�tir. Bu vesileyle,
vuku bulan siyasi nasihatlere ve dii�mana ka�1 iyi dii�iinillerek
tavir almmas1 gerektigi vurgulanmu;;tir. •44

Karadag tarafmdan 6zel gorevli olarak Petersburg'a gonderi­

len Karadag murahhas1, 1 Temmuz 1911 tarihinde, Petersburg'da

143 BOA, HRSYS. 147/23 (01.07.1911).

144 Aym yer.
Roskoya Silodo Gazetesi yazanna deme<; vermi§tir. Demec;te;
"Rusya, Avusturya ve italya hiikiimetlerinin Arnavutluk'un ah­
val ve vaziyetinden memnun olmadtl<lanm ve bu memnuniyet­
sizliklerini Bab1ali'ye bildirdiklerini i::i grendim. Yukanda bahse­
dilen devletlerin Osmanh Hiikiimeti'ni Arnavutluk'taki suret ve
tariz hareketinden dolayi birlikte protesto etmeleri tesirli olacak­
t:Ir. Aksi takdirde 300.000 Arnavut ayaklanacak ve silahlanacak­
t:Ir. Paraya o kadar ihtiyac; yoktur. �i::iyle ki en fakir Arnavut ai­
leleri bile ihtilal komitesine iizerlerine dii§en yard1m1 yap1yorlar.
Bundan ba§ka Arnavutlar'a, ingiltere ve Amerika'dan pek c;ok
para geliyor. Rusya Hariciye Nazm vekiline ayaklanmamn mii­
kemmel bir surette tertip edildigini anlatt1m"q5 demek suretiyle
Arnavutlar'm durumu izah edilmi§tir. Burada dikkat edilmesi ge­
reken husus Rusya, Avusturya ve italya devletlerinin Arnavutlar'1,
Osmanh Devleti'ne kar§l ayakland.Irma giri§imleridir. Aynca
Arnavutlar'a ingiltere'den ve Amerika'dan para gelmesi biiyiik
devletlerin Arnavutlar'1 Osmanh Devleti'nden ayirma projeleri­
nin bir yans1mas1 olarak degerlendirilebilir. Garp Ordusu Komu­
tam Hasan Rlza Pa§a, i§kodra Savunmas1 esnasmda Arnavut Di­
rac; Mebusu Esad Toptani'yi ziyaret etmi§, ziyaretten di::inerken
Hasan Riza Pa§a, Esad Toptani'nin evinin i::iniinde suikasta ug­
raml§t:lr. Daha sonra Esad Toptani i§kodra Savunma Komutam
olmU§ Karadaghlara kal-§1 miicadele etmi§ ancak 23 Nisan 1913
tarihinde 20.000 askeri ile teslim olmU§tur.
Arnavutluk Berliz Tamilat Gazetesi'nin 29 Haziran 1911 ta­
rihli niishasma gore; <;etine Sefiri Sadrettin Bey'in Podgoric;a da
Karadaghlarla yaptJ.g1 gi::i�melerden bir netice almmad1g1 ve
Arnavutlar'm, Osmanhlar'a katiyen itaat etrneyeceklerinin an­
la§tld1gi bildirilrni.§tir. Bu konuda Karadag i::izel gi::irevli memuru
Miyo§koric;, Rusya Hariciye Nazm Vekili Neratof vas1tas1yla <;ar

145 Aym yer.

177
nezdinde icra edilen gori.i�melerdeki astl karann Tevfik Sara)'l ta­
rafmdan verilecegini ifade etmi�tir.146

Paris'te <;OOm Matin Gazetesi, Viyana'dan alcbgi 28 Haziran

1912 tarihli niishasmm terciimesine gore;"Avusturya-Macaristan
Devleti, Arnavutlar'a, Osmanh Hiikiimeti'ne gore daha iyi davra­
narak isteklerini yerine getiriyordu." Venir Elkamanya <.;atunig
Gazetesi'nde yer alan, "Arnavutluk meselesi ciddi bir mahiyet ala­
cagmdan Babifili Hiikiimeti ic;in ho� olmayan neticeler dogurabile­
cektir. Osmanh Devleti tarafmdan Arnavutlar'a miidahale edilmesi
halinde Osmanh Devleti Arnavut halkim anlamal1dir." ifadeleri as­
lmda Arnavutluk hakkinda Osmanh Devleti'nin yapabilecegi fazla bir
�eyin kalmacbguu gostermektedir. Neue Freie Presse Gazetesi'nin
ise ac;iktan ac;1ga Arnavutlar'dan yanm vergi ahnmas1 gerektigini
soylemesi manidardrr. Aynca bu gazete,"Bab1fili'nin karars1zhgin­
dan ve imha politikasmdan dola)'l Kosova'da bulunan unsurlar ara­
smda olumsuz havamn ol�tugunu ima etmektedir."147

Yukaridaki gazete yorumlanndan ve yazdarmdan da anla­

�tlacagi iizere, Arnavutluk meselesine biiyiik devletler el atm1�,
Arnavutluk'un Osmanh Devleti'ne ka�1 olan hareketleri biiyiik
devletler tarafmdan desteklenme yoluna gidilmi�, aynca diinya­
run c;�itli iilkelerinden bu iilkeye para gonderilmeye ba�lanm1�­
tir. Karadag Devleti ise Arnavutluk'ta c;ikan isyanlan destekleye­
rek kendisine bir pay c;ikarmaya c;al�m�, istedigi yerleri alabilmek
ic;in ooyle bir giri�imde bulunmu�tur.

Avrupa'daki her devlet c;ikarlari dogrultusunda hareket etmi�­

tir. ingiltere ise Balkanlar'da statiikonun korunmasmdan yana ha­
reket etm�tir. Londra'da n�redilen Zist (Ziiset) Gazetesi ve baz1
Avrupa gazeteleri Makedonya'da �ikhk c;ikacagiru y�larcbr.
Bu gazetelerde c;ikan haberlerde Karadag'm, Balkanlar'da asa�in

146 Aym yer.

147 Aym yer.
saglanmas1 konusunda sorun <yikarmayacagi ifade edilm�, de­
lil olarak da askerlerini terhis etmesi gosterilmi�tir. Ancak Kara­
dag Devleti'nin istedigi takdir de bu askerleri iki giin i<;erisinde
geri toplayabilecegi yaztlmi�tir.'48 Avrupa basmmda Karadag'm,
Balkanlar'daki asayi�i katloda bulunacagi yoniinde haberler <y1k­
m1�, Karadag askerlerinin bir lasrmm terhis e� ancak, Osmanh
Devleti hududundaki <;atUlmalar devam etm�tir.149

Geliimeler Ka111smda
italya'mn Tutumu ve Rus Diplomatm Beyanat1
Karadag, Osmanh hududuna saldmlara b�l�tI. Le Temps
Gazetesi Roma muhabirine gore; "italya Devleti, Osmanh Devleti
ile sava� halinde olmasma ragmen Karadag Devleti'ne, Osmanh
Devleti ile sava�1 tavsiye etmemekte, diger biiyiik devletler gibi
statiikonun korunmas1 konusunda tavsiyede bulunmaktachr. An­
cak Avusturya'nm zemin haz1rlad1gi bu kan�1khgi gidermek i<;in,
italya ve Rusya'nm tavsiyeleri <;etine'de, Almanya ve ingiltere'nin
tavsiyeleri ise istanbul'da etkili olabilir. Buna ragmen Tiirkiye ve
Karadag arasmda meydana gelecek anla�mazhklann diger dev­
letleri de etldleyecegi tahmin edilmektedir. <;Unkii Balkan dev­
letlerinden birisi Tiirkiye'ye ka�1 yiiriidiigii zaman, diger Balkan
devletlerinin de bunu takip edecegi muhakkaktir." •s0
Le Temps Gazetesi muhabirinin degerlendirmesinde; "Avrupa
devletleri bu sebepten dolayi Sofya, Belgrat ve Atina'da t�ebbiis­
lerde bulunrnu�lardir. Roma'ya gelen haberlere gore Bulgaristan,
S1rbistan ve Karadag arasmda bir antl�ma imz.alanchgi bu ii<; dev­
letin Tiirkiye'ye �1 harekete hazir oldugu anl�tlmaktachr. Ka­
radag Hiikiimeti'nin 1911 senesi Arnavutluk isyarundan beri asabi

148 jktiham, nr.70, 5 Mayis 1912, s. 2-3.

149 Sabah, nr. 8134, 12 Mayis 1912, s. 2.
•so
jkdam, nr. 5559, 12 �stos 1912, s. 4.

179
oldugu, italya'nm on bir aydan beri Tiirkiye ile sava1?masmdan
dolayi ve italyanlar'm Osmanh adalanna hiicum etmemesi dola­
yis1yla Kral Nikola'mn bundan ho1?nut olmadigi bildiriliyor. Ka­
radag Devleti, Osmanh-italyan Sava1?1 esnasmda Tiirkiye'ye ka�1
bir saldmda bulunamad1gi i<;in hiddetleniyor"151 ifadeleriyle eger
bir Balkan hiikiimetiyle bir sava1? ba1?lad1gmda diger Balkan dev­
letlerinin de bu sava1?a kattlacagi vurgulanm11?tlr.

Karadag cephesinde durum boyle iken bir Rus diplomat

Neue Freie Presse Gazetesi yazarlanndan birisine, 1912 Agus­
tos ayinm ortalanna dogru verdigi beyanata gore; "Balkan dev­
letleri arasmda meydana gelecek kan1?1khktan endi1?e duymakta­
yiz. Ge<;en sene Rusya Hariciye Nezareti, Karadag Hiikiimeti'ne
sm1rlardaki kan1?1khklann devam etmemesi i<;in vasiyetlerde bu­
lunmu1?tu. Bu sayede ge<;en yil Karadag ile Tiirkiye arasmda s1-
mrlarda <;arpl1?malar olmam11?tl. Rusya Hiikiimeti, Karadag ve
Tiirkiye'ye siikfmun korunmas1 konusunda vasiyette bulunmu1?­
tur. Osmanh el<;isinin, <;etine'den uzakla1?mas1 vahim bir hadise
olarak telakki edilemez. Tiirkler'in boyle bir harekette bulunma­
lannm nedeni, Karadaghlan mevkiinin onemini daha ciddi bir
1?ekilde muhakeme etmeye sevk etmektedir. Fakat meydana ge­
lecek bir kan1?ikl1k Tiirkiye'nin ve Karadag Devleti'nin faydasma
degildir"152 sozleriyle bir nevi Rusya'nm statiikonun korunmas1
taraftan oldugu gosterilmeye <;al11?ilm11?lardir.

Rus diplomat yine "Kral Nikola ge<;en yil kan1?1khklar zama­

nmda feraset gostermi1?, kari1?ikl1ga meydan vermemi1?ti. Bugiin
dahi aym duracagina �iiphe yoktur. Dersaadet'ten gelen haber­
lerde, Tiirkiye'nin harekete taraftar olmad1guu gosteriyor. Bugiinkii
m�gul durumdan kurtulmak <;aresini herkesten ewel Karadag
Kral1 bulacaktir. Meselenin bu �ekilde <;Oziilmesi Petersburg'da

15 1 ikdam, nr. 5559, 12 Agustos 1912, s. 4.

1s2
ikdam, nr. 5560, 13 Agustos 1912, s. 2.

180
arzu ve limit edilmektedir"153 beyanatm1 vermi§tir. Rus diploma­
tm bu §ekilde beyanat vermesine ragmen Karadag'da asker:i sev­
kiyatlar artmI§tl.r. Rusya'nm Karadag iizerinde etkisinin artik es­
kisi kadar olmad1g1 anla§Ilmaktadir.

Karadag'm Osmanh Smmna Asker Y1gmas1

Karadag Hiikiimeti'nin Agustos aymm b�mdan beri tekrar
askerlerini smITlara yigmaya ba§lamas1 iizerine, Osrnanh Devleti
<;etine Maslahatgiizarhgi tahdit ve hudut kornisyonu reisi Erkan-1
harp Kayrnakarnlanndan Ali Riza Bey, askeri yigmak hakkmda,
Karadag Hiikiirneti'nden izahat istemi§tir. Karadag Krah Nikola
rnaslahatgiizara verdigi cevapta bunu kendi suurlanm korumak
maksad1yla yaptiklanm, kendi murahha slan arasmda bir pro­
tokol yap1p bunu Osmanh Devleti'ne gonderdiklerini ancak Os­
manl1 Devleti'nden bu protokol kar§tl1gmda bir cevap alarnadik­
lanm belirtmi§tir. 154

Karadag, Bab1fili'den bir haber alarnaymca bu dwurn Karadag'da

kotii bir tesir uyandmm§tlr. Ali Riza Bey bu durumu Bab1ali'ye
bildinni§ daha sonra konu Meclis-i Viikela'da gOiii�iilmii§tiir. Ka­
radag Hiikiirneti'nin maslahatgiizan Mosyo Palaminat;, Bab1fili'ye
gelerek, Hariciye Miist�an Ohannes Beyle bir miiddet Karadag
hududunda meydana gelen olaylara dair konu§mu�lardir.155 Os­
manh Hiikiimeti'nde tarn da siyasi t;eki§melerin zirveye ula§tJ.g1
bir donemde Karadag tarafmdan gonderilen protokoliin deger­
lendirilernemesi veya gecikmi§ olmas1, olagan bir durum olarak
kar§tlanmahdir.

Karadag Devleti, Osrnanh Devleti'nin suurlanm tehdit ettigini

bahane ederek, Biiyiik Devletlerin <;etine sefirlerine bir rnuhtira

153 Aym yer.

'54 jkdam, nr. 5562, 15 Agustos 1912, s. 1, Karadag'm Vaziyeti.
155 Aym yer, s. i.

181
 verm�tir. Biiyi.ik Devletler, Karadag Hiikiimeti'nin notas1m dik­
kate alarak, smirda her iki devlet murahhaslan arasmda tetkikat
yaptlchguu soyle�lerdir. Yalruz, istanbul'daki Rusya Sefiri M&yo
Dugirsen, Rusya'dan aldigi talimata gore, smir meselesinin biran
once halledilmesini Osmanh Hiikiimeti Hariciye Nezareti'nden
talep etmi�tir. '56
Diger taraftan eski Karadag vekillerinden Mosyo Tomano­
vic;, bir Avustmya gazetesine verdigi demec;te, ''Tiirkiye, Kara­
dag hududuna takviye ettigi askerlerini geri c;ekmezse, Karadag
Hiikiimeti'nin ba�m korunmasma kefil olamayacagm1, bu bir
harbe neden oldugunda geri donemeyeceklerini" belirtmi�tir.
Avustmya-Macaristan Hiikiimeti, Osmanh Karadag hududundaki
c;a�madan dolayi, kendi hududuna asker yigmaya b�lami�hr. '57
Klsa bir siire sonra Osmanh-Karadag smmnda c;atI�malar
meydana gehneye b�laJllli?br. Karadag ve Bulgaristan'm Osmanh
Devleti'ne kar�1 ortak taktigi, smirlara tecaviizde bulunmalan ya
da smirlara asker yigmalan durumunda, buna ka�tl1k, Osmanh
Devleti'nin de tedbir amac;h s1mrlara asker sevk etmesiyle, sanki
Osmanh Devleti'nin bu devletlere sava� ac;acakm� gibi bir intiba
uyandirmaktI. Biiyi.ik Devletler de Karadag ve Bulgaristan Dev­
letlerinin bu tutumlanna destek verm�lerdir. Bu sirada basmda,
Osmanh Devleti'nin s1mrlarda tatbikat yaphg1 ve asker yigd1gi
�eklinde haberlerin c;Ikmas1, Osmanh Hiikiimeti'ni tedbir almaya
zorlam1�tI. Basmda c;ikan askeri tatbikat ve sevkiyat haberlerinin
Avrupa'da kotii tesir b1rakmasmdan dolayi, Osmanh Hiikiimeti
bu tiir haberleri yasaklam1�tI. •58
\,

Suur c;a�malarmm b�lamas1 i.izerine Karadag slillra top sevk

etmeye b�lam�tir. <;at1�malann yogun oldugu yer de, Berane'de

156 ikdam, nr. 5564, 17 Agustos 1912, s. 1.

157 Aym yer, s. 1.
158 BOA, MV.169/49 (19.L1330/oi.10.1912).

182
Arnavutlar ile Hristiyanlar arasmda <;at�ma <;ikm�, Osmanh Dev­
leti miidahale etmek zorunda kalm1�tir. Hristiyan ailelerinin bir
kism1 Karadag'a s1gmmak zorunda kalm1�larchr. <;ati�malar ke­
silmemi� daha da devam etm�tir.159 Osmanh gii<;leri, Karadagh­
lardan Berane kasabasm1 geri alm1�, ancak Karadaghlann saldi­
nlan aral1klarla devam etmi�tir.160

Gazetelerde yer alan haberlerde, Karadag smmndaki <;atl�­

malarla ilgili <;eli�kili bilgiler verilmekteydi. Sabah Gazetesi'nde,
Karadaghlann sm1r saldmlanna <lair istihbaratin dogru olma­
d1gi, siikllnun saglandiF;I161 yolunda haberler yer alrrken, Hikmet
Gazetesi'nde Karadaghlarm Berane kasabasma saldrrdiklan, 162 Be­
rane halkinm Osmanh jandarmas1 ile birlikte ka�1 koydugu ha­
berlerine yer verilmektedir. Osmanh gazetelerinde ooyle <;eli�kili
haberlerin <;Ikmasmm nedeni, haberi ald1klan gazetelerden kay­
naklanmaktad1r. Haber kaynagi olan Avrupa gazetelerinin hangi
iilkede <;1ktIF;lm bakmak ve bu gazetelerinin, kendi devletinin go­
rii�iinii yans1tip, yans1tmadiF;Im degerlendirmek gerekmektedir.
Viyana'da n�redilen bir gazeteye beyanat veren Karadag vekili
Mosyo Madininvi<;, iilkesinde Osmanh Devleti'ne ka�1 bir ayak­
lanmanm olmad1F;Im ve s1mrda 34.000 Karadag askerinin bu­
lunmad1F;Im beyan etrni�tir.163 Bu deme<;ler verilirken, Berlin'den
alman haberde Segaliserondasavi Gazetesi, Rusya'nm Ti.irkiye'ye
kar�1 Bulgaristan, Sirbistan ve Karadag'a yarchma hazir oldu­
gunu ve Balkanlar'da bir harbin <;Ikacaguu bahis konusu �tir.164
Rusya'nm Balkan Sa�1'na engel olamayacaguu anlaymca Balkan
devletlerini destekleme yoluna gitme karan aldigi anl�Ilmaktadir.

159 ikdam, nr. 5566, 19 Agustos 1912, s. 1.

i6o
Sabah, nr. 8235, 22 Agustos 1912, s. 1.
161 Sabah, nr. 8238, 25 Agustos 1912, s. 1.
162 Hikmet, nr. 20, 20 Agustos 1912, s. 1.
163 Tanin, nr. 1424, 26 Agustos 1912, s. 3.
164 Tanin, nr. 1423, 25 Agustos 1912, s. 3.
 Haridye Nazin Gabriel Noradunkyan Efendi'nin Beyanat1
Hariciye Nazm Noradunkyan Efendi, Daily Telegraph Gaze­
tesi istanbul muhabirine beyanat vermi�tir. Beyanat �oyleydi:

Muhabir: Karadag ile olan mi.inasebet hakkmda ne fikirde­

siniz. Endi�e duyuyor musunuz?

Noradunkyan Efendi: "�i.iphesiz Berane'de yakm zamanda

Karadaghlar tarafmdan oldukc;a vahim taanuzat oldu. Bu olan­
lann, Hristiyanlar'm katledilmesi i.izerine husule geldigi soyleni­
yor. Bu hususta biraz tereddi.itliiyiim. <;i.inkii Berane civannda
Mi.isli.imanlar ki.ic;i.ik bir ekalliyet (azmhk) te�kil ederler. Herhalde
si.ikG.n ve asayi�i temin edecegiz. Gec;en sene Arnavutluk seferinde
bulunan Cavid Pa�a lazun olan kuwetler mahallinde bu �ekavete
tetkikatta bulunarak bize rapor yollayarak- eger varsa- memuru­
muzun haksizhklanm c;Ikarrnaya memur edilm�tir.

Karadag'dan fazla kuwetimiz olmasma ragmen, ba�ka mev­

kilerde itidalli davramyorsak bunun kimse zaafimizdan kaynak­
land1gm1 zannetmesin. Karadag Hi.iki.imeti hudut protokoli.ini.in
heni.iz Osmanh Devleti tarafmdan imza edilmedigini soyli.iyor.
Abdi.ilhamid zamanmda Y1ld1z Sarayi'nda yazilan bu protokol
hic;bir zaman Bab1ali tarafmdan kabul edilmemi�tir. �imdi talep
ettikleri bu protokoli.in tasdiki, gerek Osmanh Devleti ac;1smdan
gerekse Karadag Hi.ikiimeti nazannda vakitsiz olacakhr. Bu pro­
tokolle Karadag Hi.iki.imeti Arnavutluk'tan epeyce bir arazi par­
c;as1 temin ediyor.

Karadag'm her �eyi begenmeyen davram�ta bulunmasmda

bir fayda tasavvur edemiyorum.

Bize gelince: Arnavutluk'ta galeyan (Kaynama) devam eder­

ken boyle bir protokolii tasdik etmek tabii bizim ak11m1zdan gec;­
mez. B�ka bir cihet-i itilaf olup olmad1i1;1m di.i�i.indi.im. Mi.i�ki.i­
lahn yakmda yatI�acagim i.imit ediyorum.
 Bizim tavsiyemiz Karadag'a Avrupa tarafmdan verilen tavsi­
yeler benim ic;in onemlidir. Zaten <;etine Hiikiimeti'nin bu ogiit­
leri dinleyecegini haber ald1m . "16s
Noradunkyan Efendi'nin Karadag'da olan her �eyden haber­
dar oldugu anl�tlmakla beraber, Karadag'm Avrupa devletleri ta­
rafmdan verilen ogiitleri dinleyecegini dii�iinmesi dikkat c;ekici­
dir. Bu beyanattan bir giin sonra 1912 Agustos aymm sonlanna
dogru Karadag Hariciye Nazm Garagovic; beyanat yaymlam1�hr.
Bu beyanatta: "Tiirkiye-Karadag hududunda vuku bulan son ha­
dise dolayis1yla asla sulh olmayacaktir. Tilrkler Karadag arazisini
i�gal etmeye devam ederlerse her �eyden korkulur"166 ifadeleri yer
alm1�hr. Bu beyanattan sonra Osmanl1 hududundaki sm1r kara­
kollanna Karadag saldmlan artm�,1 67 hatta smirdaki son hadise,
Karadag tarafmdan bir c;obanm siiriisiiyle Osmanl1 arazisine gir­
mesine miisaade edilmemesinden dolayi c;1kn11�tlr.168 Beyanattan
anla�tld1gi iizere Karadag Devleti, Osmanh Devleti'ne bir nevi sa­
v� ac;m�h. Noradunkyan Efendi'nin ise, c;ikacak bir sav� kar­
�1hk, sava�m c;1kmamas1 ic;in Avrupa11 Devletlerin, Karadag'a ve­
recegi nasihatleri tutacagina dair temennileri dii�iindiiriiciidiir.

Karadag Saldmlannm Artmas1

Karadaghlann, Osmanh Devleti sm1r koylerine saldmlan 10
Agustos 1912 tarihinden itibaren artmaya ba�lam�t:Ir. 12 Agus­
tos gecesi Karadagltlar Tevn�in Koyii 'niin kuzeyindeki ormanlan
165
Tanin, nr. 1424, 27 Agustos 1912, s. 3, Hariciye Nazm Noradunkyan
hakkmda detayh bilgi ii;in bkz. Ercan Karakoi;, "Osmanh Hariciyesinde
Bir Enneni Nazir: Gabriyel Noradunkyan Efendi."Uluslararas1 i�kiler
Akademik Dergisi, VII, sa)'I: 25 (Bahar 2010), s. 157-1n.
166
Tanin, nr. 1425, 28 Agustos 1912, s. 2.
167
Tanin, nr. 1426, 29 Agustos 1912, s. 3.
'68
Tanin, nr. 1427, 30 Agustos 1912, s. 3-4.

185
ii;;gal etmii;;ler gerek koye gerekse kaleye i;;iddetli atei;; a<;m1i;;lard1r.
Aym zamanda Karadaghlar Kasvadar Koyii ile Klrmiz1 Mai;; ara­
smdaki bOlgeye de saldirrnl1;ilar ancak bu saldinlar Osmanh gii<;le­
rinin gayretiyle geri piiskiirtiilmiii;;tiir. Karadaghlar yeni ifli;;a edi­
lerek Bosna ad1 verilen karakola da <;ok i;;iddetli saldin yapm11;ilar,
<;arp11;imalar ertesi sabah ikiye kadar devam etmii;;tir. Karadagh­
lann bundan bai;;ka Kurtac1 (Gavurtac1) Koyii civanndaki Mim­
<;ei;;te, Kizakh ve <;ukur karakollanna a<;hklan atei;; geceye kadar
devam etmii;;tir.
Bu olaylann artmas1, Karadag hududundaki tehdit iize­
rine, �ura-yi Devlet'te bir komisyon kurulmas1 kararlai;;tmlm1i;;­
tlr. Komisyonun Karadag tarafmdan yap1lan tehditleri arai;;trra­
cak bir rapor haz1rlamas1 ve rapora gore karar verilmesi gerektigi
vurgulanm1i;;t 1r.169 Olaylann artmas1 iizerine Dfilliliye Nazm Ce­
vat Pai;;a, Karadag Hududundaki Berane civannda asayii;;i sagla­
mak i<;in Berane'ye gitrnii;;tir. Berane hallo ile goriii;;meler yaptl­
nui;;, bunlann 4.473 niifus olup go<; etrne hazirhklannda olduklan
anlai;;Ilnui;;tir. 170
Karadagltlar Guvacilo.brii;; havalisinde bulunan Pei;;sete, KIZ­
dir ve <;ukur'daki karakollara atei;; etrnii;;ler Osmanh miifreze­
leri bu saldmlan piiskiirtmiii;;lerdir. Diger taraftan Karadagltlar
Senice'deki Osmanh karakoluna taanuz etmii;;lerse de bir muka­
bele gormemii;;lerdir . 171
Karadag bir taraftan saldmlan hizlandmrken, diger taraftan
savai;;m olmayacagi yolunda beyanatlar vermii;;tir. Bir nevi Avru­
pal1 devletlere hoi;; goriinmeye <;al1i;;m1i;;tir. Bu durumu Osmanl1
Devleti'ni oyalama taktigi olarak degerlendirmek miimkiindi.ir.
Karadag'da istanbul Gazetesi'nin ii;;kodra muhabiri; Onceki giin

'69 Tanin, nr. 1430, 2 Eyliil 1912.

17° Cenin, nr. 1432, 4 Eyliil 1912.
'71
Senin, nr.1433, s Eyliil 1912, s. 2.

186
Kral Nikola'mn Podgorii;a'ya gittigini, krahn yanmda Rusya'nm
<;etine sefiri oldugunu ve kralm sav� olmayacagim ve herkesin
i1?iyle m�gul olmas1 gerektigini soyledigini bildirmil?tir. Kral hu­
duttaki toplann c;ekildigini ve askerlerin terhis edildigini soyle­
mesine ragmen Karaniye, Gosine, Guruva, i1?kireli'de, Osmanh
vatand�1 olan malis6rlerden172 4.000 Arnavut'a Karadag tarafm­
dan silah ve miihimmat verilmil?tir. Bu silah daF;Itma meselesi ile
Karadag kralmm beyanatmm birbirini tutmad1gi Senin Gazetesi
tarafmdan ifade edilmil?tir. •73

Karadaghlann malisorlere silah dagitma meselesi, istan­

bul Hiikiimeti'nin gii ndemine almm11?tlr. Hariciye Nezareti'nden
Harbiye Nezareti'ne gonderilen raporda; 150 kadar malisoriin
Karadag'dan iki sistemli at�li tiifekleri almak ic;in Podgorii;a'ya
hareket ettigi bildirilmil?tir. 50 malisor de Andiriyac; civannda iki
sistemli tiifeklerle beraber goriilmiil? ve toplam 100 ki1?i olduklan
aynca Andiriyac;'a top sevk edildigine dair haberler almmI!?tlr.174

Bu meselenin ara1?hnlmas1 ic;in Bab1fili, Erkan-1 Harbiye mi­

ralaylarmdan (Albay) Ali Riza Bey'i gorevlendirmil?tir. Yaptlan tah­
kikat sonunda, Karadagltlann 62 y�ma kadar olanlan askere i;a­
girdigi, Osmanh hududu ic;inde bulunan malisor ahaliye verilmek
iizere silah dagitt1gi haberi almm11?tlr. Gec;en seneki Malisorler is­
yamnda Karadag'a iltica etmil? olan !?ale ve l?Ose malisorlerinin,
1912 Eyliil aymm b�mda geceleyin yiizer, iki�r yiiz nefer olarak
Podgorii;a'ya gelip silah alarak geri dondiikleri anla1?tlm11?hr. •75

Avusturya'nm emriyle Karadag'm Arnavutlar'a silah dagitngi

yoniindeki haberler iizerine bu meselenin dogrulugunu �hrmak

172 Malisor: Hristiyan Arnavutlar'a verilen genel isimdir. Bunlara Mirdita

ad1 da verilmi�ir; Sertoglu, a.g.e., s. 3482.
173 Senin, nr. 1435, 7 Eyliil 1912, s. 3.
174 BOA, HR.SYS. 152/9 (01.09.1912), Lef. 1.
175 BOA, HR.SYS. 152/9 (01.09.1912), Lef. 3.
i.izere Erkan-1 Harbiye Yi.izb�1s1 As1m Bey gorevlendirilm� ve ha­
zirlad1g1 rapor Harbiye Nezareti'ne gonderilmi�tir. Avusturya'mn
emriyle Karadag'm Arnavutlar'a silah dagitt1gi yoniindeki haber­
lerin dogru olmad1gi, Avusturya Hi.ikiimeti'nin bOyle bir gi�imde
bulunmayacagi ifade edil�tir. Karadaghlarm, Arnavutluk'a silah
dagit1p dagitrnadig1 konusuna gelince, Karadag Hiikiimeti, uzun
zamandan beri askeri kuvvetini (Petrestiya Moskotka) at�li si­
lahlarla tec;hiz etm�ti. Yardnn amac;h ve biiyiik bir miktarda olan
tek at�li (Astema Bradanga) ti.ifeklerini Malisorlere vermekte ol­
dugu ifade edilm�tir. Karadaghlann Osmanh Devleti'nde ya�a­
yan malisorlere silah dagitrnas1 ve buna engel olunamamas1 bu
bOlgede Osmanh Devleti'nin giic;siiz durumunu ortaya koymas1
ac;ismdan onemlidir.

Bu konuda Osmanh yetkilileri Karadag nezdinde gi�imlerde

bulunm�, ancak Karadag Hiikiimeti bunun dogru olmad1gm1
bildirmi�tir.176 Osmanh Hariciyesi tarafmdan Karadag ile Bulga­
ristan arasmda ittifak akd edilmek iizere oldugu vurgulanml';>br.177
Karadag smmnda meydana gelen olaylarm artmas1 iizerine
Dahiliye Nazm Ali Dani� Bey ile Hariciye Nazm Gabriel Nora­
dunkyan Efendi, Karadag maslahatgiizan ile bu konu hakkmda
konu�mu�lardir.17!! Bu donemde S1rbistan ve Bulgaristan hudut­
lannda da olaylar artmaya ba�lam1�tir.

Osmanh Hiikiimeti'nin iyi niyetli giri�imlerine ka�1hk, Ka­

radag Kral1, Neue Freie Presse Gazetesi'ne verdigi beyanatta:
"Balkanlar'daki durumun koti.iye gittigini, Malisorlerin yeniden
katledilmesiyle durum daha vahim bir hal almaktadir"179 demek­
teydi. Karadag Kral1 bir nevi Malisorlerinde koruyucusu oldu­
gunu ifade ediyordu. Diger taraftan Karadag Krah, Dolaburos

176 BOA, HR.SYS. 152/9 (oi.09.1912), Lef. 2.

177 BOA, HR.SYS. 152/9 (oi.09.1912), Lef. 4.
'711 Sabah, nr. 8254, 10 Eyliil 1912, s. 1.
'79 Tanin, nr. i446, 20 Eyliil 1912, s. 4.

188
Gazetesi'ne verdigi beyanatta: "Ben biiyiik Rusya'mn menfaatleri
yerine kiic;iik Karadag'm menfaatini tercih ederim " dem�tir. An­
cak Rusya'nm Balkanlar'da ban�m bozulmas1m istememesi iize­
rine, "bu istege Karadag tarafmdan itaat ve hiirmet olunacakti.."180
Karadag Krahnm Avusturya gazetesine sav� yoniinde beyanat ve­
rirken, Rus gazetesine ban� yoniinde demec;ler vermesi, Rusya'yi
bu konuda oyalamak olarak degerlendirilebilir. Bu haberlerin ga­
zetelerde yer almasma ragmen, Osmanh Hiikiimeti'nin hfila bu
i�in siyasi yonden c;oziilecegini dii�iinmesi, c;aresizligin ve giic;siiz­
liigun gostergesi olsa gerektir.

Karadag Ordusunun Vaziyeti

Karadag ordusu dart piyade fukasmdan olu�maktaych. 4 fuka
11 tugayi havi olup, 25 tabur piyade, 4 sabra bataryas1, 15 cebel
bataryas1, 4 obiis bataryas1, 4 tabur istihkfun kitas1, 5 tabur nak­
liyeden ibaretti.

Bu te�kilat Karadag'm biitiin kuwetini gostermekteydi. Ha­

zirda birkac; kita asker silahalbnda bulunuyordu. Birinci kita
Podgoric;a'da, ikinci fuka Kola�in'de, iic;iincii firka N�ik'te, Dor­
diincii firka <;etine'de bulunmaktayd1. Piyade taburlannm toplam1
54 idi . Her tabur, 4 ile 8 boliikten olu�maktayd1. Taburlann mev­
cudu 400 ile 800 ki�i arasmda degi�mekteydi. Karadag'da bir se­
ferberlik ilan edildigi zaman 70 ya�ma kadar eli silah tutan her­
kes silahaltma alll1lrd1. Bunun ortalama toplam1 da 45.000 �ilik
bir kuweti t�kil etrnekteydi.181

Karadag'm diizenli siivarisi yoktu. Atl1 olan efrat, atl1 piyade

s1fabyla istihdam edilirdi. Birkac; ytl ewel <;etine'de piyadeler ic;in
harbiye mektebi de ac;tlm�b. Bu okula devam edenler kiic;iik za­
bitanlan olu�turmaktaych. Okula devarn eden ogrenciler okuldan

180 Tanin, nr. 1451, 25 Eyliil 1912, s. 3.

181 Tanin, nr. 1458, 2 Ekim 1912, s. 4; ikdam, nr. 5617, 11 Ekim 1912, s. 2.
tegmen diplomas1yla mezun olurlardi. N�ik'te ise topc;u subayi
yeti�tirmek ic;in bir okul vard1. 1 82
Karadag'm silahlanmn geneli Rus yap1miyd.I. 30.000 adet
tek atl�h, 30.000 verandah sistemde, 20.000 muhtelif sistem­
lerde, 20.000 tane de yeni silah olmak iizere, KaradagWar top­
lam 100.000 tiifege sahipti. 100.000 tiifegin 38.000 adeti c;ift
atJ.�hydi. 40.000 kasatura ve Yatagan c;akis1 mevcuttu. To� as­
kerleri 5, 7 ve 8 santimetrelik sabra ve obiis toplan ile 40 adet
kale toplanyla donattlm1�tJ..
Karadag Hiikiimeti'nde askerlik zorunluydu. Askerlik ya�1,
18'den 65 y�ma kadard.I. Askerlik siiresi, 20 ile 40 y�ma kadar
birinci sllllf mustahfiz, 18 ile 20 y�ma kadar ikinci suuf mustahhz,
45 ile 60 y�ma kadar da iic;iincii sm1f mustahfiz �klindeydi. 1 83

Karadag Devleti'nin Genel Yap1s1

<;ar Negora tarafmdan kuruldugu kabul edilen Karadag 1910
yilma kadar bir prenslik iken, 1910 yilmm Agustos ayinda kralhk
olmu�tur. Yiizolc;iimii 9.080 kilometreydi. Niifusu 250.000 ki�i
olup, kilometre b�ma 27 ki�i dii�mekteydi.
Niifusun yakl�ik 14.ooo'ini Miisliiman, 223.000 �isini Or­
todoks, 12.500 �isini Katolikler olu�turmaktayd1. Yurt d.I�mda
�ayan Karadaghlann niifusu 20.000 civarmda olup, bunlar Os­
man11, Avusturya, Rusya, Srrbistan birc;ogu ise Amerika'da ya�a­
maktayd.I. San Francisco ve iskenderiye gibi �ehirlerde ya�ayan
Karadaghlar da vardi.
Karadag Hiikiimeti'nin b�kenti <;etine'dir. <;etine'nin asker­
ler dfiltll niifusu 4.300, m�hur �ehirlerinden olan Podgoric;a'da
1.053, N�ik'te 3.875, Dolsigne'de 5.071, Antievray'da 2.317,

182
ikdam, nr. 5617, 11 Ekim 1912, s. 2.
183
Aym yer, s. 2.

190
Yanago�'ta i.890, Ribaka'da i.557, Daniloograt'ta 1 .125 �i ya­
�amaktayd1.

Karadag Hiikiimeti'nin geliri, 2.980.000 kuron(bir kuron bir

frank � santimdi), gideri ise 2.888.893 kuron olup bu miktann
200.000 kuronu askeri masraflara harcanmaktaydJ.'1:4 ikdam Ga­
zetesi tarafmdan Karadag'la harp ba�ladiktan sonra Karadag Hii­
kiimeti ile ilgili bilgiler gazete vas1tas1yla halkla payla�dm�t1r.

Karadag ordusu hazir oldugu zaman Birinci <;etine, ikinci Pod­

gori<;e, U<;iincii Nifil;; ik, Dordilncil Kol�in fi.rkalanndan ibarettir.
1 ve 3 fi.rkalar il<;er livah, digeri iki livahdir. Llvalann taburlarm
sayis1 muhteliftir. Karadag toplam 54 tabur asker <;1kanr.

Karadag'm daimi ordusu yoktur. Yalmz talim kadrosu var­

dir. Ve her sene 25 y�ma gelen Karadagltlar bu talim kadrola­
nnda dorder ay talim goriirler.

Karadag 180 bin liralik umumi biit<;esinden 13 bin lira kadar

bir parayi askeriyesi i<;in harcar. Ve seferde 272 bin niifusundan
27.000 ile 30.000 kadar asker <;ikarabilir. italyan Veron model­
leri seri at�li sahra yine aym modellerden seri ate�li cebel batar­
yas1 vardir ki bundan b�ka italyan ve Moskof olarak altim� ka­
dar eski obiis havan ve adi top vard1r. Her Karadagl1 18 y�mdan
62 y�ma kadar asker olarak kabul edilmektedir.18s

•84 Ayru yer, s. 2.

'85 Tanin, nr. 1595, 9 Mayis 1913, s. 3.

191
 S1rbistan'm Sava� Haz1 rhklan

Sirp-Osmanh ili�kileri
Uzun bir donem Osmanh Devleti'nin bir parc;as1 olan S1r­
bistan, 1389 I. Kosova Sava:;;1 ile Osmanh Devleti'ne katdm1:;;t1.
Sirbistan, Orta Avrupa seferlerinin ana iislerinden birisini olu:;;­
turmu:;;, Kanuni Sultan Siileyman doneminde Belgrat'm almma­
s1yla tamamen Osmanh Devleti'nin eline ge<;mi:;;ti . S1rplar'm Slav
asdh olmalanndan dolayi Osmanh Devleti'nin Avrupa'dan <;ekil­
digi donemlerde S1rplar, Rusya tarafmdan himaye edilmeye ba:;;­
lanm1:;;tir.
S1rplar 1789 Fransiz ihtilali'nden sonra Osmanh Devleti s1-
rurlan i<;erisinde ayaklanan ilk azmhk olmu:;;tur. Bu ayaklanma
siireci 1804'te Kara Yorgi onderliginde ba:;;lam1:;;tir. 1812 Biikre:;;,
1829 Eclirne antla:;;malanyla Osmanh Devleti'nden ayncahklar
elde etmi:;;lerdi. 1877-78 Osmanh-Rus Sava:;;1 sonucunda Ayas­
tefenos ve akabinde Berlin antla:;;malanyla bagrmsizhklann1 ka­
zanm1:;;lard1.
BagrmsizhF;Im kazanchktan sonra kendi devlet te:;;ekkiillerini
ol�turmakla ugra:;;an S1rpldar, daha sonra Osmanh Devleti'nin
bir :;;ehri olan Yeni Pazar'1 almak istemi:;;ti. Bu :;;ehri, Balkanlar'da
soz sahibi olmak ve Selanik'e inmek isteyen Avusturya da istemek­
teydi. Yeni Pazar, Sirbistan ile Avusturya arasmda miicadele ko­
nusu olmu:;;tu. 1908 yilmda me:;; rutiyetin ilan edilmesinden sonra
Avusturya Bosna-Hersek'i ilhak etmi:;; ve aradaki miicadele daha
da :;;iddetlenmi:;;tir.

193
 S1rbistan Devleti, Me§rutiyetin ilanmdan sonra harp miihim­
mat:I alun i�lerine giri�mi�, Avusturya'da fabrikas1 bulunan ve Al­
manlara ait olan Krupp firmaslillil silahlannm, Frans1z Schneider
silahlanna gore daha agir kaldigi sonucuna ula�ilmll?t:I. S1rbistan
silah alunm1 Fransa'dan yapma yoniinde tercihini kullanm1�t:lr.
S1rbistan Devleti, harp miihimmat:lru sadece Fransa'dan degil, in­
giltere ve isvic;re'den de alm1�hr.
Osmanh Devleti ile S1rbistan arasmdaki il�kilerin bozulmas1
1912 yihrun Haziran aymda b�l� ve Temmuz ayi ic;erisinde �­
kilerin kotiiye gitrnesi basmda kendini iyiden iyiye gOstermeye b�­
l�nr. Bu donemde Sirbistan Hiikiimeti'nin halkma silah dagit­
ngina dair haberler Avrupa basmmda yer alm1�tir.'86 S1rbistan'da,
Karadag Osmanh smmndaki olaylarla ilgili olarak S1rp talebeleri
yiirii�ler yapmll?lar, bu smir c;an�malannda hic;bir Karadag as­
kerinin olmad1giru soylem�ler, Osmanh Devleti, S1rp ogrencile­
rinin yiiriiyii�te dile getirdikleri iddialan ret etmi�tir.187
Subistan Hiikiimeti, 1912 yili .Agustos ayirun sonuna dogru Os­
manh Devleti'nin ic; �lerine �maya, bir nevi Osmanh Devleti'ne
cephe alma yolunda giri�imlere ba�lamll?tlr. Sirbistan Hiikiimeti,
Senice'deki olaylardan dolayi, istanbul sefiri vas1tas1yla, Senice ha­
valisindeki S1rplar'm hirnaye edilmesini talep etmi�tir. Osmanh
Hiikiimeti, Senice olaylari hakkmda ar�tmna yapmak ve rapor
hazirlamak ic;in Senice'ye bir hudut komiseri gondermi�tir.'88

S1rbistan'da Gosteriler
Le Temps Gazetesi Belgrat muhabirine gore; Bir Sirph yet­
kilinin Senice'de bir Arnavut tarafmdan oldiiriilmesi Belgrat, Be­
rane ve Yeni Pazar sancaginda bulunan S1rphlar arasmda �iddetli

186 Sabah, nr. 8192, 9 Temmuz 1912, s. 1.

187 ikdam, nr. 5574, 27 �stos 1912, s. 1.
188 Tanin, nr. 1426, 29 �stos 1912, s. 3.

1 94
bir heyecana sebep olmu�. Bu oolgeden firar edenler Sup hudu­
duna iltica �lerdi. Suphlann bir lnsnu Srrbistan Htikiirneti'nden
seferberlik ilan etmesini istem�lerdir.
29 Agustos'ta Belgrad'da ogleden sonra 5.000 ki�inin ka­
ttlumyla bir miting diizenlenmi�r. GOstericiler saray ve krahn
oniine giderek Tiirkiye'ye sa� ac;ilrnasIID istemi�lerdir. Senice'de
Suplar'm katledildigi i«i;in mitingler diizenlenm�tir. Osmanh Hii­
kiimeti olaylar hakkmda hazJ.rlam1� oldugu raporu krala tak­
dim etm�tir. S1rp gazetelerinin Yeni Pazar'da y�ayan S1rphla­
nn Tiirkler tarafmdan katledildigi yolundaki haberlere devam
etmesi iizerine, Osman Devleti Hariciye Nazm bu konuda ara�­
trrma yaptutm�, yaptlan haberlerin ve katliamm astlsiz oldugu
anla�Ilm�. artik bu tiir mitinglerden vazge«i;ilmesi ve liizumsuz
heyecanm yaptlmamas1 yoni.inde Osmanl1 Hi.ikiimeti tarafindan
telkinde bulunulmu�tur. •89
Hariciye Nazmnm telkinleri bir i� yaramanu�. S1rbistan'da
mitingler devam etm�r. Srrbistan, Bulgaristan ve Karadag ara­
smda yaptlan antl�malara gore, Avrupa11 bi.iyiik devletler tara­
findan, bu ii«i; devletten birine bir saldm yapdchgi takdirde, kendi
aralannda antl�maya imza atan diger Balkan devletleri, sald1-
nya ugrayan miittefik devlete miidafaa edeceklerdir. Bu ittifak­
taki maksadrn tecaviizleri onlemek i«i;in oldugu ifade edilmi�tir.190
Sirbistan bas1m ittifaki resmen dogruJarken, bu antl�manm bii­
yiik devletlere yonelik olarak ifade edilmesi hedef saptmna ola­
rak degerlendirilebilir.
Le Temps Gazetesi Petersburg muhabiri: Srrbistan'da halkm
mitinglere devam ettigini, S1rbistan vilayet meclislerinin, Srrbis­
tan Hi.ikiimeti'ne telgrafi;ekerek Tiirkiye'ye kar§1 �iddetli hareket
edilmesi gerektigini ifade etm�lerdir. Aym gazete, halkm Sofya'da
189
Tanin, nr. 1427, 30 Agustos 1912, s. 3-4.
"'0 Sabah, nr. 8247, 3 Eyliil 1912, s. 2.

195
da bu tiir mitingler yaptigi ve Tiirkiye'ye ka�1 ''harp" ilan edil­
mesi yolunda sloganlar att1gibelirtilmil?tir.'91 Petersburg'dan ah­
nan haberde Sirbistan ve Bulgaristan'da halkm aym tiirden ey­
lemleri aym zamanda yapmas1, iki devlet arasmda almm11? ortak
bir karann sonucu olarak degerlendirilebilir.
Belgrad'da iiniversite ogrencileri ikinci defa tiyatro meyda­
nmda miting yapm11? mitinge halkla beraber 7-8 bin kil?i kattl�­
t:J.r. Mitinge Makedonyahlar'da il?tirak etmil?, alt:J. hatip konul?ma
yapm11?, ihtiyar rahip bal?I Diyori<; Tiirkiye'de bulunan S1rplar'm
sefalet i<;inde olduklanm soylemil?, zulme son verilmesi i<;in ge­
rekirse harp ilan edilmesini istemil?tir.192 Arttk halk arasmda da
S1rbistan'da Eyliil aymm bal?mda sav� narfilan attlmaya bal?lan­
d1gi donemde Osmanh H iikiimeti, biiyiik devletlerin gi�imiyle
saval?m olmayacagm1 diil?iiniiyordu.

Basinda �1kan Asds1z Haberter

Sirbistan'da yaymlanan astls12 haberler italyan basmmda da
yer almaya �lamll?, italyan Kurye Dipalye Gazetesi Senice'de 250
�inin oldiiriildiigune <lair haberler yaymlamll?, Sen ice mutasar­
nfl1gi tarafindan bu haberler yalanlanm1l?br. 193 Le Temps Gazetesi
Belgrat muhabiri: "S1rbistan'daki gazeteler Berane'de meydana
gelen olaylarda 700 haneden olul?an 14 S1rp koyii niin tamamen
yaktld1gim yaz1yor. Kadmlar ve <;ocuklar dahil olmak iizere 250
S1rp <;at:J.l?malar esnasmda olmiil?tiir. Kadmlann memeleri kopa­
rtlm11?, erkek <;ocuklar par<;alanm11?tlr. 2.000 �i Karadag smmna
iltica etmil?tir" 194haberini yapm1l?hr. S1rp bas1m olmayan olaylan
olmul? gibi gostererek, halki yanma <;ekmek ve Avrupa'ya bu tiir
191
Senin, nr. 1433, 5 Eyliil 1912, s. 2.
192
Senin, nr. 1434, 6 Eyliil 1912, s. 4.
193
Senin, nr. 1436, 8 Eyliil 1912, s. 3.
194
Senin, nr. 1439, 11 Eyliil 1912, s. 4.
yaymlarla etkilemek dii�iincesindedir. S1rbistan basm1, Bulgaris­
tan ve Sirbistan'm beraber hareket etmelerinin gerekli oldugunu
yazmakla birlikte, siyasiler arasmda S1rplar1a Bulgarlar'm ayru ka­
vimden olduklanm, her dii�mana kafl?t beraber hareket edilme­
sinin gerekli oldugunu ifade etmi�lerdir.19s Sirbistan basm1 yalan
yanh� haberlerle Avrupa bas1mm yamltirken Sirbistan harp ha­
zirhguu Eyliil aymm ortalannda iyice hizland1rm1� ve i.ooo tane
at satin alm1�b.r.196

S1rbistan Ba�bakam Mosyo Pasi�'le Miilakat

Eyliil ayi ortalannda Deyhisepuset Gazetesi S1rp B�bakam
Pasi<;1e yaptigi miilakatta, Pasi<;: "Balkan yarimadasmda harp ih­
timalleri azalmam�tir. Balkanlar'm ger<;egi daima mezalimdir.
Fakat Sirplar mezalim kar�ismda korkusuzdurlar. Maliyemiz iyi
durumdachr. Ordumuz iyice silahlanm�br. Her tiirlii ihtimale ha­
zir 350.000 ki�iden olu�an ordumuz mevcuttur. Bu i�lerin mer­
kezi Belgrat degil Sofya'd1r. Eger Bulgaristan Tilrkiye'ye hiicum
ederse, hi<;bir S1rp kabinesi, S1rphlann hemcinslerinin yardumna
ko�masma mani olamaz. Bulgaristan ile Sirbistan arasmda yaz1h
bir antla�ma yoktur. Fakat her iki memleket arasmda kararlar hu­
sule geldigi dogrudur" 197 diyerek bir sava�m <;ikacagi izlenimini
vermi�, sava�1 ba�latan tarafm kendile1inin degil Bulgaristan'm
olacagm1 ifade etmi�tir.

Mosyo Pasi<; b�ka bir beyanabnda: "Tii rkiye Hristiyanlari'nm

halinin iyi olmad1giru belirterek Balkan hiikiimetleri bu duruma
seyirci kalamaz. Halkm <;ogunlugu sava�m olmas1 gerektigini sa­
vunuyor. Muhalefette bulunan gazeteler art1k ne olacaksa ol-

195 Aym yer. s. 4.

196 Tanin, nr. 1445, 19 Eyliil 1912, s. 3.
197 Tanin, nr. 1451, 25 Eyliil 1912, s. 3.

1 97
mas1 it;in Mosyo Pasii;'ten ricada bulunuyorlar"198 soziiyle sava�n
halkmda istedigini belirtm�tir.
Diger taraftan Londra'da Reuters Ajans1; "Bilinen soylentiye
gore Bulgaristan ve Srrbistan, Ti.irkiye'ye Makedonya konusunda
bir nota teblig edecekler. Eger Makedonya'ya muhtariyet verilmezse
Tiirkiye'ye sa� ai;tlacaktrr" ifadelerini kull�, Osmanh Hiikii­
meti ise harbin olacagrm ihtimal verme�tir. Balkan hiikiimetle­
rinde yaptlan sa� lehindeki g&terileri, Osmanh Hiikiimeti, Bal­
kan hiikiimetlerinin degil, halkm istegi olarak degerlen�.199
Osmanh idaresi savru;; olmamas1 yoniinde temennilerde bulu­
nurken ayru giin Srrbistan Krah Peter ordusunun tamam1ru se­
ferber etmi�tir.200 S1rbistan sefiri Dasnit;; "S1rbistan seferlik ilan
etmek zorunda kaldi. <;iinkii Tii rkiye'nin Hristiyanlar'a �1 al­
d1gi vaziyet bu karan almaya mecbur brrakb.. Sirbistan her tiirlii
fedakarhga hazrrdir"201 demi�tir. S1rp yetkilileri savru;; yaptlmas1
yoniinde beyanatlar verirken bu beyanatlar Tiirk basmm da yer
ahm�tlr. Osmartl1 Hiikiimeti'nin, S1rbistan'm Avrupa'dan aldigi
silahlarm Selanik iizerinden gei;irilmesine izin vermeye devam
etmesi ve savru;;m i;tkacagina ihtimal vermemesi, savru;;m kaybe­
dilme nedenlerini de ai;1kt;a ortaya koymaktadir.

S1rp Ordusunun Vaziyeti

S1rbistan diger Balkan iilkelerine gore daha eski bir orduya
sahip olmasma ragmen digerlerinden geride kalm�br. S1rbistan
ordusunda askerleri silahalnnda bulundurma ve seferlik ilan et­
mek it;in uzun zamandan beri �malar yaptlm�trr. Her dort oo­
liigu bir tabur, dort t:abur bir alayi olu�turmu�, 1893 tarihinden

•911 Tanin,nr. 1457, 1 Ekim 1912, s. 4.

'99 Aym yer, s. 4.
aoo
Sabah, nr. 8273, 1 Ekim 1912, s. 1.
"0' Tanin, nr. 1459, 3 Ekim 1912, s. 1.
beri ordusunun asker sayis1m artJ.rarak seferberlige haz1r hale
getirmi1?tir.
Sirbistan'da 27 Mayis 1901 Nizamnamesi hi.ikiimlerine gore
askerlik 20 ya1?mdan 45 y�ma kadar, ancak sav� durumunda 17
ya1?mdan 20 ya1?ma kadar ve 45 ya1?mdan 50 y�ma kadar, sekiz
sene daha askerlik mecburidir. Ordu i.ic; kisma aynhr. Birinci mu­
vazzaf ihtiyatlan, 20 y�mdan 30 ya1?ma kadar olanlardrr. ikinci
kis1m 30 y�mdan 37 y�ma ve i.ic;i.inci.i los1m 37 ya1?mdan 45'e
kadar olan efrattan mi.it�ekkildir. Silfillaltmda g�ecek si.ire niz.a­
miye si.ivari to�lan ic;in iki, diger sm1flar ic;in genellikle bir bu­
c;uk senedir. Bu si.ire piyadeler ic;in on dart aydir.
S1rp piyade kitalannda, c;ift ab1?h yedi milimetre c;apmda ve
� fi1?ek alabilen mavzer sisteminde ti.ifek kullamlm11?br. Topc;u
sistemi ise genellikle yanza (yanizza) sistemindeki toplarla mi.i­
cehhezdir.
Sirbistan askeri kuweti � firkaya aynlm11?tJ.r. Birincisi Bul­
garistan ve Romanya smmna yakm Zapec;ar, ikincisi Bulgaris­
tan ve Kosova hududuna ka�1 N�, i.ic;i.inci.isi.i merkezde Karago­
vec;, dordi.inci.isi.i Avusturya hududu i.izerinde Valyevu, be1?incisi
de Avusturya hududuna ka�1 Belgrat askeriyesidir. Sirbistan ki.i­
c;i.ik bir i.ilke oldugundan dolayi bu askerlerin yer degi1?tirmeleri
kolaydir.
Vakt-i hazirada S1rp ordusu Birincisi Morava, ikinci Drina,
Uc;i.inci.i Tuna, Dordi.inci.i Sumadya, Be1?inci Timuk F1rkalanyla
bir si.ivari firkasmdan olll1?maktadir. F1rkalann i.ic;i.i on iki1?er, biri
dokuz, digeri on � taburdur. Her firkanm dokuz seri at�li ba­
taryas1 vardir. Si.ivari firkas1 on altJ. ooli.ik ve iki bataryadir. 1911
bi.itc;esine gore S1rp ordusu 2.131 zabit ve memur, 28.200 nefer
ve 248 seri at�li toptan ibarettir. Kl1?m efrat miktan 18.000 ne­
fere inmektedir. S1rp piyadesinin ti.ifengi yedi milimetrelik mavzer
ti.ifengidir. B� fi1?enk alir ve seri at�lidir. Tapian Bulgar toplan

199
gibi Schneider Creusot (�mayder Kruzo) fabrikasmm yaptlg1 seri
ate�li Frans1z rnodeli toplard1r. Son sene 150 rnakineli tiifenk al­
rn1�lard1r. Askerlik 17 ya�mdan 50 ya�ma kadar devarn eder.2°2
Sirbistan ordusunun tarnarn1 159 tabur piyade, 48 ooliik sii­
vari, 113 batarya top, s batarya kale top«;usu, 28 kitaat-1 fenniye
(istihkarn, rnuharebe) boliigunden ibarettir.

Srrbistan'm seferberlik halinde toplayabilecegi kuwet 160.000

piyade, 8.500 siivari, 659 pan;a toptan ibaret olup bu rniktar fr;ine
bilinrneyen efrat ve ikinci kislll1 rnustahti.zlar da dahildir.

60 tabur piyade ooliigi.inden 4

Sirbistan'm hazir nizarniyesi,
45 batarya topc;usu, 3
alay siivari bir rniistakil firka te�kil eder.
batarya siivari top<;usu, s batarya obiis topc;usu, 1 batarya havan
top<;usu, 2 batarya kale top<;usu, 8 boliik yani 2 tabur rnuharebe
(istihkarn) kitas1, iki boliik kopriicii efradmdan ibarettir.

S1rbistan'm 3.257 silah atan zabiti, 65 sihhiye zabiti ve 25.000

silah atan kuweti rnevcut kuwetini olu�turur. Bu rniktan ii<; rnis­
line <;1karacak olursa, S1rbistan'm ordusu ortaya <;1krrn � olur.203

17- 21 ve 45-50 ya�mdakiler rnilistirler. Son senelerde S1rp­

lar askerlerinin te<;hizatl i<;in <;ok <;al1�rn1�larsa da yine bir kis1rn
ihtiyatlarla ikinci ve bilhassa ii<;iincii s1mf askerlerinin elbise ve
te<;hizat noksam <;oktu. S1rp ordusu vakt-i hazirada 6, 7 rnisli <;o­
galarak 180.000 nefer ve 436 toptan olu�rnaktad1r.204

202
Tanin, nr. 1593, 7 Mayis 1913, s. 3.
203
Tanin, nr. 1458, 2 Ekim 1912, s. 4.
204
Tanin, nr. 1593, 7 Mayis 1913, s. 3.

200
 Yunanistan'm Sava� Haz1rhklan

Yunan S1n1r �t1�malan

Osmanh Devleti millet sistemi ic;erisinde en ayncal1kh azm­
hklardan birisi Rumlar'ch. Fatih Sultan Mehmed doneminde
Yunanistan'm tamamen almmas1yla, patrikhaneye Fatih tarafm­
dan ayncahklann da verilmesiyle Osmanh millet sistemi ic;eri­
sinde imtiyazb azmltk olmu�lard1. 1789 Fransiz ihtilali'nden sonra
Subistan'm arkasmdan ikinci ayaklanan azmltk da Rumlar'di.1821
y1hnda ayaklanan Rumlar Avrupah devletlerin de destegiyle 1829
Edime Antla�mas1yla bagimsiz oldular. Yunanistan bagims1z ol­
duktan sonra Osman11 Devleti topraklanm ele gec;innek ic;in c;a}1�­
maya ba�lam1�tir. Bu durumu bilen ve ona gore hareket eden Os­
man11 Devleti, Yunanistan1a her hangi bir sorun c;ikttginda, Yunan
smmna asker ve miihimmat yigrnak ve Yunanistan'm Balkanlar'a
c;tkmas1m onlemek ic;in 1890-94 yillan arasmda Selanik- Manas­
tlr Demiryolunu yapm1�nr.20s

Selanik-Manast1r Demiryolunun hizmete ginnesinden tic; yil

sonra Osmanli Devleti ile Yunanistan arasmda 1897ytlmda Osmanli­
Yunan Harbi yaptldi. Bu sava�m astl nedeni Girit meselesiyle il­
gilidir. Girit Adas1'mn idaresi 1821 yihndan beri sorun haline gel­
mi�ti. Rumlar 1867 y1hnda Girit'te ayaklanma c;1kardtlar. Yunan
Hiikiimeti, 1877-78 Osmanl1-Rus sava�1m fi.rsat bilerek, Osmanh
Devleti'nden Teselya ve Epir hudutlannda kendilerine toprak ve­
rilmesini istediler. Osmanl1 Devleti bu isteklere �iddetle ka�1 c;tkti.

205
Aydm, a.g.e., s. 8-9.

201
 Yunanistan'm kuzey s1mrlanm, Osmanh Devleti'ne dogru ge­
ni�letrnek ve Ege adalanm almak istemesi i.izerine ili�kiler iyice
gerginle�ti. Giritli asiler 1896 yihnda tekrar ayaklandilar. Os­
manh Devleti 17 Nisan 1897 tarihinde Yunanistan'a sava� ilan
etti. Yunanhlar1a 15-17 Mayis 1897'de yapilan sava�ta Osmanh
Devleti bi.iyi.ik bir zafer kazand1. 20 Mayis 1897'de Yunanistan
ile at�kes antla�mas1 imzaland1. istanbul Konferans1 topland1
ve antla�ma yapildi. >o6

Yunanistan bu sava�tan sonra askeri alanda yeniliklere gi­

ri�ti. Ordusunu Frans1z komutanlara teslim etti. Fransiz komu­
tanlar, Yunan ordulanna manevralar yaptlrdtlar ve askeri egitim
verdiler. Osmanh Devleti'nin italya ile sava�a girmesi sonucu, Os­
manhmn sava� halinden yararlanmak ic;in Bulgaristan, Sirbistan,
Karadag ve Yunanistan devletleri arasmda 1912 yilmda siyasi bir
ittifak kuruldu. Bu ittifak ic;erisinde Osmanh Devleti sm1rlanna
saldmlar ba�lam1�, bu saldmlara en son kattlan devlet Yunanis­
tan olmu�tu.

Yunanistan 1912 Agustos ayi ortalanndan itibaren Osmanh

Devleti'nin sm1rlanna tecavi.ize ba�ladi. Yaptlan ara�t1rma sonu­
cunda Yunan karakollanndan, Osmanh karakoluna at� ac;ild1g1
anla�ilm�tlr. Atina Sefiri Muhtar Bey, Yunan Hariciye Nazmn­
dan bu ti.ir olaylann meydana gelmemesi ic;in onlem ahnmasm1
talep etmi�tir. Bu olaylar i.izerine, Yunanistan Sefiri M6sy6 Gar­
pa�, Hariciye Nezareti'ne c;agnlarak Hariciye Nazm Noradunk­
yan ile gori.i�mi.i�ti.ir.207 40-50 ki�i olduklan tahmin edilen Yu­
nan smrr askerleri, Kozkoy civarmda bulunan Osmanh Devleti'ne

2o6 Enver Ziya Karal, Osmanli Tarihi, Tiirk Tarih Kurumu Bas1mevi, VIII,
Ankara 1995, s. 118-125; Selim Sun, i897 0sman/1-Yunan Harbi, Harp
Tarihi Dairesi resmi yay., Ankara 1965, s. 29; Bayram Kodaman, i897
Turk-Yunan Sava�1 (Tese/ya Tarihi), Tiirk Tarih Kurumu Bas1mevi, An­
kara 1993, s. 6-65.
207 Sabah, nr. 8247, 3 Eyliil 1912, s. 1.

202
ait Dereli karakoluna hi<;bir sebep yokken anslZIIl at� etmeye b�­
lamll?lardrr. Osmanh karakolundaki askerler at�e �tlik vere­
rek Yunan askerlerini geri piiskiirtmii�tiir.208
Yunanhlar Osmanh smmna saldrrtlan gelenek haline ge�­
ler, Yunan karakol askerleri, Osmanh nobet<;i askerlerini uykuda
bulunur fikriyle Osmanh hududuna tecaviiz etmi�lerdir. Yunan
komiseri bu olayi bir tiirlii kabul etmek istemem�tir.209Sabah Ga­
zetesi, Yunanistan'm smir sald1rtlan hakkmda: Ka�1 gazetelerde
okunduguna gore, Yunan hududundaki olaylar hakkmda Atina
sefaretinden gelen rapora gore, Yunan askerlerinden bir kai.;1, Os­
manh askerlerinin goremeyecegini d�iinerek gizlice hududumuzu
tecaviiz etmi�lerdir. Qkan <;atI�mada Yunanltlar'dan birisi olmii�
ikisi ise yaralanmll?tir".210Pmi Jurnal Gazetesi, sm1r <;a�malarmm
b�lamas1yla birlikte Tiirkiye ile Yunanistan arasmdaki husume­
tin arttigm1 bildirm�tir. Eyliil ayinm ba�mda Yunanistan smrrlar­
daki <;at1�malardan dolayi izinde olan subaylanm goreve <;agrr­
ffill?, Osmanh Devleti'nin silah bulamamasmdan bahsedilm�tir. 211
Atina'da Osmanl1 Devleti sm1rlan i<;erisinde bulunan Rum­
lar ii;in Jupiter meydanmda 35.000 ki�inin kattl1m1yla bir miting
yaptlm1�t1r. Bu mitinge Anadolu'dan212 ve diger yerlerden gelen
Rumlar da kat1lm1�tir. 21J

208 Senin, nr. 1453, 5 Eyliil 1912, s. 2.

209 Sabah, nr. 8250, 6 Eyliil 1912, s. 1.
210 Sabah, nr. 8251, 7 Eyliil 1912, s. 2.
211 Senin, nr. 1435, 7 Eyliil 1912, s. 3.
2 12 Balkan Sava!/1 esnasmda, istanbul ve Anadolu Rumlan'ndan baztlan
Yunanistan'a giderek, Yunan saflannda savlliia kattlm1-?lard1r. Sava!/ biti­
minde tekrar Anadolu'ya gelen Rumlar'dan, Yunanistan tarafmda sav�
kat1lanlardan tespit edilenlere cezalandmna yoluna gidilmi-?tir. Ba!iba­
kanhk Osmanl1 �ivi'nde bu konu ile ilgili olarak <;ok sayida beige bu­
lunmaktad1r.
2 13 Senin, nr. 1438, 10 Eyliil 1912, s. 3.

203
 Yunanistan'in Asker Say1sin1 Art1rma ve Miihimmat Ahm
�ah�malar1
Konstantinapol Gazetesi'nden, Yunanistan'm 130.000 �iyi
silfillaltma almak tizere oldugu ve yalonda asker sayis1m sav�
halinde kan;;1 koymak i<;in 170.000 Iru;;iye <;Ikaracagi Mosyo Ve­
nizelos tarafmdan gazetelere beyanatlar verildigi ifade edilmi�r.
Yunanistan'm aynca biiyiik miktarda sav� miihimmatlm almak
i<;in biiyiik sip� verdigi ifade edilmi1jtir. Yunanistan'm maliye­
sindeki parlakhk ve gerek yerli gerekse yabanc1 bankalarda So
milyonluk ihtiyat ak<;esinin bulunmasmdan dolayi, alacag1 as­
keri ihtiya<;larm kisa siire i<;erisinde Yunanistan'a teslim edile­
cegi vurgulanmJ.:?tlr. Giiya gazeteler Yunanistan'm bafll? taraftan
olduklarm1 yazmaktadir.2 14

Atina'da Toripuna Gazetesi, Yunanistan B�vekili Venizelos

ile yaptigi millakatta, Venizelos: "Adalar meselesinin Yunan emeli
oldugunu " belirtmi1jtir. Venizelos 1j6yle demi1jtir: "Adalardan ba­
ztlan yaptlan antl�malar ve fermanlar geregi imtiyazh bir sta­
tiiye sahiptirler. Bu statiiko yeterli degildir. Biitiin adalann ozel
bir statiiye sahip olmas1 gerekmektedir. �u siralar onemli dakika­
lar ge<;iriyoruz. Biitiin Balkan yanmadas1 iizerinde bir harp ola­
cagi yoniinde riizgarlar esiyor. Bu durum yiiziinden Yunanistan
her tiirlii zorluga gogus germek i<;in hazir bulunmak zorundadrr"21s
Yunanistan'da bulunan sefirler de Yunanistan ordusunun 130.000
askere ula1jtigim kabul etmi1jtir.216

Yunanistan ba1jbakan1 Venizelos da verdigi beyanatlarda

Balkanlar'da bir sava1jm <;1kacagim, Yunanistan'm kendini sa­
vunmak i<;in haz1rhk yaptigim belirtmi1jtir. Bu dii1jiince tarz1 di­
ger miittefik devletlerinde de aymd1r.

z14 Tanin, nr. 1448, 22 Eyli.il 1912, s. 3.

2 15 Aym yer, s. 3.
216 Tanin, nr. 1459, 3 Ekim 1912, s. 2.

204
 Yunan Ordusunun Vaziyeti
1897 Osmanh-Yunan Sa�1'na kadar Yunanistan'm muvaz­
zaf ordusu, piyade mavi elbiseli 8 taburuyla, i}ill;;er taburlu 10 alay
piyade, biri muvazzaf, ii� seferberlige hazrr kadro taburu, 4 bo­
liigii 3 alay siivarisi, 11 sabra, 19 cebel olmak iizere toplam 20 ba­
taryadan olm;;an 3 alay top<;u, 8 bOliigii bir alayi istihkam, 1 bO­
liikten fazla telgraf ve bir bOliik itfaiyeden ibaretti.

Bir<;ok t�kilat ve tertibat raporlarma ragmen b� yaptlm­

caya kadar, bu tei;;kilat korundu. Daba sonra yabanc1 ordulann
raporlan dogrultusunda, yabanc1 ordulann t�kilab Yunanistan
tarafmdan kabul edildi.

Yunan ordusunun frrka merkezleri Atina, Larissa,211 Misvo­

lonki olmak iizere ii<;e aynlrmi;;b. Bu frrkalann her biri �er alayh
iki piyade tugayi biri nefer 10 taburu bir alay siivari bir alayi top­
<;Udan ol�maktadir. 12 piyade alayuun ikmali i<;in devamh 5 tabur
nefer, iki alay t�kil etmek iizere i<;tima etmesi icap etmekteydi.
Yunanistan'm te<;hizab pek eksikti. Toplan Krupp yaprm1 olsa
da, piyade silahlan yakm doneme kadar eski idi. Fakat iki sene­
den beri <;ift atii;;h yeni silablarla eski silablar de�tirildi. Nakliye
ara<;lan ve her nevi harp miihimmabndan yoksun olduklan i<;in
bir<;ok zorluk <;ekmii;;lerdir.

1912 yilmda Yunanistan askeri kuvveti ii<; firkaya aynlmii;;ti.

Birincisi Atina, ikincisi Larissa, ii<;iinciisii de Misvolonki firkas1-
dir. Bu ii<; frrkadan olui;;an askeri kuvvet 26 piyade, 3 siivari alayi,
26 bataryal1k 9 sabra taburu, 6 bataryahk cebel top<;Usu, 3 batar­
yalik agir top<;U, iki tabur istihkam lo.tas1, 3 nakliye ve 3 s1hhiye
boliigiinden olui;;maktadir. Toplam subay sayis1 2.000, silab atan
asker sayis1 da 20.000 kii;;idir.

217 Osmanh Devleti hfilcimiyeti doneminde Yeni�hir ismiyle amlm1�tlr.

205
 Orduda seferberlik ilan edildigi zaman i.ic; ihtiyat firkas1 daha
t�ekki.il edilirdi. Bunlara i.ic; nizamiye firkas1 eklenince i.ic; kolordu
meydana getirilirdi. Toplam sayi 70.000 maiyetindekilerle bera­
ber 90.000 ki�ilik askeri kuwete sahip olurdu.
En son te�kilata gore Yunan ordusu vakt-i hazrrada dort pi­
yade firkasmdan ibarettir. Her firka i.ic;er taburlu, i.ic;er alayla 1-2
taburdan fazla, bir si.ivari alayi, bir mitralyoz grubu ve sekiz ba­
taryah bir topc;u alayindan olu�maktadir.
1911 bi.itc;esine gore Yunan ordusu i.889 Zabit, 25.000 nefer
254 toptan ibarettir. Piyade ti.ifegi seri at�li Manleher, topc;u Bul­
gar toplan gibi seri at�li ,Smayder-Kruzo Frans1z toplandir.
Askerlik hizmeti 21 senesi birinci hat'da, 13 senesi ikinci
hat'da olmak i.izere 34 senedir. Seferde ordusu 6-7 misli c;ogala­
rak 130.000 neferle 254 topa c;1kmaktadir.
Yunan ordusunu yenilemek ic;in Venizelos, Fransa'dan hoca­
lar getirtmi�ti. Bu hocalar sayesinde Yunanistan ilk defa bir ma­
nevra yapabilm�ti.218 Yunanistan'm ilk defa Fransa'dan gelen ho­
calarla manevra yapmas1 dikkat c;ekicidir.
Ale. ·1dar Gazetesi'nin 6 Ekim tarihli sayismda, Balkan mi.it­
tefiklerinin toplam c;Ikarabilecekleri asker saytlan verilmi�tir.

Bulgaristan 230.000
S1rbistan 100.000
Yunanistan 45.000
Karadag 35.000
Toplam 410.000

:ue
Tanin, nr. 1458, 2 Ekirn 1912, s. 4.

206
 Balkan miittefiklerinin sava� halinde kendi iilkeleri i�risinde
kalacak asker sayilan ise �oyledir.

Bulgaristan 35.000
S1rbistan 20.000
Yunanistan ve Karadag Kuvveti 1 5.000
Nakliyat ve Sevkiyat l�n 70.000

Balkan miittefiklerinin iilke i�erisinde kalacak asker sayis1

toplam asker sayismdan �1kanlm1�hr.

410.000
70.000
340.000

Balkan miittefiklerinin sava� halinde toplam �1karabilecek­

leri asker sayis1d1r.219 Bu rakam sav� esnasmda Balkan Miitte­
fiklerinin cephede sav� halinde olacak askerleridir.

219 Alemdar, nr. 54, 6 Ekim 1912, s. 4; Balkan ordulannm gec;m� <lair sa­
yilan ic;in bkz. ikdam, nr. 5622, 16 Ekim 1912, s. 3.

207
 Osmanh Devleti'ne Kar�1
Ba lkan Devletleri nin ittifak Giri�im leri

S1rbistan ile Bulgaristan'm arasmda 1910 yihnda konferans­

lar diizenlenm�ti. Bu konferanslar daha sonra da devam etm�ti.
<;iinkii Balkanlar'daki geli�meler hakkmda Avrupa gazeteleri;
Balkanlar'daki kan�ik politikadan soz ederek, Bab1fili ile Balkan
hiikiimetleri arasmdaki mii�kiilattan bahsetmi�tir.220 Bulgaristan
ile Yunanistan arasmdaki il�ki ele almmJ.l?hr.221 Bu iki devlet ara­
smda antl�ma yapild1gi, her iki devlet bir sav� c;iktiginda, biri,
digerine yarchmda bulunma �arhm kabul etm�tir.222

Rusya Balkanlar'da kendi konumunu giic;lendirmek ve kendi

siyasetini uygulaya bilmek ic;in farkh donemlerde Bulgaristan'a �­
birligi teklifinde bulunm�.223 Rusya Hiikiimeti'nin, Bulgaristan'a
yirmi yill1gina bir ittifak teklif ettigi ve Balkan siyasetinde birlik is­
tedigi belirtilmi�tir. Rusya'nm teklif ettigi ittifakta iki istegi vardi.
Birincisi; Bulgaristan'm Balkanlar'da, Rusya siyasetine muhalif
hic;bir harekette bulunmamas1yd1. ikincisi ise; Rum ve Bulgar ki­
liseleri arasmdaki aynhgin ortadan kaldmlmas1ydi.

iktiham gazetesi boyle bir ittifaka Osmanl1 Devleti'nin ka­

yitsiz kalamayacagim, ittifak oldugu takdirde, bundan Osmanl1
Devleti kadar Romanya ve Yunan siyasetlerinin de zarar gorece­
gini yazm1�hr. Ayrn gazete "Rusya bu defa "�ark kilisesi" ve �ark
Hristiyanlan'm laf olsun diye bir araya getirmiyor, bu ittifalo.n

220
Sabah, nr. 8084, 23 Mart 1912, s. 1.
ni
Sabah, nr. 8095, 03 Nisan 1912, s. 1.
222 iktiham, nr. 66, 01 Ma)'ls 1912, s. 1.
223 iktiham, nr. 69, 04 Ma)'lS 1912, s. 1, B� Makale: Rusya Bulgaristan. Di­
nevenin Gazetesi'nde <;1kan yaz1 degerlendirilmi�r.

209
astl maksad1 "Panslavizm" siyasetini Balkanlar'da gi.i<;lendirmek
i<;in yapmaktadir." yorumunda bulunmu�tur.

Balkan devletleri arasmda bir antl�ma olduguna <lair Av­

rupa basmmda haberler <;1kn11�tir. 1912 Haziran aymm b�mda,
italyan basm1 dart Balkan iilkesi arasmda bir ittifak olugunu ve
bu antl�manm hakikat olarak algtlanmas1 gerektigini vurgula­
m�lardir224. Bu ittifakm ger<;ek olduguna delil olarak, 1912 yi­
hHaziran b�mda Bulgar <;annm, ailesi ve ba�bakan ile Avus­
twya saraym1 ziyaret etrnesi gosterilmi�, Bulgar <;an'nm sonra
Almanya'ya ge�rek imparator Wtlhelm'e misafir oldugu, <;ann,
aym 6'smd.a Karadag krahnm da Avusturya imparatorunu ziya­
ret ettigi belirtilmi�tir.22s S1rbistan ve Bulgaristan hiikiimetleri
bu haberleri yalanlaim�lardir.226 Ancak, S1rbistan ve Bulgaristan
devletleri kendi aralannda iktisadi komisyonlan tesis etmek i<;in
kongre yapm�lardir. Bu kongrelerde yaptlan antl�malarda daha
<;ok iktisadi meseleler ele almm1�hr.221

Avusturya'daki, Neue Ferie Presse Gazetesi, Haziran ayimn

b�lannda, Sirbistan ile Bulgaristan arasmda bir gi.imriik antla�­
masmm imzalandigm12 28, jktiham Gazetesi ise "bu kararlan ve­
renler Slavhk fikrinde olanlardir. Bu devletler iktisadi kararlann,
siyasi kararlara don�ecegini dii�iiniiyorlar. Bulgaristan ile S1r­
bistan arasmda 1905 yihnda gi.imriik antla�mas1 imzalanm�tir.
Avustwya'nm tehdidi iizerine bu antl�mamn tatbikinden vaz­
g�lerdir. Bu iktisadiye fikrini nasyonalistler desteklemekte­
dir29 haberlerini vemti�tir. Aym gazete; "Boyle bir mukarrerat

224 jJctiham, nr. 99 , 03 Haziran 1912, s. 3.

225 Andonyan, a.g.e., s. 188.

226 jktiham, nr. 99, 03 Haziran 1912, s. 3.

227 Aym yer, s. 3.

228 llctiham, nr. 104, 08 Haziran 1912, s. 3-4.
229 jktiham, nr. 105, 09 Haziran 1912, s. 1, S1rbistan-Bulgaristan Mukarre­

ratJ iktisadiyesi.

210
akdi oldugunu farz etsek bile, bu iktisadi mukarrerattan bize za­
rar gelmeyecegine kaniyiz"230 yorumunu yapm1�br.
Le Temps Gazetesi muhabirinin 6 Haziranda Paris'ten bildir­
digi haberinde; Bulgaristan ve ile Sirbistan arasmda iki ay once
ittifak yaptld1gi belirtilm�tir. Bu antla�manm Petersburg'da ya­
ptld1gi, Yunanistan ve Romanya'nm bu antl�madan haberdar
olduklan ifade edilm�tir.231 Bu antl�mamn ic;erigi hakkmda bir
bilgi olmamakla birlikte, antl�mamn yaptlmasmdan iki tic; hafta
sc..nra Avrupa bas1mnda ittifak haberlerinin c;tkmas1 ve Osmanl1
basmmda da yer almas1 onemlidir.232 Ancak bu haberlerin Osmanh
Hiikiimetleri tarafindan fazla dikkate almmad1gi anla�tlmaktachr.
Le Temps Gazetesi, Bulgaristan ve Karadag Krallanmn aym
anda Avusturya ve Almanya'ya ziyarette bulunmalanmn manidar
oldugunu, Balkan Hiikiimetlerinin Avusturya ve Almanya ile itti­
fak halinde olduklanm bildirmi�tir. Bulgaristan ve Sirbistan ara­
smda sorun olan Makedonya meselesinin Almanya, Avusturya ve
Rusya onderliginde c;oziilmesi gerektigi vurgulanm�tlr.233Sabah
Gazetesi de, Le Temps Gazetesi'nin Bulgaristan, Sirbistan, Ka­
radag ve Yunanistan devletleri arasmda antl�ma olduguna dair
haberlerine yer vererek, Bulgaristan kralmm Viyana ve Berlin'i,
Karadag Kralmm da Viyana ziyaretlerini, buna delil olarak gos­
termi�tir. Yine Sabah Gazetesi, "Sirbistan'm b�kenti Belgrad'da

230 Aym yer, s. 1.

23• iktiham, nr. 104, 08 Haziran 1912, s. 3-4.
23 2 Antl�mamn yaptld1gma dair bkz. Fahir Armaoglu, 19. Yzizy1l Siyasi

Tarihi(1789-1914), Tiirk Tarih Kurumu Bas1mevi, Ankara 1997, s. 657;

S1rp-Bulgar ittifak antl�mas1 13 Mart 1912'de Sofya'da imzalanm�r.
Ancak Le Temps gazetesi, Paris'ten aktard1gi haberde antl�ma yerini
Petersburg olarak verm�tir.
233 iktiham, nr. 109, 13 Haziran 1912, s. 5; Bulgaristan Krah Ferdinant ve
Karadag Krah Nikoia'mn Avusturya ve Almanya seyahatleri hakkmda
bkz. iktiham, nr. 107, 11 Haziran 1912, s. 1.

211
toplanan S1rp-Bulgar Kongresinin olmas1 Balkan milletlerinin bir­
l�m� olduklarma <lair kanaat hasil oldu. Bu kanaat dogrudur.
Dort Balkan devleti birl�eler hayli kuwet c;ikanrlar. <;abuk ha­
reket etmek ic;in bunu yapabilirler"234 yorumuyla bu haberlerin
dikkate almrnas1 gerektigini vurgulam11?tJ.r.

Sabah Gazetesi b� makalesinde: "Dahilde yeni, haric;te (Bal­

kan devletleri ve Avrupa) ise ittifak meselesi me1?rutiyetten yani
dart seneden beri var.235 Ancak 1?imdiye kadar kendi aralannda
ittifak saglayamam11?lardi. Bu ittifak gecikmi1?ti. Gecikrne 1?imdi
itiraf ediliyor. Fakat bu antla1?manm ne derece oldugu hakkmda
hala bir kesinlik yoktur."236 Yorumunu yaparak Osmanh da Bal­
kan ittifakmdan yeni bahsedildigini aslmda bu konunun Balkan­
lar ve Avrupa'da dart yddir konu1?uldugunu vurgulam11?br.

iktiham Gazetesi bir Rum gazetesinden almt1 yaparak, Yu­

nanistan ile Bulgaristan arasmda da bir antla1?ma oldugu, bu
antla1?manm d11?andan gelecek tehlikelere kar1?1 almd1g1 ifade
�tir.237 Yunanistan ile Bulgaristan arasmdaki bu antl�ma2JB
yakla1?1k bir ayhk gecikrne ile gazetelerde yer alm11?tJ.r. Bununla
birlikte Viyana'dan gelen haberlerde, S1rbistan, Bulgaristan ve
Yunanistan arasmda bir antla1?manm oldugu dile getirilmi1? Bul­
garisekorospondos Gazetesi bu konuda malumat vermi1?tir.239Le

"-14 Sabah, nr. 8169, 16 Haziran 1912, s. 1.

235 Sabah, nr. 8170, 17 Haziran 1912, s. i; Balkan hiikiimetlerinin kendi ara­
lannda konferanslar diizenledigine dair bkz. BOA, A.M1Z(o4). 174/49
(08.Ra.1327/30.03.1909).
"-16 Aym yer, s. 1.
237 iktiham, nr. 134. 8 Temmuz 1912, s. 3; Amrulipotus Gazetesi'nden almtI
yap1lm1�1r.
238 Armaoglu, a.g.e., s. 660; Yunanistan ile Bulgaristan arasmdaki antlal?ma
tarihi 29 Ma}1s 1912 olarak verilmi1ltir. Antla1lma Sofya'da Ke1lof ile Yu­
nan El<;isi Panas arasmda imzalanm11ltir.
"-19 iktiham, nr. 160, 4 Agustos 1912, s. 4.

212
Temps Gazetesi, Petersburg muhabiri de bu ii<; devlet arasmda
bir antla�manm yapild1gim ancak bu ittifakm daha Rusya tara­
fmdan teyit edilmedigini Rusya siyasetinde ittifakm bu �ekilde
algtlandigim bildinni�tir.240 Diger taraftan Agustos aymm orta­
lanna dogru Le Temps Gazetesi Roma muhabiri, "Bulgaristan,
Sirbistan ve Karadag arasmda bir antla�marun imzaland1gi, bu ii<;
devletin Tiirkiye'ye ka�1 harekete hazir oldugu anl�tlmaktadir"241
haberini gec;m�tir. Hikmet Gazetesi bu ittifak haberlerini destek­
lemi�, Karadag'm birden hire ortaya c;1kmasm1, Bulgarlar'm ve
S1rplar'm destegi ileoldugunu vurgulam1�, Bulgaristan'da yap1-
lan gosteriler, at1lan bombalar bir �eyler olacagm1 gostermekte­
dir ifadelerini kullanarak "Bugiinlerde Rum-Bulgar ittifaki bayat
bir hadise olmasma ragmen yeniymi� gibi sunuluyor"242 yoru­
muyla habere tepkisini dile getinni�tir.

Petersburg'da yaymlanan Pari Jurnal Gazetesi'nin 20 Agus­

tos tarihli sayismda S1rbistan ile Bulgaristan'm fikir birligi ic;inde
oldugunu, bundan en�e edildigini yazmi�tJ.r.243 Daha sonraki d6-
nemde ise S1rbistan, Bulgaristan ve Karadag devletleri arasmda,
herhangi bir ba�ka devletle veya devletlerle sava� c;ikt1ginda bu
devletlerin birbirlerine yard1m edeceklerine <lair bir ittifak yap­
ttl<lanm yazmi�tJ.r.244 Rusya Hariciye Nazm Sazanof, Bulgaristan
ve Sirbistan memurlaruu kabul ederek kendilerine nasihatte bu­
lunmu�, Bulgaristan Sefareti Miiste�an M6sy6 Yanofa �u soz­
leri s6ylemi�tir:

"Kral Ferdinand'm Bulgaristan dahilinde c;1kacak galeyanm

oniinii alabilecegini iimit ederim" '45diyerek Bulgaristan ic;eri-

240 ikdam, nr. 5561, 14 Agustos 1912, s. 4.

24' ikdam, nr. 5559, 12 Agustos 1912, s. 4.
242 Hikmet, nr. 19 Agustos 1912, s. i.

243 Tanin, nr. 1422, 25 Agustos 1912, s. 3.

244 Tanin, nr. 1430, 2 Eyli.il 1912.
245 Aym yer.

213
sinde meydana gelen olaylarla ilgili olarak Bulgaristan'm dik­
katli olrnas1 gerektigini ve siikiineti tavsiye etmi�lerdir. Bulgaris­
tan heyetinden Danef ise sav�maktan b�ka c;arenin kalmad1-
gim vurgulam1�tlr. 246

italyan basmmdan Vita Gazetesi, Avrupa ban�ma dair ada­

lar denizinden247 bir tehlike olmad1gim vurgulam1�t1r. Adalar de­
nizinde tehlikenin Yunanistan ve Bulgaristan tarafindan beklen­
digini belirtrni�tir. Yine italya'da c;1kan Kueyedipolya Gazetesi,
Balkan ahalisinin siikiinet bulabilmesi ic;in karu?ikl1ga ihtiyac; oldu­
gunu ifade e�tir. Balkan Hiikiimetlerinden birisinin Roma'daki
memurlanndan birisi miilakat esnasmda Bulgaristan, Sirbistan
ve Yunanistan arasmda bir antl�manm yaptld1gu11 soylemi�tir.248
Bulgaristan ile Sirbistan arasmdaki 13 Mart 1912 askeri antl�ma­
smdan yakla�ik bir ay sonra basmda, ittifak antl�masuun yaptl­
digma dair haberlerin c;iktlgi gOiUJmii�tiir. Bulgaristan ile Yuna­
nistan arasmda 29 Mayis 1912 tarihinde yaptlan ittifak antl�mas1
da yakl�ik bir ay sonra, 1912 yih Temmuz ayimn ba�lannda ba­
smda haber olarak yer bulmu�tur.

Sirbistan ile Karadag arasmda da bir antla�manm oldugu ba­

smda yer alm�tlr. Bu ittifakm, Bulgaristan, Avusturya ve Maca­
ristan ile Tiirkiye'nin, S1rbistan ve Karadag devletlerinin ic; �le­
rine kan�tJ.klannda, mii�terek hareket etmek ic;in yaptld1gi ifade
edilm�tir. Bu ittifakm bir diger nedeni de, Bulgaristan ile Avus­
turya ve Macaristan arasmda yapilan antla�maya kar�1 yapilm1�
olmasiydi.249 Bu durum, Balkan Hiikiimetleri arasmda bir gii­
ven bunalimmm oldugunu gostermesi ac;1smdan onemlidir. Sir­
bistan bir taraftan Bulgaristan'la ittifak antla�mas1 imzalarken
her hangi bir olumsuzluk kaJ1i1hginda kendini garantiye alma

"46 Sa.bah, nr. 8251, 7 Eyliil 1912, s. i.

"4 7 Ege Denizi
"48 Cenin, nr. 1441, 13 Eyliil 1912, s. 3.
"49 iktiham, nr. 158, 2 Agustos 1912, s. 2.

214
politikas1 olarak izlemekteydi. Avusturya-Macaristan Devleti'nin
S1rbistan iizerindeki emelleri bu antla�manm nedenli onemli ol­
dugunu gostermesi ac;1smdan dikkate �ayanchr.

1912 yih Eyliil ayimn ba�lannda Bulgaristan, S1rbistan ve Ka­

radag hiikiimetlerinin kendi aralannda antla�maya yakm olduk­
lan, Karadag hiikiimeti tarafmdan c;1kanlmasma kesin goziiyle
bakilan sava�1, Bulgaristan'm destekleyecegi belirtilmi�tir.25° 8
Eyliilde, Paris'teki Matin Gazetesi'ne Petersburg'dan gonderilen
telgrafta; Sava�m kac;m1lmaz oldugu, hatta sav�m 15 giin ic;eri­
sinde patlayabilecegi bildirilmi�tir.2s1 Berlin'den alman haberde;
Osmanh Devleti'nin ic;inde bulundugu mii�killattan dolayi Bulga­
ristan, S1rbistan ve Yunanistan arasmda ittifak yaptld1gi ingiliz ve
Fransiz gazetelerinde yaztlml$lr. Hatta Paris gazetelerinin baztlan,
ittifakin Fransa'nm onderliginde yaptldig1m yazrm�lardir.252 Gaze­
telerde ooyle haberler c;Ikmasma �mOsmanh Hiikiimeti'nin bu
konuda c;1kan haberleri fazla dikkate almad1ii;t goriilmektedir.

Senin Gazetesi 9 Eylill tarihinde Sirp gazetesi Tirkovaniski'den

ald1ii;t haberde, Balkan hiikiimetleri arasmda ittifalan oldugunu
yazm1�tir. S1rp gazetesinde yer alan haberde, "Tiirkiye'deki S1rp,
Bulgar ve Rumlar'm anla�maktan b�ka c;arelerinin kalmad1ii;tm
arhk Balkan Hiikiimetleri anlam1�1r. Tiirkiye'nin k�mek� ic;inde
oldugu art1k 1slahatm bir fayda etmeyecegi anla�1lm1�t:J.r. Bu k�­
mek�likten en fazla zaran Hristiyanlar'm gordiigii nii, Avrupa'run
hic;bir tesellisi, Avrupa Naz1rlanmn hic;bir teklifine aldantlarnaz.
Ne Tiirkiye ne de Diivel-i Muazzama bunu gormedigi ic;in Balkan
devletleri karde�lerine yard1ma mecbur kal1yor. Bu mesele diplo­
masiden kanh bir harbe donii�iiyor"2sJ yorumu yap1lm1�tlr.

250 Senin, nr. 1436, 8 Eyliil 1912, s. 3.

25 1 Senin, nr. 1437, 9 Eyliil 1912, s. 2.
252 Sabah, nr. 8227, 14 Agustos 1912, s. 3.
253 Senin, nr. 1437, 9 Eyliil 1912, s. 2.

21 5
 Bulgaristan ile Sirbistan arasmdaki ittifakta, Sirbistan'm Gii­
ney Makedonya'dan vazge<;mesine kar;;1hk Kosova Vilayeti olan
Oskiip'iin S1rbistan'a verilmesi kararla;;tinlm1;;n. Yunanistan'la
yaptlan antla;;mada ise, Yunanistan'm Giiney Makedonya'da soz
sahibi olabilecegi ifade edilmi;;tir. Balkan iilkeleri kendi aralannda
Tiirkiye vilayetlerini oolgelere ayirmi;;larchr.254 18 Eyliil'de Kolonya
(Almanya'nm Koln) ;;ehrinde yaymlanan Kolonya Gazetesi'nde de
Sirbistan ile Bulgaristan arasmda bir antl�mamn oldugu, bu ant­
la;;manm Avusturya ve Avrupa biiyiik devletlerine de ka�1 yaptl­
d1g1 ve bu devletleri Rusya'mn destekledigi haberi yer alm�br.255
Bulgaristan, Sirbistan ve Yunanistan arasmda bir ittifakm oldugu
Londra'dan dahi bildirilm�tir. Sirbistan Hiikiimeti'nin Makedonya
konusunda Diivel-i Muazzama devletlerine miidahil olmalan ko­
nusundaki haberlerin ger<;egi yans1tmad1gi ifade edilmi;;tir.2s6
Baz1 Avrupa devletleri, Balkan Hiikiimetleri arasmdaki ittifa­
km, Tiirkiye aleyhinde olmad1g1 fikrinde birle;;mi;;lerdir. Bu ant­
la;;madan maksadm, Balkanlar'da bir harb-i umumi (I. Diinya
Sava;a) <;1karsa, Balkanlar'm, Rusya ve Avusturya'nm istilasma
ka�1 tedbir olarak yap1ld1gi ifade edilmi;;tir.257 Baz1 Avrupa dev­
letlerinin boyle bir gorii;; belirtmesinin nedeni, Osmanh Devleti'ni
oyalamak olarak da degerlendirilebilir. ittifak haberlerinin biiti.in
Diivel-i Muazzama devletlerinde dahi bilindigi bir donemde bii­
yiik devletler tarafmdan boyle bir a<;iklamanm yapilmas1, Balkan
Miittefiklerine ka�1 Avrupa devletlerinin de miidahalelerinin ge­
<;ersiz kalma ihtimalinin oldugu ;;eklinde yorumlanabilir.
30 Eyliilde Londra'da, Times Gazetesi muhabirinin Belgrad'dan
bildirdigi haberde, Karadag kralmm ii<; kolordu komutanm1 kabul
ederek Yunanistan, S1rbistan, Bulgaristan ve Karadag arasmda

254 Tanin, nr. 1446, 20 Eyliil 1912, s. 4.

255 Hikmet, nr. 49, 20 Eyliil 1912, s. 4.
256 Tanin, nr. 1447, 21 Eyliil 1912, s. 3.
25" Tanin, nr. 1448, 22 Eyliil 1912, s. 4

216
bir antla�manm yap1ldigm1 ifade ederek, bu antla�mamn gerek­
lerinin yaptlmasuu kolordu komutanlanna bildirmi�tir.>sB Balkan
hiikiimetleri arasmda ittifakm olduguna dair ilk a<;1klarnayi Kara­
dag krahnm komutanlanna yapmas1, basmda ilk defa birinci el­
den haber olmu�tur.

Balkan Hiikiimetleri arasmdaki antla�ma �oyleydi:

1. Tiirkiye'ye ka�1 hareket icras1mn neticelendirilmesi.

2. Makedonya 1slahabmn bir heyetle mii�terek olarak taah­
hiitii altma ahnmas1.

3. Makedonya'ya muhtariyet verilrnesi, bir Hristiyan vali atan­

mas1 aynca Makedonya'da bir ordunun t�kili.

4. Bulgaristan'm 300.000, Sirbistan'm 200.000, Yunanistan

ve Karadag'm her birinin 80.000 ki�ilik ordulannm kulla­
mlmas1, ilk once Berlin Antla�mas1'nda yer alan 23. Mad­
denin tatbikinin talep edilmesi.

5. Tiirkiye'nin kabul etmemesi halinde harp ilan edilmesi.259

ikdam Gazetesi 13 Ekirn tarihli niishasmda, Balkan devletleri

arasmda Osmanh Devleti'ne k�1 bir ittifak oldugunun anla�il­
mas1 iizerine, ''Yunanistan'm Slav ruhuyla hayat bulan Bulgarlar,
S1rplar ve Karadagltlarla birl�mesi bir tiirlii akla s1gmarnaktadrr.
Nastl oldu da Yunanistan en biiyiik dii�manhF;i olan Slavlar1a it­
tifak etti. Herkes bilir ki Osmanhhk ve Rumluk Slavhgm tehdidi
altmdadir. Demek ki bunlar mii�terek menfaatlerde birle�iyorlar.
Yunanistan'm bu yaptigi kendi eliyle kendi kalesini yikmaya <;a­
h�maktan ba�ka bir �ey degildir. Yunanistan son Osmanh-Yunan
(1897) muharebesinde Bulgarlar1a beraber hareket edeceklerine
258 Tanin, nr. 1457. I Ekim 1912, s. 4.
259 Tanin, nr. 1460, 4 Ekim 1912 s. 2.
,

217
<lair, Bulgarlar'm verdikleri sozler bo�a <;1km1�, Bulgaristan'm
bu sava�ta Yunanistan'1 nasil yalmz birakarak ezdirdikleri nasil
unutulmu�tur."260 Yorumunu yapm1�hr.

ikdam Gazetesi'nin bu gorii�ii bir nevi hiikiimetin gorii�iinii

yans1tmaktad1r. Burada dikkati c;eken husus, baZJ. ar�tuma kitap­
lannda, Atina Sefiri Kamil Soylemezoglu'nun amlannda yer ald1!!;1
gibi Girit meselesinde daha ihmh bir politika takip edilebilseydi,
Yunanistan ittifak'a dahil olmazd1 gibi, ger<;ekle�memi� bir olaya
ahf yap1larak olaylar yorumlanmaya <;ah�m1�, bu da ara�tmnac1-
lar tarafmdan kullamlarak yan1� yorumlamalara neden olmu�tur.
Oysaki Yunanistan'm adalan ve Selanik'i alma istegi Yunanistan'm
en biiyiik hedefi oldugu gormezlikten gelinmi�tir.

Yukanda da belirtildigi iizere Balkan Hiikiimetleri arasmdaki

ittifak gi�imleri ve gorii�meleri 1912 yih Nisan ayi b�lannda ba­
smda yer alm1�hr. Daha sonraki donemde ozellikle Avrupa bas1-
nmda <;Ikan ittifak haberleri, Osmanh basmmda da yer bulm� an­
cak bu geli�meler hiikiimetler tarafmdan degerlendirilememi�tir.
Nihayetinde Balkan Hiikiimetleri arasmda antl�ma olmas1 ve bu
antla�ma maddelerinin Ekim ayinm ilk haftalannda gazetelerde
yer almas1yla Osmanh Devleti i�in ciddiyetini anlam1�hr.

Burada iizerinde durulmas1 gereken konu, Osmanh Devleti'nin

Balkan Hiikiimetleri arasmdaki ittifaklardan habersiz oldugu yo­
lundaki ara�hrma sonu<;land1r. Oysaki Osmanh Basmmda bu ha­
berler sik<;a yer alm1�, daha sonraki donemlerde bu haberlerin
dogrulugu kesinl�mi�tir. Balkan Sava�lan ile ilgili olarak yaZJ.lan
hat::Iratlarda ve yaptlan ara�rmalarda, basma yeteri kadar onem
verilmediginden bir sava�1 kaybetmenin nedenleri daha farkl1 se­
beplere baglanmaya <;ah�ilm1�hr. Balkan hiikiimetleri ittifak ve
sava�a askeri a<;1dan haZJ.rlik yaparken Osmanh Devleti kisir bir
siyaset dongiisii ic;erisinde kendisini kaybetmi�, <;evresinde olan­
lara kulak asmam1�, basm1 dahi hie; dikkate almam1�tir.

260
ikdam, nr. 5619, 13 Ekim 1912, s. 1, Yunanistan ittifaka Dogm.

218
 ittifak Haz1rhklarim n Tari h�esi

Le Temps Gazetesi yazarlanndan, Bulgar ordusuyla beraber

Balkan Harbini takip etm� olan Rona Ponu, "Sofya'dan Gatalca'ya"
adh bir kitap yay:mlam1�hr. Bu kitabm Balkan ittifaklan lusm1 Le
Temps Gazetesi'nde yay:ml�, bu yazi Tanin Gazetesi tarafmdan
da almt1 yaptlarak yaymlanm1�hr. Si::iz konusu yazi �i::iyleydi:
italya'mn 1911 Eyliil aymda Osmanh Devleti'ne harp ilan et­
mesiyle Belgrat ve Sofya'da bir Srrp-Bulgar itilaf fikri kuvvetlendi.
Srrbistan Hariciye Nazm Mi::isyi::i Milan Milanovi«; lasa bir siire
sonra itilaf devletlerine Rusya, ingiltere ve Fransa'ya bir mektup
gi::i nderdi. Bu yaz1da italya- Tiirkiye muharebesinin Balkanlar'a
tesir edecek bir mahiyette oldugundan bahsederek Srrp-Bulgar
ittifakmm te�k edilmesi gerektigini, bu ittifakm olmasmm
'Srrbistan'm menfaatleri i«;in gerekli olacagm1' ifade etti. 1909 se­
nesinden beri Sirbistan, Giiney Slavlan'ru toplamaya <;al1�1yordu.
Rusya'mn Belgrat sefiri Duharituy:i devam etmekte olan olaylann
i::inemini Mi::isyi::i Sazanofa anlatt1.
Petersburg'da bu ittifak giri�imlerine kulak verilmedi. Boyle
bir �ey:in olacagma Ruslar inanm1yorlard1. Zamamn i::inemli ol­
dugu bir s1rada Tiirkiye- italya Muharebesinin Balkanlar'daki
tesirinden korkarak Osmanl1 Devleti Makedonya'da seferberlige
hW?lad1. 261 Bulgaristan'm bu seferberlige kar�Il.ik vermesi meselesi
de mevzubahis olm�tu. Bu arada K�of, BudaJ)e'?te'den di::inerken
261
Kitabm yazan Rona Pona, Osmanh Devleti'nin Balkanlar'daki hareket­
lenmelerden ola)1 tedbir almaya b�lad1g1 yoni.indeki gorii�lerini �u bel­
geler desteklemektedir. Bu belgelerin muhtevas1 bu boli.imi.in ba�mda,
"Osmanh Devleti'nin, Rumeli'de Ald1g1 Tedbirler." ba�hg1 altmda i�-

21 9
Milan Milanovi<;le beraber yolculuk etmi� ve gori.i�me olumlu so­
nu<;la�h. K�of Sofya'ya dondiikten sonra itilaf antla�mas1 i<;in
<;a.11�ma1ar b�lanm1�ti. Milan Milanovi<; dii�iincesini ger<;ekl�­
tirm� oluyordu.
Bu antl�ma 12 Mart 1912 tarihinde imzaland1.

Giiney Slavlan'mn koruyucu olan Petersburg bu olayi yani

antl�mayi takdir etti. Paris ve Londra hiikiimetleri de bu it­
tifaktan haberdar edildi. Bulgaristan ve Sirbistan'm, birbirle­
rine dii�man olmayacaklanna <lair antl�ma yapmalan iizerine,
Tiirkiye'nin Balkanlar'da ii<;iincii dii�man1 olan bir devleti dahil et­
mek lazundi. Bu da Yunanistan'dL S1rp- Bulgar ittifakmdan sonra
Yunanistan da antla�mayi sur'atle kabul etti. Yunanistan Nisan
ayinda ittifak i<;ine dahil olmu� bulunuyordu. ittifaki haz1rlayan
italyan- Tiirkiye Sava�1, Balkan devletlerinin Tiirkiye'yi maglup
etmelerini bu sav� kolayla�tlracakh. Gii nkii Tiirkiye, ba�ka bir
tarafta me�gul oldugundan biitiin kuwetlerini bu yeni dii!;iman­
lara kar�1 kullanamazd1.

Avusturya hariciye nazmmn Rumeli'de, Bab1fili yonetimi al­

tmda, Arnavutluk'ta bir adem-i merkeziyet<;i yonetimin olmasm1
istemesi, Avusturya'mn sirf somiirgesi olan Arnavutluk262 lehinde
bir t�ebbiisii idi. Avusturya'run boyle bir politika izlemesinin se­
bebi, dogrudan dogruya ilerlemek Selanik'e inmek i<;in Yenipazar
Sancagi hakkmdaki dii�iinceleri ve Makedonya'nm Avusturya de­
netimine ge<;mesi hakkmdaki arzulan zaten Avusturyalil�m� olan
Arnavutluk bunun bir temennisi olacaktir. Avustuiya menfaati i<;in
Arnavutluk'un merkezden yonetimine <;al�acak m1yd1? Avustuiya

lenmi�tir. BOA, MV.161/21 (08.S.1330/28.ou912); BOA, MV.161/55

(18.S.1330/07.02.1912).
262 Arnavutluk, Osmanh Devleti'ne bagh olmasma ragmen, Avusturya'nm
Arnavutluk siyasetini yi:inlendirme c;abalanndan dola)'I bi:iyle bir ifade
kullamlm1� olabilir.

220
boyle yapmakla, Balkanlar'daki Slavlar'm zaranna Avusturya'nm
Makedonya'daki iimitlerine takviye etmi� olacakt:i.
Rusya Hariciye N8Zlll M&yo Sazanofun, Sofya ve Belgrad'daki
memurlanna Giiney Slavlan'run birle§mesi yoniinde sozlerverme­
sine ragmen, Bulgaristan ve Sirbistan, Petersburg'un bu konuda
destek vereceginden emin degillerdi. <;iinkii Rusya kendi siyase­
tini Slavlar iizerinde kullanmak istediginden Sazanofun Balkan
siyasetinden vazgec;ebileceginden S1rbistan ve Bulgaristan dev­
letleri endi�e ediyorlard1.
0 halde italya-Tiirkiye arasmda sulh yaptlmadan, Avustmya'run,
Arnavutluk hakkmdaki siyasetini temin etmeden, bilhassa Vi:yana'run
Petersburg'u, Slavlar'a ka�1 olan vazifesinden vazgec;irmesine va­
kit b1rakilmamahyd1.
i�te biitiin bu sebepler dikkate almacak olursa t�rinievvelin
(1912 Ekim) ilk giinlerinde biiyiik devletlerin ban� t�bbiisii gi­
ri�imlerine, "Kral Ferdinant ellerine kaldirarak (gec;mi� ola) de­
mesinden daha iyi anla�tl1yor."26J
Rona Ponu'nun, "Sofya'dan <;atalca'ya" adh bir kitabmm
ahnh yaptlan kismmdan da ac;Ik<;a anla�tlacagi iizerine, S1rbistan
ile Bulgaristan arasmdaki ittifakm nedeni, italya-Tiirkiye arasmda
meydana gelmekte olan Trablusgarp Sava�1yd1. Bu sav�la Os­
manh Devleti'nin me§gul oldugu bir s1rada, Balkanlar'da bir sa­
va�m 9Ikmas1 halinde, Tiirkiye'nin her iki tarafta boliinmii� oldu­
gundan, biitiin giictinti Balkanlar'da gosteremeyeceginden dolayi
ittifak giri�imleri ba�lam1� ve ba�anya ula�m1�tlr.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, Rusya'nm i912 yih
ba�mda boyle bir Balkan ittifakmm olabilecegi dti�tincesine yer
vermemesidir. S1rbistan ve Bulgaristan, Rusya'mn destegini alma­
dan kendi aralannda ittifak kurm�lar daha sonra da Yunanistan'1
bu ittifaka dahil etmi�lerdi. Bu ittifakm olmasmdan sonra Rusya
263
Tanin, nr. 1526, 29 $ubat 1913, s . 3.

221
bu antla�mayi desteklemi�tir. Bulgaristan ve Sirbistan devletleri,
Rusya'nm Balkan politikas1 geregi bu sava�1 engelleme ihtimaline
k�1 ve bu konuda Rusya'ya gilvenememeleri de eklenince, Os­
manh Devleti'ne italya ile bir antla�ma yapmadan sava� ilan et­
melerinin gerekliligini kabul etm�lerdir.

Biiyiik devletlerin sav�1 engelleme dii�iincesi ya da Osmanh

Hiikiimeti'nin sav�1 biiyiik devletlerin engelleyecegi d�cesiyle
hareket etmesi, Osmanh Devleti'nin, Osmanh Avrupa's1 i<;in, 20.
Yiizydm ba�mdan beri yaptigi hatalann son halkas1ru olu�turu­
yordu. Biiyiik devletlerin, Rusya'mn hatta Osmanh Devleti'nin,
Bulgaristan ve Srrbistan'm bagimsiz ve biitiin t�ekkiillerinin ol�­
mu� oldugu hirer devlet olduklannm farkma varamadiklan ya da
fark etmemi� gibi goriinmeleri Balkanlar'm kaybedilmesine ne­
den olmu�tur. Aslmda bu biiyiik devletlerin Osmanh Devleti'ne
ka�1 bir projesi de olabilir. Biiyiik devletlerin sav�m sonucu ne
olursa olsun smirlann degi�memesi gerektigi yoniindeki beyanat­
lan, 1912 Kas1m ayi ba�lannda degi�mi�, Osmanh'nm sava�1 kay­
betmesini h1zland1rm1� olarak da degerlendirilebilir.

222
 Balkan ittifakmm Olu�umuna Da ir
Farkh Bir Goru�

Balkan Hiikilmetlerinin ne sebeple ve nasd bir araya gelerek

bir ittifak oh.�turduguna dair Doba (Doya) Gazetesi Sofya muha­
biri 8 Ekim tarihinde bir ma.kale n�retmi�, Senin Gazetesi de bu
makaleyi terciime ederek yaymlam1�tJr. Makalede:

"Balkan devletlerinin kendi aralannda ni<;in ittifak yaptiklanna

dair, Avrupa'da c;ok yanh� kamlar varc:hr. Bu ittifaki hemen Rus
etkisine atfettiler. �iiphe yak ki Rusya ve Avusturya-Macaristan
politikas1 ile Balkan Hi.ikilmetlerinin kendi politikalan arasmda
z1thk bulundugu zamanlarda daima Balkan devletlerinin birbir­
lerine yaklrujmalanm bu devletler tavsiye ederdi. Avusturya her
zaman Balkan devletlerini ve kavimlerini birbirinden aynmaya
<;al�m�t:Ir. Ruslar, Balkan devletlerinin ve kavimlerinin birbirle­
rinden aynlmas1 ic;in <;al1�ma ic;erisinde hic;bir zaman bulunma­
m1�lardir. Arnavutluk'ta meydana gelen gel�meler, dort kilc;iik
Balkan kavmi ic;in o kadar miihim ve vehim mii�terek tehlikeyi
meydana c;ikard1 ki ittifak etmek zarureti Balkan hi.ikiimetlerinde
kendi kendiligine olu.c;tu.

Belgrat, Atina, <;etine'de ilk t�ebbi.isleri Bulgaristan icra etti.

Bu durum temmuz aymda vukua gelmi�tir. T�ebbi.is neticesinde
bir anlrujma olm�tu. Gec;en Kam'.ln-1 sani aymda prens Boris'in
Sene-i r�ide vusuli.i {r�it olmas1) mtinasebetiyle � Balkan ve­
liahc:hnm kral Ferdinant etrafmda toplanmalan bu iilkeler ara­
smda iyi niyet gostergesi olarak degerlendirildi. Bu toplanmadan
sonra gec;en � ay zarfmda �imdiki ittifak politikasuun vuku bula-

22 3
bilecegini tahmin ettirecek hic;bir hadise temayiil etmedi. ;>imdiki
politikanm devam edecegine dair i�aretler vard1.

Haziran ve temmuz aylannda Arnavutluk ayaklanmas1 ve bu

ayaklaruna kar�1smda Bab1fili'nin itaat eden Arnavutlar'a bir nevi
idare-i muhtariyet vermesi vukua geldi. ;>imdiye kadar muhafaza
edebilmi� mi.ihim bir takrm Hristiyan ni.ifusunun bulundugu dort
vilayetin c;arc;abuk Arnavutl�mas1 artik zaruri bir hal al1yordu.
Boylece, S1rbistan'm Kosova, Bulgaristan'm Manashr, Karadag'm
i�kodra, Yunanistan'm Yanya i.izerindeki i.imitlerini kaybedecek­
lerdi. Dort rakip ayn ayn kahrsa kendi ni.ifuzlaruu almak istedik­
leri ahalinin ellerinden kac;masma aciz aciz bakmaktan b�ka bir
� yapamayacaklardi. Hfilbuki birl�irlerse Arnavut mekteplerinin
yapacagi etkiyi onleyebilirlerdi. Arnavutlar'm elinden kendi orf­
lerini kurtarabilirlerdi. i�te bu di.i�i.ince c;ok onemli bir etki yapt1.
islav ve Rum anasm kaldmlarak tesis edilecek bir Arnavutluk'tan
ileride Avustwya-Macaristan'm edecegi istifadelerin mi.ilahaza ve
�i.iphesi de bi.iyi.ik bir tespitte buna yardun etti.

Bulgaristan'm harp bahanesi Balkan yanmadasmm Balkan

uluslanna ait oldugu di.i�i.incesidir. Bu di.i�i.ince son senelerde
Bulgaristan'da hi.iki.im ferman olmu�tu. Bulgaristan'daki milli­
yetc;i muhalifler dahi bu fikri kabul ederek Makedonya'mn Sirbis­
tan ve Avusturya-Macaristan tarafmdan payla�ilacagm1 di.i�i.ini.i­
yorlarch. Arnavutluk tehdidi ka�1smda, Balkan hi.iki.imetlerinin
b�mda Kral Ferdinand ile boy olc;i.i�ebilecek Venizelos gibi ada­
mm bulunmas1 Yunan hi.iki.imeti �ekili memleketini bulundugu

hal ve tecritten c;ikarmak li.izumunu his ettirmi�tir. Ti.irkiye'nin

Balkanlar'dan si.ir'atli bir �ekilde tasfiye edilmesi ic;in Yunan Ba�­
bakam Venizelos Bulgaristan'a yakla�ti. Daha sonra dort mi.itte­
fik devlet kendi aralannda anla�ttlar."

224
 Buyuk Devletlerin Statukonun Korunmas1
Yon u ndeki Beyanatlan

Balkan devletleri, Balkan Sav�1'na haz1rlamrken ve kendi

aralannda ittifaklar yaparken, Osmanh Devleti kendi i<;erisin­
deki firkac1hk milcadelesiyle ugra§mak zorunda kalm1§tI. Bu si­
yasi olaylardan dolayi hiikiimet bir §ey yapamam� biiyiik dev­
letlerin sava§ <;1kmayacagi yoniindeki teminatlanna, yine biiyiik
devletlerin statiikonun korunmas1 yoniindeki beyanatlanna gil­
venmek zorunda kalmi§tir. Osmanh Hiikiimeti'nin Londra Se­
firi Tevfik Pa§a, ingiltere DI§i§leri Bakam Sor Edward Grey ile
Balkanlar'daki son dumm hakkmda bir goril§me yapm1§, Grey,
Balkanlar'daki gosteri ve mitinglere ragmen statiikonun korun­
mas1 taraftan olduklanm belirtmi§tir. 264

1912 yih Agustos ayinm ortalannda meydana gelen bu go­

rii§meden sonra Osmanh Hi.ikiimeti, muhtelif olaylardan dolayi,
biiyiik devletlerin politikalanna gore hareket etmek zorunda kal­
m�tir. Osmanl1 Hiikilmeti bilyiik devletlerin <;Ikabilecek bir sa­
Va§I onleyecegi dU§Uilcesindeydi.

Le Temps Gazetesi Petersburg muhabiri; Rusya, Avusturya'run

statiikonun korunmas1 yoniindeki gorii§iinii sormu§, Avusturya­
Macaristan sefiri Balkanlar'da statiikonun korurunas1 gerektigini
vurgul�.265 Rusya'mn dengeleri korumak ic;in biiyiik devletlerin
gorii§lerini de ald1gi anl�tlmaktadir. Karadag ile Osmanh Devleti
arasmdaki ili§kilerin kotiiye gitmesi iizerine Avusturya, Balkanlar'da

264 ikdam, nr. 5564, 17 Agustos 1912, s. 1, ingiltere Hiikiimeti ve Balkanlar

265 Tanin, nr. 1422, 25 Agustos i912, s. 3.

22 5
statiikonun korunmas1 gerektigini yinelem�tir.266Burada dikkati
«;eken husus Karadag'a en <;ok destegi veren devletlerden birisi
Avusturya Devleti'dir, Avusturya'run Balkanlar'da statiikonun ko­
runmas1 yolundaki istekleri BalkanSav�1'na267 taraftar olmad1-

guu gosterme gayreti siyasi bir manevra olarak degerlendirilebilir.

Balkanlar'daki olaylann art:masJ. sonucu ise Sabah Gaz.etesi'nde,
"Hiikiirnet, Balkanlar'da gerek Karadag hududundaki olaylann,
Bulgaristan'da meydana gelen mitinglerin, Sirbistan'daki goste­
rilerin maksad1 ve mahiyeti hakkmda her tiirlii tedbiri almakta­
drr" denilmektedir.268 Oysaki bu donemde Osmanh Hiikiirneti'nin
gozle goriiniir genel bir tedbir ald1gn11 gormemekteyiz. Bu, Sabah
Gazetesi'nin Gazi Ahmed Muhtar P�a Hiikiimeti yanhs1 bir ha­
beri olarak degerlendirilebilir. Osmanh Devleti'nin bu donemde
biiyiik devletlerin teminatlanna giivenmekten ba!lka bir <;aresi
kalmaml!lbr. Biiyiik Devletler Balkanlar konusunda yaptlacak gO­
rii!lmelere Srrbistan'm da kattlmasnu istem�ler, Sofya hiikiimeti
de bu gorii!lmelere kattlmak istem�. Ti.irkiye Balkan hiikiimetle­
rinin islahat isteklerinin iptidai oldugunu ifade etmi!ltir.269 ingil­
tere ve Avusturya-Macaristan Devletleri Balkanlar'da statiikonun
korunrnasllll istemi!llerdir. 2?0
Balkanlar'daki durumun ciddi bir hal almas1 iizerine Rusya
hariciyesi, Belgrat ve Sofya hiikiimetlerini her tiirlii hareketten
vazg�meleri yoniinde uyarm1�r. Rusya'nm Sofya sefiri Naflidof,
Bulgaristan kabinesine, Rusya ve Biiyiik devletlerin Balkanlar'da
sulh ve siikUn istediklerini belirtmi!ltir. Bu istege ragmen, Bulga­
ristan Osmanh smrnnda manevralara devam etmi!l, bunun iizerine
266 Saba.h, nr. 8240, 27 Agustos 1912, s. 1.
26? ikdam, nr. 5626, 20 Ekim 1912, s. 1.
268 Saba.h, nr. 8244 , 31 Agustos 1912, s. 1, Ahvali Dfiliiliyemiz ve Hariciye­
miz Haklanda.
a6<} Saba.h, nr. 8248, 4 Eyliil 1912,
S . 2.

270 Saba.h, nr. 8257, 13 Eyliil 1912, s. 2.

226
bi.iyi.ik devletler devreye ginni§, Bulgaristan hiikiimeti manevra­
lardan vazge<;mi§tir. 211

Le Temps Gazetesi Petersburg Muhabiri;"Balkanlar'da ar­

tan olaylar ka�1smda, Rusya Hariciye Nazm Sazanof, Osmanh
Devleti sefiri ile uzun bir mi.iddet gorii§me yapmI§, Rusya'mn
ban§ taraftan oldugunu bildinni§tir". Hariciye Nazm Sazanof,
"Tiirkiye'nin Koc;ana Olaylan gibi valoalan bir daha yapmamasm1
istemi§tir. Bir daha ooyle bir olaym olmas1 durumunda, YabanCI
devletlerin miidahale etmesinin zor olacagm1 vurgulam1�, Os­
manh Hiikiimeti'ne bilhassa Avrupa vilayetinde, Arnavutluk'ta ve
Makedonya'da seri bir �kilde 1slahat yapmasm1 tavsiye etm�.272
Bu tavsiye, Bulgaristan'm biiyi.ik devletlere verdigi iiltimatomda,
ISlahatlar yapmas1 gerektigi yoni.indeki gorii§leri Rusya tarafm­
dan Osmanl1 Hiikiimeti'ne iletilmi§ oldu.

ingiltere'nin ba§kenti Londra'da, Rusya Hariciye Nazm Sa­

zanof ile Osmanh Devleti'nin, Londra Sefiri Tevfik Pa§a arasmda
yaptlan gorii�mede, Sazanof; "Rusya Rumeli Vtlayeti ve Balkan­
lar meselesinde Osmanh Devleti'ne kar§1 dostane bir hattihareket
takip edecek, Rusya'nm niifuzunun Balkanlar'da daima devamh
siikfin i�inde olacagm1"m beyan etmi1?tir. Sazanofun temina­
tma ragmen Balkan hiikiimetleri seferberlik ilan etmi§, Osmanh
Devleti'nin de seferberlik karan almas1 iizerine, ingiltere sefiri,
Sadaret'e gelerek sava§m ertelenmesi i�in gerekli giri§imlerin ve
tedbirlerin almmas1 gerektigini vurgulam1 �r.21"

Tanin Gazetesi 3 Ekim tarihli b� makalesinde Tiirkiye'nin

i�inde bulundugu durumu a�Ik bir §ekilde ifade etmektedir. Harp
b�likh b� makalede;

271 Tanin, nr. 1449, 23 Eyliil 1912. s. 3.

272 Tanin, nr. 1451, 25 Eyliil i912, s. 3.
273 Sa.bah, nr. 8270, 28 Eyliil 1912, s. 1.
274 Tanin, nr. 14581 2 Ekim 1912, s. 3.

22 7
 "Balkan Hiikiimetlerinin seferberlik ilan etmesi iizerine, Os­
manh Devletide Umumi seferberlik ilan etti. Biitiin muhalif gaze­
teler dahi bu durum kar�1smda muhalefete b1rakarak birl�tiler.
Biiyiik devletler sava� olmamas1 i<;in giri�imlerde bulunmaktadtr.
Bunun nedeni Balkanlar'da dengenin bozulmas1 halinde, muhare­
benin Avrupa'ya sirayet etmesi end�esinden geldigi ru?ikarchr. Av­
rupa i<;in bir felaket olacak umumi harbin i::iniiniin ahnabilecegini
iimit ediyoruz. Ancak muharebenin olmas1ru i::inlemek pek zordur.
Sava�1 i::i nlemek i<;in bir konferansm yap1lmas1 on gi::i riilii­
yor. S1mr <;atI�malanndan umumi bir harbe gidiliyor. Tiirkiye'nin
kom�ulan ile bir sava�a girmesinin bir sebebi yoktu. Bu muhare­
benin yaptlmasmm nedeni �udur. Tiirkiye dahilen gayet za)'lf ve
mii�kiil bir halde bulunuyor. Bu ala bir firsattlr. �unu ka<;1rma­
yahm. Oteden beri gezdigimiz yerleri zapt edelim. Balkan Hiikii­
metleri Rumeli'yi ve Arnavutluk'u elimizden almaya azmetmi�
halde bulunursa, bir kan� toprak verecek yerde cammiz1 vermeye
azmetmi�iz. Konferans1 manas1z buluyoruz. Konferansta Balkan
Hiikiimetlerinin isteyecegi Rumeli 1slahahd1r. Arnavutluk'ta bir
muhtariyet idaresi meydana getirmektir.
Osmanlmm takip edecegi politika pek a<;Iktir. Rumeli iize­
rinden Balkan Hiikiimetlerinden hi<;birinin bir gG.ne miitalaa be­
yan etrnesini katiyen kabul edemeyiz. Hakkimiza bir nevi taar­
ruz demek olan beynelmilel bir konferansa hi<; gidemeyiz. Kiinin
earn harp istiyorsa harbe hazmz"27s diyerek tepki dile getirilmi�­
tir. Beyanii1 Hak Gazetesi de Osmanh Devleti'nin ban� taraftan
olmasma ragmen Balkan Hiikiimetlerinin seferberlik ilan etti­
gini belirtmektedir276
Yukandaki makalelerde de belirtildigi iizere, sava�m <;1kma­
mas1 konusunda, Osmanl1 Devleti'nin biiyiik devletlere giiven duy-

275 Tanin, nr. 1459, 3 Ekim 1912, s. I , Harp.

276 Beyanii'/ Hak, nr. 179, 14 Ekim 1912, s. 3138-3140. Harbi Hama.

2 28
masmm sebebi, c;1kacak umumi bir harbe ka�1, biiyi.ik devletle­
rin bu sava�a engel olacag1 dii�iincesiydi. Bu sava�a biiyi.ik dev­
letlerin de engel olmak istemelerine ragmen, engel olamad1klan
goriilmektedir. Osmanh Devleti'nin dikkatinden ka�n nokta ise,
bir zamanlar kendi topraklan olan bu devletlerin zamanla giic;le­
nerek sava�abilecek hirer devlet olacaklanm fark edememesiydi.
Nitekim, Osmanh sefiri Rifat Pa�a, "Balkan Hiikiimetlerinin se­
ferberlik karan hic;bir �ekilde Osmanh Hiikiimeti iizerinde etkili
olamaz." diyerek devletin giic;lilliigunii ifade etme �bas1 ic;erisine
girm�tir. Rifat P�a, Osmanh Devleti'nin seferberlik halinde olma­
d1gm1, biiyi.ik manevralar yapmad1gm1 ifade ederek, Tiirkiye'nin
daima ban� istedigini vurgulam1�tir.

Osmanh Devleti'nde halk sava� yanhs1 gosteriler yaparken

veya birileri tarafmdan sava� isteriz gibi soylemler ortaya atihr­
ken, devletin ic;inde bulundugu durumu bilemedikleri anla�1la­
bilir durumdur. <;iinkii o donemde, ileti�im arac;lannm yetersiz
olmas1, gazetelerin sadece biiyi.ik �ehirlerde bas1hyor olmas1 ve
gazetelerin sayilannm binlerle ifade edilmesi dikkate almmas1
gereken bir durumdur. 2 Ekim tarihinde istanbul'da sav� yan­
hs1 goste1ilerin yaptld1gi bir donemde, bakanlar kurulu toplant1s1
sonrasmda verilen cevapta "sevinecek hic;bir �ey yok"277 ac;Iklama­
smm yap1lmasm1 Tanin Gazetesi, "Bab1ali'de tereddiitten ba�ka
hic;bir �ey yok" diyerek hiikiimetin ic;inde bulundugu s1kmtih du­
rumu gostermekteydi.

Yine Tanin Gazetesi, Bulgar Tufam adh b� makalesinde,

"Berlin Antla�mas1'nm 23. Maddesine gore Makedonya'ya muh­
tariyet verilmesi ve islahat yaptlmas1 talep edilmektedir. Hiikiime­
tin bu konuda alacagi kararlar taahhiidler kendisini baglar. Bizim
ic;in hic;bir manayi, hic;bir mecburiyeti tanzim etmez" denilmi�-

277 Ta11i11, nr. 1459, 3 Ekim 1912, s. 1.

22 9
tir. Gazete bu konuda resmi teblig yaymlam1�tlr. 278 Bulgarlar'm
Berlin Antla�mas1mn 23. Maddesinden hfila hayat buldugu ifade
edilm�tir.

278
Tanin, nr. 1464, 8 Ekim 1912, s. 1: Bulgar Tufam, Resmi teblig. Meclis-i
Viikela'da tetkik ve miii.akere edilmekte olan JSlahat hakkmda yalan
yanh� baZI zehaplar hastl oldugu anla�ilmaktad1r. Evvela JSiahat-1 la­
z1ma heniiz tetkik ve miii.akere edilmemektedir. Saniyen: Esna-i tetki­
katta �imdiye kadar tarih-i muhtelifede yapilan kavanin ve nizamatm
hepsi nazar-1 miitalaadan g�irilmekte. Islahat konusunda kaleme al1-
nacak kanunun tanziminde ihtiyacat-1 memlekette ve hukuk-i menaf-i
esasiyey-i Osmaniye'nin hususan kanun esas1 ahkfunmm nazar-1 dikkate
almmas1 umur-1 tabiiyedendir. Yapilacak kanunun, Kanun-1 Esasiyeniz
mucibince Mebusan ve Ayan'm nazar-1 tetkik ve tasvibinin arz olunacag1
malumdur. Yanh� ve nakis malumata bakarak ahalimizin miiteessir ol­
masma katiyen mahal yoktur.

230
O�uncu Bolum
 Ord u ve Siyaset

Balkan Sava�1 Oncesi Ordu ve Balkanlar

Osmanh Devleti'nin, Balkan Sav�1'm kaybetme nedenlerin­
den birisi de askerlerin siyasetle u�mas1 olarak gosterilmekteclir.
II. Abdiilhamid'e kan;;1 otuz ytldan fazla mi.icadele eden muhalif
hareket, 23 Temmuz 1908 tarihinde ba§anya ula§mI§ ve me§ru­
tiyet ikinci defa ilan edilmi§ti. M�rutiyetin ilan edilmesinde ba§­
hca roli.i oynayan ittihad ve Terakki Cemiyeti arhk bir gi.i<; olma
durumuna gelmi§, m�rutiyetten sonra kurulan hi.iki.imetlerde
dogrudan olmasa da dolayh yoldan yonetime katumaya b�la­
m�h. M�rutiyetin ilan1 ve Mebusan Meclisi'nin a<;1lmas1 ile Os­
manh Devleti'nde baz1 demokratik ad1mlar atilmaya b�lanm1§­
tir. Diger taraftan, ayn1 donemde Osmanh Devleti'ne bagh olan
Bulgaristan baF;ims1zhF;im ilan etmi§, Girit, Yunanistan'a katilm1§
ve Avusturya 1878 Berlin Antl�mas1 sonrasmda denetiminde bu­
lundurdugu Bosna Hersek'i ilhak ettigini a<;Il<lam�tI.
Bu arada Osmanh Devleti i<;erisinde i<; <;eki§meler ha§ goster­
mi§, komutanlann bir kisnu tasfiye edilmeye b�lanm�hr. Asker­
ler arasmda ikilik ortaya <;1kmaya b�lad1F;inda, mektepli ve alayh
<;atI§masmm ilk i.iri.inii olarak 31 Mart vakas1 ortaya <;1km1§h. Or­
dudan aynlmak zorunda kalan ve kendi yerlerini gi.ivende gor­
meyen subaylar, ittihad ve Terakki kar§Ih olan gruplar, 31 Mart
vakasm1 ortaya <;ikaranlan desteklemi§ti. "�eriat isteriz" diye ba§­
layan ve bir grup askerin de katild1F;i ve medreselilerin 6nder­
lik ettigi gosteriler ba§lam1§t1. Bu ayaklanmayi istanbul'daki as­
keri gi.i<;ler bast1ramayinca, Selanik'ten Hareket ordusu gelmi§,

2 33
istanbul'da meydana gelen me�rutiyet ka�1tJ. olaylar bOylece bas­
tJ.nlm1�t1. Bu ayaklanma silrecinde 31 Vakasm1 c;1karanlan II. Ab­
dillhamid tasvip etmemi�tir.

31 Mart vakasmdan sonra II. Abdillhamid tahttan indirilmi�

ve Selanik'teki Alatini Ko�kil'ne silrgiine gonderilmi�tir. Akabinde
Mehmed R�ad tahtta c;1km1�, bu donemde ittihad ve Terakki'nin
destekledigi ki�iler hi.ikilmetlerde naz1r olarak yer alm�lard1r. An­
cak ittihad ve Terakki zamanla baskic1 bir tutum izlemeye ba�­
lam1�tJ.. ittihad ve Terakki'ye ka�1 ilk milcadeleyi vermeye ba�­
layanlardan birisi de, onceleri ittihadc;1 olan Prens Sabahattin'in
kurulmasma oncillilk ettigi Ahrar F1rkas1 olmu�tur. Boylece itti­
had ve Terakki'ye kar�1 parti bazmda muhalefet yine farkl1 dil­
�ilnceyi savunan ittihadc;1larla ba�lam1� oldu.

II. Abdiilhamid doneminde Arnavutlar'a kar�1 1hmh politika

izlenmi�ti. Me�rutiyet ilan edildikten sonra ittihad ve Terakki
ka�1tJ. olan muhalifler, ittihad ve Terakki'yi zayiflatmak ic;in mil­
letvekillerinden baz1lanm el altmdan Arnavutlar'a ka�1 la�lart­
maya ba�lam1�lard1. Sultan II. Abdiilhamid tahtan indirildikten
sonra Arnavutluk'ta kip1rdanmalar ba�lam1�tl. Abdiilhamid dev­
rinde yilz bulmu� olan bu bolge halla, devletin kanunlanndan ve
miilki amirlerin emirlerinden c;ok, mahalli �raf ve miitegallibenin
niifuzuna tabi bulunuyorlard1. Arnavutlar ister vergi verir, isterse
vergi memurlanm kovarlard1. Me�rutiyetin ilanmdan sonra ise,
durum degi�mi� ve onlann da diger vatanda�lara nazaran hic;bir
imtiyazlan kalmam1�tI. Arnavutlar'm art1k devlet kanunlanna ita­
atten ba�ka c;areleri yoktu. Bu yeni durum Arnavutlar'a agir geldi­
ginden Kuzey Arnavutluk'ta fiili mukavemet hareketleri ba�lad1.
Bunun iizerine 1909 ytlmda Cavid Pa�a kumandasmda bir ti.imen
gonderilerek ortahk yatJ.�tinld1. Bu arada gosterilen �iddet hare­
ketleri, Arnavutlar'1 ytld1rmaktan ziyade lard1.1

Sertoglu, a.g.e., s. 3459.

2 34
 Ashnda daha once Arnavutluk'ta milliyet<;ilik fikri uyanm1�
muhtar veya mi.istakil bir Arnavutluk kurulmas1 i<;in propagan­
dalar ba�lam�t1. Balkan Hi.iki.imetleri'nin de, Arnavutlar'a ba­
g1ms1zhk yolunda destek vermeleri ve 1909 yih Agustos ayinda
Elbasan'da toplanan kongrede Arnavut milliyet<;ileri, Arnavutc;amn
resmi dil olmas1m ve Latin harflerinin kabuli.ini.i istemi�lerdir.2
ittihad ve Terakki yonetiminin de vergiler koymas1, Arnavutlar'a
ayaklanmaya goti.irmi.i�ti.i. Arnavut bolgesinden gelen mebus­
lar, bu ayaklanmalann §iddet yoluyla degil de nasihat yoluyla
onlenmesini istediler. Bu istekleri dikkate alan olmadi. Harbiye
Nazm Mahmud .$evket Pa§a, 1910 ytlmda Arnavutluk seferine
<;1kt1. Ayaklanmalar §iddetle bastmld1.3

Arnavutlar sadece Arnavutluk'ta degil Makedonya BOlgesi'nde

de faaliyet gostermi§lerdir. Debre, Kalkandelen ve Gostivar civa­
nndaki H ristiyanlar kendilerini S1rp olarak ifade etmekte iken
yeni yeni Arnavut ve Bulgar birle�ik komitesinin birlikte <;alt§­
malan sayesinde bu insanlar kendilerini Arnavut olarak ifade
etmeye ba�lam1§lardi. Bulgar komitesinin Arnavutlar'a yar­
d1m etmesinin sebebi ise, bu bolgedeki Bulgarlar'm gi.ici.ini.i,
S1rplar'a gore daha fazla artirmakt1. Arnavut ve Bulgar komi­
tesi bu civardaki okullara da kendi ogretmenlerini gondermeye
karar vermi§lerdi.4

Bulgar Kral1 Ferdinand'm paras1yla italya'da egitim gor­

mi.i§ olan Rafael admdaki birisi, Gostivar civanndaki S1rplar'a
gidip, bunlann S1rp olmad1gm1 Arnavut olduklanm telkin et­
mi�tir. Daha sonra Rafael, Oskiip'e gelmi� muhbirlik yaparak
Bulgar ve Arnavut birle§ik komitesinin en <;ah�kan azfilanndan
birisi olmu§hlr.s

2
Aym yer, s . 3463.
3
Aym yer, s. 3463.
4
BOA, DH. EUM. KADL. 5/6-A (16.M.1329/18.oi.1911).
5 Aym yer.

235
 Karadag Hiikilmeti ise gerek Miisliiman gerekse Katolik Ar­
navut liderlerinin en i:inemlilerini Karadag'a davet etmi�ti. Kara­
dag, Arnavutluk'taki propagandalanm o kadar ileriye gi:itilrmil�tilr
ki, Arnavutluk'ta, Karadag kralma Mi«i;o Amca ad.Iyla hitap edil­
meye b�lanmll? ve kral adma �arlalar y�t:J.r. Karadag yoluyla
Arnavutluk'a bir<;ok silah da verilm�tir. Karadag Hiikilmeti'nin
bu silah verme i�ini kirnin adma ve narnma yapt:J.gi tarn belirlene­
merni� ise de Avusturya ve italya'ya hizmet etmekte oldugu tah­
min olunmaktayd1. Ancak eski Bulgar Sefiri Rizavun, <;etine sefa­
reti esnasmda Karadag vas1tas1yla, Arnavutluk'a ve Makedonya'ya
«i;ok sayida silah verildigini, bu silahlann Bulgar Arnavut komi­
tesine hizrnet etmek amac1yla tertip edilmi� bir plan olarak dik­
kati c;ekrni�tir. Arnavut liderlerinin, Karadag'da kalmas1, Osmanh
Devleti ac;1smdan tehlike arz edecegi ic;in liderlerin, Arnavutluk'a
geri di:inrnelerini saglarnak gerektigi 0 oolgedeki yetkililer tara­
findan bildirilrn�tir. 6

Bunlardan ba�ka, o oolgedeki Osmanl1 yetkilisi, Rumeli'deki

biltiln Ortodokslar'm bir birliktelik olu�turmas1 halinde buna
Arnavutluk'un da tamam1yla dahil olabilecegini ifade etm�tir. Ay­
nlrna politikas1 takip eden Arnavutlar'm, Osrnanh Hiikilmeti'ndeki
yi:inetim zaaflanndan yararlanarak gerek Ortodokslar gerekse Or­
todoks ittihad1 aleyhtarlan olanlar ic;in faydal1 bir vas1ta t�kil ettigi
belirtilrn�tir. Bu sebepten Arnavutluk halkma kar�1 c;ok dikkatli
olunrnas1 ve halkm i:inernle takip edilrnesi, acele olarak bu aha­
liye rnaddi yardun ve Arnavutluk'ta islahat yaptlmasmm gerekli
oldugu vurgulanm1�tir. Bu anlarnda bu bi:ilgede bulunan redif ta­
burlannm gec;ici olarak almarak yerlerine nizamiye kitalan istih­
darn edilrnesi tavsiye edilmi�tir. Arnavutlar1a daha iyi rnilnasebet
kurulabilrnesi ic;in zabitanlarm degi�tirilmelerinde fayda oldugu,
o bi:ilgede bulunan Osrnanh yetkililerince talep edilrni�tir.7

6 Aym yer.
7 Aym yer.
 Arnavutlar'1 Tekrar Kazanmak i9n
Mehmed Re�d'm Rumeli Gezisine �1kmas1
1911 yih Kas1m ayinda ittihad ve Terakki'ye kar�1 en gi.ic;lti
muhalefet partisi olarak Albay Sadik Bey tarafmdan Htirriyet
ve itilaf F1rkas1 kuruldu. Bir donem II. Abdtilhamid yonetimine
kar�1 mticadele eden ittihad ve Terakki yonetimine kar�1 bu se­
ferde, Htirriyet ve itilaf Firkas1 aym politikayi gi.idiiyordu. it­
tihad ve Terakki F1rkasma kar�1 Osmanh Devleti'ndeki biitiin
muhalifler ve tirkalar, Hiirriyet ve itilaf F1rkas1 �t1�1 altmda
birle�mi�lerdi.
Osmanh Devleti'nin, Trablusgarp Sava�1 ile ugra�ngi bir do­
nemde artik gi.ic;lii bir muhalefet ortaya c;1k1m� ve siyasi c;eki�me
iyice btiyiimeye ba�lam1�h. Arap ve Arnavut mebuslann kurdugu
Mutedil Hiirriyetpervaran Firkas1, mutaass1p Tiirk mebuslann
t�kil ettigi Ahali F1rkas1, aynca Rum, Ermeni ve Bulgar muhalif­
ler, Ahrar Firkas1, Osmanh Demokrat F1rkas1 ve nihayet Osmanh
Sosyalist F1rkas1 gibi biitiin muhalifler, Hiirriyet ve itilaf Firkas1
etrafmda topland1lar.8
Htirriyet ve itilaf F1rkas1'mn, i ttihad ve Terakki F1rkas1'na
ka�1 gi.ic;lti muhalefet yapmaya ba�lamas1, Htirriyet ve itilaf F1r­
kas1 yanhs1 subaylann ordu ic;erisinde artmaya ba�lamas1 ve bu
partinin baz1 yerlerde sec;im kazanmas1, i ttihad ve Terakki F1rka­
sm1 tela�landird1. Hiirriyet ve itilaf F1rkas1 kurulduktan yakla�ik
bir ay sonra istanbul'da yap1lan bir ara sec;imde 196 oy alm1�, it­
tihad ve Terakki ise 195 oy alabilmi�ti.
Gtic;lti bir c;ogunlugun saglanmas1 karanm alan ittihadc;1lar,
Kanun-i Esasi'yi degi�tirme istekleri c;1kmaza girince, meclisi fes­
hettirerek 1912'de yeni bir gene! sec;im yapt.lmasm1 saglam1�lard1.
R
Bayram Kodaman, ''II. M�rntiyet Donemi (1908-1914)", Genel Ti.irk Ta­
rihi, VII, Yeni Tiirkiye Yay., Ankara 2002, s. 360.

237
"Sopah ve dayakh sec;im" olarak da adlandmlan bu sec;im sonunda
gayet az sa)'lda muhalif mebus meclise girebilmi�ti.9
ittihad ve Terakki'ye kat1lmayan bazi subaylar, aym imtiyazh
duruma gec;ebilmek ic;in "Halaskaran-1 Zabitan Grubu" adl1 bir te­
�ekkiil meydana getirdiler. Rumeli'de bulunan askeri birliklerde
ne kadar Arnavut subay varsa Halaskaran Grubuna dahil oldu­
lar ve bu gruba taraftar kesildiler. Aym zamanda 21/22 Haziran
1912 gecesi Manastlr d1�mdaki ordugahtan bir kis1m subaylann
kac;arak, evvelce Enver, Niyazi ve Eyiip Sabri Beylerin yapm1� ol­
duklan gibi, daga c;Ikt1klan haberi geldi.
22 Haziran'da ittihad ve Terakki'ye kar�1 daga c;1kan subay­
lar ya)'lnladtl<lan beyanname ile mevcut iktidan elinde tutanla­
nn dart )'lldir vatanda� kam dokrnekten zevk alan ve sadece h1rs,
luyanet ve intikam duygulan yiizi.inden vataru peri�an eden me�­
rutiyet rejimine dii�man kimseler olduklanru ifade ettiler. Mem­
leketi, milli vicdana ragmen koyu bir istibdatla idare etmi� olan
Ytldiz Hiikiimeti'nin ugrad1!';1 akibete la)'lk bulunduklanm ve pek
yakinda da akibete ugrayacaklanm belirtmi�lerdir. Arnavutluk'ta
ytllardir siiren zulmiin, memleketin her tarafmda masum kanma
susam1�c;asma i�lenen facialann hesabmm sorulacagim, vatarun
iki vilayetini dii�mana adeta hediye eden menfaatperestlere milli
vakan vatansever bir azimle gostermek iizere Arnavut vatand�­
lanna katildtl<lanm ilan etmi�lerdir. Subaylann istekleri ise, hii­
kiimetin derhal c;ekilmesi, meclisin feshi ile serbest sec;imlerin ya­
ptlmas1 olarak vurgulanm�tlr. 10
Beyannamede dikkati c;eken husus ise, Hiirriyet ve itilaf F1r­
kasmm ittihad ve Terakki yonetimini iktidardan dii�iirmek ic;in
her �eyi mubah gormesiydi. Bu da ordu ic;erisinde siyasetin ne ka-
9
Tank Zafer Tunaya, Turkiye'de Siyasal Partiler, I, Hiirriyet Vakfi Yay.,
1984, s. 6.
10
Sertoglu, a.g.e. J s. 3481.

238
dar �iddetli oldugunu, hilkilmetlerin bu siyasi karga�a i<;erisinde
<;evresinde olanlan gordiigunil fakat siyasi c;eki�melerden dolayi
hic;bir �ey yapilamad1gm1 gostermektedir.
iktiham Gazetesi, 'Partilerde SOz ve i�' adh b� makalesinde:
" Firkac1hk hayatmda muhaliflerin hissesine dil�n yalmz soz­
dilr. Onlann miicadelesi sozden ibarettir. Iktidar partisinin kiy­
meti "�" ile takdir edilir. iktidarda ittihad ve Terakki Partisi var.
Fakat bu parti bazi kanunlan uygulamakta tereddiit ediyor. Me­
sela gene) aftan bahis olunurken baz1 istisnalara lilzum gosteri­
liyor. idare-i Orfiye'nin (s1kiyonetim) kaldmlmas1 ifade olunur­
ken, matbuat ve tatil-i e§gal kanunlanna, hiirriyeti tehdit edecek
baz1 maddeler ilavesine te�ebbiis olunuyor. Bunlar gosteriyor ki
iktidar partisi hiirriyetten korkuyor. 'Muhafazakarhkta' selamet
anyor. ittihad ve Terakki kendisini 'Radikal' olarak nitelendiri­
yor. Yukanda bahsedildigi iizere yapt1gi 'soz' dlir. M�rutiyet ta­
rihi bize gosteriyor ki, kis1r ve tahdid-i hilrriyet (s1mrh hiirriyet)
etmek suretiyle memlekete hizmet etmek iddiasmda bulunan­
lar b�anh olamazlar. Bunlar partiye hayir getirmez"11 ifadelerini
kullanarak, i ttihad ve Terakki Partisinin hlirriyet ic;in yola c;1k­
hgm1 ancak getirmek istedigi yenilikleri dahi uygulamaktan c;e­
kindigini vurgulamaktadu. ittihad ve Terakki Pa1tisi ile Hilrriyet
ve itilaf F1rkas1 arasmdaki mlicadele 1912 Nisan ayinda yaptlan
"sopal1 sec;im" sonrasmda daha da �iddetlenmL?tir. Meclis top­
land1ktan sonra, ittihad ve Terakki Partisine kar�1, i912 ytl1 Ma­
yis ve Haziran aylannda farkh bir muhalefet grubu olu�um ha­
line gelm�ti. Bu sefer muhalefet ordudan geliyordu. Baz1 subaylar
istanbul'da Halaskaran-1 Zabitan Grubu ad1yla yeni bir t�kilat
kurdu. Bu grup, Hlirriyet ve itilafla dirsek temasmda olup, itti­
had ve Terakki'ye kaJ1?1yd1.12

" iktiham, nr. 7, 3 Mart 1912, s. 1, Partilerde Soz ve i�.

'" Kodaman, a.g.m., s. 360.

239
 Hiirriyet ve itilaf Firkas1 iiyesi Arnavutlar'm, Arnavutluk­
taki ayaklanmalan desteklemesi ve 22 Haziran'da Manast1r'da
baz1 ordu mensuplannm firar ederek daga c;1kmas1 ve bunla­
nn Arnavutlar'a kat1ld1klanm beyan etmesiyle, ordunun siya­
setle ugra�mamas1 ic;in Osmanh Hiikiimeti tarafmdan kanun
c;1kanlma c;ah�malanna ba�lanm1�tir. Bahriye Nezareti'nden
Meclis-i Viikela'ya gonderilen tezkerede ordunun siyasetten
aynlmas1, devlet ve memleket yaranna bir karann almmas1 ta­
lep edilmi�tir. Meclis-i Viikela'da, subaylann, yedek askerlerin,
jandarma subaylan ve emeklilerinin, Avrupa'da hangi iilkelerde
sec;im hakkma sahip oldugunun veya olmad1gmm Bab1ali Hu­
kuk Mii�avirligi tarafmdan ara�tmlmas1 ve neticesinin bildiril­
mesi karan almm1�t1r. '3

Siyasetin toplumun her kesimini rahats1z ettigini Kastamo­

nulu Sofi-zade Mehmed Tevfik, Beyanii1 Hak Gazetesi'nde, Sure-i
Yusuftaki Siyaset adh makalesinde, siyasetin edebi yoniinii irde­
lemi�, toplumun siyasete kar�1 tavnm, fark11 ac;tlardan ele alarak,
bu konu hakkmdaki rahats1zhklanm dile getirmi�tir.'4Siyasetin
ordu ic;erisindeki varhg1m sava�m ba�lannda, 28 Ekim 1912 ak­
�am1 evine kabul ettigi gazetecilere Osmanh Devleti Hariciye Na­
zm Gabriel Norodunkyan dahi belirtmi�tir.1s

Subay ve askerlerin siyasetle ilgilenmemesi ic;in, askeri ve

adliye enciimenleri tetkikte bulunmu�tur.16 Hiikiimet ordunun
siyasetle me�gul olmasm1 onlemek ic;in meclise bir layiha sevk
etmi�tir. Sabah Gazetesi "Ordunun Arzusu" adh makalesinde;

13 BOA, MV. 166/38 (1 1.B. 1330/27.06.1912).

14 Beyanii1 Hak, nr. 173. 28 Agustos 1912, s. 3038; Kastamonulu Sofizade
Mehmed Tevfik, 170-173 sa)'llar arasmda Ma)'ls-Eyliil 1912 arasmda bu
konu iizerinde durmu�tur.
15 i lhan Bardak<;1, Bir imparatorlugun Yagmas1 Balkan Bozgunu ve I.
Diinya Harbi, Ajans-Tiirk Matbaac1hk Sanayii, Ankara, s. 26.
16
iktiham, nr. 127, 1 Temmuz 1912, s. 3.
"Milletin en 6nemli unsuru olan orduda itaatsizlik gori.ilmesi
felakettir. Bu, felakete dogru yiiriimektir. Siyasetle ilgilenen or­
dunun sonu tehlikelidir. Osmanh inkilab1m ordu gerc;ekle�tir­
mi�tir. Osmanh vatanperverliginin bir volkan gibi faaliyete gec;­
mesi, sebat eden milletimiz i.izerine kabus gibi c;oken istibdad1
mahvetti. Ordu 31Mart hadisesini haber almas1yla beraber yeni
bir vazife ifa etti. Hareket ordusunun istanbul'a gelmesinden i.ic;
hafta sonra 'ordu siyasetten c;1kmah' askerlerimizin c;ogu cemi­
yetlere ve firkalara dahil degildir. Siyasetle i�tigal eden hie; kimse
kalmamas1 gerekir.17 Manastlr olaymm haber almmas1yla bera­
ber orduda gordi.igumi.iz emel, millet ic;in c;ok 6nemlidir. ,Su ha­
leti ruhiye Osmanh ordusunda vazife perverliginin ne derecede
geli�mi� oldugunu gosterir. Ashnda Osmanh askerleri politika­
c1hg1 sevrnez. Bunun da ortadan kalkmasm1 istiyoruz. italya ile
yapilan sava�ta, Balkanlar'daki hareketlenmelere kar�1 ordunun
birlik ic;erisinde olmasm1 tavsiye ederiz. Eger bunlan yapmaz­
sak, vatan tehlikelere maruz kahr ve bi.iyiik zararlar gori.ir. Bu
kadar 6nemli bir zamanda ordunun siyasetle ugra�1, ittihadc;1hk
ya da itilafc;1hk yahut ba�kac1hk arasmda bir fark yoktur. Her­
hangi bir cemiyete intisap etmi� zabitan o derece me�guldi.ir. 18
,Simdiye kadar alman tedbirlerin yeterli olmamasmda hi.iki.ime­
tin elinde bir kanun olmamasmdandir. Kanun c;1kmas1 laz1mdir.
Zabitanm siyasetle ugr�masmdan dolayi XIX. asnn bir ba�m­
dan bir ba�ma kadar ispanya'nm c;ektigi di.inyaca bilinir. Orta
ve Gi.iney Arnerika Cumhuriyetlerinde bu yiizden ne felaketlere
ugrad1klan bilinmektedir."19 ifadeleriyle siyasetin 6ni.ini.in alm­
mas1 gerektigi dile getirilmi�tir.

17 Sabah, nr. 8184, 1 Temmuz 1912, s. 1, Ordunun Arzusu.

18 A)111 yer, s . 1.
1 9 Ayrn yer, s. 1.

24 1
 Kanun Maddesi �1karllmas1 l�in Yap1lan Gorii�meler
Askerlere siyasetin yasaklanmas1 ile ilgili kanun maddeleri
hakkmda 1 Temmuz 1912 tarihinde Mebusan Meclisi'nde, Mec­
lis Reisi Halil Bey ba�kanhgmda toplantI yap1lm1�t::I r.20

Hiiseyin Kadri Bey (mazbata muharriri) Askerin siyasetle

ugr�mas1 bizce de sue; olarak ad olunur. Mevcut olan kanunla­
nmizda bu durumla ilgili kayit olmamas1 miihim bir noksandir.
ihtilal ile inlaJaplan meydana getiren askerler, inktlaptan kisa bir

siire sonra irticai bir olay sebebiyle fedakarhk.lar neticesi elde e�

olduk.lan, m�rutiyetin tamamen tesisi ic;in uzun miiddet endi�e
ic;inde kalm�lard1. Harbiye ve Bahriye Nezaretleri'nin ordu ve do­
nanmalanrun m�rutiyeti korumak ic;in beklemeleri zaruri olmu�tu.

Devletirnizin bir d�manla sava� halinde oldugu �u sirada

birkac; zabitin kotii yolda olmasmm tesiri ve askerlerimizin yeni­
den siyasetle ugra�malan miimkiindiir. Bu durum kotii sonuc;lar
dogurabileceginden, hemen bir kanun c;1kanlmahdir. Hiikiime­
tin bu konuda teklif ettigi kanun, askeri ve ad.Ii enciimenler tara­
fmdan tetkik edildi.

Heyetimiz, askerlerin Kanun-1 Esasi ile mahfuz olan hukuk-u

esasiyelerini korumu� olmakla beraber, kendilerine verilen hak­
lan, haksiz yere kullanmamalanm nazar-1 dikkate ahm�tir.

Harbiye N3..Z1n (Mahmud �evket Pru,a) Efendiler hen

bu kanunu Bab1fili vas1tas1yla meclis-i alinize takdim ettigimden
dolayi Cenab1 Hakka pek c;ok hamd ve senalar ediyorum.

Efendiler bilirsiniz ki memleketimizde m�mtiyetin ilan edil­

mesi hususunda Osmanl1 ordusu pek c;ok hizmet ifa etti. Ordu­
nun bu hizmetini filem-i medeniyet ile Meclis-i aliniz ve Millet-i
Osmaniye tasdik eder. Osmanh ordusu da bu hizmetinden do­
layi ilelebet oviiniir.

20
jktiham, nr. 128, 2 Temmuz 1912, s 2.

242
 Ordu bu hizmeti yerine getirmek ii;in siyasi bir cemiyet ile i�­
birligi yapmaya mecbur oldu. ittihad ve Terakki cemiyeti bu hiz­
meti tek ba�ma ifa edemedi. Boyle bir hizmet ii;in ordu gibi bir
kuwete istinat etmek lazimd1. Hiiki.imetlerin, giiniimiizde elle­
rindeki kuwet, eski zamanda oldugu gibi ki.ii;iik goriilecek de­
recede degildir. Bu kuwet silahh bir kuwettir. Boyle bir kuweti
ikna edebilmek ii;in ancak ooylece muntazam bir kuwetle mii­
dafaa etmeleridir.

Bu meselenin seri bir �ekilde olabilmesi ii;in siz de bilirsiniz

ki siyaset ile i�tigal etmesi lazrm gelirdi. Bir ordunun siyasiyat ile
i�tigal etmesi a)'lplanllllilbr, ziildiir. Fakat buradaki kat:Ilma millet
ii;indir. Hi.iki.imeti kurmak maksadma matuf oldugu ii;in ziil degil
�ereftir. Ordu bunu �eref oldugunu bilerek yaptI. Askerin siyasetle
21
ilgilenmesinin zaran hakkmda biri;ok �eyler soylendi.

Osmanh ordusunu dald1gi �u siyasiyat fileminden kurtar­

mak laz1md1. Bu liizumu m�rutiyetin ilan1 zarnarunda anladim.
Me�rutiyet ilan edildigi giin Uskiip'te m�rutiyetin ilarn s1ra­
smda �enlik yapt1k. �nlik esnasmda gen<; Osmanh zabitler ha­
raretli nutuklar attilar. Eski devir sona eriyordu. Ben bunlardan
mutlu oluyordum. Fakat bu konuda askeri kuwetlerden dikkatli
olunmas1 gerektigini ifade ettim. Fakat o s1rada yetkili degildim;
"Arkada� nereye gidiyorsunuz."itiraz edebileyim. Bu s1rada itiraz
etmenin bir tamir degil bir felaket olacagim gordiim. Bazi arka­
da�lanm1z bu ciheti takdir edemeyerek duc;ar oldular. Bendeniz
0 giinden beri ordunun siyasiyat ile i�tigal etmemesi ii;in c;ah�­
tJ.m. <;iinkii bu manzara beni siikfina mecbur etti ise de kendim
bir �ey yapmayarak bir c;are dii�iindiim.

Osmanh ordusunun bir malum-u muhteremi vardi. 0 da M�ir

Goltz Pa�a Hazretleri, bu zatJ.n orduda bir mevkii ve onemi vardi.
Evime gittigim zaman kendisine altJ. sahifelik bir mektup yazarak,

21
Aym yer, s 2.

2 43
"fena bir yola dald1k. Nereye gidiyoruz. Ben bunun oniinii alacak
kuvvette degilim. Sen mukiedirsin. Gazeteler vas1tas1yla yaz. Zabi­
tam ikaz et. <;iinkii sana miirteci diyemezler" dedim. Bunun iize­
rine, Goltz Pa!?a Neue Freie Presse Gazetesi'nde bir mektup n�­
retmi� ve bizim gazeteler de bu mektubu terciime eylemi�lerdi.
i�te efendiler bu propagandayi yaptlm.
Az bir miiddet sonra Kosova Valiliginden Uc;iincii Ordu Ku­
mandanhgrna geldim. 0 gi.inden itibaren elimden geldigi kadar
bu maksad1 takip ettim. Fakat bunu birden bire degil, yav� ya­
va� yapiyordum.
Hareket Ordusu Kumandanhgi'yla istanbul'a geldim. 31 Mart
Vakasmda mevkiim biraz daha yiikseldi. Daha yiiksek sesle soz
soylemeye ba�lad1m. 0 vakit istanbul'da bulunanlar hatirlarlar.
KI�lalan gezdim. Zabitam etrati.ma toplad1m; Siyaset ile i�tigalin
memleket ve ordu ic;in ne kadar zararh oldugunu izah ettim. Keza
Edirne'de de oylece nasihatta da bulundum. Sizi temin ederim ki
o vakit birc;ok dostlanm geldiler. Bu derece tehlikeli i�e girme­
mem ic;in bana nasihatte bulundular. Fakat ehemmiyet verdigim
memleketin selameti ve saadeti ic;in bir yo] izliyordum. Tedricen
yiikseltiyorum.
Nutuklanm iizerine zabitan ittihad ve Terakki cemiyetinden
istifalanm yazarak Selanik'teki genel merkeze gonderdiler. Aym
zarnanda fuka ve ordulara tebligatta bulundum. 0 zarnan hareket
ordusu kumandaru idim. Harbiye Nezareti'ne ge<;tikten sonra te­
�ebbiislerimde daha ziyade ileri gitmeye ba�lad1m. Fakat birden­
bire ileriye gitmedim. Birc;ok zabitan siyasete dalm1� oldugundan
birdenbire bu meseleyi kesmeyi muvati.k gordiim.22
Zabitamn siyasetle i�tigali muvati.k diyenler i�in ic; yiiziinii
bilmiyorlar. Fakat ben i�in ic;inde yuvarland1m. Zabitamn halet-i
ruhiyelerini tetkik ettim. Siyaset ile i�tigal edenleri yava� yav� ta-
22 Ay r n yer, s 2.

244
ciz etmeye ba�lad1m. Elimde bir kanun olmad1gmdan emre kar�1
hareket edenler hakkmdaki cezayi tatbik ediyor idim. Fakat ceza
hafif idi. Boyle hafif ceza ile oniinii alamad1m. Cezanm hafif ol­
mas1 daha iyiydi. Bekliyordum. Tam bir zamam gelsin de o vakit
kati surette ad1m atayim dedim.

Efendiler bu fikirde iken bu defa Manast1r'da vukua gelen va­

kia bana kesin arum atmam1 saglad1. Layihayi Bab1fili'ye gonder­
mekle beraber diger taraftan bilumum ordu kumandanhklanna
da yazd1m. Zannederim gazetelerde gormii�siiniizdiir.

Ekseri kolordu ve firka kumandanhklanndan tebligatimdan

dolayi t�ekkiimame ald1m. i�te efendiler ald1gun bu cevap t�ek­
kiimamelerle attigim ad1m ile bir yanl�hk yapmad1gim1 anladim.
Bunu siz de tasdik ederseniz. Eger bu kanunu, kanun halinde ve­
rirseniz hic;birini digerinden ayirmaksizm �it olarak uygulanacak­
tlr. Bu kanun teklifine sebep Manasbr olayidir.23 Bu olay ciimle­
mizi iizdii. Trablusgarp'ta carum feda eden fedakarhk gosteren �an
ve �eref veren ordumuzu mahcup etti. Akh b�mda olan Osmanh
zabitleri bu olayi lanetledi. Bunlann miktan azdir. Fakat yaptiklan
i� biiyiiktiir. 12 zabit, 25-40 nefer bir kism1 geri geldi. Bir kism1
tutukland1, diger kisnu da bu olaydan sonra geri dondii.24

Bunlar hakkinda �iddetli kanun tatbik olunacak ve divan-1

harpte de onaylanacaktir. Bu az sayidaki subay ve erlerin yap­
tIF;l olay c;irkin ve biiyiiktiir. Bunlan tasdik edecegimiz kanun ile
miitecaviz etmeyecegim. Zaten hiikiim de yak. <;i.inkii bu kanun
tarih-i ne�rinden itibaren gec;erli olacaktir. Bunlan te'dip ve ten­
kil ic;in ceza kanununda sarahat vardir. Bunlar firar etmi�ler. Ve
bunun ile de kalmayarak maiyetlerindeki neferleri de aldatm1�-

23 21-22 Haziran 1912 tarihinde ittihad ve Terakki kar�1t1 olup Hiirriyet ve

i tilaf F1rkasm1 destekleyen bir grup zabitan ve asker Manastir'da daga
c;1krm�lardir.
24 iktiham, nr. 128, 2 Temmuz 1912, s 3.

245
lardrr. Maiyetlerindeki neferleri ne suretle igfal etmi!iiler biliyor
musunuz?

Devlet vatarumm satiyor. Daglara <;1.kahm da kendimizi orada

miidafaa edelim. Demek yaptI� i!iii neferin takip edecegini ve ha­
kikati s<:iyleselerdi. Neferin yapmayaca�ru bilirlerdi. Boyle adam­
lara lanet olsun.

Sesler- Bin defa lanet

Harbiye Nazm (devamla)- M�rutiyetin ilarundan beri mem­

lekette cereyan eden valoalan gozden ge<;irdim. Bunu memleketin
selarneti i<;in yap1yorum. (Alk1!iilar) Beni bu kadar heyecanland1-
ran olay, memleketi kurtaracak bu kanunu teklife sevk etti.

.Alimi Bey (Kozan)- Manastlr olaYJ. olmasayd1 ne vakte ka­

dar bekleyecektiniz. Mutlaka bir olay olmasm1 m1 beklediniz?

Harbiye Nazin- Biraz once ''bekliyordum" dedim. Milletin,

!iialuslann halet-i ruhiyesinden istifade etrnek dogrudur. Ben de bu
halet-i ruhiyeden istifade ederek kanunu teklif ediyorum. Biliyo­
rum ki biitiin Osmanl1 zabitam bu i!iiten zarar gormektedir. Bun­
lann bu haleti ruhiyelerinden istifade ile kanun teklif ediyorum.

Hact Mustafa Efendi (Ankara)- Askerlerin siyasiyat ile

�tigal edip etmemesindeki vahamet ve saadet hakkm da hepiniz
bilirsiniz ki her milletin saadet ve mutlulugu askerlikledir. Bir
milletin askeriyle biiyiik oldugunu ve o askerlerin siyasetle i!iiti­
gali hasebiyle ne gibi felaketler vukua geldigini tekrar etmeye ha­
cet yok, hatta yakmlarda da bu gibi vaka zuhur etti. Bunlardan
ibret almak lazim idi. Nazir P�a, bu kanuna gerek vard1. Fakat
tedricen yapmak istiyorduk dediler.

31 Mart'ta baz1 askerlerin tesiri oldugunu kimse inkar ede­

mez. Bu !iianh ordu geldi bunu sondiirdii. Bu felaket bu suretle
saadetle miincer oldu. Diger bir vakla daha oldu. 0 da asker­
lerin siyasetle i!iitigalinin memnuiyeti meselesidir. Pa!iia hazret­
leri o vakit bunu nazar-1 dikkate alarak bir acil c;are dii�iinelim
demeliydi ve �imdiye kadar bu mesele iizerine cesaretle gidile­
rek i;i::iziilmeliydi.

Benim siyasete aklun ermez, dart asker daga i;tlmu�, hence

hi<; ehemmiyeti yak. Astl hizip meseleleri miihim. Hangi hiikii­
meti getirirseniz getirin bu olanlan takdir etmez. Elbette bir ta­
lam inlalap ard1 ardma devam edecek, bunda �iiphe yoktu.2s

Bizim siyasetimiz- siz anlars1mz- hii;bir devlete i::ili;ii degildir.

Onun ii;in askeri ve miilki nazirlara diyorum ki yarun adalet de­
gil, tarn adalet olmal1drr. Bu kanun mebuslann isteklerinden iba­
ret olmamahd1r. Adalette aktl yoluyla hareket edilmezse bu millet
rahata ermez. Bu kanun yine yeterli olmaz. Nazirdan son derece
istedigimiz, bu kanunu tatbik ederken demir gibi olmak, biz ya­
�amak istiyoruz, biz zilleti kabul etmemeliyiz. Biz ki::iti.iliik istemi­
yoruz ve istemeyecegiz. Bu da fedakarhk ile olur. Bana �i::iyle si::iy­
lerler. Boyle yaparlarsa korkan adamlar nezaretlere yaki�mazlar.
Fakat bugiin bi::iyle nazir gi::iremiyorum. Ben muvafik ve kabine­
den biri oldugum halde muhalif gibi si::iz si::iyliiyorum. Eger �u va­
tana mebus, ayan, nazir, memur ac1yorsa.

Reis- ac1yor.
Mustafa Efendi (devarnla)- Ac1m1yorlar ispat edecegim.
Mebuslar ac1m1yor. <;i.inki.i vazifemizi haklayla yerine getireme­
dik. (�iddetli alla�lar)

Reis- Ettik
Mustafa Efendi- Ben �ahs1m ii;in si::iyliiyorum, edemedik.
Ayan ac1mad1 diyorum. Boyle yiiceltilmi� ve muhterem adam­

lar ac1maz m1 elbette ac1rlar. Fakat benim dedigim gibi ac1-

mah. Bir Trablusgarp, bir de Ebha'yi26 bir de Arnavutlugu dii­
�i.inelim. Ondan sonra da taVIr ve hareket ve i;ah�malanmm
dii�iiniirsek zannederim ki insaf laz1md1. Ayan istedigimiz gibi

25 Aym yer, s 3.
26
Giiney Arabistan'da bir �ehir.

24 7
ac;1lmah. Efendiler, biz bilmeyerek bir tekaiid (emeklilik) kanunu
yapt1k, 27 bunda hata ettik. Bumm da sebebi askerden birkac; me­
bus yaptik. Onu da askerliklerini muhafaza ederek yaptik. Bu
kadar fazla para verdirerek, bu kanun gec;en sene geldi. ,Su ka­
dar para tenzil olunacak. Kendi geldi, ne imi:;; ! Usuliine muva­
fi.k degilmi�. Millete ac1madilar ki, iki seneden beri altI yiiz bin
lira kald1g1 daha var ya. 0 muhterem zevat hakkmda soz soyle­
mek istemiyorum.
Reis- Her iki meclis birbirini tenkit edemez.
Mustafa Efendi- Viikela (bakanlar) da ac1m1yor diyordum.
Ac1rlar, belki bizden daha ziyade hamiyetlidirler. Fakat ben daha
ziyade hamiyetli olmalanm istiyorum. Benim ba:;;hca itirazim, be­
nim soziime bakarak filan adam1 ne ic;in filan yere gonderiyorlar.
Mebusan'dan korkrnamah. ,Simdiye kadar ne ise yaptik. Bunlan
rica ederim artik miiracaatimizda onlara da bize de, keyif meclisin­
den c;1kartin, bakanlar, hen gayri me:;;ru soziinii yapamam demeli.
Gec;en sene de soyledim. Yine de soyliiyorum. Bizim inktlab1miz
diger milletlerin inktlabma benzemez. 28
Reis- Sadedden c;1kiyorsunuz.
Mustafa Efendi- Sadede geliyomm. Bir de memurlar kald1.
Birazda onlar ic;in soyliiyorum. Gelelim memurlara, onlar da
bu vatanm en miinevver yavrulan, biz memuriyeti istanbul'da,
Bursa'da, Ankara'da yapahm diyorlar. Bunu millete fedakarhk
m1 telakki etmeli. Bir memur yoktur ki bu giizelim me:;;rutiyet­
ten memnun olsun. Baztlanna yaram1�tlr, o ba:;;ka.
Neticesi bu kanundan pek miihim semereler elde edilecektir.
Fakat :;;unu ilave edeyim. Askerler, askerliklerini muhafaza ettik­
leri halde vali, mutasarnfhk gibi mi.ihim mevkileri istisna ederek
27 Yiiksek riitbeli Komutanlan vali yapmak ic;in emeklilik kanununun c;1-
kanld1g1 ifade edihnektedir.
28
iktiham, nr. 128, 2 Temmuz 1912, s 3.
bunlan hizmet-i saire-i mi.ilkiyede istihdam1 yasaklayahm. Ordu
arasmda mi.inaka�aya yer kalmasm.
�ahin Bey (<;amhk) - Cuma gi.ini.i Meclisi Vi.ikela teklifi
i.izerine baz1 acil hususlann gori.i�i.ilmesi telgrafm1 ald1gun mman
efkan i�gal eden Arnavutluk meselesi hakkmda bir izahat vere­
cek zannettim. Buraya geldim. <;1ka <;1ka ka�1ma bu kanun <;ikti.
Bu kanunun da mi.ihim oldugunu kabul ederim. Efendiler mu­
azzez askerlerimizin siyaset ile i�tigal etrnesine herkes gibi hen
de katiyen cevaz veremem. Kanun mi.ihimdir. Fakat bu kanun
iki gi.in tehir kabul edemeyecek derecede aciliyeti oldugunu ka­
bul edemem. <;i.inki.i dort sene ertelenen meselenin iki gi.in daha
tehir edilmesi devlete mrar vermez. Pa�a hazretleri bu mesele­
nin <;oktan beri vaz-1 icap ettigini tasdik ile beraber uygun vaktin
beklendigini soylediler.
Dedikleri dogrudur. Her �ey her vakit yap1lamaz. Bazi �eyler
vaktinde tatbik edilirse hi.isn-i.i netice verir. Bunu da dogru kabul
ederim. Burada Meclis-i Mebusan-1 Osmaniye'nin ifadesini kabul
ediyorum. Bu kanunun 7.amant uygun olmachii;t, �artlan ol�machgi
i<;in �imdiye kadar tehir ettik diyor. Bu kanunu uygulamak �oyle
dursun. Biz zabitlere siyaseti te�vik etmi�izdir. Biz se<;imlerde za­
bitam, askeri kulland1k. Siyasete kan�tlrd1k. Ta�radaki memurun
bir kism1 kahplara mensuptur. Kabahat yalmz asker de mi?
Yak, efendim umumuzda, zarann neresinden donersen kard1r.
Hi.iki.imeti takdir ve tebrik ederim. Askerlerimiz bir nokta-i namr­
dan ate� gibidir. Bu ate� ancak di.i�manm oni.ine di.i�meli ve orayi
yakmahdir. Yoksa kendi evimize di.i�erse, Ankara'da harumlanmiz
kill olur gider. Bu kanunun sebebi Manastlr olayidir. Bu kanun ne
mak<>atla i;1karsa <;1ksm, askerin ve zabitamn ayaklanmas1 tasvip
olunamaz. Ancak bir insan durup dururken �erefini, hayahm ve
ailesini, islikbalini terk etmez. Bir sebebi vardir. Hareket ba�ka,
sebebi ba�kadir. llareketin tasvip edilmemi� olmas1 sebebinin de

249
uygun gori.ilmeyecegi anlamma gelmez. Harbiye Nazm, bana bu
konuda bilgi versin. Benimle beraber halla tatinin etsin.

Talat Bey (Ankara)- Haindir. Roma'ya fotografi.m gonde­

ren zabit haindir.29

�ahin Bey- Olabilir. Fakat Arnavutluk meselesi neden do­

guyor. Biz bunu biitiin hakikati ile anlamak istiyoruz. <;i.inkii bize,
Arnavutlar'a soyleyecek c;ok soz vardir. Hfila okunmayan daha
once bir onerge venni�tik. Arnavutluk meselesi devletin can ahc1
noktas1d1r. Arnavutluk, biiyiik Osman11ya ka�1 giri�ilmi� hami­
yet ve cesaretle kabann1� zirhh gogsiidiir. Arnavutluk meselesi
onemlidir. Bu gidi�. bu tutu�, bu yok etme politikas1 ile elimiz­
den Arnavutluk c;1kacakhr.

Acilen tedbir laz1mdir. Vallahi billahi miidahaleye maruz

kalacaksm1z. ArtJk mesuliyetin kime ait olacagm1 siz takdir edi­
niz. Yiiregim kan aglayarak soyliiyorum. Biz, Arnavutlar1a hila­
fete olan mensubiyetimizi ya�amak ic;in ba�ka <;are olmadigmdan
degil, makam-1 mualla-i hilafete ve Osmaniye'ye la-yezel merbu­
tiyetindendir.

Eger Arnavutluk meselesi iyi tetkik edilmezse, bu yara bas­

tmlsa bile patlayacakhr. Hi<; �iipheniz olmasm. Ben kanun mad­
desi c;ikmas1 taraftanyim. Eger kanun tarafs1z uygularursa faydali
olur. Bu kanun yalmz muhaliflere tatbik edilirse, o zaman mem­
leketimiz kalmayacaktir.

Tevfik Bey (Prizren) - Enciimende bulundugum zaman

baz1 heyanatlarda bulundum ama kabul edilmedi. Belki kabul
olunur diye gene! heyete arz edeyim. Ordunun siyasetten uzak­
la�tmlma taraftanyim. Asker kendi gorevinden ba�ka bir �eyle
ugra�mamahdir. B u konuda en ufak bir tereddiit insanm kal­
bini titretiyor.

29 Aym yer, s 3.
 Hiikilmet Manastlr olayi sebebinden dolayi acilen bir ka­
nun teklifi vermeye mecbur kald1k diyor. Acele edilmesi taraf­
tan degilim.

Reis-Acil olmas1 kabul edildi.

Tevfik Bey- Ben bu noktada aynhyorum. Bu kanun ordu­

nun silah a�uu temin eder. Fakat zerre kadar tesir etmez. Orduda
kangren olan bir 1,;1ban iizerine bu kanun kabul edilemez.

Karulidi (Karvelidi) Efendi- Nasd kanun tatbik edil-

sin?

Tevfik Bey- Adalet temin ve tatbik edilsin. Hiikiimet once

hasta11gi tedavi etsin sonra kanunu teklif etsin. �u an bu kanu­
nun teklif edilme zamam degildir.

Ali Galib Bey (Kayseri)- Siyaset insanlann hukuk miica­

delesi ise de hilkiimet memurlan ve askerler ii;in bu hakkm kayit
ve �arta baglanmas1 elzemdir. Askerlerimizin hukuka tabi oldugu
Kanun-1 Esasiye'de askerler bu haktan istisna edilmemi�tir. As­
kerlerin siyasetle ugra�mas1 sui; sayilm1yor. Hakikatte biiyiik bir
sui; olmal1d1r. Bunu bu kanun ile tayin etmelidir. insanlar kendi
kuvvetlerini memleketlerini istedikleri gibi kullanabilirlerse de as­
kerler ve memurlar kendi kitasmda olan askerlerin niifuzlanna
sahiptirler. Askerler bu kuvveti memleketin selameti fr;in kullan­
mak mecburiyetindedirler. Bu kuvveti siyaset ve cemiyetler ii;in
ve milli menfaatler d1�mda kullanamazlar. insanlar kuvvetlerini
memleketlerinin mukaddes olan gelecegi i<;in kullamyorlar. As­
kerler ve memurlar muhalif zamanlannda yagmur tesiri goster­
mez. 0 vakit yagmur degil, dolu olur.
Giinkil askerler silahlanm ve niifuzlanm ve kltalanm kendi
maksatlan yolunda kullanmalan baz1 olaylara neden olabilir.
Onun i<;in bu kanuna ihtiya<; vard1. Askerlerin siyasi miicadele­
lere kat1lmas1 muhtelif ve muhalif siyasi cereyanlara katdmalan
zararh neticeler dogurur.
 Bunlar ne kadar iyi maksatla yap1hrsa yap1lsm, ka;; yaparken
goz c;ikarmak kabilinden olur. Memurlann siyasetle ugra;;mala­
nnm zararh olacagim ifade ettim. Askerlikte itaat esastir. Onun
ic;in muhalif gorii;;e sahip olan birisine itaat etmezse daha bi.iyi.ik
bir mahsurdur. Aym fi.rkaya mensup olan asker ile farkh firkaya
mensup olan asker birbirine gi.ivenemez. itaatte kusur ederler.
Halk arasmdaki c;at1;;mayi ordu halledecek, Ordu ic;erisindeki bu
c;an;;maya kim mani olacak. Bu c;an;;ma durdurulmazsa vatam­
miza istemedigirniz ecnebi kuweti ayak basacak.
Ordu ic;erisindeki kavgalar ordunun zaafuu ortaya c;ikanr. Vata­
nm selametini ve milletin istiklalini koruyacak olan kuwet ic;in zaaf
olu;;turur. Bunlar ic;in askerler siyasetten uzakla;;tmlmahdir.3°
Ordunun siyasi cemiyetlere ve siyasi cereyanlara kap1lmas1
bi.iti.in millet tarafmdan bilinirken, me;;rutiyetin ilanmdan beri bu
hakikatin hi.iki.imet tarafi.ndan hatirlanmami;; olmas1 akla gelemez.
Hatta bu konuda Sadaret'ten Harbiye ve Bahriye Nezaretleri'ne
hirer beyanname verilmi;;tir. Bahriye Nezareti'nce genelge yayin­
lanm1;;, Harbiye Nezareti'nce si.ikut edilmi;;, sebebi ne? Yoksa ya­
lan m1? i;;te dart seneden beri. acele etmeyen bu vazifeyi ihmal
eden Harbiye Nezareti'nin ;;imdi acele bir kararla kanun teklif et­
mesi bir endi;;edir. Acele laz1m oldugu zamanlarda yeteri kadar
onem vermeyen Harbiye Nezareti, yap1lmas1 yeteri kadar uygun
olmayan ;;u zamanda acele talep ediyor. Harbiye Nezareti d61t
senedir ooyle bir kanunu neden li.izum gormemi;;tir? �imdi ni­
c;in acele ediyor?
Yoksa Me;;rutiyetle beraber amlan hi.iki.imet, ittihad ve Te­
rakki cemiyetini kornrken, siyasetle ugra;;mas1 te;;vik edilen ordu,
bugi.in muhalif oldugundan dolayi m1? bu kanunun c;1kmas1 ic;in
acele istiyor.
Sesler- Orduya muhalif vaziyet olmaz.
:io Aym yer, s 3.
 Galib Bey (Devamla) Dort senedir ittihad ve Terakki ta­
rafmdan siyaset t�vik edilirken, siyaset ile ilgilenen birc;ok za­
bit vard1. �imdi siyaset yasaklanmak isteniyor. Ne bi.iyiik tezat­
tlr. Hi.iki.imetin acele karar verdigi �u kanun hakkmda si.ire talep
edecegim.
Si.ire talebinin birinci sebebi, Kanun-1 Esasimizde genel ola­
rak zabitan ve askerlere bah�edilmi� olan hukuk-u siyasiyenin
hakkmda menfi durumlan ic;in heni.iz Kanun-1 Esasi'mizde bir
madde ilave edilmemi� olmasi. ikinci sebep, ahvalin bu kanunun
tatbikine miisait bulunmamas1d1r. Uc;i.inci.i sebeb-i mucibi de bu­
gi.inlerde tatbiki, devlet ve milletin dava-i haricisine mani olma­
s1d1r. Boyle bir kanun elzemdi. Elzemdir. Fakat i.ic; onemli vazife
yapild1ktan sonra tatbik olunsun demek istedim.
Bu i.ic; vazife, birincisi ooyle bir kanundan ewel Kanun-1 Esasi
zabitan ve askerlerin ve bi.iti.in memurlann devletin hukuk-u esasi­
yesini takyit eden bir ba�ka 120'inci madde-i mua'dele (mi.isavilik)
ilave etmektir. Askerlerin siyasetle ilgilenmesini istemeyen hi.i­
ki.imet devamh kavanin-i esasiyesinde boyle maddeler vardir.
Kanun-u Esasi'nin 120. maddesi degi�tirilmeden bu kanununun
yaptlmas1 Kanun-1 Esasiye'yi ihlal eder. Kanun-1 Esasiye, umum-u
efrad ile millet arasmda askerlere de t�mil edilmi� bulunan bir
hak boyle acele bir �ekilde c;ikarmak caiz olamaz.
�imdi ikinci sebep ile ikinci vazifeyi arz ediyorum.31
Sue; iki kis1mdir. Bunlardan biri o emrin terki bir digeri koti.i
bir i� i�lenmesidir. Askerlerin siyasetle ilgilenmeleri ile ilgili ola­
rak �imdiye kadar hic;bir kanun ile hic;bir ciddi emir ile nihai son
verilmi� olmad1gmdan sue; saytlm1yordu. �imdi bu kanunu tat­
bik edersek siyasi te�ebbi.is ic;in te�kil etrni� cemiyetler suc;lu sa­
yilacak, te�ebbiislerine devam etmeleri yiizi.inden cezalandmlma­
lan laz1m gelecektir.

� 1 Ayrn yer, s 3.

253
 Hiikiimet Manastlr olaymdan dolayi zabitan ve askerlerin ara­
smdaki siyasi te�kilatm mevcudiyetini ortadan kald1rmaya c;ah�1-
yor. Bu konuda �ittiklerimiz bunu teyit ediyor. Bunca zabitanm
yeminlerle, teminlerle girmi� olduklan cemiyetten bu kanunla c;e­
kilmeleri miimkiin degildir. Bu kanun tatbik edilemez.
Hfilbuki bu kanunun uzun zaman tehir edilmesi dogru degil­
dir. Bundan dolayi hiikiimet siyasi cemiyetleri dagitmak ic;in ce­
miyetlerin sebep-i asliyesini �it bir �ekilde kald1rmal1drr.
�imdi iic;iincii sebep, iic;iincii vazifeyi arz edecegim.
Dort senedir ittihad ve Terakki cemiyeti ordunun bilhassa za­
bitamn cemiyet adma hareket etmeleri, devletin kanunlanna ri­
ayet etmemeleri bugiinkii gelinen neticeyi dogurmu�tur. Bugiin
millette ac;tlan yaralar hep bu yiizdendir.
10 Temmuz 324 inktlabmdan sonra �imdiye kadar ordunun
siyaset ile i�tigalinde devam1 biiyiik bir hata idi. Bu hatanm neti­
cesi saytlamayacak kadar c;oktur. Fakat bunu bir iki esasta topla­
mak miimkiindiir. Memlekette gayet faydasiz bir oligan;;i viicuda
gelmesi, efkar-1 umumiyenin sondiiri.ilmesi, efrad-1 milletin sin­
dirilmesi, hiikiimetin keyfi suretteki uygulamalandir. Devleti ve
milleti bu hale dii�iiren ordu, hatasmm tamirini kime biraktp da
siyasetle i�tigalden c;ekilecek? Millet bu durumdayken ordu asli
vazifesine c;ekilemez. Milette yaralar ac;m1�, sue; i�lemi� olarak b1-
raktp gitmek daha biiyiik hatadir.
Hamid Bey (Halep)- Vatana h1yanet ediyorsun.
Sesler- Kiirsiiden in �agi...
Abidah Azmi Efendi- Defol kiirsiiden . .32 .

Hamid Bey (Halep)- Osmanh ordusu daima muhterem­

dir. Boyle sozler soylenemez.
Sesler- Fesad c;1karmak istiyor.

32 Aym yer, s 4.

2 54
 Galib Bey (Reise hitaben)- Ben bir millet mebusamyun. Beni
tahkir etmek milleti tahkir etmektir. Men etsenize ...

Reis- Osmanh ordusunda birka<; zabitan bu kanuna kal"l?I

<;lkiyor diye bu bilti.in orduya t�mil edilemez. Ordu m�rutiyeti
istihsal ugrunda ne kadar �h�m� ise bunu muhafaza ugrunda
da o kadar azimlidir.

Birka<; zabitamn yolsuzlugunu, bilti.in orduya t�mil etmek

bir mebusa yaki�maz. M eclisin dahi maruzatma i�tirak ettigine
riyaset kanidir.

Ali Galib Bey- Ordunun �u son yapt1gi �i alki�lamamiz la­

zrmdir. Daha a<;1k ifade ile arl etmek isterim. Hilkilmet ordunun
p�manl1gim takdir eder. Yaptlan hatalan dilzeltmek i<;in bu gorev
orduya birakilmamahdir. Orduyu i<;ine dil�ti.igu durumdan kur­
tarrnak i<;in kanun kabul edilmelidir. Yoksa kotii neticeler ortaya
<;lkabilir. �imdiye kadar Arnavutluk hadisesi sebebi reislerinin ce­
haletinden kaynakland1g1 ifade ediliyordu. Manast1r hadisesinde
daga c;lkan zabitaru ise pekfila kanaatkar ve vatanperver, igfal edile­
meyecek kadar milnevverdir. istihsal-i m�rutiyet yolunda erkiin-1
ittihada refakat etmi� hayatlanm tehlikelere koymu� azimkiir bir
ziimrenin taleplerinin yerine getirilmesi i<;in daga <;1kmalan dev­
lete ve millete ma'zur olabilir mi? Me�ru ve milfid.

Sesler- Me�ru olamaz.(masa kapaklan vurulur)

�efik Bey (istanbul)- M�ru olamaz
Tevfik Efendi (<;anlan)- Boyle soylemek h1yanettir.
ismail Haklo Bey (Sinop)- Olamaz reis hey men edin.
Reis- Kanuna isyan eden kitaat-1 askeriyemizden daga <;ikan
zabit ve efradm hareketlerine m�ru denilemez. (bu sirada �iddetli
gilri.iltiiler devam ediyor. Ve her taraftan soz soyleniyor idi)

B ahriye NB.ZJn- Hiikiimetin emrine kar�1 gelerek si­

lahh olarak daga c;1kan zabitan hareketinin baz1 zevat� me�ru

2 55
addedilmesinin nazar-1 dikkate almmasm1 heyet-i filinizden ta­
lep ederim. (Ali Galib Bey sozi.ine devam etmek ister ise de �id­
detli masa kapaklan wrularak gi.iri.ilti.i edilmeye ba�lanm1�t1 ki
bu gi.iri.ilti.i arasmda �u sozler �itilebiliyor idi.)33

Nall Efendi (Manasbr)- Ba�ka yerde olsa kur�una dizi-

lirler.

Sesler- Reis Bey soyletme.

Reis- Birak da riyaset vazifesini ifa etsin.
Galib Bey- 10 Temmuzda (23 Temmuz 1908) da zabitan is­
tibdadi ytlanak ii;in boylece daga i;1km1�lar idi.

Reis- Kanuna muhalif olarak daga c;1kan adamlar mi.ida­

faa edilemez.

Ali Galib Bey- Eger bunlann talepleri makul ise kabul edil­
meli ve desteklenmelidir. Zaman istemenin i.ii;i.inci.i sebebi ile hi.i­
ki.imet vazifesi bitti.

Vartekis Efendi (Erzunun)- Efendiler bugi.in m�rntiye­

tin en elzem kanunlarmdan birini zikrediyoruz. Soyledigim �ey
kahraman zabitanlanmIZI m�rntiyetin ilk gi.inlerinde alki�lad1-
gimiz zamanlar tarihi bilenler bu alki�lann arkasmdan bir fela­
ket i;Ikrnasm diye di.i�i.ini.iyorlard1. Fakat m�rutiyeti elde etmek
ii;in askerlerin muavenetine mecbur olmu� idik. <;::i.i nki.i ahaliden
inktlapi;1 daha azdi. Orduyu te�kil eden hi.iki.imetler am yalmz
harici di.i�manlar ii;in te�kil etmi�lerdir. Ordu nun vazifesi yal­
mz milleti, hi.iki.imeti harice kar�1 muhafaza ic;indir. Dahili is­
yan ve mi.ifsidatI teskin ii;in jandarma te�kil ettik. Jandarma pek
o kadar mi.ikemmel olmad1gi ii;in baz1 defa ordunun muavene­
tine mi.iracaat ediyoruz. Askerin vazifesi bizi di.i�mana kar�1 mu­
hafaza eylemektir. Bugi.in biz Iayikiyla di.i�mana cevab1 bunlarm
sayesinde ve1iyoruz.

:J:I
Aym yer, s 4.
 Askerlerin siyasete kan�mas1 sue; olmaktan ziyade bir ha­
yattir.
Ewelce takdir ediyorduk. 9imdi nic;in aksini soyliiyorsunuz?
diyecekseniz, efendiler o kahraman zabitlerimizi �imdi siyasetten
vaz gec;mek suretiyle kahramanhklanm gostem1elidir.
Ali Galib Bey- Az bir zaman ic;in siire talep ediyoruz.
Sesler- Reis Bey sustursamza
Vartakis Efendi- Ali Galib Bey'in dedigi gibi zabitler m�ru
halde daga c;1knu� ise muharebe esnasmda nas1l bunlara emni­
yet edecegiz?:i4
Sesler- Bravo bravo!
Vartekis Efendi- Bu kanunun daha ewel gelmesi laz1m idi
diyorlar. Bazilan Harbiye Nazmm tenkit ediyorlar. Ben de soylii­
yorum. Kuwetli bir hiikiimet olmad1g1 ic;in bu kanun o vakit yap1-
lamad1. Biz inkllap zamamndayiz. Efendiler; Anadolu'da inktlabm
ilk zamanlannda zabitan olmasayd1 me�rutiyetin aksi ahvali zu­
hura gelecekti. Onun ic;in Harbiye Nazmnm bu kanunu tehir et­
tigine itiraz etmeyen zannedersiniz ki ittihad ve Terakki'den ve
muhalif zabitler hakklnda tamamen tatbik edilir. Hayir efendiler
bunun sebebini arayahm. Bunun giinalu firkalara aittir. Firkalar
prensiplerini miidafaa degil, askerleri ittihad ve Terakki'ye gir­
meye muhalifler de siyasete t�vik ettiler.
Eger bu hal devam ederse daha biiyiik tehlikelerle �1 ka�1ya
kalacagiz. F1rkalardan rica ediyorum. Askeri, i�lerine ka�tirma­
s1nlar. Efendiler siyasi firkalara intisaptan askerlerin memm'.liyeti
gibi miilkiye memurlan da men ettirilsin. Yann bize dahiliye na­
zm bir zeyl kanun getirse ne olur?
Mesela bir vali ittihada veyahut muhalife mensup oldu mu?
0 adamm �ahsma hiicum ediliyor. Bir vali �ahsi siyasetinden

34 Aym yer, s 4.

257
dolayi ya ceza veyahut mi.ikafat gori.iyor. Bendeniz mi.ilkiye me­
murlan hakkrnda da ooyle bir kanun teklifini Dfilliliye Nazmn­
dan talep ediyorum.

Sesler- Mi.izakere kfili kafi ..

Seyid Bey- Birka<; soz soylemek isterim. Mi.isaade buyuru­
yor musunuz?

Sesler- Devam devam.

Necmeddin Molla Bey- �ahin Bey beyanat-1 vak.ialan s1-
rasmda "Arnavutluk kendi ba!?mm <;aresini arayacakt1r" demi�
idi. Kendileri hissiyat-1 necibe ile mi.itehass1sdir. �iddet tesiriyle
anmadan sadir oldu. izahat verecegim diyorlar.

�ahin Bey (<;amhk)- SOz su-i tethim neticesidir. Amavutluk

vi.icud-u muazzez-i Osmaniye'nin bir uzvu demi�tim. Bu uzvu ne
kadar mi.ihim olursa olsun kopmas1 degil gev�emesi bile hayattan
ISkat edecegini Arnavutlar bilmeyecek kadar cfiliil degildirler.

KIT ve sair mahaller gozi.imi.izi.in oni.indedir. Bu hususta su-i

tefhim oldugunu arz ederim. Fakat �unu da ilave ederim ki bir
vi.icut koki.ini.i kaybedecek olursa onun i<;in beka yoktur. Bunu
da iyice bilmeli35

Talat Bey (Ankara)- Bendeniz diyorum ki tarn kanunun

mevsimidir. Bendeniz yalmz gosterilen sebebin izahatim arzu et­
miyorum. Birka<; haydudun daga <;1kmas1 sebep gosterilmemeli­
dir. Esasen siyaset ile m�gul olmakla zabitanm vazifesi men'dir.
Vazifeleri inktlab1 vi.icuda getirmek idi. Onu gorerek �imdi orduyu
Avrupa ordulanndan ffilk bir hfile getinnek ile m�guldi.ir.

Hiiseyin Kadri Bey- Devam eden gori.i�meler i<;erisinde

kanunlann kabuli.i hakkmda bir fikir mevcut degildir. Vartekis
Efendi'nin bir ifadesi vardir. Zabitanm istihsal-i m�rutiyet husu­
sunda gosterdikleri kahramanhgi siyasetle �tigalden vazge<;meleri

35 Aym yer, s 4.
suretiyle gostenneleridir ve dogrudur. F1rkalardan bahsedildi
�te ittihad ve Teraklci firkas1 bu esas1 kabul etmi�tir. Bunu tek­
lif ediyor.

Seyid Bey: (izmir)- Ordu i�risinde rnuhalif zabitler ol­

dugu cihetiyle kanunu teklif ettiler dendi. Bu pek yanl�tir. Bu
kanunu teklif eden ve kabul eden ittihad ve Terakki firkas1drr.
Bundan millet kendisi rnilteessir olacaktir. Bu giln orduda 10
rnuhalif var ise 1000 tane de rnuvafik vardlr. F1rka esasen or­
dudan dogrnu�tur. Ordu tarnarnen ittihad ve Terakki firkas1dir.
F1rka ordunun siyaset ile �tigalini rnazur gordiigu cihetle bun­
dan rnen'ini teklif kabul ediyor. 0 ordu ki ittihad ve Terakki fir­
kas1m t�kil ediyor. Ve firka da kanunu talep ediyor. Bundan en
ziyade rnutazamr olacak ittihad ve Terakki'dir. Qiinkii bu suret­
ler arka�lanndan aynhyor. Vartekis Efendi zabitamn firkalar­
dan aynlmas1m soyliiyor. i�te bir onemi takdir ederek ordunun
vatam koruyan olmas1m istiyor.

Sesler - rniizakere kfili . . .

Reis: Heyet-i umirniyenin rniizakeresini kafi gorenler elini

kald1rsm (eller kalkar) i;ogunluk sagland1. Maddelerin miizake­
resine g�lim.36

Maddelerin Miizarekesi
Birinci Madde; Siyasi toplant1 ile gosterilere i�tirak eden ve
siyasi rnakaleler n�reden veya bu tiirde alenen nutuk atan ve ka­
nunen kullanrnaya hakki oldugundan b�ka surette �lerle ve se­
<;imle i�tigal (veya s�imlere mildahale) eden kurmay ve komu­
tanlar ve subaylar ile askeriye mensuplan ve askerler iki aydan
altI aya kadar hapsedilip gorev yerleri degi�tirilir. GOrev yeri de­
gi�ikliginden dolayi harcirah verilemez. Askerlerin ch�mdakiler

36 Aym ycr, s 4

2 59
olmak i.izere bu hareketleri tekrarlayanlar, dort aydan bir seneye
kadar hapsedilip, askerlik mesleginden ihrac; edilirler. Alt derece
subay, onba�1 ve askerlere iki aydan alt1 aya kadar pranga cezas1
verilip gorev hizmetleri altI aydan iki seneye kadar uzatihr.

Hacr Bey (Fizan)- Bu kanunun bi.iti.in maddelerinde "as­

keriye mensuplan" tabiri kullamhyor. Enci.imenin bu konudaki
nokta-i nazannm ne oldugunun anla�1lmas1 gerekir. Acaba ihti­
yat zabitleri midir (yedek subaylar)? Eger bunlar ise, siyasetle i�­
tigal etmek ic;in istifa etmi�ler ise ne olacak? Bu ihtiyat zabitleri
bir manevra veyahut sair husus ic;in askerlik meslegine almma­
lan gerekirse ne suretle mi.italaa olunacak?

Canbolat Bey- Enci.imende Harbiye Nazmnm izah ettigi

vecihle askeriye mensuplan, askeriye elbisesini giyenlerdir. Bun­
lann ic;erisinde ihtiyat (yedek) ve mi.itekaid (emekli) subaylar ile
sivil memurlan yoktur.

Hac1 Bey- Bendeniz diyornm ki bir ihtiyat zabiti bir cemi­

yete girdikten sonra askeriye meslegine ahmrsa ne olacak?

Harbiye Nazin- Silah altmda bulundugu mi.iddetc;e kalem­

lerine devam etmez. Esasen ihtiyat zabiti ban� zamanmda silah
altma ahmr. Harp zamanmda ise art1k siyaset felan aranmaz.

Galib Bey- Bendeniz Hac1 Bey'in suallerini cevaplamak ic;in

haz1rlanm1� idim. Fakat cevap almd1. Yalmz bendenize kalirsa "
bilfiil silah altmda bulunan . . . " tabirinin ilavesi ic;in enci.imene ha­
valesini teklif ediyomm. Bir de hakikaten siyasi toplanma ve top­
lantiya �tirak ewelce arz ettigimiz i.izere zararhd1r. Fakat siyasi
makalelere (yaz1lar) gelince, mesela malum Goltz Pa�a hazretle­
rinin siyasetle ilgili makaleleri vardir.

Askerin siyasetle i�tigalinden dogan mahzurnn ii<; sebepten

ibaret oldugunu biraz ewel soylemi� idim. Halbuki siyasi maka­
leler bu i.ic; mahzur" arasmda degildir.
"

260
 Subaylar memleketimizin aydmlan oldugundan, yazd1klan
yazilardan istifade edilir. Bunun ii;in bu kaydm kaldmlmas1 la­
z1md1r.

Bir de subaylar meydanlarda siyasi nutuklar atttl<lan sirada

muhalif fikir sahipleri tarafmdan miidahale edilmek ihtimali ol­
dugundan bunun aleyhindeyim. Fakat hususi surette bir subaym
bir subaya nutuk atmasuu kabul etmelidir.

Mesela Goltz Pa�a hazretleri veya komutanlardan biri t�rif

etmi� o ziyafette bir bahis ai;Ilarak, bir nutuk at1lm1� ve bu nutuk
sozle siyasete intikal eder ise, bu su<; olarak addedilmemeli ceza­
landmlmamahd1r.

Zabitamn sei;imlere miidahalesi meselesine gelince bunlann

miidahalesi korku olu�turur ve bu nokta miihimdir.

Maddede " ... kanunen haiz oldugu haktan ba�ka ... " deniliyor.
Bundan maksat nedir. Mesela bendeniz subay oldugum halde ya­
km1m1 mebus sei;tirirsem bu sui; mu ad olunacak?

Bu ciimle yerine " ... hak-1 intihab (sei;im hakkl) verasetin­

den ba�ka ... " ciimlesini teklif ediyorum. Bir de askeriye mensup­
lan vard1r ki, bunlann efradmdan hi<; firka meydana gelmedigin­
den subaylarla e�it tutulmasm1 uygun gormiiyorum.

Hariciye Naz:m- Galib Bey subaylann siyasi yazdar n�­

retmelerine miisaade edilsin dediler ve misal olarak Goltz Pa­
�ayi gosterdiler. Goltz Pa�a Almanya siyasetine dair hii;bir ma­
kale ne�retmemi�tir. Makaleleri yabanc1 memleketlerde tarih
halini alm1� olan olaylara miinhasirdir. <;ok bilgili bir asker olan
Goltz Pa�a hazretleri bunlan yazar ve askerlerle de bu gibi ah­
valde konu�ur. Hatta miicavir devletlerin siyaseti hakklnda bile
yazilar yazamazlar.

Osman Bey- Sei;imlere miidahale eden subay ve askeriye

mensuplan hakklnda alt1 ay ceza tayin ediliyor. intihap (sei;im)
kanununda bti gibi miidahalelerde bulunanlara daha i;ok ceza

261
veriliyor. Teklif ederim ki cezadan daha hafif ceza gorecek olursa
o miktara yiikseltilsin.

Miinir Bey (<;orum)- Bu kanunun bi.rind ve ikinci madde­

lerinde "kayit yenilenir" fikrasI var. Birinci maddede suc;un tekra­
nndan ikinci maddede "ciirmiin ehemmiyetinden" miitevelliddir.
Askeriye hizmetine giren bir asker girdigi giinden bir ay sonra bu
kanuna muhalif harekette bulunmu!? olur ise, ceza goriir ve (go­
rev) miiddetinden bir ay kaybeder. Fakat iki sene hizmet etme­
sinden sonra aym muameleye tabi tutulmasI lazrm gelenler ara­
smda bir e!?itsizlik hasil olur.

Alimi Bey (Kozan)- (Siyasi) toplanbya katJ.lanlar "top­

lantJ. kanunu" icabmca mI, yoksa divan-I harpde mi muhakeme
olunacak?

Harbiye Nazin- Divan-I harpte37

Siileyman Sudi Efendi (Bayazid)- Mesela dort subay bir

kanunla men' edilen ahvfile ciir'et eder ve kumandanlari da iic;iinii
cezalandmp bir tanesini korursa arada bir ho!?nutsuzluk hasil ola­
cagmdan bu ihtimale sebep olan maddedeki " .. .ledel iktiza" (ge­
rektiginde) tabirinin <;Ikanlmasim teklif ediyorum.

Necmeddin Bey- Kanun maddesinde "kanunen haiz ol­

dugu hakki kullanmaktan ba!?ka surette sec;irn i!?leriyle ugra!?ma"
kaych var, bendenize kalir ise bu mesele hakki nda intihab-I Me­
busan (mebuslann sec;imi) kanununda yazilI olan maddelere mii­
racaat olunmalidir. Esasen sec;im hakki m�ru oldugundan buna
uygun olmayan surette bir hale cesaret edenler intihab-I Mebu­
san kanununda belirtilen ceza ile tevkif olunurlar.

Binaenaleyh sec;im meselesi ile "lede-1 iktiza (gerektiginde)"

tabirinin maddeden c;Ikanlmasim teklif ederim.

37 Aym yer, s 4
 Reis- Takrirleri okuyacagiz, ifadelerden sonra vak'alan dai­
resinde kanunun tadili (diizeltilmesi) teklifini ii;eren Serfice me­
busu Osman ve <;orum mebusu .Miinir beylerin takrirleri okuna­
rak Osman Bey'in takriri ret olundu.

Reis- Munir Bey'in takririni kabul edenler elini kaldirsm

(eller kalkar). Ekseriyet anl�tlmadi, kabul edenler ayaga kalksm
(ayaga kalkarlar) yine anl�tlamad1 kabul etmeyenler ayaga kalk­
sm (ayaga kalkarlar) kabul olundu.

Sonra Berat mebusu Siireyya Bey'in takriri loraat olundu.

Siireyya Bey (Berat)- Seferberlik halinde bulunan bir or­
dunun subaylanndan birisi arnirinden aldigi emre itaat etmez ise
elbette bir cezas 1 var. Bu cezadan kurtulmak ii;in bir nutuk atmas1
suretiyle cezanm en hafifini kendisine tatbik ettirir. Eger arnirinin
emrine itaat etmemek cezas1 bundan hafif ise, bu da bu madde­
deki cezaya yiikseltilsin.

Seyid Bey- Nerede nutuk irad edecek.

Siireyya Bey- Nerede olur ise irad eder.
Hasan Kadri Bey (Mazbata muharriri)Bu sui;lar bir
anda veyahut zamanlarda vili olmu�tur. Eger bir anda vaki ol­
m� ise askeri ceza kanunnamesinde ai;Iklik vard1r. Ayn zaman­
larda vili olmu� ise ai;Iklamaya gerek yoktur. <;i.inki kendi ceza­
sm1 kendi i;ekmi� olacaktir.J8

Reis- Siireyya Bey Efendi'nin tekliflerini kabul ediyor mu­

sunuz?

Sesler- hayrr...
Sonra Kesriye mebusu Galib Bey'in a�agida yaztl1 takriri oku­
narak reddedildi.

"askeri ceza kanununa eklenecek birinci maddeye "makalat-1

siyasiye" (siyasi yazilar) yerine " siyaset-i dahiliye (ii; siyaset) ile

:iH Aym yer, s 4.

ilgili ve ilmi mahiyetten yoksun makalat" denilmesini "alenen irad-1
nutk" (nutuk atmak) yerine de "haysiyet-i askeriye ile gayri mii­
tenasip ve cem-i gafirin (toplulugun) duhfiliine (giri�ine) miisait
mahallerde siyasi nutuk irad1" denilmesini ve " haiz oldugu kul­
lamm hakkmdan b�ka surette sec;im i�leriyle �tigal" denilmesini
ve hic;bir silah ve niifuzu haiz olmayan esnaf-1 askeriyenin ve mii­
tekaid ve miistafi zabitanm bu maddeden sarahaten (ac;ikc;a) istis­
nas1 ic;in de " intihabata (sec;ime) miidahale eden" tabiriyle "erkan
ve iimera" (kurmaylar ve komutanlar) tabiri arasma "ve bilfiil si­
lah altmda bulunan" ciimlesinin konulmasm1 teklif ederim"

Reis- Nizamname-i dahiliyede sarahat vard1r. Acil miiza­

kere olunan maddelerin diizeltilmesi hemen enciimen taraf:m­
dan yap1hr. Enciimen tadilah yapsm biz ikinci maddenin miiza­
rekesine gec;elim.

ikinci Madde; Hiikiimetc;e tasdik edilmi� ve edilmemi� siyasi

cemiyetlere intisap eden kurmay komutan ve subaylar ile askeriye
mensuplan iic; aydan bir seneye kadar haps ile askerlik meslegin­
den ihrac; olunur. Kiic;iik subay, onba�1 ve askerler tic; aydan alti
aya kadar prangaya vurulur (kayit yenileme ile vazife siiresi alt1
aydan iki seneye kadar uzat1lmakla beraber askeriyedeki mevkii
degi�tirilir.) bu tiir siyasi cemiyetler tesis edenler ile bu konuda
yard1mda bulunanlar bu cezalann azamisiyle cezalandmhrlar. 39
P�ayan Efcndi - Birinci maddede "tecdid" (yenileme)
hakkmda verilip heyet-i umumiyyece kabul olunan takririn bu
ikinci maddeye de �iimulii oldugundan bu maddenin de diizel­
tilmesi laz1md1r.

Canpolat Bey - Enciimen bunu da nazar-1 dikkate alacak.

Ali Galib Bey (Kayseri)- itilaf (Hii rriyet ve itilaf) na­

m1yla bir f:trka (parti) mevcuttur. Bu f:trkaya mensup subayla­
nn da cezalandmlabilmesi ic;in maddeye cemiyyat (cemiyetler)

:19 Aym yer, s 4

kelimesinden sonra bir de "...6.rka-i siyasiye" (siyasi parti) keli­
mesinin ilavesi lazimdir.

Alimi Bey (Kozan)- Maddede jandarmalardan bahs edil­

miyor. Bu maddenin onlara da t�mili laz1m.

ismail Hakla Bey (Sinop)- Jandarmalar da askeri s1mf­

tandrrlar.

Cami Bey - Cemiyetler kanunu mucibince defter tanzim

etmesi ve kendini tasdik ettirmesi lazimdir. Bu muameleden ev­
vel tasdik edilmeyen bir cemiyet olamaz. Binaenaleyh siyasi ce­
miyetlere intisaba, cemiyet t�kiline t�ebbiis ve bu suretle de­
gi�tirilmesi icap eder.

Reis - Soz alan kalmadi. Maddeyi oylamaya koyuyorum. Fa­

kat birinci maddeyi degi�tirilmi� �ekliyle tashih edelim mi?

Daha sonra Cami Bey'in ve Ali Galib Bey'in a�agida yaz1h tak­
riri okunarak ret olundu.

Askeri ceza kanununa eklenecek ikinci maddedeki "hiiki.i­

met<;e musaddak (tasdik edilmi�)" ciimlesinin atlamlmas1 bir de
"cemiyat-1 siyasiye" yerine "cemiyat ve 6.rka-i siyasiye" denilerek
hari<;te kuliiplerin ve umumi merkezleri mevcut olup 6.rka ad1
ta�1yan heyetlere intisabmdan da a<;1k olarak bu maddeye dahil
edilmesini teklif ederim"

U<;iincil Madde; Her ne maksatla olursa olsun. Gizli bir ce­

miyet te�kil eden veya t�kiline te�ebbiis eyleyen veya yard1mda
bulunan veyahut boyle bir cemiyete intisap eden kurmay, ko­
mutan, subay ve askeriye mensuplan askeriye mesleginden tard
ile beraber muvakkaten kiirege konulur. Kii<;iik subay, onba�1 ve
askerlerin (gorev) rniiddeti bir seneden iki seneye kadar uzat1hr.
Cemiyetin te�kil maksad1 mi.ilkiye ceza kanunnamesinde a<;1k bir
su<; te�kil ettigi ve cezas1 daha agir oldugu takdirde zikredilen ka­
nuna uygun olarak ceza tayin olunur.40

40 Ay111 yer, s 4.
 Harbiye Nazin- Maddenin ilk lusmma "cemiyet t�kiline
t�ebbi.is eder" ci.imlesinin konulmasuu teklif ediyorum.

Reis- Nazir Pal?a hazretlerinin teklifini enci.imen kabul ediyor.

Tahsin Bey- Enci.imen di.izeltilerek kabul ediyor diyorsu­
nuz. Bu dahili nizamnameye aykmdir. 30 �ilik bir enci.imen­
den 3 ki�i kabul ediyor bu ne demek?

Reis- Enci.imenin burada "ittifak halinde de�tirilmesini ka­

bul ediyoruz" demesi dogru degildir. Yalmz enci.imen azalan bir­
l�erek de�ikligi icra etsinler.4•

Tahsin Bey- Nerede hangi degi�iklikte birl�ildi?

Reis- Mademki itiraz ediyorsunuz �u halde enci.imen oda­
sma giderek degi�iklik icra edilsin.

Zi>hrab Efendi- Bu maddede bir noksan gaze c;arp1yor. Mi.i-

zakereye �imdi yeti�tim. Maddede " ... her ne masksadla olur ise
olsun hafi (gizli) cemiyet t�kil eden. . . tard ile beraber muvakka-
ten ki.irege konulur" deniliyor. Mesela eve gidecek olsa muvak­
katen ki.irege mi konulacak?

Sesler- uuuuu, uuuuu . . .

Zi>hrab Efendi- Ki.irsi.ide soylemek istiyorum. Bir kimseyi
ki.irege koyacak bir kanunu mi.izakere ediyoruz. Bu cemiyetlerden
maksat siyasi cemiyetler ise bunu ac;1k yazmahd1r. Enci.imene gi­
decek ise arkada�lanm1z bu mahzurlan di.i�i.ini.irler.

Hiiseyin Kadri- Degi�iklik mi.ihim oldugundan enci.imen

bugi.in tadilata devam etsin yann mi.izakere ederiz.

Necmettin Bey- Bu maddenin degi�tirilmesi vakte bagh ol­

dugundan 4 maddenin mi.izakeresine ba�layahm.

Reis- 4. Maddeyi okuyun

41 Aym yer, s 5.

266
 Dordi.inci.i Madde; Mensup oldugu nezaretten mi.isaade al­
maks1zm maarif (egitim) ve diger i�ler maksad1yla t�ekki.il eden
cemiyetlere intisap edenler krrk � gi.inden i.ic; aya kadar hap­
solunur. 42

Reis- Kabul edenler el kald1rsm ("eller kalkar") kabul

olundu.

Sonra Denizli Mebusu Gani Bey'in kanunda yaz1h olan ahvale

t�ebbi.is edenler hakkmda kanunun ongordi.igi.i muameleyi tat­
bik etmeyen komutanlann cezalandmlmas1 hakkmda bir madde
ilavesi hakkmdaki takriri kiraat olundu.

Harbiye Na.z1n- Boyle siyasi partilere �tiraklerini bildigi

subaylanm cezaland1rmam1� olan kumandan olsa bu yasak hali
mi.i�terek olur.

Gani Bey- Dogrudur. Fakat maddeye ac;1khk getirilmelidir.

Harbiye Na.z1n- Mahkeme herhalde buna karar verir. �im­

diden soz veriyorum ki ben bunu bu suretle tatbik edecegim.

Reis- Gani Bey'in teklifini kabul edenler elini kaldrrsm (el­

ler kalkar) bir madde tanzim edilmek i.izere enci.imene iade edi­
yoruz. B�inci maddeyi okuyoruz.

B�inci Madde; . i� bu ek kanun maddesinin hi.iki.imleri, ya­

ymlanmas1 tarihinden itibaren gec;erli olacaktir. 43

Reis- Soz isteyen kalmad1. 5. Maddeyi kabul edenler elini

kaldirsm (eller kalkar) bi.iyi.ik c;ogunlukla kabul olundu.

Sonra, haklannda bu kanunun tatbiki icap eden asker ve su­

baylar hakkmda Meclis-i Vi.ikela karan ve c;Ikanlan pad�ah ira­
desi i.izerine tatbiki ve adliye memurlan ile mi.ilkiye memurlan
da bu yasaklamaya i�tirak ettirilmeleri talebini ic;eren iki takrir

42 Aym yer, s 5.
43 iktiham, nr. 128, 2 Temmuz 1912, s 5.
okunarak bu kanun ile ili§kisi goriilmediginden ba§ka bir kanun
teklifi.nde bulunulmas1 karan verilerek takrirler ret olundu.

Bunu miiteakip kanunda saytlan suc;lann harp zamanmda i§­

lenmesi halinde cezamn iki kat artacagma <lair verilen takrir dahi
ret olunarak saat birde biitc;e miizakeresine ba§lan1lmak iizere
saat alt:Ida meclise son verildi.44

Askerlere Siyaseti Yasaklayan Kanun Maddelerinin

Gazetelerde Degerlendirilmesi
Sabah Gazetesi askerin siyasetle ugra§mamas1 ic;in Mebusan
Meclisi'nde soz alan baz1 mebuslann konu§malanndan almttlar
yapmI§hr. Buna gore; <;amhk mebusu:

"Ben boyle bir kanunu destekliyor ve liizum goriiyorum. <;1-

kacak olan kanun tarafsiz olmazsa bu memleketimiz ic;in iyi ol­
maz" demi§tir.

Prizren Mebusu mecliste hararetli bir konu§ma yaparak,

"Ordunun siyasetten uzak durmas1 gerektigini" vurgulamI§hr.
"Fransa'da, orduda Yiizba§I Dreyfus olaymda asker arasmda ay­
rtl1k meydana gelmi§, askerin siyasete sokulmas1yla ilgili konu§­
malar yap1lm1§h" ifadelerini kullanarak askerin siyasetten c;ekil­
mesi yoniinde omekler verilmi§tir.

Manastrr meselesi §iddetli bir tezahiirden meydana gelmi§tir.

ittihad ve Terakki Firka Reisi Said Bey konu§masmda:

"Orduda muhalif zabitanlar oldugu cihetle kanunu teklif et­

tiler dendi. Bu yanlI§tlr. Bu kanunu bugiin teklif ve kabul eden
ittihad ve Terakki firkas1dir. Bundan millet kendisi miiteessir
olacakhr. Bugiin orduda 10 muhalif var ise bin tane de muvafik
(destekc;i) var. Firka esasen ordudan dogmu§tur. Ordu tamamen
ittihad ve Terakki firkas1d1r. Ordunun siyasetle i§tigalini mazur

44 Aym yer, s 5.

268
gordiigu cihetle bundan men'ini teklif ve kabul ediyor. 0 ordu ki
ittihad ve Terakki firkasm1 t�kil ediyor. Ve firka da kanunu talep
ediyor. Bundan en ziyade manen mutazamr olacak ittihad ve Te­
rakki partisidir. <;i.inkii bu suretle arkada�lanndan aynhyor. Has­
tal1gm nereden ba�lam1� oldugunu bu birkac; soz belirtiyor.

1324'te vatam nice istibdattan kurtarmak ic;in en b�ta (it­

tihad ve Terakki) cemiyeti bulundugu inktlabm alemdan oldugu
ic;in devre-i inktlabiyede ordunun cemiyetle birle�mi� olmas1 ta­
bii idi. Fakat hukuk-u milliyenin istihsali ile beraber ordunun
uzakla�mas1 laz1m gelirdi. l.abitan meyanmda 10 muhalif yerine
1000 muvafik bulundugu soylendigi halde millet �uras1m anlad1
ki bu 1010 zabit biitiin mevcudiyetini ve vazife-i asliyesini hazir
edemeyecek bir halde bulunuyormu�. Bu halin �imdiye kadar de­
vam edebilm� olmas1 �ayan-1 te'essiifdiir. Ve �imdi men-i devam1
hastaligm esasma kadar el uzattlmasma ve tedavinin kemali siya­
setle tatbikine miitevakkifur.

Bugiin gordiigumiiz hal 31 Mart'dan sonra ordu siyasetten

c;ekilsin dendigi zaman tatbikinde kati derece katiyet ibraz edi­
lememi� olmasmdan ileri gelmi�tir. Bu kanunun kismen icras1
adalette kusur biralnlmas1 demek olur. Nakis bir surette adale­
tin netayic-i mazarras1 er gee; zahir olur.

i�te biz ordu bahsini degil, orduya sirayet etmi� politikac1hk

meselesinin tetkik edilmesini ihtiyac; goriiyoruz. Muhit-i tedbirin
Manashr'da zuhur eden hadise meseleden kat kat onemli oldu­
gunu firka reisi Said Bey beyan etmi�tir. Tarafsiz olarak yeni ka­
nun adalet ile c;Ikanlmahdir. Bu kanunun c;1kmasmda herkes gay­
ret gostermeli yoksa aym �eyler devam edecektir.

Askerlerin siyasetle i�tigal etmeleri kadar mutasamf, kay­

makam, naip, mehfil<lm riiesa azas1 gibi memurlann hiikiimet ve
firka hayahna i�tirak etmeleri ve dahil politika ihtilafatma kan�­
malan mahzuru mudidir. Vartekis Efendi miizakerat esnasmda
siyasi fi.rkalara intisaptan askerlerin memnuiyeti gibi miilkiye me­
murlan da men ettirilsin. Yann bize dabiliye nazm birzeyl kanun
getirse ne olur? Demi�ti. Bu hususta Erzurum mebusu ile tama­
m1yla mi.iteffik bulunuyoruz."4s

Memurlann siyasetle ilgilenmesiyle ilgili olarak zeyl mad­

desi yaptlnu�tlr.46 Erzurum Mebusu Vartekis Efendi'nin Mebu­
san Meclisi'ne teklif ettigi, R�id Akif P�a tarafmdan daha anla­
�tlir bir �kilde kanun maddesi olarak meclise sunulrnu�r. Buna
gore; t�rada bi.itiin mi.ilkiye, ilmiye, adliye, maliye, jandarma ve
polislerin de siyasetle ilgilenmesi siyasi bir partiye veya kuli.ibe
devam etmeleri yasaklanm1�hr. Bu yasaklara uymayan memur­
lar ilk defa yaphklannda mesleklerini yapmaktan mahrum kala­
caklardir. Bunu tekrarlamalan halinde meslekten ihrac; edilecek­
lerdir. Bu kanunu uygulamaya koyacak ise hi.iki.imettir.47

Gazete ise bu kanunun askerler haricinde bulunan memurlar

ic;in iyi mi.izakere edilmesi gerektigini, "eger bundan maksat po­
litikanm devlete verdigi zarann onlenmesi ise hi.iki.imet ve millet
nazannda iyi kar�tlamr. Bu iki maddelik kanun memurlan poli­
tikactliktan nastl kurtanr?" denilmi�tir. iktiham Gazetesi ise as­
kerin siyasetle ilgilenmesinin fazla engellenemeyecegini bunun
nedeni olarak da ceza kanunlanmn bu konuda yeterli olmaya­
cagi vurgulanmi�tir.48

Sabah Gazetesi, "Re�id Akif Pa�a tarafi.ndan teklif ve kabul

edilen kanun maddesinin yam s1ra memurlann tayini ve terfisi
bir karara baglanmahd1r. 131449 ytlmda kurulan mi.ilkiye memur­
lan komisyonu m�rutiyetle beraber kald1rtldi. Onun yerine b�ka

45 Sabah, nr. 8186, 3 Temmuz 1912, s. 1, i dare-i Devlet ve Politikac1hk.

46 iktiham, nr. 132, 6 Temmuz 1912, s. 1, Askerin Siyasatla i�tigali.
47 Sabah, nr. 8 187, 4 Tcmmuz 1912, s. 1, Politac1hga Kar�1.
48 iktiham, nr. 132, 6 Temmuz 1912, s. 1, Askerin Siyasatla i �tigali.
49 1314 yth Hicri takvime gore 1896 Miladi ytlma, 1314 yth Rumi takvime
gore ise 1898 Miladi ytlma denk gelmektedir.

270
bir �ey konulrnadi. Bu gorevin biiyi.ik bir la.sm1 �imdi bu �le ikinci
dereceden ilgili bir heyet tarafmdan uygulamyor. Bu heyet tara­
fmdan yap1lan bir<;ok tayinlerde hukuki mertebeye riayet edilme­
mektedir. Bunun ispatl kolayd1r. U<; seneden beri daha <;ok ya­
p1hyor. Bu durum devam ettik<;e politikac1hk devam edecektir.
Devlet hi<;bir firkamn mah degildir. Hiikiimet millettir. Memur­
lar firkalara degil, millete hizmet eder" denilmi�tir.s0

Selanik'teki Independent Gazetesi: Askerin siyasetle ilgilen­

mesinin yasaklanmas1yla ilgili maddenin kabul edilmesinden
sonra, bu kanun M anashr Askeriyesi huzurunda okunmu� ve
zabitanlar tarafmdan makbul bulunmu� ifadeleri kullamlmJ.!?hr.5'
Manastir'da ordudan firar edenler hakkmda Altinc1 Kolordu Ko­
mutam Cavid P�a tarafindan gi::inderilen telgraf Harbiye Nezareti
tarafmdan 9 Temmuz 1912 (26 Haziran 1328)'da tezkere okun­
mu�hlr. Hiikiimet tarafindan yapilan miizakerede, ordudan firar
edenlerin daha once yakalanma karan verilmi�. bu karann uy­
gulanmas1 konusunda gereginin yaptlmas1 Harbiye Nezareti'ne
bildirilmi�tir.52

Hiikiimet Buhranmm Ortaya �1kmas1

ve Hariciye Nazm As1m Beyfo Konu�mas1
Yeni meclisin a<;tlJ.!?I, italyan donanmas1mn <;anakkal e'ye ta­
arruz t�ebbiisiine kalla.�t1g1 gi.ine rastlamJ.!?h. Said Pa�a Arna­
vutluk meselesinde kabine arkada�lanyla ihtilaf halinde bulunu­
yordu. 15 Tenunuz 1912 gi.inii mecliste Arnavutluk'ta b� kaldiran
asilerin isteklerinin gayri m�ru olduguna <lair uzun bir konu�ma
yapa.s.1 Daha sonra gi.ivenoyu istedi. Hiikiimet 4 muhalif oya �1

50 Sabah, nr. 8187, 4 Temmuz 1912, s . 1, Politac1hga Ka�1.

51 iktiham, nr. 130, 4 Temmuz 1912, s. 2, Osmanh Ajans1.
5" BOA, MV. 167/2 (30.B.1330/15.07.1912).
53 Sertoglu, a.g.e., s. 3483.

27 1
194 oy aldJ.54 Ancak ertesi giinii istifasm1 verdi. Bu istifaya se­
bep, hala a<;1k olan Harbiye Naz1rhgi'nm kime teklif edilirse bu
gorevi ret etrnesiydi.ss

Giiven oylamasmm yaptld1gi giin, Hariciye Nazm As1m Bey

de bir kon�ma yapm�b. Hariciye Nazmrun konu:;;masmda Trab­
lusgarp, iilkede birlik beraberlik, Balkanlar ve Avrupal1 biiyiik dev­
letlerle ili:;;kiler ele aland1. Mebusan Meclisi Ba:;;kam Halil Bey'in
ba:;;kanhginda yaptlan toplantida As1m Bey Hariciye Nazm s1fa­
tiyla bir konu:;;ma yapt1. Konu:;;mada, "Sadrazam pa:;;a genel ola­
rak dahiliyemiz ve hariciyemiz hakkmda bilgi verdiler. Ben de ka­
binemiz � ba:;;ma geldigi giinden beri yaptigi i:;;leri anlatacagim.
Trablusgarp Sava:;;1 ilan edildiginde Avrupa'ya miiracaatlar tesirsiz
kalm1:;; , dii:;;man donanmas1zhgim1zdan istifade ederek Trablus'a
asker dokmii:;; , dahilde ve hari<;te bir tereddiit, iimitsizlik hilim
olmu:;;tu. Osmanh Devleti tedbir ald1. i:;;te a.Jemin 15 giinde ba:;; ­
layip bitecek zannettigi sava:;; on aya yakmd1r devam ediyor. Os­
manh karu dokiiliiyor. Bu harbi biz istemedik. Biz sebep olmadik.
Hukukumuzu temin edinceye kadar silahm11Z1 elimizden b1rak­
mayacagiz. Bu konuda biiyiik devletler ile girilen te:;;ebbiislerden
bir sonu<; almamad1. Sava:;; devam ediyor. Soyleyeceklerim bu
konu ile ilgili bunlar.

Osmanl1 hariciyesi on ay oncesine gore <;ok iyi durumdad1r.

Dii:;;man kar:;;1smda oldugumuzu unutmasmlar :;;ahsi ihtiraslara
kaptlmasmlar, dii:;; manm yikamad1gi :;;u mukaddes Osmanhhgi
kendi elleriyle parc;alamasmlar.

Efendiler,

Bu devletin atisinden imanm kadar eminim, kan ve toprak

karde:;;i olan Osmanhlar miittefik, miittehidi bulundukc;a ve her
ferd kendine tertip eden vazife-i vataniye ve ihtimaiyesini geregi

54 ikti"ham, nr. 142, 16 Temmuz 1912, s. 1, Kabinenin Beyanat1.

55 Sertoglu, a.g.e., s. 3483.

2 72
ifa ettik<;e diinyada harici hi<;bir dii�mandan korkrnamahd1r. Fa­
kat dahilde tefrika kan'l1smda titremelidir."s6

As1m Bey'in, devletin geleceginden imanun kadar eminim de­

mesinin sebebi �uydu: Eger Osmanhlar birlik ve beraberlik i<;inde
olursa her insan iizerine dii�en gorevi hakkiyla yerine getirirse,
vatamna kar�1 olan yiikiimliiliiklerini yaparsa diinyada harici hi<;­
bir dii�mandan korkmamas1 gerekir. Fakat "iilke i<;inde meydana
gelen tefrika kar�1smda titremelidir ifadesini" kullanmaktadir.
Eger bunlar yap1hrsa devletin geleceginden imam kadar emin ol­
dugunu vurgulam1�tir. Sabah Gazetesi de As1m Bey'in gorii�iinii
desteklemi�tir. Bu donemi ara�tlran ar�t1rmactlar, sadece As1m
Bey'in "Devletin atisinden imamm kadar eminim" soziinii alarak
Hiikiimetin dolayis1yla As1m Bey'in geli�melerden haberi olma­
d1g1 yolunda yorumlar yapm1�trr.s7 ismail Hami Dan�mend, Aslffi
Bey'in bu soziinii, "Balkanlar'dan imanlffi kadar eminim" �eklinde
yorumlam1�tir. Ahmet Bedevi Kuran ise bu soze, Balkanlar'dan

56 iktiham, nr. 142, 16 Temmuz 1912, s. 4; Sabah, nr. 8199, 16 Temmuz

1912, s. 3.
57 Dani�mend, a.g.e., s. 388-389, "As1m Bey zavalhs1 da Bulgaristan'dan
geldigi halde Bulgar ihtirasatmdan o kadar gaafildir: Hatta son Said
Pa�a kabinesinin istifasmdan bir giin evvel 15 Temmuz pazartcsi giini.i
Meclis-i Mebu'san'da ki.irsi.iye c;1kip:
Balkanlar'dan imamm kadar eminim!
Diye beyanat vermi�tir" As1m Bey "Bu devletin atisinden imamm ka­
dar eminim" diyerek yukanda belirtildigi i.izere birlik ve beraberlik1en
bahsedildigi halde, bu ci.imle burada Balkanlar ic;in kullamln11�tlr. As1m
Bey aynca konu�masmda Balkanlar'la ilgili olarak degerlendirmelerde
bulunmu�tur; Ahmet Bedevi Kuran da konuyu farkh boyuta ta�1yarak
(inkllap Tarihimiz ve Jon Tiirk/er, Tan Matbaas1, istanbul 1945, s. 313.)
Hariciye Nazm As1m Bey' in sozi.ini.i "Balkanlar'dan vicdamm kadar emi­
nim" �eklinde kullanm1�1r. i man yerinc vicdan kelimesinin kullamlmas1
dikkat c;ekicidir; Uc;arol, a.g.e., s. 367, 434; Ali i hsan Gencer-Sabahattin
Ozel, Tiirk i11Ja/ap Tarihi, Der Yay., i stanbul 1991, s. 32.

273
vicdamm kadar eminim" �eklinde yorumlam�hr. Ahmet Bedevi
Kuran'm, "imamm" kelimesi yerine "vicdamm" kelimesini kul­
lanmas1, Ahmet Bedevi Kuran'm kitabm1 hazirlad1gi donemdeki
Tiirkiye'nin siyas1 ve sosyal yapism1 anlamak i1;in bir ipucu ver­
mesi a1;ismdan onemlidir. Daha sonra Balkanlar ile ilgili ��ma
yapan ara�brmactlar bu iki kaynagi temel alm1�lardir.

Hariciye Nazm kon�masma devam ederek, "Biraz da biiyiik

devletler ve kom�u hiikiimetlerle olan miinasebetimizden bahse­
deyim. Bu hususta kelimenin biiti.in mana-i tazminiyesiyle (zarar
ve ziyaru Odeme) nikbinim (iyimserim).

ingiltere ile Osmanl1 Hiikiimeti arasmda asirlarca itimada

dayanan ili�kiler kurulmu�tu. Ancak son otuz sene i1;erisinde in­
giltere ile Osmanh Devleti arasmdaki il�kiler pek iyi gitmiyordu.
Ancak ingiltere ile ili�kiler bu donemde daha iyi olmaya ba�ladi.
Bugiin ingiltere'de eski hukuk, eski uhud, eski hatiralar uyan­
maya b�lad1.

Efendiler bunlar ati i1;in iimidi bahsi tezahiirathr. Dostu ka­

dimimiz ingiltere ile denizde, karada siyasi iktisadi bir1;0k temas
noktalanmiz vardir. iki iilke arasmda il�kiler iyiye gitmektedir.
Ancak unutmamal1d1r ki ekmeden ekilen bi1;ilmez. Bunu sabir­
sizlara ka�I soy}iiyorum.

Fransa ile asirlardan beri mevcut olan miinasebetimiz bu mii�­

kiil zamanlarda da kiymet ve samimiyetinden bir �ey kaybetmedi.
iktisadi ili�kilerimizin gii nden gii ne artacagiru umuyorum.

Dii�mannnizm miittefikleri olan bizim d�man1miz olan Al­

manya ve Avusturya-Macaristan devletlerinin muharibine kar�1
olan mevkileri fevkalade nazik oldugunu unutmayahm. Harbin
b�lamasmdan itibaren bu iilkelerin takmd1klan t�ekkiire de­
gerdir. Balkanlar'da sulh ve asayi�in bekasma bizim kadar yu­
kanda zikredilen devletler de istemektedirler. Rusya ile Osmanh
Hiikiimeti arasmda son zamanlarda giiya bir takim vehim ve

2 74
ihtilafatlann viicudundan bahis olundu. Hatta bugiin yann kuzey
kom�umm1a bir harbe giri�ecegimize <lair sozler bile ifade edildi.
Temin ederim ki bu n�riyat hakikatten pek pek uzakttr. Rusya
ile hem hududuz. iki kom�u hi.iki.imet arasmda pek <;ok m�erek
menfaatler vardir. Bu menfaatler bazen biz, bazen diger taraftan
arzu ve ictihatma gore had-i tetkikattan ge<;irilmek liizumu olur.
Neticede hakikat tayin edilerek nokta-i nazarlar te1if ve mesele­
ler hfil olunur. i�te Rusya ile ararnizda mazi yadigan bir iki me­
sele ihtilaf-1 nazar var idi. Her iki taraftan �it olarak ibraz olu­
nan hiisnii niyetle bu cihetler tetkik olunurken kotii durum fi.rsat
buldular. Diinyayi velveleye verdiler. Harb-i haziradan her hii­
kiimet gibi Rusya da miiteessirdir. Bu kanh faciaya bir hitam ve­
rildigini gormek istiyor. Hatta bu emniyenin istihsali i<;in te�eb­
biiste bulundu. Sulh esaslarmm tayin edilememesi bu t�ebbiisii
akim b1rakt1. Bu t�ebbiis dahi sui tefsir edildi. Alem-i medeni­
yette heyecan ve menfaat arayan baz1 gazetelerin maiyet ve n�ri­
yatl esass1zdir. Bu hakikatlan ben biitiin vuzuhuyla tezahiir ede­
cegini mamul me'mul ederirn.

Siyasetini Balkan statiikosunun muhafazas1 esasma bina eden

Romanya bu giine kadar herhangi bir sorun <;1karmarn�tlr. Os­
manh Romanya il�kileri dostane bir �ekilde ge�mektedir. �u harp
esnasmda dahi Balkan hi.iki.imetiyle olan il�kilerimiz pek sarnimi
devam ediyor. ili�kilerin hudut ve hukuk konulannda inki�afi. bi­
zim de emelimizdir. Balkan yanmadasmda hi.iki.imetlerin siyasi,
iktisadi hatta sosyal ili�kileri birbirlerine o derece kan�m� ve o
derece merbuttur ki bu menafi bir cihetin lehine diger cihetlerin
aleyhine olarak taksir ve tevcih eylemek dengeyi derhal ihlal et­
mekle kalmayip ciimlesinin mevcudiyetlerini mutlak bir tehlikeye
sevk edecek bir mahiyettedir. Bu durum re'y-i hiikiimette bulu­
nan Balkan kabinelerince anla�1lm1� olduguna eminim. Osmanh
hi.iki.imeti kendi hukukunu mi.idafaada ne derecede kuwe-i azim
ve metanet ibraz ediyorsa kom�u devletlerle olan siyasi ili�kilerde

275
iktisadiyenin telifi emrinde salim bir hareket takip eylemekte­
dir. Bu siyasetin miitekabilen ibraz olunan ve atiyyen dahi ibraz1
me'mul olan ma'sere muhale set ve itimad ile her taraf<;a nafi se­
mereler vereceginden �iiphe edilmemelidir.
i�te efendiler. Siyaset-i hariciye hakkmdaki sozlerimi gorii­
yorsamz. Bu siyaset pek parlak neticeler vermesi dahilen her tiirlii
sebebe, karma�aya, tefrikanm azalmas1yla Osm anhlar alem-i ne­
zarette bir kitle-i vahide �eklinde ibraz viicuda gelmesini istedik.
Bunu unutmayimz. "s8
Sabah Gazetesi ba� makalesinde Mebusan Meclisi'ndeki ko­
nu�malan degerlendirirken: "Sadrazam Pa�anm konu�masmdan
c;1kan sonuc;, Amavutluk meselesinde halk igfal edilmi�tir. Hallo.
ikaz ve tenvire c;al1�acaklanm, halka kotii davrananlan cezaland1-
racaklanm ifade etmi�tir. Manastir'da daga c;1kan zabitlerin hare­
ketlerinin umumi menfaatlere ters dii�tiigu vurgulanm1�tir.
As1m Bey'in verdigi d� politika hakkmdaki malumatta, d1�
politikada firkalar arasmda fark olmamahd1r. D1� siyasette hangi
firka bulunursa bulunsun "Milli Siyaset" olmal1d1r. Sadrazam P�a
ve As1m Bey'in verdigi izahatlar ile "umumun kanaat1 tamamen
muvafiktJ.r"s9 denilm�tir.
Sabah Gazetesi, hiikiimetin d1� politika hakkmdaki gorii­
�iinii �u �ekilde yorumlamaktadir. "D1� politikada takip edilen
politika, zamamn �artlanna uygun olarak Sultan Abdiilmecid ve
Sultan Abdiilaziz'in iizerine ald1g1 ve tesis edilen siyasetin ihyas1-
dir. Bundan dolayi ingiltere ve Fransa dostlugu bu siyasetin esa­
s1m te�kil ediyor" denilmektedir. 60
Sabah Gazetesi 17 Temmuz tarihli sayismda Ankara millet­
vekili Talat Bey'in d1� politika haklo.ndaki soziine at1fta buluna-

58 iktz'ham, nr. 142, 16 Temmuz 1912, s. 2, Sabah, nr. 8199. 16 Temmuz

1912, s. 3.
59 Sabah, nr. 8199, 16 Temmuz 1912, s. 1, Kabine-i Kuwe-i T�riiyede.
6o Sabah, nr. 8199, 16 Temmuz 1912, s. 1, Kabine-i Kuwe-i T�riiyede.
rak Talat Bey: "30 milyon milletiz, hariciyeye kar�1 itimat ede­
lim. D� politikada millet olarak beraber ola11m"6 1 sozlerine yer
vermi�tir.

Aym Gazete Sadrazam Said Pa�a'nm 15 Temmuz'daki beya­

nat1 ile Avrupa devletlerinin ne�riyatlan arasmda farklar oldugu
gorillmektedir. Beyanatta ifade edilenlerle Sadrazam p�anm daha
once soylediklerinin birbirini tutmad1gi Neue Freie Presse ve Ti­
mes gibi gazetelerde yer almaktad1r.
"Sadrazam pa�amn soyledikleri ile dahili siyasette soyledik­
lerinin tashih edilrnesi gerektigi yolunda Times, Deba, Le Temps,
Daily Telegraph, Luka/ Ancayeniz ve Neue Freie Presse gazete­
lerinde haberler vard1r. Bu gazetelerde Osmanh Hiikiimeti hak­
kmda haberler yer alm1�t1r. Sabah Gazetesi "Bu yaz1lardan Os­
manh Hiikiimeti'nin istifade edecegi �iiphesizdir. Avrnpa halla
gazetelerin yaz1lanna gore hareket ederler. Ona gore karar verir­
ler. Hiikiimetin biitiin ac;1kl1kla meseleleri miitalaa etmesi gere­
kir. <;iinkii dahilde siikun olmazsa, haric;teki ihtiraslan susturmak
miimkiin olmaz. Hariciye Nazm beyanahnda hakl1dirlar. Haric;­
teki dii�mandan korkulamaz. Fakat dahildeki bir tefrika ka�ISmda
ne yap1hr. Hiikiimet tefrika c;Ikarmaya c;ah�mamahd1r. Eger tef­
rika c;1karsa onu kald1rmak ic;in elinden geleni yapma11dir"62 de­
nilmi�tir.

Tefrikanm oniine gec;ilmesi konusunda, Hariciye Nezareti

As1m Bey'in "devletin atisinden imamm kadar eminim" dedigi
soziine ahfta bulunulmu�tur.

Ahmed Muhtar Pa�a Kabinesinin Kurulmas1

Said Pa�a'mn istifasmdan sonra i912 yih Temmuz ay1nda
Gazi Ahmed Muhtar Pa�a kabinesi kurulmu�tur. 1877-78 Osmanh
61
Sabah, nr. 8200, 17 Temmuz 1912, s. 1.
62
Aym yer, s. 1.

277
Rus Sa�1'nda dogu cephesinde biiyiik kahrarnanhk gosteren Ah­
med Muhtar P�a Kabinesine biiyiik kabine adi verilmi�tir. Boyle
denilmesinin sebebi, daha once hiikiimet kurm� olan pa�ala­
nn bu kabinede de gorev alm1� olmalanndan kaynaklanmakta­
chr. Kabine kurulduktan sonra Le Temps (Tan) Gazetesi, istan­
bul muhabiri biiyiik kabine hakkmda degerlendinne yapm�tlr.
Degerlendirmede bu kabinenin uzun miiddet iktidarda kalarna­
yacagi ifade edilm�tir. Kurulan yeni kabine, ittihad ve Terakki
Cemiyeti'nin hezimeti olarak degerlendirilmi�tir. Yeni kabinenin
tamarnma yaknumn ittihad ve Terakki Cemiyetinin rakibi oldugu
vurgulanm1�t1r. Karnil Pa�a. Cemaleddin Efendi, Ferid Pa�a. Na­
zim P�a ve Noradunkyan Efendi her zaman ittihad ve Terakki
Cemiyetinin aleyhinde bulunmu�lardi. Yalruz Hiiseyin Hilmi Pa�a
ve Ziya P�a bundan istisna tutulabilecegini, buna ragmen mec­
lisi temsil eden mebuslann bin;ogu ittihad ve Terakki mensup­
lan oldugu belirtilmi�tir.63

Yeni hiikiimet kurulduktan hemen sonra Times Gazetesi de,

Tilrkiye'nin durumu hakkmda bir makale yaymlam�br. Degerlen­
dirmede, " Tiirkiye'nin iki sorunu vard1r. Biri Arnavutluk isyam
digeri ise zabitanlar arasmda zuhur eden harekettir. Gen<; Tiirk­
ler tarafmdan tesis ve tatbik edilen istibdat nihayet bulacaktir.
Qii nkii siyaset yanh� esaslar iizerine kurulmu�tur. Rumlar, Bul­
garlar, islam ve Hristiyan Arnavutlar hepsi, Osmanh Devleti'ne
ka�1 silahh miicadeleye giri�tikleri gibi, bunlara ka�1 sevk olu­
nan Osmanl1 askerleri bile onlara katilmayi tercih ediyorlar. Ar­
navutluk ve Makedonya'daki ayaklanmalan meydana getirenler
Kanun-1 Esasiye'ye kar�1 baghhklannda kusur etmeyeceklerini be­
lirtip kendilerine istinat edilen asi s1fatuu kabul etmemek1edirler"6.l
denilerek ozellikle Miisliiman ve Hristiyan Arnavutlar'm silahh
miicadeleye gireceklerinin haberi verilmi�tir.

63 ikti"ham, nr. 154, 29 Temmuz 1912, s. 2.

64 ikti"ham, nr. 159, 3 Agustos 1912, s. 2.
 Gazi Ahmed Muhtar Pa� Kabinesinin lztedigi Politika
Gazi Ahmed Muhtar Pa�a kabinesi kurulduktan sonra iki
onemli prensip ortaya koymu�r. Bunlardan birincisi askerin si­
yasete kan�mamas1, ikincisi ise memurlann ftrka ve kuliip haya­
tmdan �kilmesidir.65 Memurlann siyasetle ilgili ve siyasetin dev­
let iizerindeki etkileri Sabah Gazetesi tarafindan vurgulanm�tir.66
Askerlerden ve memurlardan siyasetle ilgilenmemeleri i<;in yemin
senetleri imzalatilm1�t:Ir.

Harbiye Nezareti merkezde bulunan muhtelifytiksek riitbeli

subaylar ile biitiin askerlerin yazil.1 yeminlerinin almdlg;Im bildir­
mi�tir. U<;iincii Ordu Umum Miifetti�ligi adma Ahmed Fevzi Bey,
ii<;iincii orduya mensup olanlann gorevlerini yerine getirdilderini,
bunlardan yemin senedi almd1gi ifade etmi�tir. Uc;iincii Ordu Ko­
mutam adma Cemal Bey, Erkan-1 Harbiye zabitamna imzalattlan
yemin senetlerinin posta ile gonderildigini bildirmi�tir.67

7 . Kolordu Kumandan Vekili Albay Kadri Bey, 19. ve 20. Fir­

kalardaki zabitanlann, yalmz kendi i�leriyle ilgilenmelerini, siyasi
hareketlere katilmamalanm istemi�tir. Kadri Bey, iilkede huzur
ve saadetin c;ok gerekli oldugunu belirtmi�, hiiktimet taraftndan

65 Sabah, nr. 8225, 12 Agustos 1912, s. 1, i ntihabatta i �ihatlar.

66 Sabah, nr. 8226, 13 Agustos 1912, s. 2.
67 ikdam, nr. 5562. 15 Agustos 1912, s. 1, Merkezde Bulunan Di:irdi.incii Ve
Be�inci Alayi i lanci Obiis Di:irdi.incii i stihkam Taburlan Ve Dordiincii
Nakliye Taburu Onuncu Piyade Firkas1 Kata'atJ Ve Sabra Topc;usu, On­
birinci Alayin Birinci Ve Onikinci Alayin i kinci Taburu Ve Hafif Siivari
Livas1yla Siivari Di:irdi.incii Liva Taburu, Topc;u Taburlan Ve Edime Re­
d i f F1rkas1 Edime M evki Miistahkeme Bagh Ag1r Topc;u Alaylan Ve Mit­
ralyi:iz Bi:iliikleri Ve istihkam Taburu Ve i n�aat istihkamiye Komisyonu,
Balon Ve Proje Bi:iliikleri Ve Kolordu Sanayi Takimlan Ve Kiii;iik Zabit
Mektebi Ve M ektehi idadi Rii�tiye Askeri Erkan-1 Omera Zabitanmm
,

:VIemurlanmn Ve Mensuhin-i Askeriyelerinin Tehaliifleri (Yemin Sened­

leri) icra Kllmm1�t1r.

2 79
gonderilen tebligat iizerine, kendi sommlulugu altmda bulunan
fi.rkalardaki zabitan ve askerlerin, hiikiimet ve amirlerinden b�ka
hic;bir yere bagh bulunmad1klanm bildirmi�tir.68 Dordiincii Ko­
lordu Komutam Abuk Ahmed P�a da kendisine bagh bulunan
zabitan ve memurlann yemin ettiklerini bildirm�tir.69 Dordiincii
Ordu Miifetti� Vekili On Uc;iincii Kolordu Kumandam Ali Rlza
P�a, Bagdat'taki askerlerin siyasetle ug�madiklanna dair Bag­
dat Dordiincii Redif Miifetti�i Enver Bey, Amasya ooliik komu­
tam iic;iincii Redif Miifetti�i Mahmud Bey kendi oolgelerinde bu­
lunan ordu mensuplannm siyasetle ugra�mad1klanna dair yemin
senetlerini Harbiye Nezareti'ne gondermi�lerdir.70
Sadaret memurlanndan da hic;bir fi.rkaya mensup olmaya­
caklanna dair yemin senetleri ahnm1�tir. Dahiliye memurlannm
,oplam1 266 ki�idir. Ara�tirma sonucunda bunlardan 235 ki�inin
herhangi bir fi.rkaya bagh olmad1g1, geriye kalan 31 ki�inin bir fi.r­
kaya mensup olduklan anla�1lm1�tir. Bir fi.rkaya mensup olanla­
nndan siyaset veya bir kuliibe bagh olmayacaklanna dair senet
almm1�tir. Belediye memurlan7' �urayi Devlet memurlan hic;bir
fi.rkaya mensup olmayacaklanna ve siyasetle ilgilenmeyeceklerine
dair yemin senetlerini kabul etmi�er,72 Maliye memurlari da ye­
min senetlerini imzalami�lardrr.73
Bir reji memuru ikdam Gazetesi'ne gonderdigi yaz1da, me­
murlann siyasetten c;ekilmesine dair karann reji memurlanna
da uygulanmas1 gerektigini savunmu�hlr. Nedeni ise, "reji me­
murlanmn c;ogunun eski hiikiimet tarafi.ndan sec;ilmesiydi. Bu
68 ikdam, nr. 5561, 14 Agustos 1912, s. 2.
69 ikdam. n r . 5562, 15 Agustos 1912, s. 1.
70 ikda1n. nr. 5568, 21 1\gustos 1 9 12, s . 2.
ikdam , nr. 556 1 , 14 Agu st os i9 12, s. 2, Tehaliif (Hfikimin iki Tarafi Ye­
min Ettirmesi) Scnedat1.
ikdam. nr . !1.'i62, 15 Agustos 1912, s. 1.
71 Sahah. nr. 8236, 2 3 Ag u st o s 1912, s. 2.

280
memurlar i<;erisinde silah ta�1yan kolcular ve miistahdemler var­
dir. Memleketin selameti i<;in bu noktamn dikkate almmas1 gere­
kir" denmektedir. Ashnda bu ornek sadece askeriye de degil de
diger memurlar arasmda siyasetin ne kadar kuwetli oldugunu
gostermesi a<;1smdan onemlidir.

Hiikii met tarafmdan memurlann siyasetle ugra�malan ya­

saklanmasma ragmen, siyaset ve fi.rkalara devam ettigi anla�tlan
istanbul Palis M iidiiriyeti Taharri (Sivil Palis) komiserlerinden
Haskoylii ibrahim, sivil polis komiser yardimctlanndan DaF;Ls­
tanh Sadik, Laz ismail Hakki ve Cadaloz Gazetesi sahibi iken Be­
yoglu sivil polisligine atanan Nurettin Efendilerin ka.YJ.tlannm si­
lindigi haberi almmi�hr.74

0 donemde siyaset ogrencilerin arasmda da yaytlm1�hr. Bir

ogrencinin cemiyetten istifasma dair senedi �oyledir. "Dort ay
once katilm1� oldugum Nuriosmaniye ittihad ve Terakki �ube­
sinden istifa edecegime, bundan sonra hi<;bir fi.rkaya katilmaya­
cagima, vatanm saadeti ve selameti i<;in tarafs1z kalacagtma, ga­
zetenizde ilan edilmesini istirham ederim. Nuriosmaniye ittihad
ve Terakki kuliibii 5 72 numarada ka.YJ.tll hukuk mektebi son s1-
mf ogrencisi Mehmed Hasib".7s

Adliye Nazmnin Beyanat1

Adliye Nazm, ordunun siyasetle ugra�mas1yla ilgili bir be­
yanatta bulunmu�tur. Beyanatmda: "Bir siiredir icra ettigim bu
gorevden memnunum. Ordunun siyasetten ve firkalardan uzak
kalmas1m temenni ettim. Goreve ba�lad1g1m1zdan beri bu ko­
nuda c;ah�t1k. Bu giine kadar ahnan netice gayet onemlidir.

Askerler hi<;bir bahane ile siyasete kan�mayacaklanm, kendi

vazifelerini yapacaklanna dair yemin ettiklerine dair taahhi.idde

-4 hclam, nr. 5561 , 1 4 Agustos 1912, s. 2.

75 A�111 yer. s. 4.

281
bulunacaklardir. Hiiki.imet, askeri tamamen siyasetten uzakla�­
tmncaya kadar c;ah�acaktir. Ordunun intizam ve kuvvetini ia­
deye muvafi.k olacag1m1zdan eminim. Kendilerine kar�1 �iip­
heye dii�en, ittihadc;1lann ordu hakkmdaki icraatlanm1zdan
dolayi yakmda memnun kalacaklanna kaniyim. ittihad ve Te­
rakki iiyelerinden bazilan ordunun bir kismm1 hiikii met aley­
hinde ayaklanma te�ebbiisiinde bulunacaklanna <lair rivayetler
olsa da hen buna asla ihtimam gostermedim. ittihadc;tlann ka­
nun sm1rlan d1�mda hic;bir harekette bulunmayacaklanna ka­
naatim vard1r76 demi�tir.

Adliye Nazmmn, ittihadc;tlann ordunun bir kismm1 ayak­

land1racaF;i yolundaki rivayeti dile getirmesi siyasetin ordu ic;e­
risinde ne denli kuvvetli oldugunu gostermesi ac;1smdan onemli­
dir. Adliye Nazm yeni sec;im haz1rhklanmn yapilmas177 siyasetin
�iddetini daha art1rmaktadir. Hikmet Gazetesi, "sec;imler faal
olarak ba�lamam1� olsa bile dahiliyede onemli yer tutuyor. Si­
yaset ne olacak, kim kazanacak bu sorular insanlan me�gul edi­
yor. En onemli meselemiz Arnavutluktur"?B diyerek tepkisini
gostermektedir.

1912 yih Agustos ayinm sonlanna dogru ozellikle memur­

lann meseleleri, sec;im te�ebbiisleri, ittihad ve Terakki'nin dart
yilhk icraatlan hakkmda basmda yaz1lar ne�redilmi�, hatta it­
tihad ve Terakki'nin bir cemiyet olamad1g1 dahi soz konusu
edilmi�tir.79

76 ikdam, nr. 5563, 16 Agustos 1912, s. 1.

77 Hikrnet, nr. 17, 17 Agustos 1912, s. 1.
78 Hikrnet, nr. 19, 19 Agustos 1912, s. i.

79 ikdam, nr. 5575, 28 Agustos 1912, s . l ; ikdam, nr. 5577. 30 Agustos 1912,
s. l; ikdam, nr. 5579, 1 Eyliil 1912, s. l; ikdam, nr. 5580. 2 Eyliil 1912,
s. l; Sabah, nr. 8223, 10 Agustos 1912, s. l; Sabah, nr. 8226, 13 Agus­
tos 1912. s. l; Sabalz, nr. 8235, 22 Agustos 1912, s. l; Sabah, nr. 8242,
29 Agustos 1912,i.
 Selanik Vali Vekili Ferid Pa�'mn Osmanh Hiikiimeti'ne Telgraft
Mirliva (Tuggeneral) Ferid P�a'run Selanik'e atanmas1 i.ize­
rine, Tanin Gazetesi Selanik muhabiri, istanbul'da bulunan Ta­
nin Gazetesi'ne bir telgraf gi:inderm�tir. Telgrafta; "Ferid P�a'run
Selanik vilayetine gi:inderilmesi i.izerine burada meydana gelen
geli�meleri, Ferid P�a istanbul'a bildirmi� ve Galib Pa�a'mn
istanbul'a gi:inderilmesini talep etmi�tir. Ferid P�a makam elde
etmek ic;in c;ok c;al1�tI. Harbiye Nezareti'ne ve Sadarete baz1 bil­
giler vererek casuslukta bulundu. Fakat meydam bo� buldukla­
nm zanneden bu kahramanlarda bir kusur var ki o da bo�bogaz­

hktir. Telgrafm tesirli olacagm1 limit eden ve ittihad ve Terakki'yi

mahveyleyecegini zanneden Ferid Pa�a ve taraftarlan; hele az1-
cik bekleyiniz, i:iyle bir yapacagiz ki! demege ve 1srar etmege ba�­
lad1klan i:ivi.inmelerden sonra telgraf suretini gi:istermeye ba�la­
dtlar. Selanik birkac; gi.in ic;inde bu gel�melerden haberdar oldu.
Telgrafm bir sureti benim elime de gec;ti. Size aynen gi:inderiyo­
rum. Hi.iki.imeti bir su-i fesad neticesinde ellerine alan az sayidaki
kimselerin ahlak-1 umumiyeyi nastl bozmakta ve idare-i hi.iki.imeti
ne hallere getirmekte olduklanm cihan gi:irsi.in"80 ifadeleri yer al­
maktayd1. Bu beyandan sonra Tanin Gazetesi Ferid Pa�a'nm hi.i­
ki.imete gi:inderdigi telgrafi yayinlam1�hr.

Selanik Vali Vekili Ferid Pa�a'mn Harbiye Nezareti'ne gi:in­

derdigi telgrafta, "Selanik e geldim. Gi:irevime ba�lad1m. Orduyu
�u birkac; ay zarfmda epeyce degi�mi� buldum. Tarif edemem.
Memlekette idare-i i:irfiye (s1kiyi:inetim) ilan edildigi ve askerin
siyasetle ugra�mas1 yasaklanm1� bulundugu halde, bugi.in bir ki­
s1m zabitamn kah ordu ki:i�ki.inde kah Ti.irkiye otelinde gizli gizli
ic;timalarda bulunduklan gi:iri.ilmi.i�ti.ir. Bir kis1m zabitamn kah­
vehane ve gazinolarda alenen cemiyet-i malumane (ittihad ve

80
Tanin, nr. 1452, 26 Eyliil 1 9 1 2 , s. 1, Eski Devrin Ahlakma Nas1! Avdet
Ediliyor.
Terakki) lehinde propaganda ile ilgilenmeleri kemal-i tesirle ha­
ber al1nmaktadir. Kosova havalisinde bulunan askerler zabitan
ve iimerasmdan bir takim1 izinli veya izinsiz olarak buraya gele­
rek b�1bo� gezmesi bilmem ne sebebe mebnidir.
Kumandanhklardan bunlara ses c;ikanlmamaktadir. Gec;en­
lerde bir los1m zabitam idlal (dalfilete dii�iirme) ile telgraf c;ekil­
mesine sebep olan, Binba�1 Hasan Tosun Bey burada hic;bir kitada
gorevli olmad1gi halde ikamet ederek zabitan arasmda kendisine
celp edebildigi baztlanyla bir cemiyet t�kil etmekte oldugu soy­
lenmektedir. Hakan-1 mahlu (II. Abdiilhamid) muhafaza-i topc;u
kolagas1 Rasim Efendi marifetiyle on �inci topc;u alayiru ka.milen
bu cemaate celp eyledigi temin olunmaktachr. Yiizb�1 Nafiz Efendi
ile Selanik jandarma alay kumandam Naki ve yukanda ad1 gec;en
Hasan Beylerin ve Rasim Efendinin zikredilen cemiyetin men­
subu olduklan haber verilmektedir. Zabitamn kaffesi celp ve ig­
fal edilmi� oldugu haber verilen on be�inci topc;u alayinm hasbel
t�kilat mevkii olan buradaki Naki ve Hiiseyin Beylerle, kolagas1
Rasim ve Yiizba�1 Nafiz Efendilerin seri'an buradan kaldmlarak
Suriye ve Kurdistan havalisine sevk ve istihdamlan mezkur ce­
miyetin faaliyetini engelleyecektir.
B�inci ordu kumandaru Mirliva Said P�a'nm takip ettigi me­
selenin ordu zabitam arasmda muhalefet ederek zabitamn muh­
telif partilere kayith oldugu bu gibi ahvalden kendisine bir hisse-i
terfi c;ikarmak isteyen nizamiye on iic;iincii firka kumandam mir­
liva Galib Pa�a'mn ad1 zikredilen Said Pa�anm safvet-i miifreze­
sinden! Bila istifade zabitan arasmda meydana gelen tefrikadan
dolayi yak.m zamanda bu duruma <;are aranmas1 ordunun sela­
meti nokta-i nazanndan elzemdir.
Bir yandan firkalar siyasete girmi� diger taraftan c;eteler
Selanik'te c;ogalmaktadir. Selanik'teki askerlerin salahiyeti i<;in
ahlakl1 ve metanetli kumandanlar bulundurarak ordunun ihti­
laline meydan birakllmamasr gerekir. Said Pa�anm boyle nazik
bir devirde kumandanhgi tizerine alacak iktidara sahip olmad1g1
Galib P�a'mn da orada yeti§tigi ve fi.rkalarla arasmm iyi olma­
smdan dolayi ikisinin de burada hatta Arnavutluk dfillilinde dahi
bulundurulmamalan ve ba§ka taraflara nakil ve tayin yap!lmas1
gerektigini arz ederim."81 Bu ifadeler, Selanik'te ordu i<;erisindeki
siyaseti ve durumu goz1er onilne senni§tir.
Tanin Gazetesi, Ferid Pa§a'nm bu telgrafi ilzerine "Acaba
memleket, Abdtilhamid zamamnda ba§ka ttirlti mti idare edili­
yordu? diye sorn sormu§ ve o donem hakkmda yorumlarda bu­
lunmu§tur. Le Temps Gazetesi, Selanik askeri kultibtiniln Divan-1
Harp tarafmdan kapatild1gim bildirmi§tir. Selanik kultibtiniln ka­
patilma nedeni olarak ise; ittihad ve Terakki Cemiyeti taraftan su­
baylann, Selanik'te toplantl yaparak Makedonyah arkad�lanna
ittihad ve Terakki lehinde propaganda yapmalan g&terilmi§tir.82
Sava§m ba§lamasmdan k:isa bir silre once me§rutiyetin ilan edil­
mesinde kale gorevi goren Selanik'in siyasi olarak ne kadar zor
durumda oldugunu gostermesi a<;ISmdan bu durum dikkat <;ekici­
dir. Balkan Sava§t oncesi Osmanh Devleti'nin, Rumeli'deki Eclirne
hari<; be� vilayeti ic;erinde en fazla Ttirk ve Milsltiman nilfusunun
ya�ad1g1 Selanik'in sava§madan teslim oldugu konusundaki ten­
kitlerden birinin cevab1 ordunun i<;ine dti�tilgu durum olarak de­
gerlendirmek herhalde yamlgi olmayacaktir.

Osmanh Gazetelerinin Olaylan Degerlendirmesi

Selanik'te yukanda belirtilen geli�rneler ya�amrken, Osrnanh
basm1 da kendi arasmda rnuharebe olacak mi, olmayacak m1, as­
keri hazirhklar yeterli mi? gibi tartI!?malara girmi�ti.
Nitekim Bulgar hududu, Trablusgarp'taki askerler hakk:inda
yalan yanh� ne§riyat yapdd1gina <lair Osmanh basmmda haberler
lh
Ayrn yer, s. 1, Eski Devrin Ahlakma Nasil Avdet Ediliyor.
112 Hikmet, nr. 51, 22 Eyliil 1912, s. 2.

28 5
<;ilam�br. Bu konuda ikdam Gazetesi'nin 30 Agustos tarihli niis­
hasmda Ali Kemal imzah "Ahval-i Hariciyemiz" makalesine �1
Tanin Gazetesi'nin verdigi cevap �oyledir; ikdam Gazetesi tara­
fmdan Bulgaristan smmnda Osmanh Devleti'nin yeteri kadar as­
kerinin olmadigi ifade edilmi�, Tanin Gazetesi ise bunun dogru
olmad1F;im iddia etmi�tir. Tanin Gazetesi, Firkalann bir kism1-
nm Bulgar smmnda bulundugunu, firkalann bir kisnumn da
bu bOlgeye gonderildigini ifade etmi�, Osmanh Devleti'ni tehdit
eden Bulgaristan ve diger kiic;iik Balkan devletleri degil, i�te hii­
kiimran olan nifakm oldugunu vurgulam1�hr. Bu nifak yiiziinden
Arnavutluk'taki durumun da Balkan iilkelerindekinden farkh ol­
mad1g1 belirtilmi�tir. Ulkenin harici dii�mana ka�1 ittihad ve it­
tifak edemeyecek derecede gaflet ic;inde oldugu, bu nifak ve he­
yecanlann yalmz Balkan devletlerinde degil, diger devletlerde de
gozle goriildiigu ifade edilmi�tir.
Tanin Gazetesi, "Ali Kemal'in dedigi gibi baz1 firkalannuzm
Rumeli'ye ve Arnavutluga sevkini degil, Arnavutlukta �kiyaya
ka�1 eli kolu bagh duranlann hareketine balalmas1 gerektigini"
vurgulairn�hr. Gazete, "Mahmud �evket Pa�a'mn istifasmdan
sonra Arnavutluk'taki firkalann mevkilerinin kotii olduguna ve
firkalann oraya gotiiriilmesi gerektigine dikkat c;ekmi�r. "Kork­
mayalim, Bulgaristan smmnda yeteri kadar askerimiz vardir. Oc;
ytl once ordumuz bu kadar iyi degildi"83 denilerek Bulgar sminnda
yeteri kadar askerin var oldugu ifade edilmi�tir.
Bulgaristan'm Biiyiik devletlere, Osmanh Devleti aleyhinde
muhtira verdigi bir donemde, Osmanh basmmda gazetelerin
birbirleriyle olan miinasebetlerinde, ordunun yeterli olup ol­
mad1g1, iilkede nifak oldugunu herkesin bildigi, Arnavutluk'taki
baz1 askerlerin e�kiyaya kar�1 eli bagh oturup seyrettigi belir­
tilmi�tir.

83 Tanin, nr. 1444, 18 Eyliil 1912, s . 1.

286
 21 Eylill tarihinde sav� ihtimalinin artmas1 uzerine Tanin
Gazetesi'nde "Nereye Gidiyoruz" b�hkh bir yazi c;ikrm�tir. Yaz1da:
"Son zamanlarda Rumeli'den gelen haberler gerc;ek vatanperver­
leri du�ilndilrecek derecededir. Bu haberlerden anla�tld1gma gore
Rumeli ahvali tamam1yla 1901(1319) senesi gibi, o zaman na­
stl netice dogmu�sa �imdi de aym netice olmak uzeredir"B.i den­
mekteydi.
"Rumeli'nin her tarafmda c;eteler faaliyettedir. Osmanh
Hiikiimeti'nin zaaf, aczinden ve tereddudunden cesaret alan Bul­
gar ihtilal komiteleri butiln kuwetleriyle ortaya attlm1�lardir. it­
tihad ve Terakki'nin pek bilyilk fedakarhklarla celbe muvafik
oldugu vatand�lanmiz1 tilrlil tilrlil vas1talarla hilkilmet kendile­
rine c;ekmeye ba�lam�tir. Rumeli hallo pek fena hailer gec;iriyor.
Yine orada sekiz on sene ewe) oldugu gibi mal ve can gilvenlik­
leri tehlikededir. Her tarafta aciz bulunan hukilmet, Rumeli'de
butiln butiln zayiftir. Hilkilmet bu zaafa kendi vehmi yilzi.i nden
du�uyor.0s
Bilyilk hukumet, butiln zayifhgm1 ve icraatm1 bir noktada
topluyor. 0 da ittihad ve Terakki mensubu olan memurlan at­
mak ve yerine kendi istedikleri insanlan getirmektir. Hilki.imet,
Rumeli'nin birc;ok yerinde gi::i rev yapan fedakarhklarda bulunan
iyi yeti�mi� jandarma zabitanlanm cemiyete mensup olduklan
ic;in vazifelerinden alm1� ve kendilerini nizamiyeye nakil etmi�­
tir. Bunlardan baz1lannm yerlerine tayin ettikleri ise �imdiye
kadar katiyen jandarma vazifesiyle i�tigal etmemi� ki�ilerdir.
Bundan dolayi oralarda jandarma latalannm ba�mda ya bi::iyle

14 Tanin, nr. 1447, 21 Eyli.il 1912, s. 3. 1901 (1319) ytl1 Kiliseler ve Mektep­
ler Meselesinin ortaya c;1krnas1m ifade etmektedir. Kiliseler ve mektep­
ler meselesinden dolayi Rumeli'de Bulgarlar ve Rumlar arasmda bi.iyi.ik
bir c;atJ�ma meydan gelmi� Osmanh Devleti bu olaylan bastJrmak ic;in
c;ok c;aba harcam1�tJ.
85 Tanin, nr. 1447, 21 Eyli.il 1912, s. 3.
iimeralar bulunmakta yahut bunlar biitiin zabitsiz durmakta­
dirlar. i�te bunun i�indir ki Rumeli'deki komite �eteleri ser­
best�e istediklerini yapiyorlar. <;iinkii kar�1larmda hi�bir kuv­
vet gormiiyorlar.86

Bu halin Osmanh Devleti'ni nereye gotiirecegini anlamak

i�in �k d�iinmeye gerek yoktur. <;iinkii oniimiizde meseleler
var. 1901(1319) ytlmdaki meselede aym <'.sayi�sizlik ve hi.iki.imet­
sizlik i�inde bulunuyordu. Demek ki Rumeli yine aym hale do­
ni.iyor. ittihad ve Terakki bi.itiin kuwetini bu asayi�sizlige hasret­
m� ve dort seneden beri buna muvaftk olmu�tur. �imdi biz ne
kadar mi.i�kiilat ve fedakarhklarla elde edildigini bildigimiz bu
muvaffakiyet, ehil olmayan insanlar tarafmdan ne �buk biraktl­
d1guu goriiyoruz. Biitiin bunlara sebep vehim, kin ve garaz, ha­
set ve intikam gibi hisler oldugunu da biliyoruz. Vazifemiz vatan­
d�lari ir§att:Ir. <;iinkii bu gidi�le memleketin istikbalini pek fena
ve karanbk goriiyoruz"87 ifadeleriyle Tan in Gazetesi, Gazi Ahmed
Muhtar P�a Hiikiimeti'ne kar�1 tavnm ortaya koymu�tur. Tanin
Gazetesi'nin iddiasma gore Gazi Ahmed Muhtar Pa�a Hi.iki.imeti
doneminde ittihad�1 subaylann pasif gorevlere �ekildigi iddias1
dikkat �ekrnektedir.

Sava�m hemen oncesinde Biiyiik Kabine ile ittihad ve Te­

rakki arasmdaki siyasi �eki�meleri gormek a�1smdan bu ornek­
ler onemlidir. Sava� ba�lamak i.izere oldugu bir donemde siyasi
�eki�melerin devam etmesi hayli di.i�i.indi.iriici.idi.ir. Sabah Ga­
zetesi 24 Eyli.il tarihli sayismda ise bu olanlar kar�1smda: "Bal­
kan meselesinde birka� giinden beri tehlike artmaya ba�lad1.
Bulgaristan'daki firkalar, hi.iki.imet i.izerindeki basktlan iyice a1t­
tirdi. Osmanh Hiikiimeti bu geli�melere kar�1hk Bulgaristan hu­
dudunda neden bu kadar az asker bulundurmu�tur. Bu bolgeye

86 Ayn.1 yer, s. 3.
87 Ayn.1 yer, s. 3.

288
gonderilen askerlerin bir klsm1 silahlanm karargaha teslim
etmi�lerdir.88 Bulgarlar'm bu galeyamm tum Avrupa gorilrken
Bab1ali kayits1z kalamaz. Ke�of un, Rus gazetelerine verdigi de­
me�lerde harbin vuku bulacagma dair haberler �1km1�, Ke�ofun
beyanatlanm Neue Ferie Presse Gazetesi de desteklemi�tir"89
ifadeleriyle tedbirlerin yeterli olmad1gm1 vurgulam1�tir. Sabah
Gazetesi, Osmanh askerlerinin bir k1smmm sava� daha ba�­
lamadan silahlanm teslim etmeye ba�lad1g1m, Avrupa bi.iyiik
devletlerinin dahi Balkan Sava�m1 engel olamad1g1, Osmanh
Hi.iki.imeti'nin sava�m olacag1m kabul etmeye ba�lad1g1 bir do­
nemde, Osmanh Hi.iki.imeti'nin her �eyden haberdar oldugunu
a�agidaki beige gostermektedir.

Buna ornek olarak Kosova vilayetine bagb Plekna Kaymakam­

hgi'ndan Ekim ayimn b�mda alman telgrafta, "Bulgaristan Hil­
ki.imeti tarafmdan Osmanh hududuna yakm bolgelere sevk olun­
dugu bildirilen top�u efrat di.in terhis edilmi�tir. Karakollardaki
askeri durumun eski haline donmeye ba�lad1gi polis komiserligi
ifadesiyle tasdik edilmi�tir" denilmekteydi. Osmanh Hi.iki.imeti,
bu konu hakklnda yaptigi goril�meler sonucunda Bulgar ihtiyat
askerlerinin terhis olundugu yolundaki haberlerin, Bulgaristan'm
o gi.inlerde hazirhk sevkiyatma dair alman bilgilere ters dti�mekte
oldugunu vurgulam1�t:lr. Hiikiimet tarafmdan, Plekna Kayma­
kamhgmdan hakikatin ar�t:1nlmas1 talep edilmi�tir.90 Ashnda
bu buradan da anl�tlacagi iizere, hiikiimetin her �eyden haber­
dar oldugu ancak, siyasi �eki�melerden dolayi bir �ey yapama­
dig1 anl�tlmaktad1r.

88 Osmanh askerlerinin silah birakma nedeni Sabah Gazetesi tarafmdan

belirtilmemi�ti r.
89 Sabah, nr. 8266, 24 Eyliil 1912, s. 1, Balkan M eselesi, Avrupa ve Biz.
90 BOA, BEO. 4092/306832 (21.L. 1330/03.10.1912).
 Hiirriyet ve ltilaf F1rkas1nin Tutumu
1912 y1h yaz aylannda hem askerlerin hem de memurlann
siyasetle ilgilenmemeleri yoniinde kanun maddesi <;Ikanlmasma
ragmen, askerlerin ve memurlann siyasetle �tigal etmeleri her ge­
<;en giin kendini daha da hissettirmekteydi. Ahmed Muhtar P�a
Hiikiimeti'ni destekleyen gazetelerde ittihad ve Terakki F1rka­
sma k�1 yaztlar <;1krru�hr. Gazete Gazetesi 16 Eyliil 1912 tarihi
dahil olmak i.izere, 34-49 saytlan arasmda, 15 sayi, Balkan miit­
tefik Devletlerinin Seferberlik ilan ettigi 1 Ekim tarihi de dahil ol­
mak i.izere birinci sayfasmda biiyiik puntolarla ''Vatand�lar in­
tihabatta ittihad ve Terakki'ye rey verirseniz vatan mahvolur"91
ma�etlerini atm� genellikle ittihad ve Terakki Firkas1 aley­
hinde yaztlar bu gazetede ne�redilmi!?tir. Aym gazete Alemdar
ismini aldiktan sonra 28 Eyliil 1912 tarihli ve 46 numaral1 sayi­
smda yukandaki ma�eti attiktan sonra "ittihad ve Terakki'nin
bir daha bir cinayet i�lemeyecegini nereden bilelim hiikiimet ve
biitiin Osmanltlar'a hitap ederek soyliiyoruz. ittihad ve Terakki,
Tanin gibi bir gazetesiyle hiikiimete �1 kotii davranarak nastl
boyle bir !?ey yapabiliyorlar"92 sorusuyla ittihad ve Terakki aley­
hindeki yaztlanna devam etm�tir.

ittihad ve Terakki Firkasma �1 en !?iddetli ele$i,riyi Tanzi­

mat Gazetesi'nin � Llitfi Fil<ri yapmaktadir. Sabah, ikdam
gibi gazetelerde askerin ve memurun siyasetle ilgilenmemesi yo­
niinde haberler <;IkmI!?tir. Bu yaztlar genele hitap eden yaztlarch.
Alemdar ve Tanzimat Gazeteleri dogrudan dogruya ittihad ve Te­
rakki F1rkasm1 hedef alm�tlr. Liitfi Fikri'nin 25 Eyliil Tarihinde
yazm1!? oldugu yaz1, siyasetle ilgili yaztlmI!? olan yaztlann i<;eri­
sinde en !?iddetlilerinden birisidir. Yaz1smda Liitfi Fikri:

9' Gazete, nr. 34, 16 Eyli.il 1912, s. i. bu gazete bir gi.in sonra Alemdar is­
mini alm�tir.
92 Alemdar, nr. 46, 28 Eyli.il 1912, s. 1.

290
 "Muhaliflerin soyledigi �ey: 'Memleket U<;uruma Gidiyor! '
Memleket u<;uruma gitmez. Eger ittihad ve Terakki insaf eder na­
muslu bir �ekilde muhalefet yaparsa ... Yok, muhalefeti daha da
artmrsa ve art:Irmaya devam ederse memleket i<;in U<;Uruma git­
mek tehlikesi gerc;ekten vardir. Memleket U<;Uruma giderse, Allah
�ahittir ki bu felaket sirf muhaliflerin eseri olacakt:tr.

'Memleket U<;uruma Gidiyor' Ni<;in? i ttihad<;tlar cevap ve­

riyor:

Qlinkii Said P�a'mn, Hac1 Adil, Cavid ve Talat Beylerden,

Mahmud �evket P�a ve arkad�lanndan olu�an kabinesi gorev­
den aynld1. Yerine Gazi Ahmed Muhtar P�a'mn, �eyhiilislam
Cemaleddin Efendinin, Kamil, Naz1m P�a, Dan�, Said beyler­
den olu�an kabinesi geldi. Bu o kadar miith� bir de�ikliktir ki
memleketin felaketini, U<;Uruma gitrnesi sonucuna getirir? der­
ler ve �u cevab1 verirler:

Evet, memleket u<;uruma gidiyor. <;iinkii i<; siyasette biz baz1

anas1ra ve ozellikle Arnavutlar'a yiiz vermedik. Hfilbuki bu kabine
onlan �1marttI . Biz, cezalandirma, korku ile Osmanh Devleti'nin
muhtelif unsurlanmn kipirdamasma Osmanh Devleti i<;erisinde
hususi bir mevcudiyetlerini gostermesine miisaade etrnedik. Bu
kabine ise ediyor. Bu durum yalmz Arnavutluga miinhasir kala­
maz. Araplar'a, Lazlar'a, Kiirtler'e, Ermeniler'e velhastl biitiin ana­
sira ge<;ecek, d� siyasette ise Bulgaristan , S1rplar1a, Karadag1a,
Yunan ile muharebe etmek iizereyiz. Avusturya, Selanik hak­
kinda vehim emeller besliyor. Onun i<;in mahvoluyoruz. Memle­
ket u<;uruma gidiyor! . .

Biz d e kendilerine (ittihad ve Terakki) iki soru soruyoruz:

Memleket i<;in dfillili ve harici bu kadar biiyiik bir tehlike

varken, bu zamanda namuslu muhalefete yaki�an �ey, hiikiimete
yard1mc1 olmak, bu miimkiin olmasa bile, hi<; olmazsa mutedil
bir muhalefet dairesi i<;erisinde kalarak, hiikiimetten dogacak

29 1
neticeleri ve gerekli malumat:J mi.imki.in mertebe almaya c;ahl?mak­
hr. Yoksa dahili ve harici halimizde fenallk oldugunu gormekten
n� ve haz alir tavirlan var. Her l?eyi soylemek, hataya da itiraz
etrnek, hata olmayana da itiraz etrnek, hatta Avrupa gazetelerini
tahrifen terci.imeye bile cesaret eden ahvalimiz oldugundan daha
vahim bir durumda gostermeye <;al11?mak. hastl1 siyasetimiz ve ic;­
timaiyemizi si.iriip giden bir hali ispatta tutrnak m1drr?
Dahili ve harici ahvalimizdeki bu koti.i durum, acaba Said
P� kabinesi iktidarda kalm11? olsaydi daha az olabilir miydi? Said
P� kabinesi Balkan hi.iki.imetlerinin ve Avrupa bi.iyi.ik devletleri­
nin daha dostane bir vaziyet almalan muhtemelen Arnavutlar'm
top, ti.ifek ve si.ingi.i talepleri ve bunlarla mukabelede devam edil­
digi surette gerek onlann ve gerek diger anasmn Osmanllliga olan
ili1?kileri daha da takviye edilebilecek miydi?
Zannederiz ki, bu sorulan sormul? olmak yoluyla onlan ta­
mamen hal etrnil? oluyoruz! <;i.inki.i az bir akliselim ve insaf sa­
hibi olan kimse kabul ederler ki Said Pa!?a Kabinesi gorevinden
aynlm11?tl. Mebusan Meclisi devam etseydi, l?imdi Rumeli tama­
men at� ic;inde kalacakt1. Yine o adam tereddi.itsi.iz olarak kabul
edecektir ki Said Pa!?a kabinesi iktidarda kalsayd1, l?imdiye ka­
dar c;oktan kendimizi Bulgaristan ve Sirbistan1a ile harpte bu­
lacakt:Ik! ...
Said Pa!?a kabinesinin ve ittihad ve Terakki'nin gorevden ay­
rtlmas1 hariciyemizde birlik beklentisi meydana getirdi. Avrupa
bize l?imdi itimat ediyor. Yeni hi.iki.imetin Osmanh muhtelif ana­
sm arasmda bir anlal?ma saglayabileceginden limit vard1r. Mem­
leketimizde bOyle an13!?ma yoluna gidilecek bir program takip edi­
lecek olursa bundan Balkan ban�mm kabul edilecegine kanidir.
Bunun ic;in gorecegiz ki Balkan hi.iki.imetlerini bizimle muharebe
ettirmeyecek bu konuda ne yapmak gerekliyse yapacakt1r. Yine
gorecegiz ki Malisya Olayi (ittihad ve Terakki zamanmda olsayd1

292
derhal biiyi.imeye milsait olurdu) bu sefer katiyen biiyi.imeyecek,
<;iinkii Avrupa onun biiyi.imesine mani olacakt1r.
i�te a<;Ik gorelim. Avrupa doguda ban� olmas1 i<;in daima bir
bomba vaziyetinde telakki ettigi Trakya'dan kurtulmak istiyor.
Elinden gelse, bilse, uyu�abilse bunu <;oktan taksim edecek ate�i
bitirecek!. . Fakat- biz buna elbette <;ok �ilkilr diyecegiz- buna mu­
vafik olam1yor, ortada olan tek �y �udur. Trakya'yi 1slah etmek,
milkemmel bir hiikii met haline getirmek, orada y�ayan anasir­
lar arasmda korku meydana getirmek ile hari<;ten hi<;bir hiikii­
metin tecavi.iz ve taarruzuna vesile b1ralanamak �te Avrupa'mn
zaman zaman hat:J.rladigi her defasmda maalesef bizde gordilgii
kabiliyetirnizin ilzerine bir tarafa koydugu tedbiri budur. Yil z se­
neden beri her ne vakit biz a.zJ.c1k esaretten ve silah gostermi�
isek Avrupa- t�ekkilr eden bir sozle �imdi bunu itiraf edip soy­
lemeliyiz- derhal taksim fikirlerini bir tarafa b1rakm1� seri talim­
ler bize goriiniir olmu�tur. Unutmamal1 ki s1rf boyle bize iyi bir
fikir ve i<;tihadm tesir eyledigi Avrupa miittefikan Sivastapol'a
geldi muharebe etti! .. En son olmak ilzere, inktlab1mizm ba�lan­
gicmda yine Avrupa'da �u fikir i<;tihada gelmi�, bize temayi.il et­
mi� bir halde bulmad1 m1?
�imdi muhaliflerimizin soyledigi gibi u<;uruma gitmek �6yle
dursun Avrupa ile ili�kilerimizde daha iyi ve yararh duruma gel­
mi�tir. Eger bu sefer de bunu takdir etmez, bu 6.rsatl elimizden
ka<;mrsak bize bin kere yi.iz bin kere yaz1k olsun! ..
ittihad ve Terakki'den istirham ederiz. Bize degil bu memle­
kete ac1sm. Bir 6.rka iktidara memlekete hizmet etmek emeliyle
gelir. i<;Ierinde bu kadar Avrupa ya gid en gelen var. GOrmilyor an­
lam1yorlar m1 ki i ttihad ve Terakki'nin bir zaman-1 karibinde (ya­
km zamanda) tekrar iktidara gelmesi Avrupahlara bir kere daha
hakkim1zdaki olumsuz fikirleri, emelleri a ttiracak defin ettirecek­
tir! ittihad ve Terakki'nin �imdi bu memlekete en bi..iyi.ik hizmeti
iktidara gelmemesidir. Heyhat! 0 bunu anlam1yor. Zavalh gafil

293
bilmiyor ki o burada iktidara geldigi giin Avrupa orada bizden ar­
t::Ik biitiin iimidini keserek hatta taksimimiz ic;in miizakereye giri­
�ecek!. .. Hem iktidara tekrar gelmek ic;in ne suretle, ne tarzda ug­
ra�1yor93 degerlendirmesini yapm1�1:Ir. Boylece Tanzimat gazetesi
rengini iyice belli etmi�, Hiirriyet ve itilaf firkasmm gorii�lerini
daha dogrusu Ahmed Muhtar P�a Kabinesini desteklemi�tir.

lttihad ve Terakki F1rkas1n1n Hiikiimete Ka111 Tutumu

Ekim ayi b�mda ittihad ve Terakki Frrkas1 Balkanlar'da
meydana gelen geli�meler �1smda Ahmed Muhtar Pa�a
Hiikiimeti'ne ka�1 olan muhalefetini daha da art:Inm�trr. Tanin
Gazetesi "Balkanlar'da harp ilam" b�hk11 yazi.smda; " barut ko­
kusu geliyor, iki buc;uk aydan beri her giin bir parc;a daha �id­
detlenen hiikiimetsizlik ve ana�i Balkanlar'daki dii�manlanmiza
cesaret verdi. Eger harp olacaksa, Balkan Hiikiimetlerine �1,
kar�ilannda y�amaya azmetm� bir milletin mevcut oldugunu
gorecekler"94 denilmi�tir. ittihad ve Terakki kendini bir nevi hii­
kiimet olarak gormektedir.

Tanin Gazetesi, Balkanlar'daki geli�meler kar�1smda, Hiikii­

mete ve Balkan hiikiimetlerine Harp ba�hg1 alt:Inda bir ko�e ya­
z1s1 yayinlam1�hr. Yaz1da; "Ajanslardan gelen telgraflardan bir
sava�m olacagi an1�1lrnaktad1r. Bu haberler bizi hie; hayrette b1-
rakmad1. Etrafi.mizdaki iilkelerin bizden bazi yerler istemelerini
ve emelleri oldugunu yeni ogrenecek degiliz. M�rutiyetin ilan1,
31 Mart vakasmm olmas1 Bulgarlar ic;in kaybedilm� fi.rsatlar idi.
Tiirkiye ordusu ilerledikc;e ve kuwetlendikc;e Tiirkiye kuwetleni­
yor fi.rsatlann bir daha ellerine gec;meyecegini dii�iinerek iiziilii­
yorlard1. Goriiliiyor ki devletimize Bulgar S1rp dostlanmiz hatta
�u Yunan kom�umuz bile biiyiik bir keramet addediyorlar. �u

93 Tanzimat, nr. 361, 25 Eyliil 1 9 1 2 s. 1, Memleket Uc;uruma Gidiyor.

,

94 Ta11i11, nr. 1457, 1 Ekim 1912, s. 4.

2 94
anda vatan1miz dii�manlanmm memnun edecek durumdadir.
Ve onlann cesaret ve �evkini artJ.racak bir manzara arz etmek­
ten geri kalamiyor.

Dfillili ve harici d�manlanmiz ugra�a u�a memleketi bu­

giinkii anar�i haline soktular. Arnavutluk'ta hiikiimetin niifuzu
kalmad1. Bu giin Rumeli de Bulgar bombalannm sesi duyuldu.
Hiikiimet oyle bir politika izledi ki vatan etrafmda dii�manlann
kazchklan <;Ukurlara bakmaya bile liizum gormedi. Hiikiimet kar­
d�i kard�e dii�man edecek bir ihtilafi. art:myor. Dii�manm ha­
rici saldmlar1m artJ.rd1gi bir zamanda hiikiimet vaktini memurun
geceleri hanesinde neler konu�tugunu tetkik ediyor.

Dfilliliyemiz Balkanlar'daki geli�melerden habersiz, ittihad

ve Terakki'nin bu memlekete temin ettigi si.ikUn ve kuvvetten,
diizenden korkarak �ekavet eden dii�manlanm1zm durumunu
anlayam1yor.

Balkan hiikiimetleri hiicum etmeleri durumunda Tiirk bay­

raklannm Sofya, Belgrat ve Atina semalannda dalgalandif;Irn go­
receklerdir. Tiirkiye hiikiimet a<;1smdan zayif olabilir fakat Os­
manlmm, Osmanhl1f;Irn bildirdigi tarihten beri harp ile ya�adigm1
harbin Tiirk'ii dirilttigin hesaptan <;ikarmamak gerektir.

Memleketin en kuvvetli firkas1 ittihad ve Terakki, harp za­

manmda biitiin �ikayetlerini unutmaya hiikiimete biitiin giiciiyle
destek vermeye haz1rd1r. Dii�man ilk silahm1 attigi giin bizi bir­
birimize kenetleyecektir. Dort seneden beri bitip tiikenmek bil­
meyen siyasi kavgalarm ortadan kalkmasma bir harp vesile ola­
caktir. ittihad ve Terakki iizerine dii�eni yapacaktir. ittihad ve
Terakki iktidannda Trablusgarp sava�1 <;1ktiginda digerleri bunu
yapmadtlar.

Balkanlar'daki gerginligi kaldrrmak i<;in bu harbin iyi bir <;are ola­

cag1m zannediyoruz. Dart seneden beri Bulgarlar'm Makedonya'daki

2 95
faaliyetleri ve tahriklerinden usand1k. Harp sonrasmda rahat ra­
hat <;a11�mak ve ISlahat yapma imkam buluruz.

Diivel-i muazzama sava�m oniiniin almabilecegini soyliiyor­

lar. Bizim onlardan istegimiz Balkanlar'1 rahat b1raks1nlar. Bal­
kan hiikiimetlerine desinler ki, i�te Tiirkiye isterseniz kendisiyle
harp ediniz. Fakat ba�miz s1kI�tig1 zaman bizden hi<; yardim bek­
lemeyiniz. Bu soz bir halim gibi teessiir eder"95 denm�tir. Sav�m
i;Ikma ihtimalinin iyice artmas1 iizerine ittihad ve Terakki, "Ar­
tik dii�mana bizim diyecek bir �eyimiz kalmad1. Tiirkliigun, Os­
manhhgm biiyiik bir tehlike kar�1smda bulundugunu, bugiin biz
ecdadimizm, 'Ya devlet ba�a ya kuzgun l�e· sozlerini heyecan ve
asabiyetle tekrar edecegiz. <;ii nkii vatamm1z ii;in bu gerekli hale
geldi. Tiirkliik tehlikededir"96 denilmekteydi.

Bu makaleler, i ttihad ve Terakki 'nin baki� ac1sm1, hiikiime­

tin ii;inde bulundugu durumu, Balkan Hiikiimetlerinin faaliyet­
lerini, hiikii metin, i ttihad ve Terakki yonetimine kar�1 baki�1m,
biiyiik devletlerin sava�1 engelleyecegi yolundaki gorii�leri bir bii­
tiin halinde vermesi ai;1smdan onemlidir.

ittihad ve Terakki F1rkasmm Beyannamesi

Balkanlar'da bir sava�m i;1kacagmm anla�tlmas1 iizerine,
Osmanh Ajans1 tarafmdan, Osmanh Devleti'ndeki biitiin par­
tiler bir beyanname yaymlayarak beraber hareket edeceklerini
bildirmi�lerdir.97 i ttihad ve Terakki Partisinin beyannamesi �oy­
ledir: "Meclis-i Mebusan'm kapatilmasmdan beri, hiikiimetler
ile i ttihad ve Terakki F1rkas1 arasmdaki miinasebetin ald1gi �ekil
malumdur. Bugiin Osmanh Devleti'ne vatamm ilgilendiren bir
harici hadiseden bahis edecek degiliz. Bir milletin tarihinde oyle

9·5 Ta11i11, nr. 1458, 2 Ekim 1912, s. 1, Harp.

96 Ta11i11, nr. 1461, 7 Ekim 1912, s. 1, Ya Devlet Ba�a, Ya Kuzgun Le�e.
97 Tanin, nr. 1458, 2 Ekim 1912, s. 3 .
zamanlar olur ki her tiirlii �ahsi ve firka hesabmdan tecrit edip
yekviicut ve fikir olarak beraber hareket etrnek farz olmu�tur.
Ahval-i dahiliyemizden istifade etrnek isteyen hududumuz olan
Balkan hiikiimetleri memleketimize devamh zarar venneye c;a­
h�nklan �u giinlerde fesat ile iktifa etrneyerek �imdi de bizi harp
ile tehdit ediyorlar.

Bu tehditin i�kodra'dan, Basra korfezine kadar Osmanh kalp­

lerinde yalmz bir cevab1 vardir. D�mana kaJ"l?t miitemadiyen na­
mus miidafaas1, vatan muhafazas1 canib-i millet taahhiidiidiir. Bu
dini vecibe-i vataniyeyi diistur-u hareket bilen ittihad ve Terakki
merkez-i umumiyesi bu harp ka�IBmda her �eyi unutarak ooyle
bir zamanda hii;bir �eyi ar�tlnnaya li.izum gonneyerek iizerine
dii�en vazifeleri biitiin bir �evkle ifa eyleyecegini beyan eder.

ittihad ve Terakki memleketinin her kosesindeki t�kilat:ma

bu gayenin hadim-i fedakan olduklanm harici dii�manlara ka�1
biitiin vatand�larla beraber hizmet edecektir. Harp etrnek isteyen
dii�mana ka�1 Osmanl1hktan ba�ka bir �eyi temsil edebilmesine
imkan olmayan hiikiimetin en kuwetli yard1m edeni koruyam­
dir. Harp esnasmda, hiikiimet, ittihad ve Terakki den talep ede­
cek her tarz ve �ekilde ifa etrneyi de aynca bir vazife bilir. Biitiin
vatanda�lanm bu vazifeyi yerine getinnesi ii;in davet eder. Millet
ve hiikiimet bu ittifak ve itimat sayesinde hilal yerlere dii�meye­
rek daima goklerde dalgalanacakt1r"98

ittihad ve Terakki Partisi'nin birlik ve beraberlik beyannamesi

3 Ekim tarihinde Tanin Gazetesi'nde yayinlamrken, Hiirriyet ve
itilaf Partisinin birlik ve beraberlik beyannamesi ise 15 Ekim ta­
rihinde ikdam Gazetesi'nde yayinlanm�tlr. Beyannamede;
"Muazzez vatamm1zm maruz kald1gi harici tehlikelere, ordu­
muza ve mukaddes vatamm1za yap1lan tehlikeler def edilinceye ve
seferberlik sona erene kadar Hiirriyet ve itilaf firkas1 askeriyeye

98 Tanin, nr. 1459, 3 Ekim 1912, s. l.

297
yarchm etmege gazetelerle ilan edilen mevad ve �amn bir an ev­
vel ihzanyla vatan vazifesini ifa etmeye memur etmi� oldugunu
ilan eyler. Ve erbab-1 hamiyeti de ibraz-1 muavenete davet eder"
ifadeleri yer almaktayd1.

II. Abdiilhamid'in lstanbul'a Getirilmesi

Balkan Sav�1 1912 y1h Ekim aymda b�lamas1 ile birlikte II.
Abdiilhamid'in Selanik'ten, istanbul'a getirilmesi meselesi giin­
deme ge�. Bab1fili'nin sa�m ilaruyla birlikte II. Abdillhamid'i
istanbul'a getirme <;abas1, ittihad ve Terakki yanl1s1 yaym yapan
Cenin Gazetesi'nde ele almm1�tJ.r. Cenin Gazetesi:
"Bu da m1 olacakti? diyerek

Abdillhamid geliyor! " man�etini atrm�tJ.r. II. Abdillhamid'in

istanbul'a getirilmesine dair Meclis-i Vilkela'da bir mazbata dilzen­
lendigi, B�ikta�'ta Selahaddin Efendi'nin ikamet ettigi saraym II.
Abdillhamid'e tahsis edilecegi yaztl�. Cenin "II. Abdillhamid'in
biltiln sevenleri istanbul'da iken Hakana, istanbul'a getirmenin
ne biiyilk limit uyand1rabilecegini dil�ilnemeyecek kadar gaflet
eseri gosterilmesine hayretler ediyoruz.

Harp nedeniyle Hakanm Selanik'te biralalmas1 uygun degilse,

istanbul'a getirilmesi mi'icap ediyor'. Bursa, Konya, Ankara ...... .
yok mu?" denilerek tepki gosterilmi�tir.99

Alemdar Gazetesi, Cenin Gazetesi'nin bu tavnm alayc1 bir

�ekilde ele�tirmi� ve �oyle bir ba�hk atm1�tJ.r. " Hakan-1 mahlu
(tahttan indirilmi� hiikiimdar) istanbul'a gelmi�! Cenin'in tela�1"
dedikten sonra Alemdar Gazetesi �oyle devam etmi�tir. "Cenin te­
l�h. Hakamn istanbul'a getirilecegi haberi iizerine; "Allah sonunu

99 Cenin, nr. 1475, 19 Ekim 1912, s. 4.

hayrr eyleye! " ifadesi kullamlarak. Osmanh Hiikiimeti bu konuda
ne yapmak istedigini Cenin'den daha iyi bilir"100 denilmi�tir.

Alemdar Gazetesi, II. Abdtilhamid'in istanbul'a getirilmesi

konusunda haberlerinin olmad1gm1, bu haberin yalan olma ihti­
malinin de oldugunu vurguladiktan sonra "Talat Bey, Cavid Bey,
Mahmud �evket Pa�a ve emsalleri ellerini kollanm sallaya sal­
laya Payitaht'da dol�tiktan sonra Hakan bu memlekete c;ok mu
gelir?"101 diyerek Cenin Gazetesi'ne cevap vermi�tir.
Cenin Gazetesi, II. Abdtilharnid'in istanbul'a getirilme karan
iizerinde, "Hakan-1 Mahlu" b�hgi altmda bir b� makale yaymla­
m�tlr. Burada; " Meydanda sanki hie; dert yokmu� gibi ba�1miza
bir de tahttan indirilmi� hakam dti�tinmek c;1ktI. Tarafs1z btitiin
siyasi firkalar, btitiin Osmanhlar ve irticaya kadar herkes �u mu­
harebe zamanmda dfililli her tiirlti nifaki unutmak, mticadeleyi
birakmak, halla �iddete t� edecek sozlerden sakmmak gerek­
tigine ve birlik halinde hareket etmeye c;ah�1yorlar.

Her Osmanh vatanda�1 gorevini nastl yerine getiriyorsa, hti­

kiimetin de aym �ekilde riayet etmesi hatta herkesten fazla bu
yonde <;al1�mas1 gerekir.

Maalesef htikiimetin vicdam saglama vazifesine yeteri ka­

dar onem vermedigi gaze c;arp1yor. Fakat kimse bir �ey soylemi­
yor. iki yazanm1z tutukland1. Bunlar yargilanmadan ic;erde tutu­
lurken ve bunun gibi meseleler var iken, htiktimet bir de tahttan
indirilm� hakan meselesini c;ikard1.

Hakan-1 mahlu nic;in istanbul'a getiriliyor? Harp nedeniyle

kendisinin Selanik'te b1rakilmas1 mtinasip olmad1g1 dti�tintilmti�
olacaktir. Halbuki italya ile de bir seneden beri harp ediyoruz.
italya'nm denizden Selanik'e hticum edebilecek kuvvetli bir do-

100 Alemdar, nr. 138-67, 19 Ekim 1912, s. 3.

10 1 Aym yer, s . 3.

299
nanrnas1 da vard1. Boyle iken Hakaru mahlu Selanik'te ka1d1 ve
hi<;bir mahsur goriilmedi.
Demek oluyor ki harp ihtimali o kadar onemli bir sebep de­
gildir? Haydi, biz bunu kabul edelim. Son Arnavutluk ayaklanmas1
esnasmda, agizlarda gezen baz1 sozleri, Kopriilii ve Selanik iize­
rine yiiriimeleri unutallID. �u s1rada Hakan-1 mahluyu Rumeli'de
birakmak caiz degildir diyelim.
Fakat Hakan-1 mahlu'nun, istanbul'da bulundurulmas1 ne­
den icap etsin? Hakaru mahlu'nun kuvvetli bir 1lahsiyeti vardir.
Abdiilhamid ismi yalmz b�ma bir bayraktrr. Bu bayragm altma
bir kalabalik toplanmas1 ihtimali kalmam�tlr. Kalmasmm ihti­
mali yoktur. ittihad ve Terakki'den her ne sebepten dolayi olursa
olsun kendini zarara ugram11l olarak gorenler, aralannda hi<;bir
mantikh �ki olmadig1 halde nastl ittihad ve Terakki aleyhinde
birl�m�ler ise me1lrutiyetten kendilerini veya memleketi az <;ok
zarara ugram11l zannedenler, buna bir <;are bulmak liizumunu
his eyleyenler mevcut idare aleyhinde birl�ebilirler. Abdiilha­
mid ismi bOyle bir ruh halini meydana <;Ikarmak ve kuvvet ka­
zanmak i<;in bir saik olabilir. Memlekette istibdat taraftan yoktur.
Abdiilhamid'i kimse istemez nafile tel� etmemeli! Tarzmda soz­
ler laftan bir gafletten, tarihin en a<;Ik hakikatlerine inananlardan
ba1lka bir 1ley degildir. Memlekette istibdad1 isteyen var m1 yok
mu? Onu bilemeyiz. �unu muhakkak biliyoruz ki Abdiilhamid'i
isteyenler pekfila bulunabilir. Abdiilhamid'i dogrudan dogruya
isteyenler bulunmasa bile bu giinden gayri miimkiin olanlar bu
giinii de�tirmek i<;in bir <;are dii�iindiikleri zaman dii�iinceleri
ancak bir ismin etrafmda toplanabilir. Abdiilhamid.
Bugiin memlekette Meclis-i Mebusan'da <;ogunluk olarak lS­
rarla m�rutiyet aleyhinde olanlar var. Bu cereyan azabilir. Ma­
hiyetini degi�tirebilirler. Politik cereyandan dolayi. Ba1lka cere­
yanlar kan�abilir. Biitiin bunlar hakan-1 mahlu'yu suyun yiiziine
<;1karabilir.

300
 Memleketin a�maya ne kadar mi.isait oldugu, tahriklere
ac;1k oldugu gori.ili.iyor. Abdi.ilhamid'e oteden beri bi.ittin mevcu­
diyetleriyle bagh, mevcudiyetlerini, mevkilerini, tereddi.itlerini
Abdi.ilharnid'e borc;lu olan cin fikirli, Abdi.ilhamid'e bagb zengin
mi.it�bbis istanbul'da oturuyor. Bunlar Abdi.ilhamid'i tekrar pa­
�ah yaparak kendileri de tekrar eski mevkilerini elde ederlerse
buna hayret etmemelidir. Abdillhamid'i tekrar padi§ah yapmayi
ba§aramasalar bile, bu dii§iinceyi gerc;ekle§tirmek ic;in sarf edi­
lecek emekler istanbul'u hie; nefes aldmnamak goz ac;tirmarnak,
bin ttirli.i tezahiirat ic;inde hepimizi yutmak ic;in kafidir.

Abdi.ilharnid'i getirme fikri nereden dogm�, nastl olm�. bun­

daki tehlikeyi gormemi§ ve istanbul'a getirmekte mahzur gorme­
mi§ olanlan, dii§i.ini.ip di.i§iiniip hayret ediyoruz. Padi§ah hazretle­
rinin me§rutiyetperver bir hiikiimdar olmas1 dolayis1yla Meclis-i
Viikela tarafmdan diizenlenen mazbatayi kabul ettikleri malum­
dur. Fakat Meclis-i Viikela gec;mi§ini unutmu§ ooyle hayati mii­
him bir karan Hazreti padi§ahimlZlil vatan ve millet adma Meclis-i
Vi.ikela mazbatas1m imza buyurmayacaklan temenni ve iimitten
ba§ka yapacak bir c;are kalmadi. Hakan-1 mahlu istanbul'da bir
tehlike-yi milliyedir. Payitaht'tan uzak ya§arnasl, memleketin sela­
meti icabmdandrr. Selanik miinasip olmuyorsa ba§ka bir yerde ol­
sun. Fakat herhalde istanbul'da degil"102 ifadeleriyle Abdi.ilhamid'in
istanbul'a getirilmesinin nedenleri tart:J.§dml§br. Sava§ yeni ba§­
lami§ olmasma ragmen siyasetin, II. Abdiilharnid konusunda da
ne kadar kuwetli oldugu gi::iri.ilmektedir.

Renin Gazetesi, 1 Kas1m tarihli sayismda "di.in gece II.

Abdiilhamid'in Alrnanya sefareti memurlanyla birlikte Selanik'ten
istanbul'a gelmesinin beklenilmekte oldugunu" yazml§'03 2 Kas1m
tarihli sayismda ise hakan-1 mahlunun bir gece once gee; vakit

102
Cenin, nr. 1476, 20 Ekirn 1912, s. 1.
'°3 Renin, nr. 1488, 1 Kas1rn 1912, s. 3.

301
Selanik'ten lurili Vapuruyla getirildigini bildirmi� ve Beylerbeyi
Sarayi'na c;1kanld1g1 belirtilmi�tir.10411. Abdiilhamid, vefat tarihi
olamo �ubat 1918'e kadar Beylerbeyi Sarayr'nda y�am�br.

Balkan Sava�1 Esnas1nda Hiikiimet Degi�ikligi ve Siyaset

Balkan Sava�1 esnasmda, �ark ordusu, Kirklareli sav�mda
geri c;ekilmeye ba�lam1� ve bu c;ekilme <;atalca'ya kadar devam
etmi�tir. Bu esnada hiikiimet de�ikliginin yap1lmas1 giindeme
gelmi�tir. Ferid Pa�a, Ahmed Muhtar Pa�a'mn ko�kiine giderek
kendisinin istifa etmesini teklif etmi�tir. Muhtar Pa�a istifasm1
bizzat kendisi padi�aha sunmak istemi�, ancak Padi�ah Mehmed
R�ad hastahk bahanesiyle Mabeyne gelememi�, Muhtar Pa�a is­
tifanameyi B�mabeyn'e b1rakmak btrakmak zorunda kalm1�hr.105
Muhtar Pa�a'mn gorevden ahnmas1yla Sadrazamhga Kamil Pa�a
getirilmi�, Fakat Kamil Pa�a'nm Sadrazamhga getirilmesine itti­
had ve Terakki F1rkasmm yayin orgam Cenin Gazetesi kar�1 c;1k­
m�, bununla ilgili 30 Ekirn tarihinde bir makale yayinlam1�br.
Makalede:

"Memleketteki mevcut buhranlara bir yenisi eklendi. Boyle

bir s1rada siyasi bir degi�iklik hie; beklenmiyordu. Kamil Pa�a'mn
iktidara gelecegi soyleniyordu. Sav� dolayis1yla firkalar tatil edil­
diginden, hiikiimet degi�ikligi buhramnm ortadan kalkbgi ifade
ediliyordu. Hatta biz bazi ecnebi muhabirlerine, sava� oldugun­
dan dahili politikayi birakbgimIZI ve bir anla�maya vard1gimIZI
ifade etmi�tik.

Anla�1hyor ki bu firsat kac;mlmak istenmiyor. Nasil muhare­

bede gece baskinlan, sahte ricatlar, zahiri siikfmetler muvaffakiyet

104 Renin, nr. 1489, 2 Kas1m 1912, s. 4.

105 Tiirkgeldi, a.g.e., s. 65. Ali Fuat Ti.irkgeldi ilk defa hareme girdigini ve
padi�ha istifanameyi takdim ettigini Hiinkann odasmda gecelik enta­
risi ve i.izerinde kiirk ile oturmakta oldugunu ifode etmi�tir.

302
sebebi gibi gosteriliyor me§ru ve makbul goriiliiyorsa an1�1hyor
ki dahili politikada da her firsattan istifade edilerek, hatta dii§­
manla harp yaptigumz unutularak, memleketin firka giiriiltiile­
rine tahammiilii olmadigim dii§iinmeyerek iktidara gelmek olu­
yormu§.

Hirsla, mevkilerine d�kiinliikleriyle, elden ka<;m:hklan kaza­

mmlan tekrar elde etmek i<;in her tiirlii yola ba�akla itham
edilen ittihad ve Terakki Firkas1'nm vatan tehlikesi ka�ismda
iizerine almt§ oldugu fedakarhga kar§ihk, dahili dil§manlanmn
iktidar mevkiine gelmek i<;in gosterdikleri saldm, ba�rduklan
yollar, ama<;lanm yerine getirmek i<;in yaptlklan se<;imler bu h1r­
sm kimde oldugunu a<;ik<;a gostermektedir.

Kamil Pa§a Kabinesi ittihad ve Terakki'nin dii§mesinden

sonra memleketin tutmu§ oldugu yolun ikinci merhalesini te§kil
eder. Sav� zamanmda ittihad ve Terakki'nin vatan i<;in sessizli­
ginden faydalanarak Kamil P�a'yi iktidar mevkiine getiriyorlar.
ittihad ve Terakki'nin vatanperverligine, sava§ dolayis1yla siya­
sete ara vermesinden dolayi bunlar yaptlmaktad1r.

Gazetemiz muhalif bir gazete olmasma ragmen, hiikiimete

diger gazetelerden daha fazla hizmet etmi§tir. Muharebe, bir fe­
laket ka�1smda biitiin Osman11lar'1 birbirine yakla§tJ.nyordu. �u
kotii zamanlarda herkes birbirine daha iyi hissediyordu. Bu an­
la§ma doneminde firkalar birbirlerine daha da yakl�abilir, bu
uyum ilerisi i<;in bir teminat yerine ge<;ebilirdi. Bundan sonraki
dururnlarda firkalar birbirlerine daha nezaketli olabilirdi. i§le­
rin iyi gittigi bir zamanda Kamil Pa§a Kabinesi ortaya <;ikn. Biz
siikfmet ederken, onlar buna mukabil tarn 'firsat bu firsattir' de­
yip Kamil Pa§a'yi iktidara getiriyorlar.

Buna ne liizum vard1? Kamil Pa§a boyle bir durumda mille­

tin arasma bir nifak ve tefrika ortaya <;1kanlmak i<;in Sadaret'e ge-

303
tirilmeye t�ebbiis edilmesi ne vatanperverlik ile ne de bir devlet
adamhg1 ic;in uygun degildir.

Kamil Pa�a Kabinesi, Gazi Ahmed Muhtar Pa�a Kabinesin­

den daha fazla ne yapabilecektir. �imdi soz tiifek ve topundur.
Tahmin ediyoruz ki Harbiye Nazm degi�meyecektir. 0 zaman
bu degi�iklige ne liizum vard1. Gazi Ahmed Muhtar P�a'mn ni­
c;in istifa ettigini bilmiyoruz. Daha once istifa etmeyecegini ifade
eden, muharebenin ortasmda hic;bir sebeple tasavvur edilmeyen
Gazi Ahmed Muhtar P�a'run iktidardan c;ekilinesinin sebebi nor­
mal bir neden olamaz.

Muharebenin ilk giinlerinde, ittihad ve Terakki'ye ka�1 olan

gazeteler bile vatarun her kesimini ic;ine alan bir mesele ka�ismda
biitiin firkalardan terkip edecek bir viikela heyetinden bahsetmi�­
lerdi. Biz o zaman sesimizi bile c;ikarmadik. 0 zaman sustugumuz
ic;in bu kere de iktidara gelmek ic;in istekli degiliz. Biitiin emeli­
miz vatanm selameti ic;indir. Bizim yaptigimlZl b�kalanmn da
yapmas1m isteriz. Fakat onlar harici dii�man ile yaptlan muha­
rebeyi bile firsat bildiler. Kamil P�alan'm sadrazamhga getirdi­
ler. Bundan dogan halkm mesuliyeti ve muavenesi tabii bu ter­
tibi kuranlara ve idare edenlere aittir.

Biz �u noktalarm dikkate almmasm1 istedikten sonra efkar-1

umumiyeyi her iki tarafin tuttugu bu durumun mukayese edil­
mesini davet ettikten sonra diyecegiz ki mademki dart harici d�­
man ile ugr�1yoruz. �u sl.I'ada biz vatan vazifesinden b�ka hic;­
bir �ey d�iinmeyecegiz ve ba�nruzda bir Karnil P�a Kabinesi
oldugunu unutmaga c;ah�acagiz. Diin meslegimiz ne ise bu giin
de odur. Harp de in�allah Osmanltlar'm galibiyetiyle neticelensin.
Ondan sonra Allah Kerim! "106 ifadeleriyle Kamil P� Hiikiimeti'ne
tepkiler dile getirilmi�tir.

106 Cenin, nr. 1486, 30 Ekim 1912, s. 1, Buhran-1 Vi.ikela.

 Balkan Sava�1'mn Kaybedilmesinde Siyasetin Etkisi
Sav� b�lamadan once Gazi Ahmed Muhtar P� Hiikiimeti'ni
destekleyen Tanzimat Gazetesi Balkan Sava!?I maglubiyeti sonu­
cunda, ba!? makalesinde yenilginin sebeplerinden birisini siyasi
tirkalara baglarnI!?t::Ir. Liitfi Fikri'nin kaleme aldig1, "Ne ittihad
ne itilaf' adh makalesinde;"Muharebenin neticesi, ugrad1gimiz
maglubiyet haklonda sessiz sedasiz tesirlere ugrarnaktan ve daha
sonra yine hi<;bir !?ey yapmayarak miitevekkil, lakayt, talihsizlik­
lere, felaketleri beklemek s1rf (Bizans) usulii di�melere geri do­
niilecekse <;ok yazik.
En evvel yapuacak !?ey: Dort senelik m�rutiyet hayat::Imizda
viicut bulan fi.rkalara bir tekme vurmakhr. ittihad kimdir, itilaf
nedir? Bundan daha manasiz bir tasnif olamaz. Bizde parlamen­
tarizm idaresi yani viikela heyetinin, Mebusan meclisi oniinde
mesuliyeti, faydas1 i!?te miicerred !?U ittihat ve itilaf bilmem ne
namlanyla viicut bulan ve nihayet !?ahsi dedikodulara meydan
veren t�kilat sayesinde dOit senelik me!?rutiyet hayat1miz maa­
lesef bir<;ok halkm goziinden dii!?ti.i. Buna acilen <;are bulmak va­
tan vazifesidir.
ittihad ve Terakki ile Hiirriyet ve itilaf programlan arasmda
asu yollar (<;izgiler) itibariyle hi<;bir fark yok gibidir. Hfila memle­
ketimizin onemli siyasi meselelerinden biri olan iki program tama­
men sukut (iflas, d�mii�) etm�tir. Hfilbuki siyasi programlar,
her memleketin kendi onemli meseleleri etrafi.nda olabilir.
i!?te biz bunu dart senelik me!?rutiyet hayat::Inuzda anlayama­
d1k. Baz1 anlayanlanm1z da fikirlerini soyleyecek, hakiki mesele­
ler hakkmda, program yapabilecek kadar medeni cesaret goste­
remediler. Bunun neticesi !?U oldu, ittihad ve Terakki ve Hiirriyet
ve itilaf tirkalannda filaen ve hissen hi<; birbirlerine benzemeyen
adamlar tirka miicadelesinde yan yana silah arkada!?I oldular! ...
Bu hal art1k devam edemez. Muharebedeki maglubiyetimizin

305
tahribatlm bir an evvel yak etrnek ic;in yaptlacak esash �eylerden
biri muhakkak budur.

Hele ittihad ve Terakki- artik anla�tliyor ki- hic;bir vakit bu

haliyle siyasi fuka olamayacak. 0, ihtilal cemiyeti olarak tesis edil­
mi�, ne yapsa 0 ruhu brrakarmyor. 0, ya acizdir, zayiftrr yahut
�irrettir, zalimdir, krnc1 yakic1dir. Hatta mi.imki.in olsa ittihad ve
Terakki ismini vatarun selarneti ic;in bir kanun maddesi ile men
edilmesini bile hi.iki.imete teklif edecegim gelir! Fakat �imdiye ka­
dar o isim altmda bulunm�, ittihad ve Terakki kuli.iplerine girmi�
c;1knu� Osmanhlar bizce hep ovi.ilmi.i� ve makbul vatand�lardir.
Onlara ka�1 �iddet gostermek hic;birimizin hahr ve hayalinden
gec;irmemek lazl.mdir. ic;lerinde her fenal1g1 yapm�, ellerine bir
fusat gec;se tekrardan hie; kac;mayacak olan � on serseri vardir ki
onlan hi.iki.imet kanun dairesinde, mi.inhasiran kanun dairesinde
gelecekte verecekleri zararlan onlemek ic;in �imdiden suc;lan var
ise bulup c;ikanna11 mahkemeye verilmelidir. Bu kadar.

itilafa gelince: Allah Sadik Bey'den razi olsun. Merkez-i umu­

miyeye hic;birimizin reyine mi.iracaat etrneden o kendi karanyla
tebligat yapm� kuli.ipleri kapam1� ! . .. Gerc;i usulsi.iz bir �ey fakat
zaran yak. isabet olmu�. �imdi bir (emri vaki) kar�1smda bulunu­
yoruz demektir. Hatta kendisine bundan dolayi t�ekki.ir etmek
bile isteyecegim. <;i.inki.i Hi.irriyet ve itilaf Firkasmrn boyle hatta
merkez-i umumiyesi bile birbirine hie; benzemeyen adamlardan
ol�an bir firka halinde kalmas1 di.i�i.ini.ilemezdi. Bir firka ancak
bir cinsten insanlardan olu�ursa bir i�e yarar. Bu aym cinsin (di.i­
�i.incenin) keyfiyeti ise ancak programlann dolambac;h degil, an­
l�1hr ve ac;Ik bir surette memleketin onemli meseleleri hakkm­
daki hareketin bi.iyi.imesiyle temin olunabilir. Binaenaleyh Sadik
Beyefendinin tebligatma ben de tarnamen katilmm. F1rka ku­
liiplerinin �imdi hemen ac;tlmasma hie; taraftar degili111"107 ifade-

'07 Tanzimat, nr. 388, 7 Arahk 1912, s. 1. Ne ittihad Ne itilaf.

306
leriyle Tanzimat Gazetesi bru;yazan, Balkan Savru;1 oncesi siyasi
partilerin durumunu gozler oniine sermi�tir. Siyasetin i<;ine i<;ine
durumu a<;1k<;a ifade etmi�tir.

25 Eyliil tarihli Tanzimat Gazetesi'nin yazis1, savru;m bru;lama­

sma az bir siire kala iki parti arasmdaki siyasetin ne kadar �iddetli
oldugu a<;ISmdan onemlidir. Burada Gazi Ahmed Muhtar Pru;a ka­
binesini destekleyen Tanzimat Gazetesi'nin olanlan, yani Balkan
hiikii metlerinin savru; hazrrhgi i<;inde olmaslill gormezden gel�­
tir. Zikredilen gazetenin ooyle bir tavrr i<;erisinde bulW1Il1asllllil se­
bebi <;Ikma ihtimali olan bir savru;1 Avrupah devletlerin durduracagi
dii�iincesidir. Avrupal1 devletlerin destegiyle ayakta kalacaklarlill
dii�iinen Gazi Ahmed Muhtar Pru;a Hiiki.imeti ve onu destekleyen,
Hiirriyet ve itilaffi.rkasmm gozden ka<;irdigi �ey, Balkan hiiki.imet­
lerinin askeri giicti olan, siyasi, iktisadi, askeri t�ekkiile
l rinin ol�­
tugunu yeteri kadar fark edememelerindendir.

Osmanh yonetimi, 1912 ydmm ba�mda Balkanlar'da <;Ikabi­

lecek bir savru;a ka�1 tedbirler almaya ba�lam1�hr. Ancak bunda
ba�anh olunamam1�tir. Ozellikle 1912 senesi Nisan ayi i<;erisinde
yap1lan (sopah) se<;imler sonras1 siyaset iyice kendini gostermi�,
hatta Htirriyet ve itilaf Firkas1 taraftan bir grup zabitan ve asker­
ler Manastir'da daga <;1k1m�tir. ittihad ve Terakki'nin, m�ruti­
yeti ilan ettirmek i<;in yaptigi ayaklanmanm bir benzerini bu sefer
Hiirriyet ve itilaf Firkas1 daga <;1karak yapm1�hr. Hatta Htirriyet
ve itilaf Firkas1 taraftan olanlar daga <;Ikmakla kalmam1�, Arna­
vut isyanctlara kattlm1�lard1r. Unutulmamas1 gereken bru;ka bir
durum ise, Hiirriyet ve itilaf fi.rkasm1 kuranlann, ittihad ve Te­
rakki kar�1tI olmalandir. Bu partiyi kuranlann aralannda birlik
ve beraberlik amac1 bulunmayan gruplann olu�turmas1d1r. �im­
diye kadar yaztlan ve yaptlan ara�tirmalarda genellikle ittihad ve
Terakki'nin ba�an veya bru;ansizhgi tizerinde durulmu�, ancak sa­
va�m olmayacagi ve sava�1 Avrupah btiyiik devletlerin durdura­
cag1 <lti�tincesini savunan Htirriyet ve itilaf firkasmm ba�an ve

3 07
ba.c;;ans1zhgi i.izerinde durulmam1.c;;tir. H i.irriyet ve itilaf fi.rkasmm
Balkan Sava.c;;1'mn kaybedilmesinde etkisinin olup olmad1gi or­
taya konmam1.c;;tir.

Siyaset, Balkan sava.c;;lan esnasmda da devam etm�tir. 1913

ytl1 Ocak aymda ittihadc;dar tarafi.ndan gerc;ekle.c;;tirilen Bab1fili
baslom bir siyasetin sonucu olarak goriinmektedir. ittihad ve
Terakki, yonetimi ele ge«;i.rmi.c;; ancak Balkan Sav�1'nda bekleni­
len ba.c;;anyi gosterememi.c;;tir. Yine 1913 ytl1 ic;erisinde Mahmud
�evket Pa.c;;a'nm oldiiriilmesi bir siyasetin sonucu olarak deger­
lendirilebilir.

Siyaset Birinci Di.inya sava.c;;ma kadar devam etmi§, sava.c;;­

tan maglup «;ikan Osmanh Devleti yoneticileri yani i ttihadc;dar
yurt d1.c;;ma «;ikmak zonmda kalm1.c;;lardir. Siyaset, Cumhuriyetin
kurulmasmdan sonra, i zmir suikastl ile de kendini gostermi.c;;tir.
izmir suikasb sonucunda, onde gelen ittihad«;ilar idam edilmi.c;;,

bir nevi 15 ytldir devam eden i«; siyasetteki kavgalar ortadan kal­
dmlmaya «;al1.c;;dmJ..'?br.

30 8
 Balkan Sava�1 Oncesi
Duzen lenen Miti ng ler

istanbul'da Yap1lan Mitingler

Balkan Sav�1'mn b�larna ihtimalinin iyice artmas1yla, b�ta
istanbul olmak iizere Osmanh Devleti'nin bin;ok �ehrinde miting­
ler diizenlenmi�tir.

ittihad ve Terakki Cemiyeti tarafindan, Balkan Hiikiimetleri'nin

sav� hazirhklanna kaI"i?I Osmanl1 halkmm aydinlattlrnas1 mak­
sad1yla bir miting karan almm�tlr. ittihad ve Terakki Cemiyeti
murahhaslanndan Kara Kemal ve Doktor Naz1m Beyler tarafin­
dan miting i<;in izin istenmi� ve bu izin istanbul Palis Miidiiri­
yeti tarafindan verilm�tir.

Miting heyeti �oyleydi:

Talat Bey: Genel merkez iiyesi.

Miinif Bey.

Hala<;Yan Efendi.

(Kara) Kemal Bey: istanbul iiyesi.

(Doktor) Nazim Bey.

Mitingde konu�ma yapacak ki�iler ise �u isimlerden ibaretti:

Naci Bey: Eski Kirklareli Milletvekili.

Abidah Efendi: Eski Aydm Milletvekili.

Emaniielidi Efendi.

Pan<;aduruf Efendi: Eski Manast1r Milletvekili.

309
 Agop Boyac1yan Efendi.

Ayandan Basarya Efendi.

ittihad ve Terakki cemiyeti mitinge biitiin halki davet etmi�­

tir. Mitinge Dariilfii n un gern;leri de tezkere ile davet edilmi�ler­
dir. Mitingin yap1Id.Igi gi.in Cuma ve tatil olmas1 hasebiyle bu tez­
kere teblig edilememi�. miting heyetinin daveti iizerine ogrenciler
mitinge kattlm1�lard.I r. 108

Tanin Gazetesi Sultanahmet'te yaptlan mitingi �oyle deger­

lendinn�tir: "Diin Sultanahmet meydamnda sabahtan �ama
kadar gosteri yapan vatanda�lanmiz1 Balkan Hiikii metleri gor­
seler Osmanhlar'm sav�m <;Ikmasmdan ne kadar memnun ol­
duklanm goreceklerdir. Diin meydanda toplananlar yalmz bir
ama<; i<;in gelm�lerdir. Dii�mam ezmek arzusunu istiyorlar. Es­
kiden birbirine muhalif olan iki firka konferans fikrinde ittifak
ediyorlar."lC>9 8 Ekim tarihinde de istanbul'da miting diizenlen­
mi�, halk Karadag'a tepki gostererek, Bab1fili civannda "ya�asm
harp""0 diye bagrrm1�lard1r.

Tanin Gazetesi; Sultanahmet mitingi hakkinda: "Art1k Os­

manliligin vatanperverligi biitiin kuwetiyle gosterilmektedir. Mil­
letin �u anda hayatta olmasmm bir emeli bir gayesi ve hayali var.
Harp harp harp. Dalgalanan al bayrak Osmanl1 bayragi, mukad­
des hilal, bu muazzam heyetin hat1rasmda yiikselmi�tir"

Mitingde Hasan Fehmi Efendi bir dua okumu� ve konu�ma

yapm�trr. Basarya efendi ve Aydm eski milletvekili Abidah Efendi
de konu�ma yapm�lard1r. Daha sonra Osmanh Ta�nak Siityan
Cemiyeti adma Sivas eski milletvekili Pa�ayan Efendi, Emaniie­
lidi Efendi, Tekirdag eski milletvekili Boyac1yan ve izmir milletve­
kili Nesim Mazalya<; efendiler konu�mu�lard1r. Mitingde Osmanh

108 Tanin, nr. 1460, 4 Ekim 1912, s. 1.

109 Tanin, nr. 1461, 5 Ekim 1912, s. 1, Sav�a Dogru.
110 jkdam, nr. 5515, 9 Ekim 1912, s. 1.

3 10
Devleti'ne muhalif olan etnik gruplardan da konu�mactlar kabl­
m�tl. Boylece Balkan Sav�1 oncesinde Osmanh halkrnm birlik ve
beraberlik i<;inde oldugu imaj1 uyandmlmaya <;a}1�1lm�tlr.
Konu�malar bittikten sonra miting heyetinin karari Talat Bey
tarafmdan okunmu�tur.
Dii�man kar�ismda Osmanhlar birl�m�tir
Herhangi bir anas1ra ve firkaya mensup olurlarsa olsunlar,
Osmanhhgm harp ka�ismda hukukunu ve vatam miidafaa eden
hiikiimetin yanmdad1rlar.
Vatammizm tamamm1 milletimizin �eref ve namusunu mu­
hafaza i<;in her ti.irlii fedakarhga haz1rd1rlar.111
istanbul'da Dari.ilfiinun ogrencileri sav� olmas1 yoniinde mi­
ting yapm1�lard1. Sava� b�ladikt:an sonra, Hukuk Mektebi ogren­
cisi izmirli Hamit �evket, Dariilfii nun ogrencilerine seslenerek: "
Harp istedik ve bu ugurda ruhumuzun biiti.in �iddetiyle bagmhk.
Namus, vatan ve vatanm istiklali i<;in.
Harp ... harp ... harp ... harp...
i�te elhamdiilillah o 'harp'e kavu�tuk. Arhk yapngimiz gos­
terilerin, biiti.in diinya nazannda kuru bir yaygaradan bir bloften
ibaret olmad1gim gostermek zamam. Zaman tamam.
Haydi kard�ler! Bize hutbeler okuyan gen<;ler, hatipler, gayri
taVIrlar! Haydi silah ba�ma. Karadag hududuna. i�te ben sizi, va­
tam i<;in olmeye haz1rlanan kard� s1fahyla davet ediyor ve a<;1la­
cak goniillii defterine en once imzam1 atacagim1 vaat ediyorum.
Karde�lerim silah ba�ma ... hududa ... Karadag'a dii�man­
lara...
Bu haberin jkdam Gazetesi'nde yayinlanmas1 ve biraz da
alayc1 bir �ekilde dillendirilmesi, Dariilfunun ogrencilerine daha
111
Tanin, nr. 1461, 5 Ekim 1912, s. 3.
112
ikdam, nr. 5616, 10 Ekim 1912, s. 3.

311
dogrusu ittihad ve Terakki'ye verilen bir mesaj olarak degerlen­
dirilebilir. Giinkii Osmanh Hiikiimeti sava� istemiyordu. Fakat
sava� ba�lad1.

Bab1fili'de, Osmanh Hiikiimeti aleyhinde bulunan, Dariilfi.inun

talebeleri hakkmda gerekli tahkikatm yap1ld1gi yolunda haberler
almm1�tJ.r. 113 Bu durum siyasetin sava�m b�lad1gi zamanda dahi
etkili oldugunu gostermesi ac;1smdan dikkate degerdir.

istanbul D1�1ndaki Mitingler

Balkan Sava�1 ba�lamadan once Osmanh Devleti'nin bir­
c;ok �ehrinde mitingler diizenlenmi�tir. Bunlardan bir tanesi
de 4 Ekim tarihinde Uskiip'te yap1lm1�tlr. Mitinge yakla�1k 40
bin ki�i kattlarak "ya�asm harp harp'' diye bagirm1�lar ve Us­
kiip H iikiimet Binas1 etrafmda dola�m1�lardi. Halk daha sonra

Osmanh Devleti'ne sav� ai;acak olan Balkan Hiikiimetlerinin

sefaretlerinin oniine giderek slogan atm1�lardi. Pri�tine ve o ci­
vardaki �ehirlerde 15 ya�mdan 75 ya�ma kadar olan halkm go­
niillii olarak sava�a katilmak ic;in asker yaz1lmakta oldugu ha­
berleri almm1�tlr. 1 14

Bu srrada, Uskiip ulemasmdan ve �rafindan 23 �i, Osmanh

Hiikiimeti'ne imzah bir telgraf gondermi�tir. Telgrafta; "Mukad­
des vatanimiz1 payl�mak, islam hilimiyetini bitirmek maksad1yla
Balkan Hiikiimetlerinin ittifak halinde olmalan, biz Kosova hal­
kmda fevkalade heyecan olu�turdu. Sadece askeriye degil eli silah
tutan herkes din ve vatan muhafazas1 ugrunda olmeye hazird1r.
Hiikiimetimizden metanet ve cesaret isteriz. Bu esaslar iizerine
hareket edecek hiikiimete mal ve camm1zla fedaya hazmz. He-

"3 ikdam, nr. 5618, 12 Ekim 1912, s. 4 .

1 14 Tanin, nr. 1462, 6 Ekim 1912, s. 2, Andonyan, a.g.e., s . 197.

3 12
yecan ic;erisinde bulunan hallo. teskin i<;in acil tedbir ahnmas1m
�iddetle bekleriz"11s ifadeleri kullarulm�tlr.

6zellikle Kosova halkmm, hi.ikiimetten cesaretli bir tavir al­

masm1, Balkan hi.iki.imetlerinin ittifalona ka�1 tedbirli olunma­
s1m istemesi ve her �eyiyle mi.icadeleye ham oldugunu bildirmesi
onemlidir. Ancak, Osmanh Hi.iki.imeti, bi.iyi.ik devletlere gi.ivenerek
sava�m olmayacagi yoni.inde hesaplar yap1yordu. Osmanh Hi.ikii­
meti ile halkmm Ti.irk tarihinde, birbirlerine bu konuda bu kadar
ters di.i�ti.igi.i durum herhalde az rastlansa gerektir.

Aym zamandaAnadolu'da da mitingler yaptlm1�. Kayseri

hi.ikiimet konagi oni.inde yaptlan mitinge 50 bin ki�i kab.lm1�. ka­
blanlar arasmda koyli.i, �ehirli, Hristiyan, islam, kadm ve erkek­
ler vardir. Alman kararlar ise �oyleydi:

Kayseri goni.illi.i redif 6.rkas1 olu�turulacak.

Dort gi.ine kadar umumumuz asker olmak istiyoruz.

Anadolu demiiyollan hatt:Inda trenler temin edilsin. Ul�la'dan

si.ir'atle sevkimiz yaptlsm.

Biz gelinceye kadar istanbul civanndaki 50 bin ki�ilik go­

ni.illi.i ordunun, Mustafapa�a hududuna yerle�tirilmesi i<;in o ci­
varda bulunan Kayserililer her ti.irli.i t�ebbi.isi.i yaps1nlar.

Kadmlanm1z ve erkeklerimiz mallanm vermek i<;in <;al�1yor­

lar. Dort gi.indi.ir Kayseri'de sav� yardim1 toplamyor. Binlerce lira
ve yi.izlerce at veriliyor. Di.inki.i toplanbda Girmir Kasabas1 yanm
saatte 150 lira, 16 at yardim1 yapblar. Hi.ikiimet mi.isterih olsun.
Sava;;tan <;ekinmesin.

Bu sava;; yolunda mahm esirgeyene itibar etmeyecegiz. Zor­

luk <;1kara111 dii�man gibi tepeleyecegiz.

ikdam, n r. 5616, 10 Ekim 1912, s. 3 .

313
 Partiler arasmdaki siyasi d�manhklar b1raktlsm. Politika­
cilann bu gilnden sonraki ihtiraslan cezasiz kalmayacak, millet
uyand1. Muhterisler aktllanmah.

Kayseri bu sav�1 din kavgas1 olarak degil, vatan kavgas1, rrz

ve namus kavgas1 olarak degerlendiriyor. Osmanh hallo. namus
ve mezhep farki aramaz. Hristiyan vatand�larumz dii§manlan­
mizla aym mezhepten de olsalar, onlarla beraber olamazlar. Es­
kiden beri ahlak<;.a, namus<;.a bir olanlar daima beraber kalacak­
lard1r. Kayseri'de Osmanh kalbi <;.arp1yor.

Miting heyeti, goniillii asker eski milletvekili Ali Galib, Nal­

bantzade Siileyman ve Kolagasizade Mustafa'dan ibaretti.116

Yukandaki maddelerde de goriildiigu iizere, Kayseri halki va­

tan ugruna her §eyini verebilecegini bildirmi§, bunun din kavgas1
olmachgm1 vatan kavgas1 oldugu vurgulanmI§hr. Burada ozellikle
vurgulanan, partiler arasmdaki siyasi <;eki§melerin b1raktlmas1, si­
yasetle ilgilenmeye devam edenlerin cezalandmlmas1 gerektigi­
dir. Bu madde de bize gosteriyor ki, siyaset Osmanh Devleti'nin
bir<;ok yerinde kendini gostermekte ve partiler arasmdaki miica­
dele devam etmektedir.

4 Ekim tarihinde Kayseri'de Miisliiman ve Hristiyanlar'dan

olu§an 20 bin117 ki§inin katihm1yla bir miting daha yapilmi§tir.
Mitingde eski milletvekili Ali Galip Bey halka bir konu§ma yap­
mI§ kendisinin goniillii olarak askere yazilmasm1 istemi§tir. Halk,
goniillii olarak askere yaz1lmak ve para yard1m1 yapmak i<;in s1-
raya girmi§, yanm saat i<;erisinde i.ooo lira toplanm1§, 4 bin ki§i
para yard1m1 yapmak i<;in taahiitte buhmmu§, 200 hayvan bag.§-

11 6 ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 2.

117 Bu rakam ikdam Gazetesi'nde 50 bin ki�i olarak verilmi�tir. Aram An­

donyan ( a.g.e., s. 197.), mitinge kat1lan ki�i sayism1 20 bin olarak ver­
mi�tir. Verilen rakamlar arasmda bu kadar fark olmasmm sebebi, o gii­
niin ko�ullanndaki durumdan olsa gerektir.

314
lanm1�, Miislim ve gayri Mi.islimlerin vatan ugrunda bi.iti.in var­
hklanm vermeye hazir olduklan vurgulanm1�tir.118
Adapazan'nda ziraat mi.ihendisi i:brahim HakkJ. onderliginde
5 bin lill;ilik bir miting yaptlm�, vatana saldrran di.i�mana ka�1 in­
tikam almaya karar verilmi�tir. Yine Kastamonu Nasrullah Mey­
danma 10 bin lill;i miting i<;in gelmi�, 1075 lira para topl�, go­
ni.illi.i askerlik kaydma baJ?lanm�br.119 Yozgat'taki mitingde ise iki
gi.in i<;erisinde 500 lira degerinde 34 at ile 300 lira para yardmu
toplanm�br. Redif taburunun yola <;ikacagi ifade edilmi�, ileride
gerekirse 15 ya�mdan 70 YaJ?IDa kadar vatandaJ?lanmizm savaJ?a
kattlabilecekleri ve halkm her �eyini vermeye haz1r oldugu bildi­
rilmi�tir. Bolu'da da 30 binden fazla insan miting i<;in toplanm1�,
Osmanh Devleti'nin mi.idafaas1 i<;in maddi ve bedenen fedakarhk
edecekleri sozi.ini.i vermi�lerdir.120 Bartm, �am,121 Sandikl1 (Afyon),
Antalya, Konya,122 Denizli, Karaman, TaJ?hca, Debre (Makedonya),
Haymana (Ankara),123 izmir, Erzurum, Diyarbakir, Ankara'24 ve
Bursa'da, ittihad ve Terakki ile Hi.irriyet ve itilaf F1rkalan ortak­
la�a miting di.izenlemi�ler, bu iki partinin ortakla�a miting di.izen­
lemesi halk tarafmdan memnuniyetle kar�1lanm1�t1r. Antalya'da
da 20 bin �inin kat1hm1yla miting di.izenlenmi�tir. '"5
Trabzon halki adma mi.ifti.i Mahir, Metropolit Vekili Bankov,
Ermeni Murahhas1 Kerupe ve Belediye Ba�kan1 Ahmed Beyler pa-
118
Tanin, nr. 1462, 6 Ekim 1912, s. 2; ikdam, nr. 5615. 9 Ekim 1912, s. 2;
Andonyan, a.g.e., s. 197.
11 9
ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 2.
120
Tanin, nr. 1466, 10 Ekim 1912, s. 4; ikdam , nr. 5616. 10 Ekim 1912, s.

3.
121
ikdam, nr. 5616, 1 0 Ekim 1912, s. 3.
122
ikdam, nr. 5618, 1 2 Ekim 1912, s. 3.
'23 ikdam, nr. 5619, 13 Ekim 1912, s. 2.
'24 ikdam, nr. 5617, 11 Ekim 1912, s. 1.

12-> Tanin, nr. 1468, 1 2 Ekim 1912, s . 4.

3 15
�aha baghhl<lanru bildiren bir bildiri yaymlarn1�larchr. Bildiride;
"Osmanh Devleti'nin bunca fedakarhgma kar�m. Balkan Hi.iki.i­
metlerinin Osmanhya ka�1 tecavi.izkarane bulunduklanm gori.i­
yoruz. Eski topraklanmlZl almadtk<;a geri donmeyecegiz. Bi.iti.in
kuwet ve namusumuzla ahdettik. Osmanhhgm yi.irekliligini gos­
termek i<;in yediden yetmi�e kadar eli silah tutan herkes sav�­
maya hazrrchr"126 de�lerdir. Osmanh hallorun vataruru ne kadar
onemsedigi vatam i<;in camru ve her �eyini vermeye haz1r oldugu
gori.ilmektedir. Ancak Osmanh Devleti yoneticilerinin halk kadar
sav�a hazir olmad1gm1 gormekteyiz. Bunun sebepleri, dart ytl­
chr ozellikle askerler ve memurlar arasmda etkisini gosteren si­
yaset ve Osmanh Hi.iki.imeti'nin bi.iyi.ik devletlere gi.iverunesi sa­
v� olmayacagi yoni.indeki beklentisiydi. Osmanh Hi.iki.imeti'nde
ve bas1runda "genellikle bir Balkan Sav�1 <;Ikarsa bu Avrupah bi.i­
yiik devletlerin i�ine gelmez. Balkan Sav�1 demek, Birinci Di.inya
Sav�1'nm <;Ikrnas1 demektir" gori.i�i.i dillendirilmeye ba�lanm1�tl.
Bu gori.i� dogru <;IktI. Balkan Sav�1'ndan sonra Birinci Di.inya
Harbi ba�lad1. Ancak Osmanh Devleti, Osmanh Avrupa'smdaki
bir<;ok topragm1 kaybetmi�ti.

Hindli Miisliimanlar'm Mitingleri ve Yard1mlan

Osmanh Devleti'nin Karadag'la sav�amaya ba�lad1gi 8 Ekim
tarihinde Londra'dan alman haberlerde Hindistan'm Lahar, Kal­
ki.ita ve Delhi ve diger baz1 �ehirlerinde Ti.irkiye'ye kar�1 Balkan
mi.ittefiklerinin aldJ.k.lan vaziyete <lair mitingler di.izenlendigi ifade
edilm�tir. Hilafet makamma ve ingiltere kralma Hindistanl1 Miis­
liimanlar telgraflar <;ekmi�lerdir. Telgrafta, sava� olmas1 duru­
munda biiti.in Miisli.imanlar'm Osmanhlar'm yanmda harbe i�ti­
rak edeceklerini belirtmi�lerdir. ingiltere, Hindli Mi.isliimanlar'm

126 ikdam, nr. 5616, 10 Ekim 1912, s. 3.

3 16
Osmanh idaresi'ni desteklemeleri konusunda tarafs1z kalacagm1
bildirm�tir. 1 27

Times Gazetesi Londra'dan Hindistan Miisliimanlan'run mi­

tingler diizenleyerek baz1 kararlar aldigiru yazm�tJ.r. Alman ka­
rarlar �oyleydi;

Balkan Hiikiimetlerinin �1karm� olduklari kan�ikl1klari ve

islam dinine ka�1 olan tutumlarm1 kabul etmiyoruz.

Osmanh Hiikiimeti'nin Makedonya'da 1slahat yapmak i�in

zaman harcad1gi bir donemde, Osmanh Devleti'nin i� �lerine ka­
n�Ilmas1ru protesto ediyoruz.

Devletler tarafmdan Miisliimanlar'm kmlmasma ve giicendiril­

mesine neden olacak ve Osmanh Devleti'nin kendi yapmak istedigi
vazifelerine kar�1 yap1lan t�ebbiislerin hepsine itiraz ederiz.

Harp olmas1 durumunda iane (yardim) defterleri ac;tlacaktJ.r. 1 28

25 Ekim'de Londra da Reuters'a gonderilen telgrafta, sava­

�m ba�lamas1yla birlikte Hindistan'da mitingler ve yard1m kam­
panyalari devam ettigi bildirilmi�tir. Delhi ve Bombay �ehirle­
rindeki toplantilarda yakla�1k 350 bin frank yardim topland1gi
bildirilmi�tir. 1 29

21 Kas1m'da Londra'dan alman haberde, Hindistan'da Kal­

kiita �ehrinde Miisliimanlar'm yakl�1k 100 bin ki�ilik bir gos­
teri yaptJ.klan, islam, padi� ve Osmanh ordulari i�in dua okun­
dugu, Hindistan'm diger �ehirlerinde de mitinglerin yap1ld1g1
ifade edilmi�tir.130

Hindistan Miisliimanlan tarafmdan toplanan para yardim­

lan, Bombay konsoloslugu tarafmdan Kas1m 1912'de telgrafla

127
ikdam, nr. 5616, 10 Ekim 1912, s. 2; Tanin, nr. 1467. 11 Ekim 1912, s. 3.
128
ikdam, nr. 5619, 13 Ekim 1912, s. 2.
12 9
ikdam, nr. 5634, 2 7 Ekim 1912, s. 2.

'30 Te!jrih, nr. 101, 23 Kas1m 1912, s. 2.

317
Londra'daki Osmanh sefaretine gonderilmi1?tir. GOnderilen para­
nm cetveli a1?ag1dadir:

Rupiye ingiliz Liras1 Tarihi

1 50,000 10,000 2 Kas1m Arab- Osmani Cemiyeti reisi muhterem �eyh

Casim El ibrahim.

90,000 6,000 6 Kas1m Sir Kurum ibrahim boy, muhterem �eyh Casim
El ibrahim, muhterem Kasumah (Kas1mali)
Bombay'da cemiyet-i hilal ahmer.

90,000 6,000 1 1 Kas1m Sir Ku rum ibrahim boy, muhterem �eyh Casim
El ibrahim, muhterem Kasumah (Kas1mali)
Bombay'da cemiyet-i hilal ahmer.

45,000 3,000 14 Kas1m Sir Ku rum ibrahim boy, muhterem �eyh Casim
El ibrahim, muhterem Kasumah (Kas1mali)
Bombay'da cemiyet-i hilal ahmer.

70,000 5,000 1 6 Kas1m Sir Kurum ibrahim boy, muhterem �eyh Casim
El ibrahim, muhterem Kasumah (Kas1mali)
Bombay'da cemiyet-i hilal ahmer.

45,000 3,000 21 Kas1m Sir Kurum ibrahim boy, muhterem �eyh Casim
El ibrahim, muhterem Kasumah (Kas1mali)
Bombay'da cemiyet-i hilal ahmer.

1 5,000 1,000 21 Kas1m Kanper �ehri hilal-i ahmer cemiyeti vasrtas1yla

75,000 5,000 26 Kas1m Ge�i Me'mun'un damad1115

'3' Azm. nr. 10, 25 M a:\1 s 1913, s. 3

3 18
Dord u ncu Bol u m
 Bal ka n Sava�1'n m Ba�lamas1,
Geli�imi ve Sonu�lanmas1

Karadag'1n Sava� ilan Etmesi

Balkan Hiikiimetleri sav�a b�lamak ic;in gerekli hazirhkla­
nn birc;ogunu tamamlam1�lardi. Balkan mi.ittefikleri Fransa'dan
son donemin iyi silahlanm alm1�, asker sevkiyatlanna ba�lam1�­
lardi. Trablusgarp Sava�1'nm devam etmesinden dolayi bu firsa­
bn kac;mlmamas1 gerektigi Balkan hi.iki.imetlerince anla�tlm�b.
Bu amac;la 1912 yih ic;erisinde Balkan hi.iki.imetleri arasmda ant­
la�malar yaptlm1�b. Ekim ayi s1rasmda art1k sava�m ilan edilme
si.irecine girilmi�ti. Balkan hi.iki.imetleri ic;erisinde ilk once Kara­
dag Hi.iki.imeti'nin sav� ilan etme nedeni ise, Osman11 Devleti'nin
bu bolgeye heni.iz askeri sevkiyati yapamam1� olmasmdand1r.

Karadag Devleti, 8 Ekim 1912 sabah1 Osman11 Hiikiimeti'ne

harp beyannamesi vermi�tir.1 Sava� karan ahnmasmdan sonra,
Alemdar Gazetesi'nin birinci sayfasmda bi.iyiik puntolarla "Os­
manltlar silah b�ma'" ma�eti attlm1� ve sav� �1b olan gazete
bir anda sava� yanhs1 haberler yapmaya ba�lam1�ti. 9 Ekim tari­
hinde hemen hemen bi.iti.in gazetelerde sava�m ba�lad1gma <lair
haberler yer alm1�hr. Tanin Gazetesi, "Evvela Karadag,"3Alemdar
Gazetesi, "ilan-1 H arp''4, Tanzimat Gazetesi, "Ya�asm Millet,
' Hikmet, nr. 68, 8 Ekim 1 9 1 2 , s. l; ikdam, nr. 5615. 9 T�rin-i ewel 1 9 1 2 ,
s. 1.
Alemdar, nr. 137-56, 8 Ekim 1 9 1 2 , s. 1.
3 Tanin, nr. 1465, 9 Ekim 1 9 1 2 , s. 1.
4
Alemdar, nr. 137-57, 9 Ekim 1 9 1 2, s. 1.

32 1
Y�asm Ordu" b�hklanyla art:Ik sav�m ba�ladigiru, sav�m ba�­
lamas1 ile birlikte Osmanhlar'm kalbinde biiyiik bir ferahhk olu�­
tugunu, art:Ik fikir ve muhakemenin bittigini ifade etmi�lerdir.s
Tanzimat Gazetesi, daha once sava� k�1h haberleriyle one c;ik­
m�, b� yoluyla meselenin c;oziilebilecegini, biiyiik devletlerinde
sulh yoniinde fikir beyan etmelerine ragmen sava�m b�lad1gim
ifade etrnek zorunda kalm1�hr.

jkdam Gazetesi harbin b�ladigim "Harp ianesi" b�hgi ad1

alnnda verm�tir. Gazetenin imtiyaz sahibi Ahmed Cevdet Bey ta­
rafmdan Harbiye Nezareti'ne 100 lira bagi�Iadigim, bagi� yapan
vatan�larm makbuzlariru ibraz etrnek �yla isimlerinin gazete­
lerinde yaymlacaguu belirtm�tir.6 Harbiye Nezareti'ne yard.Im ya­
panlarm isimleri ve yapm� olduklan ba� tutan veya farkh tiirde
yaptlan bagi�Iar hemen hemen biitiin gazetelerde yer alm�hr.

Aym gazete "Kahraman ordumuz Karadag smmnda ya gazi

ya da �ehit olmak ic;in sava�1yor. Biz harpten korkan bir millet de­
giliz, beyhude kan doki.ilmesini istemeyiz. Dii�manlarumzm uzun
siiredir dile getirdikleri harp seslerini sulh ile mukabele ederek
harp etmek bize dii�erken, etmedik, bekledik" ifadeleriyle neden
ba� yanlis1 bir tutum ic;erisinde olduklanru dile getirmi�tir.

Karadag Devleti'nin isteklerinden bir tanesi de Arnavutluk'ta

ISlahat yaptlrnas1ydi. Bu duruma dikkat c;eken jkdam Gazetesi
"diinyada bundan daha giiliinc; bir �ey olamaz. Bu kiistahhga an­
cak harp ederek cevap verilebilirdi. Bab1fili de oyle yapti" ifadelerini
kullanm�hr. <;etine H iikiimeti'nin bu �i tek b�ma yapmadigi, bu
hiikiimetin ezildikc;e diger Balkan miittefikleri tarafmdan himaye
edildigi vurgulan�tlr. 15 ytl once de Yunanistan'm, Karadag Dev­
leti gibi hareket ettigi belirtilm�tir. jkdam Gazetesi, Osmanhlar'm
bu sav�ta hukuklanm kanlanyla ve k1hc;lanyla koruyacaklanm,

5
Tanzimat, nr. 375, 9 Ekim 1912, s. 1.
6 ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 1.

3 22
Rumeli'de herhangi bir vilayetin asla Balkan miittefiklerineveril­
meyecegini belirtm�lerdir. Osmanh vatand�lanndan Arnavut,
Rum, Arap, Ermeni, Tiirk ne olursa olsun, Osmanh Hiikiimeti
i<;in aym degeri ta�1chgi ifade edilmi�tir.7

ikdam Gazetesi, Karadag'm bu sava�ta one attlmasmm se­

bebini �oyle a<;iklarnaktad1r. "Diger Balkan Miittefikleri, Avrupa
devletlerine, harbi b�latan tarafin kendileri olmachF;im belirt­
mek, sava�1 b�latan tarafi.n Osmanh Devleti oldugunu gostermek
ic;in Karadag'm one siiriildiigu" ifade edilmi�tir. Avrupa devletle­
rinin son zamanlarda Balkan Muharebesi aleyhinde almJ.C? olduk­
lan vaziyet ve takip ettikleri siyaset, Balkan devletlerinden birisi­
nin sava� ilan etrnesi durumunda, bu durum"Avrupa devletlerine
ac;tlm1� bir muharebe olarak kabul edilecektir" denilerek Osmanl1
Devleti'nin sava� ilan etrnesini beklemekte olduklan vurgulan­
mJ.C?tir. Tanz1."mat Gazetesi "medeniyet ilerledik<;e devletler harbe
haksiz olarak ba�larlar ve sa� ilan etrne meselesini daima bir­
birleri iizerine atarlar"8 ifadeleriyle Balkan devletlerinin tutum­
lanm dile getirmi�tir.

Karadag'm verdigi nota Meclis-i Viikela'da okunarak miizakere

edilm�tir. Bu arada Karadag'm istanbul maslahatgiizan Sadaret'e
gelerek Hariciye Nazm Noradunkyan Efendiye harp ilamm bildi­
ren notayi verm�tir. Karadag Hiikiimeti harp notas1m vermekle
beraber, Berane yoniinde saldmya gec;m�ti.9 Karadag1a sava�m
b�lamas1yla birlikte istanbul'da bulunan Karadaghlarm bir kism1
Rusya konsolosluguna giderek pasaportlarm1 almJ.C?lar ve Karadag'a
gitmi�lerdir.'0 Karadaghlann saldirdigi Berane, Osmanl1-Karadag
hududunda bir kaza merkeziydi. Halki c;ogunlukla Hristiyan'd1r.

7 Aym yer, s. 1.
8
Tanzimat nr. 380, 14 Ekim 1912, s. 1.
9
ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 1; Tanin, nr. 1465, 9 Ekim 1912, s. 1;
Ceride-i Askeriye, nr. 37, 21 Kas1m 1912, s . 619.
10
ikdam, nr. 5616, 10 Ekim 1912, s. 2.

323
Bu mevkiinin, onemi S1rbistan ve Karadag hududu arasmda ol­
masmdan ileri gelmekteydi . Karadaghlann buradan saldmya ge<;­
mesinin sebebi, S1rbistan ile birlikte hareket etrne ihtimaliydi. 11
Sava�m ba�lamasmdan hemen sonra Berane hududunu g6ste­
ren harita Tanin Gazetesi'nde yaymlanm�tir. 12
Karadaghlann Berane'ye sald1rmas1 i.izerine Osmanh as­
kerleri de kan?I saldmya ge<;mi�, Berane ve Gusine civannda
bulunan Osmanh askerlerine Arnavut goni.illi.ilerin de kattldigi
goriilmi.i�,'3 bu sava�m Arnavutlar arasmda heyecan meydana
getirdigi vurgulanm1�b. 14Baz1 gazeteler harbe, halkmda katloda
bulunmas1 it;in yaztlar n�retrni�lerdir. Fransiz subaym yazdigi
bir kitaptan almb yaptlarak, Fransa ile Almanya devletleri ara­
smda 1789'da meydana gelen sava�ta, Frans1z halkmm tepkisini
omek vererek Osmanh halkmm da ooyle yapabilecegi i.izerinde
durulm�tur.15Balkanlar'daki bu sava� halinin bir di.inya sa�1-
naneden olabilecegi ifade edilmi�tir. 16 Bu donemde sava�a dair
yaztlar gazetelerde c;1kan haberlerin bi.iyi.ik c;ogunlugunu olu�ur­
maya ba�lam�br. 11

Balkan Sava�1'nm Ba�lamas1yla, lstanbul'da Alman

Tedbirler ve Yap1lan Yard1mlar
Sav�m b�lamas1yla birlikte Osmanl1 Hi.iki.imeti, istanbul'da
bazi tedbirler alm�br. istanbul, Galata, Eyi.ip ve Uski.idar'da s1-
kiyonetim ilan edilmi� ve aynca bir harp heyeti olu�turulmu�tur.
11
ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 1.
12
Tanin, nr. 1467, 11 Ekim 1912, s. i; Harita i<;in bkz. Ek 4.
13 ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 1.
14 Tanzimat, nr. 376, 10 Ekim 1912, s. 1.
15 ikdam, nr. 5616, 10 Ekim 1912, s. 1, Artlk Muharebe mi?
16 Hikmet, nr. 70, 10 Ekim 1912, s. 1.
17 Alemdar, nr. 62. 14 Ekim 1912, s. 1. Bu donemde giinliik i;1kan gazetele­
rin hemen hemen hepsinde sav� konusu ile ilgili haberler yer alm1�t1r.

324
Bu heyet: Emekli Korgeneral (1. Ferik) ve eski Bagdat Valisi Sii­
leyman P�a, Muhak.emat Dairesinden Tuggeneral (Mirliva) is­
mail Nami P�a, birinci kolordu idare heyeti reisi Albay (Mira­
lay) Omer Liit:fi Bey, Divan-I harp dairesi to� KaymakamI ihsan
Bey, Binb�I Rafet Bey, Divan-I harp dairesi Binb�ISI Mustafa
R�id Bey, firkateyn .katiplerinden Hulusi Bey'den olu�maktaydi.18
Heyet istanbul'da meydana gelebilecek olaylara �I tedbir al­
makla beraber, sa� b�lamadan ve sav�m b�ladigi ilk giin­
lerde istanbul'a muhacirler gelmeye b�ladigmdan bu konuda
da ��malara b�lanm�tJ.r.

Osmanh Hiikiimeti sava� hazirhklan hakkmda go�me­

leri hizlandmru�, Sadrazam Gazi Ahmed Muhtar P�a, Harbiye
Nezareti'ne gelerek hazrrhklar hakkmda Nazrm P� ile gorii�mii�­
tiir. Sonra Harbiye Nazm Nazim P�a'nm b�kanligu1da Erkan-I
I Harbiye-i Umumiye Reisi Hadi Pa�a. Mahmud �evket P�a, Bi­
rinci Kolordu miifetti�i Abdullah Pa�a ve Pertev Pa�a miizakere­
lerde bulunmu�larchr. Bu gorii�melerde Hadi P�a ordunun du­
rumu hakkmda verdigi uzun a<;iklama sonunda askeri heyet �u
neticeye varm�tJ.r. "Osmanh ordusunun degil taarruz, savunma
yetenegini saglamasI bile gii<;tiir"19 Daha sonra Ayan Meclisi Ba�­
kam Ferid P�a, Babifili'ye gelerek Gazi Ahmed Muhtar Pa�a ile
bir gorii�me yapm�tJ.r.20 Osmanh Devleti yoneticilerinin sav�m
b�ladigi ilk giinlerde sav�m kaybedilecegini ifade etmeleri, sava­
�m kaybedilmesindeki onemli unsurlardan birisi olmu�, bu durum
orduyu olumsuz etkilemi�, subaylar arasmda sav�m ilk giinle­
rinde Osmanh Devleti'nin sav�I kaybedecegi duyumu yaytlmI�­
tJ.r. Omer Seyfettin, tegmen olarak gorev yaptigi sirada 18 Ekim

18 ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 4.

1 9 Gene! Kunnay Ba�kanhg1, Balkan Harbi Kron olojisi, Genelkunnay
Askeri Tarih ve Stratejik Etiit Ba�kanhg1 Yaymlan, Genelkunnay Bas1m
Evi, Ankara 1999. s. 14.
20
ikdam, nr. 5616, 10 Ekim 1912, 2.

32 5
tarihli giinliigunde bu durumu a<;Ikc;a ifade etmi�tir. Makedonya
oolgesinin Kopriilii �ehrinde bulunduklan s1rada Usturumca fir­
kasmm lark ii<;iincii alay yaveri Omer Seyfettin'e "Erkan-1 Har­
bin bir lafim giilerek tekrar etmi� "Ahval vahimdir... " ifadeleriyle
olumsuzluklan dile getirm�tir.21
Sav� hazrrliklan i<;erisinde Osmanh Hanedam da yarchrn
kampanyalarma kablm�, �hzade Mecid Efendi (son halife Ab­
diilmecid) 50 lira degerindeki Arap losragm1 Harbiye Nezareti
komisyonuna hediye etmi�tir. istanbul hallandan bazi �ilerde
sava�a destek vermek amac1yla yardimlarda bulurunu�larchr. M1-
sirh Fatma Harum'm lozi, Erkan-1 H arbiye albaylanndan Abi­
din Rauf Bey'in halas1 Prenses Emine Hamm, Onb�inci Bele­
diye Dairesine iki tane hayvan hediye ederek vatanseverliklerini
gosterm�lerdir.22 �adiye sultan ise On Sekinci Daireye bir at tah­
sis etm�tir.23 Hiikiimet, Balkan sav�1 oncesi ordunun at ihtiya­
cm1 kar1?tlamak i<;in istanbul'da tramvaylarda <;a11�an atlan da
satm alm1�br.24 Osmanh kadmlan da para yardunlannda bulun­
mu�, bunlann isimleri gazetelerde yer alm�br.2s
Bazi gen<;lerde Balkan Harbi'ne goniillii olarak kattlmak iste­
m�lerdir. Bunlardan birisi, istanbul vergi miidiirii Bekir Hiisnii
Efendi'nin 19 ya�mdaki oglu Abdullah Adnan Bey, 30 liraya bir
,t alm1� ve te<;hizatim tedarik ederek, muharebe merkezi komu­
tanhgma gelerek, kendisine silah verilmesini ve bir lotaya gon­
derilmesini talep etm�tir. Bu gen<;, kendisinin bir askeri lotaya
gonderilmesi konusunda tereddiit edilecek olursa, altmdaki atiyla
21 Omer Seyfettin, a.g.e., s. 126.
22 ikdarn, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 3.
23 jkdam, nr. 5631, 24 Ekim 1912, s. 4.
24 Vahdettin Engin, jstanbu/'un Ath ve Elektrikli Tram vaylan, i stanbul
Ticaret Odas1 Yay., s. 157.
25 jkcJam, nr. 5617. 11 Ekim 1912, s. 3.

32 6
yalmz ba§ma s1mra gidecegini soylemi§ ve bu hareketi biiyi.ik tak­
dir toplam1§br.26

istanbul'daki Osmanh Amavut Kuliibii, sa� ic;in goniillii as­

ker kaydetmeye �lam�, kayit ohnak isteyenlerin Orhan Bey Ha­
mndaki Amavut kuliibiine gelmeleri ricasmda bulunulmu§, kayit
olanlann isimlerinin Harbiye Nezareti'ne verilecegi bildirilrn�.27
Rurneli Muhacirin-i islamiyye Cerniyeti de goniillii rnuhacir ta­
burlan kaydma ba§lanacagm1 duyurmu§tur.28

lkdam Gazetesi'nin Sava� Oncesini Degerlendirmesi

jkdam Gazetesi ba§ rnakalesinde Bab1fili'nin rniinaka§adan
ba§ka bir §ey yapmad1gm1 ve Balkan devletlerinin yaygaralanna
hie; kulak asmadigim ve aynca Balkan Hiikiirnetlerinin askeri yi­
ginaklanna ve tehditlerine kar§I gelrnedigini yazm1§br. Aynca
''hi.ikiirnetin nastl bir ban§ taraftan oldugunu bir tarafa b1rakm,
Rurneli'de hakiki bir islahat taraftan oldugunu bile gosterernemi§­
tir. Halk.ma yap1lan zuli.imleri dahi teyit etrni§tir. iki buc;uk aydan
beri bir � gorernedi. Eski hi.ikiirnetin yapbklan gibi bir politika
giiderek hatalann tekrarlanrnasma neden oldu"29 ifadeleriyle hii­
kiimetin sava§ oncesi dururnu degerlendirilrni§tir.

Bir giin once hiikiirnetin olumsuzluklanm dile getiren llcdam

Gazetesi ertesi giinki.i ba§ rnakalesinde, "Devletimizin ba� taraf­
tan oldugu, diinya tarafmdan bilinmektedir. Osrnanltlar her dev­
letin hukukuna riayet ederler. Her milletinde Osrnan11 hukukuna
riayet etrnesini isterler. Osrnanltlar'm hic;bir hiikiimet hakkmda
kotii niyeti yoktur. Osmanltlar hi<;bir milletin saadetini, ilerlernesini
ihlal etrnernek arzusundadrrlar. Mernleketirnizin muhta<; oldugu

26 ikdam, nr. 5615, 9 Elcim 1912, s . 2.

ikdam, nr. 5615, 9 Elcim 1912, s . 4.
:til ikdam, nr. 5619, 1 3 Ekim 1912, s. 3.
29 ikdam, nr. 5617, 11 Elcim 1912, s . 1, Devletler ve Bab1ali.

3 27
1slahatlar i<;inde bulundugumuz kavgah duruma ka�1 yerine ge­
tirmek i<;in peyderpey i;ah�maktad1r. Vatamm1za gi::iz diken, iler­
lememize engel olmak isteyen ki.i<;iik kom�ulannuz, IBlahat yap­
mamJ..za engel olmak ve i<;inde bulundugumuz kavgadan istifade
etmek istemektedirler"30 yorumunu yapm1�hr.
Burada vurgulanan "i<;inde bulundugumuz kavgadan" ka­
s1t, sav�m b�lad1gi di::inemde dahi i<; siyasi <;eki�melerin devam
etmesiydi. ikdam Gazetesi bir giln once ba� makalesinde hiiki.i­
meti el�tirmi�. ertesi giinki.i b� makalesinde ise hiiki.imetin ta­
kip ettigi politikalann, iyi niyetli oldugunu ortaya koymaya i;a­
l�m1�t:Ir. Gazetenin bi::iyle bir politika takip etmesinin sebebi, o
di::inemde gazetelerin yapttl<lan haber ve yaymladiklan yazdardan
dolayi sik sik kapatJ.hyor olmas1yd1. Nitekim, bu di::inemde, hiiki.i­
mete ka�1 en kuwetli muhalefeti yapan Tanin Gazetesi en <;ok
kapattlan gazetelerden birisi olarak dikkat <;ekmektedir.3' Gaze­
teler Balkan Sav�1 ile ilgili olarak Padi�ah Mehmed R�ad'm ya­
ymladigi beyannameye de yer vermi�lerdir.32

Buyuk Devletlerin Notas1 ve Bab1ali'nin Tutumu

Osmanh Devleti'nin Balkan Sava�1'nm olmamas1 konusunda
tiim iyi niyetli giri�imlerine ka�tlik, Balkan Hiiki.imetlerinin ISla­
hat istekleri artarak devam etmi�tir. Bab1fili'ye, 10 Ekim 1912 ta­
rihinde Avrupa biiyiik devletlerinin verm� oldugu notada, 1878
ytlmda yapdan Berlin Antla�masmm 23. Maddesi ve 1880 tarihli

30 ikdam, nr. 5618, 12 Ekim 1912, s. 1, Beyanname-i Hiimayun.

31 Cenin, nr. 1469. 13 Ekim 1912, s. I. Burada, Tanin Gazetesi'nin kapat:Jl­
mas1 " idare-i O rfiye karamamesinin 6. Maddesinin I. F1krasma muhalif
bulundugu ve siiresiz olarak kapat1ld1g1 1. Kolordu Kumandanhg1'ndan
tezkere ile bildirilmi�tir." denilmek1edir.
32 ikdam, nr. 5618. 12 Ekim 1912, s. 1, Hikmet, nr. 71. 1 1 Ekim 1912, s. 2;
Ceride-i Askeriye, nr. 37, 21 Kas1m 1912, s. 619.

3 28
nizarnnarneye13gore 1slahat yaptlmas1 Icar§1hgmda, statiikonun
korunmas134 yoniindeki giril?irnlerinden bir netice almamarnas1
iizerine, Bulgaristan Devleti, miittefikleri adma Osmanh Devleti
Sofya maslahatgiizanan bit nota vermi�tir. Biiyiik devletlerin Os­
manh Avrupa'smda yaptlacak 1slahatlara dair c;a111?malan kendi
ellerine alacagi bilcliril�, biiyiik devletler achna Avusturya ve
Rusya hiikiimetleri tarafmdan Balkan hiikiimetleri arasmda go­
�meler yaptlm� ve bundan bir sonm; almarnarn11?1:Ir. Bulgaris­
tan, Sirbistan ve Yunanistan hiikiimetleri, Osmanh Devleti sm1r­
lan ic;erisinde bulunan Hristiyanlar'm sefaletten kurtanlmas1 ve
Osman11 Avrupa'smda siiklln ve asayil?in saglanmas1 i<;in l?imdiye
kadar Bab1ali tarafmdan dile getirilen 1slahatlann yeterli olma­
yacagi ve daha koklii 1slahatlann yapilmas1 gerektigini dile ge­
tirmil?lerdir.

Balkan hiikiimetleri bu notaya Karadag Hiikiimeti'ni miida­

hil etrnemil?lerdir. 1877-78 Osmanh- Rus sav�mdan sonra biiyiik
devletler vas1tas1yla, Osman11 Devleti ile Berlin Antl�mas1 yaptl­
m�hr. Bu antl�manm 23. Maddesinde yer alan Osman11 Devleti
ic;erisinde Rumeli'de y�ayan "ahalinin milliyeti orfiyeleri, vilayet­
lerin muhtariyetle idare edilmesi, valilerin bir meclise sahip ol­
malan, jandarma kuvveti ve serbest tedrisat ve milis esasma da­
yanan 1slahatlann yapmas1"35 talep edilmi�tir.

Berlin Antlal?masmda dile getirilen bu 1slahatlann yerine ge­

tirilmesini Balkan miittefikleri, istanbul'da bulunan biiyiik dev­
letlerin sefirleri vas1tas1yla talep etmil?lerdir. Talep edilen 1slahat­
lann Balkan hiikiimetleri el<;ilerinin kontrolii altmda, Miisliiman
ve Hristiyan iiyelerden olu�acak �it bir komisyon tarafmdan der­
hal uygulanmas1m talep etmil?lerdir.

33 ikdam, nr. 5621. 15 Ekim 1912, s. 1, Mii�erek Nota.

34 ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 3.
35 Cenin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s. 5.

32 9
 Balkan hiiki.imetleri, Tiirkiye'nin bu notayi melfuflanyla (ek­
leriyle) beraber kabul etmesini iimit ettiklerini ve Tiirkiye alh ay
zarfmda bu islahatlan yapacaguu kabul ederse, Balkan hiiki.imet­
lerinin alm1� oldugu seferberlik karanm geri <;ekeceklerini bildir­
mi�lerdir.

Bulgaristan Ba�bakam Ke�of imzah (ek'in) maddeleri �un­

lardi:

Saltanat-1 Osmaniye dahilinde bulunan kavimlere milli muh­

tariyetlerinin verilmesi.

Osmanh parlamentosunda her milletin kendi miktan kadar

milletvekiline sahip olmas1.

Hristiyanlar'm bulundugu vilayetler dahilinde her tiirlii me­

muriyetlerde istihdami.

Hristiyan okullanmn Osmanh Devleti okullan ile �it sevi­

yede tutulmasi.

Bab1fili tarafmdan bundan sonra mahiyet-i orfiyelerini tag­

yir i<;in hi<;bir suretle muhacir iskanma t�ebbiis edilemeyecegi­
nin taahhiit edilmesi.

Hristiyan efradm askerlik gorevlerini kendi mahallerinde ifa

etmeleri, Hristiyan asker kadrolannm Hristiyanlar'dan te�ekkiil
kadrolar olu�uncaya kadar Hristiyanlar'dan asker almmamasi.

Osmanl1 Avrupa vilayetlerinde jandarma t�kilahnm isvi<;reli

ve Bel<;ika jandarma zabitam idaresi altmda tensiki.

Hristiyanlar1a meskfm olan vilayetler i<;in isvi<;reli ve Bel<;i­

ka11 valiler tayin edilmesi, valilerin Diivel-i Muazzama tarafmdan
onaylanmas1 ve maiyetlerine se<;im daireleri tarafmdan se<;ilmi�
umumi meclis tayin edilmesi.

Sadaret tarafmdan olu�turulacak Hristiyan ve Miisliiman

azadan miirekkep bir meclis-i ali tarafmdan i�bu islahat tatbika­
tma nezaret edilmesi.

33 0
 Diiveli muazzama el<;ileri ile Balkan hiikiimetleri el<;ileri bu
meclisin icraatlm takibe salahiyettar olacaktlr.36

1912 y1h Ekim aymm b�lannda Bab1fili'ye, biiyiik devletlerin

sefirleri i<;erisinde en kidemlisi olan Avusturya sefiri tarafmdan
sozlii bir nota verilmi1ltir. Bu nota, biiyiik devletlerin, Sofya'daki
t�ebbiisleri iizerine Bulgaristan hiikiimeti tarafmdan, Bab1fili'ye,
Rumeli'de tatbik edilmesi istenilen ISlahata karilI ortak karar alm­
diguu bildirmekteydi. Yaptlmas1 istenilen ISlahatlann, Bab1fili ta­
rafmdan teyit edilmesi ve bu konuda teminat verilmesi biiyiik dev­
letler tarafmdan da talep edilmiiltir.37

jkdam Gazetesi, Osmanh Devleti'nin o ana kadar yapugi ve

yapacaF;I 1slahatlarm, hi<;bir taraftan talep gelmeden, halkinm hu­
zuru i<;in yaptld1F;Iru ifade etmi1ltir. Aym gazete, Biiyiik devletle­
rin t�ebbiisii iizerine 1880 senesi 1slahat kanunu raporuna uy­
gun olarak bir kanunun yaptlacaF;Im ve Bab1fili'nin bu konuda
takip edilecegini vurgulam11ltir.38

Cenin Gazetesi ise bail makalesinde, Bab1fili'ye Balkan hii­

kiimetleri adma Bulgaristan'm nota vermesi i.izerine, Bab1fili'nin,
Rumeli'de 1slahat yapacaF;Im bu 1slahatl Osmanh Devleti'nin daha
once de dile getirdigini ve Bab1fili'nin 1slahat konusunda hi<;bir ya­
banc1 miidahalesini kabul etmeyecegini dile getirmiiltir. Aym ga­
zete, Balkan hiikiimetlerinin niyetinin 1slahat olmad1F;Im, ISlahat
giri1limlerinde Osmanh Devleti'nin verdigi sozlerin yeterli olaca­
F;Im vurgulam11ltlr. Balkan Hiikiimetleri adma Sofya sefirine ve­
rilen nota karil1smda savailmaktan bailka bir <;arenin kalmad1gi
sonucuna vanlm11ltir.39

36 Cenin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s. 5.

37 ikdam, nr. 5618, 12 Ekim 1912, s. 2.
38 Aym yer, s. 2.
39 Cenin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s . 1, Muharebe B�hyor.

331
 Tanzimat Gazetesi Balkan hiikiimetlerinin notasma yer
vererek,4° art:Ik sav�m b�lamak iizere oldugunu, bi.iyiik dev­
letlerin si::izlii tebligi iizerine i::inceki gi.in meclisin Sadrazam Gazi
Ahmed Muhtar P�a b�kanhgmda toplandiguu, tebligin miiza­
kere edildigini41 ve �unank Balkan hiiki.imetleri ile sa�maktan
b�ka <;arenin kalmadiguu ifade etmi�tir.42
Tanzimat Gazetesi, TYmes Gazetesi'nin, bir askeri yetkili ile
mi.ilakat yapbguu yer vererek, Avrupa bas1mnda Balkan harbi­
nin 9-10 Ekim tarihleri arasmda <;ikabilecegini, TYmes Gazetesi
ise sav�m 15-20 Ekim tarihleri arasmda patlak verebilecegini
yaznu�br. Tanzimat Gazetesi, "TYmes Gazetesi'nin muhakeme­
sinin ne kadar iyi oldugunu bir kez daha i::igrendik" 43 ifadesini
kullanmak suretiyle bu gazetenin haberlerinin giivenilirligine
dikkat <;ekrni�tir.
Osmanh Devleti'nin islahat yapmas1 konusunda ald1gi ka­
rarlan yetersiz bulanBalkan hi.iki.imetleri daha <;ok islahat yapil­
mas1 talebiyle bir nevi Osmanh Devleti'ni sav�a zorlal1ll�lardir.
OsmanhHiiki.imeti'nin tlunh bir politika takip ederek, bi.iyi.ik dev­
letlerin bu sav�1 i::inleyebilecegi kanaatine sahip olmasmdan do­
layi yeteri kadar tedbir alrnadigi gi::iriilrnektedir. Hatta Osmanh ba­
s1mnda Balkan Harbinin olmas1 durumunda bir di.inya sav�mm
<;ikabilecegi ve bi.iyi.ik devletlerin bi::iyle bir sava�1 gaze almamak
i<;in Balkan muharebesinin olmamas1 yi::ini.inde ciddi <;a11�malar
yapagibe�tir. Bi.iyi.ik devletler de, b�ta Rusya olmak i.izere,
Balkanlar'da kendi istekleri dogrusunda siyaset izlemi�ler, Balkan
Harbinin <;ikmasm1 i::i nlemeye <;al�m�lardrr. Ancak hem bi.iyi.ik
devletlerin hem de Osman11 Devleti'nin gi::izden ka<;ird1gi nokta,
Balkan Hi.iki.imetlerinin hirer bagims1z devlet olduguydu. Bi.iyi.ik

40 Tanzimat, nr. 382, 16 Ekim 1912, s. 1.

41 ikdam, nr. 5619, 13 Ekim 1912, s. 1.
4 2 Tanzimat, nr. 380, 14 Ekim 1912, s. 1.
43 Tanzimat, nr. 382, 16 Ekim 1912, s . 2.

33 2
devletlerin giri�imlerine �1 Bulgaristan Krah Ferdinand'm el
sallayarak "ge<;� ola"44 demesi buna iyi bir omektir.

Karadag ile Muharebe

Karadaghlar Berane saldmsmdan sonra, Podgori<;a civarm­
dan da saldmlara b�larn�lard1.4s Muharebe hakkmda Harbiye
Nezareti'nden Osmanlz Telgraf Ajansma bildirilen resmi malu­
matta, Gosine, Pelave, Akova istikametlerinde Karadaghlann iler­
lemek istedikleri ancak orada bulunan Osmanh askerleri tarafm­
dan bu saldmya �1 kondugu bildirilm�tir. Hatta, kuzeyden
Akova iizerine ilerleyen Erkan-1 Harp Binb�1s1 Miimtaz Bey ko­
mutasmdaki miifreze Karadaghlara biiyiik zayiat verdinni$ir. Ka­
radaghlar, Tuz istikametine dogru ilerlemeye c;al�makta olup, gol
ve deniz arasmda ilerleyen kuvvetleri, Tranye civannda Osmanh
askerleri tarafmdan geri piiskiirtiilm�tii.46 Ancak, Karadaghla­
nn Tranye'deki islarn koyiine saldrrmas1 sonucunda birc;ok c;ocuk
olm�tiir.47Karadaghlar Desti<; saldmsmda biiyiik zayiat verm�­
lerdir. Reuters Ajans1 bu bilgiyi dogrularn�, Podgori<;a'daki has­
tanelerin yaraltlarla dolu oldugunu, Karadag krahrun, hastanede
bulunan yaraltlan ziyaret ederek vatan namma yaraltlara t�ek­
kiir. ettigini bildirm�tir.48
Times Gazetesi, Podgori<;a ve Selanik muhabirlerinden aldtgi
habere gore, sa� ilan edilir edilmez, Karadagltlarm saldmya b�-

44 Tanin, nr. 1526, 29 �ubat 1913, s. 3.

45 Ceride-i Askeriye, nr. 37. 21 Kas1m 1912, s. 619.
46 Genin, nr. 1470, 14 Ekim 1912, s. 1; ikdam, nr. 5626, 14 Ekim 1912, s. 1.
47 ikdam, nr. 5620, 14 Ekim 1912, s. 1.
48 Genin, nr. 1470, 14 Ekim 1912, s. 1 ; ikdam, nr. 5626, 14 Ekim 1912, s. 1.
ikdam gazetesi Desti<; hiicumunda, Karadaghlann 400 yarah ile 120 olii
verdiklerini yazm1�r. Eserde ozellikle resmi olmayan yarah ve olii sa­
yilanndan ka<;mmaya <;ai1�k. <;iinkii gazeteler arasmda dahi olii ve ya­
rah sayismda farkhhklar goriilmekte hatta yabanc1 gazeteler ve ajanslar
tarn tersi sayilar da verebilmektedir.

333
lachklanru, 10 Ekim tarihinde Desti<;'i ele ge<;irdiklerini ve Tuz yolu
iizerinde sav�m devam ettigini bildirm�tir.49 Bu srrada, Osmanh
askerleri i<;in, i�kodra'dan Tuz �ehrine erzak ta�1yan Osmanh as­
kerleri ve kayik<;1lar Karadaghlar tarafmdan saldmya ugram1�lar­
dir. Saldira ugrayan Osmanh askerlerinin bazilannm burun ve
dudaklan kesilmi� bu fotograflar basmda yer almi�tir.50 Osmanh
basm1, Osmanh Devleti'nin sava� esnasmda �ehirleri kaybettigi
yolundaki haberleri genellikle yabanc1 gazetelerden almaktaydI.
Boyle haberlerin, askeri yetkililer tarafmdan daha dogrulanma­
d1gma <lair Osmanh basmmdahaberler <;1km1�tir. Osmanh basm1,
"Osmanh ordusu i�kodra'ya <;ekilmeyi uygun buldu" gibi haberler
yaparak muharebelerin kaybedilmekte oldugunu vurgulam1�tir.
Karadag ile yap1lan sava�lar konusunda aynntlh haberler ve­
ren Cenin Gazetesi'nde, Karadag1a sav� yapilan bi::ilgenin haritas1
yaymlannu�5', bu haritada Berane ve Kol�in dolaylanndaki mu­
harebeden bahsedilmi�tir. Le Temps Gazetesi ise Karadag gii<;le­
rinin i�kodra'ya dogru ilerlediklerini yaz1m�tir.
Karadag ordusunu iki kisma ayirm1�tI. Birinci kismm1, ku­
zeyden Kol�in ve Endariyevi<;e yoluyla Berane, Akova, Gosine
i.izerine sevk etmi�tir. Diger kolu ise, Podgori<;a karargabmdan
i�kodra'ya ka�1 icra edilecek harekata ka�1 tahsis etmi�tir. Ka­
radag, birincisi Tuz �ehri yoluyla, digeri ise sahil arasmdaki dar
araziden i�kodra i.izerine iki yoldan ilerlemekteydi.
i�kodra, Karadaglilar i<;in as1l hedef noktas1 oldugundan, Ka­
radag ordusunun bi.iyi.ik bir kism1 bu hat i.izerine yi::inlendirilmi�ti.
Bundan dolayi kral da karargahm1 Podgori<;a'ya kurmu�tu. Av­
rupa gazetelerinden alman telgraflarda Karadaghlann kuzeyden
"Bilipolye" (Akova) kadar geldigi bildirilmi�tir.

49 Cenin, nr. 1471, 15 Ekim 1912, s . 1.

50 Adi, nr. 5, 5 Kas1m 1912, s. 1.
5' Cenin, nr. 1472, 16 Ekim 1912, s. l; Harita i<;in bkz. Ek 5.

334
 Giineyden ise Karadag iki kol i.izerinden yiiriimeye <;al�makta
ve en biiyiik meydan harbi Karadaghlarla burada olmu�tur. i�­
kodra GOlii'niin dogu sahili batakhklarla c;evrilidir. Bah sahilinin
pek c;ok yeri ise daghktlr. GOliin dogusundaki batakliklar Karadag
hududunu takiben kuzeyden batiya dogru c;amurla kaphdir. Gii­
neye yakm dag silsilelerinin bir k.ism1 Tuz civannda 350 metre ile
650 metre yiikseklige ula�maktad1r. Bu daglann eteklerinde 100
metreye yiikselen tepeler vardir. Tuz �ehri boyle birka<; tepenin
ortasmdadir. Podgoric;e'den hududa, huduttan Tuz'a kadar gelen
�ose "sim" suyu hudut noktasma gec;er ve burada "sim" koprii­
siine ula�1r. i�te Karadag Tuz iizerine askeri harekete b�larken
hududa bu noktadan saldmya ba�lam1�t1r.
"Sim" kopriisii civannda bir Osmanh karakolu vard1. Bu ka­
rakol "Rugayi" isminde kiic;iik bir tepenin altmdadir. Karadagh­
lar bu kopriiyii gec;mek ic;in evvela karakola hiicum etm�lerdir.
Ancak burada c;ok fazla zayiat vermi�lerdir. Bu durum Podgo­
ric;a hastanelerinde!p yaral1lardan da anl�1lmaktad1r. Karadag­
hlar "Rugayi" tepesini ele gec;irdikten sonra i�kodra'yi ele gec;ire­
bilmek ic;in ilk safha olan Tuz �ehrine sald111m�lard1r. Tuz �ehri
etrafmda bir c;evirme harekat1 yapmak istemi�ler evvela Seypine
Koyiinehareket ederek "Viranye" Koyii iizerine yiiriimeye ba�la­
m1�lard1r.
Avrupa gazetelerinde Tuz'un dii�tiigi.ine <lair haberler c;1knu�,
Osmanh basm1 bu haberleri ihtiyatla kar�Ilam1�tir. Cenin Gaze­
tesi, Tuz �ehri dii�se dahi i�kodra'mn savunmas1 ic;in goliin dogu
sahilinde Osmanh Devleti'ne ait birc;ok mevkilerin bulunmasm­
dan dolayi i�kodra'yi tehlikede gormemekteydi.
Karadaghlar, i�kodra'yi bir de goliin bat1 cihetinden tehdit
etmi�lerdir. Burada hududa tecavili· ederek i.ooo metre kadar
yiikselen "T1rabo�" dag silsilesindeki Osmanh kuvvetlerini mag­
lup etmeye c;ah�m1�lardir. Yog dag silsilesinden dogan "kir" suyu
i�kodra'dan sonra "Boyana" nehri aduu ahr. iki suyun birle�tigi

335
noktada i�kodra Kalesi varchr ki bu kale etrafrna hfil<lrn oldugu
halde Buyana Nehrinin sag tarafmda "Trrabo�" silsilesinin etek­
leri kaleye hfil<lrndir. Hatta �kodra'yi zabteden Fatih Sultan Meh­
med dahi kaleyi ancak tepelerden asker indirmek suretiyle mag­
lup edebilmi�ti.
Karadagh Cezal Martinovi<; de Fatih Sultan Mehrned gibi ha­
rekette bulunmak istiyordu. Fakat Trra� silsilesindeki hudud­
miidafaasm1 lormak i<;in Karadag ordusunun kollan pek zayifu.
Burada Karadaghlarm ne kadar taarruz ederlerse etsinler b�­
nh olamayacaklan ve emeklerinin bo� gidecegi Cenin Gazetesi
tarafmdan dile getirilm�tir.
Avrupal1 gazeteler Balkan muharebesi hakkmda yorumlar da
yapmaktaych. isvi<;re'deki Daba Gazetesi yazan Siyastast'm dedigi
gibi; "Balkanlar'da sav� arru edilmi�ti. Yoksa Karadag, biiyiik
devletlerle alay eder gibi bir harekete cesaret edemezdi. Bu Bal­
kan muharebesi bir �ekilde olacakti. 35 seneden beri Bulgaristan
hep bu muharebe i<;in hazirlamyordu. Bulgaristan <;ok fazla mas­
raf yaparak ordusunu takviye etmeye <;al1�b. Osmanh Devleti ile
sav� yapmak i<;in, Bulgaristan'm maksach 1slahat degildi"52 ifa­
delerini kullan�br. Times Gazetesi de Daba Gazetesi'ni destek­
leyen haberler yapm1�br.
isvi<;re'de yayinlanan bir gazete dahi, Balkan Sav�1'mn ola­
cagim, ytllardrr Bulgaristan'm yaptigi hazirhklardan anl�tld1gim
yazarken, donemin pa�ah1 II. Abdiilhamid ve daha sonra ikti­
dara gelen ittihad ve Terakki yonetiminin bu hazrrhklan gormez­
den gelmeleri, Balkanlar'm kaybedilmesinde onemli rol oynam�.
Sav�tan once biitiin planlanm sav�m olmamas1 yoniinde ya­
pan ve biiyiik devletlere giivenen Ahmed Muhtar Pa�a hiikiimeti
de Balkan topraklannm kaybedilmesinde ooylelikle son noktayi

5" ikdam, nr. 5624, 18 Ekim 1912, s. 1, Bi.itiin Alem Bize Bakiyor.

33 6
koymW?tur. Cenin Gazete.si 18 Ekim tarihli niishasmda tafsilath
bir i�kodra haritas1 yaymlarm�tir.53

Bu arada Times Gazete.si 15 Ekim tarihli niishasmda Kara­

dag Devleti'nin re.smen ilan ettigi zayiabm vermi�tir. Karadag
hiikiimeti 0 ana kadar 522 yarah, 148 olii, iki kayip verdiklerini,
aynca Karadag hastanelerinde 96 yarah Osman11 askerinin bu­
lundugunu bildirmi�tir.54

Gabriel Noradunkyan Efendi'nin Beyanat1

Donemin Osmanh Hariciye Nazm Gabriel Noradunkyan
Efendi Le Temps Gazetesi, istanbul muhabirine beyanat ver­
mi�tir. Beyanatmda: " Balkan devletleri tarafmdan harbin ol­
mamas1 i<;in elimizden geleni yaptlk. Makedonya 1slahatI baha­
nesi samimi degildir. Bu te�ebbi.is, Balkan devletlerinin toprak
istegi ve Slavhk hareketinin etkisi altmdadir. Bizim icra etmek
istedigimiz 1slahatlan bu devletler arzu etmez. Bilakis bundan
korkarlar. Bu yolda her ne zaman bir t�ebbi.is icra etmi� isek,
Balkan devletleri 1slahata engel olmaya i;ah�ttlar. 1908 ihtilah
Balkan devletlerini �1martm1� ise de bilahare yine kendilerine
gelmi�lerdir.

Islahat sozi.ine gelelim. Balkan devletlerini ziyaret ederek,

mezkUr devletler idare.sinin ne halde bulundugunu gordi.ik. Dev­
letlerin idare.si, Makedonya'dan daha fenad1r. Bunlann yegane
birligi dahilde ka�1khklara sahip olmamalandir. Bizdeki kan�Ik­
hklar, kom�u milletlerin tahrikiyle muhtelif unsurlar arasmdan
doguyor. 1880 projesini uygulamaya her zaman hazmz. Fakat
bu proje evvela bir ayakt1r. Proje, Meclis-i Mebusan tarafmdan

53 Cenin, nr. 1474.,18 Ekim 1912, s. 3. Harita ic;in bkz. Ek 6.

54 Cenin, nr. 1475, 19 Ekim 1912, s. 2. Cenin gazetesi, Times Gazetesi'nden
ald1g1 bir telgrafta 19 Ekim'e kadar Karadaghlann, 256 oli.i, 800 yarah
verdiklerini yazm!ll, ancak bu resmi bir ac;1klama degildir.

337
kabul edilmelidir. <;ilnkil 1880 senesi kanunundan bahsedil­
digi zaman bir hata kabul ediliyor. 1880 senesinde bir kanun
kabul edilmemi�, bolge bir proje ile ele almarak, mezkur proje
Rumeli'de Uluslar aras1 bir komisyon tarafmdan tasvip edilmi�­
tir. Abdillhamid bu projeyi asla tasdik etmemi�tir. Proje yeniden
tahkik ve tatbikten once kabule muhta<;tlr. Fakat ewelce soyle­
digim ilzere Balkan devletlerinin istegi bu degildir. Eger bu dev­
letler katiyen harbe milracaat edecek olurlarsa, hukukumuzla
bir kat daha kuwet bulan bir emniyet ve itimat ile kendilerine
kar�1 duracagiz"ss ifadeleriyle Balkan hilkilmetlerine kar�1 Os­
manh Devleti'nin konumunu ve duru�unu ifade etmi�tir.

Bulgaristan, Sirbistan ve Yunanistan ile Sava�m Ba�lamas1

Osmanh Devleti'nin biltiln iyi niyetli giri�imlerine ragmen
Balkan Sa�1 17 Ekim 1912 tarihinde b�lami�tl.56 Cenin Gazetesi
b� Hilseyin Cahit (Yal<;m) makalesinde, "Ya�sm Harp, Pa­
saportlar Verildi" derken, Taarruz emrinin Osmanh hilkilmeti ta­
rafmdan verildigini, Bulgaristan ve Sirbistan ile siyasetin kesildi­
gini belirterek, beklemeye lilzum gorillmeden Osmanh Devleti'nin
her iki taraftan taarruz etmesi emrinin verildigini yazm1�tlr. Bu
haber, Harbiye Nezareti tarafmdan orduya teblig edilmi�tir. Hil­
seyin Cahit, "dilnkil gazeteler arasmda alman karardan sadece
Tasvir-i Efkar gazetesi bahsediyordu. Diin gece Osmanh hilkil­
meti, gazinin �anh ve kahraman ordusuna,
heri!

55 ikdam, nr. 5623, 17 Ekim 1912, s. 3.

56 ikdam, nr. 5624, 18 Ekim 1912, s. i; Cenin, nr. 1474, 18 Ekim 1912, s. 1,
Y�asm Harp; Alemdar, nr. 136-66, 18 Ekim 1912, s. i; Hikmet, nr. 76,
17 Ekim 1912, s. 2. H ikmet gazetesi sava� karannm ahnmasmdan sonra,
Latin harfleriyle ba�layan ismini ve miladi takvimi birinci sayfasmdan
kald1rm1�tir. Hikmet, nr. 77, 18 Ekim 1912, s. 2.
 Kumandasm1 verirken diger taraftan Bulgar ve S1rp sefirle­
rinin pasaportlanm hazirhyordu. Hariciye Nazm ozel kalem mi.i­
di.irii Ethem Bey, Bulgar ve Srrp sefarethanelerine giderek, Os­
manh Devleti adma �u notayi vermi�r; Bulgaristan (Sirbistan)
Sefarethanesine, Bulgaristan (Sirbistan) Hi.iki.imeti'nin umumi
seferberlik ilam, Osmanh hududuna asker yigmas1 ve hudut bo­
yunda bulunan mevkilere, kulelere her gi.in saldmda bulunmakta­
d1rlar. Bulgaristan (S1rbistan) Hi.iki.imeti'nin, Osmanh Devleti'nin
ic; i�lerine dahil olmak istemesi, Osmanh Devleti'nin daima koru­
mak istedigi sulhu imkansiz hale getirmi�tir. Bundan dolayi Bul­
gar "Srrp" kraliyeti ile sefarette bulunan memurlarm pasaport­
lanm alarak mi.imki.in oldugu kadar h1zh bir �ekilde Osmanh
arazisini terk etmeleri li.izumu teblig olunur"s7 denilmi�tir. Cenin
Gazetesi hi.iki.imeti bu meseledeki karanndan dolayi tebrik etm�,
Boyle yap1lmasmm Osmanh Hi.iki.imeti'ne yara�ir bir hareket ol­
dugunu belirtmi�tir. ittihad ve Terakki'nin yayin orgaru gibi ha­
reket eden bu gazete, daha onceki sayilannda hi.iki.imeti sav�a
haz1rhk yapmamakla el�tirmi�ti. Bu arada, Balkan Sav�1 b�la­
madan hemen once yakl�ik 100.000 askerden olu�an Srrp ordu­
sunun, yard1m amac;h olarak, Bulgaristan'a girdigi, bu ordunun
Harmanh ve Kostendil'de bulundugu ifade edilmi�tir.58
Osmanh Devleti harp ilan etmeden once, Balkan hi.iki.imet­
leri tarafmdan harp ilan edilecek olursa Bulgaristan, Sirbistan ve
Yunanistan'daki Osmanli tebaasmm hukukunun Almanya sefaret­
leri vas1tas1yla muhafaza edilmesi ic;in Berlin Sefiri Osman Nizami
Pa�a tarafmdan Alman devleti nezdinde te�ebbi.iste bulunulmu�­
tur. Bu durum Almanya tarafmdan olumlu ka�Ilanm1�tlr. Bu ko­
nuda Atina, Sofya ve Belgrad'da bulunan Osmanh sefirlerine teb­
ligat gonderilmi�tir.5q0smanh Hi.iki.imeti, Yunanistan'da bulunan
57 Cenin, nr. 1474, 18 Ekim 1912, s. I, Y�asm Harp: Pasaportlar Verildi ! .
58 Hikmet, nr. 76, 1 7 Ekim 1912, s . 2 .
59 ikdam, nr. 5621, 1 5 Ekim 1912, s. 2 .

33 9
Osmanh tebaasmm durumu ve hukukunun muhafaza eclilmesini
Almanya Hiikiirneti'ne bJialam�tlr. Yunan �ehirlerinde bulunan
Osmanh konsoloshaneleri de Almanya konsolosluklanna devredi­
lerek, Yunanistan'da bulunan Osmanh konsoloslanna istanbul'a
gelmeleri emredilmi�tir. Almanya konsolosunun bulunmadigi
yerlerde ise Osmanh tebasmm hukukunu koruma gorevi ingil­
tere konsoloshanelerine b1raktlm1�tJI. 60

Sava�m b�lamas1 ve oncesinde Osmanh ordusuna goniilli.i

olarak kattlan gruplar vard1. Bunlardan bir tanesi Bulgaristan ool­
gesindeki Pomak1ar'd1. Osmanh ordusuna kattlrn� olup, Filibe'ye
altI saat mesafede bulunan bu goni.illi.iler sav� esnasmda katiyen
geri donrneyeceklerine dair yemin etmi�lerdir.61
Omer Seyfettin Balkan Harbi s1rasmda Bah cephesinde as­

kerlik gorevini yerine getirirken gi.inliik tutmu�, Karadag hari­

cindeki, devletlerle sav�m ba�lad1gi gi.in olan 18 Ekim'de defte­
rine �oyle bir not di.i�mi.i�r: "Askerlerin hepsi acemi. Hatta silah
doldurmas1m bilrniyorlar. ihtiyatlann 1;ogu da Pomak. Bir kelime
Ti.irk� bilmiyorlar. Onb�tlann, <;avu�lann i1;inde bir viicut, par­
lak ve a<;Ik bir goz goremiyorum"62

Arnavutlar da goni.illi.i olarak Osmanh ordusuna kattlm1�­

lard1. Hatta istanbul'da bulunan Arnavut kuliibi.i, goni.illi.i asker
kayd1 dahi a1;m�tl. Bunun d1�mda, Osmanh Avrupa'srnm bir1;ok
yerinde oldugu gibi, Kosova bolgesinin Mitrovi1;e kazasma bagh
Zavarat havalisinde toplanan goniilli.i Arnavutlar da S1rp mi.ifre­
zelerine ka�1 mi.icadele etmi�lerdir.63

6o ikdam, nr. 5622, 16 Ekim 1912, s. 1.

61
ikdam, nr. 5526. 20 Ekim 1912, s. 2. Pomak: Aslen Bulgar as1lh olup
sonradan islamiyeti kabul etmi� halka verilen isimdir. Giiniillii Pomak­
lann sa.YJSim gazete 50.000 civannda vermi�ir. Bu bolgedeki niifusa
gore goniillii Pomak sa.YJsmm fazla gosterildigi anla�Iimaktadir.
62 Omer Seyfettin, a.g.e., s. 126.
63 ikdam, nr. 5629, 22 Ekim 1912, s. 1.

340
 Bunun d1�mda, Balkan H arbi miinasebetiyle Amerika ve
Romanya'da bulunan Arnavutlar'dan 250 civanndaki vatanper­
ver harbe kattlrnak i<;in istanbul'a gelmi�lerdi.64 Rusya'dan ise 8
Kas1m tarihinde bir grup Miisliiman istanbul'a gelm�, goniillii
olarak Osmanh ordusuna kattlm1�lardrr.6s

Balkan Devletlerine Katllan GonullUler ve

Yapllan Yard1mlar
Osmanh ordusuna goniillii kahlanlar oldugu gibi, Balkan
miittefiklerine de kahlan goniilliiler ve para yard1m1 yapanlar
olmu�tur. Bulgaristan'da Ermenilergoniillii toplulugu olu�tur­
mu�. Bulgaristan ordusuna para yard1m1 i<;in bir komite mey­
dana getirmi�lerdir. 66 Almanya'nm Frankfurt �ehrinde yaymla­
nan bir gazete, Rusya' da, Bulgaristan ve S1rbistan ordulan i<;in
goniillii asker kaydmm ba�latild1g1m yazm1�tir. Romanya'nm
ba�kenti Biikre�·e 14 Ekim'de tarihinde Bulgaristan'a gitmek
i<;in binleri ge<;en Rus subaylan ve efrad1 gelmi�tir. 67 Daha
sonra da Romanya Biikre� iizerinden Rus goniilliileri Tuna yo­
luyla Rus<;uk ve diger iskelelere askeri miihimmat nakli yap­
m1�t1r. Bu yolla 15.000 den fazla askerin ge<;tigi, bunlarla be­
raber bir miktar top ve ii<; u<;agm da bulundugu yazilm1�t1r.
Romanya'mn Tuna Nehri kenannda bulunan Galas �ehrinden
Biikre�·e verilen malumatta ''Taratiz" ve "Pezezuapa" ismindeki
iki Rus harp gemisinin Tuna'ya girdigi ifade edilmi�tir. Bu iki
harp gemisinin, telgraf ile Rusya iskelelerine malumat verdik­
leri belirtilmi�tir.68 Bunun yanmda Rusya'nm Bulgaristan'a harp
gemileri satt1gma dair Berlin'de haberler <;Ilum�t1r. Belgrad'da

64 jkdam, nr. 5629, 22 Ekim 1912, s. 5.

65 Alemdar, nr. 88, 9 Ekim 1912, s . 2.
66 jkdam, n r . 5615, 9 Ekim 1912, s. 3.
67 ikdam, n r . 5621, 15 Ekim 1912, s. 3.
68 jkdam, nr. 5637, 30 Ekim 1912, s. 2.

34 1
basilan Teri Buna Gazetesi, Karadeniz'deki Rus donanmas1-
nm bir lasmmm Bulgaristan'a sat1ld1gm1 telgrafla bildirmi$tir.
Rusya'mn tarafs1zhgi bozmamak i<;in mezkiir gemilerin dogru­
dan dogruya Bulgaristan'a teslim edilmeyecegi, fakat Bulgar za­
bitlerinden bir<;ogunun Odessa'ya gelip gemileri teslim alacag1
ve miirettebatmm da Rus goniilliilerinden olu�turulacag1 telg­
rafta bildirilmi�tir.69 Rus goniilliileri Bulgaristan'a gelmeye de­
vam etmekteydiler.70 Haberde Filibe'ye gelen Rus goniilliilerinin
sayismm 23.000 civannda oldugu, Filibe hallamn Rus askerle­
rini gormek i<;in istasyona gittikleri kaydedilmi�tir.7' jkdam Ga­
zetesi 23.000 rakamm1 abart1h buldugunu ifade etmi�tir.
Uskiip'ten gelen haberlerde ise, Srrp ordusuna kattlmak
i<;in, Belgrat'a yakl�Ik 20.000 Rus goniilli.isiiniin geldigi ifade
edilmekteydi.72 Bu durumu kamtlayan bir diger ornek ise, yine
Uskiip'ten gelen haberde Osmanh askerlerinin Pri�tine civarmda
ii<; tabur Rus askeriyle harbe girmesiydi.73
Yunanistan'a ise daha <;ok maddi yard1mlar yap1lm1�t1r. Yu­
nanistan adma ingiltere'nin b�kenti Londra'da yard1m kampan­
yas1 diizenlenmi�. toplanan paralar 200.000 franga ula�m1�tir.
Llverpool'da 50.000 frank toplanm1�. hatta Menchester ken­
dinde dahi para toplama <;ah�malari yapilm1�t1r. Yunan prens­
lerinden her biri 1.000 frank yard1m etmi�, bundan ba�ka se­
fir Romanov'un e�inin a<;t1g1 yard1m kampanyasmda, prens
1.000 frank hediye etmi�tir.74 Yunan redif askerlerinin hamm­
lan yard1mda bulunak i<;in krali<;enin onciiliigiinde bir cemi-

69 Alemdar, nr. 143-78, 30 Ekim 1912, s. 2.

70 Te�rih, nr. 80, 1 Kas1m 1912, s. 1.
7' ikdam, nr. 5650, 12 Kas1m 1912, s. 2.
72 ikdam, nr. 5622, 16 Ekim 1912, s. 3; HikTnet, nr. 76. 17 Ekim 1912, s. 2.
73 Alemdar, n r . 68, 20 Ekim 1912, s. 4.
74 Alemdar, nr . 77, 29 Ekim 1912, s. 2.

34 2
yet kurmu�lard1r.7s Girit'ten ise Yunanistan ordusuna yakla�1k
18.000 goniillii kat1lm1�t1r.?6

Avrupa Devletlerinin Sava�a Bak1�1

ikdam Gazetesi sava�m ba�lamas1 iizerine, ba� makalesinde,
Avrupa devletlerinin Balkan Sava�1'na baki� ai;tlanm degerlen­
dirmi�tir. ikdam Gazetesi'nin yaptig1 ahnbda, isvii;re'nin Deba
Gazetesi, acaba Fransiz gazeteleri ��myorlar m1? diye sorm�,
Frans1z gazetelerinin, miittefikleri olan ingiltere'yi "muharebe
ile ugra�1yorlar" diyerek ingiltere'nin ho�una gitmeyecek sozler
n�redildigi ifade edilm�tir. Aym gazete, Deba Gazetesi'nin in­
giltere ve Fransa'ya verdigi cevab1 yermi�tir. Bu makalede; "Bu­
giinki muharebe dart Balkan devletinin karanyla ifa edilmi�tir.
Bunlann amac1 Osmanh Devleti'nin elinden memleketlerini al­
maktir. Osmanh Devleti'nin aleyhinde yi.iriimek ii;in ilk once
Balkanlar'da ayaklanmalar i;Ikarddar. Makedonya ISlahatmm uy­
gulanmamas1 Balkan devletlerinin i�ine gelmektedir. Islahata mey­
dan vermemek ii;in harbe karar verdiler" yorumu yaptlm1�r. ik­
dam Gazetesi'nde,"Fransiz gazetelerinin hfila 1877'den ve Mosyo
Gladstone'dan bahsetmeleri anla�1lamaz bir muammachr. Fransa
Hiikiimeti'nin bize dost olduguna �iiphe yoktur. Acaba Fransiz ga­
zetelerinin halet-i ruhiyesi nedir ki hiikiimetlerinin hilafmda mii­
talaalar yi.iriitiiyorlar" denmi�tir. Frans1z gazetelerinin tutumuna
Deba Gazetesi dayanamam� ve hakikati dile getirmi�tir.
Deba Gazetesi haberine gore; "Fransiz gazeteleri pek uyamk
goriiniiyor. <;iinkii bir muharebe ba� gosterdiginde Fransa da et­
kilenecektir. Fransiz gazeteleri kimin menfaatine <;al1�mak istiyor­
lar? Balkan devletlerinin emeli gerc;ekle�irse bunda Fransa'mn
menfaati Almanlara ka�1 bir kuvvet kazanmak m1dir? Fransa'ya

ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 3.

76 Alemdal', nr. 93, 14 Kas1m 1912, s. 2.

343
islam diinyasmdan gelecek fayda Slav diinyasmdan gelecek fay­
dadan daha biiyiikti.ir. Balkan hiikiimetleri Frans1z faydasmdan
<;ok ilk once kendi faydalanm dii�iiniirler. FransIZ gazetelerinin
hesaplan pek yanh�''77 idi. Bu sozlerle, isvic;:re gazetesi Fransiz
gazetelerinin tutumunu el�tinn�tir. isvic;:re gazetesinin Balkan
iilkelerinin kendi menfaatlerini dii�iinmesini ifade etmesi dik­
kate degerdir.

ikdam Gazetesi 21Ekim tarihli niishasmdaki ba� makale­

sinde, "gafil avlanmayahm" ba�hg1 altmda, yine isvic;:re'den or­
nek vererek biiyiik devletlerin Balkan sava�ma b� ac;:Ilanm de­
gerlendinni�tir. Bu degerlendinnede; "Avrupa efkan umumiyesi
nazannda bizi tamamen dii�iinnek amac1yla Balkan hiikiimet­
leri ile onlann muavinleri tarafmdan aleyhimizde yapilan n�­
riyatm husule getirdigi co�kunluklar arasmda Mosyo Destura­
nal Konsola'mn Karadag Krah Piyer'e yazd1gi mektup da vard1r.
Avrupa'da, Balkan hiikiimetleri nasil bir propaganda yap1yor.
Bizi aleme vah�i bir mahluk olarak gosteriyorlar. Hem gazete­
leriyle hem de lisanlanyla bizi fena bir mahluk olarak goster­
meye devam ediyorlar.

Yunan kadmlannm dahi bize kar�1 Avrupa memleketinde

�1�malanm gonnezden gelmek olmaz. Frans1z gazetelerinin
bizim ic;:in kulland1klan olumsuzluklan Alman gazeteleri tas­
dik etmez. Bu Fransiz gazeteleri kendi hisleriyle mi? Yoksa po­
litikalan geregi mi? Boyle hareket ediyorlar. Fransa'nm poli­
tikas1 Cennenlige kar�1 kendini miidafaa etmektir. Onun ic;:in
Frans1zlar, Ruslar'a ve Slavlar'a kendilerini dost etmekle bera­
ber Avusturya'yi dahi kazanmak isterler"78 denilerek Frans1z ga­
zetelerinin kendi devletlerinin c;:1karlan ic;:in hareket ettiklerine
dikkat c;:ekilmi�tir.

77 ikdam, nr. 5626, 20 Ekim 1912, s. 1, Harp i c;inde.

78 ikdam, nr. 5628, 21 Ekim 1912, s. 1, Gafil avlanmayahm.

344
 I. Dunya Sava�1'nm <;1kma lhtimali

Osmanh Hi.ikiimeti'nin Balkan Harbi'nin c;Ikrnamas1 ic;in bi.i­

yi.ik devletlere dayanmaslillil nedenlerinden birisi de, Balkan Mu­
harebesi oldugu takdirde, bu sav�m bir di.inya sav�ma neden
olacagi d�i.incesi idi. Osmanh bas1mnda Balkan Sa�1 oncesinde
gazetelerin birc;ogu bu husus iizerinde durmu�tur. Te§rih Gaze­
tesi, Birinci Di.inya Sava�1'mn c;1kabilme nedenini Avusturya'ya
baglamaktadir. Avusturya'mn, Osmanh Devleti'nin bir �ehri olan
Yenipazar'1 almak istedigi, Balkan Sava�1 esnasmda, S1rbistan
Yenipazar'1 i�gal ettigi takdirde bu duruma Avusturya'nm seyirci
kalamayacagi ifade edilmi�tir. Avusturya'mn Sirplar'a �1 mi.ica­
delesi, Rusya tarafmdan Slavlar'1 etkisizl�rme olarak degerlen­
dirilecektir. Bu durum Rusya'yi ku�kulandiracaktir. Avusturya'nm
gi.ineye inmesi engellenirse ki, bu yol Yenipazar- Selanik yoludur,
Rusya ile Avusturya arasmda bi.iyi.ik bir mi.icadele b�layacakti.79

Te§rih Gazetesi ''bir umumi harbin olmas1, bizim en �iddetli

temennimizdir. Bu sav� Osmanl1 Devleti'nin menfaatine olabi­
lir" denilerek ooylece Rusya ve Avusturya arasmdaki mi.icadelede
Almanya'nm Avusturya'nm yanmda yer alacagma dikkat c;ekil­
mi�tir. Almanya, Avusturya'nm yanmda sav� girdigi takdirde,
Fransa'nm da, Rusya'nm miittefiki olarak sav�a girmek zorunda
kalacagi ifade edilmi�tir. Bu durumda ingiltere'nih denizleri i�­
gal etme durumu soz konusu oldugundan, gazetelerde "eski ha­
�
rita" nidas1 ortaya c;1kacak, bi.iti.in devletle n kendi smirlarmi teh­
dit altmda gorecekleri di.i�i.incesi ile bir di.inya sava�mm c;Ikacagi
gori.i�i.i savunulmu�tur.80

jkdam Gazetesi de 26 Ekim tarihli ba� makalesinde, "Harb-i

Umumi Tehlikesi Var m1? Yak mu?81 ba�hgim atm1� Balkan

79 Tefirih, nr. 69, 21 Ekim 1912, s. 1.

80
Tefirih, nr. 69, 21 Ekim 1912, s. 1.
81
ikdam, nr. 26 Ekim 1912, s. 1.

345
Muharebesi'nin genel bir sava�a neden olup olamayacagi deger­
lendirilmeye c;ah�1lm1�hr. Tanin Gazetesi de baz1 saytlannda Bal­
kan Harbi'nin bir genel harbe neden olabilecegi yolunda haberler
yaymlam1�tir. Gazetelerin Balkan Sav�1 oncesinde dile getirdik­
leri genel harp dii�iincesi, Balkan Sava�lan'ndan yakl�ik bir ytl
sonra 1914'te b�lam1�, gazetelerin baztlannm dile getirdigi gibi
bu sava� Osmanh Devleti'nin lehinde degil, tamamen aleyhine
olmu�, Osmanh Devleti, I. Diinya Sav�1'nda yedi cephede sav�
vermek zorunda kalm1�hr. Ancak, Balkan Sav�1 Osmanh ordu­
sunun kendine gehnesine vesile olmu�, siyaset ve siirtii �meler bir
tarafa b1ralalarak ordu Alman komutanlann da yard1m1yla tek­
rar diizenlenmeye <;al1�ilm�tlr. Osmanh Devleti Balkan Sav�1'na
girmeyerek, dogrudan dogruya Diinya Sava�1'na girseydi Tiirkiye
yiizolc;iimii bu kadar da olmayabilirdi. <;iinkii Balkan Sava�1 Os­
manl1 ordusu ic;indeki c;eki�meyi iyice ortaya c;1karm1�, Balkan
Sava�lan'ndan sonra Osmanh ordusu kendisine c;eki diizen ver­
meye <;a11�m1�hr.

Balkan Sava�• Esnasmda U�aklann Kullamlmas1

Balkan Sav�1 oncesinde Osmanh Devleti, Bulgaristan, Sirbis­
tan ve Yunanistan uc;aklara sahip idiler. Bu devletler, sava� oncesi
pilotlanm egitirn ic;in Avrupa devletlerine - ozellikle Fransa'ya -
gonderm�lerdi. Bulgaristan uc;aklanru, kendi pilotlan yamnda Rus
pilotlan da kullanm1�tir. Rus pilotlardan b� tanesi, sava� ba�la­
d1ktan sonra Bulgaristan ordusuna kahlm1�lardi. 82 Aynca Rusya,
Bulgaristan'a yard1m maksatl1 iic; uc;ak gondermi�ti.83

Balkan Sava�1 esnasmda Edirne'de, iki Bulgar uc;ag1 300

metre yiikseklikte uc;arak inceden inceye bir ara�tirma yaparlar­
ken, Edirne topc;usu tarafmdan ac;1lan ate� sonucu uc;aklardan bir

82
Alemdar. nr. 74, 26 Ekim 1912, s. 2.
8� ikdam. nr. 5637, 30 Ekim 1912. s. 2.
tanesi di.i§i.iriilmi.i§tiir.&i Kaz1m Karabekir Eclirne Hatiralan kita­
bmda, 31 Ekim tarihinde bir u�k di.i§i.iri.ildi.igi.ini.i §oyle anlahr.
" Ogle vakti bir di.i§man tayyaresi Eclirne i.izerinde dola§b. Buna
kaleden epeyce at� edildi. Bir §arapnel pek yakmda patlad1. Mi.i­
lahazat; isabet olmu§ tayyarenin bir kanach kmlm1§, tayyareci
de telef olmu§. Mi.itarekeden haber alchk. Sonra da tahkik ettik.
U�ar beyannameler atblar."85 Anlan beyannaemenin muhte­
viyab §oyleydi:
"Davet islam'a
Biz Bulgarlar nefret ve kine §ayan ve tedbirsiz Osmanh
Hi.iki.imeti'yle muharebe ediyoruz. Biz Mi.isli.iman ahaliye kar§1
degiliz.
Malumunuz olsun ki bizim arzumuz kan dokmek degilclir. Biz,
sizi zalim ve gaddar ve merhametsiz Osmanh hi.iki.imet adamla­
nndan kurtarmak istiyoruz. Biz Balkan Ceziresi'nde tertip ve te­
minat istiyoruz. Sizin de gordi.igi.ini.iz gibi hi.iki.imet adamlanmz
sizin memleketinizi ne hale getirdiler.
Sizin kom§ulanmz olan dart devlet dart taraftan memleke­
tinizi i§gal ettiler. Klrkkilise c;oktan Bulgar askerlerinin elindedir.
Babaeski, Li.ileburgaz, Dimetoka, Oskiip , Pri§tine, Nevrakop, Ku­
manova, Alason(ya) ve daha c;ok §ehirler Sultan'dan almd1.
Edirne her taraftan muhasara edildi. istanbul tarafmdan
da kesildi. Edirne'ye hic;bir taraftan yard1m gelmeyecegini her­
kes anlasm.
Boyle iken kan doki.ilmek li.izumu var m1, bu kan neye yara­
yacak hakaret ic;in mi yoksa sizin haydut, zalim hi.ikii met adam­
lanmz ic;in mi?

84 ikdam, nr. 5638, 31 Ekim 1912, s . I. Bu haber Alemdar Gazetesi'nde 31

Ekim tarihinde yer alnu�t1r.
85 Kaz1m Karabekir, Edirne Hanralar1 (Yay1na Haz: Ziver Oktem), Yap1
Kredi Yay., istanbul 2009, s. 89.

347
 Edirne'ye �1 bin (i.ooo) top bulwmyor. Eger ki Edirne tes­
lirn olmaz.sa biitiin biitiin harap ve dar-1 pe�an olacaktir. Ahaliye
yazik degil mi?" 18 T�rinievvel 1328 (31 Ekim 1912)
Uc;aktan attlan bu bildiri terciime edildikten sonra Edirne'deki
ordu i11in Kazun Karabekir P�a, derhal �u ftlcrayi n�rettiklerini
soylem�tir.
"Seyyar ordurnuzun biiyiik muvaffakiyetler istihsal ettiginden,
d�marun fena bir vaziyette oldugu anl�1hyor. in�allah yakmda
seyyar ordurnuzla bir hiz.ada olarak d�mana kati bir taarruzla bu
beyannfunenin fiilen de cevabm1 veririz"86 denilmi�tir.
Bulgar uc;aklan Edirne iizerinde u11u�lar yaparken, Kas1m
aymm ilk haftasmda, Osmanh ordusnna ait bir balonla Edirne
ve Klrkkilise (Klrklareli) civannda k�ifte bulunulmu�tur.87 27
Mart 1913 tarihinde iki Osmanh u�gi <;atalca'ya giderek 1200
metre yiikseklikten Bulgar mevkilerini tefti� etmi�tir. Osmanh
Devleti'nin uc;aklan oldugu halde bunlan miittefikleri kadar iyi
kullanamad1klan anla�1lmaktad1r.
Bulgar ordusu her ge11en giin u<;ak sayism1 artlrm1�t1r. Ma­
tin Gazetesi, Sofya muhabiri, Edirne'ye 14 u�gm gonderildigini
bildirm�tir.88 Diger taraftan Le Temps Gazetesi, Petersburg mu­
habiri 10 Rus u�ginm Bulgaristan'a hareket ettikleri haberini
g��tir.119 Tanin Gazetesi bu haberi destekleyen bir haber ya­
yinlam1�, Edirne'de bir Rus zabitinin uc;akla dol�hg1 haberini
yazm�tir.90 Bulgar uc;aklan Edirne'den sonra 9 Mart tarihinde
Gelibolu'da goriinmeye ba�lam1�lar, Gelibolu'ya birka11 bomba
atm1�lar, bombalar bir bah11eye dii�mii� ancak hii;bir hasar

86 Karabekir, a.g.e., s. 89-90.

87 Alemdar, nr. 151-86, 7 Kas1m 1912, s. 1.
88 Alemdar, nr. 156-91, 12 Kasun 1912, s. 2.
89 Aym yer, s. 2.
90 Tanin, nr. 1520, 23 $ubat 1913, s. 1.
meydana gelmemil?tir.91 Bulgarlar, daha sonra Gelibolu'yu tek­
rar bomba atmI!?lar, bu bombalar Gelibolu'nun bir kenar hane­
sine isabet etmil?tir.92
italya'run Milano �hrinde <;Ikan Egil Gazetesi, Yunan uc;akla­
nmn Osmanh ordulanrun yerini tespit ettiklerinden dolayi yararh
il?ler yapt::Igim, "Kambara" admdaki pilotun birka<; defa Osmanh
ordusunun yerini haber verdigini ve Yunan m;aklannm sayis1-
nm dorde <;1kt::Ig1m yazmll?t::lr.93 Hac1 Da'd l?irketine ait "Nivarok"
gemisinde bulunan yolcular, Kas1m aymm ilk haftas1 i<;erisinde,
yunan u<;aklarmm Selanik Lirnam iizerinde ve Alatini Ko!?kii ci­
vannda kel?ifte bulunduklanru soylemil?lerdir.94
7 �ubat 1913 tarihinde, Atina ajansmdan alman habere gore,
bir Yunan u<;agmm Llmni Adas1'ndan kalkarak ve 1200 metre
yiikseklikte u<;arak, <;anakkale'nin Avrupa sahiline geldigi, u<;a­
gm Osmanh gemileri tarafmdan topa tutuldugu ancak u<;agin top
atI!?mdan etkilenrneyerek 140 dakikahk bir gezintiden sonra tek­
rar Limni Adasma dondiigu bildirilmil?tir.9s
Jontii. rk Gazetesi'nden alman haberde, 9 �ubat tarihinde
saat on birde imroz Adas1'ndan havalanan u<;agm Narabumu'na
demirlemil? olan Osmanh donanmas1 iizerine ii<; bomba att::Igi,
bu bombalardan ikisinin denize birisinin ise Asya sahiline diil?­
ti.igii bildirilmil?tir. U<;agm donanmaya hi<;bir zarar vermedigi ve
bir siire Maydos civannda m;tuktan sonra tekrar imroz Adas1'na
dondiigii ifade edilmil?tir.96

91 Tanin, nr. 1534, 9 Mart 1912, s. 1.

92 Alemdar, nr. 2 10, 28 Mart 1913, s. 2.
93 Alemdar, nr. 138-75, 27 Ekim 1912, s. 2.
94 Alemdar, nr. 153-88, 9 Kas1m 1912, s . 2.
95 Tanin, nr. 1506, 9 $ubat 1913, s. 2.
96 Alemdar, n r . 172, 10 $ubat 1913·

349
 Osmanh Devleti'nin uc;aklara sahip olrnasma ragmen bu
uc;aklann balomlan devamh yaptlamam1� az bir si.ire kullammdan
sonra yeteri kadar uc;aklardan yararlantlamam�br. Bir diger ne­
den ise, pilotlann genellikle Avrupa vatanda�1 olmasmdan dolayi,
istedikleri zaman uc;malan, istemedikleri zaman da uc;mamala­
nydi. Osmanh Devleti'nin Edirne'de balon hangan bulunmasma
ve bu hangarda balon kurulmasma ragmen, Balkan Sava�1 esna­
smda yeteri kadar balondan yararlamlamam1�hr.

Hava gi.ici.inden Balkan miittefikleri daha iyi yararlanm1�lar­

dir. Ozellikle Bulgaristan, Rus hava kuvvetlerinin ve pilotlanmn da
destegini alarak Osmanh topraklan i.izerinde ke�if seferleri yap­
m1� ve uc;aklardan bildiriler atm�br. Klrklareli ve civardaki halkm
daha sava� ba�lamadan yola koyularak istanbul'a gelmeye ba�la­
malannda Bulgar uc;aklanndan attlan bildirilerin etkisi olsa gerek­
tir. Bulgarlar 1913 ytl1 �ubat ayindan itibaren uc;aklardan bomba­
lar da atmaya ba�lam1�lardir.

Balkan Mi.ittefikleri ic;erisinde Bulgarlar kadar Yunanltlar'da

uc;aklardan verim alm1�lardir. Yine Selanik i.izerinde k�if uc;u�la­
nnm yaptlmas1, bu �ehre de bildiriler attigi ihtimalini kuvvetlen­
dirmektedir. Ozellikle Limni ve imroz Adalan i.izerinden kalkan
uc;aklar <;anakkale BogaZJ. ve Gelibolu civarlannda k�if seferle­
rinde bulunmu�lar, hatta Osmanh donanmas1 i.izerine bomba at­
m1�lardir. Yunan uc;aklannm bu kadar iyi bir �ekilde kullanabil­
mesinde Frans1z pilotlanmn etkisi bi.iyi.ikti.ir. S1rbistan uc;aklanm
sava� ba�lamadan once genellikle Uski.ip civannda k�if amac;h
kullanm1�tlr. Karadag Hi.iki.imeti'nin ise hava gi.ici.i yoktu.

Osmanh Ordusunun �atalca'ya �ekilmesi,

ittihad ve Terakki'nin Bu Konudaki Gorii�ii
ittihad ve Terakki'nin yayin orgam olarak kabul edilen Re­
nin Gazetesi, Osmanh ordusunun <;atalca'ya c;ekilmesi i.izerine

35 0
ba9 makale olarak "Hfil ve Mevki" admda bir yaz1 yaymlam19tir.
Bu yaz1 ittihad ve Terakki'nin sava9a bak.i9 ac;1s1m g6stermesi ac;1-
smdan onemlidir:
"Buglinkii durumu siyasi ve askeri ac;1dan degerlendirmek
gerekiyor. Sava9m devam ettigi bir donemde i9in siyasi yoniinii
sava9 zamanmda glindeme getirmemek gerekirse de bu i9in si­
yasi ve askeri yoniinii ele almak mecburi oldu. $ark ordusunun
bu glinkii durumu hakkmda hiiki.imet bilgi vermemektedir. A5keri
olaylar haric; diger konularda tarti9acag1m1z bir gerc;ektir.
$ark ordusunun <;atalca'ya c;ekildigi resmen bildiril�tir. An­
cak, ordumuz c;atalca'ya gelmeden once de dii§mana ka�l koya­
bilirdi. Dii§man c;orlu'ya girmemi9, Saraykoy civan da dii§mana
birak.ilmi§hr. Resmi tebliglerde hakikat tahfif edilmektedir (ha­
fif gosterilmektedir). Bilakis son bildiri li.izumundan fazla biiyii­
tiilmii9 denilebiliyor. Hatta diin alman haberlerde Saraykoy ci­
vannda c;arp1§malar olmakta muvaffakiyet limit olunmakta idi.
<;atalca'ya c;ekilme karan almamiza ragmen Bulgarlar'm takip et­
meye heniiz cesaret edememi9 olmalan, Bulgarlar'm pek o kadar
korkulacak dii§man olmad1gmm ispat1d1r.
$ark ordusunun <;atalca'ya c;ekilmesiyle hezimete ugrad1gi­
m1Zl kabul ediyoruz. A5kerimiz sava§irken birc;ok §ehit ve yarah
verdi. Aym zayiata Bulgar ordusu da ugram1�tir. Fakat bir taraf­
tan kuwetlerimiz ku9at1hp mahvedilmedi. Demek ki kuwetimi­
zin esasma dokunulmam19t1r. Ordumuz <;atalca iizerine diizenli
olarak c;ekilmi�tir. Biiyiikc;ekmece, c;atalca ve Terkos hattJ yak­
la§1k 40 kilometreli.k bir cepheyi ihtiva etmektedir. Bu cephe­
nin her iki tarafi. sahildir. Sahilden sava9 gemileriyle destekle­
necek bu hatta Bulgarlar'm hiicum edebilecegi alan ic;erde kalan
20 kilometrelik cephedir. Bulgarlar'm biitiin gliciiyle buraya hii­
cum edemeyecekleri a9ilci.rdir. c;ii nkii Edirne Kalesi savunma ya­
parken Bulgarlar biitiin glic;lerini kullanamazlar. Arkalannda bir
glic; birakmayan Bulgarlar'1 Karadeniz'den Mannara Denizi'nden

35 1
gemilerle asker bU"akarak tehdit edebiliriz. Biitiin bu ihtimalleri
d�iinen Bulgarlar'm <;atalca onlerinde biitiin kuvvetleriyle sa­
v�ma)'l gaze alamayacagi bilinmelidir.
Ecnebi askerleri istanbul civannda goriiniince hemen tela�a
d�erek b� nza gostermekte ne kadar hata ve zarar ettigimizi
tarih bir iki ornek ile ispat etm�tir. Anl�ma yapmakla maglubi­
yetimizi kabul etm� ve Bulgarlar bir zafer kazarunadan, silah1 b1-
rakmanm gelecek ve vatan iizerinde deh�etli bir tesiri olacakt:ir.
Bulgarlar'a maglup olursak. Avrupa'ya veda etmeliyiz. Diger taraf­
larda elimizde kalan yerleri de ne derece koruyabiliriz? Onun ic;in
muharebenin sonuna kadar gitmeli son kur�unu atmcaya kadar
ve son askerimizi sav� meydanmda bITakmachkc;a, Bulgarlar'm
sarstlm�, zaafa dii�m� ordusunu <;atalca �ismda zafer kazan­
machkc;a vazifede bir kusur yapm� oluruz.
Omit edelim ki Osmanhlar bu hata)'l yapmasmlar. <;atalca'da
kahramanca miicadele etmezlerse kendi namuslan olmayacaktll".
Bu tehlike �ismda miicadele edilmezse o zaman askerin mev­
cudiyetinden �iiphe etmek laz1m gelir.
Meselenin siyasi yoniine gelince Hariciye Nazm Noradunkyan
Efendi'nin, Fransa sefirini ziyaret ederek sav� miidahale edilmesi
gerektigini ifade ettigi soyleniyor. Hangi �artlarda ban�a raz1 ola­
caguruz ac;ikl� oldugundan bu istek bir neticeye varmam�,
bizden ba� �artlanmn ac;tl<lanmas1 istenmi�tir. istenenler dog­
rudur. Hic;bir �art ko�ulmadan dogrudan dogruya Avrupa konfe­
ransma gitmek ve orada teferruat ve tafsilat1 dii�iinmeden biitiin
�k meselesinin halledilmesi, memleket ic;in selamet beklenmesi
basiretsizlik olur. <;atalca oniinde Bulgarlar'a kar�1 koymak laz1m­
dir. Ka)'ltslZ �arts1z Avrupa miidahalesine teslimi nefsetmeyi akil
edemez. <;iinkii �imdi Avrupa konferansmda ne olacak ise sonra
da olacak yine olur."97 Bu yaz1da, hi.ikiimetin iizerine dii�en go­
revi geregi gibi yerine getirmedigi vurgulanm�tlr.

97 Renin, nr. 1493, 6 Kas1m 1912, s. 1.

35 2
 Bulgar ordusunun c;atalca'ya kadar gelmesi, hiikiimetin hic;­
bir �art one siirmeden Avrupa devletlerinden sava�m durdurul­
mas1 yoniinde talepte bulunmas1 iizerine ittihad ve Terakki Ce­
miyeti iilkenin ic;inde bulundugu karamsarhgi dikkate alarak bir
bildiri yaymlam1�t1r. Bildiride;

"Memleketin �u buhranh dakikalannda Osmanhlar birlik

ve beraberlik ic;inde vatamn kurtanlmas1 ic;in c;a.11�mal1drrlar. Bu
birligin ihlal edilmemesi, asayi�i temin edecek mii�ki.ilat ve yeni
kavgalara meydan vermeyecek biitiin sebeplere ragmen vazifele­
rini yerine getirmek gerektiginden bilhassa anas1ra mensup va­
tanda�lanm1zm dahi giivenliklerini koruyarak c;a11�mak mem­
leketin faydasma olacaktlr. Bu mukaddes gaye ic;in ittihad ve
Terakki'ye mensup her ferdin bulundugu mevkide gorevini ye­
rine getirmesi, hiikiimet tarafmdan yap1lan istekleri yerine getir­
mesi, ecnebi misafirlere iyi davramlmas1 eski Osmanl1hgm icab1
oldugundan onemle rica olunur."98

Ti.irk ve Yunan Donanmalar1

Balkan Sav�1'nm ba�lamas1yla birlikte Osmanh donanmas1,
Bulgaristan'm Varna limamm bombalamaya b�lami�hr.99 Senin
Gazetesi, Varna bombardimam s1rasmda ve sm1r c;atl�malan es­
nasmda sahte bir geri c;ekilme hareketiyle Bulgarlar'dan iki top
zapt edildigini duyurmu�tur.")() ikdam Gazetesi, Varna bombar­
d1mamm101 b� makalesinde degerlendirm�. Senin Gazetesi ise
Varna Llmamna uzanan bOlgede Osmanh filosuyla iki Bulgar tor­
pidosunun �tl�an vaziyeti gosterir bir kroki yayinlanu�.102

98 Aym yer, s. 1.
99 Hikmet, nr. 78, 19 Ekim 1912, s. 2.
100 Senin , nr. 1478, 22 Ekim 1912, s . 1 .
101 ikdam , nr. 5630, 2 3 Ekim 1912, s . 1. Vama Bombard1mam.
102 Senin, nr. 1480-51, 23 Ekim 1912, s. l; Harita ic;in bkz. Ek 7.

353
Varna bombarchrnam esnasmda Osmanh donanmas1, gi.i<;siiz Bul­
gar donanmasma kar�1 fazla bir varhk gosterememi�tir.
Ege Denizi'nde 25 Ekim tarihinde Yunan gemileri gosteri yap­
maya ba�lam1�tir. Hatta bu gemilerin toplarm1 adalara yonelte­
rek sahile kadar yakla�hklan bildirilmi�tir. 1 0J
Balkan Sav�1'run hemen oncesinde Times Gazetesi Osmanh
ve Yunan donanrnalanrun sav� roli.ini.in ne olacagma dair bir
makale yaymlanu�tir. Makalede;
"Her iki devlet de deniz gi.i<;lerini ihmal etrnez. Hem Yunanis­
tan hem de Tii rkiye ingiltere'den alchklan sa� gemileri sayesinde
gi.i<;J.endiler. Ancak bu donanrnalar miikemmel degildir. Bu iki dev­
let sav�a girecek olursa, Osmanh donanmas1 Karadeniz'de Yuna­
nistan donanmas1 ise Adriyatik denizinde hfil<lm bir rol oynaya­
caktrr. �anh ohnalarmm �am vardir. Rusya'run ve Avusturya'nm
miidahale etmemesidir.
Mannara Denizi'nde bulunan Osmanh donanmas1run bir kis­
mmm Karadeniz'e gittigi bildiriliyor. Bunun nedeni, Anadolu sa­
hilindeki nakliyatl saglamak ve Bulgaristan sahillerine hiicum et­
mek i<;indir. Varna ve Burgaz limanlan toplarla korunrnaktadir.
Bundan b�ka bu liman agi.zlarma son donemde torpiller yerl�ti­
rilm�tir. Varna limarunda 1901de Fransa'da i�a olunan alti tor­
pidodan ve bir gambottan miit�ekkil ufak bir filo bulunrnaktadir.
Varna ve Burgaz �ehirleri etrafmdaki istihkfunlar son zamanlarda
gi.i<;lendirildigi tahmin edilmektedir. Bundan dolayi Osman11 do­
nanmasmm agrr toplanna uzun sure kar�1 koyacaklardir.
�ayet Osman11 donanmas1 yanmda askerle dolu nakliye gemi­
leri getirirse, Bulgaristan, Varna ve Burgaz sahillerinin savunma­
sm1 yapmak maksad1yla, Osmanh hududu iizerinde yerl�tirdigi
askerlerinin bir kismuu buraya getirip savunma yapmaya mecbur
kalacaktrr. Osmanh Devleti, Bulgaristan sahillerine 30.000-40.000
103
ikdam, nr. 5633, 26 Ekim 1912, s. 1.

354
�ilik bir kuvvet <;tkannaya karar verirse, bu sayi kadar Osmanh
smmnda bulunan Bulgaristan askerleri geri <;ekilmek zorunda bu­
lunacak ve sahili korumak zorunda kalacakbr. Osmanhlar'm Bul­
garistan sahillerine c;1kmas1 ihtimaline �1 Bulgaristan ordusu­
nun �ark tarafi hakiki bir tehlikeyle kar�1 kar�1ya kalacakbr.

Karadaghlann hedefi i�kodra'dir. Yunanldar, Karadaghlara,

donanmalan sayesinde yardirnc1 olabileceklerdir. Eger italya do­
nanmas1 Amavutluk sahilinde goriinmemi�e, bunu baz1 siyasi
olaylardan dolayi yapb.gma �iiphe yoktur. italya, Balkanlar'da sa­
v� oldugunu bahane ederek Avusturya ile gi�tigi miicadeleden
dolayi Amavutluk sahiline girecek olursa Yunanistan'm bundan
zarar gorecegi ve bu denizde etkili olmayacag1 a�ikard1r.

Yunan donanmas1, Esad (Esad Toptani) c;etelerine silah ve

miihimmat ye�tirmek gibi bazi icraatta bulunabilecektir. Tiirkiye
sahilinde en hassas, en can al1c1 kis1mlardan birisi Makedonya sa­
hilidir. Eger italya donanmas1 bu sahile ka�1 bazi hareketlerde
bulunursa, mesele onemli bir hale gelecektir. Makedonya sahilinin
onemi, bu denizden az bir mesafede Dersaadet (istanbul)- Sela­
nik hatb.nm104 gec;mekte olmasmdan gelir. Cesur ve faal bir bah­
riye subay komutasmda birka<; efrat oldugu zaman hat iizerindeki
kopriileri havaya uc;urabilir ve tahribatta bulunabilir, demiryolu
hatb. iizerinde seferlerin engellenmesine neden olabilir.

Osmanl1 donanmas1 italya ile anla�abilirse ve Osmanh do­

nanmas1 adalar denizine c;ikabilirse, Dersaadet (istanbul) - Selanik
Hattm1 Yunanltlar'dan koruyabilir. Bu muharebeden sonra hangi
tarafm hakim kalacag1m �imdiden kestirmek miimkiin degildir."105

'04 Bu hat i«i;in bkz. Arzu Nurdogan, Dersaadet-Selanik iltisak Demiryolu,

Basilmam1!? Yiiksek Lisans Tezi, Mannara Universitesi, Tiirkiyat Ar�­
t1nnalan Enstitiisii, Tarih Anabilim Dah, i stanbul 1999·
'0 ·� Tanzimat, nr. 382, 16 Ekim 1912, s. 2.

355
 Diger taraftan bir Alman Amirali de Osmanh ve Yunan do­
nanmalanm, istag Ko�unise Zeitung Gazetesi'nde yazd1gi maka­
lesinde degerlendirmi�tir. Makalede;

"Osmanh Devleti nakliyesini d�mana ka�1 gerektigi zaman

denizyoluyla kullanmak zorundadir. Silah ve i�esini uzak yerlere
gotiirmek i<;in Osmanh Devleti ve Balkan hiikiimetleri deniz yol­
lanndan vazge<;emezler. Deniz filosunun biiyiik ya da kii<;iik ol­
masmm fazla bir onemi yoktur. Kuvvetin onceligi <;abuk hazir­
lanmak ve galip gelebilecek derecede olmakt1r.

Osmanh Hiikiimeti, Turgut Reis, Barbaros Hayrettin gemile­

rini Almanya'dan satm almakla faydah bir i� yapm1�tir. Bu gemi­
lerden her biri 10.600 ton hacmindedir. Muhafaza11 (zirhh) Meci­
diye ve Hamidiye kruvaz0rleri Almanya'mn sahip oldugu Berlin ve
Niidemen admdaki kii<;iik kruvazorlerine kar�1hk gelmektedir.

Yunanhlar buna ka�1hk 10.120 tonluk Averof zirhh kruvazo­

riine sahip bulunmaktadir. Averofun degeri Almanlann Yuriik ge­
misine �degerdir. Yunanltlar'm bundan b�ka Hidara, ispesye ve
Pisara nammda her biri 4890 tonluk eski sistem ii<; z1rhhs1 vardir.
Osmanl1 donanmasmm silahlan top cinsinden olup zayifur.

Yunan kruvazorlerinin suretleri Osmanh Devleti gemilerinin

suretlerinden fazlad1r. Yunan gemilerinin hm 23 mil, Osmanh
Devleti gemilerinin hm 17 mil civanndad1r. Osmanh Hiikiimeti
12 biiyiik 8 adet kii<;iik torpidoya sahiptir. Yunanltlar ise 8 biiyiik
ile 6 kii<;iik gemiden ibarettir.

Bulgaristan'm kayda deger bir gemisi olmamakla beraber, var

olan birka<; gemisi de kayda deger degildir. Her iki tarafm efratla­
nnm �it oldugu dii�iiniiliirse bile, aradaki e�itsizlik <;ok fazla ol­
dugu i<;in Yunan donanmasmm herhalde Osmanh toplannm sal­
dmlan altmda kalacagi tahmin olunabilir."106

'06
Tanin, nr. 1495, 8 Kas1m 1912, s. 2.

35 6
 Burada Osmanh ve Yunan donanmalanmn tamanu kar�tl�­
tmld1gi i<;in, Osmanh donanmas1mn top sayis1 bakimmdan gii<;lii
oldugu ortaya <;ikmaktadir. Bu kaf!?tla�tJ.rmadan Osmanh Donan­
masmm daha gii<;lii, daha iyi toplara sahip oldugu anla�tlmama­
hdir. Osmanh'mn var olan silahlan genelli.kle top cinsinden olup
zayif vas1fta idiler. Ancak Yunan gemisi Averof seri at�li silah­
lara sahip olmas1 ve Osmanh donanmasma gore siirat bakimm­
dan daha h1zh olmasmdan dolayi Osman11 donanmasma kaf!?1 tek
b�ma miicadele etmi� denilebilir.

Yunan kruvazorleri, Averof orneginde oldugu gibi, siiratleri

sayesinde dahi Osmanl1 deniz kuvvetlerinden korunabilmi�ler­
dir. Sav� i<;in in�a edilmi� olan biiyiik harp gemileri sav�ta bii­
yiik onem t�1m1�1:J.r.107 Averof gemisi de bu gorevi Osmanh do­
nanmasma kaf!?1 yapm1�1:J.r.

Tanzimat Gazetesi'nde yer alan "Arti.k, sava� <;atalca'da du­

raklama noktasma geldi. Artik donanmam1zm dii�manlan yava�­
latmak i<;in hem Karadeniz'e hem de Ege Denizi'ne <;1kmamas1
i<;in bir neden kalmadi. Donanmamiz Mannara Denizi'nde <;a­
talca onlerinde iyi i�ler yapti. �imdi ise Ege Denizi'ne <;ikmal1 ve
Yunanltlar'la mi.icadele etmelidir"108 ifadelerinden sonra, Yunan
ve Osmanh donanmalan hakkmda bilgiler verilm�tir:

Osmanh Donanmas1 Yunan Donanmas1

Tonu 59.320 33.627
Seri ate�li top adedi 330 206
Torpido kovam 72 28
Harp gemisi adedi 38 20

"Osmanh Devleti 4 zirhh, iki kruvazor ve 9 torpido muhribi

ile bilinen torpidolardan olu�maktadir. Yunan donanmasmda ise

'07 A)TII yer, s. 2.

108 Ta11zi111at, nr. 387, 6 Arahk 191:!, s. 1.

357
yalmz "Averof' ismindeki ztrhh kruvazorii miistesna olmak iizere
3 tane 4-5 bin ton biiyiikliigunde 25 senelik eski zirhh, 8 torpido
muhribi, bir denizaltJ. gemisi ve bir miktar torpido varch. Donan­
malar genellikle sahip olduklan toplara gore degerlendirilmekte­
dir. Osmanh Devleti'ne ait Barbaros ve Turgut Reis zirhhlanmn
her birinde 6 adet 28 santimetrelik seri at�li biiyiik top varch. Me­
sudiye ruhhslillTI miikemmel toplan bu hesaba dfilill degildir. Yu­
nan donanmasmda ise hi<;bir laymeti olmayan eski ztrhhlannda
biiyiik toplan yak edebilecek bir top yoktu. Yalmz Averof zirhhs1
Osmanh zirhhlan kadar biiyiik toplara sahipti. Digerleri kii�k
zirhhlardan olW?makta olup 12 adet toplara sahipti. Averoftan
bai;;ka seri at�li gemi yoktu."109

Tanzimat Gazetesi, Osmanh donanmaslillTI, Yunan donanma­

smdan daha iyi oldugunu vurgulam1�br. Osmanh donanmasuun
ba�anh olamamasmm nedenlerinden biri de, donanmasmm bir
ytldtr bakim ve onanrndan uzak, c;ah�tr bir vaziyette siirekli yip­
ranmasmm yamnda, Yunanltlar c;ok iyi bir zamanlamayla yeni sa­
vru;; gemileri alarak gozle goriiliir bir iistiinliik saglamas1ych. Averof
ztrhhs1, bir Yunanh armator tarafindan satJ.n almarak Yunan do­
nanmasma hediye edilmi�, Yunanltlar bunun yanmda yeni ald1k­
lan muhripler sayesinde dengeyi saglamaya bai;;lam1�lard1.1100te
yandan sava�larda ba�anyi artJ.ran unsurlann ba�mda, iyi yeti�­
m� bir kadro gelmekteydi. Bu bakimdan Yunanlilar deniz per­
sonellerini her gec;en giin arttJ. rm�lar, donanmasmda Fransiz ve
ingiliz uzmanlara da yer vermi�ler, b6ylece en son sava� teknik­
lerini, bilgilerini ve becerilerini kazanm�lard1. Yunan denizcileri­
nin, Osmanh denizcilerine gore ba�anh olmalarmm sebebi taarruz
anla�lanyd1. ingilizler Osmanh denizcilerine taarruz yoniinde
egitim vermeyip, daha c;ok �ekle dayal1, oyalayic1 talim ve terbiye
ile vakit gec;irtmi�lerdir. Yunanlilar'm sava�a ve ozellikle taarruza

109 Aym yer, s. 1.

110
Tuncer, a.g.e., s. i32.

35 8
yonelik egitim gormeleri, ilerde yaptlacak harekatlarda Yunan ta­
rafma gozle goriiniir bir iistiinliik kazand1rm1�tlr.111

Tanzimat Gazetesi, Times Gazetesi'nden abntl yaptJ.F;l ve yu­

kanda yapm1� oldugu degerlendirmelerin sa� sonunda ne ka­
dar dogru oldugu goriilmii�tii. Osmanh filo komutanl1gi tarafm­
dan alman telgrafta: "Varna sahil bataryasmm bombard1man1
esnasmda tic; Bulgar topc;usu limandan c;Ikmak istemi� ise de Os­
manl1 donanmasmm mii�terek at�leri altinda zayiat vererek Bul­
gar gemileri limana geri donmek zorunda �larch."112 Osmanl1
Devleti, Karadeniz'de Bulgarlar'a k�1 saldmya gec;mi� ancak,
Bulgaristan'm kayda deger bir donanmas1 olmamasma ragmen
bu saldmlardan Osmanl1 Devleti tarafmdan yeteri kadar verim
almamam1�hr. Gemilelerle sahil kesimine asker indirilememi�
ve Bulgaristan'm Osmanl1 snurlannda bulunan Bulgar ordusu­
nun sayis1 azalttlamami�, sonuc;ta Osmanl1 Devleti Karadeniz'de
Bulgarlar'a ka�1 yaptJ.F;l saldmdan bir sonuc; alamam�tlr. <;iinki.i
Bulgarlar <;atalca'ya kadar gelm�lerdi. Osmanl1 basmma baktld1-
F;lnda deniz bombarchmanlan esnasmda Osmanli Donanmasmm,
denizlerde biiyiik ba�anlar kazand1g1 kanaati olu�maktad1r. Oysa
gozle goriiliir bir ba�an elde edilememi�tir. Gazetelerde Turk do­
nanmas1 ile Bulgar donanmas1 arasmda meydana gelen deniz sa­
va�lanna <lair fotograflar da (Karikatiir, c;izimler) yayinlanm�tJ.r.

Times Gazetesi'nin Ege Denizindeki sava�larla ile ilgili yo­

rumu dikkat c;ekicidir. Tiirk donanmas1 Ege Denizi'ne c;1kama­
m1�, Selanik-Dersaadet Demiryolu hattm1 koruyamam1�, hatta
Yunanltlar'la Ege Denizi'nde imroz (GOkc;eada) deniz sava�1 (16
Arahk 1912) ve Llmni Adas1 c;evresinde Mondros Deniz Sava�lan
(18 Ocak 1913) yaptlm1�tJ.r.113 Bu sava�larda Osmanl1 donanmas1

m Aym yer, s . 13i.

1 12 ikdam, nr. 22 Ekim 1912, s. L
"3 Tuncer, a.g.e., s. 236-274.

359
ba�anh at1�lar yapm1�, hatta Yunanhlar'm en yeni ve en iyi sava�
gemisi Averof kruvazoriinde tahribatlar meydana getirmi�ti. An­
cak neticede Osmanh Devleti bu sava�lan kaybetmi�tir. Yunan­
hlar tarafmdan ahnan Mondros Limammn da bulundugu Limni
ve GOkc;eada daha sonra Osmanh Devleti'ne kar�1 bir iis olarak
kullamlm1�tir. Nitekim, bu iki adadan kalkan uc;aklar 1913 y1h­
nm Mart aymda <;anakkale iizerinde k�if yapm1�lar, hatta Os­
manh Donanmas1 iizerine bomba dahi atm1�lardi. Limni Adas1,
Birinci Diinya Sava�1 esnasmda da itilaf devletleri tarafmdan bir
iis olarak kullarulm1�tir.

Rauf Orbay'm Hamidiye kahramam olarak tanmmasma ne­

den olan olay iizerinde de durmak yararh olacaktir. 23 Ocak 1913
tarihinde meydana gelen Bab1ali baskmmdan bir giin sonra Rauf
Orbay komutasmdaki Hamidiye Z1rhhs1 <;anakkale bogazmdan
Ege Denizi'ne a<;1lm1�tir. Bundaki ama<; Osmanhgemilerinden si­
lah giicii olarak daha iyi ve siirat olarak daha h1zh olan Averof ge­
misinin dikkatini da!i;itmakti. Boyle yapilmasmm nedeni Avarof
z1rhhsm1 <;anakkale Bogazmdan uzakla�t1rmak, ooylece Osmanh
Donanmasmm tekrar Ege adalanna almas1m vesile olmakh. Ha­
midiye gemisi, Yunanhlar'a ait olan Makedonya gemisini tahrip
ettikten sonra izmir iizerinden Beyrut, Port Said, Silvey� ve ora­
dan da Cidde'ye gitti. Cidde'de i stanbul1a haberle�en Hamidiye
gemisinin, Amavutluk harekatma katilmas1 i<;in karar verilm�ti.114
Boyle yaptlmasmm sebebi ise, Garp ordusunun para ve cephane
ihtiyacm1 ka�1lamak i<;indi. Ald1g1 cephaneleri ve 10 bin altm
yi.ikii Akdeniz'de Trablus�am a<;1klanndaki Ervat115 Adasmdan
alarak, Adriyatik denizi kenanndaki Semeni Nehrine (12 Mart
1913) gelip yi.ikiinii bo�altmaya ba�ladi. Ancak Yunan gemisinin
gelmekte oldugundan �uphelenilerek, yi.ikiinlin tamam1m bo�alt­
madan tekrar denize a<;1ldi. 1 7 Mart'ta Gazze'ye hareket etti. Bu

'14 Aym yer, s. 276.

1 1•5 Giiniimiizde Suri�·c De\·lcti'nin Tartus �ehri kar�1smda kiic;iik bir adad1r.
arada nakledemedigi cephane ve paralan Beyrut'ta yetkililere tes­
lim etti. Zaten yeni olmayan Hamidiye gemisi tahrip olmu§tu. 24
Ocak 1913 tarihinden beri Akdeniz'de dola§an Hamidiye gemisi,
23 Mayis'ta onanm ic;in Basra'ya hareket etti. Ancak ban§ g6ri.i§­
meleri devam ettigi ic;in bu emir geri ahndJ. 2 1 Agustos 1913'te ke­
sinl�n "geri don" emri ile 26 Agustos'ta izmir limanma demir­
ledi. 7 Eyliil'de Ye§ilkoy'e ula§tI. Burada pek c;ok �i Hamidiye
zirhhsm1 kar§J.lad1. Gemi daha sonra Dolmabahc;e Sarayi 6niinde
demirledi. Bu s1rada padi§ah, Ertugrul yat1 ile limana gelmi§ti.
Daha sonra Hamidiye top atl§I ile padi�ah1 selamladJ.116
Balkan sava§mrn �lacbgi donemde, halk nazannda Osman11
denizcileri alrnan yenilgilerden dolayi olumsuz bir izlenim b1rak­
ml§b. Hamidiye gemisinin gostermi§ oldugu bu kahramanld<la,
kotii izlenim bir nebze olsun silinmi§ oldu. �air Siileyman Nazif,
Balkan Harbi'nde denizcilerin beceriksizlikleri iizerine aleyhte bir
yaz1 yazm1§t1. Hamidiye'nin, Akdeniz'de meydana getirdigi ba§an
iizerine aym �ahsiyet Hiiseyin Rauf Bey'in "elini operek" yaz1dan
dolayi affim dilemi§tir."7
Siileyman Nazifin takmd1g1 bu farkh tutum, Balkan Sava§I
ic;erisinde siyasetin farkh bir yans1mas1 olarak degerlendirilebilir.
Siileyman Nazifin ittihad ve Terakki'ye yakm bir d�iinceye sahip
olmas1, adalann c;ogunun 23 Ocak 1913 tarihindeki Bab1fili Baskrnm­
dan once kaybedilmesi, iktidardaki Kamil Pa§a ve daha once Sad­
razam olan Ahmed Muhtar Pa§a donemlerinde b�an saglanama­
masmdan dolayi denizciler aleyhinde bu yaziyi � olsa gerektir.
Sonuc;ta, Ege adalannrn tamam1 kaybedilmi§tir. Kaybedilmi§
bir sav�m arda kalanlanyla b� sunulrnaya c;al!§ilmi§br. Bunun
en iyi ornegi Tanin Gazetesi'nde Hamidiye Gemisinin kahraman­
hklan ad1 altinda yaz1lan yazilarda gormek rniimkiindiir.
116 Tuncer, a.g.e., s. 279.
Ay111 yer, s. 279.
 Bulgarlar'm Mezalimi
Bulgarlar sava�tan once 1912 ytl1 Ekim aymm ba�mdan itiba­
ren Miisliiman halka liizum yapmaya ba�lam�lard1r. Tanin Ga­
zetesi Bulgarlar'm Miisliimanlar'a yapm1� olduklan mezalimleri
"Bulgar vah�eti" ba�hgi altmda verm�tir. Bulgarlar'm yapm� ol­
dugu mezalimden kiyafet degi�tirerek kurtulan bir Filibeli'nin an­
lattJ.klan �oyleydi:

"Bulgarlar Miisliiman halka eziyetlere Filibe Rii�tiye mek­

tebi ogretmenlerinden ba�lam�lardir. Okul ogretmenleri haka­
rete ugrayarak Bulgar polisleri tarahndan tutuklanm�lardir. Daha
sonra Miisliimanlar'm evleri bas1lmaya ba�lanm1�, biitiin erkek­
ler hayvanlara gordiiriilen hizmete zorlanm1�. erkekler ki�lalara
eya ve malzeme gotiirmek ic;in sevk edilmi�lerdir. Filibe halkmm
bir kism1 hapishanelere konmu�, burada kalanlara su ve elanek
verilmem�tir. Bunlann alti saat uzakhkta olan Yenikoy islamla­
nm ayakland1rma t�ebbiislerinde bulunduklan ic;in tutuklandik­
lan ifade edilmi�tir. Yenikoy halki Bulgar saldmsma ka�1 ken­
dini korumak ic;in miidafaa etmi�tir."118 Miisliimanlar'a yaptlan
zuliimler sonucu Miisliimanlar Osmanl1 topraklanna dogru goc;
etmeye ba�lam1�lard1r.' '9

Bulgarlar saldmlanna biitiin Bulgaristan'da devam etmi�­

lerdir. Hazergrat (Razgrat) kasabasmda Miisliimanlar'm evle­
rini basm1�lar, birisi 10 ya�mda olmak iizere dart Miisliiman
kiza tecaviiz etmi�ler, babalanm ise c;ok kotii bir �ekilde doverek
yaralam1�lard1r.120 Yine Hazergrat'a hiicum eden Bulgarlar, 14-15
ya�lannda olan tic; islam kiz1m daga kald1rm1�lar, kizlardan biri­
sinin annesini oldiirmii�ler, yine �ehirde dart ki�iyi darp ederek
telef etmi�lerdir. Daga kaldmlan kizlardan b�ka, dart Miisli.i-

1 18
Tanin, nr. 1460, 9 Ekim 1912, s. 3.
1 19
Aym yer, s. 3.
120
ikdam, nr. 5616, 10 Ekim 1912, s. 2.
man klZl da tecavi.iz edilm�tir. Bu kizlar kasabamn ileri gelenle­
rinden Tatar Ali'nin heniiz 10 ve 11 ya�lanndaki kizlanyd1. Ali�
Aga, papaz <;e�mesi b�mda katledilmi�tir. Bulgarlar aym za­
manda Hac1oglu Pazamj:!;l koyi.ine de sald1rm1�lar, bu koyde Os­
man Aga'yi darp ve tehdit ederek 60.000 frankhk mahm gasp
etmi�lerdir. Koyliiniin birinden <;ikan b1<;aj:!;l bahane ederek 50
koyliiyi.i katletmi�lerdir.121

Bulgarlar, Razgrat, �umnu, Rus<;uk, Tutrakan ve Silistre'de

bulunan diikkanlann her giin a<;ilmas1 i<;in bir beyanname yayin­
lam�lar, Miisliimanlar bu beyanname geregi diikkanlanru a<;m�­
lar, fakat diikkfutlar hemen Bulgarlar tarafmdan yagmal�tir.122
Bulgarlar, Rus<;uk ile Silistre arasmdaki Kuzgunluk koyi.ine de sal­
dmm�lar, koyde bulunan erkekler, harp yard1m1 yapmak iizere
Rus<;uk ve Tutrakan'a gittiklerinden koyde yalmz kadmlar kal­
m�, Bulgarlar, kadmlara tacizde bulunmu�lar, kad1nlardan bir­
ka<;m1 katlederek koyi.i terk etm�lerdir. Bulgarlar'm taarruz ve
tecavi.izii ne ugrayan kadmlar Kuzgunluk koyi.inden, Sangol ko­
yi.ine gitmi�lerdir. Bulgarlar bundan sonra Maksudlar koyi.inde,
Asvak ve S1j:!;lrc1 Bulgarlan ile ittifak ederek, Maksudlar koyi.iniin
diikkanlanm yagmalam�lar ve kad1nlann be� tanesini oldiirmii�­
lerdir. Bulgarlar, Maksudlar koyi.inden sonra, Hac1oglu koyi.ine gi­
derek orada iki �iyi oldiirmii�ler son olarak ta Dedenir koyi.inde
vah�etlerini siirdiirmii�lerdir. ' 23

Rus<;uk'ta Miisliimanlar aleyhindeki mezalirn 19 Eyliilde ba�­

lam�b. Bulgarlar Karaali mahallesinin cami camlanm ve kapila­
nm kirm1�lardir. Rastladiklan Miisliimanlar'a "Burada ne yap1-
yorsunuz? istanbul'a gidecegiz, Tiirk kafas1 kesecegiz! " tehdidiyle
hiicum etmi�ler, erkeklerin elbiselerini kad1nlann �aflanm yirt-

12 1 Tanin, nr. 1466, 10 Ekim 1912, s . 4.

122 Aym yer, s. 4.

123 Aym yer, s . 4.

1111§lardir. Rusc;uk �rafmdan Hac1 Beyi Sokak ortasmda dovrnii�­
ler, Ethem Efendi admdaki bir kereste tiiccannd an dahi i.ooo
Fransiz altim talep etm�lerdir. Bulgarlar civar koylerden saman
satmaya gelen Veli Aganm mallanna ve saatine el koyarak bir de
dovrn�lerdir. Rusc;uk'ta esnaftan Halil Aga da zulrne maruz kal-
1111§, Bulgarlar Halil Aganm poturlanru arkasmdan kes�ler, Halil
Aga, Tuna vapurlanna can1m atmakla kurtulabilm�tir.124 Bulgar­
lar haricinde Bulgar askerleri de Rus<;uk �ehrinin koylerine sald1-
nlarda bulunm�lar, Umurbey koyii imarnmm zevcesi katledilmi�,
gelininin irzma tecaviiz edilm�tir.125Kostence'ye 200 Miisliiman
iltica etm�tir. Tuna sahilinde y�amakta olan Miisliiman erkek­
ler, Bulgaristan ic;lerine sevk edilmeye b�larum�tlr.126

Silistre'de de Adem Aga gordiigu zuliimler ve i�kenceler yii­

ziinden yedi y�mdaki evladim alarak Kostence'ye firar etm� an­
cak, zevcesini Bulgarlar'm elinden alarnam�tlr. 1 27
Miisliiman halka yaptlan mezalim artarak devam etm�, Bul­
garlar kahvehanelere gelerek istanbul'dan ve vilayet merkezinden
gelen gazeteleri, kahvehanelerde bulunan Miisliimanlar'a, ellerin­
deki gazeteleri terciime ettirerek, kendileri ile ilgili olan kis1mlan
alm�lardrr. Mestan Aga admda birisinin darp edildigi ve hasta­
nede 200 frankmm almdigi haberi gazetelerde c;1km1�hr.128
Balc;ik kazasmda Bulgarlar, Miisliiman hanelerinin evlerinin
camlanm lararak halki darp etmi�ler, erkekleri hapse atm�lar, ka­
dmlara ise tecaviizde bulunmu�lard1r. Balc;1k'm koylerine de sal­
dirarak tahrip etmi�lerdir. Ortakoy'de Ahmed Aga'nm kolunu kir­
m1�lar, Pazarc1k'taki Miisliimanlar'1 darp etmi�lerdir. Aym durum

1 24 Ta11i11, nr. 1467, 11 Ekim 1912, s. 4.

1 25 ikdam, nr. 5621, 15 Ekim 1912, s. 2.
1 26 Ta11in, nr. 1467, 11 Ekim 1912, s . 4.
1 27 A;111 yer, s . 4
1 28 Ta11in, nr. 1469, 13 Ekim 1912, s. 3.
Vama'da da goriilmesine ragmen Bulgar Hiikiimeti bu konuda
herhangi bir tedbir almanu�tir.129 Bulgarlar'm yapmll? olduklan
bu mezalimler, Tanzimat Gazetesi'nde de yer almll?tir.13°
Tuna sahilinde bulunan Tutrakan �ehrinde Miisliimanlar iize­
rine kanh bir hiicum yaptlm1�, istanbul gazetelerinden Taytus bu
saldmda dart Miisliiman'm katledildigini yazmll?tir.131

Cenin Gazetesi ise, Bulgaristan'dan gelen bir mektubu ya­

ymlam1�tir. Mektupta;

"Buradaki Miisliimanlar'm hali seferberlik ilanmdan beri pek

acmacak durumdadrr. Dind�lanm1zm gormedigi hakaretler ve
tehditler kalmamll?tlr. Evler bas1hyor, soyuluyor, insanlar katledi­
liyor. Bulgaristan'm her tarafmda bu zuliimler devam etmektedir.
Bu insanlara yard1m edecek Cenab-1 Haktan ba�kas1 yoktur. Bul­
gar Hiikiimeti bu cinayetleri memnuniyetle seyrediyor. insanlar
evlerine kapanm1� durumda, dinimiz tahkir ediliyor, camilerimiz
ta�lamyor ve kaptlan kirtl1yor. Kad1nlanmiza tariz ediliyor.

Hic;bir kimseden, hic;bir yerden ses c;1knuyor, c;ikam1yor. Ey

Osmanltlar! Bir kard�iniz oldiiriiliiyor, namusumuz paymfil edi­
liyor. Biz ka�tlannda, vicdanlanmiz bagh gozlerimiz ya�h seyret­
meye mahkum oluyoruz. Her hakaret ka�1smda derin derin su­
kut ediyoruz.

Rusc;uk'ta Karaali ve Mustafa Pa�a camilerinin kaptlan ve

camlan kinlm1�tlr. Asayi�i saglamak ic;in burada bulunan Bul­
gar askerleri, Kircaali mahallesinde birc;ok Miisliimanlar'm ha­
nelerini basarak paralanm ve e�alanm alm1�lar, "param yok"
diyenlerin bogazlanna siingii dayayarak tehdit etmi�ler, erkek­
lerin feslerini kadmlann c;ar�aflanm yirtm1�lar"132 denilmi�tir.

129
Aym yer, s. 3.
1 30 Tanzimat, nr. 380, 14 E!Gm 1912, s . 2.
1 3 1 ikdam, nr. 5621, 15 E!Gm 1912, s . 2.
'32 Cenin, nr. 1475, 19 E!Gm 1912, s . 3.
Cenin Gazetesi'ne mektubu gonderen �ah1s, "Romanya yoluyla
gonderilen bu mektup, istanbul'a dinda�lanm1zm huzuruna vastl
olursa, �ehadetine �ahit oldugum �evket Halil ve dogramac1 is­
mail unutulmasm"133notunu dii�mii�tiir. Bulgaristan'da bulunan
Miisliimanlar umudunu Osmanh Hiikiimeti'ne baglam1�lard1.
Osmanh Hiikiimeti, Bulgaristan'daki Miisliimanlar'1 kurtarmak
ic;in yabanc1 bandirah gemiler kiralam1� ancak bu giri�imler sa­
� b�ladiktan sonra yanm kalm1�br.

Bulgarlar, Bulgaristan'm her bolgesindeki Miisliimanlar'a

mezalim yapmaya devam etmi�lerdir. Senin Gazetesi'nde yaym­
lanan haber �oyleydi: "Klrklareli'nin kuzeyinde, Osmanh Devleti
hududuna yakm Klzilagac; kasabasma bagh Pa�akoyii'nde b�
on bane islam vardir. Bu Miisliimanlar Bulgarlar tarafmdan i�­
kence gormektedirler. B� alh gi.in once bu mevkilere yerle�tiri­
len Bulgar askerleri Miisliimanlar'a kan aglatacak cinayetler i�­
lemektedirler.
Bulgar askerlerinden islimye firkasma mensup olanlanndan
on onbe� tanesi karanhk c;okiince islam hanelerini bas1p bulabil­
dikleri gene; islam kizlanm a11p karargaha gotiirm�lerdir. Yaptlan
bu zuliimler �ISmda halk bir �ey yapamam�br. Yine islam koyii
bastlarak hane halki avlularda toplanm1�, Bulgar askerleri ailelere
kizlanm ortaya c;1karmalan ic;in i�kence yapmaya ba�lam1�lard1.
Analannm c;1ghklanm duyan kizlan ortaya c;Ikrnaya ba�lam�lar.
Askerler kudurmu� gibi kizlan tutup ellerini baglam�lar bu �e­
kilde tedarik ettikleri 12-18 ya�lan arasmdaki sekiz klZl karargaha
gotiirmii�lerdir. Kizlann namuslan paymfil edilmi�tir.
Sabahleyin karargahtaki caniler, kizlan koylerine gotiirmesi
ic;in birkac; askere emir vermi�ler bu cani askerler de yolda za­
valh kizlan tacize ba�laymca kizlar kendilerini savunmak ic;in
askerlerin iizerine hiicum etmi�lerdir. Bu s1rada kizlardan i.ic;i.i

'33 Aym yer, s. 3.

3 66
yaralanm!Jlt1r. Al� Aganm Safinaz ismindeki lazimn iizerine iki
Bulgar askeri i;okmii.9, k.tzm kar91 koymas1 iizerine bir memesini
kasatura ile kesmi9ler, zavalb k.tzrnemesinden akan kanlarla koye
girerek samimiyetini gostermi9tir.

Bulgar zabitlerinin biitii. n gece devarn eden tecavilzleri ve

gerek neferlerin tecavilziinden dolayi lazlardan alhsmm, 12-16
y�lan arasmda bulunanlann hayatlanndan iimit kesilm�tir."'34
Boyle haberlerin yayilmas1 sonucunda Kirklareli hallanm daha
sava9 �lar b�larnaz i stanbul'a dogru yola koyulmalan elbette
normaldi.

Filibe �hri ii;erisindeki Miislii.man ki.zlan ve aileleri Bulgarlar'm

zuliimlerinden dolayi hayatlanndan bik:m!Jllard1. ihtiyarlann ve
�rafm sokak ortasmda sakallan zorla kesilmi9tir. Geni;lerin b1-
yiklan klrpilm19br. Bulgarlar, Eski Filibe milftiisil Mehmed �akir
Efendininevine girmi9ler, kapllan larm19lar gizlenen kans1 ve la­
zm1 kurtarmak isteyen ve i;aresiz kalan �iikril Efendi oldii.rtililn­
ceye kadar dovillmil�tilr.'35

Senin Gazetesi Bulgar vah�etinden kurtularak, Romanya iize­

rinden istanbul'a gelen birkac; gencin anlatttl<lanna yer vermi�tir.
"Vidin'in bilyilk tii.ccarlanndan olan Sadettin Aganm magazala­
nna yapllan hiicurn sonucu, yazihanesindeki para kasas1 klnlarak
giiya devlet adma! 60.000 frank almm11?t1r. Bunun haricinde as­
ker ic;in lasa siire ic;erisinde 2.000 c;uval un yeti�tirmeye mecbur
tuttular. En biiyilk degirmenlerin bile iki giin ii;erisinde 2.000 c;u­
val un yeti�tirmesi milmkiin degildi. 2.000 c;uval un yet�tireme­
digi ic;in Sadettin .Aga tutukland1. Aganm degirmenleri ve biltii. n
hayvanlan ve arabalan gasp edildi. Degim1enin o zamana kadar
c;ikard1g1 unlar da yagma edildi"1J6

134 Senin, nr. 1477, 2 1 Ekim 1912, s. 4.

135 Senin, nr. 1483-54, 27 Ekim 1912, s. 3.
'36 Senin, nr. 1485-56, 29 Ekim 1912, s. 3.
 Vidin'de rii�tiye mektebi ogrencileri ders halinde iken okul
40 Bulgar jandarmas1 tarafmdan bastlm1� <;ocuklar sokaga attl­
diktan sonra ogretmenler casuslukla itham edilerek tutuklanm1�­
lardir. Mektebin biitiin evraklan Bulgar Hiikiimeti'ne gonderil­
m�tir. Vidin �rafi.da her tiirlii mezalime maruz kalm1�lar, �raf
askeri ki�lalara s1rtlannda odun ta�1maya mecbur olmu�lardJ.r.
Baz1 gen<;ler odunlan atarak firar etmi�ler, Tuna boylanndan do­
l�arak canlanru kurtarm1�lardir.137
Miisliimanlar Bulgar mezalimden ka<;mak i<;in, Bulgar ordu­
suyla sa� devam ettiginden dolayi genellikle Romanya'ya gitmeye
<;a11�mi�lar, oradan istanbul'a gelm�lerdir. Osmanl1 vatand�lan
Filibe'den Sofya'ya gi�ler, Sofya'dan R� �o (Rus<;uk'un
ka�1smda) ve Biikre� yoluyla bir haftada istanbul'a ula�abilmi�­
lerdir. Gelen vatan�lar: "Trenlerde b�lannda Bulgar kalpagi ol­
masma ragmen vagonlarda i�kence gordiiklerini"138 ifade etmi�­
lerdir. Bulgarlar bu �ekilde vah�etlerine devam etmi�lerdir.139
Bulgar komitacilan Selanik <;evresinde de mezalimlerine de­
vam etm�lerdir. Selanik basmmda yazilanlara gore: "Bulgar ko­
mitacilan harekat bolgesindeki koyliilere i�kenceler yapmaktay­
dilar. Bu i�kenceler dayamlamayacak duruma gelmi�tir. Bunun
i.izerine Selanik Divan-1 Harb-i Orfi ba�kanhgi �iipheli olanla­
nn hemen yakalanmasm1 emretmi�tir.140 Makedonya'da Yunan
ordusu tarafmdan i�gal edilen Karaferya �ehri koylerine Bulgar
<;eteleri girerek koyliileri tazyike ba�lam�lardir. Bu durum Yu­
nan hiikiimeti tarafi.ndan atanan Karaferya memuru tarafi.ndan
Selanik'e bildirilmi�, atanan memur bu <;etelerin takip edilme­
sini istemi�tir.141

137 Aym yer, s. 3.

138 Renin, nr. 1489, 2. Kas1m 1912, s. 3.
•39 Renin, n r . 1492, 5. Kas1m 1912, s. 5.
140 Alemdar, n r . 77 , 29 Ekim 1912, s. 2.
141 Tazminat, n r . 405, 2 Ocak 1913, s. 3.

3 68
 Bulgar Mezalimi Siroz (Serez) �ehrinde de devam etmi�tir.
Tazminat Gazetesi, "Siroz'da mezalim" ad1 altmda verdigi ha­
berde, Siroz'da Miisliimanlar'a ait baz1 ev ve i�yerleri Bulgar­
lar tarafmdan tahrip edilmi�tir. Siroz �rafmdan Abdi Bey'in, bir
yiizba�1 komutasmdaki Bulgar miifrezesi tarafmdan 6.ooo lira­
hk malmm gasp edildigi bildirilmi.!jtir. Yine aym gazete; "Bulgar
subaylan ve c;ete reislerinin ikamet ettigi "Otel Santral"in Miis­
liimanlar tarafmdan dinamit konarak oteli havaya m;uracaklan
yoniinde haber aldiklanm bahane ederek �ehirde katliama b�­
lamJ.!?lardir. Halla yirmi �erli ve elli�er ki�i olarak �ehrin d1�a­
nsma i;ikarmJ.!?lar bir gecede katliama ugrayan Miisliimanlar'm
sayis1 Boo civannda olmu�hlr.

Siroz'u �gal eden Bulgarlar ve Bulgar komutan, Miisliimanlar'dan

ve Hristiyanlar'dan olu�an e�rafi. toplam1�, halkm can, mal ve na­
mus giivenliginin saglanacagm1 bildirmi�lerdir.

Ancak, gent; Miisliiman kizlan, kan, vah�et ve ispi1todan sar­

ho� olan Bulgar askerlerinin oniinde i;mli;1plak hamamlara sevk
edilmi�lerdir. Bu sahneyi goren Katoli.k papaz zalimlere Janet oku­
yarak bagirmJ.!?tir."142Alemdar Gazetesi de Bulgar mezaliminin Ka­
vala �ehri ve Ti.kv� �ehrinin koylerinde devam ettigini yazm1�tlr. '43
Tanin Gazetesi Ti.kv� havalisinde yaptlan mezalimleri, "Ti.kv�
facialan"144 b�hg1 altinda vermi�tir. Selanik civannda 1913 ytl1
�ubat ayinm son giinleri ile Mart ayinm b�lannda 400 Miislii­
manm Bulgarlar tarafi.ndan katledildigi bildirilmi.!jtir.'45

Bulgarlar'm yapm1� olduklan mezalimlere ka�1 Tanin Gaze­

tesi ba� makalesinde, "Bulgarlar'm kabali.k ve vah�eti yalmz ayak
takimmm, efrad-1 askeriyesinin ve zabitanm masum islam hal-

142 Tazminat, nr. 408, 5 Ocak 1912.

143 Alemdar, nr. 189, 27 !;)ubat 1913, s. 2.
144 Tani11, nr. i520, 23 !;)ubat 1913, s. 4.
•4s Ta11i11, nr. 1528, 3 Mart 1913, s. 1.
lorn katletmeleri, koyleri yakmalan, insanlara i�kence yapmalan,
irza gec;meleri, halka zorla din degi�tirtmeleri gibi durumlar go­

riilmektedir. Bulgarlar'm ileri gelenleri, krallan, viikelas1, komu­

tanlari terbiye ve nezaketten mahrumdurlar"146 denilmek suretiyle
Bulgarlar'm zulilmlerine dikkat i;ekilm�tir. Bu derece yogun olay­
lar y�anmasma ragmen �imdiye kadar yaptlan ara�t1rmalarda,
Balkan Sa�lan esnasmda Miisliimanlar'a yapilan mezalimin­
den yeteri kadar bahsedilmem�tir.

Balkan Sava�1 ve sonrasmda Miislilmanlar'a en fazla meza­

lim yapanlar Bulgarlar olmu�larchr. Miislilmanlar'm kadmlarina
ve kizlanna tecavi.iz etmi�ler, Erkekleri zorla �a ve yilk t�1tm1�­
lar, yapmachklan �eylerle itham ederek Miisliimanlar'a mezalim
yapm1�lar, mallanna el koymu�lar ve onlan go<;e zorlam1�lard1r.
1913 ytl1 A.gustos aymda Atina'dan Avrupa gazetelerine <;ekilen
telgrafta, Bulgarlar'm Miisliimanlar'a yapm� olduklari mezali­
min yanmda onlan zorla Hristiyan yaptiklari hakktnda tafsilat
verilmi�tir. Miislilmanlar'm Rumlar gibi go<; ettigi vurgulanm1�­
tir. GO<; etmelerinin sebebi ise, katliama ugramalan ya da zorla
Hristiyan yaptlmak istenmeleriydi.

Bulgarlar Miislilmanlar'1 takim takim bir araya dizmi�ler, bir

takima dfilril olanlardan her biri vaftiz edilm�, bir Bulgar papaz1
dizilmi� Miisliimanlar'm onlerinden ge<;erek onlann yiizlerine
bir eliyle ma'-i (kutsal su) mukaddes siirm�tiir. Bulgar papaz1
bir eliyle de vaftiz edilen ve ma'-i mukaddes siiriilenlere domuz
sucugu ISirtarak, H ristiyan olduklanna dair kendilerine tasdik­
name vermi�ler, bu tasdiknameye kar�tltl<lki ii<; frank para alm1�­
lard1r. Bulgarlar Trakya'da da bu �ekilde Miisliimanlar'1 Hristi­
yan yapm1�lardir.147

146 Tanin, nr. 1504, 6 �ubat 1913, s. 1, Osmanh Ordusuna Bir Tahkir.
147 Tanin, nr. 1703, 26 Agustos 1913, s. 1.

3 70
 istanbul'a Yap1lan Go�er
Bulgaristan devleti ile sava� ba�lamadan Mi.isli.imanlar,
Bulgarlar'm mezaliminden dolayi istanbul'a gOc; etmeye ��.148
Bulgaristan'da sefil durumda kalan Mi.isli.imanlar'1 istanbul'a ge­
tirmek ic;in Osmanh Hi.iki.imeti tarafmdan Romanya band1rah bir
gemi kiralanm1�t1. Avusturya vapuruyla 5-13 Ekim tarihleri ara­
smda Ti.irkiye'ye i.500 civannda Mi.isli.iman gelmi�tir. Gelen mu­
hacirlere hi.iki.imet, istanbul Belediyesi ile birlikte i.ooo lira para
yard1m1 yapm1�tir. 149 Gelenlerin ikamet etmeleri ic;in de 15 hane
kiralanm�tir. 15° Muhacirler binalara yerl�tirilmeye b�lanm1�­
tir. ikinci daire tarafmdan baz1 binalar kiralanm�, i.ic;i.inci.i dai­
rede ise kiralanan konak sayis1 15'e c;Ikm�tir. 14 Ekim tarihinde
Lloyd �irketine ait "Mariteraze" vapuru, Mi.isli.imanlar'i getirmek
ic;in Vama'ya gitm�tir.151
iskan-1 Muhacirin Komisyonu, 15 Ekim tarihinde istanbul
Belediyesi'nde toplanm�. Bulgaristan'm, Burgaz, Balc;Ik ve Vama
Limanlannda bekleyen Mi.isli.imanlar ic;in kiralanan Romanya
bandiral1 geminin kiralanma bedelinin 14.000 frank oldugunu
ac;Iklam1�tir.152 Ancak, sava� b�ladiktan sonra Bulgaristan civa­
nndan deniz yoluyla getirilmek istenen muhacirler getirilememi�
bir nevi muhacirler kaderlerine terk edilmi�lerdir.
Bulgaristan devleti ile sava� ba�ladiktan sonra gelen mu­
hacirlerin ihtiyac;lanm ka�tlamak ic;in Muhacirin Komisyonu,
istanbul belediye meclis azas1 Mazlum Bey ba�kanhgmda top­
lantI yapm1� ve kararlar alm�lard1r.1sJ Krrklareli ve koylerindeki
148 Tanin, nr. 5515, 9 Ekim 1912, s. 3.
149 jkdam, nr. 5517, u Ekim 1912, s . 2.
150 Hikmet, nr. 73, 13 Ekim 1912, s. 3; Tanin, nr. 1412. 12 Ekim 1912, s. 3.
15 1 Cenin, nr. 1470, 14 Ekim 1912, s . 4.
1 s2 jkdam, nr. 5621, 15 Ekim 1912, s. 2.
is:i Te�rih , nr. 69, 21 Ekim 1912, s. 3.

3 71
halk tahliye edilmeye ba1?lannu1?, 25 Ekim tarihinde Sirkeci ve
Kumkap1'ya iki1?er tren halk gelmi1?tir.'54 Muhacirlerin istanbul'a
yogun bir 1?ekilde gelmeye ba1?lamalanyla beraber is.kfui-1 Muha­
cirin Komisyonu iiyeliklerine, Birinci Daire b�kaiu Hiisnii Bey
ve Uc;iincii Daire b�karu Rlfat Beyler sec;ilmi1?lerdir.155 Komisyon
toplantl yaparak Klrklareli ve diger yerlerden gelen muhacirlerin
iskam ve ia1?esi konusunda toplantJ. yapm11?lardir. Bazi muhacirler
mekteplere ve camilere yerl�tirilm�lerdir. Muhacirlerin uygun
yerlere yerl�tirilmesi ic;in Dordiincii Daire ba1?kam Selim P�a,
�ehremaneti ba1? miiftiisii ibrahim Kadri Bey ve orada bulunan­
lardan bir komisyon olu1?turulmu1?tur.156

Kirklareli'nin sahil kesiminde bulunan halktan baztlan da 27

Ekim'de Vasilkoz ve igneada muhacirleri kayiklanyla istanbul'a
gelmi1?lerdir. 157 Kirklareli halkmm c;ogunlugu goc; etmi1? oldugun­
dan adliye memurlanmn hemen istanbul'a gelmeleri ic;in Adliye
Nezareti tarafmdan bir bildiri yayinlanm11?tir.158 Adliye memurla­
nnm hemen istanbul'a c;agnlmalannm bir nedeni de istanbul'a
birc;ok muhacirin gelmesinden dolayi adli vakalann ortaya c;ika­
bilecegi konusuydu.

Alemdar Gazetesi Kirklareli civannda baz1 koylerin bu ool­

genin harp sahas1 olmasmdan dolayi resmi bir beyannfune ile bo-
1?altildiguu yazm11?tlr. 159 Bir giin once Te§rih Gazetesi'nde yer alan
haberde, 25 Ekim tarihinde aym bolgede bulunan koyliilere "iki
ayhk erzaki olanlar kalsm, iki ayhk erzaki olmayanlar goc; etsin"
denilmi1?tir.'60 Kirklareli halkmm goc; etmesinin nedeni sadece

154 jkdam, nr. 5633. 26 Ekim 1912, s. 1.

155 ikdam, nr. 5634. 2 7 Ekim 1912, s. 2.
�5 6 Aym ycr, s. 2.

ikdam, nr. 5635, 28 Ekim 1912, s. 3.

15 8 Senin, nr. 1485-56, 29 Ekim 1912, s. 2.
159 Alemdm·, nr. 74, 26 Ekim 1912, s . 1.
16 0 Te!irih, nr. 73, 25 Ekim 1912.

3 72
askeri ama<;h olmayip, erzak stlantlsmm da sorun olacagmm an­
l�tlmasmdan dolayidir.

Alemdar Gazetesi, Klrklareli bolgesinde bulunan halkm De­

deaga<; ve istanbul'a gi::in derilmeye ba�lanchgm1, muhacirlerin
istanbul'a gelmesinden dolayi bazi ki::itii niyetli insanlann, Osmanl1
Devleti'nin sav�1 kaybettigi yi::ini.inde haberler yayd1gim ve bu du­
rumun vatansever insanlan endi�elendirdigini yazm1�tlr.161

Bu kadar <;ok muhacirin istanbul'a gelmesi iizerine �ehrema­

neti (Belediye), muhacirlere yard1mm bir vazife oldugunu ifade
etmi�, istanbul'a gelen Kavakh muhacirlerin i<;erisinde pek <;ok
sefil ve i.iryan halde insanlann bulundugunu vurgulam1�hr. Bun­
lara yatak, yorgan gibi yatacak veya don, gi::i mlek ve elbise gibi gi­
yecek e.!lYa51 verilmesi, yard1m yapan ki�ilerin belediyeye mi.ira­
caat etmeleri ve yarchmlan ka�tlmda makbuz verilecegi belediye
tarafmdan bildirilm�tir. ' 62

Senin Gazetesi yabanc1 bir gazeteden muhacirler hakkmda

alchgi haberde, istanbul'da toplanan muhacirlerin <;ogunun di.i�­
man tarafmdan taarruz edilmeden ve tehlikeye maruz kalmadan
geldikleri yaz1lm1�tlr. Tekfurdag1 (Tekirdag) ve <;atalca gibi sa­
va� tehlikesinin olmad1g1 yerlerden dahi gelenlerin oldugu vur­
gulanm1�tlr. Gazetede "her nas1lsa tela�a di.i�mi.i� insanlann tes­
kin edilmesi i<;in memurlann gi::i revlendirildigini, bu memurlann
tehlike bulunmayan bi::ilgelerdeki halkm tekrar kasaba ve koy­
lerine geri donmeleri i<;in <;ah�maktad1r"163 denilmi�tir. Tehlike
bulunmayan yerlerden muhacirleri hi.iki.imet geri gondermeye
<;ah�irken, istanbul'a gelen muhacirlerin sayis1 her ge<;en gi.in
artm1�, "farkl1 yerlerden gelen muhacirlerin sayismm 10.ooo'i
a�t1g1, bunlann ihtiya<;lannm Muhacirin komisyonu tarafmdan

161
Alemdar, nr. 74, 26 Ekim 1912, s. L

162
ikdam, nr. 5635, 28 Ekim 1912, s. 3.
163
Se11i11, nr. 1485-56.,29 Ekim 1912, s. 3.

373
ka�tlanchgi"1b4 belirtilrni�tir. T�rih Gazetesi, daha ciddi bir mey­
dan sava�1 olmadan "Bulgarlar geliyor" diye istanbul'a gelenle­
rin sayilannm yakla�1k 15.ooo'e ula�t1gm1 yazm1�tir. Bu muha­
cirler ic;erisinde yakla�Ik 5.000 civannda gencin bulundugunu,
hiikiimetin bu genc;lerin eline silah verip cepheye gondermesi
gerektigi vurgulanmi�tir.'65 istanbul'da muhacir saytlan iyice ar­
tmca bir lusmmm Banchrma'ya gonderilmesi karan a1mm1�tir.166
Osmanh Hiikiimeti, aynca Ayastefenos (Ye�ilkoy) ve Yedikule
civannda 7.000 baraka kurmaya karar vermi�tir.167 Muhacirler
bundan sonra da gelmeye devam etmi�lerdir.168 Bu donemde,
Makedonya'dan (Selanik), izmir'e bir italyan gemisiyle 900 ci­
vannda muhacir gelmi�tir. •69

lstanbul'dan ve lzmir'den Yap1lan Rum Go�leri

Karadag Hiikiimetiyle sav�m ba�lamas1 ve diger miittefik
Balkan devletleriyle sava�m ba�lama ihtimalinin iyice artmas1yla
istanbul'da y�ayan bazi Rumlar i.ilkelerine gitmi�lerdir.170 27 Ekirn
giinii istanbul Llmam'na gelen Rus "Odessa" vapuru ile 300 Yu­
nanh redif efrach Yunanistan'a gitmi�tir. Bu gemide Rusya'nm
�itli yerlerinden gelen 80-90 kadar da goniillii vard1. Geminin
hareketinden once teminatm1 vermeyen birkac; Yunanh gemiye
binme t�ebbiisiinde bulunmu�larsa da bu ki�iler polisler tara­
fmdan engellenmi�tir.'71 28 Ekim tarihinde de istanbul'dan 250
civannda Yunanh gitm�tir.1?2

164 Renin, nr. 487, 31 Ekim 1912, s. 4.

16s Te!jrih, nr. 81, 2 Kas1m 1912, s. 3.
166 Te!jrih, nr. 85, 6 Kas1m 1912, s. 3.
167 Tanzimat, nr. 386, 5 Arahk 1912, s. 3.
168 Tanzimat, nr. 395 , 14 Arahk 1912, s. 2.

169 Alemdar, nr. 97, 161- 17 Kas1m 1912, s. 3.

170 Tanin, nr. 1468, 12 Ekim 1912, s. 3.
17 1 Alemdar, nr. 141-76, 28 Ekim 1912, s. 2.
172 Aym yer, s. 3.

374
 izmir vilayetinde de gori.ilen liizum iizerine Yunanhlar'm
gonderilmesi giindeme gelmi�, 230 ki�inin uzakla�tmlacag1,
bunlann listesinin Frans1z konsolosluguna gonderildigi ifade
edilmi�tir.173

Avrupa Devletleri ve Kamuoyunun Yap1lan Bask1 ve

ZulUmlere Bakl$1
Balkan Sav�1 6ncesinde ve s1rasmda Balkan miittefiklerinin,
Miisliiman Osmanh vatand�lanna kar�1 yapttl<lan mezalimlere,
Avrupa basm1 da �iddetle ka�1 <;1krm�. Fusica Zeitung Gazetesi,
Balkan miittefiklerinin yapbgi mezalimi �u �ekilde vermi�tir.

"Avrupa'da mIYIZ? Miimkiin miidiir ki Avrupa'run g6zii oniinde,

tamamen Avrupa olan bir yerde insarun tiiylerini iirperten v�et­
ler oluyor. Bu va�etin sona ermesi i<;in hi<;bir el kalkrmyor.

ingiltere Mebusan Meclisi kiirsiisiinde, Bulgaristan'da Tiirkler'e

kotii davramld1gi ve yaptlan vah�etler hakkmda, yiikselen ate­
�in nutuklan nerede kaldi. Avrupah diplomatlar onemli nokta­
larda bulunuyorlar. Bu mezalime son vermek i<;in bir �ey yap­
malan gerekmez mi?

Eger Avrupa devletleri Balkan miittefik ordulanm terbiye

i<;in bir karar ahrlarsa, emin olsunlar ki biitiin milletler kendi­
lerini tasvip edeceklerdir. Bu magdurlar Avrupa'ya medeniyetin
miittehidini istemi�lerdir. Avrupa, Hristiyanlar'mdan bahsedilince
heyecana gelir. Berlin Antla�mas1'nda (18 78) Hristiyanlar'a iyi ba­
ktlacagma <lair hiikiim koyduruyorlar. islamlara gelince Avrupa
hi<; ehemmiyet vermiyor. Avrupa'nm protesto etmek vazifesidir"174
ifadeleriyle, Balkanlar'da Miisliimanlar'a yapilan mezalimlere
Avrupa'mn sessiz kalmas1 ele�tirilmi�tir.

173 Te!jrih, nr. 84, 5 Kas1m 1912, s. 3.

174 Tanzimat, nr. 387, 6 Arahk 1912, s. 2.

3 75
 Tanzimat Gazetesi, Balkanlar'da meydana gelen mezalimleri
ortaya <;ikarmas1 i<;in Avrupa devletlerinin duyars1z kalmamasm1
istemi� ve bu istegini �oyle dile getirmi�tir.

"Rumeli'de Balkan mi.ittefik ordulannm ve <;etelerinin Mi.is­

li.iman halka yaptiklan mezalimler goz oni.indedir. Karde�lerimi­
zin haince tecavi.izlerle hayatl terk etmek zorunda kalmalan ba­
balanmn, atalanmn ocagim terk etmeleri hepimiz i<;in mi.ithi� bir
felakettir. Avrupa medeniyetinin bu feci mezalimleri gormeme­
leri ne kadar esef vericidir. Medeniyete yaki1;;a n vazife bu facia­
lan onlemektir. Hi<; olmazsa tamamen mezalimleri ortaya <;Ika­
rarak di.inyaya duyurmakt::I r.

Ti.irkler'in barbarhgindan bahseden Frans1z gazeteleri, ni<;in

Bulgarlar'm, S1rplar'm, Yunanhlar'm, Karadaghlann canavarlik­
lanm gormi.iyorlar? Ti.irkler barbarhk yap1yor diye feryat eden­
lerin yalanc1hgi bizzat Le Temps Gazetesi yazan M6sy6 Janrud
tarafmdan yalanlanmad1 m1? Rumeli'de Mi.isli.iman halka yap1-
lan mezalimi di.inya gordii Fakat hi<;bir �ey yapan yok"17s deni­
lerek Avrupa'nm insanhk anlayi�ma ve <;ifte standardma tepki
gosterilmi�tir.

Alemdar Gazetesi, mani;;etinde Avrupa devletlerine kari;; 1,

"medeniyet-i zalime"176ifadesini kullanm1�br. Balkanlar'da
Mi.isli.imanlar'a yapuan mezalimlere ve vah�etlere Avrupa devlet­
lerinin duyarsiz kald1klan bu gibi ifadelerle vurgulanm1�tlr.

Tanin Gazetesi de bai;; makalesinde: " Mi.ittefiklerin vah�et­

leri ve ingiltere Hariciye Nezareti"m ba�hg1 altmda yayinladigi
makalesinde, Rumeli'de Balkan mi.ittefikleri tarafmdan yap1lan
vah�etlere, Avrupal1 devletlerin kayits1z kald1gm1 ve bu i.ilkele­
rin basmlan tarafmdan vah�etlerin saklanmak istendigi konusu

'7-' Tanzimat, nr. 404, 23 Arahk 1912, s. 1.

'76 Alemdar, n r . 252-143, 3 Ocak 1913, s. 1 .
' 77 Tanin, nr. 1506, 9 �ubat 1912, s. 1.

3 76
i�lenmi�tir. Tanin Gazetesi, Balkan miittefikleri tarafmdan yap1-
lan Balkan mezalimininnihayet ingiltere Parlamentosuna geldi­
gini belirtmi�tir.178

Balkan Sava�1'nda Selanik

Selanik, Makedonya oolgesinin en onemli ve ayru zamanda bu
bolgenin en kozmopolit �ehridir. 20. Yiizytlm b�mda onemli bir
liman �ehri olan Selanik, Vardar Nehri havzasmda ye�en iiriin ­
leriyle ve ticaretiyle miihim bir sermaye �ehri olmanm yarunda,
aynca me�rutiyet yanhs1 ittihad ve Terakki'nin onemli kalelerin­
den birisi olarak kendini gosterm�tir. 1906/07 niifus sayimma
gore, Osmanh Devleti'nin Rumeli'deki alti vilayeti i<;erisinde ki
bunlar, Edirne, Selanik, Manasbr, Kosova, Yanya ve i�kodra Vi­
layetleridir. Selanik merkez niifusu, alti vilayet merkezi i<;erisinde
en fazla Miisliimanlar'm ya�adigi 216.586 niifusa sahip �ehirdir. '79
Selanik M�rutiyetin ilan edilmesinden sonra da ittihad ve Te­
rakki firkasmm onemli iissii olmu�tur. Balkan Sav�1 b�lama­
dan once askerler arasmda siyasi <;eki�menin mevcut oldugu bir
yer durumunda idi. 1912 y1h Eyliil ayi i<;erisinde Selanik'e ata­
nan Ferid Pa�a, istanbul'a gonderdigi raporda Makedonya'daki
subaylann Selanik'e gelerek siyaset yaptiklanm, siyaset yapanla­
nn isimlerini de vererek bunlann bu oolgeden uzak bir noktaya
hatta Kiirdistan'a siiriilmeleri gerektigini belirtm�ti.

1912 yih Ekim ayinm ilk giinlerinde Selanik'te goreve b�la­

yan Birinci Ferik (Korgeneral) Rlza Pa�a Selanik'e gelerek, Vali
Naz1m Bey ve Kolordu komutam Said Pa�alar ile miilki ve askeri
ricalin bulundugu, bir topluluk tarafindan kar�ilanm1�b. Rlza
Pa�a'nm gelmesiyle, sava� olacagi soylentileri iyice artm1� bu du­
rum halki huzursuz etm�tir. Diger taraftan, Selanik istasyonundan

i7H
Tanin, nr. 1528, 3 Mart 1913, s. 4.

'79 Karpat, a.g.e., s. 204.

377
lu�laya kadar olan geni�giizergahta Rlza Pa�a ve �ehrin ileri ge­
lenleri ge<;erlerken, en hararetli allu�larla limit ve zafer soylem­
leri dile getirilmi�tir.180

Balkan Harbi ba�ladiktan sonra, Osmanl1 ordusu ile Yunan­

hlar arasmda D1�kata ve Alasonya arasmda muharebe meydana
gelmi�1810smanh ordusu geri <;ekilmek zorunda kalrru�tI. Os­
manh askerleri Serfi<;e civanndan <;ekilmi� daha sonra hi.icum
edilmi�se de ba�anh olunamam1�, bu esnada Kazbat ahalisin­
deki insanlann baz1lan tela�tan ve heyecandan yaralanm1�, bu
yaralanmalann oradaki memurlann hatasmdan meydana geldigi
vurgulanm1�hr.182 Kas1m ayi ba�mda Yunanltlar, Selanik'e iyice
yakla�maya ba�lam1�lard1.

Sav� b�lachktan sonra Selanik'te sessizlik hfilcim olm�, 1912

ytl1 Ekim aymm son haftasma gelindiginde �ehirdeki bankalar i�­
lemlerini durdurma noktasma gelmi�, tticcarlara �tl1gi olma­
dan mal teslim etmemeleri tavsiye edilmi�tir. Mal ve erzaklann
askerler tarafmdan elden satm almd1gindan dolayi erzak fiyatlan
<;ok artm1�, karayoluyla erzak ithali kesin olarak yasaklanm1�, sa­
dece gemilerle erzak ithal edildigi bildirilmi�tir.183 Karayoluyla er­
zak ithalinin yasaklanmasmm nedeni erzaklann, Balkan mi.itte­
fiklerinin eline ge<;me tehlikesinin bulunmas1yd1.

Sava�m olacag1 ihtimalini dii�iinmeyen Osmanh Hi.iki.imeti

seferberlik ilamndan sonra <;ah�malara b�lam1�, Ekim ayinm
sonlanna dogru Selanik'te vatanperverlik ornegi sergilenmi�, ya­
rahlan tedavi etmek i<;in 7.000 ki�ilik bir hastane tesis edilmi�,
1.500 yatakla, i.500 yaral1 i<;in gereken tibbi malzeme Selanik hallu
180
ikdam, nr. 5618, 12 Ekim 1912, s. 3.
181
ikdam, nr. 5629, 22 Ekim 1912, s. 1 . ikdam Gazetesi Yunanhlar 5000
zayiat verdiler yazm1�, ancak muharebeyi Yunanhlar kazanm1�tir.
182
ikdam, nr. 29 Ekim 1912, s. 1 .
183
Alemdar, nr. 138-75, 27 Ekim 1912, s. 3

378
tarafmdan kar§Ilam§tlr.114 29 Ekim tarihinde Gazi Ahmed Muh­
tar Paija Hi.ikiimeti'nin istifa etmesi ile yerine Kamil Pa§a Hiikii­
meti kurulmu§, Kamil Pa§a sava§m sona erdirilmesi i<;in, hiikii­
meti kurduktanhemen sonra, Avrupa biiyiik devletlerinden yarchm
istemi§tir. Biiyiik devletlerin sava§m sona erdirilmesi yoniindeki
giri§irnleri esnasmda, Yunan veliahtt1, Yunanistan'm Selanik'i al­
madan biiyiik devletlerin dayatmalarm1 kabul etmeyeceklerini Le
Temps Gazetesi'ne bildirmi§tir.'85 Miittefik ordulan Selanik'e gel­
rneden Yunan donanrnas1 gelrni§, Selanik limanmda bir Osrnanh
gernisinin, Yunan torpidosu tarafmdan batmldigi TeJirih Gazetesi
tarafmdan yaztlm�, ancak Te§rih Gazetesi bu haberin ihtiyatla
kar§tlanmas1 gerektigini vurgularn�tir. '86Gazeteler bir �ehir dii§­
ti.igunde bu haberi itirnat etmiyoruz, bu haberler ihtiyatla kar§1-
lanrnal1 �klinde ifade etmi�lerdir. Ancak, Yabanc1 basmm verdigi
haberlerde, §ehirlerin dii§ti.igune dair haberler genellik dogru <;ik­
maktadir. Buna en iyi omek, Yunanhlar'm Selanik'e girdikleri yo­
lundaki haberlerin, Selanik'teki bir gemiden, istanbul Llman1'nda
bulunan ingiliz gemisine telgrafla bildirildigini Porunudos Gaze­
tesi yazm� fakat Alemdar ve ikdam Gazeteleri bu haberin teyit
edilmedigini ifade etmi§lerdir. '87

ikdam Gazetesi, Jontii.rk Gazetesi'nden aldigi haberde, Selanik'i

terk eden bir vatanda�la ropmtaja yer vermi�tir. Roportajda;
"40.000 ki§ilik Yunan ordusu birka<; giin evvel Yenice-i Vardar
cihetindeki Vardar Ovasma gelmi§ti. Vardar Nehri iizerinde bulu­
nan koprii Osmanh ordusu tarafmdan tahrip edildigi i<;in Yunan­
hlar nehrin diger tarafmda kalm1�lard1. Yunanltlar nehri ge<;mek
i<;in sal §eklinde kopri.i yapmak istemi§lerse de bu koprii Osmanh

184
Alemdar, nr. 141-78, 28 Ekim 1912, s. 3.
185
Te�rih, nr. 84, 5 Kastm 1912, s. 3
186
Te�rih, nr. 80, 1. Kastm 1912, s. 1.
'87 Alemdar. nr. 151-86, 7 Kastm 1912, s. 3; ikdam , nr. 5646. 8 Kas1m 1912,
s. 2.

379
topc;ulan tarafmdan topa tutulmu�tur. <;ok yagan yagmurlar­
dan dolayi nehirden askerlerin gec;mesi de zordur. Yunanhlar'm
Yenice-i Vardar civannda ohnasmdan dolayi Selanik'in d�tiigi.ine
<lair haberlerin c;Iktigi" ifade edihnektedir188 istanbul'daki gazete­
ler �ehirlerin dil�mesi konusundaki haberleri ihtiyatla yak.la�m1�­
lardrr. Bunda en i::inemli nokta, haberl�me eksikliginin bulunma­
s1ych. istanbul'da azmhklara ait bir gazete, Selanik'in dil�tiigi.inil
7 Kasllll da yazmasma ragmen, diger gazeteler haber kaynaklan
olmachgmdan dolayi bu olayi teyit edememi�lerdir.

Alemdar Gazetesi, "Selanik'in dil�tiigi.i herkesc;e malum" b�­

hgiyla verdigi 15 Kas1m tarihli nilshasmda, gazetelerde Selanik'in
dil�mesi ile ilgili verilen haberleri okuyuculanyla payla�m1�­
tlr. Bir bombarchman neticesinde Selaniklilerin tela�1 ve isran
iizerine, Selanik Vilayet Meclisi'nin ald1gi kararlar Independent
Gazetesi'nden nakledilm�tir.

"Her tiirlil fedakarhkla Selanik �ehrini faydas1z bombard1-

mandan kurtarmak laz1md1r. Buna binaen Hasan Tahsin Pa�a'ya
bir mazbata gi::inderilerek ''Topcin" mevkiinden beride harp et­
memesi rica olunmu�tur. Tahsin Pa�a tarafmdan Selanik �ehri
halkmm arzu ve temennisine uygun olarak hareket edilmesi is­
tenmi�tir.

Beldenin asayi�ine halel gelmemesi gerekir. Bunun ic;in gece

bekc;ilerinin sayis1ru art1rmak, hapishanelerde muhafazamn sag­
lanmas1, geceleyin jandarmalann devriye gezdirilmesi; Selanik
Llmam'nda demirli bulunan harp gemilerinden yarchm talep edil­
mesi kararl�tmlm1�t1r.

Muhacirlere fedakarhk gi::istermek, yiyecek ve yatacak yer ver­

mek gerekir. <;ilnkil, i::i ncelikle merhamet duygusuyla hareket et­
melidir. ikinci olarak ac; kalanlara nasihat i�lemez.

188 jkdam , nr. 5648, 10 Kas1m 1912, s. 3; Alemdar, nr. 153-88, 9 Kas1m
1912, s. 2.
 (Vilayetteki) resmi evrakm muhafazas1rn temin etmeliyiz. Bu­
nun i<;in lazim gelen tedbirler almm�. �u an emin yerde korun­
maktad1r. Alman kararlar bundan ibarettir. Bu kararlar, valinin,
dini cemaat reislerinin, askerl temsilcilerin, belediye ve vilayet
meclis azasmm ortak oy}any}a almmI!?tlr.
Bu maddelerden de anla!?Ilacagi iizere, son giinlere kadar
d�mana kar!?I koyan Selanik ve civanndaki Osman11 askerleri,
Yunanlilar'm Vardar Nehrini g�melerini onlemek i<;in tedbir al­
m1!?lard1. Fakat Yunan ordusunun Kolafaya civannda to�larla
birlikte Vardar Nehrini g�mesi ve !?ehre yakl�mas1, bir muha­
rebe olmas1 durumunda !?ehrin tamamen tahrip olacagmm an­
la!?Ilmas1 iizerine biiyiik devletlerin konsoloslan dayatma (tev­
sit) da bulunmu!?lardir. Hasan Tahsin Pa!?a bu dayatmayi kabul
etmek istememi!?se de yaptlan 1srar iizerine ingiltere, Almanya,
Avusturya ve Fransa konsoloslan Hasan Tahsin Pa!?a'nm temsil­
cisi durumundaki �akir P�a ile birlikte Takyeli c;iftliginde bulu­
nan Yunan karargahma gitmi!?lerdir. Rusya sefiri ise son daki­
kada oziir dileyerek !?ehirde kalmI!?Il.
Konsoloslar ve �akir P�a, Top<;in'de bulunan Yunan ba!?ko­
mutanma gitmi!?ler ve miizakerede bulunmu!?lardir. Bu arada !?e­
hir ve vilayet idare meclisi ve belediye erkam ve ruhani reisleri,
valinin ba!?kanhgmda bir toplantI yapm�lardir.
Top<;in'deki Yunan b�komutanhgmdan toplantiya kattlan
murahhaslar gece saat ona dogru hareket etmi!? ve miizakere ne­
ticesini valiye teblig etm�lerdir. 20 dakika sonra konsoloslannda
gelmesi iizerine vali tekrar meclis iiyelerini davet etm�, Yunan or­
dusu komutanhgi ile kararla!?tmlan antla!?mayi arz etmi!? ve tes­
limiyet onaylanm1!?hr. Buna gore;
Zabitanlar k1hc; ta!?1yacaklardir.
Selanik'te bulunan askerler silahsIZ olarak serbest b1rakila­
cakt1r.
 iki taraf arasmda husumet sona erdikten sonra askerlerin si­
lahlan ve mi.ihimmatlan iade edilecektir.

Memurlara sava� esiri muamelesi yaptlmayacaktlr.

Memurlar gitmek isterlerse kendilerine vapur tahsis ed.ile­

cektir.

Yunanhlar ertesi sabah saat altiya kadar si.ire verm�lerdir.

Askeri kuvvetler heni.iz bir cevap vermediklerini soyleseler de Se­
lanik teslim olmu�tur.

Independent Gazetesi, Selanik'in i�gal edilmesi durumunda

memurlann ve valinin memuriyetlerine devam edecegini ve ka­
rarlann yerine getirilecegini bildirmi�tir.

Selanik'in di.i�mesi hakkmda 9 Kas1m tarihinde Atina'dan

Viyana gazetelerine resmi telgraf gonderilm�tir. Buna gore "on­
ceki �am Selanik'in Karaburun istihkanuyla beraber teslimi
imzalanm1�tlr. "189

Osmanh Devleti'nin Rumeli'de bulunan alt:I vilayeti i<;erisinde

en fazla islam ni.ifusunun bulundugu ve ittihad ve Terakki'nin ka­
lesi ve dart yilhk m�rutiyetin merkezi olan, Selanik'in sav�ma­
dan di.i�mesi, ittihadc;tlann m�rutiyete baki� ac;1smm da saglam
olmadigm1 gostermesi ac;1smdan onemlidir. Selanik �ehrinin sa­
va�madan di.i�mesinin en onemli nedeni, Avrupa bi.iyi.ik devlet­
lerinin baslolanndan dolayid1r.

Alemdar Gazetesi 16 Kas1m tarihli ni.ishasmda, Selanik Ah­

vali ba�hgi ad1 altmda, Osmanischer Lloyd (Osmani�er Loyd)
Gazetesi'nin 10 Kas1m tarihli ni.ishasmdan ald1gi haberi yayin­
lam1�tlr.

"9 Kas1m cumartesi gi.ini.i Yunanhlar Selanik'e gelmi�lerdi.

Yunan askerlerinin Vardar Nehrini gec;mesinden sonra Tah­
sin Pa�a komutasmdaki Osmanh ordusu ile Prens Kostantin

1119
Alemdar, nr. 159-94, 15 Kas1m 1912, s. 2.
tarafmdan idare edilmekte olan Yunan ordusu gi.inlerdir birbir­
lerine kar91 koymu9lard1.

Osmanhlar c;ok kuwetli bir vaziyette bulunduklanndan do­

layi, iki ordu arasmda 9iddetli bir sav�m meydana gelecegi bek­
lenilmekteydi. Sav� ic;in haz1rhklar yaptld1gi bir esnada, diger ta­
raftan §ehrin teslimi konusunda gorii9meler yaptl1yordu.

Tahsin P�a'mn askerleriyle birlikte Langaza tarafma �ki­

lecegi tahmin ediliyordu. Vali Naz1m P�a ile biiyiik devletlerin
konsoloslan, Topc;ular mevkiine giderek Yunan komutam ile mii­
zakerede bulunmu9lard1. Uzun mtizakereden sonra cuma gi.inii
antl�ma sagland.i. Antl�ma geregi Tahsin Pa§a ve maiyetindeki­
ler teslim oldugu gibi Karaburun istikameti de olmak iizere 9ehri
teslim ediyorlardi.

Cuma �aim (8 Kas1m) Yunan askeri 9ehre girdi. 9 Kas1m

cumartesi diger fi.rka askerleri de 9ehre girmi9 Rum halki co9ku
ile Yunan askerlerini ka�1lam19tJ.. Pazar gi.inii Rum kilisesinde
yaptlan ayinde, Yunan veliahdmm 9ehre gelmek iizere oldugu ve
yagmurlardan dolayi gelmesinin geciktigi bildirilmi9tir.

Giivenlik §imdilik Albay Fulon komutasmdaki jandarmalar

tarafmdan saglanrnaktadrr. Konsolosluklar ve bankalar oniine bir­
kac; Yunan nobetc;isi dikilmi§tir. Sirplar ve Bulgarlar buraya ge­
lerek hep birlikte istanbul iizerine yiiriiyecekleri hakkinda soy­
lentiler c;1km19tJ.r.

Manashr hakkinda haber almamamaktad1r. Haftalard.ir telg­

raf ve §imendiferler �I§mamaktad.ir. $ark ordusu hakkinda da
pek az bilgi almmaktad1r.

Selanik limanmda bulunan � ingiliz kruvazorii ile hirer tane

Rus, italyan, Fransiz ve Avusturya sav� gemileri bulunmakta olup
heyecan ic;erisinde olan halki teskin etmeye c;ah§maktadirlar.

12 Kas1m da yine a;n1 gazeteye gonderilen mektupta;

 Yunan krrah ve prensi 11 Kas1m pazartesi giinu Selanik'e ge­
lerek Yunan tebaasmdan Hac1 Lazarov'un hanesine yerl�mi�tir.
Pazar �am1 Bulgar ordusu mufrezeleriyle Prens Boris ve Seril
de Selanik'e gehn�lerdir. Prensler Bulgar konsoloshanesinde ika­
met etmektedirler.
40.000 Yunan askeri, 15.000 Bulgar askeri ile binlerce ve
30.000 den fazla muhacir den ba�ka limanlarda bekleyen gemi­
lerde 7.000 civannda asker murettebab. bulunmasmdan dolayi
�ehirde erzak tedariki hususu onemli bir yer tutmaktadir"190 de­
nilmektedir.
�hirde ekmek bulunmad1gmdan dolayi 15 Kas1m tarihinde
bir Fransiz albayimn klZl kendisinden ekmek ve su isteyen Turk
askerlerine ekmek vermek isteyince Yunanh subaylar bu duruma
ka�1 c;ikmi�lar, albayin kizmm elinden ekmegi almaya c;al�m1�­
lar hatta Fransiz albayin evini dahi t�lam1�lardir. Yunanhlar,
Yenice-i Vardar �ehrine girer girmez de aym �ekilde Turk kapa­
hc;arsm1 ve evlerini yakmaya ba�lam1�lar, Turk magazalanm ve
Turk evlerini yagmalam1�lard1r.191
"Selanik'te sooyonetim ilan edildiginden dolayi gece saat on­
dan sonra sokaklarda dol�mak yasaktir. Pasta, giimriik ve ad­
liye memurlarmm yerine Yunanl1 memurlar tayin olunmu�tur.
Yunanltlar yalmz belediye memurluklanna yerl�tirilmemi�ler­
dir. Yunanltlar'dan sadece belediye reisi atanm1�tir.

Osmanl1 askerlerinin silahlan yava� yava� toplanm�tlr. Bir­

kac; giine kadar trenler de c;al1�maya b�layacakb.r. Kopriilerin ta­
mirine c;al�tlmaktadir.

190 Alemdar, nr. 150-95, 16 Kas1m 1912, s. 2.

191 Stephane Lauzanne, Ur;urumun Kenarmdaki Tiirkiye I. Balkan Sava-?l
ve <;:ekilen Acilar, c;ev. Teoman Tunc;dogan, Bili�im Yay., 2005, s. 84-88;
bu kitap ilk olarak; Balkan Ac1lan (Hastamn Ba�ucunda Kirk Giin) (Os­
manhca Bak.Jsmdan Giiniimiiz Tiirkc;esine c;ev. Murat (,\lieu), Kasta� A.�.
Yay., i stanbul 1990 kiinyesiyle yaymlanm1�t1r.
 Selanik'te bulunan Atina rnetropoliti bir beyannarne ne§re­
derek, adet ve ahlak ve din-i islarn'a tarnam1yla riayet edilerek
asayi§in ternini ve rnuhafazas1 i<;in Miisliirnanlar'a hicret etme­
melerini tavsiye etrni§tir.
2.000 Bulgar askeri Kavala ya gelerek §ehri i§gal etrni§lerdir.
Mernurlan ve askerleri tutuk1arnaya ba§lam1§lardir"192
Selanik'teki Avusturya, Alrnanya ve Fransa konsoloslan, Tiirk
askerlerinin teslim olduklanrn Selanik Valiligine teblig e�Ierdir. '93
Selanik'in teslirn olmas1 bir nevi biiyiik devletlerin dayatrnalan
sonucu oldugundan, yukandaki teblige gore, Osrnanh askerle­
rinin teslim ahnrnasmm si.ireci konsolosluk1ar tarafmdan yap1l­
d1g1 anla§Ilmaktad1r.
Tanzimat Gazetesi de Osmanischer Lloyd Gazetesi'ndeki ya­
z1yi almh yaprnI§tir. Buna gore;
"Birka<; haftadan beri Yunan ve Bulgar i§gali altmda bulu­
nan Selanik'te halkm giivenligini saglayacak bir idare kurularna­
m1§t1r. �ehri i§gal eden askerler Selanik'i yagmalad1. Bu yagma­
nm birka<; giinde sona erecegi tahrnin olunurken maalesef daha
uzun si.irdi.i. Tiirk mahallerinde her gi.in gasplar oluyor. Ge<;en
giin bankalardan birisi aleni bir §ekilde soyuldu.
E.ski Cuma Camii, Yunanlilar tarafmdan kiliseye <;evrilmi§ti.
Ayasofya Camii ise Bulgarlar tarafmdan i§gal edilrni§tir.
Erzak ve ekmegin fiyat1 <;ok yiikselmi§tir. Selanik'e s1gman
50.000 muhacirin ia§esine yiiksek riitbeli subaylar alikoyrnak­
tad1rlar. Avusturya-Macaristan Hi.ikiimeti tarafmdan Selanik'te
bulunan 10.000 Bosna muhacirinin yurtlanna iade edilecegi bil­
dirilrni§tir. �ehrin d1§mda bulunan 5.000 rnuhacir i<;in <;adtrlar
kurulacakhr. Bunlardan ba§ka §ehirde binlerce ki§i var ki arala­
nnda <;i<;ek hastal1gi yiiz gostermeye ba§lam1§tir.

19"' Alemdar, nr. 150- 95, 16 Kas1m 1912, s. 2 .

•93 Te�r-ih, nr. 105, 2 7 Kasnu 1912, s . 1 .
 Halkm ihtiyacm1 kar�damak ii;in ingiltere, Almanya ve
Amerika'dan yard.Imlar beklenilmektedir. iltica eden muhacirler
yurtlanna iade edileceklerdir. 1$ehirde asayi�in saglanmas1 ii;in
daha i;ok beklemek gerekmektedir.

Bulgar koylii i;eteleri ellerine gei;en biitiin Miisliimanlar'1 v�i

bir �kilde katletmektedirler. Muhacirlerin yurtlarma gonderilmesi,
anl�tld1gma gore ilkbahardan once olmayacak muhacirler biitiin
�1 sefalet ve mii�kiilat ii;erisinde gei;ireceklerdir. 1$ehir d1�mda
i;ad1rlarda bulunan Osmanh askerleri vapurlarla Yunanistan'a
sevk edilerek i;ifti;i i�lerinde i;al1�tmlmaktadirlar.

Sikiyonetim ve sansiir devam etmektedir. Guminii;e Kop­

riisii hala tainir edilmedigi ii;in Belgrad'dan �imdiye kadar tren­
ler gelemedi. Bu sebepten dolayi Avrupa postas1 10-15 giinde bir
geliyor. Halk Balkanlar'da olanlardan habersiz bir �ekilde giinle­
rini gei;irmektedir."•94

Biiyiik devletlerin konsoloslan ve Selanik �ehri ileri gelenleri,

Selanik sa� sonucu tahrip olmasm diye �hrin teslimi konusunda
Selanik Valisine dayatma yapm�lardrr. Dayatma sonucunda Se­
lanik valisi ve Osmanh ordusu teslim olmu� ancak, antl�mada
yer alan maddelerin hii;birine uyulmam1�tir.

Selanik �ehrinde yaptlan mezalimler o kadar biiyiik olmu�

ki ingiltere konsolosu, Selanik'te Miisliimanlar'a yapdan meza­
limden dolayi Selanik �ehrinin Yunan valisini �iddetli bir �kilde
protesto etm�tir.'95 Selanik'teki Fransiz B�konsolosu da 17 Ocak
1913 tarihinde istanbul'da bulunan Fransiz Victor Hugo gemisini
arayarak Biiyiikeli;i Bombard'a durumu �oyle bildirmi�tir. "Bul­
gar ve Yunan askerleri, �ehirde an�i halinde, Frans1zlar'a ait ne
varsa yagma etm�ler, i;alm�lar, i;1rpm1�lar ve hatta konsolosluk

194 Tanzimat, nr. 394, 13 Aralik 1912, s. 2.

195 Te:jrih, nr. 105, 27 Kas1m 1912, s. 1.
binasma bile tecaviiz etrni�lerdir"196 ifadeleriyle Bulgarlar'm ve
Yunanhlar'm yapttl<lan olumsuzluklar biiyiik devletler tarafm­
dan dahi kabul edilmek zorunda kahnm�br.

Selanik Osmanh Devleti'nden ahnm1�, ancak Bulgarlar1a Yu­

nanhlar arasmda Selanik'e hangi devletin hfil<lm olacaf;i konusun­
daki<;atI�ma artarak devam etm�tir. Times Gazetesi'nin Sofya ve
Biikr� gazetelerinden ald1gi haberlere gore, Yunanhlar Selanik'e
Prens Nikola'yi vali tayin etmelerine ragmen, Bulgarlar'da Cezal
Netudorofu tayin etmi�lerdir. Bulgarlar'm Selanik'teki hukuki
miicadelelerini almak istedikleri belirtilm�tir.197

Selanik1e ilgili olarak Bulgaristan ile Yunanistan arasmda

rekabetin her g�en giin artlf;i konusunda gazetelerde haberler
<;ikmaktadir. Bu rekabetten, Yunanistan ile Bulgaristan arasmda
daha once yaptlm1� bir antl�manm olmad1f;i anl�dmaktadir.
Bu gerginligin bu iki devlet arasmda bir sav�a neden olacagi yo­
lunda biiyiik endi�eler vardi. Bulgarlar, Selanik'in Yunan i�gali
altmda bulunmasmdan rahatsiz olmalanna ragmen, Yunanltlar
ise, Selanik'e yerl�ebilmek i<;in biitiin Yunan Kraliyet ailesini bu­
raya getirmi�lerdi.198 1913 ytl1 �ubat ayi b�mda Haberdar Gaze­
tesi, Bulgar-Yunan ihtilafimn iyice artbf;im belirtmi�tir.199Boylece
Balkan miittefikleri arasmda bir sav�m olacaf;i iyice anla�dmaya
b�lam1�tlr.

Edime'de Savai Oncesi Durum

Balkan sav�mm <;Ikma ihtimali 1912 yil1 eyliil ayi i<;erisinde
iyice ortaya <;Ikmaya b�laymca Edirne'de terhis edilmesi gereken,
Edirne'nin muhafazas1 i<;in t�kil edilm� olan Mevki-i Miistahkem

196 Bardakc;1, a.g.e., s. 78.

197 Te�rih, nr. 101, 23 Kas1m 1912, s. 2.
'98 Tanzimat, nr. 394, 13 Arahk 1912, s. 2.
199 Haberda,., nr. 166, 3 �ubat 1912, s. 2.
Komutanhgmm birimlerinden onuncu firkadaki askerler terhis
edilmemi�tir. 200 Seferberlik ilan edilmesiyle bir hafta i!;erisinde
onuncu fukamn ihtiyac;lanmn �tlanacagi bildirilmi�;, seferberligin
on iic;i.incii gi.iniine gelindiginde KaZ1In Karabekir'in bulundugu fu­
kada hfila i.600 civannda insanla 550 hayvanm eksik oldugu bildi­
rilmi�tir. Seferberligin ilanmdan itibaren nakliyatta c;ekilen zorluk­
lardan dolayi savru;; esnasmda da bu nakliyatm gerc;ekl�emeyecegi
anlru;;tlm�br. ikmal efratlannm birc;ogu talim ve terbiye gormemi�,
miifrezelerin bunlara talim verecegi d�iiniiliirse daha sonra gele­
ceklerinde ancak var olan mevcutefrad sayislill artrrmaktan bru;;ka
bir §eye yaramayacagi goriihnektedir.201 Bir firkada savru;; bru;;lama­
dan birkac; gi.in evvel bu kadar eksik oldugu anlru;;tldigma gore diger
firkalarda da benzer durumlann ya�and1gi soylenebilir.

"Dordiincii kolordu kendi bolgesine gideceginden Edirne

Kalesi'ne ne kadar vesait nakledildiyse adeta kapanm elinde ka­
hrcasma paylru;;ilm1�tir. ikmal efrad1 belirlenen cetvellere gore gel­
memi�, onuncu firkaya ait miirettep efrattan birc;ogu bru;;ka yerlere
gitmi�tir. Kolorduya ait baz1 ikmal efrad1 onuncu firkaya gelmi�
sava�m bru;;lamak iizere oldugu bir donemde Edirne'de kan�1k­
hk iyice artm1�, nizamiye efradmm hazir bulunan c;anta ve c;adir­
lannm dahi daii;J.tim1, sava�m ilan edildigi gi.in bitmedigi gibi bu
durum efradm c;ok camm s1km1�tir. "202

Sava� ba�lad1ktan sonra, 22 Ekim tarihinde alay komuta­

mnm dahi yaz1h olan emri yanh� yorumlamas1, yanl� yerde bu­
lunmas1203 ve aym gi.iniin �ammda iki firka arasmda meydana

200
Karabekir, a.g.e., s. 9. Balkan Sav�1 ba�lamadan onde Kaz1m Karabekir,
Edirne'nin muhafazas1 i<;in te�kil edilmi� olan Mevki-i Miistahkem Ko­
mutanhgmm birimlerinden onuncu firkada kurmay binba�1 riitbesiyle
gorev yapmaktayd1.
20 1
Karabekir, a.g.e., 25.
202
Aym yer, s. 27.
203
Aym yer, s. 54-55.
gelen olay ordu ic;erisindeki dilzensizligi, iki firkanm birbirine
silngi.i c;ekecek kadar yakm olmas1, gelecekte olacak maglubiye­
tin habercisi gibiydi. 22 Ekim a�am1 meydan gelen olayi Kaz1m
Karabekir �oyle anlatir;

"Ortaltk iyice kararmaya b�lad1. Tav�ankorucu koyiinden bir

yangm yiikseldi. Bunun dii§manm c;ekildigine ve koyii tahliye etti­
gine bir i�aret olmak iizere Otuzuncu Alay kumandanmm verdigi
talimat dairesinde bir at yigmm piyade k�if kollanmiz tarafindan
yaktld1gi anla�tld1. Yakin mesafeler bile arttk fark olam1yordu. Ga­
rip bir hadise oldu: sag taraftan itibaren bir ses biltiin bataryalan
istila etti: 'Dii§man bast1 piyade imdat!' Karargah, topc;ulann ile­
risinde tarn Davultepesi'nde idi. Biz bir §ey gormiiyorduk. Yalniz
Sofular Deresi'nde biraz ewel bir iki tiifek patlam1�ll. i§te ne ol­
dugunu anlamaya vakit kalmadan gerimizden silngi.i panlttlan­
nm bize on, on b� ad1m yakl�tigim gordi.ik. Derhal: 'ne yap1yor­
sunuz, biziz firka karargah1' diye haykm§tlk. Siingi.iler yammiza
kadar geldi. Bakttk muhafiz tayin olunan tabur! 'iyi ki haber ver­
diniz az kaldi dii�man zanmyla hiicuma kalkiyorduk' dediler. Bun­
lar yerlerine iade olundu ve derhal tahkikat yap1ldi. Fakat bir §ey
anla§tlamadi. Meydanda dii§man falan yok. Zaten nas1l olur pi­
yade hatlan ilerimizde. Herhalde bir yan.h§hk veya bir ihanet ol­
mas1 ihtimalleri verildi. Fakat tahkikat icras1 gece olamayacagin­
dan sonraya biraktld1"204 bu ifadeler Edime'de ordu ic;erisindeki
diizensizligi a<;tk<;a gostermektedir.

Osmanl1 Hiikilmeti sava§a haz1rhks1z yakalanmt§, ordu i<;in

gerekli olan ikmaller zamanmda yap1lamam1!?, komutanlar ara­
smda dahi kararlan anlama ve uygulamada s1kintilar ba§ goster­
rni§tir. Daha sava§ ba§lamadan siyasi ve askeri hatalarla sava§
kaybedilme noktasma getirilmi§tir. Me§rutiyet sonras1 ordu ic;e­
risindeki siyaset, bir nevi bu orduyu ne yapt1gm1 bilmez bir hale
getirmi�tir.

204 A
yrn yer., s.
 Edirne ve Mustafapa�a'da Sava�m Ba�lamas1
22 Ekim tarihinde Osmanh askerleri ile Bulgarlar arasmda
Mara� civannda dokuz saat siiren bir muharebe olmu�, Bulgar­
lar <;ermin ve Karaagac;'taki Osmanh topc;ulannm da kattlmuyla
geri piiskiirtiilmii� ve Bulgarlar'dan esirler al�br.205 Edirne'de
muharebe devarn ederken, Edirne'nin ilerisinde Bulgaristan s1ru­
nna yakm bir oolge olan Cisrimustafap�a civannda Bulgar sii­
vari ve piyadeleriyle Osmanhlar arasmda muharebe olmu�, Bul­
gar kuwetleri zayiat vererek geri c;ekilmek zorunda kahm�lard1.
Londra'daki Dai/y Telegraph Gazetesi'nin Filibe muhabiri: "Oto­
mobille Sofya'dan Filibe'ye geldim ve meydan harbine gittim. Ta­
mar� hududunda 3.000 ki�ilik si.ivari muharebesinde bulundum.
Osmanhlar'm �iddetli saldms1 kar�ISmda duramayan Bulgar sii­
varileri diizensiz bir �ekilde geri doni.iyorlar. Bunu goren <;ar Fer­
dinant aglad1"206 diye yazm1�t1r. Ancak bu b�anlann arkas1 gel­
memi�tir. Osmanh ordusu sav�m ba�lamas1yla beraber taarruz
politikas1 takip etm� baz1 bolgelerde gec;ici ba�anlar kazamlm1�
ancak bu b�anlar siirekli olmam1�tlr.

Tatar Harnidiye, ispenli ve Kadikoy mevkilerinde de muhare­

benin oldugu belirtilmi�tir. jkdam Gazetesi Bulgaristan s1runnda
yap1lan muharebe ile ilgili olarak; "Dort bir yanda dii�mana kar�1
harp devam ediyor. Her taraftan haberler geliyor. Lakin end�eye
kaptlmaya gerek yok, soylentilere gereginden fazla onem vermek
gerekmez"207 demektedir. Aym gazete bir taraftan zafer haberleri

205
ikdam, nr. 5630, 23 Ekim 1912, s. 2. Yap1lan muharebeye i kdam Gaze­
tesi 30.000 askerin kat1ld1gm1 yazm1�tir.
206
ikdam, nr. 5632, 25 Ekim 1912, s. 2.
2 07 ikdam, nr . 5630, 23 Ekim 1912, s. 1. Bu muharebelerde <;ok sayida top
ve mi.ihimmat ele ge<;irildigine <lair haberlcr yer almaktadir. Bu haberle­
rin dogrulu tart1�mahchr. Bu ti.ir haberlcrin yap1lmas1, halka moral ver­
mek olarak degerlendirilebilir.

39 0
verirken, diger taraftan endi�eye gerek yak diyerek halkm mora­
lini yiikseltmeye <;ah�mll?trr.

Edime'de eli silah tutan vatanda�lann goniilli.i olarak as­

kere ka.YJ.t olmalan talep edilmi�tir. Edime i<;erisinde bulunan
yerli Bulgarlar'dan baztlan Bulgar i;etelerine katilm1�, bu i;ete­
lere katllan Bulgarlar tutuklanarak istanbul'a gonderilmi�ler­
dir. Yine Edime'de i.izerinde bomba bulunan 25 Bulgar tutukla­
narak Divan-1 harbe teslim edilmi�tir. Yaptlan sorgulamalannda
Bulgarlar'm bombalan atarak �ehirde bir karg�a ve ayaklanma
i;ikarmak niyetinde olduklan anla�tlm1�br. 2oaAynca, Bulgar as­
kerlerinin cephede yaptigi hilelere yer verilm�tir. Bulgarlar sa­
va� esnasmda Osmanh sancagi gostermek, namaz borusu <;aldir­
mak, padi�ah1m i;ok ya�a narfilan atmak gibi hilelerle Osmanh
askerlerini yamltmaya <;a.11�ttklan gori.ilm�ti.ir. Osmanh asker­
lerinin ise bu hilelere aldanmad1gi ancak di.i�manm Osmanh as­
kerleri i.izerine yagdirdtgi ku�unlar Osmanh askerlerinin yarala­
nndan belli olmaktaydt. 209

Edime civannda, Osmanh Devleti smirlan ii;erisinde ya�a­

yan Bulgar koyliileri, Miisliiman koyliilerine hakarette bulun­
maya ba�lam1�lar, Bulgarlar "artik" buras1 Bulgaristan oldu. "De­
folunuz" diye Ti.irkler'i a�agtlamaya ba�lam1�lard1. Halk �ehirden
gQ<; etmeye ba�lam1�r. Aynca Edime �ehrinin iii; veya dart aylik
erzakmm bulundugu bildirilmi�tir. 2 1 0

Edirne Kalesi'nin Durumu

ikdam Gazetesi, Daily Telegraph Gazetesi'nin makalesine
yer vermi�tir. Bu makalede: "Edirne'nin miistahkem kalesi, is­
tanbul ile Bulgar askerlerinin ileri harekatI arasmda bulunduki;a

208
Alemda,., nr. 138-74, 26 Ekim 1912, s. 2.
209
ikdam, nr. 5633, 26 Ekim 1912, s. 1.
210
Alemdar, nr. 138-74, 26 Ekim 1912, s. 2 .

39 1
Ti.irkiye'nin ba�kenti emniyettedir. Edirne etrafmda bi.iyi.ik
muharebe oluyor. Bu harbe giren taraflarm askerleri dikkate
almmahd1r. Tahm inen bolgede her iki taraftan 200.000 as­
ker bulundurulacaktir. Bu harp Rusya- Japonya harbine ben­
zetilebilir. Ya da 1866 senesinde Prusyahlar ile Avusturyahlar
arasmda vuku bulan (Goynig1ra<;) muharebesi gibi. Bu muha­
rebeye giri�mi� olan askerleri n sayis1 Prusyahlar tarafmdan
200.000, Avusturya askerleri ise bundan daha azdi. Muhare­
bede daha geriye gidersek 1806 senesinde Napolyon'un Prus­
yahlara galip geldigi (Yana) muharebesine kadar gitsek gorii­
riiz ki, Frans1z askerlerinin miktan 100.000 ve P rusyahlann
asker sayis1 60.000 civannda idi . Bu mukayeseler gostennek­
tedir ki bu Balkan sava�ma yakla�1k <larder yi.iz bin (400.000)
asker i�tirak edecektir.

Burada onemli olan asker sayis1 degildir. bnemli olan terti­

bathr. Kim ordusunu zapta muvafi.k olursa veya Osmanh asker­
lerine ka�1 galip gelirse Payitaht (istanbul) yolu a<;tlm1� olacaktJ.r.
Balkan devletleri harbi kaybederse ama<;lanm yanm asir ertelemil?
olacaklardir. Harbi hangi taraf kazamrsa kazansm Avrupa naza­
nnda mesele halledilmemi� olacaktir."211Daily Telegraph Gaze­
tesi muhabirinin yaptlg1 tespitlerin tutarltl1gi dikkati <;ekmekte­
dir. Balkan Sava�1'nda kimin galip geleceginin Avrupa a<;1smdan
<;ozi.im olmayacag1 yorumu dikkat <;ekicidir.

Edirne Kalesi civannda devam eden sava�ta, olii Bulgar as­

kerlerinin yanmda S1rp askerlerinin de oldugu askeri yetkililerce
belirtilmi�tir.212 27 Ekimde gece saat dokuzda Papaztepe ve Ma­
ra� civanndaki tepelere, i.i<; Bulgar si.ivari boliigiiniin hi.icum et­
tigi, bu bolgelerde Osmanh askerleri tarafi.ndan yap1lan mi.ida­
faa sonucu Bulgarlar'a ait olan i.i<; boli.ikten bir boli.i gun de telef

211
ikdam, nr. 5633. 26 Ekim 1912, s. 2.
212
ikdam, nr. 5634, 27 Ekim 1912, s. 1.

39 2
oldugu ve ii<; mitralyoz ile <;ok sayida esir almd1gi ve bu esirlerin
�ehre getirildigi bildirilmi�tir. 213
Edirne'deki ordunun en onemli meselelerinden birisi de
diger cephelerden haberdar olmamalanyd1. Bunun nedeni ise,
trenlerle asker nakledildiginden, istanbul'dan Edirne'ye posta­
nm gelmemesiydi. Birka<; giindiir �ehre gazetenin de girmedigi
anla�tlmaktad1r.2 14

Balkan Muttefiklerinin Hedefleri

ikdam Gazetesi, Daily Telegraph Gazetesi'nden almt1 yap­
ugi makalede; "Balkan hiikiimetleri tarafmdan uygulanan harp
planma gore, Osmanh ordusu, Anadolu redifleriyle ikmal edilme­
den ve diizenli bir harekete ba�lamadan, Balkan Miittefiklerinin
miimkiin oldugu kadar seri ve etkili bir surette Osmanh kuvvet­
lerine hiicum etmekten ibaret oldugu anla�tl1yor. Bu plam taki­
ben ewela Karadag askeri, Osmanl1 arazisine girmi� ve bir piyade
miifrezesiyle muharebe ba�lam1�tI.
Yunanhlar 50.000 askeriyle 20 mil kadar Tiirkiye arazisine
ilerlemi�lerdi. S1rplar birinci sm1f askerleriyle 80.000 ki�ilik bir
kuvvetle Makedonya'ya girmi�lerdi. Bu orduyu Uskiip'te bulunan
Osmanh ordusuna kar�1 kullannu�lar, Osmanh ordusu l.eki Pa�a
komutasmda S1rplar'a ka�1 koymaya <;ah�m1�t1.
Bulgarlar da Osmanhlar1a muharebeye girmi�ler ve bo� yere
ilerlemektedirler. Az bir zabitana sahip olan ve yeni te�kil edilmi�
olan 200.000 ki�ilik bir ordu ilk defa, bu kadar kuvvetli bir meydan
2 13 ikdam, nr. 5635, 28 Ekim 1912, s. 1.
2 14
ikdam, nr. 30, Ekim 1912, s. I. Bu sayida yine yap1lan sav�ta Bulgarlar'm
<;ok sayida zayiat verdigi ve esir almd1g1 yaz1hrken, ii<;iincii sa)fada Da­
ily Telegraph Gazetesi'nde sava�la ilgili daha farkh veriler bulunmakta­
dir. 0 a<;1dan bundan sonra alman esirlerden fazla soz edilmeyeceJ...1ir.
c;:iinJ...ii bu haberlerin dogmluk derecesi tart1�mahd1r.

393
harbine girse ilerleyemezdi. Bulgarlar'm bo� yere ilerlemesi fay­
dasizd1r. Bulgar ordulan Klrkkilise'de (Klrklareli) Osmanhlar1a
c;arp1�maktadir. Edime'nin kuzey ve ban taraflannda da c;an�­
malar meydana gelmi�tir. Eskizagra'ya 300 esir getirildigine ba­
lohrsa Bulgar ordusunun daha meydan muharebesine girmedigi
anl�ilmaktadir.
istanbul'da bulunan harp muhabirimizden ald1gimiz son
telgrafta lie; Osmanh kolordusu c;a�amba gi.inii Klrklareli'nin
kuzeyinden saldmya gec;en Bulgar ordusunu hudut te�kil eden
tepelere kadar piiskiirtmii�tiir. Osmanh ordu kumandam, or­
dunun Babaeski ve Liileburgos'a (Liileburgaz) c;ekilmesini em­
retmi�tir. Bu havalide yedi kolordu toplanmaktad1r. Kumandan
Edirne'nin miidafaas1 ic;in bir kolordu birakt1giru diger dart ko­
lordunun da istanbul'dan gelmekte oldugunu bu surette on iki
kolordunun veya 300.000 ki�iden az olmayan Osmanh kuvve­
tinin bir harekata kar�1 haz1r bulundugu ac;iklanm1�tlr. ilerleyen
Bulgarlar'a bir darbe indirilerek onlann demiryoluhattmdan ri­
cat ettirilmesinin Osmanh kumandam ic;in en miisait bir plan ol­
dugu bellidir"21s denilmi�tir.
Bu makaleden, Balkan miittefiklerinin harp plamrun, Osmanh
Devleti harp hazirhgim tamamlamadan etkili bir �ekilde hiicum
uygulamak oldugu anla�1lmakta olup, Balkan Hiikiimetlerinin bu
planda b�anh oldugu goriilmektedir. Karadag'm ilk once sava�
ilan etmesi, Osmanh Devleti'nin bu bolgede hie; muharebe hazir­
hgi yapmamasmdan kaynaklanmaktayd1. Bu noktada, Osmanh
Devleti'ni hazirhk yapmadan bertaraf etme dii�iincesinin ba�a­
nh oldugu anla�1lmaktadir. Yunanhlar'm Osmanh topraklanna
girdigi, S1rplar'm Makedonya'ya i�gal ettigi Osmanh Devleti'nin
de buralarda ba�ans1z oldugu vurgulanm1�tlr. Bulgarlar'm bo�
yere ilerledigi bundan bir c;1karlannm olmad1gi, Bulgarlar'm daha
2 15
ikdam, n r . 5637, 30 Ekim 1912, s. 3.

394
Osmanhlar'a �1 biiyi.ik bir meydan muharebesine ginnedigi ifade
edilm�tir. Osmanh ordusunun Bulgarlar'a kar�1 Klrklareli'de mii­
cadele etmek istedigi, ancak Osmanh ordusunun b�anh olama­
yacagi dii�iincesi ile Ordu komutam tarafmdan, ordunun bilerek
geri <;ekildigi, ordunun ikmalini tamamlad1ktan sonra miicadele
edecegi anl�tlmaktad1r. Osmanh ordusunun neden Klrklareli'de
b�artl1 olamad1gim Mahmud Muhtar Pa�a amlarmda uzun uza­
diya anlatm�trr : Zabitanlann birbirlerine itaatsizligi, askerlerin
tel�a dii�mesi, erzak yetersizligi vb.

Matin Gazetesi'nin Edirne ve �evresini Degerlendirmesi

Renin Gazetesi, Eclirne'de 150.000 �ilik bir ordunun ihtiyacuu
�tlamak i<;in biiyi.ik bir sevkiyata ihtiya<; oldugunu bil�tir.2 16
Bu arada Times Gazetesi Belgrat muhabiri, Sirbistan'm Edirne'ye,
Bulgarlar'm kullanmas1 i<;in 1.205 pusuluk iki top gonderdigini
bildirmi�tir. 217

Tanzimat Gazetesi, Bulgar Karargahmda bulunan Matin Ga­

zetesi muhabirinin makalesine yer vermi�tir. Makalede; ''Tiirkiye
ile Balkan hiikiimetleri arasmda miitarekenin yaptld1gi, miitareke
yaptld1gi tarihten itibaren devletlerin i�gal ettikleri yerlerde kal­
malan ko�uluyla <;at�malann tatil edildigi bir zamanda bir �ey
var ki Bulgarlar'1 fevkalade hayrete dii�ii1mii�ti.ir. Buda Bab1fili'nin
miitareke miizakeresi esnasmda miinaka�as1z bir �ckilde ku�a­
tilm� olan Osmanhlar'a yiyecek verilmemesi hususundaki tek­
lifi kabul etmesidir.

Sava�m b�lamas1yla ikinci Bulgar kolordusu Mustafapa�a'yi

zapt etti. Bulgar birinci kolordusu Klrkkilise ( Klrklareli) 'yi ge<;erek
ilerlemeye ba�lad1g1 zaman (Meri<;) Bulgar firkalan <la Edi rne'yi
i�gal etmek istediler. Resmi Ven im ve Resmi Betim Gazeteleri,

216
Renin, nr. 1490, 3 Kas1m 1912, s. I.

A/emdal", nr. 156-91, 12 Kasun 1912, s. 2.

395
Bulgarlar'm kisa bir siire sonra Edirne'ye gireceklerini bildiri­
yordu. Giinler gec;ti Bulgar ordulan Trakya ic;lerinde ilerlediler,
hatta komuta merkezi olan E.skizagra'da, Edirne'nin dii�memesi
beyhude bir bekle� olarak algilanmaya ba�land1. Edirne muka­
vemet ediyordu. Bulgarlar, Edirne'de hie; beklemedikleri bir mu­
kavemet ile kar�tla�m1�lard1. Bulgarlar Edirne'yi her taraftan ku­
�atm�larch ve 40 camili, tarihi ve c;evreye hakim olan bu �ehri
almak istiyorlarch.

Fakat onlerinde miidafaa eden altI tane istih.kam varch. Bul­

gar komutanlan binlerce askeri ve binlerce insanm hayatlm feda
ederek �ehre girmek ic;in c;a1�1yorlarch. Birkac; seneden beri Tiirk­
ler tarafmdan in�a edilen bu mevkiler, biiyiik bir ordunun kar�1-
la�abilecegi engellerdendi. Bu miidafaa ist:ihkamlan kuzeybat1da
'Meric;' ile 'Tunca' nehirleri arasmda in�a edilen istihkamlar ve
betonermeli 'Gazel tepe' ve ·�eytan Tarla' istih.kamlanyd1. Bun­
dan sonra Tunca'mn diger tarafmda 'T� tepe' istihkam1 kuzey
cephede bulunuyordu. Dogu tarafmda bilhassa Von Der Goltz
Pa�a'nm planlan geregi in�a edilen 'Ku� tepe' istihkarm vardi. Gii­
neyde Meric; Nehrinin sol sahilinin iic; kilometre ilerisinde olan
'Kartal tepe' istihkammda Dimetoka yolu ve istanbul'a giden yo!
vard1. 123 metre yiiksekliginde bulunan bir <lag ortasmda in�a
edilen 'Papaz Tepe' istihkam1 da 'Meric;'in diizliigiine ve tren yo­
luna ha.film bulunmakta idi.

Bu biiyiik istihkfunlann arkasmda kiic;iik tabyalar ve istihkfunlar

vardi ve on taraflannda hendekler bulunmaktaydi. Hendekler, kurt
delikleri ad1 verilen demir tellerle korunmaktayd1. Edirne'ye gi­
rebilmek ic;in bu miithi� istihkamlan gec;mek gerekiyordu. Boyle
bir hattm parc;alanmas1 dii�iiniilemezdi. Bulgarlar'm amac1 ku­
�atmayi uzatmak ve ku�atmayi muhafaza ederek ku�atma hattm1
daraltmakt1. Bulgar firkalan da bu yonde karar a!d1lar.

Ku�atmaya d eva m edecekler ve �ehri ac; b1rakarak teslime

mecbur edeceklerdi . Ancak Tiirk kuvvetleri ku�atmay1 yarmak
maksad1yla yapm1� olduklan hiicumlarla, Bulgarlar'a kar�1 koy­
maya mecbur oluyorlard1. Tiirkler ku�atma hattm1 lurabilecek­
lerini anlam1�lard1. Hiicum hareketleriyle dii�mam h1rpalamayi
karar vermi�lerdi. Onun i<;in Edirne onlerinde top sesleri kesil­
memi�ti. Edirne'yi koruyan askerlerin sayismm 50.000 civa­
rmda oldugu tahmin edilmekteydi. Bulgarlar bir hiicum neti­
cesinde 'Papaz Tepe' istihkamm1 elde etmi�lerse de ertesi giinii
'Kral Tepe' den a<;Ilan ate� sonucu Papaz Tepe'yi terk etmek zo­
runda kalm1�lardir. Bulgarlar'm en biiyii k saldmlanndan birisi
29 Kas1m'da yaptlm� Bulgarlar'm bu saldm esnasmda 3.000 ci­
vannda askeri telef olmu�tur. Tiirkler'in, ba�lan iistiinden yag­
d1rd1g1 �arapnel ve misketlere, Bulgarlar ancak 'Diivence' ve
'Yuros' koyleri oniindeki bir tepeye tabya kurarak ka�1hk ve­
rebildiler. Bulgarlar biitiin gii<;lerine ragmen askerlerini ileriye
ge<;iremediler.

Edime'yi �tan Bulgar fukalanndan bir ka<;i <;atalca oniinde

bulunan Bulgar kolordulanna takviye oldugu i<;in, batI ve kuzey
mevkilerinde S1rp fukalan tarafmdan desteklenmi�lerdir.

Bab1fili miitareke yapild1g1 zamanda ku�atmadan kurtulmak

isteyenlere erzak sevk edilmemesi, kaydm1 kabul etmesinden an­
la�Ild1gma gore, Edirne Kalesi'ni ku�atan 100.000 ki�ilik kitanm
muhtemel bir sa1dms1m kar�Ilayabilecek Edime'de miihimmat
oldugu tahmin edilmektedir. Bulgarlar ise <;ab�malara ara ve­
rilmesinden dolayi Kirkkilise, Edirne ve <;atalca hattmda on �
giindiir tifo ve dizanteriden dolayi kmlan askerlerinin kannlanm
doyurabileceklerdir'"18 denilm�tir. Bu makalede dikkati <;eken hu­
sus, Edirne'de bulunan hallun ve askerin a<; kalmasma, Osmanh
Devleti yoneticilerinin neden olmas1dir.

2 1 8 Tanzimat, nr. 393, 12 Arahk 1912, s. 2.

397
 Osmanh Devleti'nin Mutareke Talebi
Osmanh Devleti'nin sav�tan ar;ir bir yenilgi alarak �ark cep­
hesinde <;atalca'ya kadar i;ekilmesi sonucunda, siyasi basktlann da
tesiriyle Gazi Ahmed Muhtar P�a Hiikiimeti istifa etmek zorunda
kalm1� yerine Kamil Pa�a Hiiki.imet kurmu�tu. 219 Bulgaristan ve
Sirbistan'm kabul etmesiyle, Osmanh Devleti ile Balkan miittefik­
lerinden S1rbistan ve Bulgaristan ile <;atalca'da 28 Kas1m'da mii­
tareke (at�kes) gorii�meleri ba�lam1�tI. Bulgaristan adma gorii�­
meye B�komutan Savof ile iki komutan kattlm1�, Osmanh Devleti
adma Harbiye Nazm Naz1m P�a ile Ticaret ve Ziraat Nazm Mus­
tafa R�id Pa�a kattld1. Bulgaristan'm �artlan �oyleydi:
Osmanh Devleti tarafmdan, Bulgarlar'a ka�1 savunma ha­
linde bulunan Edirne'ye ia�e gonderilmemesi.
Bulgarlar'm, Edirne istasyonundan yararlanarak, trenle
<;atalca'daki ordulanna ia�e gondermesi.
Ban� antl�mas1 i�in, Londra'da toplanacak konferansta, bii­
yiik devletlerin gorii�melere arac1hk etmesi.
Ban� gorii�meleri 20 giin i�inde ba�layacak, Ba� antl�mas1
imzalanmad1g1 takdirde, iki taraf, miitarekenin sona erme giin ve
saatini bir birlerine dort giin onceden haber verecekti. 220
Miitareke 3 Aral1k 1912'de imzalandi. Bulgaristan'm mii­
tarekeyi kabul etmesinin sebepleri; biiyiik devletlerin, ozellik-

2 19 ikdam, nr. 5637, 30 Ekim 1912, s. 1; Renin, nr. 1487, 31 Ekim 1912, s.
3; Alemdar, nr. 78, 30 Ekim 1912, s. 3. Kami! P�a Kabinesi: Sadrazam:
Kamil P�a.�eyhiilislam: Cemaleddin Efendi. Harbiye: Naz1m Pa�a (de­
vam).Adliye: Mahmud Esad Efendi, Maliye: Abdurrahman Bey (devam),
Hariciye: Gabriel Noradunkyan (devam), Maarif: Damat �erif Mehmed
Pa�a. �ura)'I Devlet: Dani� Bey, Bahriye: Salih Pa�a. Evkaf: Ziya P�a.
Ticaret ve Ziraat: Re�id Pa�a (dJvam), Dahiliye: Re�id Bey, Nafia: Sada­
ret Miiste�an Sab1k Ziya Bey, Pasta ve telgraf: Musurus Bey'dir.
220 Arrnaoglu, a.g.e., s. 674; Una!, a.g.e., s. 208.
ler Rusya'nm, Bulgaristan'm, istanbul'a ilerlemesini istememesi,
Bulgarlar'm, <;atalca'da istedikleri b�anlan elde edememeleri,
Bulgar ordusunda ba�layan kolera salgm1, askeri ikrnallerin zor­
la�mas1 ve ia�e ihtiyacmm artmasiydl.

Miitareke konusunda birinci madde ile ilgili olarak bir ha­

tanm oldugu goriilmii�tiir. Bu hata �oyle anlatilmaktadir: " Dii�­
manm teklif ettigi miitareke tekliflerinden birinci madde de 'Biz
Edirne'ye i�e gonderemeyecegiz' �eklinde degil, aksine "miita­
reke miiddetince biz Edirne'ye ia�e gonderebilecegiz" �eklinde
kabul edilmi�ti. Boyle bir siyasi zafer kazanmasma pek memnun
olan Mustafa R�id Pa�a, miitarekenin taraflarca parafe edil­
mesini beklemeden, bizzat haber vermek dii�iincesiyle �bucak
istanbul'a dondii. Fakat imza ic;in avdet ettigi zaman Bulgar de­
legesi Savofun "Birinci madde bize ait bir mesele degil, tarafeyn
hiikiimetlerinin miizakere ile kabul edecekleri bir meseledir di­
yordu. Miitareke miiddetince Edirne'ye i�e gondermemeyi Os­
manh Devleti kabul ederse miitareke yapuabilecegini" soyliiyordu.
Bu durum kar�1smda Mustafa R�id Pa�a'mn agzi ac-;1k kalch.
Savofun istedigi kabul edildi. R�id Pa�a'mn bu hatas1 yiiziinden
Edirne ac;hga maruz, siikuta mahkum oldu.221 Sonradan hatasm1
anlayan Mustafa R�id P�a, dizlerine vurmu�, ama � i�ten gec;­
m�ti. Onun hatasm1 kendi degil, yine millet ve memleket c;ekti . 222
Osmanh Devleti'nin sav�1 kaybetmesinde ordu kadar siyasi ikti­
dannda basiretsizligi giin yiiziine bu olayla c-;1km� oldu.

M ahmud M uhtar Pa�a'nm miitareke degerlendirmesi ise

�oyleydi: "Bulgarlar Liileburgaz zaferini tac;landirmak ii;in yap­
tiklan <;atalca saldmlan �iiphesiz Tiirk ordusunun galibiyetiyle
sonuc;lanm1�tl.

221 Ti..i rkgeldi, a.g.e., s. 74; Unal, a.g.e., s. 208-209.

222 Una), a.g.e., s. 209.

3 99
 Geni�lik ve onemi a<;ik olan bu galibiyetimizden ne yazik ki
ne askerlik<;e ne de siyasi bak1mdan faydalanamadik. Hatta ma­
nevi kuwetimiz haddinden fazla kmlm� olmasmdan dolayi, ye­
nilm� bir ordunun dahi pek gii<; kabul edebilecegi �artlar altmda,
iki giin sonra bir miitareke imzaladik; oyle bir miitareke ki belki
hi<;bir devletin tarihinde omegine rastlanmaz. Askeri kuwetlerin
elde ettigi b�anlarm kafi gelmedigini gordiik. <;atalca Miitarekesi
esnasmda Bulgar murahhaslan zeka ve kurnazhklan sayesinde
ba�an elde etmi� biz ise �ans1m1zm miisaadesiyle son olarak ka­
zanm1� oldugumuz bu zafere dayanmak �oyle dursun bu miita­
reke ile kendimizi dii�mana teslim etmi�tik"22J Mahmud Muhtar
Pa�a bu ifadeleriyle, askeri ve siyasi zaafiyetin ne derecede oldu­
gunu ortaya koymu�tur.

Matin Gazetesi muhabirinin dedigi gibi; "Bulgarlar ku�atmaya

devam edecekler ve �ehri a<; birakarak teslime mecbur b1rakacak­
lardi." Muhabirin dedigi oldu. Muhabir Osmanh Devleti bu mii­
tareke antla�masm1 yapt1gma gore, Osmanh Edirne ordusunun,
" 100.000 �ilik bir ordunun saldmsma kar�i" erzaklannm mev­
cut oldugunu dii�iinmii�, muhabir bu konuda yamlm1�tir. Daha
once de belirtildigi gibi sav� b�lad1gi siralarda ordunun ii<; veya
dart ayhk ia�esi vardi. s Kas1m itibariyle, sava� ba�layal1 18 gi.in
olmu�, Edime' de komiir ve gaz bitme noktasma gelmi� ve sokak­
lar aydmlatilamaz duruma dii�m�tii.224 18 Kas1m tarihine gelin­
diginde depolarda, bakkallarda tuz, �eker ve gaz bitmi�ti.22s

223 Mahmud Muhtar, Balkan Harbi Ut;iincii Kolordu 'nun ve jkinci Dogu
Ordusu'nun Muharebeleri, haz. M. Ziyaettin Engin, Terci.iman 1001 Te­
ruel E.ser, i stanbul 1979, s. 163.
2 24 Raif Necdet, Ufill (Ba�)(Haz. E.sra Keskink1lu;), Benseno Yay., istanbul
2002, s. 52. Balkan Sava!?1'nda yi.izba�1 ri.itbesiyle Edime Muhasaras1'nda
gi:irev yapan Raif Necdet Bey bizzat olaylann ic;inde oldugu ve ya�ad1g1
ic;in gi:izlemleri i:inemlidir.
225 Necdet, a.g.e., s. 62.

4 00
 Edirne'ye Erzak Giri�inin Yasaklanmas1
3 Arahk 1912 tarihinde Bulgaristan ve S1rbistan'la miitareke
imzalanm�. bu mtitareke ile Osmanh trenlerinin Edime'ye enak
gotiirmesi yasaklanm1�t1. Siyasi iradenin zayifl1g1 ve beceriksizli­
ginden dolayi, talihsiz antl�malardan birisi yapilm1�t1. Bulgar
trenlerinin ise bu antla�ma ile Edirne'den ge�erek Bulgar asker­
lerine erzak gotiirmesine mtisaade edilmi�ti. Bulgar Genareli iva­
nof, $tikrti Pa;;a'ya Bulgar enak trenlerinin Edime'den ge�cegini
bildirmi;;tir. �tikrti P�a bu durumu, Erk:an-1 Harp (Genelkurmay)
ile konu�mu;; bu durumun hi� iyi olmad1g1m bildirmi;;tir. Bulgar
trenlerinin Edime'den ge�meye ba;;lamas1 tize1ine Edime Mevki-i
Mtistahkem Komutanhg1, istanbul'dan Edime'ye ne zaman tren­
lerin gelecegini somlll.'j, hiikiimet, Osmanl1 trenlerinin gelmemesi­
nin nedeni olarak tren yolu hattmm bozuk oldugunu bildirmi;;ti. "2u
Ytizba;;1 rtitbesiyle Edime Muhasaras1'nda gorev alan Raif Nec­
det 12 Aral1kta bu dummu ;;oyle anlatmaktadir.

"Ah, Edime ... Ne ac1 verici, ne tahammiil edilmez bekleyi;; saf­

halan ge�iriyor. Daha once, sava;; zamam, btitiin beyinler ate;;li bir
heyecanla Dogu ordusunun ba;;ansm1, kaleye yakla;;rnasm1 bekli­
yordu. �imdi de aym kalp �rpmt1s1yla trenin gelrnesini bekliyor.
Daima beklemeye rnahkum ! Fakat bu ikinci bekleyi;; birincisin­
den �ok daha sabir tiiketici, <;Ok daha tiziintii verici!

Art1k tren meselesi cidden bir facia, bir kabus oldu. Be;; alt1
gi.indiir Bulgar trenleri Eclime istasyonundan yani kalenin miidafaa
mahallinin i�inden, goste1i;; yaparcasma mutlu bir ;;ekilde ge�erek
bilmem nerede bulunan ordusuna stirekli erzak ta;;1yor. Sonra da
iki aydir ku;;atma altmda bulunan ve erzaki tilkenmeye yiiz tut­
mu;; bulunan kaleye, resmi olarak miijdelenmesine ragmen hala
tren gelmiyor. Bu ne acikl1, bu ne miistesna bir durum ya Rabbi!"227

2 26 Karabekir, a.g.e., i44-147.

227 Necdet, a.g.e. , s. 79.

401
 Burada dikkati c;eken durum trenlerin gelememe nedeninin
yolun bozuk oldugu �eklinde ac;Iklanmas1yd1. Bu husus, Edime'de
bulunan ordunun moralini yi.ikseltmek olarak degerlendirilebilir.
Raif Necdet, tren meselesini 18 Aralikta �oyle anlatmaktadir.
"Bulgar trenleri, giinde, hatta sekiz on defa gec;meye devam
ediyorlar. Bizim trenden hfila haber yak. Arhk soylentilerin de
doni.ip dol�acak takati kalmadi. iki aydir c;ok yorgun di.i�en de­
dikodular �imdi biraz dinleniyor gibi! Ban�m ne zaman yaptla­
cagi belli degil. Di.i�man trenlerinin magrur ve muzaffer gec;i�leri,
galip mi.idafaacilarm gururunu izzeti nefsini rencide ediyor, as­
kerin manevi giici.inde zelzeleler, harabeler yap1yordu. Zannede­
rim, �imdiye kadar hic;bir kalenin ba�mdan bu kadar garip, garip
oldugu kadar da feci bir tren maceras1, bir ate�kes felaketi gec;­
mem�tir. Serbest ve her yerle baglantism1 saglayan yollan olan
di.i�man, kalenin kalbini c;igneyerek g�en trenlerle ordusuna
si.irekli erzak t�1yor. Edime'ye di�andan bir katre dahi gim1i­
yor. Bu muydu kalenin at�kesten istifadesi? Nedir bu idarenin
korli.igi.i! Bu ugursuz at�kesin gori.inmez hamlelerle zerre zerre
Edirne'nin hayatm1, ruhunu, dayanma giici.ini.i kemirdigini hisse­
diyorum. Bekleyi� buhram o kadar mi.izminl�ti ki hepimizi son
derece asabi yapti. Sava� zamam i.imitle, heyecanla, at�le vaktin
nas1l gec;tigini anlam1yorduk; fakat bu usanc; veren ate�kes, za­
man mesafesini o kadar agir, o kadar candan bezdirici bir yava�­
!Ikla kat ediyor ki tahammi.il edemiyoruz"228 Bu s1rada, 12 Arahk
itibariyle yirmi giinli.ik ekmegin oldugu, ekmegin uzun mi.iddet
yeterli olabilmesi ic;in efrada ekmegin yamnda elli gram da pey­
nir verilmesi talep edilmi�tir.229

Trenleri bekleyi� her gec;en giin yerini i.imitsizlige birakm1�,

2 Ocak 1913 tarihinde Mustafapa�a'dan gelen trenle ilgili olarak,

228 Necdet, a.g.e., s. 80-81.

229 Karabekir, a.g.e., s. 144.

402
''Tren giineyden degil; kuzeyden, Mustafapa�a tarafmdan geli­
yordu ! �imdi erzak dolu Bulgar treni istasyonun oniinden, sanki
kalenin kalbini daha fazla c;igneyerek, burada heyecanh bir emel
ile bekleyen zavalhlan alayc1 agrrhgiyla daha fazla ezmek ii;in ya­
va�, siyah bir gel� ile magrur ve zafer kazanm1�i;asma gec;iyor.
Biitiin bu saatler boyunca tatl1 ve korpe bir beklenti ic;erisinde
hayal ve mutluluktan sarho� olmu� halka cehennemi geri;ekler,
yergi dolu baki�lar sac;1yordu. Of bu; ne miithi�, ne benzersiz bir
hayal kinkl1g1 idi, ya Rabbi!"2J0 denilerek beklentilerin dayaml­
maz bir hale geldigi vurgulanm1�tir.
Trenlerden limit kesilmi� Edirne'deki ordu ve halk ac;hkla
ba� ba�a kalm1�, 8 �ubat tarihine gelindiginde Edirne'ye erzak
gelmemesi iizerine insanlar ac; kalm1� bir dilim ekmege muhtac;
olmu�lardir:
"Askere verilen ekmek biraz daha kiic;iildii. ic;inde biraz un
bulunan ekmeklere, siipiirge tohumu, ku�emi, kepek, loztlca
arpa, i;avdar, yulaf vesaire kan�tml1yor. Boyle bir ka�1ma sahip
bir ekmek kimya gibi kiymetli ... Bazen yiiz elli grammm � ku­
ru�a satild1gi oluyor!
ii;ler ac1s1 bir kithga mukabil mii� bir at� bereketi Edirne'yi,
Edirne halkim art1k diinyamn en bedbaht, en merhamete muh­
tac; mahluklan arasma soktu. Fukaramn, kad1nlann ve c;ocukla­
nn ekmekien ba�ka her �eye benzeyen bu g1dayi, fmnlarda po­
lisler tarafmdan dag1t1hrken, yagan ate�e ragmen nasil h1rs ve
heyecanla, nas1l birbirlerini iterek, ezerek, biiyiik bir saadete,
bir ideale kavu�mak ic;in hiicum ediyorlarm1�casma kap1�tikla­
nm gormek kadar duygusal ve sefil bir manzara, etkili ve co�­
kun bir facia olamaz. Ancak bu faciayi seyreden bir adam ac;h­
gin insanlar ic;in nasil zalim ve amans1z, nastl giic;lii ve zorba bir
ihtiyac; oldugunu anlar. Oh! Bu ihtiyac; ka�1smda insanhgin bu

230 Necdet, a.g.e., s. 94-95.

403
kadar peri�an ve iradesiz, sefil ve rezil kald1gm1 gordiikc;e ac;hk
dolayis1yla i�lenen cinayetleri affetmek ic;in kalbimde nasil s1cak
ve mii�fik bir felsefe, bir "determinizm" uyamyor. Ah, insanhk. ..
zavalhhga miiebbet! . . "2J1 .

Edirne'nin Du�mesi
Art1k Edime'de erzak kithgmdan c;ekilen sila.nti, 13 Mart 1913
tarihinde son noktaya dogru yakla�m1�tl: " Erzaktan ve gidadan
dolayi c;ekilen s1kinti son haddine vard1. Yirmi dart saatte 400
grama indirilen siipiirge tohumu vesaireden yap1lan tuzsuz ek­
mek bugiin 120 gram daha indirime ugrad1. Toklugu degil; fakat
direni�in uzayip gitrnesini teminat altma alan bu �artlarda Edime
ancak Mart232 ayimn yirmisine kadar ya�ayabilecek. �ehirde, ac;­
hktan birkac; ki�inin oldiigu israrla soyleniyor... Telef olan hay­
vanlann sayis1 c;ok fazla ... Yem olmad1gi ic;in binek hayvanlannm
onemli bir kism1 yok ediliyor.233
Edime dii�meden bir giin once 25 Mart 1913 tarihinde bO­
liikte bulunan askerlerin c;ok yorgun, otuz saatten beri de ac; ve su­
suz oldugu234 ifade edilmi�tir. Bulgarlar'm Edime'yi a<; birakarak
ele gec;im1e dii�iincesi sonunda gerc;ekl�mi�ti. Edirne 26 Mart'ta
teslim olduktan sonra 29 Mart tarihine gelindiginde esir alman
asker ve subaylann bir kism1 Bulgar ordusu tarafmdan Sarayic;i
bolgesine toplatilm1� ve yaptlan mezalim �oyle anlat1lm1�tlr:
"Sarayic;i'nde bulunan subaylara giinde bir kilo kiiflii ekrne­
gin dortte biri veriliyor. Erler ise neredeyse tamamen ac; kal1yor.
Agac; kabuklanm yemege mecbur oluyorlar. Ac;hktan ve hava

23• Necdet, a.g.e., s. 102-103.

232 Bu Mart ayi Rumi takvime gore olmahd1r. <;i.inki.i giinliik Rumi Takvime
gore tutulmu�. Yazara gore yakla�1k 20-25 giin ic;erisinde, zaten c;ok az
olan, erzak ve g1danm bitebilecegi \11rgulanm1�tir
233 Necdet, a.g.e., s. 111-112.
2:1-' Aym yer, s. 1 19.

404
§artlanndan dolayi §U dort giin i<;erisinde Olen askerlerin sayis1
goz ard1 edilmeyecek kadar <;ok. .. Mara§ §imendifer kopriisii tah­
rip edildigi i<;in Bulgarlar <;ok kizgm ve kirgmlar... Ofkelerini bizi
a<; b1rakrnak suretiyle teskin ve tatmin ediyorlar. Dogrusu inti­
kamlanm almakta pek parlak bir deha(!) gosteriyorlar. A<;hktan
§ikayet etseniz, bu davranI§lll insanhga aykin oJdugunu Soy}ese­
niz, hemen cevaplan hazir:

-Ne yapalun? Koprii yiktld1g1 i<;in tren gelmiyor. Hatta bizim

askere dahi gii<; bela ekrnek bulabiliyoruz ...

Ne giizel, her zaman ele ge<;mez bir bahane, ne firsat...

Ey zavalh Sarayi<;i! Vaktiyle padi§ahlann gezip dola§tiklan,

tarihi hatiralarla dolu ey mukaddes toprak! Ey nehirlerle mii§­
fik<;e kucal<la§ml§ tabiatm cazip ve gonliine taht kurmu§ ko§esi!
Kim bilebilir ki ugursuz bir giin gelip <;atacak ve senin tazecik ye­
§il sinen Edime'nin bozgun facialanna, Tiirkliigun tarihi acilanna,
Bulgarlar'm vah§i zuliimlerine siyah bir sahne olacak! "'35 sozle­
riyle, Turk ordusunun i<;ine dii§tiigu durum gozler oniine seril­
mi§tir. Osmanh askerinin Sarayi<;i'ndeki aga<;lann kabuklanm ye­
ti§ebildikleri kadar soyduklanna ve yediklerine dair karikatiirler
<lonemin Osmanh basmmda yer alm1§tir.2:i••

24 Mart 1913 tarihinde dii§manlann yeni ve seri at�li top­

lan <;ok i§ gormii§, dii§manlann toplanmn Osmanh toplanndan
<;ok daha iisti.in oldugu vurgulanarak §i:iyle devam edilmi§tir. "Ka­
lede <;ok, pek c;ok top var. Fakat <;ogu eski. Edime'nin <;ok sag­
lam ve zapt edilmesi imkansiz bir kale olduguna <lair herkeste
mevcut olan giiven ne kadar garip, ne kadar da hayrete §ayan ...
�i.iphe yok ki Edirne <;agm o miithi§ ve muhte§em teknolojik at1-
hm1 kar§tsmda ikinci, hatta ii<;iincii s1mf saglam bir kale bile degil.

2:15 A:r111 yer, s. 133-134.

�36 Osnrnnh ordusunun Edirne'de \'ekmi!? oldugu s1krnt1lan anlamak ic;in.
Edirne'deki Balkan Sa\'a�1 � l iizesi en giizel iirnektir.

405
Bilimden yoksunluk, bilime hilrmetsizlik bizim damarlanmi.za i�­
lem� ... i�te bizi daima felakete sevk eden kuvvetlerin en onemlisi
olan bu d�ilnce tarz1 ve ruh hali, Edirne Kalesi'nde de hemen
gaze <;arp1yor. &lime, <;�it <;�it ti.im o toplanyla, istihkfunlan ve
siperleriyle �ohret bulmasma ragmen, yeni yilzydm ka�1smda­
tabiri caizse- klasik bir kaleden b�ka bir �ey degil. Eger son za­
manlarda da bir �eyler yapdm1� olmasayd1 Eclirne kale nam1m al­
maktan bile uzak bulunuyordu "2J1

Balkan Sava�1'nda, Edirne Kalesi'nde yiizba�1 riitbesiyle go­

rev yapan Raif Necdet yenilginin sebeplerini �u �ekilde s1rala­
maktadir.

"Savunma yapanlann son zamanlarda gerek maddeten, gerek

manen ac; bulunmas1. Mideleri kadar ruhlanmn da bo� olmas1.

Dil�man topc;usunun o milthi� ve amans1z ilsti.inlilgu . . .

Askerin biiyilk bir kismmm yard1mc1s1 olmayan yedeklerden

t�ekkill etmesi; degil ciddi, basit bir egitim dahi gormemesi. Ka­
lenin az sayida aydm ve fedakar ti.imen ve alay kumandanlanna
Erkan-1 Harp subaylanna sahip olmas1. Ba�ka bir �ekilde ozet­
leyecek olursam, askeri te�kilat ve tertibatta <;a.gin milthi� bilimi
ka�ISmda bilimsizlik. . .

Sinesi dil�man trenlerinin muzafferane gec;i�leri ile c;ignen­

m�, iki ayhk sefil bir bekleyi� ile dolu at�kesin de maglubiyete
c;ok etkisi olmu�tu.

Has1h <;a.gm en modern toplan, silahlan, sava� arac; gerec;­

leri ile donat1lm1�, kendisinden iki kat kuvvetli bir orduya, bilti.in
bu noksanhklarla ve ac1 bir �ekilde terk edilmi�likle bu klasik ka­
lenin b� buc;uk ay direnmesi, fikrimce, Plevne kahramanlarmm
ruhunu pek az rencide edecek mahiyette. Millet, Edirne miida­
faas1 ile nispi bir gurnr duyabilir . . "":iH denilmi�tir.
.

"r !\'enlet, a.g.e., s. 1 17.

,\yn1 ycr, i 29-130.
 Osmanh Devleti'nin diger cephelerde oldugu gibi Edirne Cep­
hesinde de sava�1 kaybetmesinin ana nedenleri arasmda, askeri
t�kilattaki eksiklikler askerlerin egitimsiz olmas1, ikmallerin za­
manmda yaptlamamas1, Osmanh savaJ? mi.ihinunatnun Balkan Mi.it­
tefikleri harp mi.ihimmab kar�1smda yetersiz kalmas1 saytlabilir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, Osmanh Donanrnas1'ndaki
gibi, ozellikle Osmanh Devleti'nin seri at�li top ve silahlarda ye­
tersiz kalmas1, Ti.irk ordusunda bulunan toplann daha eski ve ye­
tersiz olmas1dir. Osmanh ordusu 1718 Pasarof<;a Antla�masmdan
sonra Avrupa'dan geri kaldigm1 anlam1�, islahatlar yapmaya ba�­
lam1�tl. Bu islahatlar neticesinde Avrupa'dan uzman ki�iler ge­
tirtilmi� Ti.irk ordusu islah edilmeye <;ah�1lm1�, hatta yeni<;eriler
1826 yilmda II. Mahmud zamamnda kaldmlm1�, yerine yeni bir
ordu kurulmu�tu. Bu ordu 1853-56 Kmm Sava�1'nda Fransiz ve
ingiliz askerleriyle beraber Ruslar'a ka�1 sava�m1� ve ba�an ka­
zanm1�tlr. Osmanh ordusu 1877-78 Osmanh-Rus Sava�1'na gelin­
diginde bi.iyi.ik bir hezimete ugram1�, sadece Plevne'de Gazi Os­
man Pa�a, Ruslar'a ka�1 ge<;ici bir b�an kazanmi�ll. Osmanh-Rus
Sav�1'ndan sonra Osmanh ordusunda Avrupa di.izeyinde bir ye­
nile�me hareketi yeteri kadar yaptlamam1�tlr. 1897 Ti.irk-Yunan
Sava�1'nda Osmanh ordusu, Yunan ordusuna kar�1 ba�an ka­
zanm1�hr. Ozellikle 1900 yih ba�lanndan itibaren ii<; Balkan i.il­
kesi, Bulgaristan, Sirbistan ve Yunanistan Avrupa'dan ozellikle
Fransa'dan seri ate�li top ve silahlar ahrken Osmanh Devleti'nin
Balkan sava�lanna kadar Avrupa'dan alm1� oldugu silahlann mik­
tan i.i<; balkan mi.ittefikinin her birinin ald1gi harp mi.ihimmatl ka­
dard1r. 1877-78 Osmanh Rus sava�mdan sonra Avrupa di.izeyinde
bir ordu kurulmas1 ve harp mi.ihimmatl tedarik edilmesi yoni.inde
<;ah�malann yeteri kadar olmad1gi gori.ilmektedi r. Donemin padi­
�ah1 II. Abdi.ilhamid ve daha sonra ikti<lara gelen me�mtiyet yo­
netimleri ozellikle de ittihad ve Terakki, Balkan Mi.ittefiklerinin
silahlanmalanna kar�1 kayits1z kalm1.';)lard1r.

407
 Osmanh Devleti murahhaslan Londra gorii�meleri ba�lad1k­
tan sonra, Yunanistan'm bu gorii�melere katilabilme �art1 olarak,
insanhk adma Edirne civannda mahsur kalanlara erzak goti.iriil­
mesi gerektigini one si.irmi.i�lerdir.239 Yunanistan 3 Arahk 1912
tarihinde imzalanan mi.itareke oncesi gorii�melere kabhm�, an­
cak, agir �artlar one si.irdi.iklerinden dolayi, bu �artlan kabul gor­
mem� daha sonra ise <;ekip gitmi�lerdir.240 Osmanh Devleti'nin
Yunanistan'm ba� gorii�melerine kattlabilmesiyle ilgili �arbna,
Balkan murahhaslan, bu meselenin mi.itareke esasma bagland1-
gim, bu konunun ban� konferansmm i<;eriginde yer almad1gim
belirtmi�lerdir. GOrii�melere kattlan Osmanh murahhaslan bu ko­
nuda kendi hi.iki.imetlerine dam�acaklanm bildirmi�lerdir. Reu­
ters Ajans1 bu talebi dogrulam1�tir.241 Osmanh Devleti'nin Edirne
civanna erzak gonderilmesi istegi reddedilmi�tir. Sava�an ordu
ve halk boylece ac;hga mahkum edilmi�tir.

Bulgarlar 24 Mart tarihinde Edirne'ye ka�1 �iddetli bir taarruz

b�latm�lar, 48 saat �ehri bombardimana tutmu�lar, bi.iyi.ik zayiat­
lar vererek, Edirne'yi alm�lard1r. Bulgarlar �iddetli bombardunana
ilk once Cevizlik, Ayaztepe, Ta�ocaklan istihkamlannda b�lam1�­
lard1. Buralann di.i�mesi sonucunda Mara� istihkamlan da di.i�­
mi.i�ti.ir. Edirne ordusunun savunmaya devam etmesi durumunda
herkesin zayif kalacag1 anla�tlm1� ve teslim olunmu�tur.242

$ehir teslim olmadan once $iikrii Pa�a, Edirne halkim Ka­

raagac; cihetine sevk etmi�, harp mi.ihimmatlannm Bulgarlar'm
eline ge<;memesi ic;in mi.ihimmatlan ate�e venni�, cephaneleri
gi_illelerle tahrip etmi�tir.

Alman matbuat1, $i.ikrii Pa�a'dan bahsederek, "Pa�a sava�­

tan hemen once Edirne komutanhgma atand1, silahlanma ve

239 Tanzi111at, nr. 404, 23 Arahk 1912, s. 2.

24° Arrnaoglu, a.g.e., s. 674.
24 ' Tanzimat, nr. 404, 23 Arahk 1912, s. 2.
242 Alemc/u,., nr. 210 , 28 Mart 191], s. 2.

408
mi.idafaa konusunda Slavlar'a ka�1 mi.icadelesi tarihe altm harf­
lerle yaz1lacakt1r"243 ifadelerini kullanm1�hr. <;i.inkii �i.ikri.i P�a
komutasmdaki Edirne ordusu, Edime'de Bulgarlar'a ve Srrplar'a
kar�1 sava�m1�lard1r. Nitekiin, Edime'de iki ordu arasmda yap1-
lan gori.i�melere S1rp subaylarda katilm1�lardir.

lnsanlarm Ac;hktan Olmesi Meselesi

Edirne teslim olduktan sonra, basmda yer alan haberlerde,
insanlann Edirne Sarayi<;i mevkiinde a<;hktan aga<; kabuklanm
yeti�ebildikleri kadar soyup yediklerine dair karikati.irler yaym­
lanm1�tir. Edirne'deki Balkan Sav�1 Mi.izesi, sav� donemindeki
bu manzaralan <;ok iyi anlatmaktadir. Bir diger omek ise Matin
Gazetesi'ndendir.

Tanin Gazetesi, Edime Kurbanlan, b�hgi altmda Matin

Gazetesi'nden ald1g1 haberi yer vermi�tir. "A<;hktan olen kard�­
lerimiz. Matin Gazetesi, Edime'nin di.i�mesinden sonra, �ehrin ne
durumda oldugunu gormek i<;in Mosyo Hug Luri'yi Edirne'ye gon­
dermi�tir. Bir<;ok seyahatlerde bulunan ve yazdiklanyla bi.iyi.ik bir
�ohret kazanan Mosyo Hug Luri Edirne'den 5 Nisan 1913 tarihinde
Matin Gazetesi'ne gonderdigi telgrafta bir<;ok tafsilat vermi�tir.
Edime teslim oldugu zaman �ehirde 80.000 ahali varch.
Bulgarlar'm Edime'yi almas1 ile 60.000 Osmanh askeri esir
dii�ti.i. Aynca bunlann haricinde Edime'ye, Edime civanndan
gelen 40.000-50.000 koylii s1gmm1�tI. Edime'ye giren Bulgar
ordusu ise 40.000 civannda idi. Bu muhtelif rakamlar topland1-
gmda Edirne'de takriben 225.000244 ki�i vardir.

243 A le m da r, nr. 210, 28 Mart 1913, s. 2. Alemdar Gazetesi, Filibe'den 26

Mart tarihindc Ki:istence yoluyla gelen telgrafta saat 1 1.30 da Edime'nin
dii�higii haberini ald1klanm ifade etrni�tir.
244 Ta nin, nr. 1570. 14 Nisan 1913, s. 3. Si:izii edilen 225 ooo ki�i, D iA'nm
5. cildin deki "Balkan Sava�1" maddesinde (s. 23-25), "Sadece Edime'de
225.000 den fazla Miisliiman Bulgar ordusunun esareti altmda a<;hkian

4 09
 Bu kadar insana yetecek ekmek gelmediginden zavalh Tiirk
esirleri a<;hktan olmege ba�lad1lar. Ge<;en giin Tunca iizerinde bu­
lunan bir adaya gittim. Kasabaya iki kii<;iik koprii ile bagh olan bu
adac1k &lime teslim olmadan once, kadmlar bu adaya gelerek <;i­
<;ek topluyorlardi. �imdi buras1 can <;eki�en esirlerle dolmu�, bir
oliim karargfiln olmu�tu. �imdi burada Turk esirleri a<;hgm miit­
hi� istlraplan i<;inde kavrulup duruyor.

Adayi kasabaya baglayan kii<;iik kopriileri siingiilii Bulgar

neferleri denetimindedir. Bulgar askerleri ile ufak bir miizake­
reden sonra adaya dahil oldum. Ada digerinden bir �ose yolu ile
aynlm1� burada iki karargah var. Sol tarafta koylerden Eclirne'ye
go<; etmi� <;aresiz olanlar, sag tarafta ise can <;eki�enler var. Hasta
olanlar toprak iizerinde iimitsiz bir �ekilde nefeslerini orada ve­
riyorlar. 100 kadar naa�m bir yerde yigilm1� oldugunu gordiim.
c;:aresizler i<;in derin bir <;ukur kaz1hyordu."04s

Londra ban� gorii�meleri ba�lad1ktan sonra, gorii�melerde

Bulgarlar, Edirne'yi istemi�, sava� ba�lamadan once hiikiimetin
izledigi politikayi destekleyen Alemdar Gazetesi, Edime'nin Bul­
garlar tarafmdan istenmesi sonucunda, "Hiikiimetimiz hi<;bir za­
man arslan gibi kendini miidafaa eden �anh kaleyi dii�man eline
teslim edemez. Bulgarlar, Eclime'nin Osmanhhgin ruhu oldukla­
nm bildikleri i<;in israr ediyorlar. Fakat hayir! ... bu olmayacak!. ..

\:iinkii Eclirne giderse Osmanh kederinden oliir"246 demi�tir.

�imdiye kadar yap1lan ara�tlrmalarda fazla dile getirilmeyen

onemli bir husus da Bulgarlar'm Eclime'yi Makedonya kadar iste­
mesi konusudur. Sava� ba�lamadan once Bulgaristan'da yap1lan

hayatm1 kaybetti" �eklinde verilmi�tir. Oysaki 225.000 rakam1 s Nisan

1913 tarihinde Matin Gazetesi yazan tarafmdan Edirne'de bulunan Eclirne
halk1, gelen muhacirler, esir <lii�en Osmanh askerleri ve �ehre giren Bul­
gar askerlerinin toplam sa�1s1 olarak verilmi�tir.
:...i :; Ta nin. nr. 1570, 14 Nisan 1913, s. 3.
z..i <> Alf'mdal'. nr. 261- 152. 12 Ocak 19 13, s. 1.

410
mitinglerde Makedonya'mn ve Edirne'nin almmas1 konusunda ya­
ptlan konu�malar vardir.247 Tiirk-italyan yani Trablusgarp Sava�!
b�ladiktan sonra, Osmanh Devleti'nin Makedonya'ya asker yig­
mas1 sonucunda, Bulgaristan, Yunanistan ile ittifak gi�imlerini
hIZlandmm�b. Fakat gorii�meler kesildi. GOrii�melerin kesilme
nedeni ise, Makedonya idi. Bulgaristan, Makedonya ve Edirne'nin
ozerkligi iizerine ISrar edince Yunanistan buna yan�mam�tir.2411
Bulgarlar'm Edirne'yi alma dii�iincesi yakm zamanda ol�mu�
bir �ey degildi. Bu, 19. Yiizytl Bulgar devrimci ve eylemcisi Vasil
Levski, "Biz bir halkIZ ve kendi topraklanmIZda, Bulgarlar'm y�a­
d.IF;i yerlerde, Bulgaristan, Trakya ve Makedonya'da tarn bir ozgiir­
liik ic;erisinde ya�amak istiyoruz"249 demi�tir. Osmanh Devleti'nin
ve Londra'da bulunan murahhaslann tiim isteklerine ragmen, 30
MaYJS 1913 tarihinde imzalanan Londra Antla�mas1'nda Edime ve
c;evresi Bulgarlar'a biraktlm1�tlr. Balkan miittefikleri kendi arala­
rmda Osmanh Devleti'nden sav� yoluyla aldiklan topraklan pay­
la�amayinca, ozellikle Selanik ve Makedonya konusunda, kendi
aralannda sav�a girdiler. Bu ikinci Balkan Sava�1'nda, Bulgar­
lar Edirne'den askerlerini geri c;ekmek zorunda kalmca, Yonetim­
deki ittihad ve Terakki Firkas1 onciiliigi.inde Edime, 21 Temmuz
1913 ytlmda geri almm1�tir.

Garp Ordusu ve Makedonya'daki Askeri Durum

Alemdar Gazetesi sava�la ilgili olarak, Balkanlar'da bir sava­
�m meydana gelecegi yoniinde daha onceden birc;ok defa soylen­
tinin c;1kt1g1111 ifade etmi�tir. Aynca Bulgaristan ve Sirbistan'la bir

247 Eserimizin ikinci boliimiinde, Bulgaristan'm sava:? hazll'hklan boliimii­

niin altmda bu konu dile getirilmi�tir.
2..1 H Armaoglu, a.g.e., 659. Fahri Armaoglu <la almt1 yapt1g1 kitapta bunu gor ­

mii� ancak o <la Bulgaristan'm boyle bir isteginin olabilecegini ihtimal

,

\'ermemi� olacak ki, Edirnc'nin yanma i.inlem i�areti ko�1m1�tur.

2..19 Hall, a.g. e. , s. 2.

411
savllil alacagma dair haberler S1rp ve Bulgar <;eteleri tarafmdan
dile getirilmi�ti. Hi.iki.imetin bu kanuda tedbir almas1 gerektigi
ile ilgili alarak hi.iki.imete raparlar gonderilmi�tir. Sava�m ba�la­
mas1yla askerlerde heyecan ve telllil ba�lam1�, gerek nakliyatta ve
gerek sevkiyatta fevkalade di.izensizlik gori.ili.iyardu. Omek alarak
askeri depalarda silah, mi.ihimmat ve kiyafet aldugu halde civar­
dan goni.illi.i ve muvazzaf alarak gelen askerler kendi la.yafetleri
ve silahlanyla sevk edilmi�lerdi. Kamutanlann dahi hal ve hare­
ketlerinde tereddi.itli.i alduklan gori.inmekteydi.250

Omer Seyfettin gi.inli.iklerinde, sava�m ba�lad1gi 18 Ekim gi.i­

ni.inde, ardudaki durumu �oyle anlatrnaktadir. "Neferlerde bi.iyi.ik
bir n�e yak. Zabitlerde oyle. Fakat karku ve yeis de yak. Yemek,
i<;mek meselesi gi.i<;l�ti. Di.in yemek ve <;orba tuzsuzdu. Kopriili.i'de
tuz bulunmad1. Zabitler candan ve goni.ilden <;ah�m1yarlar. Yahut
ben oyle gori.iyarum. Bunun en bi.iyi.ik sebebi amirlerin iktidar­
s1zhklan. . . Amirler, hatta karargah i<;in verdikleri emri bile icra
alunmadan degi�tiriyarlar. F1rka emrini akudum, gi.izel yaz1lm1�t1.
i�allah Erkan-1 Harplerimiz muktedirdirler."2s1

Yine Omer Seyfettin, "Bugi.in, ogle i.isti.i, Kiliseli'ye geldik.

ince ince yagmur yag1yardu. Hala bu yagmur devam ediyar. . . Us­
turumca firkasmm kirk i.i<;i.inci.i alayi salumuzda, <;ayirhkta. Alay
yaveri bana, Erkan-1 Harbin bir lafim gi.ilerek tela.-ar etti. Hep de­
niyarmu� ki: 'Ahval Vahimdir .. . '

Bakal1m at�e ne gi.in girecegiz?

Yi.izbllil1m illile i�leriyle ugrllilmak i.izere Kopriili.i'de kald1. Bo­

li.ik �imdi benim emrimde. Yalmz gen<; mi.i lazim (Tegmen) arka­
da�1m �ref Efendi var. 0 da bugi.in nobetc;i . . .

Askerin hepsi acemi. Hatta silah daldurmas1111 bilmiyor­

lar. ihtiyatlann <;agu da Pamak. Bir kelime Ti.irk<;e bilmiyarlar.

"50 Alemdar, nr. 236-1:n, 18 Arahk 1 9 1 2 , s. 3 .

"5' Omer Seyfcttin, a . g . e . , s. 125.

4 12
Onba�1lann <;avu�lann ic;inde bir vi.icut, parlak ve ac;1k bir goz go­
remiyorum.
i�e bu kadar miisaadesiz �artlar ic;inde harbe giriyorum. Ne­
tice muzafferiyat o]ursa hayret etmekten memnun o]amayacagnn .
Ama biitiin bu hareketler bana hep bir oyun gibi geliyor'"52 diye­
rek gordiigu s1kmttlan dile getirmi�tir.
Burada dikkati c;eken, Erkan-1 Harbin (Genelkurmaym) ic;e­
risinde bulunulan olumsuz �artlan, ordu ic;erisindeki alt riitbeli
komutanlara yans1tmas1d1r. Boylece sava� ba�lamadan, ordunun
moralini bozarak, sav�m ba�tan kaybedildigi, ordu ic;erisinde
yaygm bir gorii� haline gelmi�ti. <;iinkii sav� b�lamadan once
istanbul'da Hadi ve Abdullah P�alarmda katildigi bir toplantI ya­
ptlm1�, bu toplantida b1rakm zafer kazanmayi ordunun savunma
yapacak durumunun olmad1gi anla�tlm1�tI. Bu konu�madan da
anla�Ild1gi iizere genelkurmay bu durumu orduya yans1tm1�, sa­
va� ba�lamadan ordu ic;erisinde sava�m kaybedilecegi yaygm bir
gorii� haline gelmi�ti.

Kumanova Sava�1 ve Ricat

Rumeli'deki Osmanh Garp Ordusu, S1rp ve Bulgar ordulanna
ka�1 Kumanova'da Zeki P�a'nm taaITI.IZ emriyle miicadeleye ba�­
lam�b. jkdam Gazetesi, Uskiip muhabirinden 23 Ekim'de a1d1g1
tdgrafta, Kumanova'da sava�m devam ettigini, miittefik ordula­
nmn geri c;ekilmek zorunda ka1d1gm1 bildinni�tir. Bulgarlar'm
dart topu, S1rplar'm ise a1t1 topu ile bir bayragtmn ganimet, bu­
nun yam s1ra bir hayli esirin ahnd1gi ifade edilmi�tir.253 Bu ba�a­
nyi Harbiye Nazm Naz1m Pa�a da onaylam1�tir.254
25 2 Omer Seyfettin, a.g.e., s. 126.
253 jkdam, nr. 5631, 24 Ekim 1912, s. l ; Senin, nr. 1471-52. 25 Ekim 1912,
s. 1 .
2 ·'>4 JA1uzannc, a.g.c., s. 20-21.

4 13
 Ancak bu ba�an uzun si.irmemi�, S1rplar'm arkasmdan giden
Garp ordusu kuvvetleri bir dagm etegine geldiklerinde, S1rp or­
dusu, Garp ordusunu topa tutmu� ve Osmanh ordusu hezimete
ugram1�br. Komutanlardan baz1lanmn i.imitsizlige di.i�ti.igi.i, bazi
komutanlann aciz kaldigi, fakat azimetli komutanlannda oldugu
bunlardan birinin de Fethi Pa�a oldugu vurgularuru�br. Fethi
Pa�a. "Sefir olarak gittigim bir memlekete esir olarak gidemem"
diyerek cesaret ornegi gostermi� bu gayretli komutan Manasbr'da
yaptlan sava�ta �ehit olmu�tur.25'
Kumanova maglubiyetinden sonra karamsarhga di.i�en ordu
Oski.ip'e dogm geri c;ekilmeye ba�lam1�br. Oski.ip'te de bi.iyiik bir
mi.icadele olm� hatta bazi harp mi.ihimmatlan Oski.ip'te bira­
ktlarak Osmanli ordusu geri c;ekilmeye ba�lam�br. S1rp askerleri­
nin tic; fukas1 Oski.ip civarmda birl�erek Osman11 ordusunun geri
c;ekilmek wrunda kaldigi Manasbr'a hareket etmek iizere olduk­
lan ve Manasbr'da bi.iyi.ik bir sav�m olacagi yolunda beklentiler
ol�m�tur.256 Oysaki Balkan Sav�I b�lamadan once Oski.ip'te
halk, sa� olmas1 yoni.inde yakla�Ik 30.000 �inin kattldigi bir
miting yapnu�. "Sav� isteriz" diye hi.iki.imet binas1 etrafmda gos­
teriler yaptlm�b, Garp ordusu c;ekilmeye devam e�, Le Temps
Gazetesi, Srrp si.ivarileri tarafmdan Kopriili.i'ni.in �gal edilmesinden
sonra Zeki P�a'mn tren yolu boyunca Manasbr'dan gec;en sapa yol
vas1tas1yla Selanik'e dogru geri c;ekildigini bildirm�tir.257
Omer Seyfettin Kopri.ilii �ehrinin dii�mesini �yle anlatmakta­
dir. "Aym kac;1? Bugiin ne? Bilmiyorum. Benimle beraber kimse de
bilmiyor. Ne felaket yarabbi! Ric'atin, inhizamm (hezimet) en c;ir­
kinini gordi.im. Bugiin burada. Kopri.ilii'ni.in oni.indeyiz. ikinci fuka
kac;tI. Yalmz biz, nizamiye fi.rkas1 kald1. Birden ric'at emri verildi.

255 Alemdar, nr. 236-127, 18 Arahk 1912, s. 3.

"-> 6 Te�rih, nr. 81, 2 Kas1m 1912, s. 2.
257 Renin, nr. 1492, 5 Kas1m 1912, s. 3.
Hep kendimizi galip samyorduk. Meger mi.ithi� surette maglup
im�iz. Toplar filan hep ka<;tl. En nihayet bizim tabur kalm1�tl. Biz
de <;ekildik. Bi.iti.in gece, tarn on iki saat yiiriiyerek sabaha yakm
Kiliseli'ye geldik. Oradan di.in sabah kalkt1k. Buraya doki.ildi.ik.
Yolda uzun bir muhacir kafilesine tesadi.if ettik. Oh ne Felaket!
Kadm, <;oluk, <;ocuk tarn be� bin ev imi�'»s11 Omer Seyfettin'in bu
mi.i�ahadeleri ile Garp ordusunun ve muhacirlerin di.i�ti.igu du­
rumu gozler 6ni.ine sermi�tir.

Garp ordusunun i<;ine di.i�ti.igu durumu 27 Ekim 1912 tari­

hinde �u ci.imleler anlamh bir �ekilde ifade ediyor. " i�te �imdi
hareket emri verildi. Nereye? Kimse bilmiyor. Ni<;in? Kimse bil­
miyor. Gozlerini kaybetrni� bir kor si.irii gibi bocalarup gidiyoruz.
Ortada ne kumandan var, ne kumanda.

Ortada mekkariler yok. Mekkareciler yok. Cephaneler siper­

lerin i<;inde yerde kaldi. Herkes �a�rrm�. Hfil ve mevki o kadar
tahammiil olunmaz derecede ki ...

�imdi Otuz Sekizinci Alay'dan �vket Efendi isminde bir yi.iz­

b�mm intihar ettigini haber aldik.

Hemen herkes intihar ehnek istiyor.

Yaz1k namusa bir kiymet ve ehemmiyet verenlere . . . " Ordu­

nun i<;inde bulundugu �a�kinhgm gori.ilmesi ayrica bu maglu­
biyetin ger<;ekle�mesi sonucunda baz1 subaylarm intihar etmesi
ger<;ekten di.i�i.indi.iriici.i bir durumdur. 500 yildrr bu toprak­
larda ya�ayan insanlann bir hafta gibi kisa bir si.irede bi.iyiik
bir bozguna ugramas1, bu ordunun bu kadar bozulmas1 her­
halde birka<; sene i<;erisinde olacak bir �ey olmasa gerektir. Bu
bozgunun ya�anmas1yla, 1877-78 Osmanh-Rus Sava�mdaki va­
hametinden beri askeri alanda ciddi bir tedbirlerin almmad1g1
goriilmektedir.

2s8 Omer Seyfettin, a.g.e., s. 129-130.

415
 Omer Seyfettin 2 9 Ekim tarihinde, " Pirlepe yolunda,
izidor'dayiz. Di.in �am Bulgarlar Kopri.ili.i'ye girdiler. Uzaktan
top sesleri i�itiliyordu. Biz bir di.imdar (art<;1) birakarak gece ka<;­
tik. Bu ka<;1�imizda olduk<;a intizam vard1. Ve haber aldik ki ii<;
gi.in evvel Uski.ip di.i�mi.i�.

Yolda ko�a ko�a gidiyoruz. Arkadan top, yandan ti.ifek seda­

lan geliyor. Hava gi.izel, <;amur yak. Fakat hepimiz a<; ve hasta­
yiz. Hi<;bir �ey di.i�i.inmi.iyor. Dilimdeki peksimet yaralannm s1-
ztlanru dinleyerek ilerliyorum'»s9

30 Ekim tarihli gozlemleri �u �ekildedir: "Bu geceyi izidor

Kopri.isi.i'ni.in i.izerinde ge<;irdik. D�mandan demek hala bir �an
gi:iri.inmedi. Fakat Kopri.ili.i'ye geldikleri muhakkak. Biz bu saat her
tarafla mi.inasebetimiz kesilmi�, habersiz ve i.imitsiz, bu rutubetli
t�lann, islak topraklann i.izerinde si.iri.ini.irken acaba Bab1fili ne
yap1yor? Mi.itareke ne vakit olacak? Konferans ne vakit ba�laya­
cak? Artik bu korkmu� ve peri�an asker geriye donemez.

Rumeli eski �eklini alamaz. Art1k Rumeli bir daha yap1�ma­

mak i.izere Ti.irk ilinden kopmu�tur. Avrupa'run ordulan gelip S1rp
ve Bulgarlar'1 buralardan <;ikaramaz ya! ...

Sekiz sene evvel, mektepten yeni <;1kt1gim vakit gezdigim bu

yerleri bir gi.in boyle ka<;arak terk edecegimizi hi<; akl1ma getirir
miydim?

Heyhat... Mademki biz asker degiliz, mademki bizde asker­

lik i<;in laz1m olan zeka ve itaat yak, mademki bizde bir ideal, bir
vatan hissi, nihayet bir lisan yak. . .

Boli.igi.in yansmdan ziyadesi Ti.irk<;e bilmiyor. Tabur Babil Ku­

lesi gibi. Ne alanm satandan, ne satanm alandan habe1i var." Omer
Seyfettin'in i.izerinde durdugu bir diger konu da Osmanh askerleri
arasmda lisan birliginin olmamas1yd1. Ka<;arlarken arkalanndan

259 Aym yer, 131- 132.

4 16
dii�man ordulannm dahi yeti�ememesi i<;inde bulunulan duru­
mun vahametini gozler oniine sennektir. S1rplar Kumanova'daki
zaferlerinin biiyiikliigi.inii anlayamacW<lan i<;in ka<;an Osmanhlar'1
yakmdan takip etmemi�lerdir.20o Garp ordusunun Manastir'da
toplanarak, Balkan miittefiklerine ka�1 koymas1 beklenirken bu
da yeteri kadar etkili olamam1�tlr. istanbul'da Manastlr �ehrinin
d�tiigi.ine dair �ayia <;tlaru�tir. Ancak Manastlr valisi 12 Kas1m
tarihinde Dfilliliye Nezareti'ne bir telgraf gondererek �ehri mu­
hafaza ettiklerini bildinn�tir.261

Manastlr civannda bulunan Cavid P�a, �kiya merkezi olan

Sarovi<;'i Yunanhlar'm elinden almakla kalmam1�, bir <;ok erzak,
top ve miihimmat da elde etmi�tir. Alemdar Gazetesi, "Eger Ca­
vid P� harekatmda serbest olsayd1 Yunanistan'1 ele ge<;irebilirdi.
Fakat aym zamanda S1rphlarda Manast1r iizerine yiiriimekte ol­
dugundan komutammn emriyle Cavid Pa�a Manastlr'a Miida­
faaya <;ekilmi� daha sonra da Manastir'i tahliye etmek zorunda
kalm1�tir'1262 haberiyle Cavid Pa�a'nm gosterdigi ba�ansm1 dile
getinn�, Manast1r'm kaybedilmesinde Cavid P�a'mn komuta­
nmdan ald1gi emrin etkili oldugunu vurgulam1�tir.

Manast1r Mudafaas1 ve �ehrin Tahliye Edilmesi

Garp ordusu Vardar kolu, Kumanova yenilgisinden sonra
geri <;ekilerek M anashr'da toplanm1�hr. Osmanh ordusunun
Makedonya'daki son savunma sav�1 burada olacaktl. Vardar or­
dusu Manastlr'da �oyle olu�mu�tu. Fethi Pa�a komutasmdaki Os­
manh 7. Kolordusu sol kanad1 tutuyor. Cavid Pa�a komutasmdaki
6. Kolordu merkezde bulunuyor. Kara Said Pa�a komutasmdaki
260
Hall, a.g.e. , s. 66.
261
ikdam, nr. 5651, 13 Kas1m 1912, s. 1.
262
Alemdar, nr. 236-127, 18 Arahk 1912, s. 3.
5. Kolordu sag kanad1 koruyordu. Zeki Pa�a, Vardar ordusunun
genel komutasm1 elinde tutuyordu.263

Omer Seyfettin, Manastir Muharebesi oncesinde ordunun

durumunu �oyle ifade etmektedir.

"Diin (7 Kas1m) de�etli bir muharebe oldu. Biz fena halde

maglup ve miinhezim olduk. Bizim tabur ricatI temin ediyordu.
<;ok telefat verdik.

Gece Manastir'a dokiildiik. Fakat Garp ordusu kumandam

bizi �ehrin i<;ine sokmad1. �ehrin d1�ansmda serseriyane dol�1-
yoruz. Ku�b�1 kar yagiyor. Ayaklan donan neferler haykmyor­
lar. Yaralilar arabalann iistiinde, yerlerde, karlann ve c;amurla­
nn i<;inde kivranarak, inleyerek can veriyorlar.

Bu hal, sefaletin �iiphesiz son derecesidir. Fakat Garp or­

dusu kumandaru bizi zayi etmeye, mahv veya esir olmam1za ka­
rar verm�.

Ve mademki bu da askerliktir, itiraz etmek olmaz.

Kar hala yagiyor. �ehrin d1�mda, bir <;ingene kuliibesinde tit­

riyorum. Ayaklanm donuyor. Ne olacak gibi duruyoruz.

Ne olacak?

Rezalet. Hepimiz mahvolacagiz." 9 Kasim tarihli giinliigi.inde,

"Kar hi<; durmadan yag1yor. Askerin hepsi hasta. Basur de�etle
hiikrnediyor. Doktorlar ��ird1. Zabitler bile hep basur.

iki giindiir buradayiz. Yagi� ve rutubet hala devam ediyor.

Di.i�man heniiz gelmedi. Ni<;in? Diyorlar ki tahkimat yap1yormu�.
Sonra gene diyorlar ki, �am Kolordusu Selanik'ten Kopriilii'ye
dogru yii riiyormu�. Edirne'den haber yak.

'Kuvve-i maneviye' denilen �ey kiilliyen iflas etti.

Zannediyorum ki, koyii n iizerinde bir �arapnel patlasa bii­

tiin asker, biiti.in alaylar <;il ya-.rusu gibi dagilacak. Arkad�lanm1z

26 3 Hall, a.g.e., s. 68.

4 18
ii;inde hala muzafferiyat umanlar var. Biz de yalanc1 bir i.imit ile
meyus (i.imitsiz) gori.inmek istemiyoruz.

BOli.iklere yinni �r tane yeni nefer verdiler. Ti.ifek abnasIIU bil­

mediklerini, omi.irlerinde ta1im gormediklerini sOyli.iyorlar.'">64 Bu arada
S1rphlar Mi.isli.imanlar'a ka�1 mezalime de bal?lanu�lard1r.2 65

Garp ordusu, kurban bayrammdan iki giin once 16 Kas1m'da

saldmya g�. Cavid P�, Yunanhlar'dan ganimet yoluyla alm�
oldugu toplar sayesinde S1rp ordusuna zayiatlar vermi�tir. Ca­
vid Pal?a askerini pusuya yatird1gi halde kendisi asker kaputuyla
ayakta harp yapm1�, �arapneller arasmda ii.rkas1m teft� etm�­
tir. Cavid Pal?a ve diger komutanlar daha sonra Manast:Ir'1 terk
etmek zorunda kalm1�lar, bu durum ordu i.izerinde bi.isbi.iti.in en­
di�e uyand1rm1�t:Ir.2 66 Osman11 ordusunun saldmya gei;mesiyle
losa bir si.ire ba�an kazanmasmm ve daha sonra geri i;ekilmesi­
nin sebebi, S1rp ordusunun ilk bal?ta topi;u destegini almamas1 ve
S1rp ordusunun topi;u destegini ald1ktan sonra Osmanh ordusu­
nun geri i;ekilmek zorunda kalmas1yd1.267

Cavid Pa�a, Manast:Ir savunmas1 sirasmda askerlerinin geri

i;ekilmesini onlemek ii;in taburlann arkasma mitralyozler yerle�­
tirerek, kai;mak isteyen askerlerin ku�una dizilecegini bildirm�,268
Pal?a, S1rphlara ka�1 son ana kadar mi.icadele ederek bi.iyi.ik bir
kahramanlik gostermi� ancak sonui;ta bal?anh olamam1�tlr. S1rp
ordusu, Cavid Pal?a fukas1m ku�atm1�, S1rphlar Cavid Pa�a'ya tes­
lim olmas1 dururnunda kendisinin ve zabitlerin kihi;lanmn kendi­
lerine teslim edilecegini bildirm�lerdir. Cavid Pal?a, "Ancak benim

264 Omer Seyfettin, a.g.e., s. 135-136.

265
Alemdar, nr. 158-93, 14 Kas1m 1912, s. 2.
266
Alemdar, nr. 236-127, 18 Arahk 1912, s. 3.
267
Hall, a.g.e., s. 68.
268 Omer Seyfettin, a.g.e., s. 139· 16 Kas1m tarihli giinli.inde yazm1�ir. Manas­
t1r Sava�1 bai;;lamas1yla Cavid Pa�a'nm ald1g1 i:inlem ile Omer Seyfettin'in
giinli.igi.i birebir i:irti.i�mektedir.

419
cenazemi ahrlar" diyerek miicadeleye devarn etm�tir. Srrp ordusu,
Cavid Pa1?a'nm ricat etmesini beklerken, Pa1?a on iki siingii hiicu­
muyla 100.000269 ki1?ilik Srrp ordusunu yararak ve yakl�Ik 3.000
Srrp piyadesini etkisiz hale getirmi1?, kuzey-bat:I istikametini takip
ederek ilbasan (Elbasan) tarafma g�i1?1erdir. Cavid P� firkas1
J.S.Ooo �den daha az olmasma ragmen erzak, top ve miihirnmat­
lannm Srrphlann eline gec;mesini onlemi1?tir. P�a bu hareketin­
deki b�mdan dolayi Srrp subaylanrun takdirini �t:Ir.270

Leon Troc;ki, Cavid P�a'nm onderlik ettigi Garp ordusunun

Manast:Ir'dan S1rp ordusu arasmdan yarma harekat:Iyla nastl <;Ik­
t:Iklarmi soyle anlatrr. ''Tiirk to� kuwetlerinin tarnarnen b�an­
SlZ olmas1 nedeniyle, bizi (S1rp ordusu) oradan c;tkararnayacakla­
ruu anladtlar. Bunun iizerine, karanlik ve sisten yararlanarak bir

yarma harekat:I yapmaya karar verdiler. 0 harekat:I da b�anl1 bir

1?ekilde gerc;ekl�diler. ileri karakollarunizm geceleyin esas mev­
zilerini c;ekilmelerini bekledikten sonra, Gijavat dag yolundan ka­
pah yiiriiyii1? halinde ilerlediler: iikin to�lar, sonra siivariler, ni­
hayet piyadeler. Sabahleyin mevzilerimize dondiigumiiz zarnan,
Tiirk piyadelerinin ancak son lasmm1 gorebildik ve sadece �
agrrhgi grubunun yolunu kesebildik. Tiirkler kendilerini savunma­
dtlar, at�imize �ilik vermediler, dag yolundan ellerinden geldi­
gince c;abuk uzakla1?maya <;al11?1yorlardt. Bizim taraf da, d�manm
(Garp ordusu) sayisal iistiinliigunden korkarak onlan c;ok gayretli
kovalarnadt. ilkin, geri c;ekilmemiz bile emredildi. Tiirkler'in geri
gelmedikleri ortaya c;1kmca, diger birlikler geldi ve bize kattldt.
Arna misyonumuzu yerine getiremedik: Tiirkler'in yarma harekah

269 Hall, a.g.e., s. 68. Richard C. Hall, S1rp ordusunun Manastir'daki sayi­
sm1 108.544 olarak vermi�tir. Hall, ManastJr'daki Osmanh ordusunun
giiciiniin 38.350 asker ve 100 kadar top oldugunu ifade etmi�tir. S1rp
ordusunun, Osmanh ordusuna kar�1 say1 ve top iisti.inliiguniin <;ok fazla
oldugu a<;1k<;a ortadadir.
270 Alemdar, nr. 236-127, 18 Arahk 1912, s. 3.

4 20
b�ya ulWlllllilb"271 ifadeleriye Tiirkler'in yanna harekabndaki
b�1ru takdir etm�tir.
Garp ordusunun Manashr'1 terk etmesinden sonra S1rp­
lar biitiin ordusuyla Manasbr'a girm�ler, Slavlar'm silahlanyla
gosteri yapmalan, Miisliimanlar'1 tedirgin etmi�ti. Srrp ordusu
Manashr'da bulunan biitiin konsolosluklara S1rp bayraklan asbr­
dtlar. Manasbr'a giren yaklWlik 100.000 �ilik S1rp ordusu, Os­
manh ordusundan kalan elbiseleri giyerek, depolan bo�altarak,
ordulanm yeniden te<;hiz etmi�lerdir.272
S1rplar Manasbr'a girdikten sona �ehirde giiven ve diizeni
saglamak i<;in itina gostermi�lerdir. Manastrr'da Srrp askerleri­
nin bir ka<;1 Musevi bir ailenin evine girmi� ve yagma yapm1�lar­
d1r. Musevi hane halki <;alman �yalanm geri almak i<;in yetkili­
lere miiracaat etmi�tir. S1rp kumandan1, zengin Musevinin evine
giren askerlerin ii<;iinii (ashrarak) cezalanchrm�br. 273 Srrp komu­
tanlanmn, askerlerini boyle �iddetli ceza1and1rma yoluna gitme­
sinin sebebi, Avusturya tehlikesinin olmas1chr. Bu tehlikeden do­
layi S1rp subaylann askerler iizerinde asayi�i saglamak amac1yla
boyle bir yol izlemi� olabilirler. S1rphlar Manastir'daki en deger­
siz e�yalan dahi alarak Sirbistan'a gotiirmii�lerdir. Manastir Vi­
layet Meclisi'nde gordiikleri ve begendikleri bir ha11yi alarak kral­
lanna hediye etmi�lerdir.
Diger taraftan Manast:J.r merkezde asayi� saglamrken koy­
lerde ise Hristiyan halk, Mi.isli.iman koylerine saldirarak her tiirlii
cinayeti i�lemi�lerdir. Manastir etrafmda kesinlikle emniyet ve
asayi� olmamakla birlikte Arnavutlar'm da �iddete maruz ka1d1�
ifade edilmi�tir. 274

271 Tro<;ki, a.g.e., s. 156-157.

''7" Alemdar, nr. 236-127, 18 Arahk 1912, s. 3.
273 Tanzimat, nr. 394. 13 Aralik 1912, s. 2; Alemdar, nr. 127. 18 Arahk 1912, s. 3.
274 Alemdar, nr. 236-127, 18 Arahk 1912, s. 3.

4 21
 Omer Seyfettin 18 Kasll11 tarihinde Garp ordusunun Manastir'dan
<;ekili�ini �oyle anlatir: " Erkenden kalktlk. Galiba ihtiyattayiz.
Trrnavi(Trrnova) koyiine d�mamn bir miktar kuweti ge�. Onu
Otuz Sekizinci Alay tart edecekm�. Biz de onlann arkasmda ...

Saat � ...

Hareket ediyoruz. Etrafimiza top taneleri yagiyor.

Saat on...

Ka<;1yoruz.

Saat on bir...

Kopriiniin b�mda toplandik. Oniimiize bir batarya geldi. �a­

rapneller boyuna yaz1yor. Ne yapacagiz? Ni<;in muharebe ediyo­
ruz? Kimsenin bildigi yok.

Galiba kism-1 kiillinin ric'atm1 temin ediyoruz. Nereye ka<;1-

yoruz. Kimsenin bildigi yok.

Manastir'a m1? Heyhat! . . ."27s

<;ok agir hava �artlan altinda, Manasbr �ehrinden <;ekilen

Garp ordusunun bir kism1 Said Pa�a komutasmdaki 5. Kolordu
Filorina'ya dogru <;ekilm�, Cavid P�a komutasmdaki 6. Kolordu
ve Fethi Pa�a komutasmdaki 7. Kolordu ki yakl�ik 20.000 as­
ker, biraz da harp miihimmatl ile Resne'ye <;ekilmek zorunda
kalm1�lardi. 2 76

Leon Tro<;ki "Fethi Pa�a, Manastir'dan <;1kmak i<;in, Gijavat

dag yolunu yanna hare.kab s1rasmda son askerin ge<;mesine kadar
beklemi� ve bu esnada ba�mdan yaralanm1�b. Sonradan Resne'de

275 Omer Seyfettin, a.g.e., s. 141. Yazar, Said P�a'nm komutasmda olan 5.
Kolordu da gi:irev yapmaktad1r.
276 Tm;ki, a.g.e., s. 153. Bu kitapta S1rp ordusunun Manast1r $ehrini ele
ge<;irme tarihi 5 Kas1m olarak verilmi11tir. Oysaki S1rphlann Manast1r'a
girme tarihi 18 Kas1m tarihidir. Bu sayfadaki tarihin Rumi takvime gi:ire
verildigi anla111lmak"tad1r.

4 22
bir camide olii bulunmu9tu. iyi bir adarnch, bilge ve §erefliydi- bir
keresinde Belgrad'a Ttirk elc;isi olarak gelrni9ti ve herkes ona saygi
gostermi9ti. Sonradan subaylannuzdan baztlan §Oyle bobtirlendi­
ler: 'Altm rengi apoletleri bulunan bir Ttirk subayi ni9an alm�tlm­
bu subay Fethi P�a'ych herhalde'. .. Bir b�kas1 at s1rtmdaki pa­
�aya at� etmi9ti. Bir iic;tinctisti ise, bir dordiinciisii de... Tarn on
ki9i, olaydan sonra, aym hedefe ni9an ald1gmdan emindi: Fethi
Pa9a'mn ba�ma"277 diyerek Fethi P�a'mn S1rphlar tarafmdan da
takdir edilen cesur ve vatansever bir insan oldugu, Rus as1lh bir
asker tarafmdan da kabul edilrni9tir.
Cavid Pa�a, Manasbr'dan sonra Yanya'ya gitmek ic;in c;a11�­
rnalar yaprnaya ba9larn1�br. Yanya'da Yunanhlar'1 ikinci defa he­
zirnete ugratrnak istemi�ti. Cavid P�a, bu bolgeye daha onceki
seyahatini II. Abdillharnid tahtan indirildikten sonra yaprn�h.
II. Abdtilhamid'in Arnavutlar'a tamd®. bazi vergi rnuafiyetleri,
ittihad ve Terakki'nin hfil<irn oldugu hiikiirnetler tarafmdan kal­
dmlm19, hatta Usktip Valisi tarafmdan yeni vergiler konrnu9tu.
Bunun tizerine baz1 Arnavutlar ayaklanrna t�ebbtisiinde bulun­
mu�lar, bu ayaklanmalan bashrmak iizere Cavid Pa�a bu bol­
geye sefer yapm19h.
Cavid Pa�a'ya kmlm1� olan Arnavutlar, S1rphlann siyasi
entrikalan, mezalimi ve vah9etlerini gormii�ler, Cavid Pa9a'nm
S1rplar'a ka�1 mticadelesini gorerek takdir etmi�ler ve bundan
dolayi Arnavutlar, Cavid Pa9a'mn kurnandas1 alb.nda bulunan fu­
kaya kattlm1�larchr.278 Cavid P�a. Yanya'ya gitmek ic;in yolda iken
(Perernedi) havalisinde, Hristiyan koyliilerinin ve Arnavutlar'm
sald1rtlanna ka�1 miicadele etmek zorunda kalm19tlr.279 Filorina
iizerinden Yanya'ya gitmekte olan Said Pa9a Firkasma da Toksa

277 Aym ye r, s. 157.

278 Alemdar, nr. 236-127, 18 Arahk 1912, s. 3. Cavid Pa�a ordusuna katdan
Arnavutlar'm say1s1 6000 civannda verilmektedir.
279 Haberdar, nr. 166, 4 !;lubat 1913, s. 4.

4 23
(Taska) koyliileri ve diger koylerde firkaya at� etmi�ler, Osmanh
askerlerini koylerin i<;lerine sakrnam1�lard1r.2So
Omer Seyfettin, Said Pa�a firkasmm 6 Aralik tarihinde Berat
�ehrinde bulunduklan giinii �oyle ifade eder. "Di.in ogleden sanra
buraya geldik. Biiyiik bir koprii. iki tarafmda beyaz evler. Birka<;
cami. Has1h daglar ve ta�lar arasmda sefil bir kasaba. Redif dai­
resinin arkasma c;ad1r kurduk. Meger firkanuz Yanya'ya hareket
edecekrn�. Tekrar geldigimiz yallardan ge<;erek Kilisura'ya ara­
dan da Yanya'ya siiriiklenecegiz.
ihtimal bugiin yala <;1kama}'IZ. <;iinkii biz ve asker pek yar­
gunuz. Lakin kumandanlar boyle �eyler bilir mi?
Buramn ahalisi kendi kendilerine istiklallerini ilan etmi�ler.
Belediye dairesinin iizerinde istiklal bayraklan sallamyar. Zavalh
ay }'lldizm ka�ismda sallanan bu sancak, kmmzi satih iizerinde
<;ifte siyah kartaldan yap1lm1� bir �ey.
Ahali a kadar Ti.irk dii�mam ki, belediye dairesine kartalh
bayraklan <;ekrnekle kalmayarak Redif dairesindeki al ve beyaz
boyal1 sancak direginin rengini bile degi�tirm�ler.
Klrm1zi ve siyaha bayam1�lar."281
Omer Seyfettin 16 Arahk tarihli izlenimleri ise �oyleydi. "Bu
sabah (Kilisura) saat be�te yala <;1ktik. Yunan'a muharebeye gidi­
yarmu�uz. Hfilbuki her neferde yiiz �ek bile yak. Bu kadar cep­
hane ile muhareheye degil, ava bile gidilmez.
Bundan ba�ka, tapumuz yak, siivarimiz yak. Has1h firkanm
ekrnege, tuza vanncaya kadar hi<;bir �eyi yak.
Bu fakir firkamizla �ama dagru Peremedi'nin oniinden ge<;­
tik. Buras1 her Arnavut kasabas1 gibi saguk ve ta�tan idi. Uzaktan
gorene bir menfa(siirgiin yeri) hissi veriyardu. Koprii }'lkik aldugu
280 O mer Seyfettin, a.g.e., s. 144.
281
Aym yer, 149.

424
i<;in girmek miimkiin degildi. Uzaktan biiyi.icek bir binanm iize­
rine Arnavutlar'm kara kartalh istiklfil bayraklan sallamyordu.
Ahali derenin obiir tarafmda obek obek toplanm1�tI. Ta uzaktan
eglendiklerini, bizim peri�anhSimiza sevindiklerini hep anlad1k.
'Ah bu Arnavutlar! ' �imdi herkes boyle soyliiyor."282

Yanya Savunmas1
Yanya, kuzeyden i�kodra, gi.ineyden Narda Korfezi, dogu­
dan kismen Manasbr Eyaleti ile Yunan Tesalya topraklan, batI­
dan Adriyatik Denizi ile c;evrilmi�, 18.200 kilometrekare geni�­
likte bir vilayet idi. Eyaletin o zamanki niifusu 650.000, Yanya
Sancagi'nm 166.691, Yanya �ehir merkezinin niifusu ise 35.000
civannda idi.2831908 yilmda m�rutiyet ilan edildikten sonra Al­
man Genarali Von Der Goltz P�a Yanya'yi tahkim etmek i<;in
<;ag1 tlm1� bu yonde <;a11�malar yapilm1�tI. Balkan Sav�1'nm ba�­
lamas1yla birlikte Osmanh ordusu b�anh olamayinca Yanya'ya
<;ekilmek zorunda kalm1�tI. Bu bolgede Yunanltlar'a kar�1 biiyi.ik
miicadele verildi.

Garp ordusu Makedonya cihetinde ba�artl1 olamam1�, Sela­

nik sava�madan teslim olmu�, Balkanlar'da iki kale direni�e de­
vam e�ti. Bunlar Karadagltlara �1 i�kodra, Yunanltlar'a �1
ise Yanya Kalesi idi. 1913 ytl1 �ubat ayina gelindiginde Yunanltlar
sald1rtlanm artmnaya b�lam1�lard1r.

Osmanischer Lloyd Gazetesi, Yunan kuwetleri hakkmda

bilgi vermi�tir. Yunanistan ordusunun verdigi malumata gore;
Alman subaylan tarafmdan tahkirn edilen (Pizani) mevkii tepe­
lerine 12 adet Krupp topu yerle�tirilmi�tir. Osmanl1 askerlerinin
sayis1 Yanya'da 25.000 olup, 8000 civannda da Arnavut goniil­
liiden olu�maktad1r. Yanya kumandam Esad Pa�a'nm Von Der

282 Aym yer, s. 152.

283
Yanya Savunmas1 ve F��at Pa�a. s. 43.
Goltz Pa�a'nm yaverliginde bulundugu bildirilmi�, pa�anm ya­
mnda alti tane Alman suba.YI bulundugu buna kar�m, Yunan or­
dusunun 80.000 ki�ilik ordusuyla Yanya'YI her taraftan ku�at­
maya <;ah�ngi bildirilmi�tir.284
Tanin Gazetesi, Yanya haritas1 ya.Yinlayarak, Yunanhlar'm
sava�m ba�lad1gi gi.inden beri Yanya hakkmdaki bi.iti.in <;abalan­
nm bo�a gittigini vurgulacbktan sonra ''Yanya ve i�kodra savun­
malannm bu kadar uzun si.irecegini kimse tahmin etmiyordu.
Tanin Gazetesi kapah oldugu donemlerde, d.iger gazeteler bu sa­
vunmalara yeteri kadar onem vermed.iler ve ya.Yinlamadtlar. Eger
bugi.in Yanya ve i�kodra'da savunma yaptl1yorsa, bunun nedeni
bu iki .Yildrr askerler tarafmdan bu �ehirlerde ki.i<;i.ik miktarda
istih.kamlann tesis etmesinden dola.Yidir. Eger bu savunma yap1-
hyorsa iki .Yildir yaptlan <;ah�malar sonucundadir"28s yorumunu
yapm1�tJ.r. ittihad ve Terakki yonetimi buradaki savunmalann
kendileri sayesinde ba�anh oldugunu ya.Yln organlan Tanin Ga­
zetesi vas1tas1yla duyurmu�lard1r.
Yunanhlar 1913 .Yih Mart a.YI ba�mda Yanya'ya saldmlanm
iyice artJ.rm1�lard1r. As1l saldm.YI 4 Mart tarihinde ba�latm1�lar, s
Mart tarihinde sag cenahm saldms1 ba�anh olmu�tur. Tanin Ga­
zetesi, 7 Mart tarihinde Yanya'mn di.i�ti.igi.ine <lair Beyoglu'nda �a­
yialann dola�t1gim bu haberlerin sefaretlerden ahnd1gina <lair ha­
berler almd1gim fakat bunu Atina ajanslanmn dahi �imdiye kadar
yazmad1gim dile getirmi�tir.286 Ancak istanbul'daki sefaretlerden
<;ikan hemen hemen bi.iti.in haberler dogru <;ikm1�, bununla bir­
likte istanbul basm1 bu duruma kabul etmek istememi�tir. Av­
rupa basmmda, �ehrin di.i�mesi sonucu Yanya mi.idafilerinin son
dakikaya kadar gorevlerini yerine getirdikleri yaz1lm1�tJ.r. 287Tanin
284
Haberdar, nr. 166, 4 �ubat 1913, s. 2.
285
Tanin, nr. 1505, 8 �ubat 1913, s. 3.
286
Tanin, nr. 1534, 9. Mart 1913, s. 1
287
Tani11, nr. 1536, 11 Mart 1913, s. 1.

426
Gazetesi, b� makalesinde, "Avrupa gazetelerinden gelen haber­
ler iizerine Yanya teslim olmu�tur. �imdiye kadar teslim olma­
yan Yanya, 'Selanik'ten pek c;ok daha �erefli bir akibete mazhar
olmu�tur' Yanya'nm savunmas1 ic;in her �eyin yapild1gi"288 ifade
edilerek Yanya'da yapilan savunma takdir edil�tir. Oc; savunma
kalesinden ilki dii�mii�tiir. Yanya teslim olduktan sonra Yunanh­
lar zuliimlere ba�lam�, c;aresiz insanlar Tiirkiye'ye donmek ic;in
yollara dii�mii�lerdir.

$ark Ordusu ve K1rklareli Muharebesi

Osmanh basmmda, Balkan Sav�lan ile ilgili en fazla haber
�ark (dogu) cephesi ile ilgili olarak c;1krr11�hr. Bunun nedeni ise,
sav�m istanbul'a yakin bolgelerde meydana gelmesinden do­
layi yerli muhabirler tarafmdan daha c;abuk haber ahnmasm­
dandrr. Oysaki Klrklareli'nin ve Liileburgaz'm dii�tiigiinii Bulgar
uc;aklanmn atngi bro�iirlerden ogrenen bir Edirne Kumandan­
hg1, istanbul'a Selanik'ten gelen yolculardan haber alan bir ba­
sm, Yanya ve i�kodra Savunmalanmn da daha c;ok yabanc1 basm
sayesinde ogrenen bir matbuat vard1. Bu durum Osmanh bas1-
runda sav� muhabirligi miiessesesinin olu�machgiru gostermekte­
dir. Avrupa basmmdaki gazetelerin bu sava�ta daha tarafsiz daha
dogru haberler yaptiklan goriilmektedir. Osman11 bas1m, Balkan
Sava�1'm kaybedilen bir sava�1 ba�an gibi verme kayg1sma dii�­
mii�tiir. Osmanh ordusu Klrklareli'den geri c;ekilmeye b�lachgi za­
manda, Osmanh bas1m, "Klrkkilise (Kirklareli) cihetinden Bulgar
hududuna giren askerlerimiz ilerliyor. Osmanhlar, Tunca istika­
metinden Derbend'i a�arak dii�man arazisindeki ileri hareketine
devam ediyor'"89 gibi haberler vererek milli duygulan yiiceltmek
ve halkm manevi giiciinii yiiksek tutmak gayreti ic;erisine girmi�-
21111
A;111 yer, s. 1, Yanya"nm Sii1rntu.
2119 jkcJam, nr. 5631, 24 Ekim 1912, s. 1.

4 27
tir. Hemen hemen istanbul'daki biitiin Osmanh gazetelerinde bu
tiir haberler yer almaktachr. Bu durum, Genelkurmaym yonlen­
dinnesi olarak da degerlendirilebilir.
Osmanl1 basmmm birinci sayfalarma gore <;alv;;ma yapmak
ge�gi ortmek anlamma geleceginden, bu �mada, daha �k
gazetelerin i'1 sayfalarmdaki yabanci basmdan alman haberlerden
;ararlarulmv;;tr.r Yerli bir gazetenin onemli gordiigu bir haberi yerli
bir diger gazete almb yaparak yayinlad1gi gorillrn�, bu yayinlarla
ortak fikirler bulunulmaya <;alv;;tlm11?hr. Osmanl1 basmmda, �ark
ordusu Kirklareli'den �kilirken veya "Liileburgaz'dan 1?anl1 ordu­
muz <;atalca'ya '1ekilmeyi daha uygun buldu" gibi haberleri sil<�
gormekteyiz. Osmanh basnu bir l?ehir dii1?tiigunde bunu, "Avrupa
basm1 Selanik'in dii1?tiigunii soyliiyor" ama bunu ihtiyatla �1-
hyoruz, bizim ald1gimiz haberlerde bOyle bir durum yok gibi ha­
berler yayinlanmv;; , bir l?ehrin d�tiigu kesinl�tikten birka'1 giin
sonra "Avrupa basmmda yazchgi gibi Selanik l?ehri siikut etmil?­
tir" gibi haberlerle vermi1?tir.
Te§rih Gazetesi, Klrkkilise (Klrklareli) Muharebesi hakkmda,
"Diin (24 Ekim) Klrkkilise civarmda mii� bir muharebe olm�­
tur. Muharebede ilk safi t�kil eden Osmanl1 askerleri arasmda bir
kari1?Ikli1< meydana gelmil?, istanbul'a baz1 iimitsiz haberler ul�­
mv;; , bu karv;;Ikl1gm ge<;ici mevki de�ikliginden oldugu anl�il­
mv;; , daha sonra askerlerimiz toplanm11? ve kaybettikleri topraklan
geri alm11?br"290 denilerek yenilgi daha sonra bal?anya baglanm11?­
tlr. Bu bal?annm kazamlmasmda daha dogru bir tabirle ordunun
daha fazla zayiat vermesini onleyen komutan Miralay (Albay)
Hilmi Bey olmul?tur.291 Miralay Hilmi Bey'in bu b�ansmdan do­
layi daha sonra riitbesi yiikseltilerek odiillendirilmil?tir. Osmanh
ordusunda Garp Cephesinde Cavid Pal?a, �ark Cephesinde Albay

290 Te!jrih, nr. 73, 25 Ekim 1912, s. 4.

291 Alemdar, nr. 138-75, 26 Ekim 1912, s. 4.

4 28
Hihni Bey'in b� olmasll1111 nedeni, sava§ b�lamadan once bu
oolgede gorev yapmalan ve bu oolgeleri iyi tammalanndan dola­
yidir. Osmanh Devleti'nin sa�1 kaybetme nedenlerinden birisi
de subaylann ve ozellikle komutan riitbesindeki subaylann sav�
�lamadan hemen once bu gorevlere atanmalan nedeniyle ko­
mutanlann gorev yapbklan oolgeyi ve askerleri tammamalanyd1.
Ancak §imdiye kadar Balkan Sav�lan ile ilgili yaptlan �tmna­
larda bu konu iizerinde yeteri kadar durulmami§tlr.

Her ne kadar Albay Hilmi Bey'in ordunun daha fazla zayiat

vermeden geri <;ekilmesi, istanbul basmmda bir b�an gibi ifade
edilse de ger<;ekte Osmanh askerleri ba�nh olamayip geri <;ekil­
mek zorunda kalm�lard1. 27 Ekim tarihinde Klrklareli §ehrinde
bulunan ve demiryollannda <;al�an memurlar ile trenlerde gorevli
memurlar dahi §ehri terk ederek, istanbul'a hareket etmi§ler ay­
nca tren1erin artik yolcu kabul etmedigi ifade edilmi§tir. 292

Ba§kumandan ve Harbiye Nazm Naz1m Pa§a tarafmdan,

Osmanh Hi.iktimeti'ne 29 Ekim tarihinde telgraf gonderilmi§tir.
"Resmi" b�hgi ad1 alnnda gonderilen telgraf ikdam Gazetesi'nde
yayin1anm�tlr. Telgrafta, ''Vize cihetinde askerlerimiz tarafmdan
yaptlan taarruz muva:ffakiyetle neticelenmi§tir. <;evnigire cihetin­
deki di.i§man <;ekilmeye mecbur edilmi§ ve cephede bulunan di.i§­
man frrkas1 dahi pi.isktirtillmi.i§ti.ir. Tarafimizdan Soo yarall ve §e­
hit oldugu bilinmektedir"293 denilerek �ark ordusunun durumu
ortaya konmu§tur. Ba§ans1zhklar bu §ekilde ifade edilmeye <;al1-
§Ilmu;hr. Matbuatta da aym yol izlenmi§tir.

292
ikdam, nr. 5635, 28 Ekim 1912, s. 1.
293 ikdam, nr. 5636, 31 Ekim 1912, s. 1. Eserimizin ana metninde sadece
Hiikiimet veya H arbiye Nezareti tarafmdan verilen resmi yarah ve �ehit
sayilan verilmektedir. Gazetelerin verdikleri �ehit ve yarah sayilan ara­
smda c;ok fark vardir; Cenin, nr. 1486-152, 30 Ekim 1912, s. 3, Istanbul'a
200 kadar yarah gelmi�tir.

42 9
 Renin Gazetesi, 2 Kas1m tarihli niishasmm, birinci sayfa­
smda, sava�lan biiyiik ve �anh muharebeler olarak vermi�tir.
"�ark ordusunun dii�mam maglup etmeye devam ettigi, dii�­
manlann geri c;ekilirken art1k miihimmatlan dahi ihmal etmeye
ba�lad1f;I, bu durumu pekiyi bir alamet olarak telakki edilebile­
cegi" ifade edilmi�tir.294 Bu duruma Alemdar Gazetesi de destek
vermi�tir. "Liileburgaz'da dii�mana kar�1 zafer kazamld1"29s ha­
berleri yaymlam1�hr. Renin Gazetesi s Kas1m tarihli niishasmda
ise, Le Temps Gazetesi'nden ahnti yaptlf;I haberinde Vize, Lii­
leburgaz oniinde 29 ve 30 Ekim tarihinde Ti.irk ordusu ile Bul­
gar ordusu arasmda 150.000 ki�ilik bir sava� meydana geldi­
gini bildirmi�tir. Renin, Sofya'dan alman telgrafta Liileburgaz'm
Bulgarlar'm eline gec;tigi ve Osmanh ordusunun biiyiik bir he­
zimete ugrad1g1 yolunda haberlere yer vermi�tir.296 Aym gazete
iic; giin ic;erisinde c;ok farkh haberler verebilmektedir. Ancak bu
maglubiyet haberleri genellikle Avrupa gazetelerinden almti ya­
p1larak verilmi�tir.

Renin Gazetesi, "ilk maglubiyet" ba�hgi ile verdigi yaz1-

smda, 23 Ekim'den 24 Ekim gecesine kadar Kirklareli'de mey­
dana gelen kan�1kl1ktan sonra meydana gelen geli�melere de­
ginmi�tir. "Abdullah Pa�a ordusunun ruhunun (c;ogunlugunun)
bu bolgede oldugu halde boyle bir olaym meydana gelmesini
Abdullah Pa�a istanbul'a geldigi zaman bize ogretecektir" 297de­
nilerek yenilginin miisebbibi olarak Abdullah Pa�a'yi i�aret et­
mi�tir. Boylece ittihad ve Terakki F1rkasmm yayin orgam, bu
fi.rkamn gorii�iinii yans1tarak siyasetin sava� zamamnda dahi
oldugunu gostermi�tir.

294 Renin, nr. 1489, 2 Kas1m 1912, s. L Biiyiik ve �anh Muharebeler.

295
Alemdar, nr. 144-79, 3 1 Ekim 1912, s. 1.
296
Renin, nr. 1492, 5 Kas1m 1912, s. L

297 Aym yer, s. 1

43 0
 Veliaht Yusuf lzzeddin Efendi'nin Ziyareti ve <;atalca
Savunmas1
�ark ordusunun Klrklareli'de bozguna ugramas1 hem or­
duda hem siyasette hem de istanbul'da olumsuz hava olu�tur­
mu�tu. Bu esnada orduya moral vermek amac1yla Veliaht Yusuf
izzeddin Efendi sava�m yapild1g1 muharebe meydanma gitmek
istemi�tir.298 4 Kas1m tarihinde Veliaht Yusuf izzeddin Efendi,
�ehzade Ziyaeddin Efendi ve Mi.i�ir Fuad P�a ile birlikte tren
ile meydan muharebesinin oldugu bolgeye gitmi�ler299 <;atalca
hattmda mi.idafaa yap1hrken orduyu tefti� etmek i<;in karargaha
gelmi�lerdir.300 <;atalca mi.idafaas1 sirasmda ordunun durumunun
koti.i olmadigi bildirilm�tir. Ordunun elinden geleni yapmaya <;a­
l�nl?;i vurgulanm1�hr.J01

ikdam Gazetesi, Osmanh Devleti'nin i<;ine di.i�ti.igi.i durum­

dan kurtulmas1 i<;in Osmanh halkm1 vazife b�ma <;al?;irarak soyle
devam etmi�tir. "Memleketimiz tehlikededir. Di.i�man 600 yil­
hk koca Osmanh Devleti'nin b�kentinin kapisma dayandi. Hi­
lafeti <;izmeleiiyle <;ignemek istiyorlar. �u felaket doneminde her
Osmanlmm yapmas1 gereken ve farz olan �eyler vardir. Yaptl­
mas1 gerekenlerin en onemlileri, si.ikG.netle islamiyet'i, Osmanh­
hg1 di.i�mekte oldugu felaketten kurtarmaktlr. Asker olan, mi.ite­
kaid olanlar s1mrlara gitmek i<;in ko�mahlar, gazilerimizi tedavi
etmek i<;in gitmeliler, muhacir karde�lerimizin ihtiya<;lan ve din­
lenmeleri i<;in <;al1�mal1d1rlar. islamiyet ulviyeti, Osmanltlik �am
bunu gerektirir. Duracak, oturacak bir dakikamiz yoktur. Ecda­
d1mizdan intikal eden cengaverligin mahvolmad1gim di.inyaya is­
pat i<;in di.i�manla <;arp1�al1m. Din vazifesinin gelecegi i<;in ordu-

2911 Alemdar, nr. 141-77, 29 Ekim 1912, s. 2 .

299 Tet?rih, nr . 84, s Kas1m 1912, s. 3 .
300
Renin, nr. 1492, 5 Kas1m 1912, s. I.

301
ikdam, nr. 1544, 6 Kasun 1912, s. 2.

43 1
rnuzun yamnda olahrn. Ordurnuza yarchrn edelirn. Ey dinda�. ey
vatand�. vazife ba�ma."3°2
Gazetelerde Bulgarlar istanbul'a girecekler mi? gibi sorular
sorulrnaya b�lanrnll?hr.303A[emdar Gazetesi, istanbul'un rnuha­
fazas1 ile ilgili b� rnakalesinde, "Osrnanh ordusu <;atalca'da rnag­
lup olur. Bulgarlar istanbul'a gelecek olursa istanbul dart rnusi­
bete ugrayacaktir.
Bulgar istilas1.
Firari askerlerin �ehre gelrnesi, asaNin bozulrnas1 ve ac;hk.
Karg�a ve iirnitsizlik neticesinde dfillilen olabilecek bir ka-
fll?Ikhk.
Kolera hastal1gmm istanbul'da da goriilrnesi."304
Bu dururnlann ortaya c;Ikmas1 ihtirnali goz oniine almrru�trr.
Baz1 gazeteler Bulgarlar'm istanbul'a gelrne ihtirnaline k�1 bii­
yiik devletlerin sav� gernilerinin geldigini yazrnll? ancak Alem­
dar Gazetesi, diger baz1 gazetelerin dii�iindiigii gibi degil de bii­
yiik devletlerin gemilerinin istanbul'a gelrnelerinin Bulgarlar'm
i�ini daha da kolayla�hracaF;Im yazrn1�tlr. Biiyiik devletlerin ge­
rnilerinin istanbul'a gelrne nedenleri, istanbul'da bulunan ec­
nebi vatand�lan korurnak ic;indi. Biiyiik devletlerin gernilerinin
istanbul'a gelrnesi Osrnanh Hiikiirneti'nin istegi ile olrnarn1�, bir
dayatma sonucu meydana gelrni�tir.
Osrnanh ordusunun <;atalca'ya c;ekilmesi iizerinde, 2 Kaslffi'da
Paris'te Bulgar rnaslahatgiizan Le Temps Gazetesi rnuhabirine
verdigi derne.;te, "Balkan rniittefiklerinin �ark Meselesini orta­
dan kald1rmak ic;in Tiirkiye'nin taksimini esash bir surette hal­
letmek istediklerini ifade"30s etrni�tir. Yine 2 Kas1rn tarihinde

30" jkdam, nr. 5646, 8. Kas1m 1912, s. 9, Vazife B<L?ma.

303 Alemdar, nr. 150- 90, 16 Kas1m 1912, s. 2.
304 Alemdar, nr. 162-97, 18 Kas1m 1912, s. l,i stanbul'un Muhafaz.as1
305 Renin, nr. 1491, 4. Kas1m 1912, s. 2.

43 2
Petersburg'da Rus basuu, "Balkan haritasmm degi�mesi hakkmda
mi.ittehit bulunmaktad1r. Gazeteler, diplomasi bu li.izuma kanaat
getirdi. Galipleri ve magluplan memnun edecek te<lbirlere mi.ira­
caat edilmelidir"300 diyerek �ark Meselesi'nin 01tadan kald111lma­
sm1 desteklemekteydi. Sava1;) oncesi Osmanh Devleti'nin galip ge­
lecegini di.i�i.inen bi.iyi.ik devletler Balkan Sava�1 ba�lamadan once
sava�m sonucu ne olursa olsun sm1rlann degi�meyecegini belirt­
mi�lerdir. Ancak Bulgarlar'm Gatalca onlerine gelmesiyle 1912
y1h Kas1m aymm b�mda, devletlerin toprak bi.iti.inli.igi.i mesele­
sinden vazgec;ildigi gori.ilmektedir. S1mrlarm de�memesi kara­
nnm bi.iyi.ik devletler tarafmdan Osmanh Devleti'nin sava1;)I ka­
zanmas1 durumda uygulanacak bir karar olarak ortaya atild1g1
anla�Ilmaktadir.

Sava� Esnasmda Hastaneler ve Hastahklar

Osman11 Devleti ile Balkan mi.ittefikleri arasmda sava� ba�la­
chktan sonra, Osman11 ordusu �ark Cephesinde bi.iyi.ik bir hezimete
ugram1�, sava�m ba�lamas1yla beraber geri c;ekilmeye ba�lam1�ti.
Sav� b�lad1ktan iki hafta sonra Osmanh ordusu <;atalca'ya c;ekil­
mi�, Bulgar ordusu Gatalca onlerine gelmi�ti. istanbul Hi.iki.imeti
sava�m olma ihtimaline fazla onem vennemi�, Balkan Sava�1 c;1-
karsa bunun umumi bir sava�a neden olacagim ifade etmi1;)lerdi.
Osmanh basmmda baz1 yaym organlannda da bu di.i�i.ince vard1 .
Bu di.i�i.ince sadece Osmanh Hi.iki.imeti'nde degil, Avrupa'da baz1
insanlann arasmda da konu�ulmaktayd.i.307 istanbul Hi.iki.imeti'nin
bu tutumundan dolayi sava� hazirhgi yeteri kadar yap1lamam1�,
seferberlik ilan edildik1:en sonra c;al1�malar h1zlandmlm1� an­
cak sava� ba�lad1ginda seferlik ic;in gerekli ikmaller, asker, mi.i­
himmat, erzak daha tarn olarak yap1lamam1�t1. Sava� ba�lad1k-

306
Renin, nr. 1492, 5 Kas1m 1912, s. 1
30'7 Tnx;ki, a.g.e., s. 68-69.

433
tan sonra istanbul'da bulunan hastanelerin durumu da aymydi.
Fazla bir hazirhk yapilamami�ti . �ark ordusunun <;atalca'ya i;e­
kilmesiyle, istanbul'a da yaralilar getirilmi�ti.

Osmanh Hilal-i Ahmer (KIZ1lay) Cemiyeti, istanbul'a gelen

yarahlann saytlannm fazla olmasi nedeniyle istanbul halkmdan
yarahlara yardun yaptlmasi konusunda ricada bulunmu�tur. Re­
nin Gazetesi, "yarali gazilerimize bakmak borcumuzdur" ba�hgi
altmda verdigi haberinde, "Sava� dolayisiyla istanbul'a biri;ok ya­
rah gelmektedir. Hilal-i Ahmer gece giindilz yaraltlann tedavisi
ve i�esi ii;in <;ali�maktadir. Yaraltlar ii;in halktan yardim yaptl­
masim talep ediyor. Her aile, bir yatak takimi, pantolon ve fanila
gibi bir kat c;am�ir verdigi takdirde, yaralilann ya� yerlerde yat­
maktan kurtulacagi yardimlann Soguki;�me'deki Hilal-i Ahmer
depolarma gonderilmesi rica olunur. istanbul binlerce yaraliyi
bakmak ii;in �eref milcadelesi veriyor"308 denilmi�tir. Renin Ga­
zetesi, "Dilnyanm en zengin �ehirlerinden biri olan istanbul'da
ili; yilz, dart yilz bin ki�ilik meydan muharebesinde yarali dil�e­
cek kahramanlan banndiracak hastaneler bulunmaz. Onun ii;in
mektepler bo�alttld1. Hastane olarak kullanmaya ba�landi"309 di­
yerek imkansizhklara kar�i tepkisini gostermi�tir. Hastane haline
getirilen okullar, Kabat�, Rum Llsesi, Galatasaray, Darillmualli­
min, Haydarpa�a Tip Fakilltesi,3 10 Kadirga Veladethanesi (dogu­
mevi), Dariilfiin un- �imdiki Fen Faki.iltesi'nin bulundugu yerdeki
bina - D��afaka idi .3 11

Giilhane Askeri Tip Mektebi ba� mildi.iriyetinden, istanbul'da

yarah askerlerin bulundugu hastane ba�hekimliklerine yaraltlann

308
Renin, nr. 1490, 3 Kas1m 1912, s. 1.
309
Renin, n r . 1490, 3 Kas1m 1912, s. 1.
310
II. Abdi.ilhamid doneminde 1903 yihnda mimar Valury tarafmdan yap1l­
m1�t1r. Gi.ini.imi.izde M annara Universitesi, Haydarpa�a Kampi.isi.i ola­
rak ln1llamlmak1ad1r.
:111
Macar, a.g.e., s. 1 6 1 .

434
tedavisiyle ilgili olarak bir yaz1 gonderilmi!?tir. Bu yazida, "Sa­
va!? miinasebetiyle yarah askerlerin geldigi, malzemelerin yeterli
gelmeyecegi a!?lkardir. Bu nedenle bir defa kullamlan pansuman
malzemesinin imha edilmeyerek, bu malzemelerin toplanarak ve
bir kovaya konularak yiizde iki nispetinde sodal1 su ile perdaki­
nin kan!?tinlarak kan lekeleri c;Ikbktan sonra giizelce siktlmal1dir.
Sonra Arap sabunu ile kaynattlarak kurutulur ve sargtlar tekrar
kullamlabilir"312 denilmek suretiyle hastanelerin durumu ortaya
konmu!?tur. Osmanh Devleti sava!? oncesi hastanelerde yeterli ha­
Zirhk yapmad1gmdan sav� esnasmda bu kurumlann yetersiz kal­
d1gi anla!?Ilmaktadir.
Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin yard1m c;agnsma, iran Devleti
sefarethanesini cevap vermi�, sefir Mirza Mahmud Han ba�kan­
hginda bir komisyon kurularak Hilal-i Ahmer Cemiyeti'ne yiiklii
miktarda yard1m yap1lm1�tir. Aynca iran hastanesinde 50 kadar
hastamn tedavi edildigi ifade edilmi�tir.313 Bunun yanmda Pera'daki
Frans1z hastanesinde yaraltlar tedavi edilmi�tir. Almanya Biiyii­
kelc;iligi revire c;evrilerek yarahlar tedavi edilmi� sav� ilan edil­
dikten sonra istanbul'daki hastanelere yakla�1k 5.000 yaralmm
getirildigi ifade edilmi�tir.314 Fransiz hastanesindeki yaraltlar, ne
yaralanndan ne yorgunluktan ne de soguktan dolayi degil daha
c;ok ac;hktan ac1 c;ektiklerini vurgulam1�lardir.31s
Garp ordusunda oldugu gibi �ark ordusunda da en biiyiik so­
run askerlerin ekmek bulamamalanndan dolayi ac; kalmalanyd1.
Ancak, Garp ordusundaki askerler �ark ordusundaki askerler ka­
dar talihli degillerdi. �ark ordusundaki askerler yaralanchklannda
trenlerle istanbul'daki hastanelere yeti�tirilebiliyorlard1. Uyan-

3 1 2 ikdam, nr. 5641, 3 Kas1m 1912, s. 3.

3i3 Te!$rih, nr. 85, 6 Kas1m 19 1 2 s. 3.
,

314 Lauzanne, a.g.e., s. 66.

3i.<; Aym yer, s. 69.

435
diklannda "ekmek" diye sayiklarken3'6 Garp ordusunda askerler
ne bir hastane ne de bir lolana ekmek �s1 vard1. Omer Seyfet­
tin Garp ordusundaki a!;hgi �oyle anlatrr, "Bu sabah (18 Arahk)
Leskovik'e dogru yola !;tlcbk. Aydonan'da (Aydonat) �iddetli mu­
harebeler oluyormu�. Biz Leskovik'ten cephane alacagiz. Yolda
kaybolan hayvanmu ararnak i!;in geri kalnu�tim. Bir <;ahl1gm
i!;inde doktoru, eczaciyi, Birinci ve ikinci taburlardan birka!; za­
biti gordilm. Yeri kaziyorlard1. Megerse a!;hktan bir nefer oliiyor­
mu�. Agzindan kopilkler akiyordu. 7.avalh daha tarnam1yla nefesi
bitmeden kazilan mezannm kazma seslerinin i�itiyordu"3'7 Omer
Seyfettin'in bu ifadeleri, 600 yilhk Osmanh ordusunun i!;ine dil�­
tiigu durumu gozler onilne sermektedir.
Renin Gazetesi, 6 Kas1m tarihli sayismda, daha once gelen
yarahlara ek olarak istanbul'a yakla�1k 700 yaralmm trenlerle ge­
tirilerek hastanelere yerl�tirildigini bildirmi�tir.318

Bir diger onemli konu ise Kolera hastahgI idi.Alemdar Gazetesi'nin

� makalesinde Kolera tabirini kullanmasi, ender orneklerden biri­
sidir. Zira, Osmanh basuunda Sa� esnasinda Kolera hastahgi ile il­
gili fazla bir habere rastlanmamaktachr. Gazetelerde bu tiir haberlerin
yer almamasllllil sebebi, ordunun ve halkm moralini yiiksek tutmak
i!;indi. Yabanci basmda Osmanl1 Devleti ordusunda kolera hastah­
� oldugu haberleri daha fazla yer almaktachr. Tanin Gazetesi, 7
�ubat 1913 tarihinde Belgrad'daki Politika Gazetesi'nden aldigi ha­
berde, "Osmanh ordusu i�risinde tifo hastal1girun arttigiru, tifolu as­
ker sayisllllil 3oo'iin iizerinde oldugunu, Sihhiye Dairesinin hastah­
gm daha fazla yaytlmamas1 i� onlem almaya �giru be�''3•9
<;ataka'da �ark ordusunun yakla�1k 3.000 efradmm koleradan ol-

3 16 Aym yer, s 69.

3 17 Omer Seyfettin, a.g.e., s. 153·
3 1 8 Renin, nr. 1493, 6 Kas1m 1912, s. I.
3 1 9 Tanin, nr. i505, 9 $ubat 1913, s. 2.

43 6
diigi.i ifade edilrn�tir.320 Kolera ile ilgili haberler daha c;ok hat1-
ratlarda yer alrnaktadir.321

Talat Bey istanbul'da kolera afeti oldugu sirada Doktor ib­

rahim Terno'yu istanbul'a <;ag1rt:Im�tir. ibrahim Terna istanbul'a
gelerek Anadolukava&i'ndaki hastanede gorev alrn1�, Kolera'mn
sonrnesi sonucu, Talat Bey'e geri donrnek istedigini bildirm�, Ta­
lat Bey, ibrahim Terno'ya Edirne Vilayeti dahilinde Kolera'nm de­
varn ettigini belirterek, bu vilayette de gorev yaprnasuu istern�tir.
Bu gorevi kabul eden Terna, Tekirdag'a gitmi� oradaki dururnu
�oyle izah etmi�tir. "Tekirdag'da tamdik bir rnutasarnf buldurn.
Ondan da bilgi aldirn. Halkm su i<;tigi biiyiik <;�rnenin etrafmda
kolera olaymm daha s1k oldugu i<;in suyun geldigi yeri gormek ve
analizini yaprnak iizere belediyenin rehberligi ile suyun kaynagma
<;Iktirn, o taraf Mahrnud �vket P�'run birka<; hafta ewel yapt:Igi
askeri rnanevrasmdan sonra pislik i<;inde bulunuyordu.

Askere abdest bozrnak i<;in usulen arazi helas1 yaptlacagma,

askeri serbest l:.1ralan�lar, her tarafi pislern�ler, bu pislik i<;inden
ge<;en su kiinklerini kmp, pis c;am�1rlanm yikam1�lar, o yolla ge­
len su, halkm i<;tigi �rneye akip kasabayi bul�t:Irm� oldugunu
anladirn, �ehre dondiirn. Bu kiinklerin lartldiklan yerlerin tarnir
olunrnas1m belediyeye ve rnutasamfl1ga rapor ettirn ve <;�rne­
den hallan SU i<;rnernesi i<;in nobet<;i koyarak, halka gereken ernri
verdirn. Eczanelerden bulabildigirn bir kilo permanganat1 alarak,
suyun cereyan ettigi kiinklere doktii rn . Daha sonra, manevra ya­
ptlan rneydandaki pislikleri, harmanlardan getirilen sarnanlarla
yaktmhp ternizlettirn. Koleral1 aileleri de karantinaya ahp fenni
tedbirleri ald1rn. Bir sure sonra kolera azald1 ve sondii. Oradan
Edirne'ye gidilerek saghk tedbirleri almarak iki hafta i<;erinde oras1

320 Alemdar, nr. 270-161, 21 Ocak 1913, s. 2.

321 Balkan Sava�1'nda meydan gelen hastahklarla ilgili olarak bkz. Macar,
a.g.e.

437
da koleradan temizlendi. Silihi raporu yap1p istanbul'a dondiim ve
Talat Bey'e sundum"322 ibrahim Temo'nun izahatma gore, Tekir­
dag ve Edirne'deki kolerarun denetirn altrna almd1gma ifade etmi�­
tir. Edirne'de ise Kolera ilk olarak 18 Arahk tarihinde goriilmeye
b�lam1�, gerekli tedbirleri almak i1;m c;ah�malar ba�lattlm�hr.323
Bu omekten de anla�tld1gi iizere Osman11 ordusunda yeteri kadar
silihi tedbir ve tertibahn almmad1g1 goriilmektedir.

Bi.iyi.ik Devletlerin Dayatmas1 (Tevsit Meselesi)

Avrupa biiyiik devletleri sava�m Avrupa'ya sirayet etmemesi
i1;m Lcmdra'da go�melere b�lam� bu konuda Neue Freie Presse
Gazetesi dayatma (tevsit) �ayialan hakkmda malumat vermi�tir.
Londra'dan alman telgraflarda, sav� hakkmda yap1lan gorii�­
melerde biiyiik devletler arasmda dayatma meselesinin konu­
�uldugu ifade edilmi�tir. GOrii�melere katilan devletler Balkan
Sav�1'run Avrupa'ya s11;ramamas1 konusunda fikir birligine var­
m�lardrr. Bu konuda Neue Freie Presse Gazetesi muhabiri, Bul­
garistan Ba�bakam K�of ile gorii�me yapm1�, K�of muhabire,
"Biiyiik devletler tarafmdan bir dayatma meselesinin oldugunu
ancak Bulgaristan'm dayatmayi kabul etmeyerek sava�ma taraf­
tan oldugunu soylemi�tir. Bulgaristan'm emeli sava�m c;.abuk bit­
mesiydi. Boyle bir fikri Tiirkiye istemi� olsa dahi, biiyiik devlet­
ler, ihtilatlara son vermek maksad1yla harekete ge1;5e, bu dayatma
yap1lsa, Bulgaristan devleti tarafmdan men edilir"3"� sozleriyle
Bulgaristan'm sav� konusundaki tutumunu ortaya koymu�tur.
Biiyiik devletlerin ate�emiliterlerinden birisi verdigi beyanatta,
"Bulgarlar bu harbin siyasi yoniinii fazlas1yla hissedeceliir. <;i.inkii

322 ibrahim Temo'nun ittihad ve Terakki Amlar1, Arba Yay., istanbul 1987,
s. 2 18-219.
3 23 Karabekir, a.g.e., s. 147·
3 24 Alemdar, nr. 143-78, 30 Ekim 1912, s. 3.
Bulgar askeriyesi tamam1yla zayifdii�mii�ti.ir. Tiirkler1e b�ka bir
sava�a girecek durumlan yoktur "J>s diyerek Bulgaristan'm i<;inde
bulundugu durumu yans1tm1�, Bulgaristan buna ragmen yap1-
lacak bir dayatmanm kabul edilmeyecegini bildirmi�tir. Avrupa
biiyiik devletleri Balkan Sava�1'na engel olamam1�lar, sav�m bir
an once bitmesi i<;in dayatma gorii�melerinde anla�m�lar ancak
Bulgaristan bunu kabul etmemi�tir.

Renin Gazetesi'nin Dayatma (Tevsit) Karanm

Degerlendirmesi
Biiyiik Devletler, Balkan Sava�1'run Umumi bir sa�a neden
olmamas1 ve sava�1 durdurmak i<;in bir miidahalenin gerekli ol­
dugunu di.i�iinmii�lerdir. Bu miidahaleye Bulgaristan ka�1 oldu­
gunu hemen bildirmi�, Renin Gazetesi de Osmanh Hiikiimeti'nin
Biiyiik Devletlerin miidahalesine ka�1 gelmesi yoniinde bir ma­
kale yayinlam1�t1r. Makale; "Dii�manlann istanbul'a yakl�mas1
ve �ark ordusunun <;atalca'ya kadar <;ekilmesi sonucunda Av­
mpa basmmda yer alan baz1 haberlerde, yakm zamanda sav�m
sona erdirilmesi i<;in Avrupah biiyiik devletler tarafmdan bir mii­
dahalenin ger<;ekle�ecegini yazmaktadir. Biiyiik devletler Balkan
Harbi'nin olmamas1 i<;in bir t�ebbiiste bulundular ancak bunda
muvaffak olamad1lar. Fakat bu defa Avrupa'da bir Umumi Harbi
onlemek i<;:in mii�terek bir t�ebbiiste bulunacaklar ve harbin sona
ermesi i<;in muvaffak olmaya <;ah�acaklard1r. Rusya Hariciye Na­
zm Sazanofun Daily Telegraph'a verdigi beyanatm bu yonde"J26
oldugu ifade edilmi�tir.

Renin Gazetesi, "Osmanh askerinin hala sav�ta oldugu bir

donemde, Osmanh'mn Rumeli ile irtibat1 kesilirse bu bir intihar
olur. Boyle elim bir durumda Osmanhlar'm miidahaleyi kabul etme-

3 2s
ikdam, nr. 5646, 7 Kas1m 1912, s. 2.
326
Renin, nr. 1487, 31 Ekim 1912, s. I, M i.idahale Meselesi.

439
mesi gerekir, askerlerimizin degil, biitiin milletimizin mukave­
meti mahvedilmedik<;e mevcut dumm devam ettigi miiddet<;e, biz
daha biitiin askerlerimizi dahi meydan muharebesine sevk etme­
den, boyle bir miidahaleye kar!?l konmahd1r. Anadolu'nun daha
bin;ok lo.sm1 Suriye, Irak, Kurdistan harbe bile hala i!?tirak etme­
diler. Bu memleketin metaneti, sabn ve gayreti daha tiikenmedi.
Hiikiimetin dii!?mana ka�1 koyacak daha bin;ok kuweti vardir.
Osmanh Devleti bu kuwetlerini yeteri derecede kullanabilirse
miidahale soylentilerine kar!?l koyabilir.
Askerlerimiz bir miidahaleye kal"!?t <;1kmaktadirlar. Birka<;
giinliik kotii durum, geri <;ekilme durdu. Artlk iki giindiir emel
ve iimit besleniyor. Bu miidahale fikrini ortadan kaldirmaya <;a­
h!?mahyu:. Biiyiik devletlerin miidahale t�ebbiisiine kal"!?t <;1kmak
da hiikiimetin gorevidir. Her !?eyden ewe] askerimizin namusu
ve milli !?erefimizin korunmas1 i<;in Avrupa'ya iyi bir lisanla an­
latmah ve Avrupa bunu ogrenmelidir.
Avrupa'mn daha sav�m galibi ve maglubunun kim oldugu
belli olmadan boyle bir t�ebbiiste bulunmas1, !?U haliyle bizim
maglubiyetimiz gibi telakki olacaktlr. Bizim !?U buhranh done­
mimizde miidahale dii!?iinceleri has1l olacagma, !?lmank Balkan
Hiikiimetlerine bir soz anlatmas1 insanhk adma daha iyi olacakt::t.
Avrupa hodkamhgi rahat ve huzur i<;in fayda anyorsa daima bizi
kurban etmesin. Biz de beyhude kan dokiilmesini istemiyoruz.
Fakat hi<;bir zaman !?U kii<;iik hiikiimetlere kal"!?l maglup ve miin­
hezim mevkiinde kalmaya tahammiil edemeyiz.
Zaten Avrupa'run muharebeden ewelki miidahalesi, Osmanh
Devleti'ni feda ettigi gibi, Osmanh Devleti'ni bir defa daha feda
etmeye kallo.!?1p, harbin !?oyle fas1lah doneminde miidahale etse
acaba magrur Balkan Hiiki.imetleri buna raz1 olacaklar m1?
Avrupa 23. Maddeden, 1880 1slahatmdan, hatta Avrupa
kefale t ve gozetiminden ne kadar bahsedili rse edilsin Balkan

44 0
Hiikiimetleri bunlan yeterli bulacaklar m1? Daha harbe bal?la­
madan ewel muhtariyetten, askerlerimizin Rumeli'den <;ekilme­
sinden bahseden Balkan hiikiimetlerinin, 1?irndi ilhak arazisin­
den bahis etmeyeceklerini ve bu noktada 1srar eylemeyeceklerini
kim temin eder?

Binaenaleyh ne olacak? Avrupa miidahale edecek. Biz tevhi1?

(iirkme) edecegiz. Muharebeden onceki tekliflerinden daha fazla
olacagma 1?iiphe olmayan Avrupa'mn tekliflerini kabul edece�.
Balkan Hiikiimetleri yine 'Hayir! Bu bizim i1?imize gelmez!' diye­
cekler neticede biz bir kademe daha siikfitumuza imza ettigimiz
halde harbe son vermil? olmayaca�.

i1?te onun i<;in herhangi bir miidahale teklifi ve 1slahat pro­

jesi kar1?1m1za <;1ktigi zaman her �eyden ewel verecegimiz cevap:
Balkan Hiikiimetlerine bu projenizi kabul ettirdiniz mi? Sualin­
den ibaret olmahd1r. Bu sualimiz verilecek cevaba yeterli olur ka­
msmdayiz.

Hiilasa hiikiimetin birinci vazifesi miidahaleye meydan ver­

dirmemektir. ikincisi, l?ayet buna muvaffak olamazsa o zaman
hi<;bir yeni taahhiitlerde bulunmayacak bir l?ekilde bunu akilane
bertaraf etmek, ii<;iinciisii vazifesi buna da muvafik olamadigi tak­
dirde miidahaleyi ret etmektir. Zannetmeyiz ki bu defa Avrupa
raddemiz iizerine 93 muharebesinde oldugu vecihle Rusya'yi bize
tasallut etmek i<;in vekil etsin. Mamafih ii? o mertebeye gelinceye
kadar daha hayli degil?meler olur"327 ifadeleriyle miidahaleye ne­
den ka�1 <;1kilmas1 gerektigini izaha c;.a.h1?mI1?tlr.

Avrupa Devletleri Sava� Gemilerinin lstanbul'a Gelmesi

Renin Gazetesi, 2 Kasun tarihinde Viyana'dan aldigi haberde,
Tiirkiye sulanna a<;1lmak iizere Avusturya filosuna emir verildigi
yolunda "Gazetedurus" tarafmdan yaz1lan ve Viyana gazeteleri

327 Reni11, nr. 1487, 31 Ekim 1912, s. 1, Mi.idahale Meselesi.

44 1
tarafi.ndan almtl yap1lan habere yer venni�tir. Avusturya filosu­
nun, Tiirkiye'de bulunan Avusturya vatanda�lanm himaye etmek
i<;in tedbir ama<;h yola 1;1kacagi bildirilmi�tir.328 Bilyiik devletle­
rin harbe son vennek iizere Osmanh Hilkiimeti ile iki gi.indiir te­
�ebbiiste bulunduklanna dair �ayialar 1;1km1�hr. Harbiye Neza­
reti, boyle bir durumun soz konusu olmad1gim, biiyiik devletlerin
herhangi bir t�ebbiiste bulunmad1gm1 bildinni�tir. Boyle bir �a­
yianm 1;1kmasmm sebebi, harbin uzamasmm Avrupa devletleri­
nin menfaatine uygun olmad1gi ve bu ama<;la miizakerelerin ya­
ptld1gi vurgulanm1�tlr.329
Biiyiik devletlerin sava� gemilerinin istanbul'a gelmesi, sefir­
leri tarafmdan talep edilmi�, Bab1fili de bu istegi kabul etmi�tir.
Gemilerin istanbul'a gelme amacmm, ecnebi tebaasmm korun­
mas1 i<;in oldugu vurgulanm�tlr. Bab1ali tarafmdan <;anakkale ko­
mutanhgina biiyiik devletlerin gemilerinin ge<;mesi i<;in emir veril­
mi�tir. ilk olarak 5 Kas1m tarihinde bir Frans1z gemisi <;anakkale
Bogaz1'ndan ge<;mi�, 6 Kas1m tarihinde diger ecnebi gemileri gel­
mi�tir. 4 Kas1m tarihinde Alman gemisi Goben istanbul'a dogru
yola <;ikmi�, Almanya'run ikinci gemisi Breslaw gemisinin istanbul'a
5 Kas1m tarihinde hareket edecegi ifade edilmi�tir.330 Aynca i n­
giltere ve italya gemilerinin de yola 1;1ktigi bildirilmi�tir.331
Biiyiik devletlerin Avrupa'mn menfaatine olmayan Balkan
Sava�1'nm uzamamas1 i<;in dayatma yapmaya ba�lad1g1 ve gemi­
lerini istanbul'daki ecnebi vatanda�lanm korumak i<;in gander-
12 8 Renin, nr. 1491, 4 Kas1m 1912, s. 2.
329 ikdam, nr. 5642, 4 Kas1m 1912, s. 1.
33 ° B u iki Alman gemisi, I. Diinya Sava.<?I esnasmda, Akdeniz'de itilaf Devlet­
leri gemilerinden ka<;arak Osmanh Devleti"ne s1gmm1�lar. Osmanh Dev­
leti bu gemile1i satm ald1gm1 ac;1klam1�, bu gemiler daha sonra Rusya'mn
Sivastopol ve Odessa limanlanm bombalam1� ve boylece Osmanh Dev­
leti I. Dlinya Sava�1'na girrni�ti.
:1:11 Renin, nr. 1493, 6 Kas1m 1912, s. 1.

44 2
digi bir donemde, istanbul'da sava�m getirdigi hezimetle hi.iki.i­
met degi�il<ligi olmu� Gazi Ahmed Muhtar Pa�a kabinesi yerine
Kamil Pa�a Hi.iki.imeti kurulmu�tu. Kamil Pa�a, Hariciye Nazm
Noradunkyan Efendi vas1tas1yla daha fazla kan doki.ilmemesi ve
sava�m bir an evvel sonlandmlmas1 ic;in bi.iyi.ik devletlere mi.ira­
caatta bulunmu�tur. Fransa sefirine yaptlan mi.iracaatm reddedil­
digine dair �ayialar c;iksa da daha sonra Bab1fili tarafmdan yaptlan
mi.iracaatm reddedilrnedigi anla�tlm�br.J.12 Bu sirada bi.iyi.ik dev­
letlerin gemileri istanbul Llmam'nda yerlerini alm1�lard1.333

Jurnal Gazetesi muhabiri, istanbul'daki ecnebilerin korun­

mas1 konusunda Fransa Amirali ''Vaytim Di Cumier"nin diger
gemilerin komutan1 olarak da atand1gm1 bildirm�tir. Vaytim Di
Curnier'nin ilk emri iizerine bi.iyi.ik devletlere ait Soo askerin mit­
ralyozlerle karaya c;ikabilecekleri ve �ehrin b�hca caddelerini tuta­
bilecekleri ooylece istanbul'da bo� kan doki.ilmesini engelleyecek­
leri, kan doki.ilmesine sebep olanlara ate� edilecegi bildirilmi�tir.
Bu karardan Bab1fili'nin de haberdar oldugu bildirilmi�tir.334 Av­
rupal1 bi.iyi.ik devletlerin sava�1 sona erdirmek ic;in sava� gemile­
rini istanbul'a gondermeleri ve bunu istanbul'da bulunan ecnebi­
leri korumak ic;in yapttl<lanm ifade etmeleri ve bundan Osmanh
Hi.iki.imeti'ni dahi haberdar etmemeleri gerc;ekten de di.i�i.i ndi.i­
riic i.idi.ir. Bir amiralin �ehirde ecnebilere kar�1 bir olay olursa
biz gerekli cevap verebiliriz soylemi, istanbul'da dahi Osmanh
Devleti'nin siyasi gi.ici.ini.i tart1�mah bir hale getirmi�tir. Osmanh
Devleti c;areyi bi.iyi.ik devletlerin sava�1 sona erdirmesi yolunda
gi�imde bulunmalannda aram1�, ancak bi.iyi.ik devletler bu ko­
nuda da Balkan mi.ittefiklerine soz gec;irememi�tir. Hem bi.iyi.ik
devletler hem de Osmanl1 Devleti, Balkan Mi.ittefiklerinin siyasi,
askeri ve ekonomik gi.ic;leri oldugunu bu sava�la kabul etmek

332 ikdam, nr. 5645, 7 Kas1m 1912, s. l; Renin, nr. 1494. 7 Kas1m 1912, s. 2.
333 ikdam, nr. 5650, 12 Kas1m 1912, s. 1.
334 Alemdar, nr . 161-97, 17 Kas1m 1912, s. 2.

443
zorunda kalmu�lardrr. Bu durum, Selanik �ehrinin sav�madan
teslim olmasmda da kendini gostermi�ti.

Tanin Gazetesi'nin Savai1 Degerlendirmesi

Tanin Gazetesi 8 �ubat tarihli sayismda sav�m gidi�atiyla
ilgili bir degerlendirme yapm� ve bir harita yayinlam1�tir. Buna
gore Bulgar ordusunun sava�m ikinci devresiyle ilgili vaziyeti
�oyledir. "Dii�man <;atalca'dan ad1m ad1m <;ekiliyor. Dii�man
Liileburgaz, Babaeski, Dimetoka taraflannda toplanacak ve hem
Gelibolu'ya hem de Marmara Denizi'ne yonelecektir. <;atalca'dan
<;erkezkoy'e dogru olan <;at1�malar Osmanh pi�darlan (onde gi­
den) ile Bulgar diimdarlari (art<;1) arasmda olacagi �ikardrr. Bul­
garlar Edirne savunmasm1 engellemek i<;in hem bat1dan hem
dogudan hem de giineyden hareket etmektedirler.

D�man kuweti 300.000 den fazla degildir. Postadan gelen

haberde Le Temps Gazetesi bu sayiyi 340.000335 civannda ver­
mektedir. Bulgar ordusu i<;erisinde S1rp askerleri de vardir.

Le Temps Gazetesi miitareke s1rasmda Bulgar ordusunu �u

�ekilde taksim ediyor.

Bulgarlar'm esas kuwetleri birinci ve ii<;iincii ordulardan

olu�maktadrr. Tren hatt1yla Terkos Golii arasmdad1r. Karargah
Kuzeydogu'da <;erkeskoyii'ndedir. Bu kuwetin miktan 170.000
ki�iden ibarettir.

istinad kuwetleri 20.000 ki�iden ibarettir. Karasu iizerinde

Bah<;ekoy ile Biiyiik<;ekmece arasmdadrr.

Dimetoka tarafmda 60.000 ki�ilik ihtiyat orduSl.l vardir.

Bu kuwetin hedefi, Bulgar fi.rkalanyla sava�m ba�lamasmdan
sonra Bulgar, Yunan kuwetleri birlikte Saroz Korfezi'ne asker

335 Le Temps Gazetesi'nin verdigi rakamlan Tanin Gazetesi fazla bulmak­

tad1r.

444
<;1kararak yanm adayi ele ge<;innek ve <;anakkale'yi ald1ktan
sonra bogazdaki torpilleri temizleyerek Yunan filosunu Mar­
mara Denizi'nden istanbul'a dogru gondennektir.
Le Temps Gazetesi, Edime'yi ku�atan Srrp ve Bulgar kuv­
vetinin sayism1 80.000 ki�i olarak vennektedir. Edirne'nin
almmasma kadar miicadeleye devam edeceklerdir. Miitareke
Edime meselesi iizerine yaptlm1�br. Miittefikler, <;atalca civa­
nnda alacaklan bir araziden bir �ey istemezler, asker noktas1
a<;1smda orada Edime'nin Bulgar miitecavizi i<;in lazun olan hu­
dut savunmas1dir. Eger Bulgarlar Edime'ye hakim olursa du­
rum zorla�acaktir."336Bulgarlar <;atalca'dan zayiat vererek geri
<;ekilmektedirler.337 Tanin 17 �ubat tarihli sayismda "<;atalca'da
ilk ezam Muhammedi" ba�hgi albnda verdigi haberinde, Tiirk
ordusunun <;atalca'ya girdiginde ilk once iizerlerine ha<; dikil­
mi� mezarlar gordiigunii ve evlerin pencerelerinin pan;alanm1�
oldugunu gordiiklerini belirtmi�tir.338
Bu arada Bulgaristan Harbiye Nezareti, sava� b�lad1gi za­
mandan itibaren Bulgaristan Devleti'nin sava�ta yakl�1k ii<; ay­
hk kayiplanm a<;1klam1�tir. Sava�ta 284 zabitan olmii�, 776 za­
bitan yaralanm1�tlr. Bulgar ordusunda biiyiik ve kii<;iik zabit
olmak iizere 1.160 zabitan zayi olmu�tur. 2i.0 18 nefer olmii�,
5i.ooo nefer yaralanm1�tlr. Toplamda 52.018 nefer zayi olmu�­
tur. Alemdar Gazetesi, Avrupa basmma gore Bulgar kayiplan­
nm <;ok daha fazla oldugunu ifade etmi�tir.339

336 Tanin, nr. 1505, 8 �ubat 1913, s. 1 .

337 Tanin, nr. 1509, 12 �ubat 1913, s. L
338 Tanin, nr. 1514, 17 �ubat 1913, s. 1.
339 Alemdar, nr. 270-161, 21 Ocak 1913, s. 2. Alemdar Gazetesi, Avrupa ba­
smma gore bu rakamm yakla�1k 150.000 oldugunu ifade etmektedir.

445
 Gelibolu Muharebeleri
ittihad ve Terakki F1rkas1, 23 Ocak 1913 tarihindeki Bab1fili
bask.imyla yonetimi zorla ele alm1� hatta Harbiye Nazm Nazim
Pa�a dahi oldi.iriilmi.i�ti.i. ittihad ve Terakki yonetime geldikten
sonra Edirne'yi di.i�man ku�atmasmdan kurtarmak ic;in Gelibolu
cihetinden bir taarruz ba�latim�tir. Bu dogrultuda 4 �ubat tari­
hinde Mayastepe'de Bulgarlar1a bir c;an�ma meydana gel�tir.J4°
Gelibolu Muharebesinin ba�lamas1yla <;atalca hattI onem baki­
mmdan ikinci derecede kalm1�tir. Mi.irefte, �arkoy ve Kachkoy
mevkilerinin cografi yap1s1 hakkmda bir harita verilerek bilgi ve­
rilmi�tir. "Haritarnn kuzey-batI ucunda bulunan Panados ve Kum­
pas1 (Kumbag1) koylerinde, sahilden denize dogru 6-7 kilometre
bir saha i.izerindeki arazi anzahdir. Hatta Mi.irefte ve Ganas ta­
raflannda 850-900 metre yiiksekligine kadar daghk arazi ve or­
manlar vardir. Bu daglar gec;it vermez derecelerde sarp ve kan­
�1kt1r. Bu arazinin hakim noktasm1 elde etmi� olan Osmanhlar
ic;in buras1 onemlidir. Bilhassa �arkoy ile Kadikoy arasmda gec;en
dereler-ki Kavaksuyu olarak bilinir- arazisi arasmda bir de Mal­
kara ve K�an'a giden yollar, ki�m bir ordu ic;in giic;Ii.ik olu�turur.
Gelibolu Yanmadas1'na Yunan donanmas1yla asker c;Ikarmak di.i­
�i.incesi mi.imkiin degildir. Arazinin durumu, Yunan donanmas1
ve yanmadadaki Osmanh Kuwetleri dikkate almacak olursa ooyle
bir t�ebbi.isi.in olacagi di.i�i.ini.ilemez"341 denilmekteydi.
Tanin Gazetesi, s �ubat tarihinde Paris'ten aldigi habere gore
Bulgarlar ile Yunanhlar'm <;anakkale'yi arkadan �gal etmek ic;in
i�birligi ic;erisinde olduklanm yazm1�tir.J42Alemdar Gazetesi ise
Osmanh Devleti'nin harbe ba�lanmasmm sebebini, Osmanhh­
gin kan dokmek arzusunda olmad1g1m, namusu milliyeyi muha-

340 Haberdar, nr. 167, s $ubat 1913, s. 1.

34 1 Tanin, nr. 1504, 6 $ubat 1913, s. 1.
342 A}m yer, s. 1.

4 46
faza eylemek maksad1yla yaptld1gm1 ifade etmi�tir.3-13 9 �ubat ta­
rihinde Bolayir civannda �iddetli bir muharebe meydana gelmi�,
bu muharebe sabah saat dokuzda b�lam1� ve �am saat il<iye
kadar devam etm�tir.344
La Turquie (La Tiirki) Gazetesi muhabiri, Bolayrr havalisinde
meydana gelen muharebede, Osmanltlar'm yanl� bir manevradan
dolayi Bulgarlar'm oniinden Bolayir'a <;ekildigini yazm�t:Ir. Bu <;e­
kilmeden sonra Bulgarlar Kavaksuyu irmagm1 ge<;erek Eksamila
cihetini �gal etm�lerdir. Osmanh ordusu toplandiktan sonra tek­
rar Eksamila iizerine hiicuma gec;m�, Bulgarlar Kavaksuyu'nun
diger tarafma <;ekilmek zorunda kalm�lardir. Bulgarlar'm bu sal­
dmda 8.ooo civannda askerinin oldugu bildirihn� ancak Osmanh
ordusunun sayis1 hakkmda bir bilgi verilmemi�tir.345
4 �ubat harekatmda yaralanan Kamil Efendi, Tanin Gaze­
tesi muhabirine, gel�meleri soyle anlatim�tlr; "Dii�mam sagdan
ve soldan merkezden s1ki�tird1k ancak dii�mam piiskiirtecekleri
sirada deh�etli bir sis c;okmii�ti.i. Bu sis ic;inde dii�mam gormek
miimkiin olmadi. Boyle bir durum, taarruz eden kitalar ic;in fena
bir durum, miidafaa durumunda kalanlar ic;in muvaffakiyet bir
durum imi�. Zira, taarruz edenler hedeflerini kayip edebiliyor­
lar. Miidafaa edenler ic;in ise toplanmak ve miidafaa etmek ic;in
iyi oluyor. Askerler deh�etli bir �ekilde kiz1�m�tl. Ne olursa ol­
sun sald1rmak dii�mam sis ic;inde bulmak ve yok etmek istiyordu.
Sis, sav�a miisaade etmedigi ic;in eski mevziye <;ekildik. Ben o s1-
rada vurulmu�tum. Bizi taburdan ayirarak Hilal-i Ahmer hasta­
nesine goti.irdiiler. . . "346

343 AlemdaT", nr. 168, 6 �ubat 1913, s. 1 .

344 Alemdar, nr . 172. 10 �ubat 1913, s. 1-2. Bolayir'da meydana gelen mu­
harebe de Bulgarlar'm 100 i.ilii ve 30 dan fazla esir verdigi yaz1hm�t1r.
Ancak Osmanh ordusunun ka}1plan hakkmda bir bilgi yok1ur.
:145 Alemdar, nr. 173· 11 �ubat 1913, s. 2.
:146 Ta 11i11, nr. 1526. 29 �ubat 1913, s. 1-2.

447
 Tanin Gazetesi muhabiri Mestan Hilmi, daha sonra "Mahmud
�vket P�a'mn Gelibolu Muharebesi sirasmda, Ganakkale'ye gel­
digini yakl�Ik 20 dakika subaylarla gorii�tiigii nil sonra geri git­
tigini bildirmi�tir. Sadrazam'1 gormek i<;in herkes iskeleye ko�­
mu�tu. Burada Boo kadar yarah var. Zabitan kogu�unda dort
yarah gordilm. Birisi binb�1. 0 da 8 �ubat muharebesinde sol
goziinden yaralan�tI"347

Edirne'nin Bulgar ve S1rp ku�atmasmdan kurtanlmas1 i<;in

ittihad ve Terakki yonetimi tarafmdan b�lablan Gelibolu hil­
cum harekatI b�ansiz olmu�tur. Yukanda anlattld1gi ilzere Bo­
layir Muharebesi'nde orduda disiplin sorunu oldugu iyice ortaya
<;1knul?b. Sis oldugu halde hilcum karannm verilmesi, muhare­
beyi yoneten komutanlann da olumsuz hava �artlanna ragmen
saldmyi ge<;me t�ebbiisleri, ordu da askerler kadar yonetim ka­
demelerinde de sorun oldugunu gostermil?tir.

Balkan Sava�1 Oncesinde Yapllan Hatalarla ilgili

Pa�lann Beyanat1
Hilseyin Hilmi P�. 1912 Kasun ayirun b�mda Viyana'ya Os­
manh Devleti sefiri olarak atanm�tI. 6 Kas1m tarihinde Viyana'da
Viyana Venir Tageblatt Gazetesi muhabirlerinden birisi Hilrni P�
ile bir millakat yap�tir. Millakatta P�, "Osmanh Devleti hazir
olrnadan sa� �· Harbin olacagma itimat edilmiyordu. Bu­
nun i<;in asker latalanrun sayis1 pek az kalm�. Mesela, bazi tabur­
lar 170-200 kil?iden ol�makta idi. Bulgar ordusuna �1 400.000
kil?ilik bir ordu <;tkanna dil�ilncesine gelince, bu ordu Bulgar ordu­
suna galip gelebilirdi. italya ile sav� halinde oldugumuzdan dolayi

347 Ayru yer, s. 1-2; Bola)'lr Muharebeleri i<;in bkz. Tiimgeneral Hiisnii Ersii,
Balkan SavWjz'mda $arkoy (:lkarmasz ve Bo/ayzr Muharebe/eri, Genel­
kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etiit Ba�kanhg1 Yay., Ankara 2006, s.
1-201.
Ege Denizi'nden asker nakliyati yapilamad1. Diger taraftan Sela­
nik, Edirne, istanbul trenleri askerlerin naklinde yeterli olmachgi
gibi askerlere de takviye yapdamam1�trr. Bizim tarafi.mizdan bazi
valiliklere iist diizey komutanlann atanmas1 hata olmu�tur.348
Hiiseyin Hilmi P�a, bu miilakatmda Osmanl1 Devleti'nin sa­
v�ta neden yenildigini de ac;1klam1�tir:
6nce1ikle, Osmanh Devleti'ni n hazir olmadansav�a girdi­
gini soylemi§tir. <;iinkii ordunun her tiirlii ihtiyac;lan kar§da­
namad1. Erzak, Miihimmat gibi ihtiyac;lar dahi ka�danamad1.
Orduda goniillii askerler bulunmakta bunlann birc;ogu askeri
egitim almam1§ bazilan ise bir kelime dahi Tiirkc;e konu�am1-
yordu. Klsacas1 Osmanhlar tarn anlam1yla diizenli bir orduya
sahip degildi.
Oysaki H i.iseyin Hilmi P�a, yukanda belirtildigi i.izere baz1
tabulann sayilannm 170-2oo'e kadar di.i�ti.iguni.i ifade etmi§tir.
Nitekim, Enver Bey de verdigi bir mi.ilakatta taburlann saytlan­
nm 150 ile 200 arasmda oldugunu dile getinni§, ordunun eksik­
liklerinden b:ihsetrni�tir. Enver Bey, Sava�tan once 100.000 re­
difin terhis edilmesiyle biiyiik bir hata i�lendigini belirtmi�tir.
Ordunun gelecegi hakkmda, Trabzon ve Erzurum askerleri gibi
iyi askerlerin oldugunu ve en biiyiik gayretlerinin ellerinde bulu­
nan toplan iyi kullanmak oldugunu vurgulami�tir.349
1912 yih ic;erisinde Balkan Miittefiklerinin kendi aralannda
antl�malar yapmas1 ve Avrupa basmmda bunlann yer almas1yla,
1912 ytl1 Agustos aymdan itibaren ittihad ve Terakki yonetimi sa­
v� ic;in hazirhklann yaptlmas1m istemi§tir. Oysaki Mayis 1912 ta­
rihinde siyasetin yogunlugundan dolayi onlann da fazla bir §ey­
den haberi yoktu ya da bunlan gonnezden geliyorlardi.

348 ikdam, nr. 5646, 8 Kas1m 1912, s. 5.

349 Tanin, nr. 1518, 2 1 �ubat 1913, s. I.

449
 Fevzi <;akmak Balkanlar'da �ahit oldugu bir ola}'l �oyle an­
latmaktadir. "Dahiliye Nazm Hac1 Adil Bey b�kanhgmda Garbi
Rumeli'de bir tefti� seyahatine <;1km1�tlk. 23 Nisan 1328 (7 Ma­
}'IS 1912) Ohri'de, bulundugumuz bir s1rada, biri ingiliz digeri
Arnerikah iki gazete muhabiri Hac1 Adil Bey ile miilakatlannda
bu sene Rumeli'de biiyiik bir ihtilal olacagm1, bunun belki de bir
Balkan Muharebesi ile sonu<;lanacag1ru haber aldiklanm bildir­
diler ve bu konuda ne gibi tedbirler almd1gm1 sordular. Gaze­
tecilere, boyle bir ihtimalin olmad1gi cevab1 verildi. Bunun iize­
rine onlar, kesin haber aldiklanm 1srarla soylediler. Daha sonra
heyetimiz Ohri'den Resne'ye giderken Bulgar <;eteleri yolumuz­
daki kopriiye bomba koymu�lard1 ve ipek civannda Arnavutlar
da askerimize taarruza ba�lam1�lard1"3so bu ifadeler, hpkI Gazi
Ahmed Muhtar P�a Hiikiimeti gibi ittihad ve Terakki yoneti­
mininde geli�meler kar1?1smda bir �ey yapmaya ihtiya<; olmad1g1
dii�iincesinde oldugunu gostermektedir.

Pa�a 400.000 ki�ilik bir ordunun Bulgarlar'a kar�1 galip

gelebilecegini soylemi�, ancak bu 400.000 ki�ilik ordu zama­
mnda haz1rlamp nakil edilememi�tir. Bu s1rada, italyanlar'la
Trablusgarp Sava�1 oldugundan dolayi deniz yoluyla asker
nakli yapilamam1�tl. Osmanh Donanmas1 italyanlar'a kar�1

350 <:;akmak, a.g.e., s. 8. Bu almt1, Balkan Harbi'nde Yanya Savunmas1 ve

&at Pa�a. s. 13-14, adh eser de �oyle verilmi�tir. "23 Nisan 1328'de (7
Ma)'ls 1912) Ohri'de bulundugumuz sirada, biri i ngiliz digeri Arnerikah
iki gazete muhabiri Hac1 Adil Bey ile gorii�melerinde bu Rumeli'de bii­
yiik bir ihtilal olacagm1, bunun belki de bir Balkan Muharebesine donii­
�ecegine dair haber ald1klanm bildirdiler ve bu konuda bilgi ve onlem­
lerimiz sordular. Bu kimselere, boyle bir halin mevcut olmad1g1 cevab1
verildi. Bunun iizerine onlar, ellerindeki belgeleri gosterdiler ve bildik­
lerinin dogrulugunu 1srarla soylediler ise de para etmedi. <:;iinkii gaflet
duygusu bir kere c;okmii�tii, ne yap1lsa uyandmnak miimkiin olamazd1. .. "
diye verilmi�tir. Ancak orijinal metinde belgeden ve gaflet uykusundan
bahsedilmek1:edir.

45 0
<;anakkale Bogaz1'ndan d11?an c;1kamam11?, Osmanh Donan­
masmm italyanlar kar1?1smda ne kadar yetersiz kald1g1 anla-
1?Ilm11?tI. Deniz yolundan nakliye yap1lamad1g1 ic;in tren yoluyla
la.sa si.irede asker nakli yap1lmaya c;ah1?Ilm11?tir. Tren yollan ye­
terli olmam11?, bu yollar yeterli olmad1gmdan yeteri kadar as­
ker g6nderilememi1?tir.

Pa1?a en biiyiik hatalanndan birisini itiraf etmi1?tir. 0 da

baz1 valiliklere yiiksek riitbeli askerlerin atanmas1 konusuydu.
Askerlerin bu alanda ba1?anh olamad1klan g6riilmii1?tiir. Me1?­
rutiyet ilan edildikten sonra, II. Abdiilhamid Arnavutlar'1 ya­
nma c;ekmek ic;in, Arnavutlar'1 baz1 vergilerden muaf tutmu1?tu.
M�rutiyetten sonra ise Uskiip Valisi, Arnavutlar iizerindeki
vergi muafiyetini kald1rd1j:i;I gibi daha fazla vergi koymu1?, bu
da Arnavutlar'm tepkisini c;ekmi1?ti. Burada tartI1?Ilmas1 gere­
ken husus, II. Abdiilhamid'in Arnavut politikas1d1r. Arnavutlar
1?Imartilm11?tI. Nitekim Arnavutlar, 1909 yilmda bir kongre ya­
parak kendi kararlanm kendilerinin verebilecegi y6niinde ka­
rar alm11?lard1r.

Hilmi P�a, Neue Freie Presse Gazetesi'ne verdigi demec;te,

"Bulgarlar'm istanbul'a gelmelerinin kolay bir i1? olmayacagm1,
Osmanh Devleti'nin uluslararas1 zorluklar c;1karacak her tiirli.i
hareketten c;ekindigini istanbul'da kan1?1k11k c;1kmamasmda bi.i­
yi.ik devletlerin menfaatleri oldugunu bildirmi1?tir. Biz, emelimizi
bi.iyi.ik devletlere bildirdik. Zamamm1z c;ok la.ymetlidir. Zira yeni
bir c;at11?manm pek yala.nda olacag1 muhakkakt1r. Biz bo1? yere
kan d6kmek istemiyoruz"35' diyerek Osmanh Devleti'nin sava1?
taraftan olmad1g1m Bulgarlar'm istanbul'a girmesinin biiyi.ik
devletler ic;in de iyi olmayacag1 mesaj1m vererek bir nevi topu
biiyi.ik devletlere atm11?t1r.

35' ikdam, nr. 5646, 8 Kas1m 1912, s. 5.

45 1
 Balkan Miittefikleri Arasindaki lhtilaflar
Balkan Miittefikleri, Osmanh Devleti'ne �1, Mart 1912 ant­
l�mas1yla bir ittifak ol�turmaya b�lam1�lar ve bu antl�malann
sa� sonrasma <lair kesin hiikilmler i<;ermedigi daha sav� b�la­
chgi ilk donemde Selanik'in almmasiyla ortaya <;iknu�. 6zellikle
biiyiik devletlerin konsoloslan, Selanik Valisi Nazun Bey'e ve Se­
lanik Ordusu Komutan1 Tahsin P�a'ya Selanik'te bir sa� olma­
mas1 il;in dayatma yapm�lar Tahsin P� buna � <;tlanasma
ragmen antl�ma yap1hru� ve Osmanh ordusu Selanik'te hii; sa­
v�madan Yunanhlar'a teslim olm�. 8 Kas1m tarihinde Yunan­
hlar Selanik'e girm�ler bir giin sonra da Bulgarlar Selanik'e gel­
�lerdi. Bu s1rada Yunan Krah ve VeliahtJ. da Selanik'e gelerek
burada y�amaya b�lam1�larch. Daha sonra Bulgar prensi Boris
de Selanik'e gelmi�tir.
Hem Yunanhlar hem de Bulgarlar Selanik'in kendilerine ait
oldugunu d�iiniiyorlard1. Bu Balkan Miittefikleri arasmda ilk ay­
nhgm habercisiydi. Hatta Yunanhlar Selanik1e yetinmek isteme­
yip, Srrplar'm elinde bulunan Manastir �hrinin de kendilerine ait
oldugu yoniinde beyanlarda bulunmaya ba�lam1�larch. S1rphlar,
Yunanhlar'm Manastir'a girme t�bbiisi.inde bulunacaklanna ihti­
mal verme�ler ancak bOyle bir �ey olursa, " Kan ile alchk, kan mu­
kabilinde veririz" diyerek bu konuda ne kadar ciddi olduklarmI g&­
te�ler, Bulgar gazeteleri ise bu durumu tela� ve en�e i<;erisinde
takip ederek, Sirbistan ve Yunanistan'a itidal tavsiye etm�lerdir.352
S1rp gazeteleri, Bulgarlar'm sadik bir miittefik olmadiklanm
ifade etm�lerdir. Vi<;rani Nuvos Gazetesi <;atalca istikametindeki
Srrp askerlerinin geri <;ekilmesini istemi$ir. Bu gazete, Bulgarlar'm
Tiirkler1e ittifak yapabilecegini ve S1rplar'1 arkadan vurabilecegini
iddia etmi�. Balkan hiikiimetleri arasmda hudutlar hakkmda ih­
tilafm gitgide biiyiidiigiinii ifade etmi�tir.3sJ

352 Alemdar, nr. 236-127, 18 Arahk 1912, s. 3.

353 Tanin, nr. 1504, 6 �ubat 1913, s. 2.

45 2
 Belgrad'daki Mali Jumal Gazetesi, "S1rbistan'm <;a�malann
tekrar b�lamasmdan ne kazanacagm1 dikkate almas1 laz1mdir.
S1rbistan �imdiye kadar biitiin emellerine ul�m� ve eski toprak­
lanm elde etmi�tir. Yunanistan da yeteri kadar kan dokmii�tiir.
�imdi S1rplar'm siikunette kalmalan laz1md1r. Arnavutluk mese­
lesine gelince Bulgarlar S1rbistan menfaatleri i<;in parmaklanm
dahi kaldirmazlar. Eger Edirne oniinde 60.000 S1rp askeri ol­
mam� olsaydi Bulgarlar bugiinkii muvaffakiyetlerini gostereme­
yeceklerdi. Sirbistan Bulgaristan'a destek olmasa Bulgaristan attl
kalacakt:ir. Bulgaristan Sirbistan menfaatlerine destek olmahdir"354
ifadeleriyle sav�m gi�atJ. hakkmdaki durum degerlendi�,
Bulgarlar'm giivenilir bir miittefik olmadiklari ifade edilm�tir.
Bulgaristan ile Sirbistan arasmdaki anl�mazliklann <;Qziimii i<;in
Rusya Hariciye Nazm Sazanof devreye girmi� ancak o da Bulgar­
lar ile Sirplar arasmdaki Makedonya'dan kaynaklanan gerginlige
engel olamami�tlr.355 Osmanh Devleti, Balkan Miittefikleri ara­
smda Selanik'te su yi.iziine <;Ikan anla�mazliklardan yeteri kadar
faydalanamam�, Balkan Miittefikleri kendi aralannda II. Balkan
Sav�m1 ba�latm1�lardi. Bu durumda Bulgarlar Edirne'den <;ekil­
mek zorunda kalm�, Osmanl1 ordusu sav�madan 21 Temmuz'da
Edirne'yi geri alm1�, Edirne'nin alm1�1 Osmanh basmmda biiyi.ik
bir zafer gibi gosterilmeye <;al�tlm1�tir.

Osmanh ve Balkan Miittefiklerinin

Ordulanmn ve Maliyelerinin ka11ila�tmlmas1
Osmanh Devleti maliyesininBalkan Sava�1 ba�lamadan once
iyi durumda olmadigma dair bazi Avrupa ve Bulgar gazetele­
rinde haberler <;1knu�tlr. ikdam Gazetesi ise Avrupa ve Bulgar
basmmda <;1kan haberlerin dogru olmad1gm1 ornekler vererek

354 Tanin, nr. 1504, 6 $ubat 1913, s. 2.

355 Ta11i11, nr. 1593, 7 Mayis 1913, s. 3.

453
ai;Iklamaya i;ah�m1�tlr. Zikredilen gazete, "Genel seferberlik ii;in
Harbiye Nezareti tarafmdan talep olunan parayi Maliye Neza­
reti bir giin i<;inde Harbiye Nezaretini gondermi�tir" ifadeleriyle
Osmanh maliyesinin iyi oldugunu gostermeye i;ah�m1�hr. Hi.i­
kiimetin 4.000.000 lirahk askeri tahsisata sahip oldugu, bunun
yanmda ozellikle Ekim ve Kas1m aylannda gelecek olan a�ar
vergileri ile H arbiye Nezareti'nin maliyesinin daha da iyi ola­
cagi ifade edilm�tir. Osmanh Maliyesinin bu durumda olma­
smdan dolayi hi.iki.imet, harp nedeniyle bor<; para almayi dahi
di.i�i.inmemi�tir356 Aym gazete, "Maliye Nezareti, harp vergisi­
nin bi.iti;eye pe�in tahsiline karar vermi�tir. Bu suretle bir ay
zarfmda ortalama 650.000-800.000 lira para tahsil edilecek­
tir. 1912 senesi sonuna kadar askeriyenin ihtiyai;lan ii;in Har­
biye Nezareti 1328 ( 1912) senesi bi.iti;esine 399.935. 100 kuru�
tahsis ve sarf etmek ii;in Harbiye ve Maliye Nezaretleri'ne izin
verilmi�tirJs7 demek suretiyle Osmanh maliyesinin iyi oldugu
anlatilma) a <;a11�Ilm1�t1r.

Tanin Gazetesi de sava�m ba�lamas1yla beraber, sava�a kati­

lan devletlerin, paraya ihtiyai;lan olacag1m ve sava�m en onemli
unsurunun para oldugunu vurgulam1�tir. Tanin Gazetesi dev­
letlerin bori;lanm ni.ifuslanna gore mukayese etmi�tir. Aym Ga­
zete, Osmanh Devleti ile Balkan hi.iki.imetleri arasmdaki sava�m
iki aydan fazla si.irmeyecegini, bu si.ireyi devletlerin parasiz gei;i­
remeyecegini ifade ettikten sonra, Balkan devletlerin hii;birinin
mi.ihim bir hazinesinin olmad1gim vurgulam1�tir.3ss

Yunanistan'm, Avrupa bankalanndan 100.000. ooo'dan

fazla para buldugu yoni.inde i;1kan soylentilerin ash astanmn
olmad1g1 vurgulanm1�tir. Bulgaristan ve Sirbistan hi.iki.imetleri

356 ikdam, nr. 5615, 9 Ekim 1912, s. 4.

357 Aym yer, s. 4.
358 Tanin, n r . 1466, 10 Ekim 1912, s. 1-2.

454
kar§1hgi olmayan paralar basarak en sonda yapmas1 gerekeni,
en ba§ta yapmi§lar, bu durum onlann hiikiimetlerinin ne kadar
para s1kmtis1 ic;inde olduklannm anla§dmas1 ac;1smdan onem­
lidir. Bulgar Hiikiimeti'nin bir seneden beri Paris piyasasmda
bore; para bulmaya i;ah§t1g1 ancak c;ok az bir meblag dahi bula­
mad1g-I belirtilmi§tir. Yunanistan ve Sirbistan devletleri ise bir
biiyiik devlet marifetiyle maliyelerini tesis edebilmi§lerdir. Bu
kiic;iik hiikiimetlerin genel bir maliyesi olmad1gmdan dolayi se­
nelik gelirleri, genel masraflanm dahi kar§damayacakt1r. An­
cak, Avrupa bankalanndan alacaklan paralarla zaruri ihtiyac;­
lanm kar§tlayabilirler. Balkan devletlerine sava§ sonrasmda
yiiksek miktarda para laz1m olacak, hem de yakla§lk 20 sene­
dir toplanan parayla olu§turulan harp miihimmatmm yenilen­
mesi gerekecektir.359
Tiirkiye m aliyesinin, Balkan hiikii metleri maliyelerinden
daha iyi oldugu vurgulanmI§, dart senedir duyun-u umumiyeye
(genel borc;lara) kar§ihk odenen paramn fazlahg-I, maliye tarafm­
dan tahsil edilen gelirlerdeki artI§, harp esnasmda kesintiye ug­
rayacakbr. Bir yild1r devam eden Trablusgarp Harbi ve bu harp­
ten dolayi, Anadolu sahillerinde alman tedbirler ic;in 2.500.000
lirad�n fazla masraf yapilmami§br.
Tanin gazetesi, Osmanh Hiikiimeti'nin gaflet ve hatasma
ragmen, devlet bankas1 olan Osmanh Bankasi vas1tas1 ve Fransa
hiikiimeti nezdinde, Paris piyasalarmdan istifade etmeyi bile­
rek, Osmanh maliyesi ic;in gerekli olan parayi bulmaya muvaf­
fak olacag1 temennisinde bulunmu§tur.360
Osmanh Devleti'nin Diiyun-1 Umumiyyesi (genel borc;lar)
1328 (1912) senesi ba§lang1cmda devletin genel borc;lan
tahminen §U kadard1.

359 Ayrn yer, s. 1-2.

360 Ayrn yer, s. 1-2.

455
 38.610.000 Duyunu Mevahide
1 1 .430.000 ikramiveli DemirYollan
33.863.000 Duyun-1 Umumiyece idare Edilen Sair istikrazat (Bordar)
709.100 Ba<idat Simendiferi istikrazlan
80.794.000 Toplam
2
42.480.000 Duyunu Umumiye Tarafindan idare Edilen istikrazlar
2.712.000 Soma-Band1rma Hudevde-Sana istikrazlan
45.1 92.000 Top/am

Buna 1911 bon;lannm heniiz tedaviile <;Ikmam1� olan ikinci

kism1yla, 1328 (1912) ba�lang1cmda akdolunan ve yine tedaviile
<;ikamayan 7.000.000 bar<; daha ilave edildigi takdirde, Osmanh
Devleti'nin toplam borcunun 137.000.000 lira civannda oldugu ifade
edil�tir. bdenmesi i<;in yilhk adi ve fevkalade olarak 6. 750.000
lira tahsis edilecegi belirtilmi�tir. Osmanh Devleti'nin genel bor<;­
lan, niifusuna mukayese edildiginde adam ba�ma 4,5 lira isabet
etmektedir. Diiyun-1 Umimiyye'ye senelik i::idenenana para ve faiz
i::idemesinin, biit<;e masraflannm % so'sinden biraz noksan, gelir­
lerin % 50 sinden ise biraz fazla oldugu vurgulanm1�r.J61

Frank
Ytizde 6 Faizli 96 istikraz1 90.360.000
Ytizde 5 Faizli 902 Ve 904 istikrazh 199.990.000
Yiizde 4,30 Faizli 909 istikraz1 81.934.000
Ytizde 4,20 Faizli 907 Ve 909 istikrazlan 243.400.000
Too/am 615.684.000

Bulgaristan'm 1910 yih diiyun-1 Umumiyyesi;

Yukandaki frank cinsinden verilen rakamlar Tiirk lirasma <;ev­

rildiginde 27.000.000 lira etmektedir. Bu miktar Bulgaristan'm

36' Aym yer, s. 1-2.

45 6
4.000.ooo'dan fazla ni.ifusuna taksim edildiginde adam b�ma 6
lira ve 3 �k'e yakm bir meblag olur ki Osmanh Devleti'nden
% 45 daha fazladir.

Bulgaristan'm yilllk geliri 155.000.000 frank yani 7.000.000

liradan biraz noksandir. Genel bon;lcvi anapara ve faiz Odeme­
siyle beraber i.500.000 liradan fazlad1r. Ytlllk genel borcu geli­
rinin dortte biri kadardxr.362

S1rbistan'm 1910 ytl1 Di.iyun-1 Umumiyyesi;

Frank
338.400.000

1888 ikrami eli tiitiin istikrazr

Viizde 5 faizli inhisar (tekel) istikrazr
Ytizde 4,50 faizli 1906, 1909 istikrazlan 243.318.500
7i am 672.221.500

Bu para lira cinsinden 29.500.000 lira etmektedir. Srrbistan'm

ni.ifusuna gore borcu adam b�ma 10 liraya isabet eder. Bu, Os­
manh Devleti'nden % 20 daha fazladxr. Sxrbistan'm ytlllk geliri
5.000.000 lirad1r. Genel bon;Ian anapara ve faiz odemesiyle bir­
likte i.300.000 lirad1r. Borcu gelirinin dortte birinden fazlad1r.
Ti.iti.in, tuz, petrol, kibrit, sigara kagtd1 tekeliyle (inhisarlanyla)
gi.imriik ve damga vergileri bon;lara ka�tllktir. Bir Fransiz dele­
gesinin ba�kanhgtnda tekel idaresi mevcuttur.363

Yunanistan'm diiyun-1 umumiyyesi;

Yunanistan Balkan hiiki.imetleri i�risinde borcu en fazla

olan devlettir.

362 Aym yer, s. 1-2.

363 Aym yer, s. 1-2.

457
Yl.izde Bes Faizli 1 881 Ve 1884 istikrazlan 178.515.000
Yl.izde Bes Faizli 90, 93 istikrazlan 63.940.000
Yl.izde Dort Faizli 87 Ve 89 istikrazlan 267 .503.000
Yl.izde Dort Faizli 902 Simendiferleri istikrazlan 55.912.000
Yuzde iki Bu�uk Faizli ingiltere, Fransa, Rusya Kefaletiyle
1 35.972.500
Akd Olunmus 98(1 897 Osmanh-Yunan Savas1) istikraz
Kava'im (Kaimeler) Vesaire Evrak1 Nakdiye 701 .342.500
162.430.500
Top/am 863 .773.000

Bu miktar liraya <;evrildiginde 37.000.000 liradan fazla eder.

Yunanistan niifusu 2.500.000 civannda oldugundan adam ba­
�ma 15 lira isabet etmektedir. Bu, Osmanh Devleti'nden % 233
daha fazlad1r.

Yunanistan'm yilhk geliri yakla�1k 5.000.000 lira olup, genel

borcu anapara ve faiz odemesiyle beraber 1.750.000 liraya kar�1-
hk geldiginden bu biit<;enin % 35'i demektir. Yunanistan'm i<;inde
bulundugu kotii durum dolayis1yla, bor<;lanm odemeye mahsus
meblag laz1m gelen miktardan ibaret olmayip, gelirleri arthk<;a
anapara ve faizde o miktarda artacaktir. Yunanistan'm gelirleri­
nin artmas1 hiikiimet i<;in faydah olacak, bir kism1 da Beynelmi­
lel Murakabe komisyonu (milletleraras1 denetleme komisyonu)
tarafmdan bor<; ka�tl1gi ahkonacakt1r.

Bor<;lann kar�1hklan tuz, petrol, kibrit, sigara kagid1, oyun

kagid1 ve z1mpara tekelleriyle, tiitiin, damga has1latI ve Pire giim­
riik gelirleridir.

Maliye denetleme komisyonunda Frans1z, ingiliz, Rus, Al­

man ve italyan delegeler vardir.

Karadag

Karadag'm borcu yoktur. Yalmz senelik 150.000 liradan iba­

ret bir biit<;esi vard1r.J64

364 Aym yer, s. 1-2.

45 8
 Osmanischer Lloyd Gazetesi de Tanin Gazetesi gibi sava§ta
paranm onemini vurgulam1§, bu gazetedeki Balkan Sav�1 ile il­
gili makale, Tanin ve jkdam Gazeteleri tarafmdan terciime edil­
mi§tir. Makalede, harp ic;in sadece askerin yeterli olmad1gi vur­
gulanmt§, sav�ta her §eyden once gerekli olan §eyin para oldugu
belirtilmi§tir. Paramn sava§ta oneminin anl�tlmas1 ic;in Biiyiik
Ferederik "harpte muzafferiyat cebinde son altm1 kalandrr" sozii
ornek verihni§tir. Mosyo Vaganadir tarafmdan "Nazariyat-1 Harp
Kavaidi" ba§hgiyla yayinlanan eserinde Balkan Sava§1'mn, Balkan
devletlerine maliyeti hakkmda tahminde bulunmu§tur.

Almanya 1870-71 sava§I ic;in takriben i.691 milyon mark,

Fransa da tahminen 2.200 milyon mark harcaml§lardtr. Almanya
350 giin devam eden sav� siirecince 1.180.000 askeri ic;in giinliik
adam ba§ma 4,1 mark, Fransa ise 5,34 mark harcamt§br. Harp
ic;in gerekli olan masraflann 1870 yilmdan beri artt1g1 vurgulan­
ml§br. Balkan Sav�1'mn b�lamas1yla, askerler ic;in harcanan para
bir miktar artmt§ olsa dahi, adam bai;;magiinliik 4,1 mark harcan­
d1g:t farz edildigi takdirde, Balkan devletlerinin her giin ic;in 3 mil­
yon mark sarf edecekleri tahmin edilmektedir.365

Sava§ sirasmda harcanacak paranm i.435.000 marki Bulga­

ristan'a, 184.500 marki Karadag'a, 656.000 marki S1rbistan'a ve
664.000 marki da Yunanistan'a diii;;mektedir. Balkan miittefik­
lerinin toplam asker sayilan, Bulgaristan'm 350.000, Karadag'm
45.900, Sirbistan'm 160.000 ve Yunanistan'm 163.000 idi. Sav�
devam ettigi siirece veya sav�a ara verildigi donem de dfillll her ay
90 milyon marka ihtiyac; olacag1 ifade edilmi§tir. S1rbistan ve Yu­
nanistan yeterli bir biit<;eye sahip olmad1klanndan, yukanda belir­
tilen parayi bulmalan zor goriinmektedir. Bulgaristan'm daha sa­
v� b�lamadan Fransa'ya para bulmak ic;in gitmesi, Bulgaristan'm
parasmm bai;;langic;ta bile yeterli olmad1gnu gostermekteydi.366

365 ikdam, nr. 5620, 14 Ekim 1912, s. 3.

366 Cenin, nr. 1470, 14 Ekim 1912, s. 2.

459
 Osmanh Devleti'nin, Trablusgarp'ta kolayca harp ettigi vur­
gulanm11?, askerlerin maal?lannm sulh zamanmdaki gibi oden­
mekte oldugu, diger ihtiya<;lanmn da kal"l?Ilanchgi belirtilmil?tir.
Osmanh maliyesinin Afrika'da devam eden ve uzun silren sav�­
tan fazla etkilenmedigi ifade edilmi1?tir. Daha bilyiik gelire sahip
olan Tilrkiye'nin 600,000 kil?ilik ordusu i<;in gerekli olan 2,5 mil­
yonu tedarik edebilmesinin daha kolay olacagi vurgulanm11?br.

1<11? mevsiminin masraflan daha da arttiracagi ongoriilm�,

ozellikle bu mevsimde daghk oolgelerde bulunan askerlerin i�e
ve muhafazas1mn zor olacagi ifade edilmil?tir. Bir milddet sonra
nakliyatin her bir oolgede ayn ayn uygulanmas1 gerektigi iizerinde
durulmul?, ne Srrbistan ne Yunanistan ne de Karadag i<;in gerekli
olan demiryollanrun olmachgi belirtil.mi$ir. Hatta Karadag'm nak­
liyat konusunda dikkate dahi almmamas1 gerektigi belirtildikten
sonra Karadag ordusunun <;ete l?eklinde oldugu, diizenli bir or­
dusunun bulunmad1gi vurgulanmll?br. Balkan milttefiklerinin sa­
v� esnasmda Tilrkiye'nin Balkan yanmadasmdaki halkma gilven­
mekle yanl11? yaptiklan, Arnavutlar'm 1?imdiden Tilrkiye tarafma
ge<;tigi bildiriirnil?tir. Sav� esnasmda bilyilk muharebelerin �arkta
(Trakya) kil<;ilk muharebelerin Garpta (Balkanlar'da) olmasmm
Tilrkiye'nin yaranna oldugu anlattlm11?br. Bulgaristan'm vaziyeti­
nin Tilrkiye'ye gore daha elveri1?li oldugu, ancak Balkanlar'da lo­
l?lil haberl�me ve ul�1mm imkansiz hale geleceginden, Osmanl1
Devleti en tehlikeli dill?mam olan Bulgaristan ilzerine yeterli tah­
kimatI yapngi zaman hilcum ederse gayet iyi bir harekette bulun­
mul? olacagi ifade edilmi'ltir. Bulgaristan ordusu kaybettigi zaman,
diger milttefiklerin de kaybedecegi vurgulanml.'ltrr.367

Yukanda hem Tanin Gazetesi'nin hem de Osmanischer Lloyd

Gazetesi'nin verdigi bilgilerde Osmanl1 Devleti'nin Balkan miltte-

367 ikdam, nr. 5620, 14 Ekim 1912, s. 3 ; Cenin, nr. 1470. 14 Ekim 1912, s.

2.
fiklerinden maddi olarak daha iyi durumda oldugu anla§ilmakta­
dir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, Balkan hiiktimetleri­
nin bu kadar bon;lanmalanych. Bunun nedeni ozellikle 1907 yi­
hndan beri Fransa'dan harp miihimmatlan almalanyd1. Balkan
miittefi.kleri son donemde seri ate§li silahlar al1rken, Osmanl1
Devleti'nin alm� oldugu seri ate§li silahlan n iii; biiyiik miittefik
Balkan devletinin � olduklan silahlann yakla§Ik ii�e bir ora­
runda oldugu g6riihnektedir.J68Bu durum da, sava.§m kaybedilme
nedenlerinden birisi olarak degerlendirilebilir. Bu olumsuz §art­
lara ragmen Osmanl1 Devleti'nin kazanabilecek bir durumda ol­
dugu bir sava.§1 kaybetmesinin sebebi askerler arasmdaki siyasi
i;eki§me, zamamnda tahldmat ve sevkiyat yaptlamamas1, Kirk­
lareli, Kumanova Muharebelerinde komutanlar tarafmdan dii§­
mana yanh§ hiicumlar yaptlmas1 saytlabilir. Selanik'in s1rf bii­
yiik devletlerin elc;ileri istedigi ic;in sava§madan teslim olmas1,
Bulgarlar1a miitareke yaptlmas1 esnasmda, Bulgarlar'm Edime'de
bulunan ordu ve halka erzak gotiiriilmemesi ile ilgili talebinin,
hie; itiraz edilmeden kabul edilmesi, Bulgarlar'da dahi §a§kmhga
neden olmu§tur. Yenilginin getirdigi §a§kmhktan dolayi her §eyi
kabul eder bir duruma gelen biirokrasi de yenilgide ana faktor­
lerden birisini olu§turmu§tur.

Sava�m Kaybedilme Nedenleri

Sava§m kaybedilme nedenlerinden birisi ise, Balkan miitte­
fiklerinin sava§tan on ytl once silahlanmaya ba§lamalan ve ozel­
likle de son be§ yilda silahlanmayi iyice arttirmalanyd1. Alemdar
Gazetesi, "Balkan miittefiklerinin elde ettikleri ba§an, gostermi§
olduklan yigitlikle degil, Fransa'dan alchklan toplar ve silahlar
sayesinde olmu�tur" diyerek Osmanh Devleti'nin silah yoniin­
den zayif kald1gi dikkat c;ekmi�tir. Balkan miittefikleri silahlanm

368
Alemdar, nr. 162-98, 18 Kas1m 1912, s. 2-3.
�gunlukla Franstzlar'dan alnu�lar sadece Karadag silahlanru italya
ve Avusturya'dan alm1�tlr. Balkan devletlerinin 1902-1912 ytllan
arasmda Fransa'dan aldiklan silahlann miktan �oyledir.369

Metre Kantar Hesab1 (Yiiz Kilo)

Tiirkiye 24 705
Bulgaristan 19 379
Yunanistan 16 587
S1rbistan 24 705

Bu cetvel de gostermektedir ki, son y:illardaBalkan miltte­

fiklerinin alm1� olduklan silahlar birbirine e�it degerdedir. Fakat
Tilrkiye'nin Fransa'dan satm ald.JF;i sava� milhimmatJ c;ok gibi go­
riinse de bunlar sadece ticarete ait silahlar, barut, bo� fi�enkler
veya fi�engin kapsiilleridir. Balkan milttefiklerinin aldiklan ise ge­
nellikle sava� toplan, arabalan ve dinamitlerden olu�maktadir.

Balkan milttefiklerinin son on y:ilda alm1� olduklan harp mii­

himmatl detaylan �oyledir.

Bulgaristan S1rbistan Yunanistan Sene

493 276 1 902
25 278 1 903
1 068 1299 1 904
837 10 637 1 905
30 920 1 906
6924 16 835 1 907
794 1 1940 [ " ] 602 1908
3 1 26 3665 7107 1 909
331 442 3112 1910
5876 1 26 1471 1911
16379 16587 16254 1912

369 Aym yer, s. 2-3.

r ·1 Bosna-Hersek'in ilhak senesindeki sipari�ler.
 Bu hesaba gore Balkan milttefikleri 1907 yilmdan beri harp
milhimmah tedarikine ba�lam1�lardir. Bundan dolayi c;ok fazla
borc;lanm1�lard1r.
Balkan devletlerinin bu istikrazlan frank cinsinden olup �u
�ekildedir.

1902-1906 senesinde:
Bulgaristan 1 93.0
Sarbistan 1 77,0
Yunanistan 1 78,9
Toplam 548,9

1907-1911 senesinde:
Bulgaristan 404,5
S1rbistan 507,6
Yunanistan 663,1
Toplam 1 .575.2

Buradan da anla�1ldigma gore, Balkan milttefikleri 1907-

1911 yillan arasmda daha fazla odilnc; para alm1�lard1. 1.575.000
frank son dart senede borc;lanm1�lard1. Balkan milttefiklerinin
Fransa'dan ald1klan harp milhimmatlan ve bore; paralar Fransa
ic;in c;ok bilyi.ik oneme sahip paralard1r.:170
Bu orneklerden de anla�1lmaktad1r ki Balkan milttefikleri
Avrupa devletlerinden aldiklan borc;lan yine Avrupa devletlerin­
den ald1klan silahlar ic;in kullanm1�lard1r. Bundan dolayi sava�
oncesi bu ilc; devletin borc;lan c;ok artm1�t1r. Sav�m birkac; ay­
dan fazla silrmesi Balkan Milttefiklerinin maddi anlamda c;okme­
sine neden olacakt1. Ancak Osmanh Devleti Balkan devletlerine
ka�1 birkac; ay degil bir ay dahi dayanaman11�t1r. Osmanh ordu­
sunu egitenlerin daha c;ok Alman as1lh olmalan dolayis1yla Os-

370 A1111 yer, s. 2-3.

manh Devleti'nin silah tedarikini daha <;ok Almanya'dan yapmJ.§
ancak Alman silahlan sav� esnasmda Fransiz silahlan kadar et­
kili olamaml§br.

Balkan Sava�1'nm Devletlere Maliyeti

Balkan Sav�1'nm hangi devlete ne kadara mal oldugu hak­
kmda Londra'da yaymlanan The Economist Gazetesi bir hesap
yapmJ.§br. Bu hesaba gore her bir asker i<;in 10 mark masraf ya­
ptldigi yaztlm1� ve 25 hafta devarn eden sa� i<;in alttaki cetvel
yayutlanrru�br.

Asker Masraf

Bulgaristan 300. 000 490 milyon mark

S1rbistan 200. 000 330 milyon mark

Yunanistan 1 50. OOO 247 milyon mark

Karadag 40. 000 66 milyon mark

Tiiridye 400. 000 666 milyon mark1·1

The Economist Gazetesi sav� esnasmda 110.000 �inin ol­

diigiinii, bir o kadar da yaral1 oldugunu yazml§br. Her bir insarun
senelik 500 mark kazanabilecegi hesap e�, 550 milyonluk :za­
rann da bundan kaynaklandigi dolayis1yla bunu da zikredilen mas­

raflara eklemek gerektigi ifade edilrni�tir. Yalruzca Bulgaristan'm

bu sav�ta 200.000 beygir ve binek hayvaru zayi ettigi belirtilm�­
tir. Sava� alan1 haline gelen yakla�ik 20 �ehrin i�siz kald1gi bun­
larm hesaba kattlmad1gi, hfilbuki bundan dogan zarann daha bii­
yiik yekiin olu�turdugu ifade edilmi�tir.371

37' Aym yer, s. 2.

c•J Alemdar, nr. 230. 17 Nisan 1913, s. 2.
 Tanin Gazetesi'nin Sava� Sonras1m Degerlendirmesi
Tanin Gazetesi 1913 yih Mayis ayimn ilk haftasmda, bir ya­
zann makalesine yer vermi�tir. Yazar bu makalede Balkan Sava�1
oncesini ve sava�m geli�imini degerlendirm�tir. iyi bir degerlen­
dirme yapabilmek ic;in Balkan miittefiklerinin ordulanna bakma­
nm gerekli oldugu vurgulanm1�hr. En ac;Ik subaylar ve kahveha­
nelerde halk dahi yenilginin sebebini Osmanh Devleti ile Balkan
miittefikleri kuvvetlerinin dengesizligine baglamI�hr. Yenilgi ko­
nusunda Tanin Gazetesi'nde yaz1s1 yayinlanan yazar; "Cahili ne
yapal1m dart devlete ka�1 konulabilir miydi? Birc;ok uzman da
dii�manlanmiz 700.000 ki�i, bizim ise 400.000 ki�ilik ordumuz
vard1. Onun ic;in maglup olduk diyorlar yenilgiye ucuz yollu bir ba­
hane bulundugunu" ifade etmi�tir. Tanin Gazetesi "ordu iyi idare
edilseydi Osmanh ordusu dart Balkan miittefikinin ordulanna ga­
lip gelebilirdi"372 yorumunu eklemek suretiyle hem Osmanh hem
de Balkan Miittefiklerinin ordulan hakkmda detaylar vermi�tir.

OSMANLI ORDUSU
1. Rumeli'de Ordusu
1. Trakya (Edime cihetinden Bulgarlar'a kar�1) kism1 Birinci
Ordu Miifetti�ligine bagh olmak iizere, Birinci istanbul,
ikinci Tekfurdagi (Tekirdag), Ui;iincii Krrkkilise (Kirklareli),
Dordiincii Edirne Kolordulanyla be� siivari livas1 (tugay) ,

19 birinci sm1f redif, 8 ikinci sm1f redif firkas1 kullamlabi­

lecek �ekilde olu�turulmu�tu. Bu kuvvet seferde35 0.000
5 .800 siivari ve 454 toptan olu�maktayd1.
nefer,

2. Makedonya (Bulgar, S1rp, Karadag ve Yunan'a ka�1) ikinci

Ordu Miifetti�ligine bagh olarak Be�inci Selanik, Altmc1
Manast1r, Yedinci $am (bu sefere $am Kolordusu'nun
yalmz bir firkas1 Trah1·a'ya i�tirak etti) Kolordu lan Ko­ ,

zane, Yanya, i�kodra miistakil firkalan 1 7 birinci sm1f, 13

372 Tanin, nr. 1593, 7 Mayis 1913, s. 3.

 ikinci sm1f red.if firkalan kullamlabilecek �ekilde olu�tu­
rulrnu�tu. Bu kuvvetler 320.000 nefer, 5.800 siivari ve
506 toptan olu�rnakta idi.
2. Asya Ordusu
1. Kiirdistan'da (Rus ve iran'a ka�1) 9 , 10, u'inci Kolordu­
larla bir kisrn1 Trakya'ya rni.irettep 8 redif firkas1 ve 3 sii­
vari livas1 (tugay) vardir. Bu kuvvetlerin toplarn1 10.000
tiifenk, 2.700 kilmc; ve 376 top etrnektedir. Aynca, ikisi 1s­
lah edilrni� 24 �iret siivari alayi vardir. Bunun bir firkas1
Trakya harbine kat1lrnak i.izere gelrni�tir.
2. Irak'ta 12, 13 Kolordular, 2 siivari livas1 (tugay) ve 4 re­
dif firkasi. Toplarn 5i.ooo tiifenk ve 2.700 kilmc; ve 188
top vardir.

Hicaz ve Yemen
1. Hicaz da 23. Firka
2. Yernen'de 14. Kolordu

Osrnanh Erkan -1 Harbiyesi tarafmdan yapilan yeni kolordu

t�kilati her yerde iyi niyetle ve rnuvaffakiyetle tatbik edilmi�ti.
Yalrnz bazi yerlerde siyaset-i dahiliyenin zararh tesirleri askeri t�­
kilatm olu�turulrnasm1 engellerni�ti. Bir de Rumeli'de yeni bir re­
dif t�kilat1 yapi11yordu.

Hizrnet-i askeriyenin iic;i.i silahaltmda, alt1s1 ihtiyat, dokuzu

redif (yedek), geriye kalam rniistahfiz (koruyucu) olrnak i.izere
yirrni senedir, her sene 60.000, 70.000 ki�i silahaltma ahmrd1.
Birc;ok istisnalar ve rnuayenesizlik dolayis1yla askerlik YW?Ina girm�
olanlann % 5o'den fazlas1 askerlik terbiyesinden mahrnm kahrd1.
19.028 zabit, 220.000 neferlik hazir ordu ic;in devlet 10.150.247
lira sarf ediyordu. Aynca memlekette 11.000 ath, 40.000 piyade
olmak iizere 51.000 jandarma vard1.

Seri ve adi ate�li olmak i.izere gec;en sene 1.472 top vard1.
Sonra gelen cebel toplanyla bu topc;unun miktan artm1�tl. Bu
toplann 684'ii seri at�li sabra ve 144'ii seri at�li cebel ve 48'i de
seri ateJ?li siivari topu idi. Biitiin seri atei?li toplann t�kilatt dort
senelik gayretin mahsuliiydii. Gerekli olan muharebe hazrrhklan
yapdmii?h. Osmanh seri atei?li toplann miktan Balkan devletleri
toplanmn toplammdan daha fazlayd1.
Orduda 350 kadar makineli tiifek varch. Bunlann da, bu ii<;
senede t�kilat1 tarn olarak kurulmui?tu. Gerek toplar ve gerek
makineli tiifeklerin tesir ve etkileri, Balkan miittefilderinin elle­
rindeki toplar ve tiifenklerle aym degerde idi. Osmanh piyadele­
rinin ellerindeki tiifenkler seri at�li ve � fii?enkli olup sivri uc;lu
ku�un at1yordu.
Hiirriyet devrinde kabul edilen bu ku�unlarla tiifeklerin sm­
hatli ahi?lan % 30 nispetinde arbnli? ve tekmili nii?angahlan yeni
fii?enge gore tanzim olunarak askerler de abi? yapmii?lard1.
Hiirriyetin bai?lamasmdan sonra Bulgar bai?;lms1zhi?;l buhra­
mnda devletin eski ku�unlardan bile ihtiyac1 ancak dortte bir nis­
petinde cephanesi bulunurken, milyonlarca sivri uc;lu ku�un sat:In
almarak bu harpte piyade cephanesinden hie; s1kmt:I c;ekilmedi.
Devr-i Sablkta (II. Abdiilhamid) askerlerin niJ?anc1hga ahi?­
rnas1 ic;in atii? yapmas1 yasaklanm1J?, i?U dort sene ic;inde dahili ka­
n�1kl1klann miisaade ettigi yerlerde askerler at1�lar yaparak iyi
neticeler elde ettiler.
ilk Hiirriyette (I. Me�rutiyet) askerlerin bilhassa rediflerin
elbiseleri hemen hie; yok iken (550.000) iiniforma yaptmlarak,
Bulgar ihtiyat redifleri bir ceket ve b1r asker �apkasmdan olui?an
rnilli elbiseleri ile harbe girerken, Osmanl1 askerleri miikemmel
giydirilmi� olarak muharebe etti.
Askerler, portatif denilen kiic;iik kazma ve kiirek ile tec;hiz
edildi. Bu vecih1e 93 Harbine miiteakip verilen lahiyalarda o zaman
giiya esbab-1 felaketten beri oldugu bildirilen milhim bir noksan
tamam oldu. Gad1rlar verildi. Vaktiyle birc;ok itiraza neden olan
 bu <;adirlar askeri banndmnak, yagmurdan korumak ve muha­
faza etmek, eyayi ortmek gibi... Bu harpte <;achrlar saytlamayacak
kadar faydah oldular. Dort senede 30.000 beygir satm almnu�tlr.
l.abitan ve kii<;iik zabitan yeti�tirmek i<;in devamh a� mektep­
leri, talimgahlar, piyade, siivari, top<;u ve kii<;iik zabit ve ihtiyat
zabit mektepleri a<;Ilch. Son iki senenin mahsulii olan bunlardan
harpte istifade edildi. Muhtelif yerlerde tatbikatlar, manevralar
yapild1. Askeri meseleler halledildi.
i �te en degerli p�alarmdan, esnaf-1 askeriyesine kadar her­

keste taarruz fikri hastl olmu� ve sava�a gidilirken Eclirne ve

Klrkkilise (Klrklareli)'den Sofya'ya dogru olan haritalar beraber
gotiiriilmii�tii.37.l

Buraya kadar verilen malumatl faydal1 bir surette tetkik edi­

lebilmek i<;in alttaki cetvel tertip edilmi�tir.374

Ban� l.amam Ordu

Umumi Askeri Seferde

Devlet Zabit Nefer Top Niifus
biit�e biit�e Ordu
Osmanh 1 9.031 220.000 1.824 30.250.000 10.1 50.000 22.600.000 980.000
Bulgaristan 3.757 53.057 824 8.400.000 1 .800.000 4.200.000 350.000
S1rbistan 2.131 28.200 436 4.800.000 1 .200.000 2.735.000 1 80.000
Yunanistan 1 .889 25.000 254 9.000.000 1 .000.000 2.632.000 1 30.000
Karadag - -
48 180.000 13.000 272.000 40.000
Miittefikler yeklin 7.777 1C.S157 1 .562 1 " 1 22.380.000 4.013.000 9.839.000 700.000
Osmanh 19.031 220.000 1 .824 30.250.000 10.150.000 22.600 .000 980.000
Miittefikler yeklin 7.777 1C.S157 1 .562 22.380.000 4.013.000 9.839.000 700.000
Osmanh Fazlas1 1 1 .254 1 13.743 262 7.870.000 6.137.000 12.761 .000 280.000

373 Aym yer, s. 3.

374 Tanin, nr. 1595, 9 Ma)'ls 1913, s. 3.
l' l Cetvelde bu rakam 1552 olarak verilmi� Balkan Miittefiklerinin top mik­
tanm cetvele gore toplad1gm11zda 1562 rakam1 <;1kmaktadir.
 Bu tabla olu�turulurken kullamlan eserler: Almanca birc;ok
muharririn-i askeriyenin i!?tirakiyle her sene ne!?redilen Almanca
"Lubel Senelik Raporlan" 1911.
b) Scherreflur ($erreflur) Ceride-i Askeriyesi" adh Avust:mya'nm
Ceride-i Miihimmesi.

c) Frans1z Erk.an-1 Harbiye Miralayi Bukayay Tarafmdan ya-

ztlan Tiirk-Balkan Harbi

d) Bazi Tiirk<;e eserler ve hususi malumat.

Bu tabla tetkik edilince:

1) Osmanh Devleti'nin niifusu Balkan Miittefiklerinin niifu­

sundan 2,5 misli biiyiik oldugu gorilhnektedir. Yemen, Hicaz ve
Arabistan �lleri istisna edilirse yine Osmanltlar'm niifusu Bal­
kan miittefiklerinin niifusundan iki misli daha fazladir. iki kat
niifus fazla olmasma ragmen yine maglubiyet olmu�tur. Seferde
Osmanl1 ordusunun c;1karacagi kuwet; Balkan Miittefik kuwet­
lerinden 270.000 asker ve 262 Top fazla oldugu halde yine mag­
lup olunmu�tur. Her ne kadar Osmanh Devleti'nin diger hudut­
lan oldugu halde bu defa siyasi vaziyet iran hududundan piyade,
lrak c;ollerinden siivari celbine miisait olduguna gore miittefik­
lere gore asker temin etmek giic; degildi.

2) Vakt-i hazirada Osmanh Devleti'nin besledigi asker, Bal­

kan miittefiklerinin besledigi askerden bir misli fazla oldugu halde
seferde bu derece tatbik edilememi�tir. Osmanl1 Devleti'nin hazrr
ordusu seferde 4,5 misli biiyiidiigu halde Bulgar ve Yunan ordu­
lan 7 misli, Srrp ordusu bu sefere bilahare 9 misli biiyiimii�tiir.
Ordunun muvazzaf kuweti 7-10 misli ihtiyat ve rediflerle kan�­
mas1 nazariyat<;a biiyiik bir mahsur olmasma ragmen Balkan miit­
tefikleri ve bilhassa Bulgarlar taarruzlanm olduk<;a iyi yapabil­
mi�lerdir. Bu hal ordunun maglubiyetini pekiyi bir t�kilat olan,
yeni t�kilah gorenlere en iyi bir cevap olacagi ifade edilmi�tir.
Bu yeni te�kilat taburlan 350 mevcuttan i.ooo nefere c;ikabilmesi
ii;in ancak ili; misli bilyiirken, Bulgar kuweti yedi misli bilyiiyor
ve <;atalca onlerine gelebiliyordu.
3) Osmanh ordusunun zabitan miktan Balkan Milttefikleri­
nin biltiin zabitanlannm toplammdan 11.000 fazladir. Ordunun
felaketi tekaild (emekli) ve ai;1ga almmalarla ordu zabitanmm
azalrnasmda bulanlara bu rakam pek ai;Ik bir cevap olarak gos­
terilmi�. Bu orduyu gayet iyi tammas1 lazrm gelen bilyiik Os­
manh erkfuu yabanc1 yazarlara: "Ordunun biri;ok tecrilbeli zevab
atttlar, bol bol tekaild (emekli) yaptilar. Taburlarda li.izumu ka­
dar zabit kalmadi. Nefersiz zabit ne yapar?" diyerek bozgunlukla­
nn sebebini bi.isbiltiin yanl1� yollarda aram1�lard1r. Ewela bu ra­
karn gosteriyor ki Osmanh ordusunun milttefiklere nispeten 2,5
misli fazla zabiti varken umumi seferberlik ordusu ancak onlann
ordulanndan rub'u (dortte bir) miktan fazladir. Saniyen emekli
zabitan seferde icap ettigi kadar kullamlm1�tir. Taburlarda zabit
yak ise, bu devletin zabitlerinin miktannm azhgmdan degil ida­
resizliginden olarak gosterilmi�tir.
4) Osmanh Devleti milttefiklerin umum ni.ifuslanyla seferde
i;1kard1klari ordulann miktan mukayese edilince �u netice ortaya
i;1kmaktadir;
• Osman11 Devleti'nde ni.ifusun yi.izde 4,3 vatan vazifesine ko;;uyor.
• Bulgaristan'da ni.ifusun yiizde 8,6 vatan vazifesine ko�uyor.
• Sirbistan'da ni.ifusun yiizde 6,9 vatan vazifesine ko�uyor.
• Yunanistan'da ni.ifusun yiizde 5,0 vatan vazifesine ko�uyor.
• Karadag'da nilfusun yiizde 15 vatan vazifesine ko�uyor.
Karadaghlar Osmanh halkmdan iii; misli fedakar, Bulgarlar
Osmanh vatanda�lanndan iki misli hamiyetli! Hatta askerlikte Yu­
nanhlar bile yine Osmanh halkmdan fazla vatan vazifesine ko�­
mu�lardir. Bulgarlar c;:atalca'dan istanbul kaptlanm tehdit ederken
istanbul'da mekteplerde ve dairelerde 5.000-6.000, medreselerde
7.000 ki<?i askerlilien vatan vazifesi gorevinden muhtelif nedenlerle

470
kanun ile korunuyorlard1. Elbette 23 milyon Osmanh, 17 milyon
Miisliiman, 10 milyon Tiirk, 9 milyon Balkan Miittefikleri ka�1-
smda zayif bir vaziyette kal�trr. Bunun <;abucak <;Oziimii bulun­
mas1 gereken dertlerden biri oldugu ifade edilmi�tir.
Sonu<; olarak bir milletin felaketinin bir talom biiyiik sebep­
lerden dogdugu ifade edilmi�tir. 93 Harbi'nde yapild1gi nakledil­
digi gibi kazma kiirek bulunmamasmda veya Balkan Sav�1'nda
soylendigi gibi �arapnel misketlerinin adedinde, zabit miktannda
ve te�kilatm baz1 �ekillerinde aramak dogru bir t�his olmayacak­
t1r. Ancak, ince ve derin tetkiklerin dogru neticeler verebilecegi
vurgulanmi�tir.375 Klsacas1 ittihad ve Terakki'nin yayin orgam Ta­
nin Gazetesi Balkan Sava�1'mn astl kaybedilme nedenini Osmanh
ordusunun iyi yonetilememesine baglam1�t1r.

Londra Mukaddemat-1 Sulhiyesi (On Ban�1)

3 Arahk 1912 tarihinde Osmanh Devleti ile Balkan miittefikleri
arasmda miitareke imzalanmI� ve ban� gorii�melerinin Londra'da
b�lamasma karar verilm�. Yunanistan miitareke esnasmda fazla
isteklerde bulunmu�, ozellikle Kavala ve Dedeaga<;'m Bulgarlar'm
elinde bulunmasmdan rahatsiz olmu�. Yunanistan'm istekleri ka­
bul edilmeyince, bu devlet miitarekeden <;ekilmi�ti. Osmanh Dev­
leti murahhaslan, Yunanistan'm miitarekeyi terk etmesinden do­
layi, Yunanhlar'm, Londra Ban�ma katilabilmesi i<;in Edirne'deki
Osmanh askerlerine ve halkma erzak gonderilmesini istem�lerdi.
Osmanh murahhaslannm bu istegi, diger iilke murahhaslan ta­
rafmdan kabul edilmedi. Osmanh Devleti bu �artlar altmda go­
rii� melere ba�lad1.
Londra Ban� gorii�meleri, 13 Arahk 1912 tarihinde ba�lad1.
Miittefik iilkelerin istekleri ve biiyiik devletlerinde kendi i<;le­
rinde dengeyi korumak istemelerinden dolayi gorii�meler uzad1.

37� Ta11i11, nr. 1596. 10 M ay1s 1913, s. 3.

471
Bulgaristan Hiiktimeti'nin Osmanh Devleti ile ban� antl�mas1
yapacagi d�iincesi, diger Balkan miittefiklerini de antla�ma yap­
maya itti. Osmanl1 ve Konstantinapol ajanslan, 30 Mayzs 1913 ta­
rihinde antla�ma yaptld1giru istanbul'a bildirdiler. Tanin Gazetesi
bu antla�ma metninin 20 giin once Matin Gazetesi'nde yaymla­
nan metinle aym olabilecegini ifade etmi�tir. Balkan miittefikleri
antl�ma metni iizerinde degi�il<lik yaptlmasmda ISrar etmi�ler,
ancak sonunda antla�ma yaptlmi�tlr.3'76 Bu ban� antl�masmm
maddeleri �oyledir:
Birinci madde: Bu antla�ma, tasdikli niishalannm teatisin­
den sonra bir taraftan Osmanh padi�ah1 diger taraftan da miit­
tefik hiikiimdarlar, vans ve halefleri ve bagh devletlerarasmda
ebedi olarak sulh ve dostluk tesis edecektir.
ikinci madde: Osmanh padi�ah1, memleketinin Avrupa lota­
smda bulunan ve Amavutluk hari«; olmak iizere Adalar Denizi'nde
Enez'den, Karadeniz'de ise Midye'ye kadar olacak bir hattm ban­
smda olan biitiin arazisini miittefik devletlerine terk edecektir.
Enez'den Midye'ye kadar olacak hududun gen;ek giizergfilurun
tayini bir komisyon tarafmdan kararla�nnlacaktlr.
Uqiincii Madde: Osmanh padi�ah1 ile miittefik iilkelerin hii­
ki.irndarlan; Amavutluk hudutlarirun belirlenmesi ile Arnavutlukla
ilgili diger meselelerin diizenlenmesi hususunu, Alman ve Avus­
turya imparatorlan, Macar Krah , Fransa Cumhurba�karu, Biiyiik
Britanya ve i rlanda Krah, Hindistan imparatoru, italya Krah ve
Rusya imparatorlanna b1raktlklanm kabul ederler.
Dordiincii Madde: Osmanh padi�ah1, Girit Adas1'm miittefik
hi.ikiimdarlara terk ve bu ada iizerinde sahip oldugu biitiin hukuk-1
hilimiyet vesaireden onlar lehinde feragat ettigini beyan eder.
Be§inci Madde: Osmanh padi�ah1 ve miittefik hiikiimdar­
lan, biitiin Adalar Denizi (Ege Denizi) adalarmm - Girit Adas1

376 Tanin, nr. 1617, 3 1 Ma)1S 1913, s. l .

472
mi.istesna olmak i.izere - ve Aynaroz Yanmadasmm geleceginin
belirlenmesi hususunu, Almanya ve Avusturya imparatorlan ile
Macaristan Krah, Fransa Cumhurba1?kam, Bi.iyi.ik Britanya ve ir­
landa Krah, Hindistan imparatoru, italya Krah ve Rusya impa­
ratorlanna tevdi ettiklerini beyan ederler.

Altznci Madde: Osmanh padi1?ah1 ve Mi.ittefik hi.iki.imdarlar,

harbin son bulmasmdan ve yukanda terk edildigi beyan edilen
araziden dogan maliye meselelerinin tesviyesi hususunu Paris'te
toplantiya davet edilen milletleraras1 bir komisyona b1raktikla­
nm beyan ederler. Nitekim, komisyonda murahhaslanm da ta­

yin etmi1?lerdir.

Yedinci Madde: Harp esirlerinin mahkeme hakkma ve tica­

rete dair meseleler, hususi mukaveleler ile di.izenlenecektir.377

Londra on banl? antl�mas1 imzalandtktan sonra mali me­

seleleri goriil?mek i.izere devletlerin murahhaslan Paris'e g��­
lerdir. Ancak go�meler devam ederken II. Balkan Sav�1 b�­
lam11?, 1913 Temmuz aymm ortalarmda Paris Konferans1'na 20
Eyli.il 1913 tarihine kadar ara verilmi1?tir.J78

Edime'nin Geri Ahnmas1

�i.ikri.i P�, Balkan Sa�'na hazirhkh olarak giremeyenEdirne'yi
zor l?artlar altmda ve 155 gi.in savunmul?tu. Ancak, 3 Aralik 1912
tarihind� Bulgaristan'm onci.ili.igi.inde Balkan mi.ittefikleri ile
mi.itareke antla1?mas1 imzalanm11?, bu antlal?maya gore Osmanh
Devleti'nin Edirne'ye erzak gondermesi bile yasaklanm11?tl. Bul­
garlar ise, Edirne'yi ac;: b1rakarak teslim almayi dii1?iinmii1?ler,
Edime ordusunun erzakmm bitme noktasma geldigi donemde
de saldmyi ba�latm11?lard1. Sonuc;:ta, S1rplar'm da destegini
alan Bulgarlar'a, �i.ikri.i Pal?a 26 Mart 1913 tarihinde Edime'yi

377 Tanin, nr. 1 617, 31 Mayis 1913, s. 1 .

JiH
Tanin, nr. 1667, 20 Temmuz 1913, s. 1.

4 73
teslim etmek zorunda kalm1�ti. Balkan mi.ittefiklerinin, Osmanh
Devleti'nden aldiklan topraklan kendi aralannda payla�amama­
lan i.izerine Savof komutasmdaki Bulgar ordulan, 29-30 Haziran
1913 gecesi, Makedonya'da Vardar Nehri i.izerinde toplanm� olan
S1rp-Yunan mi.ittefik kuvvetlerine kar�1 taarruza ge<;ti. Boylece
ikinci Balkan Sava�1 ba�lam1� oldu.379 n Temmuz 1913 tarihi iti­
bariyle Romanya'mn da Bulgaristan'a sava� ilan etmesiyle, Bul­
garlar Rus <;anndan yard1m istediler.380
Romanya'nm Bulgaristan'a sava� ilan etmesi, Osmanh
Hi.iki.imeti'ni harekete ge<;irdi. 12 Temmuz'da yapilan bakanlar
kurulu toplantismda ileri harekat yapilmas1 karan ahndi. Bu ka­
rar, Osmanlz Ajans1 tarafmdan da duyuruldu.381Tanin Gazetesi, 15
Temmuz taiihli ni.ishasmda Bulgarlar'm ii;;gal ettikleri araziyi tahliye
etmelerinden dolayi, Osmanh ordusunun ileri harekat esnasmda
herhangi bir zorlukla �ilai;;mad1gim bildirmekteydi.382Neulugos
Gazetesi haberine gore ise, Osmanh ordusunun 14 Temmuz iti­
bariyle <;orlu, Murath ve Tekfurdagi'nm (Tekirdag) batismdaki
topraklan ald1gi ve herhangi bir kar�1 koymayla ka�tlai;;madigi
ifade edilmi�tir.383Bulgar Telgraf Ajans1 da Osmanh askerleri­
nin Midye - Enez hattim ihlal ettigini ve Edirne'ye dogru 30 ki­
lometre ilerledigini bildirmi�tir. Bulgar ordusunun bu oolgedeki
askerlerini <;ekmesinden dolayi, Osmanh ordusunun herhangi bir
ka�1 koyma olmadan ilerledigi hususu, Bulgar TelgrafAjansz ta­
rafmdan da teyit edilmi�tir.384

379 Ann aoglu, a.g.e., s . 685.

3 80 Tanin, nr. 1659, 12 Temmuz 1913, s . 1.
3 8 1 Tanin, nr. 1660. 13 Temmuz 1913, s. 1. Bu s1rada, Osmanh ordusunun
hangi yollardan Edirne'ye gideccgine <lair haberler de yap1lm1�t1r. Ta­
nin, nr. 1661, 14 Temmuz 1913, s. 1.
3 82 Tanin, nr. 1662, 15 Temmuz 1913, s . 1.

383 Tanin, nr. 1663, 16 Temmuz 1913, s. 1.

:is4
Tanin, nr. 1665, 18 Temmuz 1913, s. 1.

474
 19 Temmuz'da Bab1fili'de bakanlar kurulu toplanm1�, bu top­
lanhya Harbiye Nazm ve Ba�kumandan Vekili izzet Pa�ada ka­
tilm� ve burada geli�meler degerlendirilmi�tir.385Bu sirada, Os­
manh Hiikiimeti Edirne'nin geri almacagma <lair biiyiik devletlere
hirer nota g6ndermi�tir.J86Tanin Gazetesi Osmanh ordusunun 22
Temmuz 1913 tarihinde Edirne ve Krrkkilise'ye (Kirklareli) girece­
gini, 10 Temmuz resmige<;idinin (II. M�rutiyetin ilan ytldoniimii
olan 23 Temmuz 1908) Edirne'de yapuacagm1 vurgulam�tir.387
Edirne'nin geri almmas1, biiyiik bir b�an olarak gosterilmi�tir.
Edirne'nin geri almmas1yla birlikte, asayi�i saglamak i<;in �eh­
rin valiligine eski vali Hac1 Adil Bey atanm1�tlr. Osmanh ordusu­
nun Edirne'yi geri almasmdan sonra Bulgaristan Hariciye Nazm
Ganadiyefin, dogrudan dogruya Sadrazam Said Halim Pa�a'ya
telgraf gondererek, Osmanh Devleti'ni "dostluga davet ctmesi"
ise hayli dii�iindiiriiciidiir.388 Ganadiyef bu tavnyla zor duruma
dii�tiigu ikinci Balkan Sava�1 dolayis1yla Osmanh Devleti'ni kendi
tarafina <;ekmeye <;al1�maktaydI.

Bulgaristan ile Yap1lan istanbul (Konstantinapol) Antla�mas1

jkdam Gazetesi, 27 Eyliil 1913 tarihi itibariyle Osmanh Hiikii­
meti ile Bulgaristan arasmda Hariciye Nezareti'nde yapuan gorii�­
meler sonucunda antl�maya vanld1gm1, 29 Eyliil �amma kadar
da antla�manm imzalanacagm1 duyurmu�tur.389 Gazeteye gore is­
tanbul Antla�mas1'ndaki en onemli meseleler ii<; kisma ayrilm1�-

385 Tanin, nr. 1667, 20 Temmuz 1913, s. 1 .

386 Tanin, nr. 1668, 21 Temmuz 1913, s. 1 .
387 Tanin, n r . 1669, 22 Temmuz 1913, s . 1. Tanin Gazetesi, 2 3 Temmuz
tarihli niishasmda da, "iki Hi.iyiik Bayram: 10 Tem m uz, Edirne ve
Klrkkilise'nin Geri Al111mas1" ba�hg1m atn11�t1r. Tanin, nr. 1670. 23
Temmuz 1913, s. 1.
31111
Tanin, nr. 1671, 25 Temmuz 1913, s. 1.
:it19
ikdam, nr. 5963, 28 Eyliil 1913, s. 1.

475
tir. Bunlardan birincisi hudut arazisi, ikincisi Bulgaristan'daki
Miisli.imanlar'm durumu, Mi.isli.imanlar'm vakrllanna, mi.ifti.ilerine
ve milli egitimlerine dair olan meseleler idi. Bu konulardak.i go­
ri.i�meler, Osmanh Hi.iki.imeti'nin istegi dogrultusunda olmu�tur.
Osmanh hudutlan d1�mda kalm1� Ti.irkler'in bulunduklan mem­
leketlerdeki diger milli unsurlar ile �it haklara sahip olmalan ve
orada birlikte y�ayabilmeleri esasikabul edilmi�tir. Oc;i.inciisi.i ise
esirlerin d�imi konusuydu. Bu mesele, istanbul Konferans1'nda
vakiflar konusu ile birlikte en sona kalmi�tir.39°

jkdam Gazetesi, antl�ma metnini aynen yaymlam1�t1r. is­

tanbul Antl�mas1'na padeyili adma katilanlar; Dahiliye Nazm Ta­
lat Bey, Bahriye Nazm Mahmud P�a, �ura-yi Devlet Reisi Halil
Bey'den ibaretti. Bulgar krahmn murahhaslan ise, E.ski Nazir Ce­
zal Savof, E.ski Nazir Mi::isyi::i Nac;evevic; ve Mi::isyi::i K�oftan olu­
�uyordu. Antl�mamn maddeleri �i::iyledir:

Bulgaristan - Osmanh smm aynntil1 olarak ki::iy, kasaba, �e­

hir ve nehir isimleri verilerek yaztlm�tir. Eciirne ve Klrklareli Os­
manh Devleti'ne, Mesta (Karasu) ile Meric; nehirlerinin arasmda
kalan lus1m ile Dimetoka Bulgaristan'a birakilm1�tir.

Antl�manm imzalanmasmdan 10 gi.in sonra her iki i.ilkenin

askerleri kendi smir boylanna c;ekilecektir.

Pasta, telgraf, �imendiferle ilgili unsurlar derhal iade edile­

cektir.

Antl�manm imzalanmasmdan sonra iki i.ilke arasmda ikti­

sadi, zirai alanda il�kilerin b�larnas1 ve gemi seferlerinin yaptl­
mas1 kararl�tinlm�tir.

Sa� esirleri bu antl�manm imzalanmasmdan sonra bir ay

ic;erisinde mi.ibadele edilecektir. Subaylannmaa�lan, mensup ol­
duklan hi.iki.imet tarafmdan i::idenecektir.

390 ikdam, nr. 5964, 29 Eyli.il i913, s. 1.

 iki taraf arasmda antla�madan once meydana gelen siyasi
veya herhangi bir olayla ilgili olan herkes affedilecektir.

Osmanh Devleti tarafmdan Bulgaristan'a terk edilen ara­

zide dogmu� olanlar ve ya�ayanlar Bulgaristan vatanda�1 kabul
edilm�tir.

Bulgar arazisi dahilinde olan Mi.isliimanlar, Bulgar tebaas1 gibi

siyasi ve medeni hukuktan faydalanacaklard1r. Miisliimanlar'm
adet ve an'anelerine saygi duyulacak pad�ah adma camilerde ve
mescitlerde hutbe okunacakti.r.

Tiirkiye'deki Bulgar cemaatleri de Osmanh Devleti'nde bulu­

nan cemaatlerin sahip oldugu haklardan yararlanabileceklerdir.

Terk edilen arazide olan memurlann hukuki haklan, aksi is­

pat edilinceye kadar gorevleri ge<;erli ve muteber olacakti.r.

Terk edilen arazi dahilindeki araziye ait gayrimenkul ve mal­

lann tasarruf haklan hakkmdaki husus, Osmanl1 kanunlan mu­
cibince kesin olarak ge<;erli olacakti.r.

Terk edilen araziye ait vakfiyelerin durumu ge<;erli olacaktir.

Padi�ah ile saltanata ait hususi ernlak (ernlak-i mahsusa) mu­

hafaza edilecek ve bunlara riayet olunacakt1r. Devlete ait olan em­
lak i<;in de aym durum ge<;erli olacakti.r.

Her iki tarafta kalan mezarlara, ozellikle de asker mezarhk­

lanna saygi duyulmas1 kabul edilmi�tir.

Antla�manm imzalanmasmdan sonra bir devletin tebaas1-

nm sahip oldugu arazide evvelce oldugu gibi serbest<;e ikamet
edeceklerdir.

�ark �imendiferlerinin Bulgaristan'a terk edilen arazi iize­

rinde Bulgaristan lasmmda Osmanh Hiikiimeti'nin mezkfir �ir­
kete ka�1 daha evvelce mevcut bulunan hukuk ve tekfilifi ve ta­
ahhiidii Bulgaristan Hiikiimeti'ne ait olacakttr

477
 On birinci, on ikinci, on iic;iincii, on altmc1 maddeler, i�bu
antl�ma geregince 1 numaral1 zeyle tatbik edilecek, tart�mal1
ve ihtilafl1 olanlar 3 numaral1 zeyle ve Lahey mahkemesi marife­
tiyle hfil olunacaktrr.
Hududa miiteallik protokole, �imendifere ve Meri<; Nehri'ne
miiteallik protokol ve onuncu maddeye miiteallik beyannarne,
antla�ma zeyline konmu�tur.
Bu antla�ma, Osmanh Hiikiimeti ile Bulgaristan arasmda
gec;erli olacakt1r.
i� bu antla�ma imzaland1gi tarihten itibaren gec;erli ola­
cakt1r. Bu antla�ma, 16-29 Eyliil 1913 tarihleri arasmda tanzim
edilmi�tir.39i

Yunanistan ile Yap1lan Atina Antla�mas1

Osmanh Devleti, Bulgaristan1a istanbul Antla�mas1 yap­
tiktan sonra Yunanistan ile de Atina Antla�mas1 gi:)rii�melerine
ba�lanu�tJ.r. Osmanh Devleti ile Yunanistan arasmdaki gorii�­
melerde Romen Nazm Nageyunsku arac1hk etm�tir. Tanin Ga­
zetesi, iki devlet arasmdaki sulh �artlanm vermi� ve bu �artlar
iizerinde Osmanh Devleti'nin gorii�lerini dile getirmi�tir. Sulh
�artlan �unlard1:
Tabiiyet meselesi
Yunanistan bu konuda Yunanistan'a b1ralalm� arazide dog­
mu� olan her Osmanl1'nm Yunan vatand�hgina ginni� oldugunu
iddia etmektedir. Bab1ali ise boyle bir teklifi hic;bir zaman kabul
etmeyecegini bildinni�tir. Bu konuda c;ok fazla miizakere yaptlm1�
iki taraf arasmda bir talam kar�tl1kl1 sorumluluk alanlan ac;tlm1�,
neticede Bab1fili'nin dedigi olmu�tur. Vatanda�lik meselesinde ii<;
ihtimalin oldugu ifade edilmi�tir. Bunlar:

39 1 ikdam, nr. 5965, 30 Eyliil 1913, s. 2.

478
 Terk edilen topraklarda mukim bulunanlar Yunan tabiiye­
tinde olacak, fakat bunlardan ii<; sene zarfmda beyanname ver­
mek ve ikametgfiltlanm nakletmek �artiyla Osmanh tabiiyetine
sahip olma hakkim elde edeceklerdir.

Ecnebi memleketlerinde bulunup terk edilen araziye mensup

olanlar Osmanh vatand�1 farz edilecekler, fakat bunlar altI ay zar­
finda Yunan tabiiyetini iddia etme hakkma sahip olacaklard1r.

Terk edilmi� araziye mensup olduklan halde bugiin Osmanh

memleketlerinde bulunanlar da tabiiyet kanununa tabi olmak
suretiyle Yunan tabiiyetini talep etmeye hakl1 olacaklard1r. Bu
ii<;iincii �1k ile, tabiiyetin intikali, kanunda zikredilen �art ve ka­
yitlar ile s1mrhdir.

Evkaf meselesi, bu konu haklondaki �artlar Bab1fili'nin nokta-i

nazan, hususi istihbarat bilgilerinde gizlidir.

Emlak-i Hiimayun (padi� emlfil<I) ve emlak-i emiriye (dev­

let arazisi) meselesi, Emlak-i Hiimayun'a <lair tasarruf hukuku,
Yunan Hiikiirneti'nce de kabul ve tasdik edilmi�tir. Hazine-i mali­
yeye ait emlakin hukuku meselesinin halli ise, Lahey Mahkemesi
karanna baglanm�hr. Gerek Emlak-i Hiimayun'un hukuk-1 tasar­
rufiyesinin masuniyetine (dokunulmazhgma) hakem heyetinin ta­
sarrufiyesinin masuniyeti (karar ve1icilerin dokunulmazhgi) hak­
k.mda protokole bir madde ilavesi, Bab1ali tarafmdan talep edilen
tadilat meyamndadir.

,Simendiferler meselesi, bu konuda Bab1fili'nin nokta-i nazan

yine hususi istihbarat bilgilerinde gizlidir.

Harp oncesi miisadere edilen gemiler meselesi, bu mesele

hakkmda Bab1ali'nin oteden be1i takip etmekte oldugu nokta ka­
bul edilmi�tir. Baz1 gemiler bu giinkii halleriyle teslim edilecek­
tir. Yunanhlar'm bu konuda talep ettikleri tazminat ise yine La­
hey mahkemesine tevdi edilecektir.

4 79
 Esirler meselesinde zabitana ait tazminat Osmanh Hiikiimeti
tarafmdan odenecektir. Neferlere ait tazminat meselesi ise yine
Lahey mahkemesine gonderilecektir. Neferlere ait masraf meselesi
ise oteden beri esir alan hiikiimet uhdesine aittir. Bu noktada Os­
manh hukukunun, devletler hukuk kurallanna uygun olarak mii­
dafaa edilecegi gibi, zaten Bulgaristan1a yapuan antla�mada aym
esaslar kabul edilm� oldugundan, �imdiye kadar esirler meselesi
tatbikinde Osmanh H iikiimeti'nin haks1zhga ugrad1gi muamele­
lere Lahey mahkemesinde nihayet verilecegi umulur.
Hain askerler meselesi, bu konuda Yunan Hiikiimeti'nin �art­
lannm kabul edildigine dair telgraf haberleri ve gazete ne�riyat­
lan da dogru degildir. Bunlann genel aftan istifade etmemeleri
kararla�tmlm1�tlr.392
Tanin Gazetesi'ne gore, Yunanistan1a yapuacak ban�m esas­
lan ve �artlan bundan ibaretti. Bu konuda, 13 Eyliil 1913 tari­
hinde Hariciye Nezareti Hukuk mii�aviri R�id Bey ve Fransa se­
firi Bumbar ile hirer miilakat yap1lm1�t1r. Bab1fili tarafmdan talep
edilen tadilat tekliflerinin, Atina hiikiimeti tarafmdan da kat'i su­
rette kabul edilecegi kuwetle muhtemel oldugundan, 13 Eyliil ak­
�am1 ge<; vakte kadar Atina'da antla�manm imzalanmasmm yiik­
sek ihtimal oldugu ifade edilmi�tir. Atina Antla�mas1, 14 Kas1m
1913 tarihinde imzalanm1�tir.m Bulgaristan, Mesta (Karasu) Ir­
magi ile Meri<; arasmda Ege Denizine <;tktigi i<;in, Osmanl1 Dev­
leti ile Yunanistan arasmda ortak smir soz konusu degildi. Bu
nedenle, Atina Antla�masmm hiikiimleri esas itibariyle yukanda
bahsedildigi iizere, Yunanistan smrrlan i<;erisinde kalan Tiirkler'in
durumuyla ilgilidir.394
Adalar meselesine gelince, 14 �ubat 1914 tarihinde biiyiik
devletler adalar konusunda kararlanm bildirmi�lerdi. Buna gore,

39" Tanin, nr. 1756, 14 Kasun 1912, s. 1 .

:i93 Tanin, nr. 1757, 15 Kasun 19 1 2 , s . 1.
394 Armaoglu, a.g.e., s. 690.
GOk�ada (imroz), Bozcaada (Tenedos) ve Meis adas1 Tiirkiye'ye
verildi. Ege Denizindeki diger adalar ise, askersiz hfile getirilmek
suretiyle Yunanistan'a biraktlm�tlr. Ancak adalar konusu kesin
bir �ziime kavu�mam19tir.

Sirbistan'la lmzalanan Istanbul Antla�mas1

Tanin Gazetesi, 11 Mart 1914 tarihinde Bab1fili ile S1rp mu­
rahhaslan arasmda Hariciye Nezareti'nde yaptlan gorii�meler so­
nucunda istanbul Antl�mas1'nm parafe edildigini bildinn�, ant­
l�mamn iki niisha halinde cumartesi giinii imzalanacagm1 ifade
etm�tir. Bulgarlar'la imzalanan antla�maya Konstantinapol Ant­
l�mas1 ismi verildiginden dolayi, S1rplar'la yapilan antl�maya
da istanbul Antla�mas1 ismi verildigi belirtilmi9tir.39s Antl�ma
neticesinde �u kararlar almm1�tir:

Tabiiyet meselesi, S1rbistan Hiikiimeti arazi-i metruke ara­

zisinden olup hfila memalik-i Osmaniye'de ikamet etmekte olan­
lar ic;in tercih hakki teklif etmi�ti. Bab1ali bu teklife muvafakat
ve nokta-i nazan nihayet Belgrad'da kabul olundu. Alman karar­
lara ragmen terk edilen arazideki Miisliiman ahalisinden olup
memalik-i Osmaniye'de ikamet edenler, Osmanb tabiiyetinde ka­
lacaklardir. Terk edilen arazinin gayrimiislim ahalisi S1rp tebaa­
sma girmek istedikleri takdirde, ozel kanuni hilkiimler c;er�ve­
sinde Bab1fili'den kolayhk goreceklerdir.

Emlak-i Emiriye Meselesi, terk edilen araziye ait olup bagh

bulunduklan suret-i tasarruf ve cihet-i aidiyetlerinin tayinleri La­
hey mahkemesine gonderilen Emlak-iemiriyenin bir listesini Sirp
murahhaslan talep etmi9lerdi. Bab1fili'den istenilen ayrmt1h lis­
tenin siralamaya uygun olmasmdan dolayi, bu liste antl�maya
baglanacaktlr.

395 Tanin, nr. 1873, 12 Mart 1914, s. 1.

 Hakk-1 riiqhan (oncelik hakkz) meselesi, terk edilmi� arazide
kain bulunan emlak ve arazinin ahm-sat1m hakkmda S1rp teba­
asmm riic;han hakki olmasm1 S1rp murahhaslar istemi�, Bab1fili
ise buna izin vermem�tir. Antl�ma �ekline gore bu gibi emlak,
arazi ve vakfiyenin alun sahmmda alacakhlar ortaya c;ikarsa, en
fazla bedel vermek �artiyla satin almaya talip olacak S1rphmn ter­
cih edilmesi kararla�tinlm1�tir.
S1rp evkafi, mektepleri ve cemaati meselesi, S1rpltlar, S1rp
evkafmm, cemaatinin ve mekteplerinin tanmmasm1 teklif etmi�­
lerdi. Osmanh Hiikiimeti bunu kabul etmemi�tir. Nihayet S1rp­
lar, Osmanh Hiikiimeti'nin gorii�iinii kabul etmi�lerdir.
Hukuk-1 medeniye ve siyasiye meselesi, S1rphlar, terk edi­
len arazi ahalisinin S1rbistan ahali-i kadimesi gibi Hukuk-u si­
yasiye ve medeniyeden istifadelerine muvafakat etmiyordu. Son
olarak kararl�tmlan usule nazaran, terk edilen arazi ahalisinin
hukuk-u siyasiye ve medeniyeden istifadeleri, bir suret-i temini­
yeye rabt edilmi�tir.
Miiftiiler meselesi, S1rphlar miiftiiler meselesinde Osmanh
Hiikiimeti'nin onerilerini kabul ettiler. Miiftiilerin mezhep i�le­
rine, vakif i�lerine nezaretleri ve yargilama haklan ternin edilmi�­
tir. Bu anlamda miiftiilerin verecekleri ilamlar derece-i nihayede
S1rbistan ba� miiftiisii tarafmdan temyiz edilecektir.
Mektepler meselesi, Miisliiman mekteplerinde egitim Tiirkc;e
olacakhr. Vaktiyle mekteplerde anadilde (Arnavutc;a, Bo�nakc;a
gibi) egitim teklif olunmu�tu. Szrbistan buna izin vermedi. Szr­
bistan egitimin Tiirkc;e olmasm1 teklif etti. Bab1filide buna mu­
vafakat etmi�tir.
Hudavendigar (I.Murad)'mmezar1 hakkznda, mezann mii�­
temilat1yla birlikte kalmas1, mezara saygi duyulmas1, masraflan­
nm Osmanh Devleti tarafmdan kar�1lanmas1 arazi ve eklentileri-
nin umuma faydas1 ve diger sebeplerle, diger devletler tarafmdan
istimlak yaptlmamasm1 S1rplar kabul etmi�tir.
Mezaristan Meselesi, S1rpltlar islam mezarhklanmn vakfiye­
lerini tammak istememi�lerdir. Bab1fili'nin ISran ka�1smda S1rp
murahhas1 bunu kabul etmi�tir. Kararla vanlan antl�maya gore,
mezarhklar vakfiyeden sayilacak, amme (kamu) menfaati ortaya
c;tlctigmda bedelleri islam cemaatine Odenmek kayd1yla bu mezar­
hklar istimlak edilebilecektir.396 istanbul Antl�mas1, 13 Mart 1914
tarihinde, Osmanh Devleti ile S1rbistan arasmda irnzalanrm�tir.
istanbul Antl�mas1 ic;in kararl�mlan bu maddelere baktl­
digmda, genel olarak S1rbistan'da kalan Osmanh-Tiirk varhgmm
muhafaza edilmeye <;al.1�tldigi goriilmektedir. Ornegin, 1389'daki I.
Kosova Sav�1'nda �ehit olan I. Murad'm tiirbesi, bu antla�ma ile
korurun� ve giiniimiize kadar gelebilmi�tir. Miisliiman mezarhk­
lan meselesinde de, aym yol takip edilmekle birlikte, giiniimiizde
S1rbistan'da cami hazirelerindeki mezarlar haric;, Osmanh mezar­
hklanmnmevcudiyetinin korunamad1gi anla�tlmaktadir. Bundaki
temel neden ise, Sirplar'm antl�manm dokuzuncu maddesine da­
yanarak Osmanh mezarhklanm zamanla kamul�tJ.rmas1dir.

396 Tanin, nr. 1873, 12 Mart 1914, s. 1.

 So nu�

Bir<;ok kaynakta, Osmanh Devleti'nin Balkan Sav�lanru kay­

betrne nedenlerinden birisinin de, 3 Temmuz 1910 tarihinde itti­
had ve Terakki yonetimi tarafmdan c;Ikanlan Kiliseler ve Mektep­
ler Kanunu'nun oldugu ifade edilmekteclir. Bu kanunun Balkan
hiikiimetlerini bir araya getirdigine dair gorii�ler ileri siiriilm�;
II. Abdiilhamid'in, Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nu c;ikanna­
makla bu hi.ikiimetleri birbirine d�iirdiigu �eklinde yorumlar
yap11Im�tir. Osmanh Devleti'nde kiliseler meselesi, Rumlar1a
Bulgarlar arasmda ozellikle 1901 ytlmda Rumeli'de onemli bir ic;
sorun olarak ortaya c;Ilanaya ba�lamJ..'?tir. Osmanl1 Hiikiimeti ta­
rafmdan bu ic; sorun belirli bir siire ertelenmi� ancak bu duru­
mun Osmanh Devleti'ne zarar verdigi anla�tlm1�tir.

II. Abdiilhamid, Bulgarlar'm istegi ile kiliseler ve mektepler

meselesini c;i::iziime kavu�turmak ic;in Mart 1907 tarihinde c;ah�­
malan ba�latm1�tir. Bu durum aym zamanda Bulgaristan'm bir
devlet olarak dikkate almd1gim da gi::istermektedir. II. Mf.'lruti­
yetin ilanmdan sonra ittihad ve Terakki Cemiyeti de kiliseler ve
mektepler meselesini c;Oziime kavu�turmak ic;in c;a11�malara ba�­
lam1�, bu c;ah�malar yava� ilerleyince, Selanik valisi, Osmanh
Hiikii meti'nden bu kanunun c;Ikanlmas1 yi::iniinde c;ah�malann
hIZlandmlmasm1 talep etmi�tir.

Bu sirada Rurnlar, Kiliseler ve Mektepler Kanunu'nun c;Ikanl­

mamas1 ic;in �malara b�lam�lar ve mitingler diizenlem�ler­
dir. Bu kanunun c;Ikanlmamas1 konusunda Fener Rum Patrikha­
nesi gi�imlerde bulunmu�, Patrik Yuvakim, bu konuda Padi�ah
Mehmed R�ad1a dahi gi::irii�mii�r. Pa�ah bu kanunllil, mem­
leketin huzuru ic;in gerekli oldugunu vurgulam�tir. Bulgar Eksarh1
da pa�ahla gi::i�mek iste� ancak bu istegi kabul edilmem�tir.
Kiliseler ve Mektepler Kanunu, 3 Temmuz 1910 tarihinde kabul
edilmi�tir. Bu kanunllil Bulgarlar'1 ve Rumlar'1 birl�tirdigine <lair
si::iylentilcrin c;Ikrnasm1 neden olan geli�me kanun gi::i�melerinin
yaptld1gi di::inemde Bulgaristan'da firka reisi olan Danefin Yuna­
nistan ziyaretiydi. Daha once 1910 ytlmda da Balkan Hiikiimetleri
arasmda bir ittifakm yaptld1gi ileri siiriilmii�, bir Avusturya gaze­
tesi olan Neue Freie Presse, bu ittifak haberleri iizerine ar�tirma
yaptrrarak ifade edilen ittifakm olmadigi yi::iniinde yaym yapm1�­
tir. Kiliseler ve mektepler kanunu hakkmda, Halil Ment�e, Dr.
Naz1m, Hac1 Adil Bey gibi ittihadc;1 devlet adamlan da kanunun
gerekliligi hakkmda gi::i rii� beyan etmi�lerdir.

Kiliseler kanunu c;1kanldiktan sonra uygulanmaya ba�lan­

m�tir. Balkan Sava�1'nm ba�lamas1 ve Osman11 �ark ordusunun
Kas1m 1912 tarihinde (:atalca'ya c;ekilmesiyle kiliseler meselesini
Rumlar tekrar gi.indeme getirm�lerdir. Fener Rum Patrikhanesi
tarafindan Bulgarlar'a verilen kendi kiliselerinde kendi dilinde
dini ritiielleri yerine getirme izninin kald1nlmas1 ic;in Rum pat­
riginin devreye girecegi ifade edilmi�tir. Ancak bu giri�imler so­
nuc;suz kalm1�, Rumlar ile Bulgarlar sava� esnasmda dahi kili­
seler meselesinde birl�ememi�lerdir. Bu birl�menin meydana
gelme ihtimali dahi olmam1�t1r. (:iinkii Bulgarlar'm milli benlik­
lerinin olu;;masmda ve bagims1zhga giden yolda kiliseler i::inemli
rol oynam1;;tJ.. Balkan Sava;;lan i::i ncesi, Balkan miittefikierinin
birl�me nedenleri dini degil, siyasi etkenlere baghyd1. Kiliseler
ve mektepler meselesinin Balkan Sav�1'na dogrudan etkili olma­
d1gi Osmanh Ba�bakanhk Ar�v belgelerine ve basm haberlerine
gore ortaya konmu�tur.

Balkan Sav�lannm kaybedilmesinin bir diger nedeni ise,

1912 yilmda yaptlan asker terhisleri olarak gosterilmi�tir. Ali Fuat
Ttirkgeldi'nin hatrratmda terhis edilen askerlerin 120 tabur oldugu
ifade edilmi�, sav�m hemen sonrasmda kitab1 basilan Tiiccar­
zade ibrahim Hilmi ise 60-70.000 askerin terhis edildigini yaz­
m�tir. Ancak Ba�bakanhk Osmanl1 �ivi'ndeki belgelere baktl­
d1ginda Rumeli'de ve Ban Anadolu'da terhislerin neden yaptld1gi
ortaya c;1kmakta ancak ne kadar asker terhis edildigine dair her­
hangi bir rakam ve tabur sayis1 verilmemektedir. Balkan Sav�­
lan ile ilgili olarak daha sonra yaptlan <;al1�malarda, ar�tirmactlar
genellikle yukandaki iki kaynaktan yararlandtl<lan goriilmii�tiir.
1912 ytlmda yapilan terhislerin nedenleri ise italyanlar'm Trab­
lusgarp Sav�1 nedeniyle Selanik civanna ve Qmakkale Bogaz1'na
asker c;1karmayacaginm anla�Ilmas1, 1912 yihnm Ocak ayi ba­
�mda Balkan hiikiimetlerinin sava� haz1rhklanna kar�1, Osmanh
Devleti'nin de orduda yeni bir yapilanmaya gitmesiydi. Terhisle­
rin ana nedenlerinin yamnda ikinci dereceden nedenlerde vardir.
Askerlerin uzun siire uygun olmayan �artlar alnnda tutulmak is­
tenmesi ve bu uygun olmayan �artlara kar�1 askerlerin ayaklan­
malannm onlenmek istenmesi bu nedenler arasmdad1r. 1912 yih
b�mda alman terhis kararlanmn uygulanma siireci, yaz aylanna
kadar uzam1�tir. Terhis kararlanmn almd1gi donemde Balkan Sa­
va�1 tehlikesi kesin olarak ortaya c;1krnam1�tI. 1912 yih Temmuz
ayinda Gazi Ahmed Muhtar Pa�a ba�kanl1gindaki Biiyiik Kabine
Hiikiimeti'nin de daha onceki terhisleri dayanak noktas1 yapa­
rak terhis karan verdigi bilinmektedir. Terhis konusunun bu ka­
dar <;ok gi.i ndeme getirilmesi ise, sava�m as1l nedenlerinin goriil­
mesini engellemi�tir.
 Yenilginin bir diger nedeni ise, 1912 ytlmda Su:bistan Devleti'nin
Selanik yoluyla harp miihimmat::l gec;irmesine izin verilmesi ola­
rak gosterilmektedir. Oysaki S1rbistan Devleti, II. M�rutiyet'ten
hemen sonra, 1908 yih Ekirn ayindan itibaren Selanik yoluyla
Sirbistan'a harp miihimmah gec;inneye b�lam1�br. Osmanh
Devleti'nin, Sirbistan'm sav� miihimmatlanru gec;irmesine izin
verilmesinin nedenleri olarak, Sirbistan'm silah miihimmatlanm
Selanik yoluyla gec;irmesine izin verilmezse, bu silahlan Avustucya
iizerinden gec;irecegi ifade edilmi�tir. Nitekim, Sadrazam Hiiseyin
Hilmi P�, daha once Kamil P�a doneminde harp miihimmab­
nm gec;irilmesine izin verildigi gerekc;esiyle Sirbistan Devleti'nin
Selanik yoluyla harp miihimmat:I gec;irmesine izin verm�tir. Sir­
bistan harp miihimmatlanm gec;irirken silah miktarlarm1 az gos­
termeye c;ah�m�tir. Ancak, bu durum yetkililer tarafmdan fark
edilm�tir. 1912 yih Eyliil ayi ic;erisinde Sirbistan, Selanik'ten si­
lah gec;irmeye devam etmi�, seferberlik ilan edildigi tarihe kadar
Uskiip'e 20 vagon harp miihimmal:l ul�m�t::lr. Bu durum Osmanl1
Hiikiimeti'nin geli�meler kar�1smdaki duyarsizhgmm bir goster­
gesidir. Bunlarla birlikte, 1912 ytl1 Ekim ayi ic;erisinde S1rbistan'a
ait silahlara Osmanl1 Hiikiimeti tarafmdan el konmu� bu silahlar
istanbul'a getirilerek <;atalca hattmda kullantlm�t::lr.
Osmanl1 Devleti, Balkan devletlerinin sa� hazirhklarm1 gO­
rerek, Balkan Sava�1'nm olabilecegini 1912 ytlmm Ocak ayindan
itibaren fark etm�, bunun ic;in baz1 tedbirler alm1�t:Ir. Bu tedbir­
ler arasmda Rumeli'deki ordunun tekrardan te�kilatlandmlmas1
ve tec;hiz edilmesi de vardt. Bu hazirhklann bir ktsmmm ortiilii
Odenekten ka�tlanmas1 karan dahi almm1�h. ilk once askerlerin
Rumeli'de ia�elerinin ve hayvan eksiklerinin tamamlanmas1 ic;in
c;al�malar ba�latilm1�h. Hatta, Rumeli'de yeni karakollar ve bu
karakollann yanmda okullar yap1lmas1 dahi giindeme gelmi�ti.
Bulgarlar'm Makedonya'da ihtilal yapma ihtimali ka�1smda
o oolgede bulunan yetkililerin tedbirli olmas1 gerektigi Osmanh
Hiikiimeti tarafindan belirtilm�tir. Osmanh Hiikiimeti sav� on­
cesi Rumeli'den i.ahire ihracatim da yasaklam11?h. Osmanh kara­
sulannda bulunan Yunanistan bandirah gemilere, kiralan Oden­
mek �yla el konmu$U. Boyle yaptlmaslillfl sebebi ise, sav�
i<;in ordunun ihtiyac1 olan malzemelerin daha i;abuk �mmaslill
saglamak i<;indi.

Balkan sav�1 oncesi Osmanh Hiikiimeti 1912 ytl1 Mart ayi

ic;erisinde havactlik i;ah1?malanna b�lam11?hr. Y�ilkoy'de havaa­
lan1, Bulgurlu'da ui;ak makinisti yet:i$irmek i<;in bir okul a<;tlmas1
giindeme gelmi1?tir. Bu konuda, Avrupa iilkelerinden Fransa'mn
iyi bir filosu oldugu bu filoya Fransa halkmm da yard.Im ettigi
ifade edilerek, Osmanh halkmm da, kendi ordusuna yard.Im ya­
parak bir hava filosunu kurabilecegi vurgulanm11?hr. Halkm yap­
tigi yardimlarla da u<;aklar ahnmaya b�lanm11?hr. Ancak, Osmanh
Devleti Balkan Sav�lan esnasmda u<;aklan Bulgaristan, Yunanis­
tan ve Srrbistan kadar verimli kullanamam11?tlr. Bunun nedeni ise
u<;aklann baktmlannm yaptlamamas1 ve yabanc1 pilotlann iste­
digi zaman u<;mayi kabul etmesi, istemedikleri zamanda u<;aklan
kullanmamalanydi. Oysa, Balkan miittefiklerinin u<;aklan genel­
likle Avrupa11 ve Rus pilotlar tarafmdan kullantlm11?hr.

Balkan miittefikleri i<;erisinde sava1?a en fazla haztrlanan

devlet Bulgaristan idi. Bulgarlar, kendilerini destek olmas1 i<;in
Rusya ile dirsek temas1 i<;inde idiler. Bulgaristan 1907 yilmdan
itibaren iyice silahlanmaya b�laml1?h. Bulgaristan, II. M�ruti­
yetin ilanmdan sonra Makedonya'mn ihmal edildigini one siire­
rek Makedonya'daki Bulgarlar'm haklanm korumak i<;in i;a.111?�­
hr. Bulgarlar, Makedonya'nm farkl1 1?ehirlerinde Hristiyanlar'a
zuliim yaptld1gm1 iddia ederek Osmanh Devleti'ne kar1?I biiyiik
devletlerin destegini almaya gayret ettiler. Makedonya'da <;ete­
ler, Ko<;ana'da pazar kuruldugu yerde bomba patlatmak sure­
tiyle Hristiyanlar'a zarar verildigi dii1?iincesini yaymaya i;ah1?ttlar.
1912 yih Temmuz ayi i<;erisinde Bulgaristan'da Osmanh Devleti'ne
kan?I sava� yap1lacagi, yaygm bir gorii� haline geldi. Nitekim Bul­
garistan 1912 y1h Agustos aymdan itibaren Osmanh smmna as­
ker yigmaya ba�lad1.
1912 ytlmm Agustos ayinm sonunda biiyi.ik devletlerde sa­
va�m <;1kacagina dair endi�eler artJ.yordu. Eyliil ayimn ba�mda
Avrupah sava� muhabirleri Bulgaristan'a gelmeye ba�lam1�lard1.
Osmanh Hiikiimeti'nde ise herhangi bir kip1rdanma yoktu. Zira
Hiikiimet, sav�1 biiyiik devletlerin engelleyecegini dii�iiniiyordu.
Osmanh Hiikiimeti'ne gore, eger Balkan Sav�1 olursa bu sava� I.
Diinya Sava�1'na neden olabilirdi. Bulgaristan Eyliil ayinm orta­
lannda Osmanh Hiikiimeti'ne bir muhtira verdi. Gazeteler sava�
<;ikacagim ongorerek Bulgaristan ordusunun durumu, asker sa­
yis1, te<;hizatI vb. konularda haberlere yer vermi�lerdir.
Balkan miittefikleri i<;erisinde en kii<;iigu ve ordu bakimmdan
yetersiz olam Karadag idi. Bu devlet, Osmanh Devleti ile smir <;a­
tl�malan ya�iyordu. Osmanh Devleti'nden almak istedigi yer ise
i�kodra idi. Diizenli bir ordusu yoktu. Osmanh Devleti'ne kar�1
ilk sava�1 da Karadag a<;t1. Bunun nedeni ise, Osmanh Devleti'nin
seferberligi tamamlamadan baskin yaparak ba�anya ula�maktI.
S1rphlar Osmanh Devleti'ne kar�1 ayaklanan ilk azmhkh.
1878 Berlin Antla�masiyla bagimsiz olduktan sonra Rusya'nm da
destegini alarak Osmanh Devleti'nden Yenipazar sancagim isti­
yordu. Osmanh Devleti'nin, S1rp vatanda�lara zuliim yaptigi yo­
lunda dogru olmayan haberlerle, Avrupa basm1m etkilemeye <;a­
l�tilar. Bu ama<;la Belgrad'da i.iniversite ogrencileri ba�ta olmak
i.izere mitingler di.izenlediler. Ozellikle son be� ytlda Frans1zlar'm
son model silahlanyla ordulanm takviye ettiler. Bu silahlann bir­
<;ogu Selanik-Uski.ip demiryolu hatt1yla Sirbistan'a ge<;irilmi�ti.
Osmanh Devleti ile Yunanistan arasmda en onemli mesele Gi­
rit sorunuydu. 1897 sava�mm nedenlerinden birisi de Girit mese­
lesiydi. Yunanistan aynca Ege adalanna goz dikiyor ve sm1rlanm

49 0
kuzeye dogru geni9letmek istiyordu. Bulgaristan ile Sirbistan ara­
smda ilk ittifak, 1912 ydmda kurulduktan sonra Yunanistan da it­
tifaka dah.il olmu§tu. Yunanistan da, t1pki Bulgaristan ve Srrbis­
tan gibi son on ydda silahlanma yan9ma girmi§ bu yan9, 1907
ytlmdan itibaren iyice artmI§h. Aynca Yunanh askerler, Balkan
Sav�1 oncesi Frans1z subaylann onciililgiinde egitim alm�lar ve­
manevralar yapm19lard1.
3irbistan ve Bulgaristan devletleri kendi aralannda 1910 ytlrn­
dan itibaren konferanslara ba§lamu;;lard1. Bu konferanslar genel­
likle iktisadi amac;h idi. 1912 ytl1 Mart ayma gelindiginde Osmanh
Devleti, italya ile sava9 halinde olmasmdan dolayi, Bulgaristan ve
Srrbistan bu d11rumdan yararlanmak i<;in ilk ittifak gi�imlerini
�latm�lar, 13 Mart 1912 tarihinde iki devlet arasmda ask<:ri soz­
l�me yaptlm19h. Bu ittifaka <lair haberler 1912 yih Nisan ayinm
b�mda Osmanh basmmda yer almaya ba9ladi. Haziran ayi ic;e­
risinde italyan basm1 bu dart Balkan miittefik iilke arasmda itti­
fak yap1ld1gm1, bunun bir hakikat olarak algilanmas1 gerektigini
dile getirmi9, bu haberler Osmanh basm1 tarafmdan da almarak
yayinlanmt§br. Bu sirada, Avrupa basmmda da Balkan hiikilmet­
lerinin kendi aralannda ittifak yapt1gma <lair haberler yer alm19,
bu haberler Osmanh basmmda yayinlanm19 ancak, Osmanh Hii­
kiimeti bu haberleri dikkate almam19, gormezlikten gelmi§tir.
Boyle ittifak haberlerinin <;1kmasma ragmen, Osmanh
Hiiktimeti'nin bir hazirhk ic;erisinde bulunmamasmm sebeple­
rinden birisi, biiyiik devletlerin statiikonun korunacagi yontinde,
Osmanh Devleti'ne teminatlar vermesiydi. $u ana kadar yap1lan
ara§hrmalarda, genellikle Balkan Sava91 oncesinde Rusya'nm sa­
va9 olmayacag1 y6ntinde teminat verdigi ifade edilmi9tir. Oysaki
Avrupah btiyiik devletlerin hepsi sava�m olmayacagma <lair te­
minat vermi§ti. Ancak, hem biiyiik devletlerin hem de Osmanh
Devleti'nin gozden kac;1rd1klan nokta; Bulgaristan'm kontrolden
c:;1kmas1 ve durdurulamamas1yd1.

49 1
 Balkan Sav�1 oncesi, Balkanlar kayruyordu. Bunlann se­

bepleri, Bulgar komitactlanrun faaliyetleri ve asa�in bozulma­

s1ydi. Ozellikle II. Ahdillhamid, Amavutlar'1 Osmanb Devleti'nin
yarunda tutabilmek ic;in onlara bazi. vergi muafiyetleri ge�ti.
II. M�rutiyetten sonraki hiikiimetlerde etkili rol oynamaya b�­
layan ittihad ve Terakki yonetimi ise Amavutlar'a tarunan vergi
muafiyetlerini kaldrrdi. Bu durum Amavutlar arasmda olumsuz
bir hava ol�turdu. Hatta Amavutlar'a yeni vergilerde kondu.
Arnavutlar arasmda kazan iyice kaynamaya b�larm�. Daha
once Amavutluk'ta milliyetc;ilik fikri uyanmaya b�l�, muh­
tar ve miistakil bir Arnavutluk kurulmas1 ic;in propagandalar
daha da artm1�. Amavutlar 1909 ytl1 ic;erisinde Elbasan'da bir
kongre topl�, Amavutc;arun resmi dil 01mas1m ve Uitin harl­
lerinin kabuliinii talep etmi�lerdi. Bu s1rada c;Ikan Amavut isyan­
lari bastmlm�. Amavutlar'm gonliinii almak ic;in Padi�ah Meh­
med R�ad 1911 ytlmda Rumeli seyahatine dahi c;�tI. Osmanb
Devleti, Rumeli'de Bulgar c;eteleri ile u�irken diger taraftan ise
Amavutlar'm gonltinii almaya �1yordu. Burada iizerinde du­
rulmas1 gereken nokta, II. Ahdillhamid'in Arnavutluk politika­
s1dir. Bu konuda �imdiye kadar fazla bir �tirmanm yaptlma­
mas1 dikkat c;ekicidir.
Rumeli'de bunlar y�anirken Balkan Sa�1 oncesi Osmanb
Devleti'nin ic; siyasi durumu iyice kan�m�tI. 1911 ytl1 Kasnn ayi
ic;erisinde ittihad ve Terakki'ye �1 Hiirriyet ve itilaf F1rkas1 ku­
ruldu. ittihad ve Terakki �1t1 olan biitiin unsurlar, Hiirriyet ve
itilaf Firkas1 c;atis1 altmda birl�ti. 1912 ytl1 Nisan ayinda "sopal1
sec;im" ad1 verilen sec;imler sonras1 siyaset iyice �iddetlendi. Siya­
setteki olumsuz hava basmda yogun bir �kilde haber konusu oldu.
1912 ytl1 Mayis ve Haziran aylarinda istanbul'da Halaskaran-1 Za­
bitan ad1yla yeni bir t�kilat kuruldu. Bu grup, Htirriyet ve itilaf
F1rkas1 ile dirsek temasmda olup, ittihad ve Terakki 'ye kar�1yd1.

49 2
 Hiirriyet ve itilaf Firkas1 yanhs1 baz1 subay ve askerler, 21-22
Haziran 1912 tarihinde Manasnr'da daga c;tlct:tlar. Amac;lan itti­
had ve Terakki'yi iktidardan dii�iinnekti ve bu olay ittihad ve
Terakki'nin II. M�rutiyeti ilan ettirmek ic;in b�rdugu yolun
ayrus1ydi. 21- 22 Haziran'da daga c;ikan Hiirriyet ve itilaf Frrkas1
yanhlan daha sonra Arnavutlar'a kattlchklariru beyan ettiler. Bu
durum ordu ic;erisinde ve siyasette biiyiik yankI uyandirdi. Bunun
iizerine Osmanh Hiikiimeti, askerlere siyasetin yasaklanmas1 ile
ilgili bir kanun c;ikanlmas1ru giindeme getirdi. Askerin siyasetle
ilgilenmesinin Avrupa'da nastl algdandigma dair bir ar�tlnna
yaptlmaslill talep etti.
1 Temmuz 1912 tarihinde Mebusan Meclisi'nde, Meclis ba�­
kani Halil Bey (Ment�e) b�kanl1gmda, orduya siyasetin yasak­
lanmas1 ile ilgili gorii�meler yaptldi ve kanun maddeleri c;ikanldi.
GOrii�meler s1rasmda c;ok �iddetli t�malar oldu. Hatta Ankara
mebusu Mustafa Bey meclisteki konu�masmda Manastlr'daki su­
bay ve askerlerin daga c;ikmas1yla ilgili olarak; "bu konuda hiikii­
meti takdir ve tebrik ederim. Askerlerimiz bir nokta-i nazardan
at� gibidir. Bu at� ancak d�marun oniine d�meli ve orayi yak­
mahdir. Yoksa kendi evimize dii�erse, Ankara'da harumlanrmz
kill olur gider" sozleriyle durumun vaharnetini ortaya koym�tur.
Hiirriyet ve itilaf Firkas1 taraftan milletvekilleri bu kanun madde­
lerinin daha onceden <;ikanlmas1 gerektigini savunmu�lar, kanun
maddelerinin acele olarak c;ikanlmamasm1 istemi�lerdir. Kanun
maddeleri mecliste gorii�iilerek kabul edilmi�. subay ve askerle­
rin yanmda memurlara da siyaset yasagi getirilmi�tir.
Askerlere ve memurlara siyasetin yasaklanmas1 i.izerine do­
nemin gazeteleri degerlendirmelerde bulunmu�tur. 1912 yilmm
Temmuz aymm ortasmda ise hiiki.imet buhram ortaya c;ikm1�t1r.
Said P�a, meclisten giivenoyu almasma ragmen istifa etmi�ti. is­
tifa sebebi, Harbiye Naz1rligi kime teklif edildiyse hic;bir komu­
tanm kabul etmemesiydi. Ashnda bu vfiloa bile Balkan Sav�1

49 3
b�lamadan ordunun durumunu ai;1kc;:a ortaya koyuyordu. Daha
sonra Gazi Ahmed Muhtar Pa1?a Hiiki.imeti kuruldu. Bu hiikii­
met de Balkanlar'daki geli1?meleri fark edemedi ya da etmek is­
temedi. <;ii nkii geli1?meler kar1?tsmda Eyliil aymm sonuna kadar
yani Balkan Miittefiklerinin seferberlik ilamna kadar bir 1?ey yap­
madi. Bu durumda, Osmanl1 Devleti'nin siyasi olarak ne duruma
dii1?tiigiinii gostermekteydi.

Ordu ii;erisindeki siyaset kanunla yasaklanmasma ragmen

devam etti.Nitekim, Balkan Sava1?1'ndan hemen once Selanik'te
askerler hfila siyasetle ugra1?1yorlardi. Siyaset, Balkan Sava1?1 b�­
lad1ktan sonra II. Abdiilhamid'in istanbul'a getirilmesi esnasmda
da devam etti. Sava1? esnasmda Kamil Pa1?a Hiikiimeti'nin kurul­
masmda da durum aymydi. �imdiye kadar yaptlan <;ah1?malarda
genellikle Balkan Sava1?1 yenilgisinin miisebbibi olarak ittihad ve
Terakki yonetimi gosterilmi1?tir. Ancak, 1912 yih ii;erisinde itti­
had ve Terakki yonetimini devirmek ii;in ortaya i;1kan ve Osmanl1
Devleti ii;erisinde birbirine fikir ve 1?ekil olarak hi<; benzemeyen
unsurlarm bir araya getirdigi Hiirriyet ve itilaf Firkasma hi<; so­
rumluluk yiiklenmemesi dikkat i;ekici bir durumdur.

Sav� oncesinde, ba1?ta istanbul olmak iizere Anadolu'da ve

Rumeli'de sav� lehinde mitingler diizenlendi ve para yardimlan
yaptldi. Bu mitingler Anadolu'da biri;ok 1?ehirde yap1lml1? ancak
1?imdiye kadar yaptlan a�tJ.rmalarda Anadolu'da yaptlan miting­
lerden fazla bahsedilmemi1?tir. Ozellikle Kayseri'de yaptlan mi­
tingler detayh olarak basmda yer bulmu1?tur. Makedonya'nm Us­
kiip 1?ehrinde de yakla1?tk yirmi binden fazla insanm kattl1m1yla
miting diizenlenmi1?tir. Osmanh Devleti'ne, Balkan Sav�1 esna­
smda Hindistan'dan maddi yard1mlar da yap1lm11?tlr.

Osmanli Devleti'ne k�1 ilk sav�1 Karadag ilan etti. Karadag'm

sav� ilan etmesinin sebebi ise, Osmanh Devleti'ni bu bolgede ha­
zirhk yapmadan hiicum etmek suretiyle zor durumda biralanakti.
Sava� karanmn almmas1yla birlikte basmda sava�m kazamlacag1

494
yoniinde bir atmosfer olu�tu. Ancak, Osmanh askerleri Karadag
kuwetlerine ka�1 biiyiik bir miicadele veremeden Tuz yolu iize­
rinden i �kodra'ya c;ekilmek zorunda kald1. Bu s1rada, Osmanh va­
tanda�lanna ve askerlerine biiyiik zuliimler yaptld1.
Bu arada biiyiik devletler, 10 Ekim 1912 tarihinde Osmanh
Devleti'ne bir nota verdiler. Bu notada, 1878 Berlin Antla�mas1-
nm 23. Maddesine ve 1880 tarihli nizamnameye gore ISlahat ya­
ptlmas1 gerektigi, b6ylece statiikonun korunacag1 ifade edilmi�­
tir. Balkan hiikiimetleri de Bulgaristan'm onderliginde Osmanh
Devleti'ne nota venni�lerdi. Bu istekler Osmanh Hiikiimeti tara­
fmdan kabul edilmeyince diger iic; Balkan Miittefiki olan Bulga­
ristan, Sirbistan ve Yunanistan'la sava� ba�lam1�t1r. Sava� once­
sinde ve sava� esnasmda hem Osmanh Devleti'ne hem de Balkan
miittefiklerine goniillii askerler kat1lm1�lar, para yard1mlan ya­
ptlm1�tir.
Avrupa gazetelerinin sava�m olacag1 yoniinde haberler yap­
masma ve bu haberlerin Osmanh basmmda yer almasma ragmen,
Osmanh Hiikiimeti'nin bir hazirhk ic;erisine girmemesinin sebebi
Avrupali devletlerin teminat vermesi ve bu sava�m olmas1 duru­
munda, I. Diinya Sava�1'nm c;1kacag1 dii�iincesidir.
Bulgarlar daha sav� b�lamadan once Bulgaristan'daki Miis­
liiman halka mezalime ba�lam1�lar ve onlan goc;e zorlam1�lardir.
Sav�tan once Miisliimanlar istanbul'a goc; etmeye ba�lam�lardi.
Osmanh Hiikiimeti de Varna ve Burgaz Limanlarmda bekleyen
muhacirler ic;in gemiler kiralam1�, muhacirlerin bir kism1 bu
yolla getirilmi�, sava� ba�ladiktan sonra bu yard1mlar durmu�,
Bulgaristan'daki muhacirler kaderlerine terk edilmi�lerdi.
Osman11 Devleti, Garp ve �ark cephelerinde sava�m1�tlr. Sa­
va�ta Genelkunnay B�kam Naz1m Pa�a, �ark cephesinin komu­
tam Abdullah Pa�a, Garp Cephesinin komutam ise Hasan Rlza
Pa�a'dir. Osmanh Devleti, �ark cephesinde Kirkkilise (Kirklareli)

495
muharebesinden itibaren geriye c;ekilmeye ba�larm� bu stir�
<;atalca'ya kadar devam e�tir. <;atalca'da yakl�Ik lark kilomet­
relik bir cephe olu�turulmu�tur. Bu cephede orduda �tl<ltl<lar
meydana gelmi�tir. Orduya moral vermek ic;in Veliaht Yusuf iz­
zeddin Efendi <;atalca'ya ziyarete gitmi�tir. Sav� esnasmda yara­
hlar istanbul'a getirilm�, bazi okullar hastane yaptlm�b.r.
Sav� i::incesi, Edirne'de yeterli hazirlik yaptlamamasma rag­
men �iikrii P�a �ehri 155 gtin mtidafaa etmi�, �ehrin ve ordu­
nun i�esinin iyice azalmas1 sonucu Bulgarlar saldmya gec;mi� ve
�iikrii P�a, �ehri teslim etmek zorunda kahn�tir. �tikrti P�a'nrn
yetersiz �artlara ragmen �ehri � aydan fazla savunmas1 Avrupa
basmmda btiyiik bir takdir toplam1�hr. Bu srrada, Edirne �eh­
rinde ytizlerce insan ac;liktan i::ilmeye ba�lam� ayru durumu esir
olan Osmanh askerleri de y��b.r. Osman11 askerleri, Edirne
suric;i mevkiinde ac;hktan agac; kabuklanru yemeye mecbur kal­
m�lard1r. Edirne halkmm ve askerlerin ac;hktan i::ilmesine sebep
olan olay ise, 1912 yih Aralik aymda Balkan Mtittefikleri ile yap1-
lan mtitareke �artlanyd1. Bu mtitarekede, Bulgarlar'm istegi iize­
rine, Edirne'deki halka ve askerlere erzak gi::inderilmemesini Os­
man11 Devleti yetkilileri kabul etmi�ti. Bu durum, Bulgarlar'1 dahi
hayrete dti�tirmti�ttir.
Osmanh Devleti yetkilileri Londra gi::irti�meleri esnasmda,
Yunanistan'm gi::i�melere kab.labilmesi ic;in, Edirne'ye erzak gi::in­
derilmesi �artim one stirmti�ler ancak bu istek konferansa kab.­
lan diger tilkelerin delegeleri tarafmdan kahul edilmemi�tir. 23
Ocak 1913 tarihli Bab1fili baskm1yla htiktimeti ele gec;iren ittihad
ve Terakki yi::inetimi, �ubat aymm b�mda Edirne'ye yardim yap­
mak maksad1yla Gelibolu c;1karmas1m b�la� ancak burada da
istenen i::ilc;tide ba�an saglanamam1�b.r.
Garp Cephesinde ise Osman11 ordusu, Kumanova da sald1-
nya gec;m�, saldm b�anh olmaymca, geri c;ekilmeye ba�lam1�tir.
�ark Cephesinde oldugu gibi Garp cephesinde de ordu kararsizlik

49 6
ic;erisinde kalm1§, a«i;hk ve soguk askerlere en fazla za.ran vermi§­
tir. M anastir'da Fethi ve Cavid Pa§alar tarafmdan b�anh bir
harek.at ger«i;ekl�tirilmi§ ancak bu, geri «i;ekilmeyi engelleyeme­
mi§tir. Selanik'teki Osmanh ordusu ise, bir tek kur§un atmadan
teslim olmu§tur. Selanik Komutam Hasan Tahsin P�a ve Sela­
nik valisine biiyiik devletlerin konsoloslan baski yapm1§, Yunan
ordusu ile antl�ma yaytlm� bu antl�ma maddeleri gazetelere
yans1m1§tir. Yunanistan yapilan antl�ma maddelerine uyma­
ffil§tlr. Osmanh askerleri Selanik'te a«i;hga mahkum biraktlm1§hr.
Selanik'te yakl�lk elli bin muhacir a«i;llk ve sogukla ba§ b�a kal­
mi§lardir. Yanya ve i.�kodra'da da savunma yaptlrru§ ancak ora­
larda da Osmanh askerleri teslim olmak zorunda kalm�lardir.
Balkan Sav�1 esnasmda Osmanh ordusunun <;atalca'ya c;ekil­
mesi srrasmda, biiyiik devletler Balkan Sa�1'nm I. Diinya sava­
§Ina neden obnarnas1 ve sava§I durdurma gerekc;esiyle giri§imlerde
bulunmu�lardrr. Bulgaristan, btiyiik devletlerin sav�1 durdurma
istegine uymarru�tlr. Biiyiik devletler istanbul'a donanma gon­
dermi§, Osmanh Devleti bu dayatma kar§ISmda bir �ey yapama­
rm�tir. Btiyiik devletler gemilerinin komutasma Fransiz komu­
tan Vaytim Di Cumier getirilmi�tir. Bu komutanm istanbul'daki
ecnebilerin korunmas1 maksad1yla, askerleriyle beraber istanbul
sokaklanna «i;ikabilecegi k�e b�lanm tutabilecegi ifade edilmi§­
tir. Bu durum ka�1smda Osmanh Devleti hh;bir §ey yapamam1�­
tlr. istanbul adeta fiilen i§gal edilmi§tir.
Osmanh donanmas1, Balkan Sava§lan esnasmda Yunan Do­
nanmasma kar§I ba§anh olamam�l:Ir. Ege adalan Yunan donan­
mas1 tarafmdan i�gal edilm�tir. Sayi bakimmdan Osmanh donan­
mas1 daha fazla sav� gemisine sahip olmasma ragmen, kendini
yenileyememi�tir. Osmanh donanmasmm yipranmasmda Trab­
lusgarp sav�1 da etkili olmu§, Balkan Sava§I esnasmda sava§ ge­
milerinin bakimlan yapilamam1�, donanmada iyi yeti�m� eleman
eksikligi de hissedilmi§tir. Yunan donanmasmm, seri ate�li silah

497
ve hiz balo.mmdan Osmanh donanmasma gore daha iyi bir du­
rumda ohnas1, ba�annm ana etkeni olmu�tur.
Balkan Sava�1 esnasmda basm, Osmanh maliyesi ile Balkan
miittefiklerinin maliyelerini kar�tla�tirmi�tir. Tanin Gazetesi sa­
va� oncesinde Osmanh maliyesinin, Balkan miittefikleri maliye­
lerine gore daha iyi durumda oldugunu ileri siirmii�tiir. Oysaki
Tanin Gazetesi'nin gozden kac;ird1gi nokta, Balkan miittefikleri­
nin bu kadar c;ok borc;lanmalanrun sebebiydi. Balkan miittefikleri
son � ytlda biitc;elerinin biiyiik bir lasnuru silahlanmaya aymm�­
lardi. Balkan miittefiklerinin son on ytlda alm� olduklan silah ve
miihimrnatlann miktan gazetelerde yer alm1�br. Son � ytl ic;eri­
sinde Balkan miittefiklerinden Bulgaristan, Sirbistan ve Yunanis­
tan devletlerinin her biri Avrupa'dan, Osmanh Devleti'nin ald1gi
harp miihirnmab kadar, miihimmat ve silah alm1�lard1. Aynca,
Avrupa gazeteleri tarafmdan Sav�m hangi iilkeye ne kadar mal
olduguna <lair hesaplamalar dahi yaptlm1�tir.
Kisacas1; Osmanh Devleti hem siyasi hem de askeri olarak
sava�a hazirlanmam1�tl. Bu durum yenilginin ba�tan kabullenil­
mesiyle ortaya c;1knu�b. <;iinkii daha 1912 yih Temmuz ayinda or­
dunun b�ma gec;ecek genelkurmay ba�kam dahi bulunamam1�tl
ve bu durum biiyiik bir hiikiimet bunal1mma neden olmu�tu. Os­
manh Devleti Frans1z ihtilali'nden sonra takip ettigi ve 1853-56
Kmm Sava�1 ile zirveye c;1kard1gi, denge politikasma Balkan Sa­
v�lan oncesinde de devam etmi�, bu durum Balkanlar'm elden
c;Ikmasma neden ohnu�tur. Ancak, Balkan Sav�lan, Ti.irk ordu­
sunun kendisine gelmesine de neden olmu�, orduda yeni diizen­
lemelere gidilmeye ba�lanm1�tlr. Balkan Sava�lan'nda fark edile­
meyen tehlike ancak I. Diinya Sava�1 esnasmda fark edilmi�, Tiirk
ordusu her �eyini bu sava�ta ortaya koymak zomnda kalm1�tlr.
Zira, artik sira Anadolu'ya gelmi�ti.
 I. A�iv Kaynaklar1
Ba�bakanhk Osmanh �ivi (B.0.A)

Bab1ali Evrak Odas1 (BEO) 919/293887, 3964 /297278, 739/20,

3991/299298, 3517I263705, 4092/306832, 4095/307104.
Bulgaristan A.MTZ (04 ) 174 /12, 174/49.

Dahiliye Nezareti MektUbi Kalemi (DH. MKT) 2652/7, 2718/73,

2732/40, 2735/83, 1304/11, 2884 /63.
Diihiliye Nezareti Muhaberat-1 Umumiye idaresi (DH.MUi) 5-3/16,
93/10, 99/4 2, 104 1/43,113/1.
Dahiliye Nezareti Siyasi Klsm1 (DH.SYS) 29-1/1-2.

Dahiliye Emniyet-i Umil.miye Miidiriyeti Kalem-i Tfilcibat-1 Adliye

�ubesi (DH.EUM.KADL) 5/6-A.

Diihiliye Nezareti idare (DH. iD) 112-2/8, 1 14 -1/1, 176/1, 147- 1/28,
147-1/75.
Dahiliye Hukuk (DH. H.) 1 4 /2-28.

Hariciye Siyasi Kls1m (HR.SYS) 219-B/50 , 1 4 6/27, 14 7/23, 152/9.

Hariciye Nezareti Terciime Odas1 (HR.TO), 54 0/56.

irade Eyalet-i Miimtaze Bulgaristan (i.MTZ (04 ) ) 10/1980.

4 99
irade Harbiye (i.HB) 96/1329.�.046, 105/1330 M-64 , 106/1330
M-102, 122/1330 L-015, 124/1330 Za-04 .
irade Hususi (i. HUS) 151/08-M.1325.
irade Mabeyn-i Hiimayfin (i.MBH) 2/1328 C-035.
Meclis-i Viikela (MV) 161/21, 161/51, 161/55, 161/75, 161/59, 166/38,
167/2, 169/14, 169/27, 169/33, 169/44, 169/45, 169/47, 169/49,
169/52, 167/72, 168/13, 168/23.
�ura-yi Devlet (�D) 2769/22.
Rumeli Miifetti§ligi Manasbr Evrfila (TFR-1-MN) 186/18532.
Rumeli Miifetti§ligi Selanik Evrfilo (TFR-1-SL) 218/21TTT7.
Rumeli Miifetti§ligi Umum Evrfilo (TFR.I.UM) 29/2832.
Y1ldiz Sadaret Hususi Maruzat Evraki (Y.A.HUS) 516/13.
Ytld1z Tasnifi Perakende Evralo Askeri Maruzat (Y.PRK. ASK)
253/66.

II. Gazete ve Dergilerl

Ad.I.

Alemdar.
Azm.
Beyanii1 Hak.
Cenin.
Ceride-i Askeriye.

Diistur.
Gazete.
Haberdar.

Hikmet.
ikdam.

iktiham.
1
Kullamlan gazete ve dergi niishalan dipnotlarda gosterilmi�tir

5 00
 Renin.
Sabah.
Senin.
Servet-i Fi.inun.
�ehbal.
Tababet-i Seririye=la Clinique.
Tanin.
Tanzimat.
Tazminat.
T�rih.

Ill. Yaymlanm1� �ah�malar

AGANOGLU, H. Ytldmrn; Osmanlz'dan Cumhuriyet' Balkanlar'm
MakUs Talihi �' Kum Saati Yay., istanbul 2001.
AKMAN, Halil ; Payl�lamayan Balkanlar, IQ Kiiltiir ve Sanat
Yay., istanbul 2006.
ANDONYAN, Aram; Balkan Sav�z. <;ev. Zaven Biberyan, Aras
Yay., istanbul 2002.
ARMAOGLU, Fahir; 19. Yiizyzl Siyasi Tarihi (178g-1914), Tiirk
Tarih Kurumu Basunevi, Ankara 1997.
AYDIN, Salim; Selanik-Manastzr Demiryolu, Basilmanu� Yiik­
sek Lisans Tezi, Marmara Oniversitesi, Sosyal Bilimler Ens­
titiisii, istanbul 1999.
BARDAK<;I, ilhan; Bir jmparatorlugun Yagmas1 Balkan Boz­
gunu ve I. Diinya Harbi, Ajans-Tiirk Matbaac1hk Sanayii,
Ankara.
BAYRAM, Selahattin; Osmanlz Doneminde Selanik Limam: 1869-
1912, Bastlmami� Doktora Tezi, istanbul Oniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitiisii, istanbul 2009.

501
BAYSUN, M. Cavid; "Muhtar Pru;;a", islam Ansi.klopedisi, istan­
bul 1979. s. 516-532.
Balkan Harbi (1912-1913) III ncii Cilt Carp Ordusu, T.C Genel­
kurmay Asken Tarih Ve Stratejik Etiit Bru;;kanhgi Askeri Ta­
rih Yaymlan, Ankara 1979.
Balkan Harbi Kronolojisi, Genelkurmay Asken Tarih ve Strate­
jik Etiit Bru;;kanhgi Yaymlan, Genelkurmay Bas1m Evi, An­
kara 1999.
Balkan Harbi'nde Yanya Savunmasz ve Esat Pa�a, Haz. Genel­
kurmay Asken Tarih Ve Stratejik Etiit Bru;;kanhgi, Kiiltiir Ve
Turizm Bakanhgi Yay., Ankara 1984.
Binbru;;1 M. Nasrullah / Kolagas1 M. Rii�dii / M. �ref (Haz. Rahmi
Tekin / Ya�ar Ba�). Osmanlz Atlasz XX. Yiizy1l B�larz, Os­
manh Ara�t1rmalan Vak:ft, istanbul 2003.
<;AKMAK, Fevzi Garbi Rumeli'nin Suret-i Ziya z ve Balkan
Harbi'nde Garb Cephesi Hakkznda Erkfm-1 Harbiye-i Umu­
miye Reisi Mll$ir Fevzi Pa�a Hazretlerinin Erkon-1 Harbiye
Mektebi'ndeki Konferanslarz, Erkan-1 Harbiye Mektebi Mat­
baas1, istanbul.
DANi�MEND, ismail Hami; izahlz Osmanlz Tarihi Kronolojisi,
IV, Tiirkiye Yaymevi, istanbul 1972.

DiN<;, Giiney; Kartpostallarla Balkan Sava�z (1912-1913), Yap1

Kredi Yay., istanbul 2008.
DUMAN, Hah1k Harun; Balkanlara Veda - Basm ve Edebiyatta
Balkan Sava�z (1912-1913), Duyap Yay., istanbul 2005.
ENGiN, Vahdettin; R umeli Demiryollar1, Eren Yay., istanbul
1993.
---; istanbul'un Atlz ve Elektrikli Tramvaylarz, istanbul Ticaret
Odas1 Yay., istanbul 2010.

50 2
ERSO, Hiisnii; Balkan Savw;1'mda $arkoy <;ikannasz ve Bolayir
Muharebeleri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etiit
Ba§kanhgi Yay., Ankara 2006.
GENCER, Ali ihsan- Ozel, Sabahattin; Ti1rk inkilap Tarihi, Der
Yay., istanbul 199i.
GORGOLO, ismet; On Y1ll1k Harbin Kadrosu 1912-1922 Balkan­
Birinci Diinya Ve istiklal Harbi, Bas1lmam1§ Doktora Tezi,
Marmara Oniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisii, istanbul
1990.
HAFIZ HAKKI P�A; Bozgun, Terciiman-1001 Temel Eser.
HALA<;OGLU, Ahmet; Balkan Harbi S1rasmda Rumeli'den Ti1rk
Goi;leri, Ti.irk Tarih Kurumu Bas1mevi, Ankara 1994.
HALL, Richard C.; Balkan Savw;lan 1912-1913 I. Diinya Sa�'nm
Provas1, <;ev. M . Tanju Akad, Homer Kitapevi, istanbul
2003.
HOCHWACHTER, Gustav Von; Balkan Sava$1 Giinliigii, <;ev.
Sumru Toydemir, Tiirkiye i§ Bankasi Kiiltiir Yay., istanbul
2008.
ibrahim Temo'nun ittihad ve Terakki Amlan, Arba Yay., istan­
bul 1987.
KARABEKiR, Kaz1m: Edirne Hahralan (Yayma Haz: Ziver Ok­
tem), Yap1 Kredi Yay., istanbul 2009.
KARAKO<;, Ercan: "Osmanh Hariciyesinde Bir Ermeni Nazir:
Gabriyel Noradunkyan Efendi."Uluslararas1 ili§kiler Akade­
mik Dergisi, VII, sayi: 25 (Bahar 2010), s. 157-177.
KARAL, Enver Ziya: Osmanlz Tarihi, VIII, Tiirk Tarih Kurumu
Bas1mevi, Ankara 1995.
KARPAT, Kemal H.: Balkanlar'da Osmanlz Miras1 ve Milliyeti;i­
lik, <;ev. Recep Boztemur, Tima� Yay., istanbul 2012.

503
---: Osmanlz Niifusu(1830-1914) Demografik ve Sosyal Ozellik­
leri, Tarih Vakfi. Yurt Yay., istanbul 2003.
---: "Balkanlar'', DiA, V, . 25-32 .
KODAMAN, Bayram: 1897 Tii rk-Yunan Sau� (Teselya Tarihi),
Tilrk Tarih Kurumu Bas1mevi, Ankara 1993.
---: "II. M�rutiyet Donemi (1908-1914)'', Genel Tilrk Tarihi, VII,
Yeni Tilrkiye Yay., Ankara 2002, s. 333-380.
KUNERALP, Sinan; Son DOnern Osmanlz Erkem ve Ricali (1839-
1922), Prosopografik Rehber, isis.
KURAN, Alunet Bedevi; Osman/z jmparatorlugunda jnJa/d:p Hare­
ketleri ve Milli Miicadele, <;elti.it Matbaas1, istanbul 1959.
---; jnkilap Tarihimiz ve Jon Tii rkler, Tan Matbaas1, istanbul
1945.
KO<;OK, Cevdet; "Balkan Sava1?1", DiA, istanbul 1992. V, s.
23-25.
LAUZANNE, Stephane; U�urumun Kenanndaki" Tii rki"ye I. Bal­
kan Sav<l!jz ve (:eki"len Aczlar, c;ev. Teoman Tunc;dogan, Bi­
li1?im Yay., 2005., Balkan Acilan (Hastamn B�ucunda Kirk
Gi.in) (Osman11ca Baslasmdan Gilnilmilz Tilrkc;esine i;ev.
Murat <;ulcu), Kasta� A�. Yay., istanbul 1990. Yayinlanm11?­
br. (ikisi de aym eser).
MACAR, Oya Daglar; Balkan SavQ!jlan 'nda Sa/gm Hastalzklar
ve Saglzk Hizmetleri Libra Yay. istanbul.
MAHMUD MUHTAR; Balkan Harbi U�ncii Kolordu'nun ve
ikind Dogu Ordusu'nun Muharebeleri, haz. M. Ziyaettin En­
gin, Tercilman 1001 Temel Eser, istanbul 1979.
MCCARTHY, Justin; Oliim ve Siirgiin Osmanlz Miisliimanlan­
nm Etnik K1y1m1: 1821-1 922, c;ev. Fatma Sankaya, Atatilrk
Killtilr, Dil Ve Tarih Yilksek Kurumu Tilrk Tarih Kurumu
Yay., Ankara 2012
MUEZZiNOGLU, Ersin; Ti.irk Basznznda Balkan Sav�lan (1912-
1913) (jkdam, Sabah, Tanin), Basilmam11? Yiiksek Lisans
Tezi, Erciyes Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisi.i, Kay­
seri 2004.
NURDOGAN, Arzu; Dersaadet-Selanik jltisak Demiryolu, Ba­
silmamJ1? Yilksek Llsans Tezi, Mannara Universitesi, Sosyal
Bilimler Enstitiisi.i, istanbul 1999.
NUZHET, Mehmed Ali; 1912 Balkan Harbi, sad. Sadettin GOm�
Killtiir ve Turizm Bakanhgi Yay., Ankara 1987.
OMER SEYFETTiN; Balkan Harbi Hatiralan (Haz. Tahsin Ytl­
dmm), DBY Yaymlan, istanbul 2011.
RAiF NECDET; Ufel (Ba�), haz. Esra Kesk:inkt.h<;, Benseno Yay.,
istanbul 2002.
SERTOGLU, Midhat; Mufassal Osmanlz Tarihi, VI, Tilrk Tarih
Kurumu Bas1mevi, Ankara 2011.
SLOANE, William M.; Bir Tarih Labaratuvan Balkanlar, is­
tanbul 1987.
STATHIS, Pinelopi; 19. Ytizyzl jstanbul'unda Gayrimiislimler, <;eV.
Foti ve Stefo Benlisoy, Tarih Vakfi. Yurt Yay. istanbul 1999.
SUN, Selim; 1897 Osmanlz-Yunan Harbi, Harp Tarihi Dairesi
resmi yay., Ankara 1965.
TRO<;Ki, Leon; Balkan Sav�lan, <;ev. Tansel Gilney, Arba Yay.,
istanbul 1995.
TUNAYA, Tank Zafer; Tiirkiye'de Siyasal Partiler, I., Hi.irriyet
Vakfi. Yay., 1984.
TUNCER, Umur; Balkan Harbinin Deniz Cephesi Ve Osmanlz
Donanmasmm Durumu, Bastlmam1� Doktora Tezi, istanbul
Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisil, istanbul 1991.
TUCCARZADE iBRAHiM HiLMi; Balkan Harbi'nde Neden
Miinhezim Olduk, istanbul 1329.

50 5
---; Balkan Harbinde Askeri Maglubiyetimizin Esbabz, istan­
bul 1329.
TURKGELDi, Ali Fuat; Goriip i!jittiklerim, Ti.irk Tarih Kurumu
Bas1mevi, Ankara 1987.
U<;AROL, Rifat; Gazi Ahmet Muhtar Pa!ja, Filiz Kitabevi, istan­
bul 1989.
"Balkan Sava�1 Oncesinde Terhis Olayi Ve Seferberlik ham
Sorunu", Dordiincii Askeri Tarih Semineri, Genelkunnay
Basimevi, Ankara 1989, s. 257-277.
UNAL, Tahsin; 1700 den 1958 e Kadar Ti.irk Siyasi Tarihi, Ay­
yildiz Matbaas1, Ankara 1958.
WAGNER, H.; Bulgar Ordusuyla Muzafferiyata Dogru, Miiter­
cim Miilazimi Sani Said, istanbul 1331.
YAVUZ, Nuri; Ti.irkAr!jiV Belgelerine GOre Birinci Balkan Harbi,
Basilmam1� Doktora Tezi, Gazi Universitesi, Sosyal Bilim­
ler Enstitiisii, Ankara 1989.
YERASiMOS, Stefanos; Milliyetler ve S1mrlar, ileti�im Yay., is­
tanbul 1995·

506
 DizinC*J

93 Harbi 23, 471 381, 385, 386, 435, 442, 459,

A Antalya 85-88, 315, 316
Abdullah P�a, Birinci Kolordu
Miifetti�i, �ark Cephesi Komu­
taru 325, 430, 431, 496
Abdiilhamid II. 39, 40, 42, 48,
57-59, 79, 102, 142, 144, 233,
234, 237, 284, 298, 299, 301,
302, 336, 408, 423, 434, 451,
467, 485, 492, 494
Ahmet Bedevi Kuran 47, 273,
274
Alasonya 70, 378
Alatini Ko�kii 234, 349
Alemdar 16, 31, 97, 1 16, 1 19, 171,
206, 290, 291, 298, 299, 321, 322,
324, 338, 341 -343, 346-349, 368,
369, 372-374, 376, 378-380, 382,
384, 385, 391, 395, 398, 408-410,
412, 4 14, 417, 419-421, 423, 428,
430-432, 436-438, 443, 445-447,
452, 461, 462, 464
Ali Galib Bey 251, 255 -257, 264,
265, 314
Almanya 70, 117- 1 19, 133, 134,
137, 171, 179, 2 10, 2 11, 216, 261,
274, 302, 324, 339-341, 345, 356,
464, 473
AramAndonyan 20, 26, 80, 314
Arnavut/Arnavutlar 23, 26, 29-31,
69, 74, 177, 178, 183, 187, 188, 224,
234-237, 240, 250, 258, 278, 279,
291, 292, 324, 340, 341, 422-425,
450, 451, 460, 492, 493
As1m Bey, Erkan-1 Harbiye Yiiz­
b�1s1, Hariciye Nazm 188, 271-
274, 276, 2 77
Asker/askerler 81, 82, 126, 155, 162,
171, 172, 179, 181, 182, 187, 189-
191, 198, 199, 201, 203, 204, 207,
233, 240-243, 246, 247, 249-251,
254, 256, 257, 431, 464
Askeriye 16, 44, 191, 246, 262,
323, 328, 333
Askerlik 171, 190, 199, 200, 206,
246, 248, 252
Asker terhisi 82, 126
Averof, Yunan Gemisi 356, 357,
358, 360
Avrupa 15-17, 21, 23, 28, 39, 45,
47, 49, 51, 55, 70, 78, 95, 101,
1 13, 1 14, 117, 119, 132, 135-138,
140, 1 45, 148, 160-165, 175, 178,

c·1 " Balkan", " i stanbul" ve "Osmanh" kelimeleri metin i<;erisinde <;ok sa)'lda
ge<;tiginden dizine dahil edilmemi�tir.

507
 179, 183, 185, 193, 194, 197, 198,
210-212, 214, 216-218, 222, 223,
2ZJ, 228, 240, 258, 272 , 277, 289,
292-294, 316, 323, 329, 330, 332,
335. 341, 343, 344, 346, 349, 350,
352, 353, 370, 375, 376, 379, 382,
386, 392, 407. 416, 427, 428, 430,
433, 438-443, 445, 446, 450, 454
455. 463, 472 , 489-491, 493, 495,
496, 498
Avrupa basm1 16, 17, 45, 47. 132,
162, 163, 175, 179, 194, 197, 210,
211, 218, 332, 375, 426-428, 439,
445, 449, 491, 496
Avrupa devletleri/tilkeleri 45, 95,
113, 165, 179, 185, 216, 277, 323,
343, 346, 353, 375, 376, 441, 442,
463, 489
Avrupa gazetesi/gazeteleri 49, 134,
183, 209, 292, 334-336, 370, 427,
430, 495, 498
Avrupa halki 277
Avrupah 23, 37, 145, 187, 195, 272,
308, 316, 336, 375, 377, 439, 443,
489, 490, 492
Avrupah devletler 144, 185, 186,
201, 307, 495
Avusturya 15, 23, 38, 39, 44, 45,
53, 70, 72, 106-108, 113, 118, 119,
141, 150, 154, 166, 175-179, 188,
190, 194, 199, 210, 211, 214-216,
220, 221, 223-226, 233, 236, 274,
291, 329, 331, 345, 354, 355, 371,
381, 384-386, 392, 421, 442, 462,
469, 472, 473, 488
Avusturya gazetesi 182, 189, 486
Ayan Meclisi 45, 47, 49, 53, 54,
56-58, 63, 325
Ayastefonos (Y�ilkoy) 135, i36,
146, 193, 374
508
Aydm 18, 66 , 91, 93, 101, 145, 201,
310, 311
Azm 16, 318
B
Balkan devleti/devletleri 38, 39,
46-48, 72 , 79, 126, 131, 144, 179,
180, 183, 195, 209, 210, 212, 215,
220, 223, 225, 286, 323, 32?, 337,
338, 341, 343, 374, 392, 454, 455,
459, 461-463, 467, 488
Balkan ittihad1 45, 47
Balkan milletleri 23, 37, 39, 45,
157, 165, 212
Balkan ordulan 207
Balkan illkesi./iilkeleri 15. 47, 137, 173,
198, 210, 216, 286, 344, 407
Basarya Efendi 54, 55, 57, 58,
310
Berat 37, 38
Berat F1rkas1 (redif 6rkas1) 86-88
Berat �ehri 25, 85
Berliz Tamilat 177
Beyanil1 Hak 16, 131, 173, 228,
229, 240
Beyanti1 Hak Gazetesi 16, 2 2 8,
229, 240, 500
Bosna Hersek 175, 233
Bulgar/Bulgarlar 19-34, 37, 38,
40-45, 49, 52, 54, 56, 58-62,
66-68, 70-78, 96, 101, 102, 116,
118, 128, 129, 131, 132, 137, 138,
141-154, 156-167, 171-173, 200,
206, 209-213, 215, 219, 220, 230,
235-237, 273, 278, 286, 287, 289,
295, 296, 339, 340, 342, 347-354,
359, 362-371, 374, 376, 383-387,
390-397, 399-403, 405, 409-413,
427, 428, 430, 432, 433, 439,
444-446, 44 8-450, 452, 454, 455,
 466, 467, 469, 470, 474-477, 485,
486, 492, 496
Bulgar basm1 453
Bulgar gazetesi/gazeteleri 31, 147,
153, 156, 160, 165, 452
Bulgarisekorospondos Gazetesi
213
Bulgar halki 66, 145, 153, 159,
163
Bulgar Hiiki.imeti 137, 144, 149, 154,
158, 164, 166, 365, 368, 455
Bulgar milleti 78, 159, 161, 163,
523
Bulgar milletvekilleri 138
Bulgar ordusu/ordulan 118, 155 ,
165, 171-173, 219, 348, 351, 353,
359, 368, 384, 394, 396, 399, 404,
409, 413, 430, 444, 445, 448, 474,
519, 525, 532, 535
Bulgaristan 17, 22, 23, 30 , 32, 39,
44-47, 62, 70, 74, 75, 77, 78, 80,
96, 97, 114, 117-119, 123, 128-131,
137, 138, 141-144, 146-151, 153-157,
159-167, 169-173, 175, 180, 182,
184, 188, 195-199, 202, 206, 207,
209-218, 220-227, 233, 273, 286,
289, 291, 292, 329-331, 333, 336,
338-342, 346-348, 350, 353-356,
Cavid p� 184, 235, 271, 417-420,
422, 423, 424, 429
Cemaleddin Efendi, �hiilislam
278, 291, 398
Cenin 16, Bo, 136-139, 164, 166 ,
186, 21.4, 298, 299, 301, 302, 304,
328, 329, 331, 333-339, 365, 366,
371, 429, 459, 460
Ceride-i Askeriye 16, 323, 328,
333
<;:etine 45 , 46, 179, 180, 182, 189,
190, 191, 223, 323
<;etine hiiki.imeti 185
<;:etine maslahatgiizarhgi 181
<;:etine sarayi 45
<;:etine sefareti 236
<;etine sefiri/sefirleri 177, 181,
187
<;ingene/<;ingeneler 23-28, 33,
34, 418
D
Daily Telegraph 16, 163, 184, 277,
390, 392, 393, 440
Dariilfiinun 434
Dariilfii nun genc;Ieri 310

359, 362, 364-366, 371, 372, 375, Dariilfiin un ogrencileri/talebeleri

387, 390, 391, 398, 399, 401, 407, 311, 312
411, 412, 438, 439, 445, 453, 455, Deyhisepuset 197
457, 459-465, 468, 470, 472-478 , D1�kata 378
480, 486, 489-492, 495-498
Dinevenin 148, 155, 209
Bulgar Mezalimi 369
Doc;e Tags Zeitung 176
Bulgar ni.ifusu 145
Doktor Naz1m Bey 67
C-<; Dolya 160, 161

Cavid Bey, Maliye Nazm 291, Doyran 32, 42

299 Diistur 500

509
E Frans1z/Frans1zlar 137, 139, 344,
&lime 21, 23-30, 60, 66, 67, 90,
119, 133, 138-140, 142, 143, 156-
159, 166, 167, 172, 193, 201, 244,
279, 285, 347-350, 352, 377, 388-
412, 419, 427, 437, 438, 444-446,
448, 449, 453, 461, 465, 468, 471,
473-476, 496, 497
&lime Antl�mas1 23, 193, 201
&lime hallo 403, 408, 410, 496,
496
&lime Kalesi 351, 388, 391, 397,
406, 536
Elbasan (ilbasan) 235, 420, 492
Elbasan Firkas1 (redif fi.rkas1) 81 ,
84, 85
Ellenizm 62
Enfeciyan Efendi 57, 58
Enver Bey 96, 280, 449
Erzak 385, 401, 449
F Fransiz sav� gemileri 383
Fener Rum Patrikhanesi 24, 38,
60, 62, 64, 68-70, 76, 486
Ferdinand, Bulgaristan Krah 45,
46, 77, 333
Ferid Pru;a 14 2, 278, 283, 285,
325, 377
Filibe 170, 171, 340, 362, 367, 368,
390, 409, 519
Filibe fi.rkas1 167, 168
Filibe hallo 342
Filibeli 362
Fransa 70 , 102, 103, 106, 113, 115,
119 , 133, 134, 154, 194 , 206, 207,
2 15, 2 1 9, 268, 274, 277, 321, 324,
3 43 -3 4 6 , 352, 35 4 , 38 1 , 385,
4 0 7, 44 3 , 4 56 , 4 5 8-463 , 472,
473, 480
510
386, 462, 490
Frans1z albayt 384
Frans1z altm 364
Frans1z askeri/askerleri 392, 407
Frans1z b�konsolosu 386
Frans1z delegesi 457, 458
Frans1z fabrikalan 1 16
Fransiz gazetesi/gazeteleri 134,
215, 343, 344, 376
Frans1z gemisi 442
Fransa hallo 32 4, 489
Frans1z hastanesi 435
Frans1z havac1s1 139
Frans1z ihtilali 22, 37, 193, 201,
498
Frans1z komutanlar 202
Frans1z konsoloslugu 375
Frans1z modeli 200
Frans1z pilotlar 139, 350
Fransiz sefareti 102
Frans1z sefiri 114
Frans1z silahlan 464
Fransiz subay/subaylar 324, 491
Frans1z �irketi 102
Fransiz toplan 206
Frans1z uzmanlar 358
Fuad P�a. Mi.i�ir 431
G
Gabriel Noradunkyan, Hariciye Na­
zm 1 14, 184, 188, 337, 398
Garp Ordusu 48, 167, 177, 3 60,
411-415 , 417, 419, 421, 422, 425,
435 , 436, 541
Garp Ordusu kumandam 418
Gazete/Gazeteler 16, 17, 30, 33,
45, 56, 57, 65, 67, 70, 71, 76, 80,
90-92, 1 16, 135, 140, 147, 233,
270, 277, 286, 290, 454
Gazeteci/Gazeteciler 147
Gazete haberi/haberleri 70
Gazi Muhtar Palla 81, 88, 89, 90,
95, 97, 114, 130, 150, 278, 279,
290, 291, 294, 302, 325, 332, 337,
361, 395, 400, 450, 488
Gazi Ahmed Muhtar P�a Hi.i­
kiimeti/Kabinesi 96, 148, 226,
288, 304, 305, 307, 379, 398,
443, 450, 494
Gelibolu 21, 24, 349, 350, 444 ,
446, 448, 497
Gevgili (Kevgili) 32, 42
Girit 85, 147, 175, 201, 202, 218,
233, 343, 472, 490, 522
Girit Hristiyanlan 147
Giritli asiler 202
Giritliler 85
Girit mebuslan 85
Goltz Pa!?a, Mi.i!?ir 244
Gi.imi.ilcine 24, 42
H
Haberdar 16, 387, 500
Hac1 .Adil Bey, Edime Valisi, Diihiliye
Nazm 66, 67, 450, 475, 486
Hac1 Mustafa Efendi 246
Hadi P�, Erkan-1 Harbiye-i umu­
miye Reisi 325
Hakan-1 Mahlu (II. Abdi.ilhamid)
284, 298-301
Halid Ziya U!?akhgil 63
Harbiye Nazm 53, 142, 246, 250, 257,
260, 262, 266, 267, 304, 475
Harbiye Naz1rhg1 272, 493
Harbiye Nezareti 82-85, 88, 89,
91-93, 107, 113, 124, 125, 127-132,
134-136, 158, 187, 18 8, 244 , 252,
271, 279, 280, 283, 322, 326, 327,
333, 338, 429, 442, 445, 454
Hariciye 44 , 67, 69, 71, 72, 74, 83,
84. 107, 112, 114, 115, 117, 118, 129,
131, 154, 158, 160, 173, 175-178,
180, 181, 182, 184, 185, 187, 188,
195, 202, 203, 2 14, 219, 221, 227,
241, 261, 271-274, 277, 323, 337,
339, 352, 377, 398, 440, 443, 453,
475, 476, 480, 481
Hariciye Nazm 67, 74, 195, 202,
261, 272, 274, 277,339, 524
Hariciye Nezareti 44 , 104, 107, 115,
117, 129, 131, 158, 173, 175, 182,
187, 277, 475, 480
Hariciye Nezareti Mi.ist�an 71
Hastallk/Hastahklar 48, 302, 433,
437
Hastane/Hastaneler 433, 434
Hikmet 16, 19, 21, 30, 139, 152,
162, 166, 183, 213, 2 16, 282, 285,
321, 324, 328 , 338, 339, 342, 353,
371, 500, 520
Hilmi Bey, Miralay 140, 428,
429
Hindistan 3 16-31 8 , 472, 473,
494
Hindistan imparatoru 472, 473
Hindistan Mi.isli.imanlan 317
Hindistanh/Hindli Mi.isli.iman-
lar 316
Hristiyan/Hristiyanlar 21-23, 41,
4 6, 52, 55, 59, 71, 79, 145, 183,
184, 187, 198, 2 16, 217, 224, 235,
278, 279, 313, 314, 324, 329-331,
369, 370, 371, 375 . 376, 4 2 2 ,
424, 490
511
Hristiyan halk 22, 421
Hiirriyet ve itilaf Firkas1 14B, 237,
239, 240, 307, 492, 493
Hiiseyin Hilrni P� 45, 96, 97, 102,
104, 107, 27B, 44B, 449, 4BB
1-i
Independent 16, 33, 34, 271, 3Bo,
3B2
ignatiyef, Rus Sefiri, General 37,
76
ikdarn 16, 4B, 51, 57-61, 63-65, 6B,
75, 76, 7B, Bo, 96, 132, 13B, 149-
152, 156, 160, 161, 173, 179-1B3,
1B9-191, 194, 207, 213, 217, 21B,
225, 226, 279-2B2, 286, 290, 29B,
310-317, 321-329, 331-333, 336,
33B-347, 353, 354, 359, 362, 364,
365, 371-373, 37B-3Bo, 390-394,
39B, 413, 417, 427, 429, 431, 432,
435, 439, 442, 443, 449, 451, 454,
459, 460, 475, 476, 47B
iktiharn 16, 33, 74, Bo, 90, 114,
137, 144-14B, 154, 155, 179, 209-
212, 214, 239, 240, 242, 245, 24B,
267, 270-273, 276, 27B
ingiliz/ingilizler 35B, 450, 523
ingiliz askerleri 407
ibrahim Hakla P�a. Sadraz.am
51
ingiliz delege 45B
ingiliz gemisi 379
ingiliz konsoloslugu 23
ingiliz kruvazorii 3B3
ingiliz uzmanlar 35B
ingiltere 57, 70, 102, 103, 11B, 133,
177, 179, 194, 219, 225-22B, 274,
277, 317, 342, 343, 345, 354, 375,
377. 3B1, 443, 45B
ingiltere konsoloshaneleri 340
512
ingiltere konsolosu 3B6
ingiltere krali 316
ipek 25, 124, 450
ismail Harni Dan�mend 47, 274
istanbul An�mas1 475, 476, 47B,
4B1, 4B3
istanbul basm1 426, 429
istanbul Belediyesi 371
istanbul Bogazlan 117, 1 19
istanbul elc;ileri 70
istanbul gazeteleri 365
istanbul halki 326, 434
istanbul hi.ikiimeti 46, 56, 74, 75,
103, 117, 132, 150, 162, 1B7, 433
istanbul Konferans1 202, 476
istanbul Llmam 379, 443
istanbul Llman B�kanhg1 11B
istanbul maslahatgiizan 323
istanbul Mebusu Kozmidi Efendi
60
istanbul muhabiri 1B4, 27B, 337
istanbul muharriri 176
istanbulof 146 , 519, 520
istanbulovistler 147
istanbulovist Partisi 146
istanbul Patrikhanesi 79
istanbul Polis Mi.idi.iriyeti 309
istanbul Rumlan 203
istanbul sefiri/sefirleri 76, 194
i�kodra 19, 24-2B, B2, B6, 124-
126, 175, 177, 1B7, 224, 297, 334-
337, 355, 377, 425-427, 466, 490,
495, 497
italya 15, 45, 70, B6, B7, 9c, 94, 147,
157, 179, 1Bo, 202, 214, 219-222,
236, 241, 300, 349, 355, 356, 443,
449, 462, 472, 473, 491
italya devletleri 177
italyan basuu 196, 210, 214, 491
italyan delegeler 458
italyan donanmas1 271
italyan gemisi 374, 383
italya/italyan Harbi 85, 90, 94,
522
italya hiikiimetleri 177
italyan/italyanlar 79, 80, 85, 88,
95, 134, 140, 157, 180, 191, 450,
451, 487
italyan konsoloslugu 157
italyan tehlikesi 88
italyan-Tiirkiye Sa�1 220
ittihad ve Terakki 17, 39, 45, 49,
65, 66, 79, 91, 97, 144, 148, 233,
234. 235. 237-240, 243-245. 253,
254, 257, 259, 268, 269, 278, 281-
28s, 287, 288, 290-298, 300, 302-
310, 312, 315, 336, 339 , 351, 353,
361, 377, 382, 408, 411, 423, 426,
431, 438, 446, 448. 450, 471, 485,
486, 492, 493, 494, 497
J Kozane 87, 89, 126, 466
Jontiirk 65, 67, 349, 379
Jontiirkler 96
K
Kamil P�, Sadra2am 102 , 278,
302-305, 361, 379, 398, 443,
488, 494
Kamil P� Kabinesi/Hiikiimeti
102, 303, 304, 379, 443, 494
Kampana 74, 158
Kanun 43, 49 , 51, 53, 54, 65, 230,
238, 241, 242, 249, 251, 253, 262,
268, 279, 493
Kanun-1 E.sasi 49, 242 , 253
Karadag 21 , 23, 45, Bo, 114, n 8 ,
1 31, 139, 149, 175- 178, 180-182,
184-191 195, 197, 202, 206, 207,
210-215, 217, 224, 226, 236, 291,
310-312, 316, 321-324, 329, 333-
337, 340, 344, 351, 374. 394, 459,
460, 462, 464, 466, 468, 470,
490, 495
Karadag askeri/askerleri 179, 183,
194, 393
Karadaghlar 175, 176, 184, 186,
190, 191, 333-335, 470
Katolik/Katolikler 24, 27, 28, 31,
33, 34, 52, 53, 190, 236, 369
Kazun Karabekir 347, 348, 388,
389
Kemal H. Karpat 20, 78
Kiliselerve Mektepler Kanunu 37,
45, 51, 54, 57, 58, 6o-62, 65-71,
73, 74, 79, 80, 485, 486
KOQllla Olaylan 149, 150, 227
Konstantinapol Gazetesi 161
Kosova 21, 24-30, 92, 100, 124-126,
153, 178, 193, 199, 216, 224, 244,
284, 289, 313, 341, 377, 483
Kral Ni.kola 45, 180, 187
Kueyedipolya 214
Kurye Dipalye 196
L
Larissa 205
Leon � 117, 420, 423
M
Macaristan 53, 70, 178, 182, 214, 215.
223, 224, 226, 274, 386 , 473
Mahmud �ket P�, Harbiye Na­
zm 83, 135, 235, 286, 291, 299,
308 , 325, 437, 448
Makedonya 19-23, 30-32, 38 , 46 ,
47, 52, 54, 55, 57, 66, 101, 128,
 129, 139, 144-147, 149, 150, 156-
161, 164, 165, 169, 173, 179, 198,
211, 216, 217, 220, 221, 224, 227,
230, 235, 236, 279 , 296, 315, 317,
326, 337, 343, 355, 36o, 369, 374,
377, 393, 395, 411, 412, 418, 425,
453, 466, 474, 489, 490, 494
Makedonya hallo 158
Makedonyah/Makedonyahlar 149,
196, 285
MalisOr 187
Manasbr 23, 24, 26, 27, 29, 30,
32, 40, 42, 66, 71, 82, 86, 124,
125, 126, 148, 201, 224, 238, 240,
241, 245, 246, 250, 251, 254, 255,
256, 268, 269, 276, 307, 310, 377,
383, 414, 417-423, 425, 452, 466,
493, 497
Manasbr Askeriyesi 271
Matin Gazetesi 178, 215, 348, 395,
400, 409, 410
Mebusan Meclisi (Meclis-i Mebu­
san) 41, 43, 49, 51, 53, 54, 56,
63, 68, 125, 143, 144, 157, 175,
193, 194, 212, 233, 238, 242, 249,
268, 272, 276, 292, 296, 300, 305,
337, 375, 493
Mehmed R�ad 51, 60, 63, 64,
82, 135, 234, 237, 302, 328, 486,
492
M�rutiyet 39-42, 54, 56, 63, 66,
100, 102, 121, 135, 157, 175, 234,
237-, 242, 243, 246, 248, 252,
255-257, 270, 294, 300, 305, 307,
377, 382, 389, 390, 407, 425, 451,
467, 488, 519
M�rutiyet I. 467
M�rutiyet II. 102, 119, 475, 485,
489, 493, 521
M�rutiyet Hiikiimeti 59
514
Miralay 143, 325, 429
Mir 137, 147, 155, 163
Monaplan (Tek kanath) 137
Mosyo Pasii;, Si.rbistan B�bakam
197, 198
Miisliirnan/Miisliimanlar 15, 22-31,
34, 47, 66, 184, 190, 236, 279,
285, 314, 316, 317, 330, 331, 341,
347, 362-371, 375-377, 385, 386,
391, 409, 419, 421, 422, 471, 476,
477. 482, 485
Miitareke 398, 399, 416, 445
N
NaZJm P�. Harbiye NaZJn 95,
130, 325, 398, 414, 429, 446
Necmeddin Molla 258
Nedim P� 37
Neue Freie Presse 46, 180, 188,
438
0-0
Ortodoks Amavut 26, 27
Ortodoks Hristiyanlar 21
Ortodoks/Ortodokslar 52, 53, 67,
236
Ortodoks Rum 26
Ortodoks S1rp 26
Ortodoks Tiirk 26
Ortodoks Ulah/Ulahlar 26, 29
Osmanischer Uoyd (� Loyd)
17, 383, 385, 425, 459, 461
Osmanh askeri/askerleri 171, 203,
241, 278, 289, 324, 333, 334, 337,
342, 378, 381, 384-386, 390-392,
405, 409, 410, 416, 424, 425,
428, 429, 439, 467, 471, 474,
495-497, 524
Osmanh Ajans1 115, 2 71, 296,
474
Osmanhlar 22, 273, 276, 299, 306,
311, 321, 328, 352, 353, 365, 383,
390, 428, 446, 449
Osmanh ordusu/ordulan 87, 127,
132, 134, 136, 150, 151, 155, 156,
172, 241-243, 254, 255, 325, 334,
340, 341, 346, 349, 350, 370, 3?8-
38o, 382, 383, 386, 390, 393-395,
405, 407, 414, 4 17, 4 19-421, 425,
427, 428, 430, 432, 433, 436-438,
447, 452, 453, 463, 465, 461)-471,
474, 475, 496, 497, 526
Osmanh ordu kumandam 394
Osmanh pa�1 135, 472, 473
Osmanh topraklan 86, 99, 350,
356, 362, 390, 394, 405
Osmanh lnah Talebe Cemiyeti
43
Osmanh vatand�1 158, 187, 299,
479
Omer Seyfettin 48, 326, 340, 412-
419, 422, 424, 436
p 154, 219, 220, 227, 228, 236-238,
Pa�/padeylhlar f>o-64, 82, 84,
135, 267, 301, 302, 317, 328, 361,
405, 476, 477, 479, 486, 492
Panslavizm 62, 210
Pari Jurnal 203
Peroporus 71
Pertev P� 325
Petersburg 147, 159, 160, 177, 181,
196, 211, 213, 215, 219-221, 225,
227, 348, 433
Podgorii;a 178, 187-189, 191, 333-
335
Politika 279, 437
R
Raif Necdet, Yiizb�1 400-402,
406
Razgrat 362, 363
Renin 16, 301, 302, 351, 352, 368,
374, 395, 398, 414, 430-434, 436,
439-443
Reuters 17, 198, 317, 333, 408
RIZ.a p� 55, 93, 136, 177, 280,
378, 496
Roskoya Silodo 177
Rurn/Rumlar 20, 21, 23, 25-34,
37, 38, 39, 41-44, 49, 52-54, 56,
58-61, 63, 65-70, 72-79, 145, 146,
201, 203, 209, 212, 213, 215, 224,
237, 278, 287, 323, 370, 374, 383,
434, 485, 486
Rum patrigi 62, 63, 486
Rum Patrikhanesi 23, 24, 37, 38,
40, 43, 49, 52, 56, 58-64, 69, 70,
72, 73, 76, 78, 486
Rumeli 23, 26, 28-30, 34, 42, 48,
49, 55, 56, 58-60, 71, 74, 75, 87,
90, 99, 100, 102, 104-106, 108,
112, 123-131, 139. 145, 150, 153.
285-288, 292, 295, 300, 323, 327,
329, 331, 338, 376, 377, 382, 413,
416, 440, 441, 450, 465, 466, 485,
487-489, 492, 494
Rus 23, 37, 38, 45, 57, 74, 75, 77,
138, 139, 14 1, 146, 179-181, 189,
190, 193. 202, 223, 278, 289, 329,
341, 342, 346, 348-350, 374, 384,
40 7, 4 16, 423, 433, 459, 466,
474, 489
Rusi;uk 167, 169-171, 341, 363-
365, 368
Rus diplomat 180
Ruslar 72, 220, 223
515
Rusya 15, 38, 45, 52, 53, 70, 72-74,
76, 77, 95, 141, 142, 144, 154, 160,
161, 176-182, 184, 187, 189, 190,
193, 209-211, 213, 216, 219, 221-
223, 225-227, 275, 324, 329, 333,
341, 342, 345, 347, 354, 375, 381,
392, 399, 440-442, 453, 458, 473,
489, 490, 492
Rusya Konsoloslugu 323
Rusya Sefiri 142, 154, 381
� 194, 216, 481
Sabah 16, 48, 51, 55-57, 61, 64, 65,
67, 68, 70, 71, So, 114, ns, 133-136,
143, 150, 153-156, 161, 162, 167,
179, 183, 188, 194, 195, 198, 202,
203, 209, 211, 212, 214, 215, 226,
227, 241, 268, 270, 271, 273, 276,
277, 279, 280, 282, 288-290
Said Halim P� 477
Sandanski 153
Sazanof, Rusya Hariciye Naz!I1 213,
227, 440, 453
Selanik 17, 20, 23, 24, 26-28, 30-34,
42-44, 66, 71, 82, 84, 85, 87-90,
94, 97, 99-104, 106-108, 112, 114-
119, 124-126, 137, 139, 145, 149,
150, 153, 173, 194, 198, 201, 218,
221, 234, 244, 271, 283-285, 291,
298, 300-302, 334. 345, 349, 350,
355, 356, 36o, 368, 369, 374, 377-
387, 411, 414, 419, 425, 427, 428,
444, 449, 452, 453, 461, 466, 486-
488, 491, 494, 497
Selanik Llmam 33, 106, 118, 349,
381
Senin 16, 80, 114, 118, 153, 16o-164,
186, 187, 196, 203, 215, 223, 353,
354, 366, 367, 372 , 373, 413
Servet-i Fi.inun 16, 60, 61 , 62, 71
516
Srrbistan 2 1 , 23, 30, 45, 46, 80,
99-108, 112-119, 131, 138, 139,
141, 142, 144, 149, 166, 167, 176,
180, 184, 188, 190, 193-202, 206,
207, 209-217, 219-222, 224, 226,
292, 324, 329, 338, 339, 341, 345,
346, 350, 395, 398, 401, 407, 412,
421, 452, 453, 455, 457, 459, 46o,
462-464, 468, 470, 481-483, 485,
488, 489, 491, 495, 498
S1rbistan Hi.ikiimeti 108, 113-116,
Srrp/S1rplar 21-23, 26-28, 33,
34 , 37-39, 49, 99-103, 112, 119,
131, 139, 143, 145, 193-201, 211-
213, 215, 217, 219, 220, 235, 236,
291, 295, 339, 341, 342, 345, 376,
383, 393-395, 397, 409, 412-414,
416, 41?, 419-423, 444, 445, 448,
452, 453, 466 , 469, 474, 481-483,
485, 490
S1rph 195
Silah 99, 106, 113, 260, 356
Silahlar 93
Siroz (Serez) 32, 42, 68, 168,
3 69
Siyaset134 233, 240, 244 245. 251,
276, 282, 302, 3 08, 309, 494
Slav 193, 217, 344
Slavlar 15, 19, 221
Sofya 32, 44, 46, 70, 72, 75, 129,
138, 144, 146, 148-150, 154-156,
159-168, 170, 179, 196, 197, 211,
212, 219-221, 223, 226, 227, 295,
329, 331, 332, 340, 348, 368, 387,
390, 430, 469
SOr Edward Grey 225
�ahin Bey 249, 250, 258
�hbal 16, 133
T 202, 211, 237, 240, 273, 27B, 2B5,
Tababet-i Seririye Dergisi 140
Tababet-i Seririye=la Clinique 16,
140
Tanin 16, 17, 22, 32, 46-4B, 60,
Bo, 91, 94-96, 115, 123, 132, 136,
137, 146, 153, 156, 157, 159, 161,
167, 16B, 172-174, 1B3, 1B5, 1B6,
1BB, 1B9, 191, 194, 195, 197, 19B,
200, 204, 2o6, 213, 216, 217, 219,
221, 225, 227-230, 2B3, 2B5-2BB,
290, 294, 296, 297, 310-312, 315,
317, 321-324, 32B, 333, 346, 34B,
349, 356, 362-364, 36<)-371, 374,
376, 377, 409, 410, 426, 427,
436, 444-449, 452-455, 459, 461,
465, 468, 471-475, 478, 4Bo, 4B1,
4B3, 49B
Tanzimat 16, 22, 173, 290, 291,
294, 305-307, 322-324, 332, 355,
357-359, 365, 374-376, 3B5-3B7,
395, 397, 40B, 421
Taros 64
Tazminat 16, 36B, 369
Tekirdag 24, 29, 140, 311, 373. 437,
43B, 465, 474
T�rih 116, 345, 374, 379, 42B
Tevfik Bey 250, 251
Tevfik Pa!?a, Lcmdra Sefiri 225,
227
Times 217, 278, 317, 332, 334, 336,
337, 354, 359, 395
Toripuna 204
Trablusgarp Sava!?I 15, 77. 79, Bo,
B7, BB, 94, 95, 134, 140, 157, 237,
272, 321, 411, 451, 4B7
Tutrakan 363, 365
Tiirk/Tiirkler 15, 20-23, 26-2B,
30-32, 3B, 47, 4B, B l , 96, 139,
145, 156, 161, 1Bo, 1B5, 195, 19B,
295, 313, 323, 353, 359, 36o, 364,
375, 376, 391, 396, 397, 400, 410,
411, 416, 420, 421, 423, 424, 457,
469, 471, 476, 4B1, 4B3
Tiirk askeri/askerleri 3B4, 3B5
Tiirk bas1m 165, 19B
Tiirkiye 3B, 46, 47, 49, 72, 77. 79,
B2, 147, 148, 1,56-161, 163, 165-167,
176, 179-1B2, 1B4, 1B5, 195-19B,
203, 213-217, 219-221, 225-229,
237, 23B, 274, 278, 284, 295, 296,
316, 330, 346, 354, 355, 371, 384,
392, 393, 395, 427, 433, 43B, 442,
455, 460, 462, 464, 477, 4B1
Tiirk/Tiirkiye ordusu 294, 399,
405, 407, 430, 445, 49B
U-U
Uc;.ak 134-136, 13B, 140
Ulah/Ulahlar 23-34, 43, 53,
Oc;iincii Ordu Komutanhgi B4-BB,
93, 100
Oskiip 20, 99, 114, 115, 13B, 216,
236, 243 , 3 12, 342, 347, 351,
393, 413, 414, 416, 423, 451, 4BB,
491, 494
V
Vali 43, 44, 2B3, 37B, 3B3
Vardaryot (Vardarh) 20
Vartekis Efendi 256, 257, 259,
270
Venizelos 204-206, 224, 225
Vesti 62
Vtlayet 2B, 55, 3Bo, 421
Vita 214
y
Yakova 124
Yanya 20, 24-27, 48, 64, 69, 81,
82, 84-88, 90, 124, 125, 139, 224,
377, 423-427, 450, 466, 497
Yorkiyadis Efendi 55
Yunan 49, 84, 132, 139, 201, 203-
206, 210, 212, 218, 225, 291, 295,
340, 343, 344, 349, 350, 353-359,
361, 369, 379, 381-387, 407, 424-
426, 445, 446, 452, 458, 466, 469,
474, 479, 480, 497, 498
Yunan/Yunanistan askerleri 203,
205, 382-384, 386
Yunan ayaklanrnas1 23
Yunan basm1 76
Yunan gazeteleri 31, 76
Yunan gemisi 131
Yunan hallo 75
Yunan Hiikiimeti 83, 84
Yunan karakol askeri 203
Yunan kiiltiri
i i 62
Yunan ordusu/ordulan 202, 205,
206, 368, 379, 381, 383, 407,
426, 469, 497
Yunan smm 201
Yunan smir askerleri 201, 202
Yunan m;aklan 139
518
Yunanistan 2 1 , 23, 30-32, 45, 69,
72, 80, 81, 83, 85, 86, 118, 119,
131, 132, 139, 141, 147, 175, 201-
207, 209, 211-218, 220, 222, 224,
233, 323, 329, 338-340, 342, 343,
346, 354, 355, 374, 379, 386, 387,
407, 408, 411, 417, 426, 452, 453,
455, 458-460, 462-464, 468,
470, 471, 478, 481, 486, 489,
491, 495-498
Yunanistan Hiikiirneti 44, 84, 329
Yunanistan smm/smrrlan 203, 48o
Yunanh/Yunanltlar 20, 23, 32, 62,
83, 84, 87, 131, 132, 137, 139, 147,
202, 203, 350, 355, 356, 358-36o,
374-376, 378-385, 387, 393, 395,
417, 419, 423, 425-427, 447, 452,
471, 480, 491
Yunan Ordusu 206
Yusuf izzeddin Efendi 431, 496
Yuvakim Efendi, Fener Rum Pat-
rigi 60, 62-64, 73, 486
z
Ziyaeddin Efendi, �hzade 431
Ziya P� 278, 398
ZOhrab Efendi 266
Ekler
 EK 1 :
Bulgarlar'da Bilin�enme Siired
"Bulgar ihtilalcilerinin biiyiik at�i, Sultan Abdiilaziz doneminde
1870 ytlmda mezhep bagunsIZhldanru kazanrnalanyla olm�tur. Ek­
sarhane ai;tlrm�, artik kiliselerde dini levhalar ve dualar Bulgarca ol­
m�r. Osmanh Devleti Rumeli'de Patrikligin kuwetini azaltmaya
�ken, Tikv�'te, Pirlepe'de, KOpriilii'de, �p'te Bulgarlar kiliselere
k�m�lar Osmanh Devleti bu durum �ISmda yeterli i;Oziim iirete­
memi$ir. Osmanh Devleti, Bulgarlar'm kilise vasJ.tas1yla dogan bagun­
sizhk d�iincesini goreme�, bunun sonucunda Rumeli'de ihtilaller
� ve bu ihtilaller bastml�r. Bulgarlar, Rusya bayragi altmda
hiirriyetlerini almak ii;in i;aba gOste�lerdir. Osmanh Devleti'nde
m�rutiyet kavgalan yaptlchgi donemde Bulgarlar kendi hiirriyetlerini
almak ii;in gayretli bir �kilde ��lardrr. Bulgarlar'm bu gayretleri
�ISmda Osmanh Hiikiimeti yeterli derecede bir � yapam�.
1877-78 Osmanh- Rus sa�mdan sonra, Ozerk Bulgar Muh­
tariyetinin baJ?mda bulunan ve Rusya etkisinden i;ekinen istan­
bulof, Bulgarlar'm baJ?ma 29 yaJ?mda olan ve vatan aJ?loyla tutu­
� Aleksandra'yi1 getirdi. Bulgar hiikiimet Reisi Prens Aleksandra,
istanbulofa 'Rumeli �arlomn biiyiik vatanla birl�mesini imz.ala ve
Filibe'ye dogru yiirii! Yoksa oniindeki yollardan birisi Filibe'ye gotii­
riirse obiirii de Tuna'mn otesine atar!' diyerek isteklerini dile g�­
tir. istanbulof, Prens Aleksandra'mn yamna demir yumruklu binba­
�1yi2 vererek, milleti ve orduyu tamam1yla diizeltmeye i;al��r.
1
Daha sonra kralhgm1 ilan edecek olan Ferdinand.
Bulgar ordusunun b�komutan1 Savof kastediliyor.

5 21
 Bulgaristan'a bagunsizhk yolunda destek veren Ruslar, Bulgarlar'1
kendilerine bagh bir kol olarak biiyiitrnek iste�lerdir. istanbulofun
olU$Urdugu kabine iiyeleri biitiin bagun.sizbk yolunda heyecanh gem;­
lerden ol�maktaydi. istanbulofun hedefi milli gem;lik yeti�ekti.
1891 de yaymladigi maarif niz.amnamesinde milletin umumi tahsilini
tayin �· istanbulof, Bulgar okullarm1 mahalli heyetlerin dene­
timine brrakmaJlllil ve okullari hiikiimetin elinde tutrnll$Ur. Boylece
yeni okullarda derslerde hiirriyet fikri �tlan�br.3 istanbulof ba­
gims1zhga giden yolda milli gem;lige biiyiik onem ve�r.
Makedonya'yi �mak, Rodop Daglanm g�rek oralardaki
Bulgarlar'a yard.Im etrnek i<;in gen<;ler, bu hedeflerle okullardan <;ik­
m�lardir. istanbulof ve Savof sayesinde Bulgarlar ihtilalcilige al�­
�lardir. Kendi fikirlerini Moskoftan, Fransa'dan, isvi<;re'den alan
bu gen<;lerin idaresi <;ok zordu. istanbulof sekiz sene iktidarda mil­
letinin I<an?tlarma <;I.kacak tehlikeleri anlatrnaya <;al�m1� halkma ba­
gims1zhk yolunda bir metkllre kazandirm�br.
Sofya vaktiyle kii<;iik bir Tiirk kasabas1 iken istanbulofun eliyle
Bulgaristan'm b�kenti olm�, Sofya'daki Universite, bir<;ok miies­
sese maliye ve ziraiye hep istanbulofun diktigi temel iizerine biiyii­
mii$iir. Rumeli'de ve Makedonya'da Bulgar c;ocuklarma kann toklu­
guna Bulgar hocalari Bulgar idealini vermeye <;a11�m1�lardir. Balkan
Sav�1'nda Kel?of ve Savof bu biiyiik mefkllrenin verdigi fedakarhkla
sav��lardir. "4 OsmanlI Devleti'nin zayiflamas1yla Bulgarlar miting­
ler yaparak. kongreler diizenleyerek, Bulgaristan'da liberal, nasyonal
liberal ve demokrat frrkalar, halkIOsmanl1 idaresi'ne kan?1 sav� tel?­
vik etrn�ler, iktidarda bulunan Kel?of hiikiimeti ise sav� istemedi­
gini ifade etrni�r.5 Osmanl1 Hiikiimeti ve Hikmet Gazetesi gibi hii­
kiimeti destekleyen gazeteler bu soyleme itimat etmi�lerdi. Oysaki
Kel?of hiikiimeti bu donemde sav� haz1rlan i<;in Tuna sahillerinde
manevralar yap1yordu.

3
Tanin, nr. 1585, 29 Nisan 1913, s. 3.
4 Aym yer, s. 3.
5
Hikmet, nr. 17, 17 Agustos 1912, s. 3.

5 22
 "Bulgaristan ii;t:e ve di�ta hedefe dogru yonelm� bir siyasetle
yonetilirken Osmanhlar gerek II. Abdiilhamid doneminde ve ge­
rekse Hiirriyet devrinde tereddiitlii ve hedefsiz bir siyaset takip et­
m�lerdir. II. M�rutiyet'ten evvel be� devlet donanmasmm tehdi­
diyle Makedonya'da ecnebi kontrolii tesis edilmeye <;al�tlrrken, diger
taraftan Reval GO�meleriyle Rumeli'nin son alo.betinin ne olacagi
kon�uluyordu. Arbk Meri<;, Vardar, Karasu boylanrun �ar, Peri­
�er, Kaymak<;alan, Rodop Balkanlar'mm Osmanhlara veda zamaru­
mn geldigi anl�tlmaktaydi.
Rumeli � ytl once sessiz sedasiz gidiyordu. Arna halk, Sultan
II. Abdiilhamid olsaydi bu memleket gitmezdi diye d�iincelere ka­
p:tlnu�br. II. Abdiilhamid doneminde Araphk, Arnavutluk, Bulgarhk,
Rumluk, Ermenilik at�leri devamh surette devam etti. Makedonya'da
bombalar patladi. Dogu Anadolu'da hatta istanbul i<;inde Ermeni
olaylan oluyordu. Padi�ahm gozdesi olan Arnavutlar s1k sik isyan
etmeye b�lam1�lardi. Dfilrilde hi<;bir anasir memnun degil di�anda
ise hi<;bir dost yoktu. Rumeli'yi kurtarmak isteyen hiirriyet<;iler <;a­
l�maya b�ladtlar. Hiirriyet ve Kanun-1 Esasi ile devletin kurtulmas1
i<;in iimit beslemi�lerdi.
En biiyiik felaket hiirriyetin az gaile ve az fedakarhkla kazarul­
mas1 idi. Rumeli kolayhkla ecnebilere gitmi�tir. Hiirriyetin bu kadar
kolay kazantlmas1, ecnebi kontroliiniin bu kadar <;ok olmas1 her �in
kolayhkla olup bitecegi fikrini ortaya <;1kardi. Makedonya'nm as1rlik
ihtilalleri, Arnavutluk, Araphk, Ermenilik meseleleri hep kolay bite­
cekti. Hfilbuki as1rlann a<;nF;i yaralar ve yangmlar pek kolay yiktlan
istibdat gibi kolayca temizlenemezdi.
istibdat doneminde yeni a<;1hmlara yer verilememi�, at�li fa­
kat tecriibesizlikten dogan ve aralannda itimat olmayan gen<;ler, II.
Abdiilhamid'e �1 <;al�maya b�larru�lardi. Her iki tarafin kusuru
devlet adma maddi ve manevi biiyiik bir istiklali mahvetmesi ve ileriye
yonelik esash bir programlan olmamas1dir. 107 ytl evvel Prusya'mn
baF;ims1zhF;im nasil kaybettigini geni� ve derin ar�bran bir S1rp fi­
lowfunun <;ok degerli eserinde �oyle de�tir: 'Biiyiik siyasi cemiyet­
lere mensup ve ileriye yonelik kati bir siyasetle idare, millete b6yle

5 23
bir mefkUre telkin olunmaz.sa tabiabyla milletinde bir tereddiit, bir
itimatsizhk, bir gerileme hissi uyamr.' ifadeleriyle dile ge�.
�iiphesiz, herkes ilerlemek, milletini ileri gotiirmek i<;in miim­
kiin mertebe uzun bir b� �ak istiyordu. i<;te ve �ta bu sulh
nastl olacakb. Daha Hiirriyet ilan edilmeden once Devlette yeteri ka­
dar para, ordu da silah da yoktu. Bir de Arnavutluk meselesi <;Ikb.
Memleketin her ko�i emniyet i<;erisind� gibi istanbul'da bir
meydan sav�1 ihtiraslan oluyordu.
italya Harbi'nden sonra <;Ikan Arnavutluk ihtilafiyla art:Ik tehli­
kenin biiyiik oldugunu herkes goriiyordu. Fakat kesin bir <;are ara­
mak ve t�bbiis etmek i<;in bu cesaret kimsede yoktu.
Bulgarlar, Yunanhlar1a, Srrphlarla ve Karadaghlarla birle§iyor,
bunu gazeteler yaz:iyordu. Osmanh bu tehlikeyi goremeyince tehlike
o kadar biiyiidii ki siyaset ve harici tereddiitler orduyu bitiriyor, mil­
letin maneviyab azahyordu.6Miittefikler i<;in Osmanh Devleti'ne ta­
arruz etmek i<;in gerekli hazirhklar yaparak zamam belirlemek ge­
rekiyordu. Yunanltlar Girit meselesinden dolayi heyecanbydtlar.
Karadaghlar daima Osmanh Devleti ile hudutta muharebe halinde
idi. Arnavutluk'ta muhtelif ecnebi paralanyla <;al� hatta S1rp pa­
ras1yla sabn alman e§Yalar, miifsitlerin yapngi yangmlar, Srrp mil­
letini ate§lemege giizel bir vesile oldu. Bulgarlar i<;in Makedonya bu
siralarda bir propaganda vesilesi oluyordu.
Buradaki Gen<; Tiirkler biitiin sarsmttlara ragmen �u � senede
Sultan Abdiilhamid'in 30 senede temin edemedigi asa�i, bir mik­
tar b�tI. Bulgaristan Makedonya'da komitelerine emir vere­
rek Sofya'da yapnrtlan bombalan gonderdi. Bu bombalar Siroz'da
i�p'te, Ko<;ana'da patladi. Yiizlerce islam kadm <;ocuk Oliirken bu
�1khk esnasmda bir o kadar da Bulgar Oldii. Bu tertipli bomba­
lar birbiri ardina s1ralan1yordu. Avrupa'ya, Bulgaristan'a 'Tiirkler'in
v�eti, papazlann, kadinlann katlianu!' gibi abarttl1 haberler, sabn
� ajanslara gidiyordu. Hatta Egli Palanga civannda yine Bulgar
komitesi eliyle bir kilisede yaptlan cinayet Tiirkler'in iizerine attlrru$J.
6
Tanin, nr. 1586, 30 Nisan 1913, s. 3.

5 24
Zaten bugiine kadar Bulgar komiteleri eliyle Makedonya'da binlerce
kadm ve erkek oldiiriilrnii$ii. Boyle yaptlrnasmm sebebi Avrupa'nm
dikkatini, Makedonya'da Bulgaristan'm hakhhguu gosterrnek i�di.
Bu propaganda'nm Bulgaristan'da tesiri goriildii. Bulgaristan'da her
tarafta mitingler yaptld.I, 'Harp Harp' naralan abhyor, mitingler Meri1;
ve Tuna Nehri boylannda <;mhyordu. Avrupa'da Moskoflar, ingilizler'in
Balkan Komitesi, Times'm Sofya rnuhabiri, Le Temps Gazetesi Bul­
garhk lehine, Tiirkliik aleyhine yaztlar yaziyorlard.I. Arnavutlukta ordu
Srrp panis1yla � ihtilalcilerle birl�iyor. istanbul'da pa� teh­
dit ediliyordu, Osrnanh hiikiirneti vaziyete hfilcirn olarn1yordu. �­
rnanlannm iizerine ab.lrnak iizere oldugu bu tehlikeli giin]erde Os­
rnanhlar kendi kendini bitiriyordu.
Ternrnuz aymda Osrnanltlar ooyle sarsmb.lar ii;erisinde �­
lamrken 25. Sene-i devriyesini goren Ferdinand'm Agustos aymm
b�mda, Bulgarlar'm tarihi b�kenti olan Tuna7'da uzun senelerden
beri hazirlad.Igi ve sav�ta sevk edecegi ordusuna resrnig�it yapbn­
yordu. Agustos aymm ii�cii giinii yaptlan bu resmig�ide kab.lan
lotalar, Balkanlar'm kuzeyinde yabanc1 gozlerden uzakta manevra
yaparak askerler terhis olunmadan seferberlik yaptlarak oradan is­
tanbul iizerine yiiriitecekti. Bu arada resmig�t yaptlm1�. bu resrni
ge9te yabanc1 diplomatlar ve at�erniliterler de kab.l�, bu mera­
sim esnasmda millet meclisi reisi Danef kralm 25 senelik hiikiirne­
tinde Bulgar milletine yapbgi iyilikleri sayarak ve t�kkiir ederler­
ken 'Yalruz bir � noksan kald.I. Ey muhterem �! Fakat ona da
nail olacagirniz zarnan geldi' diyerek isteklerini dile getirrni�tir.
Resmig�tten sonra b�layan rnanevralardan bir ay sonra Krrk­
kilise hiicumunu yapacak olan Radokodirnitriyef onun bir tecriibe­
sini yapmak iizere T1rnova'dan �unum Kalesi'ni zapt etrnek i1;in iler­
le�r. Dirnitriyef, Krrkkilise taarruzu hareketinin rnernleketinde bir
manevrasm1 ooyle batidan doguya yaparken, Bulgar siyasileri harp
ilan etrnek i1;in son haz1rhklan yap1yorlard.I.

' Rusi;uk $ehri.

525
 Sofya komitelerinin Makedonya'da doktiigii kanlar esasen bir
vesileydi. Bunun iizerine miittefikler bir Makedonya ISlahat layihas1
tertip ettiler. Gem; Tiirk hiikiimeti zamamnda italya ile ba.J?l�
olan b� go�meleri bu s1rada neticelenmek iizereydi. Avusturya
Arnavutluk'u kendi sm1rlan ii;erisine almak ii;in hariciye nazm va­
s1tas1yla devletlere bir layiha verdi. Balkan ittifakmm ilk miit�b­
bislerinden Sirbistan'm Sofya sefirinin dedigi gibi 'Makedonya'dan
Tiirk hfilcimiyetini silmek ii;in ihtimal ki son olarak zuhur eden ooyle
bir firsab ka<;rrmak olamazd.I' demi�tir. Onun ii;in biiyiik devletle­
rin eli;ilikleri giiya harbi onlemek ii;in istanbul ile beraber Sofya'da
gei;erliligini yitirm� olan Berlin antla.J?masma dayanan ISlahat layi­
has1 t�bbiisiine ba.J?lachklan zaman Bulgar krah 'art:Ik pek gei; dedi.'
Miittefiklerin ilan-1 harp ile neticelenen Makedonya ISlahat progra­
num bize teblig ii;in miizakere ederken bizi mutlaka harbe mecbur
ii;in programa 'Avrupa Tiirkiye'sinden Osmanl1 askerinin hemen i;e­
kilmesi' ibaresini koym�lard.I. Sonra siyaseten i;irkin olan ooyle bir
tabiri yine 'Makedonya ISlahabmn miittefiklerin kontrolii altmda ya­
ptlmas1' ve 'hemen seferber askerlerin terhisi' � konulm�r.

i�e Bulgarlar aylardan beri ordusuyla milletiyle siyasetiyle bir

harbe hazJ.rlanchlar. Seferberligi manevra vesilesiyle yaparlar, ma­
nevrasm1 ecnebilerden gizli icra ederlerdi. Harp ve sulh hususu.n­
daki Osmanh Hiikiimeti'nin tereddiitleriyle bir nevi halk bogulu­
yordu. Sonra her �y haz1rnu� gibi harp ilan edilmi�r. "8

8
Tanin, nr. 1589, 3 Mayis 1912, s. 3.

526
 EK2

Tanin, nr. 1462. 6 Ekim 1912, s. 1, Bulgar Ordusunun Vaz'ul~i

Harita Bulgar ordusunun suret-i tevziini gosterir. Vakti hazrraya

aid olan bu tevziat:m hfil-i seferberide tebeddill etmesi tabii ise de her-
halde eski vaziyetini losmen rnuhafaza etmesi tabidir. Harita da gorii-
lecegi vecihle Bulgar kuva-yi askeriyesi iii; red.if miif~ligi rnmbkasma
taksim edilen dokuz firkadan, binaenaleyh iii; kolordudan ibarettir.

527
 EK3

'~~c~~j...~·
~ o\ll 4_.>•,.. ~ .,,;J -NI •>-f ,U4,._...,f ..,__,,. ollll •r.f .u.;.S.o ;f .:.u...» olti'~u ...,_ t,..'f
.,..,1.;..f -.io. ,, ,s..:..11 .,,., .>f.a <i'r""' ..,. ,. ,,.,

Tanin, nr. 1464. 8 Ekim 1912, s. 1, Nastl Payl~caklarnm;?

Harita Rumeli'nin muhtelif aksamma goz dikmi~ olan kiic;iik

Balkan hiikiimetleriyle onlann gordiikleri yerleri gostermek iizere
tertip edilm~tir. Son taraftaki de yanyana duran iki nefer dort Bal-
kan hiikiimetiyle Osmanh ordusu arasmdaki kuvvetin mukayese-
sini gostermektedir.

528
 EK4

Tanin, nr. 1467, n Ekim 1912, Berane ecza-yi (los1mlan) hududu. Karadai
ile Osmanh Devleti arasmdaki hudud i;.a~malanm gOsteren harita.

529
 EKS

Cenin, nr. 1472, 16 Ekim 1912, s. 1, Kol~in, Andobevenc;a, Berane, Akova,

Movikrac; Darii1-harekatJ. Osmanh Devleti ile Karadag arasmda yapilan
sav~m mevkilerini gosteren harita.

530
 EK6

Cenin, nr. 1474, 18 Ekim 1912, s. 3, i!ikodra ve i!ikodra GO!ii. Balkan

Sav~1'nm ge~kle¢gi yerlerden biri olan i!ikodra-Karadag oolgelerinin
haritas1.

531
 EK7

) ,'
~:..,J.::J,S.J~~· ":--J.! .j!;.J Jj,;,"i,IJL.lt ~ °":''l."-=-IJ ~\,}.:,t,
. .>Jf,.; J.; ..f ~, cSfiJ.:.~,;

Senin, nr. 1480, 24 Ekim 1912, s. 1, Varna Bombardimam Nastl Oldu.

Varna liman ve istihkfunabyla lirnanla ittisfil olan golii ve Os-

manl1 filosuyla iki Bulgar torpidosunun ~Il~ari vaziyeti g6s-
terir krokidir.

532
 EKS

Tanin, nr. 1504, 7 ~ubat 1913, s. 1, Gelibolu ve Civan. Balkan Savalil s1ra-
smda Gelibolu ve civanru g6steren harita.

533
 EK9

Tanin, nr. 1505, 8 1;)ubat 1913, s. 1, Bulgar Kuva-yi Askeriyesi.

Bulgar ordusunun ikinci devre-i harbdeki vaziyeti.

534
 EK10

.. -..

... ..• .
•

Tanin, nr. 1508, 11 ~ubat 1912, s. 2, i~kodra Miidafas1m gosteren harita.

535
 EK11

\:l-1.1 : .,.,., JIO. ...,. ~,r ~1.IJl.,-e.AA> .,. ~I "='1.11 w_,,_ ~t..
'~ ... .,j>"' . . <Ii!~
Jf',Ji ~ .1, 4".1, ~... ~~ .;:~~ of.a °''>"-ii,,~ ~IL~..1>.. 6'1:-1.n
..J> .. ...,r;.,_
.;,~ .,..'-'
..iL..r.1 .:.Wit,.i 'ij' .,j-. .a•.1:-'\.JJ .:.sl,:1 .s~~ ~IT
1ri..,,, JJI ~ , .....~ 'WJI ~ ./• ~ .... ~ • .,.,..... ~ ...,,, ... ~' ""\ , ,
j,ia -4~'~ ~ .:.lft..r ..;-. .....,.... 4f>;:,.. ~~ .-,,1 "~ ..,,., .,;...;.I!
~lfN.r.,. ~J.- t_,..J_,lol·~Jt.ad~ ~ ./" ~-~ ~~~ .;.t,,Z 61:-'\.1 ..
~1'J!js ~.,,.J .;..16 .a;U •'ll.M.J ..a.&I -,,,... ~I>,_ t.u

Tanin, nr. 1510, 13 ~ubat 1913, s. 1, Rornanya-Bulgaristan.

Bidayet-i harbde Rornanya'nm vaziyetini her tarafta rnerak ve

endi!?eyi rnucib olrnaktan hfili kalrn1yordu: Rornanya rnuharebede
bi-taraf kalacak rn1?
 EK12

Tanin, nr. 1515, 18 ~ubat 1913, s. 1, Bulgar ordulanrun <;atalca'ya dayan-

digi s1rada Trakya'run durumunu gosteren harita.

537
 EK13

Tanin, nr. 1523, 261;)ubat 1913, s. 1, Edirne Muhasaras1.

Kahraman Kal'a (Edime Kalesi) 123 giinden beri mahsur bu-

lunuyor.

538
 EK14

Tanin, nr. 1540, 15 Mart 1913, s. 1, <;:atalca DariilharekatJ.

539
 EK1S

Tanin, nr. 1549, 24 Mart 1913, s. 1, Harnidiye'ye Dair.

Harnidiyenin sfilla-i ceve1am (dola$Jgl alan) Harnidiye iskenderiye'de.

Hamidiye gemisinin Akdeniz'de gittigi giizergfiltlan gosteren ha-
rita.

540
 EK16

..
.,,"
~
-
~
......
•

-'"'I
·"''
~

··~
..'
•
......
., ·r
\6.. '-·...
~· :...
'
-:t; ~·
·j ·1...
v; ....
~
~.... ,•.
~
~~
~
~
"
'"...'
·~
.,... .
..:i'

w
~

....~
"\

........
~

•
Tanin, nr. 1558, 2 Nisan 1913, s. 1, Yeni Hudud.

Devletler tarafmdan teklif edilen hat-b hududu gosterir haritayi

den; ediyoruz. Bu babda bir makale-i mahsusa ile aynca tafsilat ve-
recegiz. Midye (igneada)- Enez hattm1 gosteren harita.

541
 EK17

IL!•,.,\~.)
~ ~
0 :
J
L , \ . d'
....

.1. r." 0:,..$_,J. .;l:..J~ ~~1.oJ•i J•
.:,ti ;;,, -=-tli ~~.i::>y-Ji .._,":"l~
~ ·~·~.1 "~yr.·i..s):,...',J i. >•.;t
;/'iJ'~t)i;. ,..;..,j ..:...,s:.. ~1 ~..1:.
•iJ~~l~J.I .~._;.,j.,.,;.J;.,..f ~.,..,.,.
~,., ~)'="";.. .s.1. :i~r ~' "·
.!1:-1,..a ..,1:.J~-':-1.J, .)i1.,,-1; ;i'Y,I
~ I ~..,~, ~ J]<llJI ~ \il.JJ
u
'i:;1. JJ o!-1:. ;-!I:- .,-i 1,;;; '="";.,.
• cJ"JJ:.J..I u~I ~""·' JI) .;.S j

Tanin, nr. 1573, 17 Nisan 1913, s. 1, Silistre Davas1.

Birkac; giinden beri Petersburg'clan varid olan telgraflar Romanya-

Bulgaristan davasmm Romanya lehine olarak hfiledildigini, yani Pe-
tersburg konferans1 Silistre'nin Romanya'ya terkine karar verdigini
i~a (haber) ediyordu. Bir arahk bu n~riyat Bulgaristan tarafmdan
nim (yarim) bir tekzib ile ~tlandtysa da nihayet diin gelen telgraf-
lar bu rivayetleri tamamen teyit eylemi~tir. Bu miinasebetle iki hii-
kiimet arasmda miinazi-fih (tarb~mah) olan araziyi gosteren hari-
tayi da derc; ediyoruz.

542
 EK18

Tanin, nr. 1574. 18 Nisan 1913, s. 1, Garp Ordusu, Cavid Pccyi. Ordusu. Ri-
cat eden diger kuwetler. Manasl:Jr ric'abndan sonra ric'at eden ordulann
takib ettikleri yollan gosterir haritachr. Haritada noktalarla gosterilen saha
ismail Kemal Hiikiimeti'nin en genilj sfilia-i niifuzunu gOsterir ki son haf-
talarda bu sfilia ancak kasaba muhitine miinhas1r kalm1¢1.

543
 EK19

Tanin, nr. 1651, 4 Temmuz 1913, s. 1, Miittefikler Harbi Haritas1. II. Bal-
kan Sav~1 'nda Balkan miittefiklerinin kendi aralarmda yapbklan sav~1
gosteren harita.

544
 EK20

Tanin, nr. 1661, 14 Agustos 1913, s. 1, iki sava~tan sonra ortaya <;1kan yeni
Balkan Cografyas1

545
 EK21

1912 Balkan Sava.llI oncesi Edirne Vilayeti, Binba.lll M. Nasrullah-Kolagas1

M. Rii~dii-M. ~ref, haz. Rahmi Tekin-Ya.llar Ball, Osmanli Atlas1 XX. Ytiz-
y1l Ba~lan, Osmanh Ara.lltJrmalan Vakfi, istanbul 2003, s. 20.
 EK22

1912 Balkan Saval?I oncesi Selanik Vilayeti, Osmanli Atlas1, s. 23.

 EK23

1912 Balkan Sav~1 oncesi Manasbr Vtlayeti, Osman/1 Atlasz, s. 25.

548
 EK24

1912 Balkan Sav~1 oncesi Kosova Vilayeti, Osmanl1 Atlas1, s. 28.

549
 EK2S

1912 Balkan Sav~1 i:incesi i~kodra Vilayeti, Osmanl1 Atlas1, s. 30.

550
 EK26

1912 Balkan Sav~1 oncesi Yanya Vilayeti, Osmanl1 Atlas1, a.g.e., 32.

551
Devlet-i Osmaniye-Balkan Muharebesi Darii1harekatl Avrupa-yi Osmani Haritas1 ~imfili (Kuzey) Yunanistan, Karadag, S1rbis- N
U')
tan, Bulgaristan ve Romanya, yay. M~rutiyet Kitaphanesi, BOA, HRT.h. 169. U')