.. . .. .

1. UNITE -TURK EDEBIYATINA GIRIS,

..
..
GUZEL SANATLAR VE EDEBiYAT
. EDEBİ METİNLER

Olay Çevresinde CoJku ve Heyecanı Dile

SANATIN VE GÜZEL EDEBİ MOİNLER oıu,an Edebi Metinler Getiren Metinler
SANATLARiN
SINIFLANDIRILMASI 1. Coşku ve Heyecan Bildiren
♦ Lirik Şiir ♦ Didaktik Şiir
Metinler (Şiir)
♦ Epik Şiir • Pastoral Şiir
1. PLASTİK SANATLAR 2. Olay Çevresinde Gelişen Anlatmaya Bağlı Göstermeye Bağlı
(Maddeye Biçim Veren ♦ Satirik Şiir ♦ Dramatik Şiir
Metinler Edebi Metinler Edebi Metinler
Sanatlar) a) Anlatmaya bağlı
Resim, Heykel, Mimari, Hat, metinler • Masal
• Destan Geleneksel Modern Tiyatro
Tezhip, Minyatür b) Göstermeye bağlı
Türk Tiyatrosu • Trajedi
2. FONETİK SANATLAR metinler (Tiyatro) ♦ Halk Hikayesi
• Karagöz • Komedi
(Sese, Söze Biçim Veren ♦ Mesnevi
♦ Orta oyunu • Dram
Sanatlar) • Manzum hikaye
MDİNLERİN İFADE ♦ Hikaye
♦ Meddah • Melodram
Edebiyat, Müzik
ŞEKİLLERİ ♦ Roman
♦ Köy seyirlik ♦ Epik
3. RİTMİK SANATLAR oyunları ♦ Absürt
(Harekete Biçim Veren 1. Manzum (Şiir)
Sanatlar) Belli bir ölçü, birim vb.
özelliklere bağlı kalınarak
Tiyatro, Bale, Dans, Opera,
oluşturulmuş metinlerdir.
EDEBİ AKIMLAR Türklerin Kullandığı
Tür�e Sözlükler
Sinema
2. Mensur (nesir, düzyazı) Alfabeler ♦ Divanü Lügati't Türk
♦ Klasisizm
EDEBİYATIN BİLiMLERLE Sözün dil bilgisi kurallarına
♦ Romantizm ♦ Göktürk
♦ Mukaddimet'ül Edeb
göre doğru ve düzgün
İLİŞKİSİ söylenen ve yazılan • Realizm ♦ Uygur
♦ Codex Cumanicus
♦ Lehçe-i Osmani
♦ Edebiyat - Tarih ilişkisi doğal şeklidir. Vezinsiz ve ♦ Naturalizm • Arap
♦ Kamus-ı Türki
♦ Edebiyat - Coğrafya ilişkisi kafiyesiz yazıdır. ♦ Pamasizm ♦ Kiri!
♦ Edebiyat - Felsefe ilişkisi ♦ Sembolizm • Latin
♦ Edebiyat - Psikoloji ilişkisi ♦ Empresyonizm
♦ Edebiyat - Sosyoloji ilişkisi ♦ Fütürizm
 .. .
2. UNITE · SIIR
..
NAZIM SEKİLLERİ

• Hece ölçüsü
İslamiyet Öncesi İslamiyet Etkisindeki Batı Etkisindeki
♦ Aruz ölçüsü
Türk Şiiri Türk Şiiri Türk Şiiri
• Serbest ölçü
♦ Koşuk ♦ Divan Şiiri ♦ Sone
♦ Sagu + Halk Şiiri ♦ Terza-rima
• Destan ♦ Triyole
♦ Balad
Kafiye (Uyak)
+ Yarım Kafiye
Divan Şiiri Nazını Şekilleri Halk Şiiri Nazını Şekilleri
♦ Tam Kafiye
•• • • • 1. Beyitlerle Kurulanlar a) Anonim Halk Şiiri Nazım Şekilleri
ŞiiR BiLGiSi ♦
♦
Zengin Kafiye
Cinaslı Kafiye • Gazel ♦ Kıta ♦ Mani
+ Tunç Kafiye ♦ Kaside ♦ Müstezat ♦ Türkü
♦ Mesnevi b) Aşık Tarzı Halk Şiiri Nazım Şekilleri
il. Bentlerle Kurulanlar ♦ Koşma + Varsağı
a) Tek Dörtlükten Oluşanlar • Semai ♦ Destan
♦ Rubai
Redif Aruzla yazılan halk şiiri nazım şekilleri
+ Tuyuğ (Divan, Selis, Semai, Vezn-ı Ahar, Satranç,
b) Musammatlar Kalenderi)
• Murabba • Tercıient c) Dini-Tasavvufi Halk Şiiri Nazım Türleri
• Şarkı • Müseddes ♦ İlahi ♦ Şathiye
Kafiye Şeması
♦ Terbi ♦ Tesdis ♦ Nefes • Deme
+ Düz Kafiye ♦ Muhammes ♦ Müsebba ♦ Nutuk ♦ Devrıye
♦ Çapraz Kafiye ♦ Tardiyye • Müsemmen
♦ Sarma Kafiye • Tahmis ♦ Mütessa
• Taştir • Muaşşer
• Terkıbibent
 ŞİİR DİLİ (SÖZ SANATLARI)

Te,bih İstiare Kinaye Mecaıımürsel Te,his intak

(Benzetme) (Eğretileme) (Değinmece) (Ad Aktarması) (Ki,ile,tirme) İnsan dışındaki canlı ve cansız
Anlatımı güçlendirmek Temel öğelerden varlıkları konuşturma sanatıdır.
Bir sözün, benzetme Benzetme ilgisi söz İnsana ait
amacıyla, aralarında (benzeyen, kendisine konusu olmadan, Konuşturma, kişileştirmeden
amacı güdülmeden, özelliklerin insan
ortak nitelik bulunan benzetilen) sadece hem gerçek hem başka bazı ilgilerle, bir sonra gelir. Varlık önce kişileştirilir,
olmayan varlıklara
iki varlık ya da biri söylenerek yapılan de mecaz anlamını sözün başka bir söz gerekirse konuşturulur.
aktarılmasıyla
kavramdan, ortak söz sanatına istiare düşündürecek biçimde yerine kullanılmasıyla gerçekleştirilen söz
nitelik yönünden güçlü denir. istiare, bir sözün kullanılmasıdır. oluşturulan söz sanatıdır. Bazen
olandan zayıf olana benzetme amacıyla, sanatıdır. benzetme çoğu Tecahülüarif Söı
aktarmadır. başka bir söz yerine zaman da kapalı (Bilmeıllkten Gelme)
kullanılması olarak da Tevriye (iki istiare biçiminde
tanımlanabilir. Anlamlılık) Hüsnütalil (Güıel gerçekleştirilir. Bir anlam inceliği yaratmak ya da
Birden çok gerçek Neden Bulma) nükte yapmak için, şairin, çok iyi
Tarlı bildiği bir şeyi bilmiyor görünerek
İrsal-i mesel anlamı olan bir sözü
(Dokundurma, Herhangi bir olayı Tenasüp söz söylemesidir.
herkesçe bilinen
Sitem, İğneleme) Anlatıma güç (yakın )anlamında gerçek edeninin (Uygunluk)
kazandırmak amacıyla değil de uzak anlamını dışında daha güzel
Bir sözün görünürdeki Anlamca birbiriyle ilgili
sözde, yazıda ya kastederek kullanmaya ve hayali bir nedene
anlamının tam
da şiirde atasözü, denir. Tevriyeli bağlayarak açıklama sözcüklerin bir arada Nida
tersi amaçlanarak kullanılması sanatıdır.
özdeyiş ya da çok kullanılan sözlerin sanatıdır.
kullanılmasıyla Karşıt anlamlı Seslenme sanatıdır. Şiirde "ey" gibi
gerçekleştirilen bilinen, yaygın bir sözü iki anlamı da gerçek ünlemlerle ifade edilir. Ancak ünlem
kullanma. anlamdır. Tevriyede sözcüklerin bir arada
mecazlı anlatımdır. Telmih kullanılması tenasüp bildiren sözcük olmadan da nida
mecaz yoktur. sanatı yapılabilir. Şiddetli duyguları,
değildir.
Söz sırasında, heyecanları coşkun bir seslenişle
Teıat (Kar,ıtlık) istifham (Soru Mübalağa herkesçe bilinen anlatmadır.
Sorma) (Abartma) geçmişteki bir olaya, Tekrir (Yineleme)
iki karşıt düşüncenin
ünlü bir kişiye, bir
bir arada Sözü, cevap Bir özelliğin ya da Sözün etkisi
inanca işaret etmeye,
söylenmesidir. Tezat, beklemeksizin anlamı durumun mantığın güçlendirmek için
onu anımsatmaya
kavramların zıtlığında güçlendirmek için sınırlarını zorlayacak sözcük ya da söz
telmih denir.
değil, düşüncenin soru soruyormuş gibi biçimde büyütülmesi grubunu yineleme
zıtlığındadır. kullanma sanatıdır. veya küçültülmesidir. sanatıdır.
.ISLAMIYET .. . TURK
. ONCESI .. .
.. ŞiiRi . - . . .. .
ISLAM UYGARLIGI CEVRESINDE
, .. GELISEN
(GEÇiŞ DONEMi)
, .
TURK EDEBIYATI .
SÖZLÜ EDEBİYAT GEÇİŞ DÖNEMİ (İLK TÜRK İSLAM ESERLERİ)
• Şaman, kam, baksı, ozan adı Karahanlı Devletinin hükümdarı Satuk Buğra Han zamanında İslamiyet Türkler arasında resmi din olarak kabul edilmiştir.
verilen sanatçılar tarafından 11 yüzyılda İslam'a dair eserler verilmeye başlanmıştır. Bu geçiş dönemine ait en önemli eserler şunlardır:
icra edilmıştır Bu sanatçılar rıı rıı rıı rıı
"kopuz"adı verilen bir saz aleti
kullanırlar \J \J \J
\J
♦ Doğuşu her ne kadar dini a) Divan-ı lügati't Türk b) Kutadgu Bilig c) Divan-ı Hikmet d) Atabet'ül
törenlere dayansa da zamanla
din dışı konularda gelişmiştir
(Türk Dilinin Sözlüğü)
(1072-1074)
(Mutluluk Veren Bilgi)
(1069- 1070)
• 12. yy. da Hoca Hakayık
(Hakikaderin
• Hece ölçüsü kullanılmıştır.
• • Ahmet Yesevı
Etiği)
•
Kaşgarlı Mahmut 1069-1070 tarihlerinde tarafından
♦ Yarım kafiye kullanılmıştır.

•
tarafından Araplara Yusuf Has Hacip yazılmıştır. 12. yy.da
♦ Dil arı bir Türkçedir.
•
Türkçeyi öğretmek tarafından yazılmıştır. ilahi aşk Yüknekli Edip
♦ Aşk doğa ölüm konuları sık amacıyla yazılmıştır. Türk edebiyatının ilk kavramı ilk Ahmet tarafından
işlenmiştir.
• •
Türkçenin ilk sözlüğüdür siyasetnamesidir. Öğretici defa bu eserde yazılmıştır

•
♦ Anomin özellik taşımaktadır.
•
Türklere ait gelenek, bir nitelik taşımaktadır. kullanılmıştır. Eserde ahlakın
♦ Koşuk, sav, sagu, destan göreneklerden tarihten Tapgaç Buğra Han'a Eser dini önemi ve
başlıca ürünlerdir. folklordan bahsettiği için sunulan eser, Hakaniye tasawufi Türk yolları üzerinde

•
bir ansiklopedi özelliği (Doğu ) Türkçesi ile edebiyatının ilk durulmuştur.

• •
taşımaktadır. yazılmıştır. kaynağı kabul Beyit ve dörtlükler

•
Kitapta 7500 kelimenin Devletin nasıl yönetilmesi edilmektedir. bir arada

•
Arapça karşılığı verilmiş gerektiği vurgulanmıştır. Hakaniye kullanılmıştır
olup ayrıca halk şiirleri, 6645 beyitten oluşan eser Türkçesi ıle Dolayısıyla
atasözleri, deyimler mesnevi nazım şekliyle yazılan eserde aruz ve hece

•
kullanılmıştır. aruzla yazılmıştır. hece ölçüsü vezni birlikte
Abbasi Halifesi Ebu'I Eserde öğütler; devlet, ve halk dıli kullanılmıştır.

•
Kasım'a sunulmuştur. akıl saadet, adalet kullanılmıştır.
Hakaniye Türkçesi sembolleriyle verilmiştir
özelliklerini taşıyan eser
Arapça yazılmıştır.

ANONİM HALK EDEBİYATI
♦ İslamiyetten günümüze kadar
kesintisiz gelen bir edebiyattır
• Halkın ortaklaşa icra ettıği bir
edebiyattır.
♦ Temelinde sözlü bir gelenek
vardır.
♦ Eserler sade ve anlaşılır
bir konuşma dili ile
oluşturulmuştur.
♦ Dörtlük nazım birimi, yarım
kafiye ve hece ölçüsü
kullanılmıştır.
♦ Halkın dertlerini, sevinçlerini,
her türlü duygularını
işlemektedir.
• Mani, ninni, türkü, ağıt gibi
nazım şeklinde; masal, halk
hikayesi, efsane, geleneksel
tiyatro gibi nesir türlerinde
ürün verilmiştir
HALK EDEBİYATI (HALK ŞİİRİ)
AŞIK TARZI HALK EDEBİYATI
• Eskiden "kam,baksı" adı verilen ozanlara bu dönemde "AŞIK"
adı verilmiştir.
♦ Şairler genellikle okuma yazma bilmeyen aşıklar usta-çırak
ilişkisiyle yetişmişlerdir.
♦ Aşıklar köylerde, şehirlerde veya asker ocaklarında
yetişmişlerdir.
• Şehirlerde yetişen aşıklarmedreseıerde okuduklarından dolayı
divan edebiyatından etkilenmişlerdir.
♦ Eğitim görmüş halk şairlerine "kalem şuarası" adı da verilir.
♦ Aşk, toplumsal olaylar, doğa güzellikleri işlenen başlıca
konulardır.
♦ Aşık edebiyatı, din dışı bir edebiyattır.
• Şiirler dörtlüklerle, hece ölçüsüyle ve daha çok yarım uyaklı
olarak söylenmiştir.
• Saz eşliğinde söylenen şiirlere içten bır söyleyiş hakimdir.
♦ Aşık edebiyatında, halkın konuştuğu sade bir Türkçe
kullanılmıştır.
♦ Koşma, varsağı, semai, destan nazım şekilleri aşık
edebiyatının en çok sevilen ve kullanılan nazım şekilleridir.
♦ Kalem şairleri (kalem şuarası) divan edebıyatının etkisinde
kalmış, beyitlerle, aruz ölçüsüyle ve divan edebiyatı nazım
şekilleriyle şiir yazmıştır.
♦ Köroğlu, Karacaoğlan, Aşık Ömer, Gevheri, Dertli,
Seyranı, Dadaloğlu, Bayburtlu Zihni önemli temsilcileridir.
TEKKE TARZI HALK EDEBİYATI
• Tasawuı düşüncesini temel alır. Eserlerde genellikle
Allah sevgisı işlenmiştir. Kurucusu Ahmet Yesevi'dir
♦ Tasawufa göre bütün evren Allah'tan bir parçadır ve
insan nefsi arzularından arınarak gönlünü ilahi aşkla
doldurarak Allah'a ulaşabilir.
♦ Tekkeler etrafında bir araya gelen tasawufçular
bu görüşlerini yaymak için edebiyatı bir araç olarak
görmüşlerdir.
♦ İlahi aşkın ele alındığı lirik ve didaktik ürünler verilmiştir.
♦ Hem dörtlük hem beyit kullanılmıştır.
♦ Dil halkın kullandığı dil olmakla beraber Arapça-Farsça
kelimeler de kullanılmıştır.
♦ Şıirler ağırlıklı olarak müzik eşliğinde söylenmiştir.
♦ Bu eserlerde dönemin çarpıklıkları da işlenmiştir.
♦ Şairler genellikle dıni eğitim almışlardır.
♦ İlahi, nefes, şathiye, nutuk, devriye, hikmet gibi nazım
şekilleri vardır.
♦ Aşık Paşa, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli ve Mevlana
13. ve 14. yüzyıl mutasawıflarındandır.
• Hacı Bayram Veli, Eşrefoğlu Rumi, Kaygusuz Abdal,
Pir Sultan Abdal, Erzurumlu İbrahim Hakkı, Niyazi
Mısri önemli temsilcileridir
♦ Yunus Emre'nin dili dönemin diğer sanatçılarına göre
daha sadedir.
 • • • •• •
DiVAN EDEBIYATI (DiVAN ŞiiRi)

DİVAN EDEBİYATI GENEL kalıplaşmış sözlerle MESNEVİLER 16. Yüzyıl Mesnevileri: DİVAN EDEBİYATI 16. Yüzyıl
(mazmun) anlatılır.
ÖZELLİKLERİ ♦ Kafiye hem göz için anlayışı
♦ Zati: Şem ü Pervane, TEMSİLCİLERİ ♦ Taşlıcalı Yahya
14. Yüzyıl Mesnevileri: Şehrengiz ♦ Bağdatlı Ruhi
♦ 13. yy. da Hoca Dehhani'nin hakimdir.
♦ Fuzuli: Leyla vü 13. Yüzyıl ♦ Fuzuli
din dışı konularda yazdığı ♦ Zengin ve tam kafiye sıklıkla ♦ Yunus Emre:
Mecnun, Beng ü ♦ Baki
şiirlerle başlamıştır. kullanılmıştır. Risaletün Nushiyye ♦ Hoca Dehhani
Bade
♦ Şairler şiirlerini "DİVAN" ♦ Gülşehri: ♦ Zati
♦ Sanatlara bolca yer verilmiş, ♦ Taşlıcalı Yahya: ♦ Mevlana
adını verdikleri bir kitapta sanat yapmak amaç Mantıkut-Tayr ♦ Hayali Bey
Yusuf u Züleyha, ♦ Sultan Veled
topladıkları için bu edebiyata durumuna gelmiştir. (Çeviridir.)
Şah u Geda ♦ Ahmet Fakih 17. Yüzyıl
"Divan Edebiyatı• denilmiştir. ♦ Şiirlerin konuyu içeren ♦ Aşık Paşa:
♦ Şeyyad Hamza
♦ Dili Arapça, Farsça, Türkçe başlıkları olmadığı için şiirler, Garipname 17. Yüzyıl Mesnevileri: ♦ Nef'i
karışımı olan Osmanlıcadır. nazım biçimlerine göre ♦ Hoca Mesud: 14. Yüzyıl ♦ Nabi
♦ Nevizade Atai:
♦ Nazım birimi genellikle beyittir adlandırılmışlardır. Süheyl ü Nevbahar ♦ Azmizade Haleti
Hamse ♦ Ahmedi
ve cümle beyitte tamamlanır. ♦ Divan dışında beş mesnevinin ♦ Erzurumlu Kadı ♦ Şeyhülislam Yahya
♦ Nabi: Hayriyye, ♦ Aşık Paşa
Beyit, cümleye egemendir. toplandığı kitaba "hamse" Darir: Kıssa-i Yusuf ♦ Naili
Hayrabat ♦ Kadı Burhaneddin
♦ Arap ve Fars edebiyatı örnek denilir. ♦ Ahmedi:
alınmıştır. ♦ Nazım biçimleri beyitle İskendername, ♦ Nesimi 18. Yüzyıl
18. Yüzyıl Mesnevileri:
♦ Saraydan destek gördüğü yazılanlar: Gazel, kaside, Cemşid u Hurşid ♦ Gülşehri
♦ Şeyh Galip: ♦ Nedim
için "saray edebiyatı" da mesnevi, bentlerle yazılanlar:
15. Yüzyıl Mesnevileri: Hüsn üAşk IS.Yüzyıl ♦ Şeyh Galip
denilmiştir. rubai, tuyuğ, şarkı, terkibibent,
♦ Enderunlu Fazıl
♦ Ölçü olarak "aruz ölçüsü" terciibent, murabba vb. dir. ♦ Süleyman Çelebi: 19. Yüzyıl Mesnevileri: ♦ Şeyhi
kullanılmıştır. ♦ Nazım ön planda tutulmuş, Vesiletü'n Necat ♦ Ahmet Paşa 19. Yüzyıl
♦ izzet Molla:
♦ Çoğunlukla aşk, şarap, kadın nesre pek az yer verilmiştir. (Mevlid olarak ♦ Necati Bey
Mihnetkeşan, ♦ Enderunlu Vasıf
övgü, din, ahlak, tasawuf ♦ Nesir alanında tezkireler bilinir.) ♦ Süleyman Çelebi
Gülşen-iAşk ♦ Keçecizade İzzet
konuları işlenmiştir. (edebiyat tarihi görevini gören ♦ Şeyhi: Hüsrev ü ♦ Ali Şir Nevai
biyografik eser), münşeatlar Şirin, Harname Molla
♦ Anlatılan konu değil, anlatış
biçimi ön plandadır. (mektuplar), tarihler, dini ♦ Ali Şir Nevai:
metinler ve nasihatnamelere Lisanüt-Tayr
♦ Soyut bir edebiyattır, insan ve
doğa gerçekte olduğundan de rastlanmaktadır. Bunlarda
farklı ele alınmıştır. da sanat yapma amacı ön
plandadır.
♦ Duygu ve düşünceler
 .
TANZiMAT EDEBIYATINDA ŞiiR
Anahtar Genel Özellikler
Sözcükler
♦ Abdülmecit Dönemi'nde Hariciye Nazırlığı'na
Eşitlik, adalet, (Dışişleri Bakanlığı) getirilen Mustafa Reşit
hürriyet, Paşa, devletin bütünlüğünü ve gücünü
koruyabilmesi için, Batı esasları doğrultusunda
topluma
yeniden yapılandırılması gerektiğini belirtmiştir.
yönelme
♦ işte bu amaçla 3 Kasım 1839'da Gülhane
Parkı'nda Mustafa Reşit Paşa tarafından
Tanzimat Fermanı ilan edilmiştir.
♦ Tanzimat Fermanı'na ilan edildiği yerden dolayı
Gülhane Hattı Hümayunu adı da verilmiştir.
♦ Tanzimat Fermanı'nın ilanından sonra bu
edebiyatın temelleri atılmıştır.
♦ Tanzimat Edebiyatı Hazırlık Dönemi (1839-
1860), Birinci Dönem (1860-1876) ve İkinci
Dönem (1876-1896) olmak üzere üç dönemde
incelenmelidir.
♦ Hazırlık Dönemi'nde Batılılaşma ve
modernleşme üzerinde durulmuş ve çevirıler
Ziya PAŞA yapılmıştır.
♦ Bu dönemde Batı edebiyatından alınan türlerın
ilk örnekleri verilmiştir.
♦ Hazırlık Dönemi, divan edebiyatı ile Tanzimat
Edebiyatı arasında bir geçiş özelliği
taşımaktadır.
♦ Tanzimat Edebiyatı'nın Birinci Dönemi'nde
toplum için sanat, İkinci Dönemi'nde sanat için
sanat düşüncesi hakimdir.
. ..
♦ Tanzimat Edebiyatı'nın Birinci Dönemi'nde dilde Tanzimat Döne i Şairlerl
sadeleşme eğilimi görülürken; İkinci Dönemde
dilde ağırlaşma eğilimi görülmektedir. ♦ Birinci Dönem Sanatçıları:
İbrahim Şinasi, Ziya Paşa,
♦ Tanzimat Edebiyatı'nın Birinci Dönemi Şinasi ve
Namık Kemal
Agah Efendi'nin ilk özel gazete olan Tercüman-ı
♦ İkinci Dönem Sanatçıları:
Ahval'i çıkarmasıyla (1860) başlamıştır.
Abdülhak Hamit Tarhan,
♦ Tanzimat Edebiyatı gazetecilik çevresinde Recaizade Mahmut Ekrem,
gelişen bir edebiyattır. Muallim Naci
♦ Bu dönemde Takvim-i Vekayi (1831). Ceride-i
Havadis (1840), Tercüman-ı Ahval (1860),
Tasvir-i Efkar (1862), Hürriyet (1868) gibi birçok
gazete çıkarılmıştır.
♦ Tanzimat şairleri halka yönelik yazmayı
amaçlamışlardır.
♦ Tanzimat şıırınde hürriyet, adalet, eşitlik, kanun
gibi temalar işlenmiştir
♦ Tanzimat şiirinde divan edebiyatındaki kaside,
terkibibent, terciibent, müseddes gibi nazım
şekilleri kullanılmakla birlikte içerikte bazı
değişiklikler yapılmıştır.
Namık KEMAL
♦ Tanzimat sanatçılarından Şinasi ve Ahmet Vefik
Paşa klasisizm, Namık Kemal ve Ahmet Mithat
ise romantizm akımından etkilenmişlerdir.
♦ Abdülhak Hamit Tarhan, Recaizade Mahmut
Recaizade Mahmut
Ekrem, Samipaşazade Sezai ve Nabizade
EKREM
Nazım realizm adımından etkilenmiştir.
 . ..
SERVETIFUNUN EDEBIYATINDA SIIR
. ..

Anahtar Genel Özellikler Sanat� lar

Sözcükler
♦ Servet-i Fünun dergisi etrafında gelişen edebiyat anlayışı Edebiyat-ı Cedide (Yeni Edebiyat) olarak + Şiir: Tevfik Fikret, Cenap
Servet-i adlandırılmıştır. Şahabettin, Süleyman Nazif,
Fünun Dergisi, Ahmet Şuayp, Ali Ekrem Bolayır,
♦ Servetifünun edebiyatı (1896-1901) Tanzimat Edebiyatı'nın ikinci dönem sanatçılarından Recaizade
İçe kapanma, Hüseyin Siret Özsever, Faik
Mahmut Ekrem'in etkisiyle gelişmiştir.
bireye yönelme, Ali Ozansoy, Süleyman Nesib,
sosyal hayattan ♦ Servet-i Fünun Dergisi etrafında toplanan bazı gençler Tevfik Fikret'in derginin başına getirilmesiyle Celal Sahir Erozan
uzaklaşma edebi bir topluluk özelliği kazanmıştır.
♦ Dönemin sanatçıları Fransız edebiyatından etkilenmişlerdir.
+ Sanatçılar, sanat içindir ilkesine bağlı kalmışlardır.
♦ Şiirde aruz ölçüsü başarıyla kullanılmıştır.
+ Sanatçılar sosyal hayattan uzaklaşarak Avustralya gibi uzak ülkelere gitmeyi düşünmüşlerdir.
♦ Nazım (şiir) nesre (düz yazı) yaklaştırılmıştır.
♦ Şiirde serbest müstezat tarzı yaygın olarak kullanılmıştır.
♦ Batı'dan sone ve terza-rima gibi yeni nazım şekilleri alınmıştır.
Cenap ŞAHABETTİN
Sanatçılar şiirde parnasizm ve sembolizmden etkilenmişlerdir.
♦ Servetifünun Edebiyatı eserlerinde dil oldukça ağırdır.
• Fransızca söz dizimi örnek alınmış, devrik ve eksiltili cümlelere sıkça yer verilmiştir.
♦ Servetifünun Edebiyatı "Salon edebiyatı" olarak da adlandırılmıştır.
• Hüseyin Cahil Yalçın'ın 16 Ekim 1901 tarihinde Fransızcadan çevirdiği Edebiyat ve Hukuk adlı
Tevfik FİKRET makalenin yayımlanması nedeniyle Servetifünun dergisi kapatılmıştır. Dolayısıyla Servetifünun Dönemi
de sona ermiştir.
Süleyman NAZİF
 • A • •• • ••

FECRİATİ EDEBİYATI ( 1909-1912) Milli EDEBiYAT DONEMi ŞiiR

Anahtar Genel Özellikler Anahtar

ı
Genel Özellikler
Sözcükler ♦ Edebiyat- Cedide'nin dağılmasından sonra bir süre Sözcükler • Selanik'te 1911'de Genç Kalemler dergisinde toplanan şairler;
sessiz ka an edebiyat dünyası, Fecriati Topluluğu ile kullandıkları dil, biçim, ölçü ve işledikleri temalarla Milli Edebiyat'ın
Bireysellik, yeniden fnlandırılmaya çalışılmıştır. Türkçü şiir
oluşumunu sağladılar.
edebi bildiri, Saf şiir

l
• Fecriati �r?luluğu, 20 Mart 1909'da istanbul'da Hilal ♦ Türkçülük akımını savunan Mehmet Emin Yurdakul, Türkçü şiirin ve
izlenim gazetesi e ilk toplantısını yapmıştır. Halkın Milli edebiyatın öncüsü olmuştur. Yalın bir dille ve hece ölçüsüyle
♦ Kendileri i Fecriati (geleceğin şafağı) Topluluğu olarak yaşantısını ve yazıp yayımladığı Türkçe Şiirler ile milli edebiyat şiirinin temelini
adlandıraı genç sanatçılar bir edebi beyanname (bildiri) değerlerini dile atmıştır.
yayınlaya ak seslerini duyurmuşlardır. getiren şiir ♦ Milli Edebiyat Dönemi şairleri, milli kaynaklara yönelmiş; yalın bir dil,
Beş Hececiler hece ölçüsü ve genellikle dörtlük nazım birimi kullanmışlardır.
♦ Fecriati T pluluğu'nun bu bildirisi 24 Şubat 1910

tarihinde ervet-i Fünun dergisinde yayımlanmıştır.
♦ Ahmet H şim topluluğun adını "Sina-yı Emel" olarak
Sanat�ılar teklif etmi ; fakat Fail Ali Ozansoy'un teklifi kabul
edilmiştir
Ahmet Haşım,
♦ Türk ede iyatında edebi bildiri yayınlayan ilk topluluk
Tahsın Nahit, Fecriati'd·.·
Emin Bülent
• Sanat gö ·· şlerini "Sanat, şahsi ve muhteremdir"
Serdaroğlu,
sözleriyle�dile getirmişlerdir.
izzet Melih
• Servetifü un sanatçılarını yeterince Batılı tarzda
Devrım, Müfit
edebiyat 1ıuşturamadıkları gerekçesiyle suçlamışlardır.
Ratip
♦ Servetifü �un sanatçılarını eleştirmelerine karşın
onlardan 9aha başarılı olamamışlardır.
♦ Sanata bJkış açıları, şiir dili ve üslup özellikleri
yönünde� Servetifünun sanatçılarına benzerler.
♦ Şiirde Frahsız sembolist ve parnasyenlerinden
etkilenmi�lerdir.
Topluluk · yelerinden Refik Halit Karay, Yakup Kadri
Karaosm noğlu, Fuat köprülü, Aka Gündüz, Hamdullah
Suphi Ta rıöver ve Ali Canip Yöntem gibi bazı
sanatçılar Milli Edebiyat'a geçiş yapmışlardır.
♦ Topluluğu dağılmasında Ömer Seyfettin ve Ziya
Gökalp'in ıkardığı Genç Kalemler dergisi etkili
olmuştur.
l
♦ Milli duyguları dile getiren bu şiirler, o dönemde büyük ilgi görmüş;
bu şiirleri başka şairler tarafından yazılan, halk şiirine benzeyen
şiirler takip etmiştir.
♦ Milli edebiyat şairleri; Balkan Savaşı, Birinci Dünya Savaşı ve
Kurtuluş Savaşı'nın Anadolu'daki yıkımını dile getirmişler; vatan
sevgisi ve kahramanlık gibi temaların yanı sıra bireysel temaları da
işlemişlerdir.
• Mehmet Emin Yurdakul ve Ziya Gökalp'in yanı sıra "Hecenin Beş
Sanat�ılar Şairi" veya "Beş Hececiler" olarak adlandırılan şairler (Faruk Nafiz
Çamlıbel, Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy, Orhan Seyfi
Zıya Gökalp, Orhon ve Yusuf Ziya Ortaç ) Milli Edebiyat Dönemi şiirinin başarılı
Mehmet Emin örneklerini vermişlerdir.
Yurdakul, ♦ Milli Edebiyat Dönemi'nin bağımsız isimlerinden olan Mehmet Akif
Ali Canip Ersoy, şiirlerinde içinde yaşadığı toplumla ilgili siyasi ve sosyal
Yöntem, konuları işledi, halkın yaşayış tarzını ve değerlenni yansıtan
manzum hikflyeler yazdı.
Beş Hececiler
♦ Şiirin biçim ve ahenk unsurları açısından kusursuz olmasına önem
Yahya Kemal,
veren saf şiir anlayışının temsilcisi Yahya Kemal Beyatlı hece
Mehmet Akif ölçüsünün yaygın olarak kullanıldığı Milli Edebiyat Dönemi'nde Ok
şiiri dışında bütün şiirlerini aruz ölçüsü ile yazdı. Aruzu Türkçeye
başarıyla uyguladı. Divan şiiri geleneğinden yararlandı, divan şiirinin
ögelerini taklide düşmeksizin yeni şiir anlayışlarıyla birleştirdi.
 • •• • • • • ••
CUMHURiYET DONEMl'NDE COŞKU VE HEYECANI DiLE GETiREN METiNLER (ŞiiR)

Öz (Saf) Şiir Anlayışını Sürdüren Şiir ( 1920-1940)

Anahtar Genel Özellikler
Sözcükler
♦ Aruzla şiir yazan Ahmet Haşim ve Yahya Kemal öz
Sadece şiir, şiir anlayışının ilk temsilcileridir.
bireysellik, kişisel • Cumhuriyet Dönemi'ndeki öz şiir anlayışını sürdüren
duygular şairler hece ölçüsünü kullanmıştır.
♦ Bu anlayışta temel amaç iyi ve güzel şiir yazmaktır.
• Şiir dili her şeyin üzerinde tutulmuştur.
♦ Şiirler, sanat sanat içindir, anlayışına uygun olarak
yazılmıştır.
♦ Öz şiirde ölüm, yaşama arzusu, tabiat sevgisi, aşk
gibi temalara yer verilmiştir.
• Bireysel duyarlılıkla bireyin iç dünyasını
yansıtmışlardır.
♦ Şiirde sembolizm akımından etkilenilmiştir.
♦ Şiirde Batı edebiyatı şairlerinden Verlaine,
Baudelaire, Rimbaud, Verlaine'den etkisi
görülmüştür.
♦ "Şairler Sultanı" olarak anılan Necip Fazıl Kısakürek
şiirlerini Çile adlı kitabında toplamıştır.
♦ "Otuz Beş Yaş Şairi" olarak anılan Cahit Sıtkı Tarancı Sanat�ılar
şiirlerinde en çok ölüm temasını işlemiştir.
♦ Şairliği yanında romanlarıyla da tanınan Ahmet Necip Fazıl Kısakürek,
Hamdi Tanpınar şiirlerinde tarih, zaman, rüya, Ahmet Hamdi Tanpınar,
musiki, ruh halleri, çevre ve insan ilişkisi, bilinçaltı ve Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet
medeniyet temalarını işlemiştir. Muhip Dıranas
• Fahriye Abla şiiriyle tanınan Ahmet Muhip Dıranas Yedi Meşalecller
halk şiiri geleneği ile Fransız şiir zevkini birleştirmiştir. Ziya Osman Saba, Vasfi
♦ 1928 yılında yayınlanan Yedi Meşa/e adlı kitapta altı Mahir Kocatürk, Yaşar
şair ve bir öykü yazarı bir araya gelerek bir edebi Nabi Nayır, Cevdet
topluluk oluşturmuştur. Kudret Solok, Sabri Esat
♦ Topluluk üyelerinden Sabri Esat Siyavuşgil bu kitaba Siyavuşgil, Muammer Lutfi
şiir veren yedi kişiden dolayı Yedi Meşa/e adını Bahşi, Kenan Hulusi Koray
vermiştir.
♦ Yedi Meşale Topluluğu, Beş Hececilerin "memleket
edebiyatına" tepki olarak ortaya çıkmıştır.
♦ Yedi Meşale Topluluğu edebiyattaki ilkelerini "canlılık,
samimiyet ve daima yenilik" olarak açıklamıştır.
♦ Kenan Hulusi Koray, Yedi Meşale'nin tek yazarıdır.
• Topluluk, Ziya Osman Saba dışındaki diğer üyelerinin
şiir bırakması nedeniyle dağılmıştır.
 Serbest Nazım ve Toplumcu Şiir ( 1920-1940)
►O
Toplumcu gerçekçilik, Toplumcu gerçekçi şiir sosyalizm
eşitlik, özgürlük, bireysel ideolojisinin etkisiyle ortaya çıkmıştır.
varoluş Toplumcu gerçekçi şairlere göre
edebiyat toplumsal problemleri dile
getirmeldir.
Şiirlerde topluma yönelik olarak yazıldığı
.. , 1 için söylev üslubu hakimdir.
Toplumcu gerçekçi şiir anlayışının en
Nazım Hikmet Ran, Vedat önemli temsilcisi Nazım Hikmet'tir.
Nedim Tör, Ercüment Nazım Hikmet Rus sanatçı Mayakovski
Behzat Lav ve fütürizmden etkilenmiştir.
Anahtar
1920'den sonra Nazım Hikmet'le başlayan
Nazım Hikmet'in toplumcu şiiri benimseyen sanatçılar, şıirleriyle
etkisi, sosyalizm, toplumun genelini kucaklamaya çalışmışlardır.
bilinçlendirme Şiire ideolojik işlev yüklemişlerdir.
çabası,
Sosyalizm, güncel olaylar
Ataol Behramoğlu, Nihat
Behram, Ahmet Arif, Ceyhun Atıf
Kansu, Metin Altıok, ismet Özel,
Refik Durbaş, Arif Damar, Can
Yücel, Metin Eloğlu, Süreyya
Berfe, Kemal Özer, Gülten Akın,
Özdemir İnce
Toplumcu gerçekçi şiirde, şair kendisini geniş halk
kitlelerinin temsilcisi olarak görülmektedir.
♦ Hababam Sınıfı romanının yazarı Rıfat Ilgaz
eserlerinde "Stepne" takma adını kullanmıştır.
• Cahit ırgat, şairliği yanında tiyatro oyunculuğu ile de
tanınmıştır.
►O
Ge el Özellik er
Şiirde İkinci Yeni'nin işlediği bunalım temaları yerine
ümit ve geleceğe inanç ele alınmıştır.
Şairler kendilerini toplumun sözcüsü olarak
görmüşlerdir.
Ataol Behramoğlu ve İsmet Özel toplumcu gerçekçi
çizgideki Halkın Dostları dergisini çıkarmışlardır.
İsmet Özel, İkinci Yeni tarzında yazığı şiirlerini
Geceleyin Bir Koşu, toplumcu gerçekçi şiirlerini Evet
İsyan, İslami söylemle yazdığı şiirlerini Celladıma
Gülümserken adlı şiir kitabında toplamıştır.
t
Ahmet Arif Hasretinden Prangalar Eskitim şiir
kitabıyla tanınmıştır.
Rıfat Ilgaz, A. Kadir (Abdülkadir
Meriçboyu), Enver Gökçe, İlhamı Bekir
Tez, Mehmet Kemal, Cahil lrgat, Suat
Taşer, Hasan İzzettin Dinamo
 Milli Edebiyat Zevk ve Anlayı,ını Sürdüren Şiir { 1920-1950)

Anahtar Genel Özellikler Sanat�ılar

Sözcükler
♦ 1911'de Selanik'te Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp ve Ali Canip Yöntem Ahmet Kutsi Tecer, Arif Nihat Asya, Ömer
Milliyetçilik, tarafından çıkarılan Genç Kalem dergisiyle başlayan Milli Edebiyat Bedrettin Uşaklı, Kemalettin Kamu, Orhan Şaik
Anadoluculuk, anlayışı Cumhuriyet Dönemi'nde de etkisini sürdürmüştür. Gökyay, Zeki Ömer Defne, Coşkun Ertepınar,
Cumhuriyetçilik ♦ Milli Mücadele sonrasında zafer coşkusuyla beslenen pek çok şair Behçet Kemal Çağlar, Necmettin Halil
memleketçi anlayışla eserlerini yazmıştır. Onan, Bedri Rahmi Eyuboğlu, Halide Nusret
♦ Halk edebiyatı geleneği modern bir anlayışla devam ettirilmiştir. Zorlutuna, Şükufe Nihal Başar, Bekir Sıtkı
• Hece ölçüsü kullanılmıştır. Erdoğan, Ali Mümtaz Arolat, Ali Ulvi Elöve,
Hüseyin Nihal Atsız, Mithat Cemal Kuntay,
♦ Şiirlerde hitabet havası hakimdir.
İbrahim Alaattin Gövsa
♦ Bu dönem şairleri şiirlerini Kültür Haftası, Ağaç, Çınaraltı, Hisar gibi
dergilerde yayımlamışlardır. Beş Hececiler.
♦ Faruk Nafiz Çamlıbel'in Sanat adlı şiiri bu anlayışı özetler niteliktedir. Faruk Nafiz Çamlıbel, Enis Behiç Koryürek,
♦ Ahmet Kutsi Tecer Orda Bir Köy Var şiiri ile tanınmıştır. Halit Fahri Ozansoy, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf
♦ "Bayrak Şairi" olarak anılan Arif Nihat Asya Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor, Ziya Ortaç
Fetih Marşı ve Kıbrıs Rubaileri adlı eserleriyle tanınmıştır.
♦ Bu Vatan Kimin şiiriyle tanınan Orhan Şaik Gökyay'ın Dede Korkut ve
Katip Çelebi incelemeleri vardır.
♦ Dönemin özeti sayılabilecek Onuncu Yıl Marşı, Behçet Kemal Çağlar
ve Faruk Nafiz Çamlıbel tarafından birlikte yazılmıştır.
Arif Nihat ASYA
♦ Necmettin Halil Onan Bir Yolcuya, Bedri Rahmi Eyuboğlu Karadut ve
Orhan Seyfi Orhan Veda şiirleriyle tanınmıştır.
♦ Bekir Sıtkı Erdoğan tarafından Cumhuriyet'in ellinci yılı nedeniyle
50. Yıl Marşı adlı şiiri yazılmıştır.

Bedri Rahmi EYÜBOĞLU

 Garip Hareketi (1. Yeni) ( 1940-1950)

Anahtar Genel Öıellilcler

Söıcülcler
♦ Kendılerınden önceki şiir anlayışına karşı çıkmışlardır Orhan Veli Kanık, Oktay Rıfat
Serbest ♦ Orhan Veli Kanık, Oktay Rıfat Horozcu, Melih Cevdet Anday 1940 yılında Horozcu, Melih Cevdet Anday
şiir, basıtlik, ortaklaşa yayınladıkları "Garip" adlı şiir kitabının önsözünde düşüncelerini
gündelik hayat, yayınladılar
sıradan insan ♦ Topluluk ısmini Garıp adlı şiir kıtabından almıştır
♦ Garip Hareketi'ne karşı çıkanlar onların iddialarını ''garip/ tuhaf' bulmuşlardır
♦ Garip Hareketi şiirde imgeli söyleyışe. sanatlı anlatıma ve biçimsel özellıklere
karşı çıkmıştır
♦ Ölçüsüz ve uyaksız şiirler yazmışlardır.
• Şiırde ''basitlik, sadelik, alaladelik" prensibinden hareketle konuşma dilinı, şiir
dili olarak benimsemışlerdir
♦ Hayata dair her şeyın şıırin konusu olabileceğini savunmuşıardır.
♦ Şiirde çağrışıma değil açıkça söylemeye önem vermişlerdır Melih Cevdet ANDA Y
♦ Surrealizm akımından etkılenmışlerdir
• Şıırde konu edilen ınsan "halk arasından seçilmış insan·· olmalıdır.
♦ Garıp Hareketi şaırlerinın bazı şiirleri özellikle Ahmet Haşim'in şiirlerınin "parodi
/ tehzil'' olarak yeniden yazılmasından ibarettır
Orhan VELİ ♦ Orhan Veli'nın Kitabe-i Seng-ı Mezar adlı şiiri geleneksel şiir anlayışını
eleştirmek için yazılmıştır
♦ Orhan Veli İstanbul Türküsü, lstanbul'u Dınliyorum ve Anlatamıyorum şiirlerı ıle
tanınmıştır
• Melih Cevdet Anday, Orhan Veli'nin 1950'de ölümünden sonra Garip şiir
anlayışından uzaklaşmıştır.
♦ Oktay Rıfat'ın Perçemli Sokak adlı şiir kitabında il. Yeni şiir anlayışının etkisı Oktay Rıfat HOROZCU
görülmektedir.
 Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şiir ( 1940-1960)

Anahtar Genel Özellikler Sanal�ılar

Sözcükler
♦ Garip dışında yeniliği sürdüren şairler, imge ve söyleyiş bakımından öz şiire yakındır. Fazıl Hüsnü Dağlarca,
Bağımsız şairler, Behçet Necatigil, Cahil
♦ Bu dönemde pek çok sanatçı serbest şiirin imkanlarını kullanmıştır.
Hisarcılar, Külebi, Özdemir Asaf
Mavıciler, Mistik • Şairler görüş ve ideolojilerini şiirlerine temel yapmamışlardır.
Maviciler
Şairler • Şiirde temaya uygun dil ve söyleyişi tercih etmişlerdir.
Attila İlhan, Orhan Duru,
♦ Garip Hareketi'nin etkisinin sürdüğü yıllarda şiiri "bayağılaştırmak" istemeyen şairler Ferit Edgü, Demir Özlü,
kendilerine özgü bir sanat anlayışı geliştirmişlerdir. Tahsin Yücel, Ahmet
• Fazıl Hüsnü Dağlarca heceyle başladığı şiiri, serbest ölçüyle devam ettirmiştir. Oktay, Yılmaz Gruda,
Özdemir Nutku, Demirtaş
♦ Behçet Necatigil "Ev-aile şairi" olarak anılmıştır.
Ceyhun
♦ Asaf Halet Çelebi şiirlerinde Mevlevilik ve Uzak Doğu'nun mistisizminin izleri görülmektedir.
Hisarcılar
♦ Şiirlerinde yoksulluk temasının hakim olduğu Cahit Külebi Tokat'a Doğru, Sivas Yollarında
Mistik Şairler: Mehmet
şiirleriyle tanınmıştır. Çınarlı, Gültekin
• Özdemir Asaf, ironik ve birkaç dizeden oluşan şiirleriyle tanınmıştır. Samanoğlu, Mustafa Necati
♦ 1952-1956 yılları arasında yayımlanan Mavi dergisi etrafında toplanan şairlere Maviciler Karaer, Nevzat Yalçın,
Selahattin Batu, Munis
denilmiştir.
Faik Ozansoy, İlhan Geçer,
♦ Maviciler Garip şiirine karşı çıkmışlardır. Yavuz Bülent Bakiler, Bekir
♦ Attila İlhan Maviciler hareketinin sözcüsü durumundadır. Sıtkı Erdoğan, Feyzi Halıcı
♦ Daha çok tiyatrolarıyla tanınan Yılmaz Gruda Mavi hareketini başlatan şairlerden biridir. Mistik Şairler
Atilla İLHAN
♦ Hisarcılar sanatta yeniliğin asıl olduğunu fakat eskinin reddedilmesinin mümkün olmadığını Erdem Beyazıt, Cahil
savunmuşlardır. Zarifoğlu, Mehmet Akif
İnan, Asaf Halet Çelebi
♦ Hisarcılar özellikle Yahya Kemal'in etkisi altında kalmıştır.
• Erdem Beyazıt, Cahil Zarifoğlu ve Mehmet Akif İnan dini-mistik duyarlılıkla şiir yazmışlardır.
 İkinci Yeni Şiiri ( 1954-1960)

Anahtar Genel Özellikler Sanat�ılar

Sözcükler Ülkü Tamer, Cemal Süreya
♦ İkinci Yeni şiiri, Garipçilere ve 1940 Toplumcu Gerçekçi Kuşağı'na tepki olarak doğmuştur.
Soyut şiir, basit (Seber), Edip Cansever,
Türk şiirinde değişik imge, çağrışım ve soyutlamalarla yeni bir söyleyiş bulma amacında
olmayan şiir, Sezai Karakoç, Ece Ayhan,
olan bir akımdır.
imgeci şiir, yüksek Turgut Uyar, İlhan Berk
zümre ♦ "İkinci Yeni" adlandırmasını ilk olarak Muzaffer Erdost Pazar Postası dergisinde
kullanılmıştır.
♦ İkinci Yeni şiiri soyut ve imgesel anlatım özellikleriyle divan edebiyatındaki Sebk-i Hindi
akımına benzemektedir.
♦ İkinci Yeni şiirinde "bunalım" bir tema haline gelmiştir.
♦ Folklorik ifadelerin şiire düşman olduğunu savunmuşlardır.
♦ Edip Cansever, Masa da Masaymış Ha şiiriyle ünlenmiştir.
♦ İlk dönem şiirlerinde Garip şiirinin izleri görülen Turgut Uyar Dünyanın En Güzel Arabistanı
adlı eseriyle tanınmıştır.
♦ İlhan Berk şiirin soyut bir yolculuk olduğunu savunmuştur
♦ İslami duyarlılıkla şiirlerini yazan Sezai Karakoç, 1966 yılında şiirlerinde bir kavram adı
Cemal SÜREYA
olarak da kullandığı "Diriliş" dergisini çıkarmıştır.
♦ İkinci Yeni şairlerinden Sezai Karakoç Mona Roza, Ece Ayhan Yort Savul, Edip Cansever
Sezai KARAKOÇ Yerçekimli Karanfil şiirleriyle tanınmıştır.
 1980 Sonrası Siir
Anahtar Sözcükler
Estetik şiir, gelenekten yararlanabilme, şiirde
söyleyiş, bireysellik
Genel Özellikler
• 1980 sonrası şiir bıreyin iç hesaplamasını ele almıştır.
• Şiirde yapı ve söyleyiş içerikten önemlidir
♦ Şiirde şairın kimliğı değil, estetık durumu önemlidir
♦ 1980 sonrası şiirde İkinci Yeni anlayışının etkisi söz
konusudur.
♦ Haydar Ergülen Hafız ve Semender adlı şıır kitabıyla
tanınmıştır
♦ Hüseyin Atlansoy mıstik - metafizik tarzda yazdığı şiirlerde
modern şehir hayatını ele almıştır
• Murathan Mungan şiırlerinde Orhan Veli'nin etkisi
altındadır
• Ebubekir Eroğlu, Sezaı Karakoç'un etkisiyle Kuşluk
Saatleri, Kayıpların Şarkısı ve Şahitsiz Vakitler adlı şiir
kitaplarını yazmıştır.
Sanat�ılar
Haydar Ergülen, Hüseyın Atlansoy, Ahmet Erhan, Seyyıt Nezir,
Küçük İskender, Ebubekir Eroğlu, Murathan Mungan, Enis
Batur, Tuğrul Keskin, Veysel Çolak, Nurullah Genç, Metin
Cengiz
Cumhuriyet Dönemi' nde Halk Şiiri
Aşık Veysel ŞATIROĞLU
Genel Özellikler
• Halk şairleri usta-çırak ilışkısı ıçınde
yetişmeye devam etmışlerdir
♦ Bu dönem şairleri geleneğe uygun
olarak saz çalan ve dogaçlama şiır
söyleyen kişilerdir.
♦ Abdürrahim Karakoç Unutursun
Mihnban'ım, Vur Emri, Beşinci Mevsim
gibi şiirlerıyle ünlenmiştir
• Aşık Veysel son dönem aşıklık
geleneğinin en büyük ustasıdır.
♦ Aşık Veysel, Gidiyorum Gündüz
Gece, Güzelliğin On Para Etmez ve
Neşet ERTAŞ
►G
Anahtar Sözcükler
Kalem şaıri, halk şiiri geleneğinı
devam ettirme
Dostlar Beni Hatırlasın adlı şiırlerı ile
tanınmıştır.
♦ Mahzuni Şerif halk sorunlarını
toplumcu gerçekçı bir bakış açısıyla
dıle getirmiştir.
♦ Murat Çobanoğlu, Kiziroğlu Mustafa
Bey adlı türküsüyle tanınmıştır
♦ Şeref Taşlıova ve Neşet Ertaş
UNESCO'nun yaşayan aşıklık
geleneği temsilcisi olarak seçılmıştir.
♦ Yaşar Kemal'in "Bozkırın tezenesı''
olarak adlandırdığı Neşet Ertaş
Zahidem, Acem Kızı ve Gönül Dağı
türküleri ile ünlenmiştir.
Sanat�ılar
Aşık Veysel, Abdurrahim Karakoç,
Mahzunı Şerıf, Neşet Ertaş, Murat
Çobanoğlu, Aşık Reyhanı, Aşık Feymani

•
TANIMI VE TARİ İ GELİŞİ
• Hikaye (öykü); yaşanmış ya da yaşanabilir
olay veya durumların kişi, yer ve zamana
bağlı olarak okuyucuda heyecan ve zevk
uyandıracak şekilde anlatıldığı kısa edebi
türdür.
♦ XIV. yüzyılda İtalyan edebiyatında
Boccaccio'nun (Bokaçyo) yazdığı
Decameron (Dekameron) adlı eser, hikaye
türünün ilk örneği kabul edilir.
♦ Türk edebiyatında Tanzimat'tan önce
hikaye türünün yerini halk hikayeleri,
destanlar, masallar, mesneviler ve Dede
Korkut Hikayeleri tutmaktaydı.
• Batılı anlamda hikaye, Türk edebiyatına
Tanzimat'la girmiştir. Ahmet Mithat
Efendi'nin Letaif-i Rivayat adlı eseri ilk
hikaye örneklerindendir. Letaif-i Rivayat'ta
yer yer geleneksel hikayenin anlatım
özelliklerine rastlanır.
• Teknik açıdan güçlü, Batılı örneklere
benzeyen ilk hikaye ise Samipaşazade
Sezai'nin Küçük Şeyler adlı eseridir.
.. . .-
3. ve 4. UNITE · HiKAYE · ROMAN
ı:ıcyrıı
HİKAYENİN TÜRLERİ
01 y H :iyes- Olayın serim, düğüm ve çözüm bölümlerine
uygun olarak mantıksal bir sıralamayla sonuca bağlandığı
hikaye türüdür. Bu tarz hikayenin temeli bir olay anlatımına
dayanır. Olay hikayesinde kahramanların ve çevrenin
tasvirine önem verilir, okuyucuda merak ve heyecan
duygusu uyandırılır. Fransız yazar Guy de Maupassant
(Giy dö Mopasan) tarafından geliştirilen bu hikaye türüne
Maupassant tarzı hikaye de denir. Olay hikayesinin Türk
edebiyatındaki başlıca temsilcileri Ömer Seyfettin, Refik Halid
Karay ve Reşat Nuri Güntekin'dir.
Durum Hikayesi: Olaylardan çok, günlük yaşamın bir
kesitini ele alıp anlatan hikaye türüdür. Durum hikayesinde
ruhsal çözümlemelere ağırlık verilir, olay ikinci planda
kalır. Bu tarz hikayede serim, düğüm, çözüm bulunmaz;
okuyucunun merak duygusuna seslenilmez. Rus yazar Anton
Çehov tarafından geliştirilen bu hikaye türüne Çehov tarzı
hikaye de denir. Durum hikayesinin Türk edebiyatındaki
başlıca temsilcileri Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik
Abasıyanık'tır.
Küçürek (minimal) h kaye. Bu hikayeler; betimlemeye ve
çözümlemeye dayanmayan, yalnızca bir anın saptaması
olan anlatılardır. Çok kısa olmalarına rağmen bu hikayeler
yazarının dile hakimiyetini, kelime dağarcığını, kurgu
yeteneğini, duygu ve düşünce dünyasının derinliğini gösteren
yoğun anlatımlardır. Ferit Edgü, Haydar Ergülen, Vüs'at O.
Bener, gibi sanatılar küçürek hikaye tarzında eser veren
sanatçılardandır.
HİKAYEDE ANLATIM TEKNİKLERİ
t
Gösterme (Sahnel me): Olaylar, kişiler, varlıklar okuyucuya
doğrudan sunulur. Anlatıcı, okuyucu ile eser arasına girmez.
Okuyucunun dikkati eser üzerinde yoğunlaşır. Bu teknikte
kişilerin konuşmaları ve hareketleri yansıtılarak okuyucunun
kendisini eserin kurmaca dünyasında hissetmesi sağlanır.
Gösterme tekniği; diyalog, iç konuşma veya bilinç akışı
şeklinde olabilir.
Diyalog: Kahramanların karşılıklı konuşmalarına dayanan
anlatım tekniğidir. Metne akıcılık kazandırır. Diyalog
tekniğinde konuşmalar, kitabi değildir. Kahramanlar, sosyal
statülerine uygun biçimde konuşturulur.
İç Konuşma. Kahramanların içsel konuşmalarını aktarmaya
dayanan anlatım tekniğidir. İç konuşma tekniğinde,
kahramanın duygu ve düşünceleri sesli düşünme şeklinde
yansıtılır. Bu anlatım tekniğinde kahraman, karşısında biri
varmış gibi kendi kendine konuşur.
Bilinç Akışı. Genellikle XX. yüzyıl modern roman ve
hikayesinde kullanılmış bir anlatım tekniğidir. Bu teknikte de
iç konuşmada olduğu gibi kişilerin iç dünyaları, zihinlerinden
geçirdikleri doğrudan o kişilerin ağzından, kendi kendilerine
konuşmaları şeklinde verilir. Kahraman anlatıcı ve bakış
açısı söz konusudur ancak bilinç akışında iç konuşmadan
farklı olarak cümleler arasında mantık ilişkisi zayıftır. Daha
çok serbest çağrışım yoluyla bir düşünceden bir başka
düşünceye atlanır.
 DEDE KORKUT HİKAYELERİ
Genel Özellikler
Eserin asıl adı "Kitab-ı Dedem Korkut ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan"
(Oğuz Boyları dilince yazılmış, Dede Korkut Kitabı) dır.
12 hikaye ve bir ön sözden oluşan eser, destandan halk hikayesine
geçiş dönemi ürünüdür.
Hikayelerde İslamiyet öncesi hayat ile İslamiyet'e ait özellikler iç içe
verilmiştir. Eser, bu bakımdan da bir geçiş dönemi ürünüdür.
Gerçekçi ve olağanüstü ögelerin iç içe bulunduğu hikayelerde
kahramanlık, yiğitlik, savaş, aşk işlenen başlıca konulardır.
Dede Korkut Hikayeleri. XII, XIII ve XIV. asırlarda Anadolu'nun
doğusuna gelip yerleşmiş, buralarda vatan tutmuş Oğuz Türklerı
arasında yaşamış, işlenmiş ve yayılmış hikayelerdir.
Nazım nesir karışık olan hikayelerin düzyazı bölümlerinde sık sık
se�ilere rastlanır. Nazımda ise aliterasyonlar ve sözcük tekrarlarıyla
ahenk sağlanmıştır.
Hikayelerin ortak ismi Dede Korkut'tur. Dede Korkut hikayelerin
yazarı değil hikayelerde yer alan bilge kişidir.
Deli Dumrul, Bamsı Beyrek, Tepegöz, Salur Kazan, Boğaçhan en
çok bilinen hikayelerdir.
Vatikan ve Dresden olmak üzere iki yazma nüshası vardır.
HALK HİKAYELERİ
Genel Özellikler
Destan geleneğinden doğmuş ve onun yerine geçmiştir. Daha
sonra ise yerine modern hikayeye bırakmıştır.
Nazım-nesir karışık bir şekılde oluşturulan halk hikayelerinde
olayın anlatıldığı bölümler nesir; duyguların ıfade edildiği,
konuşmaların yer aldığı bölümler ise nazım şeklindedir.
Dede KORKUT Hikayelerde genellikle aşk ve kahramanlık konuları işlenmiştir.
Halk hikayelerinin anlatıcıları çoğu zaman meddahlar veya saz
çalan aşıklar olmuştur.
Hikayelerin söyleyeni belli değildir, yani anonımdir.
Destan ve roman arasında bir köprü görevi görmektedir. Yani
destanların romanlara dönüşmesinden önceki son aşamadır.
Konuları bakımından aşk hikayeleri, kahramanlık hikayeleri
ve dini-kahramanlık hikayeler (cenknameler) olarak
sınıflandırılabilir.
Çoğu hikaye "İlahi bakış açısı" ile anlatılır. Yani anlatıcı tüm
olanlara, geçmişe ve geleceğe vakıf biridir.
Köroğlu

TANIMI VE TARiHİ GELİŞİMİ
♦ Roman; yaşanmış ya da yaşanması
mümkün olay veya durumların kişi,
yer ve zamana bağlı olarak anlatıldığı
uzun edebi türdür.
• Romanda birbiriyle bağlantılı olaylar
bir tema etrafında bir araya gelir.
♦ Romandaki gerçeklik kurmaca
gerçekliktir. Roman, yazıldığı
dönemin zihniyetini yansıtır.
♦ Roman türünün ilk örneği, İspanyol
yazar Cervantes'in (Servantes) XVII.
yüzyılın başlarında yayımlanan Don
Quijote (Don Kişot} adlı eseridir.
♦ Türk edebiyatına roman Tanzimat'la
girmiştir. Türün ilk örnekleri çeviri
eserlerdir. İlk çeviri roman, Yusuf
Kamil Paşa'nın Fransız yazar
Fenelon'dan (Fenelon) çevirdiği
Telemaque'tır (Telemak).
• İlk yerli roman, Şemsettin Sami'nin
Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseridir.
• Türk romanı, teknik açıdan
Servetifünun Dönemi'nde güçlenmiş;
Halit Ziya Uşaklıgil, roman türünün
Batılı anlamdaki ilk örneklerini
vermiştir. Milli Edebiyat ve
Cumhuriyet Dönemi'nde roman
türünde başarılı örnekler verilmiştir.
ROMAN
ROMAN TÜRLERi
Konularına Göre Romanlar
Macera (serüven) romanı: Günlük hayatta az rastlanan, ilgi
çekici olayları okuyucuda heyecan ve merak uyandıracak biçimde
anlatan roman türüdür.
Sosyal roman: Sınıf çatışması, geçim sıkıntısı, göç gibi
toplumsal ve ekonomik sorunları veya birtakım töreleri ele alan
roman türüdür.
Bilim kurgu romanı: Gelecekte olabilecek olayları bilimsel bir
yaklaşımla, hayal gücünü de kullanarak anlatan roman türüdür.
Tarihi roman: Tarihi olayları ve kişileri konu alan roman türüdür.
Fantastik roman: Gerçeküstü olay, kişi ve yerleri konu alan
roman türüdür.
Psikolojik roman (tahlil romanı): İnsanın iç dünyasını, bilinçaltını,
olayların insanın ruh dünyasına etkilerini anlatan roman türüdür.
Po lsiye roman. Polisiye olayların konu edildiği; aksiyon, gizem,
heyecan, korku vb. ögeler içeren roman türüdür.
Tezi roman: Toplumsal veya siyasal bir sorunu konu edinen, bir
tez içeren roman türüdür.
Egzotik roman: Uzak ve yabancı ülkelerin doğa ve insanlarını
konu edinen roman türüdür.
ROMANDA ANLATIM TEKNİKLERİ
Anlatma (Tahkiye Etme):
Anlatma tekniğinde okuyucu ile eser arasına anlatıcı girer.
Okuyucu hemen her şeyi anlatıcı kanalıyla görür ve öğrenir.
Okuyucunun dikkati anlatıcı üzerinde yoğunlaşır. Anlatma;
kişi tanıtımı, olay anlatımı, geriye dönüş, iç çözümleme veya
özetleme şeklinde olabilir.
Geriye Dönüş: Eserde kronolojik akışın kırılarak geçmişe
dönülmesi, geçmişe ait yaşantıların anatılması tekniğidir. Bu
teknikte anlatıcı birinci tekil kişi olabileceği gibi üçüncü tekil kişi
de olabilir.
İç Çözümleme· Kişilerin iç dünyalarının, iç yaşantılarının,
hakim anlatıcı ve bakış açısıyla anlatıldığı psikolojik tahlil
tekniğidir. Bu anlatım tekniğinde anlatıcı, kişinin iç dünyasına
bütünüyle egemen olan dışarıdan bir unsur olarak etkindir;
anlatılan kişi ise edilgendir.
Özetleme: Varlığı belirgin şekilde hissedilen anlatıcı olayları,
kişileri veya diğer unsurları özetleyerek anlatır.
Pastlş. Postmodern romanda çeşitli metin türlerinin biçim ve
anlatım özelliklerinin taklit edilmesidir.
Pcırodi. Postmodern romanda daha önce yazılmış bir metnin
içerik yönünden örnek alınmasıdır. Bütüncül ya da kısmi
olabilir.
ron· Postmodern romanda birtakım olguları ya da eserleri
alaycı bir anlatımla söz konusu etmektir.
 TANZİMAT DÖNEMİ'NDE
ROMAN VE HİKAYE
Gene .. ıe r ler
Edebiyatımızda Batılı anlamda roman ve hikaye örnekleri ilk
kez bu dönemde verilmeye başlanmıştır.
♦ Çeviri yoluyla edebiyatımıza giren bu türlerde daha sonra telif
eserler verilmiştir.
♦ İlk eserlerde topluluk önünde anlatılan meddah öykülerinin
etkisi ve tekniği görülür.
♦ Konular çoğunlukla günlük yaşamdan veya tarihten alınmıştır;
görücü usulü evlilik, yanlış Batılılaşma, kölelik, esirlik,
mirasyedi tiplerin eleştirilmesi gibi konular ele alınmıştır.
♦ Tanzimat edebiyatının ilk döneminde yetişen sanatçılar
romantizm akımının etkisi altında kalmıştır
♦ Eserler aracılığı ile bireyi eğitme ve toplumu düzeltme amacı
gözetilmiş; bunun için de siyaset, din, ahlak, felsefe vb. ile
ilgili düşünce ve bilgiler ya olayın yürüyüşü durdurulup ya da
olayların örülüşü içinde dolaylı olarak okuyucuya aktarılmıştır.
♦ İlk dönem yazarları kişiliklerini gizlememişler; olay akışını
keserek esere müdahale etmişlerdir.
♦ Kahramanlar çoğu zaman tek yönlüdür. İyiler tamamen iyi,
kötüler de tamamen kötüdür.
♦ Olayların sonunda, çoğu zaman iyiler ödüllerini, kötüler ya da
suçlular cezalarını alırlar.
♦ Roman ve hikaye türünün ilk örnekleri şunlardır:
İlk yerli roman: Şemsettin Samı / Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat
İlk çeviri roman: Yusuf Kamil Paşa/ Fenelon'dan Telemak
İlk köy romanı: Nabizade Nazım / Karabibik
İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem / Araba Sevdası
İlk edebi roman: Namık Kemal / İntibah
İlk tarihi roman: Namık Kemal / Cezmi
İlk hikaye kitabı: A.Mithat Efendi / Letaif-i Rivayet
İlk tezli roman: Nabizade Nazım / Zehra
SERVOİFÜNUN DÖNEMİ'NDE
ROMAN
Genel Özellikler
♦ Hikaye ve roman teknik yönünden
gelişmiş, Batılı anlamda ilk romanlar
(Aşk-ı Memnu - Mai ve Siyah) ile ilk
psikoloJik roman (Eylül) örnekleri bu
dönemde ortaya konmuştur.
♦ Hikaye ve romanda "hayal kırıklığı,
üzüntü, marazi duygulanmalar,
başarısız aşkla(' en çok ışlenen konular
arasındadır.
♦ Servetifün0n roman ve hikayeleri
genellikle realist ve natüralist bir özellık
taşır. Realizme geçişle birlikte hayalin
yarını gözlemler alır Betımlemeler,
genellikle gözleme dayalıdır ve nesnel
olarak yapılır.
♦ Hikayelerde dil daha sadeyken
romanlarda söz sanatlarıyla yüklü, ağır
bir dıl kullanılır.
♦ Cümleler, Fransızca cümle yapısına
uygundur. Özellikle "ve" bağlacından
yararlanılarak cümleler iyice uzatılır. Bu
da anlaşılmayı zorlaştırır.
♦ Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf ve
Hüseyin Cahil Yalçın Servetifünün
Dönemi'nde roman ve hikaye türünde
eser veren önemli sanatçılardır.
SERVETİFÜNUN DÖNEMİ
BAĞIMSIZ SANATÇILAR
Anahtar Gener Özellikler
ö- .ükl • ♦ Servetifünun Edebiyatı Dönemi'nde yaşadığı
halde onlarla aynı görüşleri paylaşmayan
Halk için edebiyat,
sanatçılar "Dönemin bağımsız sanatçıları"
sokak edebiyatı,
l
olarak anılmıştır.
popülerlik
♦ Servetifünun sanatçıları Namık Kemal'in
"edebi roman" anlayışını sürdürürken Hüseyin
Rahmi Gürpınar gibi popüler sanatçılar Ahmet
Mithat Efendi'nin "halk için roman" anlayışını
sürdürmüştür.
♦ Hüseyın Rahmı Gürpınar romanlarında
lstanbul'un kenar mahallelerindeki hayatı tüm
Sanat�ılar canlılığıyla dile getirmiştir.
♦ Servetıfünun Dönemi'nde eser verdiği halde
Hüseyin Rahmı bu topluluğa katılmayan Ahmet Rasim,
Gürpınar, Ahmet edebiyattaki Batılılaşmaya karşı çıkıp
Rasim Servetifünun sanatçılarını eleştirmiştir.
♦ Ahmet Rasim, sohbet ve fıkra türündeki
yazılarında istanbul'daki şehır hayatını tüm
canlılığı ve ilginç yönleriyle anlatmıştır.
♦ Bu edebiyat anlayışında "sokak edebıyata
taşınmıştır."
♦ Edebi eserlerde amaç okurun eğlendirilmesidir.
♦ Romanlarda toplumun aksayan yanları tüm
çıplaklığıyla dile getirilmiştir.
♦ Günlük konuşma dili ile yazma esastır.
♦ Edebi eserlerde mizaha, günlük konuşmalara
çok sık başvurulmuştur.
 . - . ..
Milli EDEBiYAT DONEMi ROMAN VE HiKAYE
Anahtar Genel Özellikler
Sözcükler
♦ 1911 yılında Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin ve
Milliyetçilik, Ali Canip Yöntem'in birlikte çıkardıkları Genç
Anadolu'ya Kalemler dergisi Milli Edebiyat düşüncesinin
yönelme, Milli yaygınlaşmasına sebep olmuştur.
Mücadele, Milli Edebiyat'ın dil anlayışının oluşmasında
halka doğru, Ömer Seyfettin'in Genç Kalemler'de yayımladığı
yerellik Yeni Lisan makalesi etkili olmuştur.
• Milli Edebiyat sanatçıları İstanbul Türkçesini
savunmuştur.
Sanatçılar konuşma dili ile yazı dilinin birbirine
yakınlaştırılması gerektiğini savunmuştur.
Sanat toplum içindir, ilkesi benimsenmiştir.
♦ Roman ve hikayede realizm akımına uygun
eserler verilmiştir.
• Sanatçılar ilk kez bu dönemde İstanbul
dışına çıkmış ve Anadolu insanını anlatmaya
başlamışlardır.
• Anadolu'ya yönelme Cumhuriyet'in ilk
döneminde "Memleket Edebiyatı" çığırına yol
açmıştır.
Ömer SEYFETTİN • Milli Edebiyat anlayışının öne çıktığı fikir
hareketleri arasında Türkçülük dışında
İslamcılık, Osmanlıcılık ve Batıcılık gibi başka
fikir akımları da bulunmaktadır.
♦ Yusuf Akçura, 1904'te yayımladığı Üç Tarz-ı
Siyaset makalesinde Osmanlıcılık, İslamcılık ve
Türkçülük akımlarını karşılaştırmıştır.
. .-
♦ Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları adlı
eserinde Milli Edebiyat'ın temel fikirlerini ortaya
koymuştur. Ömer Seyfettin, Mehmet Emin Yurdakul,
• Ali Canip Yöntem ve Fuat Köprülü edebiyat Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin,
tarihiyle ilgili yazılarıyla tanınmıştır. Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide
♦ Ömer Seyfettin Maupassant tarzı olay Edip Adıvar, Ahmet Hikmet Müftüoğlu,
hikayeciliğinin en önemli temsilcisi olmuştur. Ebubekir Hazım Tepeyran
♦ Mehmet Emin Yurdakul Türk-Yunan Savaşı'nı
konu alan Cenge Giderken şiiri ile tanınmıştır.
♦ Ahmet Hikmet Müftüoğlu; Haristan ve Gülistan
adlı eserini Servetifünun Edebiyatı; Çağlayanlar
ve Gönül Hanım adlı eserlerinde Milli Edebiyat
anlayışına uygun olarak yazmıştır.
• Refik Halit Karay; Memleket Hikayeleri adlı eseri
ile İstanbul'la sınırlı olan Türk öykücülüğünü
Anadolu'ya taşımıştır.
♦ Reşat Nuri Güntekin; Anadolu Notları (Gezi); Reşat Nuri GÜNTEKİN
Çalıkuşu, Yaprak Dökümü, Dudaktan Kalbe,
Acımak ve Yeşil Gece (roman) gibi birçok
eserinde Anadolu'yu ele almıştır.
♦ Yakup Kadri, Yahya Kemal'le birlikte "Nev­
Yunanilik" anlayışını savunmuştur.
♦ Yakup Kadri; Kiralık Konak, Hüküm Gecesi,
Nur Baba, Sodom ve Gomore, Yaban ... gibi bir
dönemi ele alan romanlarıyla tanınmıştır.
♦ Halide Edip Adıvar; Handan, Ateşten Gömlek,
Vurun Kahpeye ve Sinekli Bakkal, Mor Salkımlı Refik Halit KARA y
Ev gibi romanlarında dönemin olaylarını "kadın
psikolojisi" bakımından ele almıştır.
♦ Müsahipzade Celal ve Ahmet Nuri Sekizinci
tiyatro eserleriyle tanınmıştır.
 . ..
CUMHURiYET DONEMl'NDE HiKAYE VE ROMAN
. . -

►O
Anahtar Sözcükler Genel Özellikler Sanat�ılar

Milliyetçilik, Anadolu'ya ♦ Yazarlar roman ve hikayelerde Anadolu'ya yönelmiştir Reşat Nuri Güntekin, Yakup Kadri
yönelme, Atatürkçülük Karaosmanoğlu, Halide Edip Adıvar,
♦ Anadolu ınsanının yaşayış tarzı konu edılmiştir.
Hüseyin Nihal Atsız, Mustafa Necati
♦ Atatürk ilke ve inkılaplarının benimsetilmesi için çaba harcanmıştır. Sepetçioğlu, Bahaeddin Özkişi,
♦ Yazarlar realizm akımından etkilenmiştir. Mükerrem Kamil Su, Mithat Cemal
♦ Bu dönem yazarları Milli Edebiyat akımının devamı şeklinde değerlendirilmelidir. Kuntay, Aka Gündüz

• Roman ve hikayelerde 1. Dünya Savaşı'ndan Kurtuluş Savaşı'na kadar geçen

dönem ele alınmıştır.
♦ Hüseyin Nihal Atsız Türkçülük akımının önemli temsilcilerinden biridir. Nihal Atsız
şiirleri yanında Göktürkleri konu alan Bozkurtların Ölümü, Bozkurtlar Diriliyor ve
Deli Kurt romanlarıyla tanınmıştır.
♦ Mithat Cemal Kuntay aruzla yazdığı vatan temalı şiirleri ve Üç İstanbul adlı
dönem romanıyla tanınmıştır.
♦ Asıl adı Enis Avni olan Aka Gündüz Dikmen Yıldızı romanında Kurtuluş Savaşı'nı
Halide Edip AD/VAR
Anadolu üzerinden anlatmıştır.
Yakup Kadri
• Nehir romanlarıyla tanınan Mustafa Necati Sepetçioğlu Kilit, Kapı, Anahtar, KARAOSMANOĞLU
Konak gibi romanlarında tarihi olayları ele almıştır.
♦ Bahaeddin Özkişi'nin Sokakta adlı romanı 100 Temel Eser kapsamına alınmıştır.
 Toplumcu Ger�ek�i Eserler

Anahtar Sözcükler Genel Özellikler

Sosyalizm, ♦ 1930'Iardan itibaren konu edilen köylü, işçi ve dar gelirlilerin anlatılmasına devam edilmiştir. Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Kemal
sınıfsal çatışma, Tahir, Sadri Ertem, Aziz Nesin,
• Eserlerde Anadolu coğrafyası ve insanı, köyden kente göçün ortaya çıkardığı problemler ele
ideolojik kaygı Tahsin Yücel, Oktay Akbal, Kemal
alınmıştır. Bilbaşar, Abbas Sayar, Talip
• Roman ve hikayelerdeki temel bakış açısı sosyalizmdir. Apaydın, Fakir Baykurt, Rıfat Ilgaz,
♦ Eserlerin çoğu ağa-köylü, öğretmen-imam, halk-yönetici, zengin-fakir, güçlü-güçsüz, aydın­ Vedat Türkali, Dursun Akçam,
Tarık Dursun K. (Kakınç), Samim
cahil gibi çatışmalar üzerinden işlenmiştir.
Kocagöz, Mahmut Makal, Musaffer
♦ Eserlerin dili konuşma diline yakındır. İzgü, Orhan Duru, Faik Baysal
♦ Mahmut Makal'ın 1950'de yazdığı Bizim Köy adlı izlenim notları büyük yankı uyandırmıştır.
♦ Sadri Ertem'in Çıkrıklar Durunca adlı romanı yerli üretimle ithal malların çatışmasını
anlatmaktadır.
♦ Sabahattin Ali Kuyucaklı Yusuf, İçimizdeki Şeytan, Kürk Mantolu Madonna adlı romanlarıyla en
çok okunan romancılarımızdan biridir.
♦ Asıl adı Mehmet Reşit Öğütçü olan Orhan Kemal Bereketli Topraklar Üzerinde, Hanımın Çiftliği,
Kemal TAHİR
Gurbet Kuşları gibi romanlarında ırgat-işçi hayatını dile getirmiştir.
♦ Asıl adı Kemal Sadık Göğçeli olan Yaşar Kemal Çukurova bölgesindeki köy hayatını anlattığı
Dağın Öte Yüzü, Bir Ada Hikayesi, Akça Sazın Ağaları, Anadolu Efsanesi adlı romanlarıyla
tanınmıştır.
♦ Asıl adı İsmail Kemalettin Demir olan Kemal Tahir Yorgun Savaşçı, Kurt Kanunu, Devlet Ana
adlı tarihi romanlarıyla tanınmıştır. Esir Şehir Üçlemesinde Kurtuluş Savaşı'ndan Serbest Orhan KEMAL
Fıkra'nın kuruluşuna kadar olan dönemi ele almıştır.
♦ Fakir Baykurt'un Yılanların Öcü adlı romanı sinemaya aktarılmıştır.
♦ Samim Kocagöz Kalpaklılar ve Doludizgin adlı romanlarında Kurtuluş Savaşı'nı anlatmıştır.
 Bireyin İ� Dünyasını Esas Alan Eserler

Anahtar Genel Özellikler Sanat�ılar

Sözcükler
Peyami Safa, Memduh Şevket
• Bireyin iç dünyasını esas alan yazarlar insan gerçekliğini farklı bir bakışla anlatmışlardır.
Bireyın iç dünyası, Esendal, Tarık Buğra, Abdülhak
modernizm, ♦ Yazarlar modern hayatın insan üzerindeki etkilerini tespit etmek için psikoloji, psikoanalitik gibi Şinasi Hisar, Ahmet Hamdi
psikolojik tahlil bilimlerden faydalanmışlardır. Tanpınar, Samiha Ayverdi,
Halikarnas Balıkçısı, Sabahattin
♦ Bireyin iç dünyasını esas alan eserlerde; bunalım, yabancılaşma, bireyın toplumla hesaplaşması, Kudret Aksal, Mustafa Kutlu,
yalnızlık, sıkıntı, bilinçaltı, bireysel sorgulamalar, evrenin düzeni gibi konular ele alınmıştır. Sevinç Çokum
♦ Eserlerdeki mekan, olay ve zaman birey üzerindekı etkisiyle bırlikte verilmiştir.

♦ Peyami Safa romanlarında kısa, yoğun ve eksiltili cümlelerin olduğu bir anlatımı tercih etmiştir.

♦ Peyami Safa'nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Matmazel Noraliya'nın Koltuğu, Yalnızız, Bır
Tereddüdün Romanı adlı eserleri gittikçe yoğunlaşan bir psikoloıık tahlille anlatım söz konusudur.

♦ Peyami Safa'nın Fatih-Harbiye ve Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Huzur romanı medeniyet çatışmasını ele
almıştır.

• Peyami Safa polisiye romanlarında Server Bedi ve Cıngöz Recaı takma adlarını kullanmıştır.

Peyami SAFA • Memduh Şevket Esendal, Ayaşlı ve Kiracılarlnda toplumun farklı kesimlerıni bir araya getirmiştir.

• Memduh Şevket Esendal "Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk, İstemenoğlu" takma
adlarını kullanmıştır.
Tarık BUĞRA
♦ Tarık Buğra Osmancık ve Küçük Ağa romanlarında tarihi olayları kahramanlar üzerinden anlatmıştır.

• Samıha Ayverdi'nin İbrahim Edendi Konağı, Tarık Buğra'nın lbış'in Rüyası, Mustafa Kutlu'nun Hüzün
ve Tesadüf adlı eserlerinde geçmiş ve şimdi çatışması ele alınmıştır.

• Asıl adı Cevat Şakir Kabaağaçlı olan Halikarnas Balıkçısı'nın en ünlü romanı Aganta Burina
Burinata'dır.

MASAL
Gerçekleşmesi mümkün
olmayacak olağanüstü olayların
yer, zaman belirtilmeden
anlatıldığı edebiyat türüne masal
denir Gerçekleşmesi mümkün
olmayan hayali olaylar işlenir.
Düzyazı tarzında oluşturulurlar.
Az da olsa şiirsel tarzda
söylenenleri de vardır. Günlük
hayata karşılaşamayacağımız cin,
peri, dev, cadı, ejderha gibi hayal
ürünü kahramanlar olmakla birlikte
sıradan insanlara da yer verilir.
Olayların geçtiği yer belirsizdir.
(Kafdağı, periler ülkesi vs.)
Masallar belirli bir zamanda
geçmez ve zaman akışı hızlıdır.
(Evvel zaman vs.) Herhangi bir
inandırma kaygısı taşımayan
masallarda -miş'li geçmiş
zaman kipi kullanılır. Döşeme
(başlangıç), olay (asıl) ve dua
(bitş) olmak üzere üç bölumdür.
Başlangıç ve bitş bölümlerinde
"Bir varmış bir yokmuş, gökten üç
elma düştü .. ." gibı tekerlemelere
yer verilır. iç uyaklara (secı) sıkça
yer verilir. Genellikle mutlu sonla
biten masallarda ıyiler hep kazanır,
kötüler de cezalandırılır. Dıni ve
milli özellik taşımayan; çocuklara
iyiyi, doğruyu, güzeli öğretmeyi
amaçlayan masallar bu yönüyle
evrenseldir
5. ÜNİTE · MASAL / FABL / DESTAN
FABL
insan özelliği kazandırılmış hayvan,
bitki ya da cansız varlıkların
kahraman olduğu ve okuyana bir
ders vermeyi amaçlayan masalsı
manzum hikayelerdir. Teşhis, intak
sanatları etrafında şekillenir. Kısa, sade
ve açık bir anlatma sahiptir. Serim,
düğüm, çözüm ve öğüt bölümlerinden
oluşur Manzum ya da mensur tarzda
yazılabilir. Hint filozofu Beydeba'nın
MS 300 yılında yazdığı Pança Tantra
(Arapça çevirisi Kelile ve Dimne) fabl
türünün ilk örneklerindendir. Yunanlı
Aisopos (Ezop) ve Fransız La Fontaine
Bat edebıyatında fabllarıyla tanınmıştır.
Türk edebiyatında fabl türünün ılk
örneği 15. yüzyılda Harname adlı
mesnevisiyle Şeyhi tarafından
verilmiştir.
DESTAN
Destan, toplumların geçmışınde
denn ızler bırakmış bır olayı, özellikle
de yiğıtlik ve olağanüstülüklerı
manzum olarak öyküleyici bir
şekılde anlatan edebi türlerdendir.
Destanlar, ulusların tarihte yer almaya
başladıkları dönemlerin ilk ürünleridir.
Bu nedenle bu ürünlerde onları
oluşturan toplumların tarihlerinden
izler görülür.
Destanlar oluşumları bakımından
doğal ve yapma destan olmak üzere
ikiye ayrılır.
İSLAMİYD ÖNCESİ TÜRK DESTANLARI İSLAMİYn SONRASI TÜRK
SIKA TÜRKLERİNİN DmANLIRI DESTANLARI
Alp Er Tunga Destanı Türklerin İslamiyet'i kabulünden sonra
Türk-İran savaşlarıyla Alp Er Tunga'nın yiğitliklerinin anlatıldığı ortaya çıkan bu destanlar üzerinde İslam
destanlardır. dininin etkisi belirgindir. Bu destanların çoğu,
Şu Destanı İslamiyet öncesinden de izler taşır.
İskender ile Türkler arasındaki savaşların ve Hükümdar Şu'nun
destanıdır.
HUN TÜRKURiNİN DmlNLARI V
♦ Satuk Buğra Han Destanı _,.
Oğuz Kağan Destanı
Karahanlılar
Hun Hükümdarı Mete'nin yiğitliklerini, ülkesini genişletip oğulları
♦ Manas Destanı -+ Kazak-Kırgız
arasında nasıl bölüştürdüğünü anlatan destandır.
♦ Cengiz Han Destanı _. Türk-Moğol
GÖKTÜRK DESTINLIRI ♦ Timur ve Edige Destanları -+
Tatar-Kırım
Bozkurt Destanı
♦ Battalgazi Destanı -+ Selçuklular
Savaşta yaralanan bir Türk'ün, dişi bir kurt tarafından kurtarılmasını,
♦ Danişmend Gazi Destanı -+
korunmasını ve Türklerin sözü edilen kurtla bu Türk'ten çoğalmasını
Anadolu Beylikleri
anlatan destandır
+ Sarı Saltuk Destanı _,. Osmanlılar
Ergenekon Destanı ♦ Köroğlu Destanı -+ Osmanlılar
Bir yenilgi sonunda Ergenekon'a çekilen Türklenn orada çoğalıp, bir
demir dağı erittikten sonra anayurda dönüşlerini anlatan destandır.
UYGUR TÜRKURİNİN DESTINLIRI
Türeyiş Destanı
Uygur hakanının çok güzel iki kızı vardır Hakan kızlarının ancak
tanrılarla evlenebileceğinı düşünür ve kızlarını bır kuleye kapatır.
Daha sonra bu kuleye tanrı olduğu düşünülen bir kurt gelir ve kızlarla
evlenir.
Göç Destanı
Türklerin, Kutsal taşı Çinlilere vemıeleri üzerine, Tanrı tarafından
cezalandırılmaları ve kuraklığın başlaması nedeniyle de göç etmeleri
anlatılır.

TAMiMi VE TARİHİ GELİŞİMİ
• Tiyatro sahnede, bir seyirci topluluğu
önünde, oyuncular tarafından
canlandırılmak üzere yazılan edebT
türdür.
♦ Tiyatronun kökeni Eski Yunan'da
bağ bozumu tanrısı Dionysos
(Diyonizos) adına yapılan dinT
törenlere dayanmaktadır. Tiyatro
kelimesinin kökeni Yunanca seyir
yeri anlamına gelen "theatron"dur.
♦ Anadolu'da modem tiyatro
öncesinde geleneksel Türk tiyatrosu
egemendir. Köy seyirlik oyunları,
meddah, Karagöz, orta oyunu, kukla
oyunu gibi türlere ayrılan geleneksel
Türk tiyatrosu, Tanzimat sonrasında
da bir süre devam etmiş; değişen
hayat şartlarıyla birlikte varlığını
sürdürememiştir.
♦ Batılı anlamda tiyatro Türk
edebiyatına Tanzimat'la birlikte
Avrupa'dan gelmiştir. Tanzimat
sanatçıları Batı'dan çeviriler
yapmıştır. Bu dönemde İbrahim
Şinasi, ilk Türkçe oyun olan Şair
Evlenmesi'ni yazmış; Ahmet
Vefik Paşa, Moliere'den (Molyer)
uyarlamalar yapmıştır. MilIT Edebiyat
ve Cumhuriyet Dönemi'nde tiyatro
farklı anlayışlarla gelişmesini
sürdürmüştür.
.. .
6. UNITE - TiYATRO
.
TİYATRONUN TÜRLERİ
Trajedi (Tragedya): Kökeni Eski Yunan
edebiyatına dayanan trajedi; seyircide heyecan,
korku ve acıma hissi uyandırarak ruhu
kötülüklerden arındırma amacı güden tiyatro
türüdür. Konularını tarihten ve mitolojiden alır.
Trajedinin konu edindiği insan, eğitimlidir ve
soylular arasından seçilmiştir. Kahramanlar,
sıradan insanlar değil krallar, kraliçeler, prensler,
tanrılar, yarı tanrılardır.
Komedi (Komedya): Kişilerin ve toplumun
aksayan yönlerini güldürücü ögelerle iç içe
yansıtan tiyatro türüdür. Korkaklık, cimrilik,
dalkavukluk gibi huy ve davranışlar abartılarak
seyirciyi güldürürken düşündürmek amaçlanır.
Konular günlük yaşamdan alınır. Kahramanlar,
halk kesiminden kimselerdir. Üç birlik kuralına
uyulur. Kaba şakalar, söz oyunları, imalar önemli
yer tutar. Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede
canlandırılır. Manzum olarak yazılır, beş perdeden
oluşur, aralıksız oynanır.
Dram: Hayatı hem acıklı hem gülünç yönleriyle
bir bütün olarak yansıtmayı amaçlayan tiyatro
türüdür. XVIII. yüzyılda klasisizme tepki olarak
doğan romantizm akımıyla ortaya çıkmıştır.
Romantizm, klasisizmin akla ve sağduyuya
verdiği önemi reddedip duygu ve hayali öne
alan bir edebi akımdır. Konularını millT tarihten,
günlük yaşamdan almıştır. Kahramanlar toplumun
her kesiminden seçilebilir. Kişiler tek yönlüdür,
bütünüyle iyi ya da kötüdür. Dramda trajedi ve
komedideki üç birlik kuralına uyulmaz.
TİYATRO TERİMLERİ
Adaptasyon: Yabancı dille yazılmış bir
oyunu, yerel koşullara uygun biçimde
kendi diline çevirme, uyarlama.
Aksesuar: Oyuncunun dekor gereği
kullandığı eşyalar, dekora yardımcı
sahne eşyaları.
Dekor: Oyunun geçtiği yeri
canlandırmak için kullanılan ışık, eşya
gibi araçların tümü.
Figüran: Genellikle tiyatro ve
sinemada, konuşması olmayan veya
konuşması çok az olan rollere çıkan
kimse.
Jest: Rol gereği yapılan el, kol ve
beden hareketleri.
Kostüm: Oyunda rol gereği giyilen
kıyafetlerin genel adı.
Kulis; Sahne gerisinde oyuncuların
oyuna hazırlandıkları ve sahneye çıkış
sırasını bekledikleri yer.
Makyaj; Oyuncunun rolüne uygun
olarak yüze şekil verme, yüzü boyama
işlemi.
Mimik: Duygu ve düşünceleri yüz
ifadeleri ile yansıtma işi.
Monolog: Oyunda tek kişinin kendi
kendine konuşması, dışa verilen iç ses.
Pandomim: Düşünceleri ve duyguları
kimi kez müzik, kimi kez çeşitli eşyalar
eşliğinde, kimi kez dansla ya da gövde
ve yüz hareketleriyle yansıtmayı
amaçlayan sözsüz oyun.
Perde: 1. Bir tiyatro eserinin büyük
bölümlerinden her biri.
2. Sahneyi seyirciye açan ve kapatan
kumaş parçası.
Replik: 1. Oyuncunun, sözü
karşısındakine bırakırken söyleyeceği
son söz.
2. Oyunda karşıdakinin sözüne verilen
karşılık, karşılama sözü.
Rol: Canlandırılan kişiliği ortaya
çıkaran söz ve davranışlar.
Sahne: 1. Bir tiyatro metninde baş
oyun kişisinin ya da önemli kişilerin
yönelişlerini başlatıp bitiren kesim.
2. Bir tiyatro yapısında oyuncuların
oynamaları için özel olarak yapılmış
ve genellikle yükseltilmiş oylum ya da
alan.
Suflör: Perde gerisinde oyunu
metinden takip eden ve unutulan
sözleri fısıldayarak oyunculara
hatırlatan görevli.
Tirat: Oyunda kişilerin birbirlerine karşı
söylediği uzun soluklu, coşkulu sözler.
Tuluat: Metin dışı, o an akla geldiği
gibi hareket etme, söz söyleme,
doğaçlama.

Gen I Özellikle
♦ Kurumsal bir kimliği olmayan ve anonim
özellikler taşıyan geleneksel Türk
tiyatrosu İslamiyet'ten sonra ortaya
çıkmış, Türk edebiyatında tiyatro
ihtiyacını asırlarca "karagöz, ortaoyunu,
meddah ve köy seyirlik oyunu"
gelenekleriyle karşılamıştır.
Sözlü geleneğe dayanan geleneksel
Türk tiyatrosunda dans, şarkı ve söz
oyunları ön plandadır.
Bu tiyatro oyunlarında "güldürü" öğesi
ana öge durumunda olup ağız ve şive
taklitleri, söz oyunları, yanlış anlamalar,
abartılı durumlar çerçevesinde dile
getirilir
Geleneksel Türk tiyatrosu doğaçlamaya
dayandığı için bu oyunların önceden
hazırlanan metinleri bulunmaz.
..
GELENEKSEL TURK TiYATROSU
.
Karagöz: Deve derisinden kesilmiş renkli figürlerin arka taraftan ışıklandırılmış beyaz bir perde
üzerine yansıtılmasıyla oynatılan gölge oyunudur. Karagöz oyununun kurucusu Muhammed Şeyh
Küşteri'dir Karagöz oynatılan meydana Küşteri Meydanı denilmesinin sebebı de budur. Oyunun ana
kahramanlarından Karagöz okumamış, hazır cevap, kaba halk tipini; Hacivat; biraz okumuş, içten hesaplı,
kişiye göre davranışını değiştiren aydın tipini temsil eder. Beberuhi, Tuzsuz Deli Bekir, Çelebi, Efe,
Zenne oyunun diğer kişileridir. Oyunun oynatıldığı perdeye "hayal perdesi"; oynatan kişi de "hayali" ya
da "hayalbaz" adı verilir. Karagöz oyunu; mukaddime (başlangıç), muhavere, fasıl ve bitiş bölümlerinden
oluşur. Asıl bölüm fasıl bölümüdür.
Ortaoyunu: "Meydan oyunu, taklit oyunu, kol oyunu" olarak da bilinen orta oyunu, seyircilerle çevrelenmiş
bir alanda oynanan birden fazla aktörle doğaçlama oynanan bir oyundur. Oyunun oynandığı yuvarlak
veya oval şeklindeki alana "palanga" adı verilir. Orta oyununda asıl kişiler Kavuklu ve Pişekar'dır. Gölge
oyunundaki Hacivat'ın yerini Pişekar, Karagöz'ün yerini Kavuklu alır. Orta oyununda Pişekar ve Kavuklu
dışında Acem, Arap, Kayserili, Frenk, Yahudi, Ermeni gibi tipler vardır. Kadın kıyafeti giymiş erkek, orta
oyununda "zenne" ismiyle isimlendirilir. Karagöz oyununda olduğu gibi orta oyunu dört bölümden oluşur.
Bunlar mukaddime (giriş), muhavere (tekerleme), fasıl ve bitiş şeklinde belli bir düzenle yer alır.
Meddah: Tek kişi tarafından oynanan bir halk tiyatrosuna verilen bir isim olmakla birlikte elinde bastonu,
omzunda büyük bir mendil ile taklitler yaparak hikayeler anlatan halk sanatçısına da meddah denir
Meddahta perde, sahne, kostüm ve dekor tek kişide toplanır. Meddahın dekorunu; bir iskemle, mendil
ve baston oluşturur. Mendil ve baston vazgeçılmez iki araçtır. Mendil, türlü ses ve şive taklitleri yapmak
için baston da saz, tüfek, at, süpürge vb. eşyaların yerine kullanır Meddah, hikayenin kahramanlarını
onların yöre ve şivesinin diliyle konuşturur Kör Hasan, Borazan Tevfik ve Şair Ahmedi yaşamış ünlü
meddahtardır. Sururi ve Aşki de 20 yüzyılın öne çıkan meddahtarındandır
 ..
BATI ETKiSiNDE GELISEN TURK TiYATROSU
Tanzimat Dönemi Türk Tiyatrosu
• Tanzimat'tan önce Türk edebiyatın geleneksel halk tiyatrosu
ürünleri vardı. Tanzimat'la birlikte "Şair Evlenmesi"nin
yayımlanmasıyla Batılı anlamda modern Türk tiyatrosu
başlar.
♦ 1. dönemde tiyatro toplumu eğitmede bir araç olarak
görülür; görücü usulüyle evliliğin yanlışlığı (Şair Evlenmesi),
çokevliliğin yanlışlığı (Eyvah), vatan sevgisi, kahramanlık
(Vatan yahut Silistre), aşk dramı (Zavallı Çocuk, Akif Bey)
ve tarihsel konular (Celalettin Harzemşah) işlenir.
♦ İkinci dönemde ise aşk dramları (Afife Anjelik, Vuslat yahut
Süreksiz Sevinç), töreler (Çok Bilen Çok Yanılır), tarihsel
konular (Tezer, Tarık, İbn-i Musa) genellikle okunmak için
yazılır.
• Ahmet Vefik Paşa, Moliere'den yaptığı çeviri ve uyarla­
malarla tiyatroya büyük katkılarda bulunur.
♦ Tanzimat tiyatrosunda klasisizm (Şinasi, Ahmet Vefik
Paşa) ve romantizm (Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi,
Abdülhak Hamit Tarhan) akımlarının etkisi görülür.
• Abdülhak Hamit Tarhan'ın oyunlarında olağanüstülükler ve
süslü anlatım ön plana çıkar.
. .. .
Milli Edebiyat Dönemi'nde Tiyatro
♦ Servetifünun ve Fecriati Dönemlerinde etkisini yitiren
tiyatro Milli Edebiyat Dönemi'nde yeniden canlanır.
• Darülbedayi'nin (Güzel Sanatlar Okulu) kurulmasıyla
(1915) tiyatro kurumsallaşır. Bu tiyatronun önemi, oyuncu
olmak isteyenleri yetiştirme amacı gütmesidir. Amacı
bakımından aynı zamanda bir okul niteliği taşır. İlk oyun
ancak 1916 yılı başında sahneye konulabilmiştir. Bu oyun
Hüseyin Suat'ın Çürük Temel adlı uyarlamasıdır. Onu Halit
Fahri'nin Baykuş'u izler. Sahnelenen oyunların çoğu hafif
komedi ve vodvil, bir kısmı manzum dramdır.
• Bu dönemde yalnızca tiyatro yazarı olarak tanınanlardan
biri Musahipzade Celal, öteki de İbnürrefik Ahmet Nuri
Sekizinci'dir. Bu iki oyun yazarıyla birlikte Reşat Nuri,
Halide Edip, Yakup Kadri gibi dönemin roman ve öykü
yazarları ile Halit Fahri, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz gibi şairleri
sahnelenen oyunlar yazmışlardır.
• Tiyatroda ilk kez Türk kadın oyuncular bu dönemde
sahneye çıkmıştır. Afife Jale, Türk tiyatrosunda sahneye
çıkan ilk Müslüman kadın oyuncudur. (3 Nisan 1919
tarihinde Hüseyin Suat'ın Yamalar adlı oyununda Emel
rolü ile)
 �

Anahtar Genel Özellikler + Haldun Taner Keşanlı Ali Destanı adlı oyunu ile Sanat�ılar
Sözcükler tanınmıştır.
Muhsin Ertuğrul, Güngör
+ Cumhuriyet'in ilanından sonra Devlet
Şehir tiyatroları, + Turan oııazoğlu Deli İbrahim, iV. Murat, Bizans Dilmen, Haldun Taner,
modern tiyatro Konservatuvarlarının açılması Anadolu'da Refik Erduran, Turan
Düştü, Genç Osman, Kösem Sultan gıbı tarih
tiyatronun gelişimim sağlamıştır. Oflazoğlu, Necati Cumalı,
konulu tiyatrolar yazmıştır.
Cevat Fehmi Başkut,
+ Cumhuriyet döneminde Tiyatro, yeni Cumhuriyet'in Turgut Özakman,
+ Tütün zamanı üçlemesiyle tanınan Necati Cumalı

.1 1.,.
ilkelerini halka aktarmada bir araç olarak hızla Cahil Atay, Başar Sabuncu
sonradan sinemaya da uyarlanan Susuz Yaz, Boş
yaygınlaşmaya başlamıştır.

•
Beşik gibı tiyatrolar yazmıştır.
Geleneksel tiyatroyla (karagöz, orta oyunu vs.)
♦ Turgut özakman Şu Çılgın Türkler adlı sonradan
modern tiyatronun özelliklerinin bir arada görüldüğü
romanlaştıran tiyatrosuyla tanınmıştır
eserler ortaya konmuştur Muhsin Ertuğrul'un şehır
tiyatroları açma çabaları tiyatronun gelişmesinde + Köy hayatını konu alan tiyatrolar arasında Susuz
önemli bir aşamadır. Yaz (Necatı Cumalı), Töre (Turgut Özakman), Sarı

• Bu dönemde epik ve absürt tiyatro çeşitlerinden

Naciye (Recep Bılginer), Kurban (Güngör Dilmen)
Keziban'ı (Turan Oflazoğlu) saymak mümkündür
yararlanılmıştır

Haldun TANER • Bıreysel duygu ve düşünceler de sosyal

♦ Anadolu ınsanını konu alan oyunlar arasında
Köşebaşı, Koçyiğit Köroğlu (Ahmet Kutsi Tecer), Muhsin ERTUĞRUL
kurumlardaki değişimler de tiyatrolarda
Akın, Yayla Kartalı, Canavar (Faruk Nafiz
sahnelenmiştir Halıt Fahri Ozansoy, Sönen
Çamlıbel), Balıkesir Muhasebecisi'ni (Reşat Nuri
Kandiller adlı oyununda bireyin ruhsal çatışmalarını
Güntekin) sayılabilir
konu almıştır.
♦ Melih Cevdet Anday'ın Mikado'nun Çöpleri insanın
♦ Nazım Hıkmet, Vedat Nedim Tör ve Necıp Fazıl
yalnızlığı sorgulayan felsefi bir oyun olması
tiyatroyu bireyin iç çatışmalarının sunum aracı
bakımından önemlıdır.
olarak görmüştür.
 .. . .. ""' .. .
7. UNITE - OGRETICI METiNLER

Kisisel Hayatı Konu Alan

· Öğretici Metinler GÖKTÜRK YAZITLARI
Divan Edebiyatı Milli Edebiyat
♦ Günlük Öğretici Metinler
♦ Türklerin GÖKTÜRK ♦ Öz Türkçe ile Öğretici Metinler
♦ Anı alfabesini kullanmasıyla yazılmıştır.
• Mektup başlayan dönemdir. ♦ Hakanlar Göktürkleri • Tezkire • Genç Kalemler
♦ Biyografi Daha eskilere ait nasıl birleştirdiklerini, • Münseat • Yeni Lisan
♦ Otobiyografi maalesef herhangi bir devleti nasıl idare ♦ Vakayıname ♦ Türkçülüğün Esasları
♦ Gezi Yazısı eserimiz yoktur. ettiklerini, gelecek ♦ Seyehatname
♦ Tarihimizin ve dilimizin kuşakların yapmalarını ♦ Seferatname
ilk en önemli belgeleri anlatan bir nutuktur. Cumhuriyet Dönemi
Göktürk Yazıtları (Orhun ♦ Taşların üç tarafı
Gazete (evresinde Öğretici Metinler
Kitabeleri)dir. Göktürk alfabesiyle
Gelişen Öğ;etici Metinler Tanzimat
♦ Doğu Göktürklerine bir tarafı da Çince • Deneme -Nurullah Ataç, Suut
aittir. yazılmıştır. Öğretici Metinler Kemal Yetkin, Cemil Meriç
♦ Eleştiri
• Deneme • 720,732,735 yıllarında ♦ Eserler şu an ♦ Gazete -Tercümanı Ahval ♦ Gezi Yazısı -Falih Rıfkı Atay
♦ Makale dikilmişlerdir. MOĞALİSTAN sınırları ♦ Makale -Mukaddime ♦ Röportaj -Diyorlar ki Ruşen
♦ Vezir Tonyukuk, Bilge içindedir. Eşref Ünaydın
♦ Fıkra • Eleştiri -Tahribi Harabat
Kağan, Kültigin adına ♦ 1900' lü yılların başında
♦ Röportaj
dikilmiştir. Strahlanberg tarafından
♦ Sohbet
♦ Yollug Tigin adlı bir bulunmuş, Danimarkalı
♦ Monografi W. Thomsen tarafından
yazara yazdırmıştır.
okunmuştur. Servetifünun
Öğretici Metinler
Bilimsel Metinler
♦ Dergi
♦ Tarihi Metinler SÖZLÜ ANLATIM • Edebiyat ve Hukuk
♦ Felsefi Metinler
♦ Sunum ♦ Panel
• Tartışma ♦ Forum
♦ Açık Oturum • Konferans
♦ Münazara ♦ Sempozyum (Bilgi Şöleni)
 CUMHURİYET DÖNEMİ ÖĞRETİCİ METİNLER

f l
Genel Özellikler Sanat�ılar
• Öğretici metinler bakımından bu dönemde büyük ilerlemeler Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Cemil Meriç,
kaydedilmiş; deneme, makale, gezi yazısı, hatıra, fıkra, eleştiri. .. Falih Rıfkı Atay, Salah Birsel, Cemil Meriç,
alanlarında önemli eserler verilmiştir. Şevket Rado, Sabahattin Eyüboğlu, Şevket
♦ Nurullah Ataç deneme ve günlük türünde verdiği eserlerle tanınmıştır. Süreyya Aydemir, Burhan Felek, Ruşen Eşref
♦ Suut Kemal Yetkin, Nurullah Ataç'ın Günlerin Getirdiği adlı eserinden Ünaydın, İsmail Habip Sevük, Agah Sırrı
hareketle Günlerin Götürdüğü adlı denemesini yazmıştır. Levent, Nihat Sami Banarlı, Mehmet Kaplan,
• Pertev Naili Boratav, Azra Erhat, Nuri Pakdil,
Falih Rıfkı Atay Zeytindağı ve Çankaya gibi anı kitapları yanında
Beşir Ayvazoğlu, Mina Urgan
yurtdışı gezilerini anlattığı eserleriyle tanınmıştır.
• Salah Birsel deneme türünde yazdığı Boğaziçi konulu eserleriyle
bilinmektedir.
♦ Cemil Meriç, Bu Ülke ve Mağaradakiler adlı denemeleri ve Umrandan
Uygarlığa, Kırk Ambar gibi incelemelerinde Doğu-Batı uygarlıklarını
derinlemesine ele almıştır.
♦ Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam, İkinci Adam ve Suyu Arayan
Adam adlı biyografi / otobiyografi türünde yazdığı eserlerle
tanınmıştır.

Nurullah ATAÇ