Watersnood 1916

- HERDENKING -

Speciale editie • 6 januari 2016

Gemeente Bunschoten, januari 1916:

Het is januari 1916. De eerste maand van het jaar verloopt
stormachtig. Water wordt vanuit de Noordzee richting de Wad-
den gestuwd, waardoor veel water de Zuiderzee instroomt.
Naast de verhoogde waterstand, waait er een zeer ongunstige
wind. Deze wind stuwt het water nog verder omhoog. Gol-
ven beuken tegen de dijken op. Het rampscenario volgt: in de
nacht van 13 op 14 januari breken de dijken door en heeft het
water de vrije loop. Delen van Bunschoten-Spakenburg en ook
Eemdijk worden zwaar getroffen door deze stormvloed. Golven
Hoge golven
Januari
van meer dan drie meter razen met 33 meter per seconde het
dorp in. Ook het Spui loopt onder. Van de 176 botters raken
er 138 zwaar beschadigd. Botters liggen op de kade, drijven
Watersnood
Bunschoten
door het centrum en beuken huizen kapot: 50 huizen begeven

Storm
het. Het water komt zo hoog, dat er een meter water staat in
de Zuiderkerk. Spakenburg verandert in een rampgebied. De

Eemdijk 1916
wegen staan onder water. Tussen Bunschoten en Spakenburg
(ongerweges) is er geen plekje meer droog. De Dorpsstraat is

BottersKoningin
veranderd in een kanaal.

Wonder boven wonder vallen er die nacht geen slachtoffers,

Ramp
Spakenburg
hoewel er wel mensen zijn die later bezwijken aan een opge-
lopen longontsteking. Veel mensen raken hun huis en hun be-
zittingen kwijt. De ramp laat diepe sporen na bij de inwoners.
2
EEN ZWARTE BLADZIJDE:
‘Als een zwarte bladzijde loopt door onze nati-
onale geschiedenis heen de januarivloed van
1916.’ Zo begint het boek ‘De zuidkust van de
Zuiderzee geteisterd door de stormvloed van ja-
nuari 1916’.
In de nacht van 13 op 14 januari 1916 werden Bunscho-
ten-Spakenburg en Eemdijk getroffen door een water-
snoodramp. Een noordwesterstorm stuwde het Zuiderzee-
water hoog op, dijken braken door en grote delen van het
centrum van Spakenburg en Eemdijk liepen onder water.
In 2016 is het 100 jaar geleden dat deze ramp zich vol-
trok in onze gemeente. Om hierbij stil te staan, worden
er dit jaar diverse activiteiten georganiseerd door betrok-
ken partijen uit de samenleving. Deze activiteiten staan
in het teken van zowel herdenken als vieren. We herden-
ken de watersnood van 1916 en vieren dat we 100 jaar
droge voeten hebben.
Spectaculaire fakkeltocht
Het jaar wordt geopend op woensdagavond 13 januari
met een bijeenkomst in de Noorderkerk. Tijdens deze bij-
eenkomst wordt teruggeblikt op de watersnood in 1916.
Daarnaast wordt er ook vooruitgekeken: hoe kunnen we
onze droge voeten behouden? Aansluitend aan deze bij-
eenkomst vindt een fakkeltocht plaats met een licht- en
geluidsshow bij de Oude Haven. Na deze show vervolgt
de tocht zich langs plekken die ons doen denken aan
de watersnood van 1916. Op verschillende memorabele
punten zal iets worden verteld of uitgebeeld.
Colofon
De Watersnoodkrant is een uitgave van
de gemeente Bunschoten in
samenwerking met De Bunschoter.
Redactie: Linda Burgler, Marlène Motshagen
en Jan Muijs.
Grafische verzorging: De Bunschoter
Comité
De activiteiten die in het kader van de water-
snood plaatsvinden, worden georganiseerd
door een speciaal hiervoor tot stand gekomen
comité. Dit organiserend comité bestaat uit
verschillende betrokken partijen uit de samen-
leving. Vanuit het comité zijn ook bijdragen ge-
leverd aan deze Watersnoodkrant.
Betrokken partijen:
Bertus Wouda (waterstaathistoricus)
Bibliotheek Bunschoten
Cultuur Platform
De Bruine Vloot
De Bunschoter
Gemeente Bunschoten
Historische Vereniging Bunscote
Klederdracht- en Visserijmuseum
LOS
Museum Spakenburg
Rabobank
Visafslag
Waterschap Vallei en Veluwe
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016
Herdenken en vieren
Overige activiteiten
In de week van 13 januari wordt ook de Watersnood-
steeg bij Museum Spakenburg geopend. Later in het jaar
vindt er een tentoonstelling plaats in het Klederdracht-
en Visserijmuseum. Ook worden er bordjes geplaatst in
het centrum, zodat zichtbaar is tot hoe hoog het water is
gekomen tijdens de ramp. Verder wordt er een College
Tour georganiseerd. Weerman Reinier van den Berg zal
hier komen spreken en er wordt stilgestaan bij het be-
lang van water en het waterschap. Het watersnoodjaar
wordt afgesloten met de Visserijdag 2016. Deze Visse-
rijdag staat dan ook in het teken van de watersnood.
Tijdens deze dag komt er een botter op de wal te liggen
om de situatie uit 1916 na te bootsen.
In deze speciale Watersnoodkrant kunt u meer lezen
over de activiteiten die dit jaar worden georganiseerd. Ik
wil u, mede namens het waterschap en het Stimulerings-
fonds van de Rabobank, van harte uitnodigen om samen
te herdenken en te vieren!
Melis van de Groep,
burgemeester
EVENEMENTEN
Watersnood 1916 - 2016
Opening tentoonstelling en andere foto’s uit 1916, een kraamkamer, spullen van de
Watersnoodsteeg
Vrijdag 8 januari 2016
Van half januari tot juni kunt u een kijkje nemen bij de ten-
toonstelling over de watersnood bij Museum Spakenburg
en de speciaal hiervoor ingerichte Watersnoodsteeg.
familie Korlaar en een film die betrekking heeft op de wa-
tersnood bekijken.
Plaats: Klederdracht- en Visserijmuseum Spakenburg,
Kerkstraat 20 te Bunschoten-Spakenburg
Plaats: Museum Spakenburg, Oude Schans 47-63 te Boekpresentatie Bertus Wouda
Bunschoten-Spakenburg Schrijver Bertus Wouda brengt in het kader van de water-
snoodramp van 1916 een boek uit.
Oplevering Zeedijk Datum en plaats worden op een later moment bekend
Woensdag 13 januari 2016 gemaakt.
Waterschap Vallei en Veluwe levert de Zeedijk op. De op-
leveringshandeling vindt plaats bij het Laakhuisje. College Tour met Reinier van den Berg
Aanvang: 15.00 – 17.00 uur 12 april 2016
Plaats: WSV De Eendracht/Maatjeshuis, Kerkemaat 12 Lezing met weerman Reinier van den Berg en historicus
te Bunschoten-Spakenburg Bertus Wouda over de watersnood 1916. Het waterschap
maakt de brug naar het heden en de toekomst met een
Herdenkingsbijeenkomst 1916 en presentatie en uitleg van een lesmodule voor het middel-
fakkeltocht met licht- en geluidsshow baar onderwijs. In deze lesmodule worden de oorzaak, het
Woensdag 13 januari 2016 verloop en de gevolgen van overstromingen in de directe
Bijeenkomst in de Noorderkerk om te herdenken wat in leefomgeving van de leerling behandeld.
1916 gebeurd is. Aansluitend is er een fakkeltocht door Aanvang: 19.30 uur
het centrum en langs memorabele punten met onder an- Plaats: Oostwende College, Plecht 1 te
dere licht- en geluidsshow bij Oude Haven. Bunschoten-Spakenburg
Aanvang: bijeenkomst Noorderkerk, 19.00 uur (aan-
vang fakkeltocht: 20.00 uur, Noorderkerk) Visserijdag 2016
Plaats: Noorderkerk, Kerkstraat 20 te Bunschoten-Spa- 3 september 2016
kenburg De Visserijdag 2016 staat volledig in het teken van de
watersnood. Om de situatie zoals deze tijdens de waters-
Informatietafel Watersnood nood in 1916 was weer te geven, komt er een botter op
Half januari - september 2016 de kant te liggen.
In de bibliotheek wordt een tafel ingericht waar aandacht Plaats: Museumhaven Spakenburg
is voor de watersnood uit 1916, de verschillende tentoon-
stellingen in de musea en het boek van Bertus Wouda.
Plaats: Bibliotheek Bunschoten, Blokkenmakerssteeg 7
Wilt u op de hoogte blijven van de
evenementen die in het kader van de
Expositie 100 jaar Water en Oranje
watersnood georganiseerd worden? Kijk dan
April - september 2016
op www.facebook.com/watersnood1916.
In de expositie 100 jaar Water en Oranje kunt u onder
 3
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016

HERDENKING VAN DE WATERSNOOD

In de nacht van 13 op 14 januari is het precies
100 jaar geleden dat veel streken rond de Zui-
derzee werden getroffen door een watersnood.
Om deze watersnood te herdenken, worden op
diverse plaatsen herdenkingen georganiseerd.
Ook in de gemeente Bunschoten is dit het ge-
val. Deze herdenking vindt woensdagavond 13
januari om 19.00 uur plaats op een historische
locatie, namelijk in de Noorderkerk. Het wordt
een avond waarin aandacht is voor de ramp uit
1916 en de grootschalige gevolgen.

In de bewuste stormnacht van 1916 stroomde het wa- De Noorderkerk tijdens de overstroming van 1916.

ter ook de Noorderkerk binnen. Daarnaast woedde die
avond op korte afstand van het gebouw brand in twee
hooibergen. Nadat het water iets was gezakt, diende de
kerk enige tijd als onderkomen voor mensen die dak-
loos waren geworden. Door de watersnood zijn verschil-
lende woningen zodanig beschadigd, dat ze niet langer
bewoonbaar waren. Veel leegstaande ruimte was er in
die tijd niet, dus de kerk werd één van de plaatsen waar
mensen werden opgevangen.
Dienst Noorderkerk
Tijdens de herdenkingsbijeenkomst op 13 januari wordt
teruggeblikt op de watersnood van 1916: hoe kon het
gebeuren, wat waren de gevolgen en wat is er gedaan
om een dergelijke ramp in de toekomst te voorkomen?
Diverse sprekers gaan in op deze thema’s. Er worden
oude beelden van de watersnood en de gevolgen ge-
toond en er is aandacht voor gebeurtenissen die destijds
plaatsvonden. Verder is er samenzang met toepasse-
lijke liederen en worden gedichten voorgedragen. Het
belooft een informatieve maar ook een ontspannende
avond te worden. De aanvang is om 19.00 uur en duurt
niet langer dan een uur.
Direct na de herdenking vindt de fakkeltocht plaats,
terwijl de noodklokken van de kerken uit de gemeente
worden geluid. Kortom, een gevarieerd en interessant
programma dat het waard is om bij te wonen!
Het programma bestaat onder meer uit:
- Samenspraak tussen historicus Ter Beek en burge-
meester Van de Groep over oorzaken en gevolgen van
de watersnood 1916
- Samenzang van toepasselijke psalmen en liederen
- Gedichten over de watersnood
- Optreden van kinderkoor De Herdersfluit
- Foto’s en filmbeelden over de watersnood in de
gemeente Bunschoten
- Dijken: een eeuwenoude zorg van het waterschap

HISTORISCHE
FAKKELOPTOCHT
13 JANUARI 2016 7
Cultuur Platform Gemeente Bunschoten organi- WSV De Eendracht
seert historische fakkeloptocht Afsluiting toespraak burgemeester
5 Optreden Mannen van Tekst en Tanen

Het Cultureel Platform Gemeente Bunschoten wil graag

een bijdrage leveren aan de watersnoodherdenking. Er
Visafslag
is daarom besloten het eerste Cultureel Café in 2016 in Afslag geopend
het teken te stellen van de herdenking en om een histo- Documentaire film
rische fakkeltocht met show te organiseren.

Fakkeltocht met spectaculaire Monument Wilhelmina

licht- en geluidsshow Kraamkamer Klederdrachtmuseum
Deze fakkeltocht met spectaculaire licht- en geluidsshow 6 Verhaal Stormnacht

vindt om 20.00 uur (aansluitend aan de herdenkingsbij-

eenkomst in de Noorderkerk) plaats. De tocht wordt ge-
organiseerd door het Cultuur Platform. Zij worden hier- Oude haven
bij ondersteund door onder andere de scouting, mensen Licht- en geluidsshow
Klassieke muziek met volce-over
van het Klederdracht- en Visserijmuseum en leden van Verhaal over de stormnacht en de overstroming
Oud Goud (voormalige brandweermannen). 2
Onder begeleiding van fakkels, lampionnen (kinderen 4
mogen deze zelf meenemen) en klokgelui leidt de tocht Watersteeg Museum Spakenburg
via de Watersnoodsteeg naar het Spui. Op het Spui Tentoonstelling steeg
Museum Spakenburg
wordt vervolgens een waterwolf (groot vuur) ontstoken. 3
Nadat de waterwolf ontstoken is, start een licht- en ge-
luidsshow in de Oude Haven en de Werf. Door deze
Spuisluisje / Pleinhuisje
spectaculaire show wordt de situatie uit 1916 verteld en
Waterwolf vuur
nagebootst. Na het afgaan van de sirene van De Visaf- Brand tijdens tocht
slag, start de wandeltocht langs memorabele punten die
te maken hebben met de watersnoodramp. De route
wordt uitgezet met fakkels. Bij ieder memorabel punt
wordt stilgestaan. Laat u verrassen!

Bij het eindpunt wordt u onder begeleiding van Excelsior

uitgenodigd om bij Watersportvereniging De Eendracht
de avond gezellig af te ronden met een warm drankje
en een afsluitend woord van de burgemeester. U bent 1 Noorderkerk
hartelijk welkom! Herdenkingsdienst
Aansluitend start Historische Fakkeltocht
De historische fakkeltocht start om 20.00 uur bij de
Noorderkerk, deelname is gratis. Wilt u meer weten?
Kijkt u op www.cultuurplatformbunschoten.nl.
4
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016

WATER OP DE WAL IN
MUSEUM SPAKENBURG
In het Eemland van voor de afsluiting van de
Zuiderzee in 1932, waren overstromingen geen
onbekend fenomeen. De Zuiderzee kon woest
en onstuimig zijn. Daardoor stonden delen van
de polder in de winter vaak onder water. Ook
gebeurde het regelmatig dat het water zo hoog
stond, dat de haven overstroomde. Om te voor-
komen dat het hele dorp blank kwam te staan,
werden de verschillende stegen afgesloten met
zogenaamde schotbalken. Op enkele plaatsen in
Spakenburg zijn de gleuven nog te zien in het
straatbeeld. De grote deuren in de zeesluis in de
haven sloten bij hoog water vanzelf.

De bevolking was bekend met deze vorm van waterover-

last en had ermee leren leven. Heel anders werd het als
eens in de zoveel tijd wind en water samenspanden. Als
golven tegen de dijken beukten en exact de zwakke plek-
ken wisten te vinden, kon zomaar het hele gebied over-
stromen. Hierdoor kon flinke schade worden aangericht.
Voor het laatst gebeurde dat in januari 1916. Niet al-
leen vielen er gaten in de dijken, op sommige plaatsen
stroomde het water er gewoon overheen. Botters in de
haven raakten los van de wal en dreven door het hoge
water de havens uit. Niet gehinderd door enige tegen-
stand ramden ze in op enkele huizen en veroorzaakten
zo een enorme schade. Een ramp die uitgebreid in boe-
ken, tijdschriften en kranten in beeld werd gebracht en
daardoor in het collectieve geheugen bekend is gebleven.

Tegenspoed in de vorm van een overstroming, uitgebeeld in Museum Spakenburg.

Tentoonstellingen
Deze watersnood is een belangrijke gebeurtenis in de
geschiedenis van de gemeente Bunschoten. Niet omdat
het de enige watersnood was. In de loop van de eeuwen
heeft het gebied vele malen onder water gestaan. De
waaien in het Eemlandschap zijn daarvan de stille getui-
gen. De ramp van 1916 was de laatste in een lange rij,
omdat daarna de aanleg van de Afsluitdijk tot op heden
heeft voorkomen dat zich nieuwe rampen voordeden.
De peilschaal in de Watersteeg waarop de
hoogte van 3,25 NAP is aangegeven.
In de vaste tentoonstelling van het Museum Spakenburg
wordt bij het thema Voor- & Tegenspoed aandacht aan
deze overstroming geschonken. Hier wordt de zonnige
kant van het leven aan de boorden van de Eem en de
Zuiderzee tegenover de schaduwkant van overstromin-
gen gezet. Overstromingen die zich nu sinds honderd
jaar niet meer hebben voorgedaan. Bij het thema Ervoor
& Erna over de periode voor en na de afsluiting van Zui-
derzee is een link met de watersnood te leggen.
Tijdelijke tentoonstelling
Vanaf heden is er in het museum extra aandacht voor
deze ramp. Zowel in de museumsteeg als in het muse-
um zelf is er aandacht voor de watersnood en alles wat
daarmee te maken heeft. Deze tijdelijke tentoonstelling
Water op de wal is het eerste half jaar van 2016 te be-
zichtigen.
In de Watersteeg die bij het museum hoort, worden de
gevolgen van de ramp in het straatbeeld nagebootst. Een
bootje symboliseert een botter die door het hoge water
op de wal terecht is gekomen. Dit schip wordt omge-
ven door huisraad die door het beuken op de woning
naar buiten is gevallen. Daarnaast geven grote foto’s een
beeld van ‘De verwoesting van den Noordwester-storm-
nacht Januari 1916’.
Op het buitenterrein is een peilschaal aangebracht waar-
op de hoogste waterstand in de rampnacht, 3,25 meter
boven NAP, is weergegeven. Die hoogte schetst een
beeld hoe hoog het water stond op de dijk die de Oude
Schans als het ware is.
In het museum is meer inhoudelijk aandacht voor de wa-
tersnood en de gevolgen. Met kaarten en foto’s wordt
de ramp inzichtelijk gemaakt. Wat waren de gevolgen
van de ramp voor de mensen, hoe pakten ze hun leven
weer op, wat was de schade en welk gebied was er nu
precies onder water gelopen? Diverse vragen waarop in
de tentoonstelling het antwoord wordt gegeven.
Er is ook aandacht voor een blijde gebeurtenis die in de
rampnacht plaatsvond, namelijk de geboorte van Wil-
helmina Aartje, het latere petekind van koningin Wilhel-
mina. Er is een mooie reconstructie te zien van hoe dit
destijds in zijn werk kan zijn gegaan.
Tentoonstelling bezoeken
Hoewel de tentoonstelling Water op de wal alleen in het
eerste half jaar van 2016 is te zien, geeft het museum
altijd een beeld van de gevolgen van de Watersnood van
1916. De extra tentoonstelling is te bezichtigen tijdens
de openingsuren van het museum. De toegang tot het
museum geeft automatisch toegang tot de tentoonstel-
ling Water op de wal. Museumkaarthouders hebben bo-
vendien gratis toegang tot het museum.
In 1916 waren de voorlopers van de Rabo-
bank al betrokken bij het herstel na de wa-
tersnood.
Kantoordirecteur Klaas Bos: ,,Het is mooi
dat we daar 100 jaar later bij stil mogen
staan en dat we nog steeds een rol mogen
spelen in het behoud van het historisch erf-
goed in de gemeente. Een
mooi voorbeeld hiervan
is ‘Spakenburg, een Le-
vende Haven,’ dat recent
de hoofdprijs van het Sa-
men Sterker Fonds in de
wacht sleepte.’’
 5
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016

Watervluchtelingen
EEN BOEK OVER DE HERKENBARE
ACTUALITEIT VAN 1916
Je bent waterstaatshistoricus.
Wat houdt dat in?
Als archivaris van het nu opgeheven Waterschap IJssel-
monde te Barendrecht was het mijn taak de oude pol-
derarchieven te beheren. Met oud bedoel ik ook echt
oud: zo hadden we een originele bedijkingsakte uit
1333 en een polderarchief met alle jaarrekeningen van-
af 1453, zodat je vanzelf de poldergeschiedenis wordt
‘ingezogen’. Vanaf die tijd heb ik dan ook historisch on-
derzoek verricht en daarover gepubliceerd. Daarbij stond
meestal Zuid-Holland centraal, maar nu ben ik bezig de
watersnood van 1916 in deze omgeving te onderzoe-
ken.

Wat heb je precies onderzocht en

waarom heb je dat gedaan?
Vlak na de watersnood beschreef het boek ‘Als dam en
dijk bezwijkt’ het verloop van de stormnacht, de opge-
lopen schade en de spontane hulp die buren verleen-
den. Maar hoe ging het verder? De nood was hoog en
sommige boeren hadden veel vee verloren. Zijn zij fail-
liet gegaan? Zijn alle geruïneerde huizen en beschadigde
botters hersteld? Welke hulp werd geboden?

De resultaten van het onderzoek worden, mede dankzij

financiële hulp van onder andere de gemeente Bunscho-
ten en het waterschap Vallei en Veluwe, in een boek van
160 pagina’s gepresenteerd. Dat zal in april worden,
want dan organiseert de bibliotheek een College Tour
waarbij Reinier van den Berg en ik ’s avonds iets in het
Oostwende College zullen presenteren. Nu ben ik bezig
om de resultaten van mijn onderzoek te rangschikken,
zodat het boek een logische opbouw krijgt.

Kan je al wat over de opbouw van het

boek zeggen?
In het boek wordt het ‘klassieke drama’ van een over-
stroming, in dit geval die van 1916, in een ‘plot’ van
zes ‘bedrijven’ uitgewerkt. Het eerste bedrijf, ‘De over-
stroming,’ beschrijft de storm, de doorbraken, de directe
burenhulp en de reddingsacties van bewoners van geïso-
leerd liggende panden. Het boek volgt enkele hoofdrol-
spelers die hier worden geïntroduceerd.
Daarna komt in ‘Optuigen gestructureerde hulp’ het
rampenplan van 1913 aan bod. Daarin staat welke hulp-
organisatie wat moest doen. De drie fasen van hulpver-
lening ‘Noodhulp’, ‘Herstel’ en ‘Wederopbouw’ worden
in de volgende bedrijven beschreven.
De vissersvloot werd relatief snel hersteld, maar de wo-
ningbouw verliep minder vlot. Daardoor hebben enkele
gezinnen ruim anderhalf jaar in de noodopvang gezeten.
Bij de hulpverlening wordt op een paar gezinnen inge-
zoomd. Tot slot wordt in de ‘Epiloog’ van enkele hoofd-
rolspelers vermeld hoe het hen na 1916 is vergaan.
Bij de bijlagen zit een lijst met de namen van alle wa-
tervluchtelingen die tijdelijk in de Noorderkerk hebben
gewoond en een overzicht van alle botters met hun eige-
naren en voor welk bedrag zij in die stormnacht van 13
op 14 januari schade hebben geleden.
Bertus Wouda: ,,Men zag dit niet aankomen en veel mensen zijn naar de Zuiderkerk gegaan om
daar een lezing bij te wonen.”
Hoe zag de gemeente Bunschoten er in
die stormnacht uit?
Chaotisch: men zag dit niet aankomen en veel mensen
zijn naar de Zuiderkerk gegaan om daar een lezing bij
te wonen. Toen brak er brand uit, waarna iedereen zich
daar op focuste. Men had te laat in de gaten wat er bij
de haven gebeurde. De tweede overstroming die in fe-
bruari 1916 plaatsvond, zag men wel aankomen. Het
water kwam toen niet zo hoog, maar het was wel de
tweede en dan kan de wanhoop toeslaan. Weer moest
men alles schoonmaken, weer moest al dat zeewater op
zee afstromen.
Wat zijn de belangrijkste conclusies van
het onderzoek?
Het vastgestelde rampenplan heeft in de meeste ge-
meenten redelijk gewerkt. Maar in Bunschoten is alles
net even anders verlopen. De betrokken personen en
het Plaatselijke Watersnood-Comité worden door mijn
onderzoek in een ander daglicht geplaatst.
We weten ook meer over de achtergronden en hoe alles
heeft uitgepakt. Er waren slachtoffers die erbij inschoten,
maar ook mensen die goede zaken deden. Sommige za-
ken, zoals het ruimen van de kadavers, werd hier op een
zeer creatieve maar vooral afwijkende wijze opgelost.
Het bijzondere verloop in deze gemeente verklaart wel-
licht ook waarom, een aantal maanden later, de koningin
een petekind uit Spakenburg aannam.
Wat betekent dit voor de gemeente
Bunschoten?
Dat het verhaal, zoals het direct na de overstroming
werd beschreven, eindelijk is afgerond. Het boek dat in
april wordt gepresenteerd, beschrijft de hulpverlening,
de achtergronden en maakt het verhaal van een aantal
hoofdrolspelers af. Je bent geneigd om de hulpverlening
met die in Waterland te vergelijken. Maar Bunschoten
springt er echt uit: met hetzelfde rampenplan in de hand
werd aan de uitvoering een geheel eigen invulling gege-
ven.
Die cultuur is nu vastgelegd. Dat heeft ‘even’ geduurd
overeenkomstig mijn motto: Festina lente.
 6
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016

BIBLIOTHEEK BUNSCHOTEN EN OOSTWENDE

COLLEGE ORGANISEREN GRATIS LEZINGENAVOND
‘Hoe was het (ook al)weer?’
De Bibliotheek Bunschoten organiseert in sa-
menwerking met het Oostwende College, op
dinsdagavond 12 april in de aula van het Oost-
wende college, een gratis toegankelijke lezin-
gen- en presentatieavond over HET WEER. Hoe
was het weer 100 jaar geleden en kunnen we
voorspellen hoe het weer gaat worden in de toe-
komst? Keynote speaker op deze avond is Rei-
nier van den Berg!

Meteoroloog Reinier van den Berg is al jarenlang actief

als weerman voor onder andere RTL. Daarnaast heeft
hij boeken geschreven. Met zijn lezingen over het kli-
maatverandering, tornado’s en onweer weet hij meni-
geen te boeien.

Van den Berg werd in 1989 weerman en was sindsdien

te zien bij diverse zenders. Hij is initiatiefnemer van de
Care for Climate Foundation, die zich bezighoudt met
technologieën en methoden om de CO2-uitstoot in de
wereld te beperken. Ook spant de weerman zich we-
reldwijd in om mensen bewust te maken van de klimaat-
problemen. Daarbij maakt de presentator gebruik van
spectaculaire beelden van de smeltende ijskap op Groen-
land. Als ambassadeur is Reinier van der Berg bovendien
betrokken bij de stichtingen Light for the World en Trees
for All.
Weerman Reinier van den Berg verzorgt presentatie in de bibliotheek.

Dit jaar staan we stil bij watersnood van precies 100 jaar
geleden. Hoe kon het toen zo ver komen? En, misschien
belangrijker, kan zoiets ons ooit weer treffen? Er blijkt
een duidelijke relatie te zijn met de opwarmende aarde,
in welk verband we soms teksten horen als ‘Amersfoort
aan Zee’. Reinier neemt ons mee in een boeiend verhaal
met indrukwekkende beelden...
Ook historicus Bertus Wouda neemt ons mee terug naar
vroeger. Hoe zag het oude Bunschoten-Spakenburg er-
uit? Hoe was de situatie toen?

Bijdrage van onze eigen scholieren

In het herdenkingsjaar zullen in het voorjaar op het
Oostwende College activiteiten, wedstrijden en opdrach-
ten voor de leerlingen worden georganiseerd. De win-
naars mogen hun verhaal, ontwerp of presentatie op 12
april presenteren. Houd tegen die tijd de Bunschoter in
de gaten voor meer informatie. Het is zeer de moeite waard een kijkje in de bibliotheek te nemen.

TERUG IN DE TIJD OP DE VISSERIJDAG

De Visserijdag 2016 krijgt als thema ‘Als dam en dijk bezwijkt’.
016
Visserijdag
VISSERIJDAG 2
Tijdens deze Visserijdag komt er een botter op de wal te liggen,
Als dam en dijk om de situatie uit 1916 na te bootsen.

bezwijkt Ook zal er een historisch schip met zand in de Hongdehemel afgemeerd liggen.
Dit schip zal door een oldtimer vrachtauto met kraan gelost worden.

De Visserijdag vindt traditioneel plaats op de eerste zaterdag van september.

Volgens sommigen is de dag het jaarlijkse culturele hoogtepunt van Spakenburg.
Op en top sfeer proeven!

Noteer 3 september daarom alvast in uw agenda!

EM BE R 20 16
ZA TE RD AG 3 SE PT
ganiseerd door:
De visserijdag wordt geor
Vloo t Spakenburg”
Vereniging “de Bruine
Met dank aan:
e Bunschoten
 7
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016

DIJKVERBETERING ZUIDELIJKE
RANDMEREN EN EEM
Klimaatverandering vraagt om veilige dijken
Het jaar 1916 begint met veel regen. Vanaf 11
januari 1916 bouwt zich een zware noordwes-
terstorm op, die op 13 en 14 januari tot volle
kracht komt. Het water stijgt in Spakenburg tot
3,25 meter boven NAP. Het water slaat over de
dijk en er ontstaan dijkdoorbraken: in de Arkem-
heense dijk bij Nekkeveld, in Eemdijk en in de
Grebbeliniedijk. Op veertig plaatsen langs de
dijk moet de dijk hersteld worden.

Dit meldt Margriet Mijnssen in ‘Een vallei vol water’,

het standaardwerk over het waterbeheer in de Gelderse
Vallei en het Eemland. Het is overigens niet de laatste
stormvloed in het gebied. Op 16 februari 1917 breekt
de noodvoorziening in de Arkemheense dijk door en in
november 1917 lopen de Slaagsedijk en de Grebbeli-
niedijk over. Als gevolg daarvan komt het land tot ver
boven het toenmalige Amersfoort - waar nu Vathorst ligt
- onder water te staan. Ook 1925 hebben de dijken bij
Spakenburg te leiden van een hevige storm. Na de slui-
ting van de Afsluitdijk is het vooral de hevige regenval die
soms tot veel overlast leidt in het gebied.
Heemraad Frans ter Maten bij het beeld van koningin Wilhelmina dat herinnert aan haar

Windkracht 11 bezoek in 1916.

Zo hoog als het water in 1916 kwam, zal het nu niet
meer komen door de aanleg van de Afsluitdijk en de in-
poldering. De omstandigheden waarop de dijken langs de
Zuidelijke Randmeren en de Eem moeten zijn berekend,
zijn hetzelfde gebleven. Deze omstandigheden zijn: hevi-
ge regenval in de Gelderse Vallei – dus veel waterafvoer
in de Eem - samenvallend met een noordwesterstorm
van windkracht 11. ,,En gezien de klimaatverandering
zijn dat scenario’s, waar we rekening mee moeten hou-
den’’, aldus heemraad Frans ter Maten van Waterschap
Vallei en Veluwe. ,,Ik begrijp best dat mensen twijfels
hebben, omdat ze het water in de afgelopen decennia
niet zo hoog hebben zien komen. Maar resultaten uit
het verleden geven geen garantie voor de toekomst, zeg
ik dan. Uit berekeningen blijkt dat bij een noordwester-
storm van windkracht 11 er nog zoveel water het Eem-
meer in wordt geblazen, dat het een bedreiging vormt
voor onder andere het Eemland en Amersfoort. De dij-
ken moeten dan bescherming bieden.’’
ter de Kerkemaat werd afgegraven. ,,Langs de gehele lossingen komen in ons land waar de ruimte schaars is.’’
Kerkemaat is nu een waterkering nodig van 1,40 meter Waterschap Vallei en Veluwe sluit de werkzaamheden
hoogte, die we straks op een voor Nederland unieke ma- aan de Oostdijk en Arkemheense Zeedijk af op 13 ja-
nier gaan bouwen”, aldus Ter Maten. Hij doelt daarmee nuari. U bent vanaf 15.00 uur van harte welkom in het
op de opdrijvende waterkering die langs de Kerkemaat Maatjeshuis, Kerkemaat 12.
in een muurtje en rond de oude haven in de bestrating
wordt aangebracht. ,,Samen met de gemeente Bunscho-
ten zijn we tot een hele mooie oplossing gekomen, die Werkzaamheden aan de dijk.
het cultuurhistorisch havengebied in ere houdt en zelfs
hier en daar versterkt. Deze waterkering is uniek in Ne-
derland en zal veel aandacht krijgen.”
Vroeger werden bewoners van Bunschoten en Spaken-
burg gemobiliseerd om met handkarren klei en stenen
aan te voeren voor de bouw van dijken. ,,Die tijd ligt
gelukkig ver achter ons”, zegt Ter Maten. ,,Ook bij dij-
kenbouw komt tegenwoordig hoogwaardig onderzoek
en technologie aan te pas. Want we kunnen niet overal
met steen en klei werken. We moeten met nieuwe op-

Stabiele dijken
Frans ter Maten vervolgt: ,,Daar komt bij dat onze ken-
nis over dijkenbouw en de ondergrond waarop de dijken
staan, nog iedere dag toeneemt. Zo weten we dat de
Oostdijk en de Arkemheense Zeedijk wel hoog genoeg
zijn, maar op diverse plekken niet stabiel genoeg. Als
er lang hoog water tegenaan staat, kan de dijk door het
gewicht van het water afschuiven. Om dat te voorkomen
zijn daarom het afgelopen jaar buiten- en binnendijks
steunbermen aangelegd van steen en klei. Op andere ge-
deelten blijkt dat bij hoogwater water onder de dijk door
kan sijpelen en zo de dijk van onderaf verzwakt. Door
de dijkverbetering wordt ook dat gevaar weggenomen.”

Opdrijvende waterkering
Na de ramp van 1916 zette de regering spoed met plan-
nen voor de Afsluitdijk. Het besluit werd in 1918 ge-
nomen, en toen de dijk er eenmaal lag (1932) maakte
naast zorgen om de visvangst, opluchting zich meester
van de inwoners van Spakenburg. Een ramp kon niet
meer gebeuren en de dijken waren minder belangrijk.
Dit heeft er zelfs toe geleid dat een deel van de dijk ach- Dijkdoorbraak in 1916 bij Nek
keveld.
8
Herdenking Watersnoodramp 1916 • 6 januari 2016

DE WATERSNOODRAMP VAN 1916

en het Oranjehuis
Het oog op Wilhelmina en Aartje Koninginnetje
in het Klederdracht- & Visserijmuseum achter de
Noorderkerk
Het Klederdracht- & Visserijmuseum geeft met de ten-
toonstelling een mooi inzicht in het leven in het oude
vissersdorp Spakenburg. Er zijn levensgrote poppen in
klederdracht, een compleet ingerichte kraamkamer en
een mooie tentoonstelling van botters. Heel beeldend
wordt zo het leven van 50 tot 100 jaar geleden gepre-
senteerd.
Aartje koninginnetje
In het herdenkingsjaar van de watersnoodramp schenkt
het Klederdracht- & Visserijmuseum speciaal aandacht
aan het bezoek van koningin Wilhelmina aan Spaken-
burg, enkele dagen na de ramp.
Een van de bekendste gebeurtenissen is het feit, dat Ko-
ningin Wilhelmina het meisje dat geboren werd in de
nacht van de watersnoodramp, aannam als haar pete-
kind.
Dit heeft haar de bijnaam ‘Aartje Koninginnetje’ be-
zorgd. Met mooie foto’s wordt dit verhaal in beeld ge-
bracht. Ook zullen enkele persoonlijke spullen tentoon-
gesteld worden, zoals de trouwbijbel van Aartje en Dirk
en een schilderij van koningin Wilhelmina.
Tevens zal in het kader van de watersnoodramp de kle-
dingstijl van enkele poppen in het museum speciaal aan-
gepast worden aan deze periode, zodat de tijd van de
watersnoodramp nog dichterbij komt.
Expositie
Tijdens deze expositie wordt er een film vertoond, waar-
in aandacht wordt gegeven aan de watersnoodramp, het
leven van Wilhelmina Aartje Vedder en haar man Dirk
Korlaar tijdens en na deze periode.
Dit zullen bijzondere beelden zijn van het toenmalige
kleine Zuiderzeedorp met zijn paar duizend inwoners.
Naast aandacht voor de historie
van de klederdracht en de visse-
rij, heeft het museum ook een
uitgebreide tentoonstelling van
heel bijzondere quilten die door
diverse mensen uit de omgeving
gratis aan het museum beschik-
baar gesteld zijn. Het museum is
blij met deze quiltententoonstel-
ling en wil u graag in deze blijd-
schap laten delen.
Klederdrachtshows
Bij het museum kunt u ook live
kennismaken met de kleder-
dracht. Er worden klederdracht-
shows georganiseerd, met uitleg
en uitgebreide toelichting op de
klederdracht.
Ook is het mogelijk om zelf te
ervaren hoe het is om kleder-
dracht te dragen.
U wordt door de vrijwilligers
professioneel aangekleed in de
klederdracht. Beide activiteiten
zijn erg leuk om als groep te er- Koningin Juliana tijdens een bezoek aan Aartje koninginnetje
varen. Houdt u er wel rekening en haar man.
mee dat u voor deze activiteiten mooie indruk van Spakenburg en steunt u een pur sang
vooraf moet reserveren. vrijwilligersorganisatie.
De opbrengst van het museum wordt volledig ingezet
Museum bezoeken? voor de ondersteuning van zendingswerk, diaconale or-
Het museum is geopend van 9 april tot 10 september ganisaties en talrijke goede doelen.
2016, elke maandag tot en met zaterdag van 10.00 tot
17.00 uur. Voor meer informatie: www.kenvmuseum.nl
Voor reserveringen: reservering@kenvmuseum.nl
Het museum is goed toegankelijk voor rolstoelen en of 033-2984634.
daarmee voor iedereen een bezoek waard. Tegen een Het museum vindt u achter de Noorderkerk aan de
geringe entreeprijs van € 3,50 per persoon krijgt u een Kerkstraat 20 in Spakenburg.

BUNSCOTE BETREKT INWONERS BIJ GEDENKJAAR

De gevolgen van de Watersnoodramp
waren rampzalig. Jan Duijst dichtte
onder andere: ‘Het gebeurde ook, dat
zij die tot de armsten behoren / Alles
maar dan ook alles verloren’.

Dit is te lezen op de kalender van historische

vereniging Bunscote waarin, in woord en
beeld en op velerlei manieren stil wordt ge-
staan bij de ramp van een eeuw geleden. In
vele woningen in de gemeente Bunschoten
prijkt de kalender aan de muur. Zo betrekt
Bunscote de inwoners het hele jaar bij de te-
rugblik naar 1916.

Naast de kalender besteedt de historische

vereniging ook in het verenigingsblad Bun
Historieal middels diverse artikelen aandacht
aan de watersnoodramp. Beslist de moeite
van het lezen waard! Wilt u dit en meer ook
lezen en bent u nog geen abonnee? Neem
dan contact op met Aart van Halteren: tel.
033 – 455 71 14 of secretaris.bunscote@
gmail.com. Presentatie van de kalender.