ΚΕΝΤΡΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.

)
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

Πρόγραμμα Επαγγελματικής Ανάπτυξης Εκπαιδευτικών

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 12

Διαχείριση σταδιοδρομίας και ανάπτυξη δεξιοτήτων

στο σύγχρονο εκπαιδευτικό και εργασιακό περιβάλλον

1
Περιεχόμενα
Σκοπός της Θεματικής Ενότητας
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα
Έννοιες Κλειδιά
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Υποενότητα 1. Η μεταβλητότητα του σύγχρονου εργασιακού
περιβάλλοντος
1.1. Οι εξελίξεις της σύγχρονης εποχής και οι μελλοντικές προεκτάσεις
1.2. Οι μεταβολές στο εργασιακό περιβάλλον
Υποενότητα 2. Ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης σταδιοδρομίας
2.1 Ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές σχετικά με την ανάπτυξη δεξιοτήτων
διαχείρισης σταδιοδρομίας
2.2 Οι κομβικές δεξιότητες διαχείρισης σταδιοδρομίας
2.2.1 Συναισθηματική νοημοσύνη
2.2.2 Αναζήτηση και ανάλυση ευκαιριών εκπαίδευσης ή/και εργασίας
2.2.3 Διαπροσωπική επικοινωνία και επαγγελματικές σχέσεις
2.2.4 Μεταγνωστική ικανότητα
2.2.5 Ικανότητα σχεδιασμού σταδιοδρομίας και λήψης απόφασης
Σύνοψη
Χρήσιμες διευθύνσεις στο διαδίκτυο
Βιβλιογραφία

2
Σκοπός της Θεματικής Ενότητας
Σκοπός της θεματικής ενότητας είναι η παρουσίαση δεξιοτήτων διαχείρισης ζωής
και σταδιοδρομίας στο σύγχρονο εκπαιδευτικό και εργασιακό περιβάλλον.
Έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη σημαντικών κομβικών δεξιοτήτων ζωής και
σταδιοδρομίας σύμφωνα με το Εθνικό Πλαίσιο Δεξιοτήτων Διαχείρισης Ζωής και
Σταδιοδρομίας (Career Competences Framework) του Εθνικού Οργανισμού
Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού.

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα
Με την ολοκλήρωση της ενότητας ο/η εκπαιδευόμενος/η θα είναι σε θέση να:
▪ γνωρίζει τις μεταβολές που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο εργασιακό
περιβάλλον,
▪ κατανοεί τη σημασία της ανάπτυξης δεξιοτήτων ζωής και σταδιοδρομίας,
▪ γνωρίζει τις σημαντικές ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές για την ανάπτυξη
δεξιοτήτων διαχείρισης σταδιοδρομίας,
▪ αναλύει τις σημαντικές δεξιότητες διαχείρισης σταδιοδρομίας.

Έννοιες Κλειδιά
▪ Εργασιακό περιβάλλον
▪ Ευρωπαϊκές πολιτικές
▪ Εθνικές πολιτικές
▪ Δεξιότητες διαχείρισης σταδιοδρομίας

3
Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Την τελευταία δεκαετία δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις δεξιότητες ζωής και
σταδιοδρομίας τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μεταξύ των
αναγκαίων δεξιοτήτων – ικανοτήτων, με τις οποίες πρέπει να είναι εξοπλισμένοι
οι ευρωπαίοι πολίτες για να διατηρήσουν το βιοτικό επίπεδο, υψηλά ποσοστά
απασχόλησης και να προαγάγουν την κοινωνική συνοχή ενόψει της αυριανής
κοινωνίας και του κόσμου της εργασίας συγκαταλέγονται τόσο γνωστικές
ικανότητες (γνώση μητρικής και ξένων γλωσσών, μαθηματική ικανότητα, ψηφιακή
ικανότητα), όσο και οριζόντιες δεξιότητες όπως για παράδειγμα η κοινωνική και
μεταγνωστική δεξιότητα.
Αντικείμενο της θεματικής ενότητας είναι η παρουσίαση δεξιοτήτων διαχείρισης
ζωής και σταδιοδρομίας στο σύγχρονο εκπαιδευτικό και εργασιακό περιβάλλον.
Έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη πέντε κομβικών δεξιοτήτων ζωής και
σταδιοδρομίας σύμφωνα με το Εθνικό Πλαίσιο Δεξιοτήτων Διαχείρισης Ζωής και
Σταδιοδρομίας (Career Competences Framework) του Εθνικού Οργανισμού
Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού.
Στην πρώτη υποενότητα αποτυπώνονται οι σημαντικές μεταβολές που
χαρακτηρίζουν το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον και επιβάλλουν την ανάπτυξη
νέων δεξιοτήτων σχετικών με τη διαχείριση της ζωής και της σταδιοδρομίας.
Η δεύτερη υποενότητα επικεντρώνεται στην αποτύπωση σημαντικών
ευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών σχετικά με την ανάπτυξη δεξιοτήτων
διαχείρισης σταδιοδρομίας καθώς επίσης στην παρουσίαση των κομβικών
δεξιοτήτων διαχείρισης ζωής και σταδιοδρομίας με βάση το Εθνικό Πλαίσιο
Δεξιοτήτων Διαχείρισης Ζωής Και Σταδιοδρομίας του Εθνικού Οργανισμού
Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού.

4
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. Η ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ
ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Στην υποενότητα αυτή αποτυπώνονται οι σημαντικές μεταβολές που
χαρακτηρίζουν το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον και επιβάλλουν την ανάπτυξη
νέων δεξιοτήτων σχετικών με τη διαχείριση της ζωής και της σταδιοδρομίας.

1.1 Οι εξελίξεις της σύγχρονης εποχής και οι μελλοντικές προεκτάσεις

Οι κύριες εξελίξεις της εποχής μας, μπορούν να συνοψισθούν στα εξής:
Η θεαματική ανάπτυξη και οι συνεχώς διευρυνόμενες εφαρμογές των νέων
τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας έχουν οδηγήσει στην
οικονομική και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση του πλανήτη. Υπό την επίδραση
της παγκοσμιοποιημένης παραγωγής και διάθεσης των καταναλωτικών και
λοιπών αγαθών, παραδοσιακές βιομηχανίες καταρρέουν, ενώ άλλες
αναπτύσσονται με ταχύτατους ρυθμούς σε νέους τομείς.
Επιπρόσθετα, η δομή και η οργάνωση των επιχειρήσεων μεταβάλλεται με
μεγάλη ταχύτητα. Η παραδοσιακή ιεραρχική δομή τους αντικαθίσταται από τη
δημιουργία ευέλικτων οργανωτικών σχημάτων, τα οποία διευκολύνουν τη
συνεργασία και την αλληλεπίδραση μεταξύ των εργαζομένων. Η αλλαγή αυτή
απαιτεί νέας μορφής εργασιακές σχέσεις και επαγγελματικές δεξιότητες.
Η ταχύτητα αύξησης των γνώσεων μεγαλώνει με αποτέλεσμα να παλιώνει
γρήγορα η αρχική εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων. Εκτιμάται ότι
κάθε χρόνο απαξιώνεται το 7%, περίπου, της πρακτικά εκμεταλλεύσιμης γνώσης.
H παραπάνω αλλαγή καθιστά δύσκολο τον αυστηρό προγραμματισμό των
γνώσεων που πρέπει να προσφέρει το εκπαιδευτικό σύστημα στους
εκπαιδευόμενους, προκειμένου να τους προετοιμάσει, για να ενταχθούν ομαλά
στην αγορά εργασίας.
H αντικατάσταση, επίσης, μέρους της ανθρώπινης εργασίας από
υπεραυτοματοποιημένα συστήματα περιορίζει τη ζήτηση για απασχόληση σε
παραδοσιακούς τομείς εργασίας (π.χ. τραπεζικές συναλλαγές, υπηρεσίες
εξυπηρέτησης).

5
Oι μεταβολές που αναφέρθηκαν προηγουμένως έχουν ως αποτέλεσμα, σε
συνδυασμό φυσικά και με άλλους πιο τοπικούς παράγοντες, την εμφάνιση, σε
ορισμένες χώρες, έντονου προβλήματος ανεργίας. Το συγκεκριμένο πρόβλημα
οξύνεται ακόμη περισσότερο εξαιτίας της οικονομικής κρίσης που μαστίζει, τα
τελευταία χρόνια, πολλές χώρες.
Ο κίνδυνος, επίσης, να εμφανισθούν νέες μορφές κοινωνικού αποκλεισμού, οι
οποίες έχουν σχέση με τη δυνατότητα πρόσβασης των ατόμων στις πληροφορίες
και την ικανότητα χρήσης των νέων τεχνολογιών, δεν είναι μικρός, αν δεν
ληφθούν μέτρα για να αντιμετωπισθεί η παραπάνω κατάσταση, η οποία θα
επηρεάσει και την απασχολησιμότητα των πολιτών.
Η δημιουργία πολυπολιτισμικών κοινωνιών, η οποία προκαλείται σε αρκετές
αναπτυγμένες χώρες από τη δυνατότητα ελεύθερης μετακίνησης των
εργαζομένων (π.χ. στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και από την ύπαρξη
οικονομικών μεταναστών ή προσφύγων, εντάσσεται, επίσης, στα χαρακτηριστικά
της εποχής μας, φαινόμενο που, μεταξύ άλλων, έχει και θα συνεχίσει να έχει
επιδράσεις και στον τομέα της αγοράς εργασίας.

1.2 Οι μεταβολές στο εργασιακό περιβάλλον

Οι προαναφερθείσες εξελίξεις δημιουργούν ένα πλέγμα παραγόντων που
προκαλούν ποικίλες μεταβολές στον τομέα της εργασίας και τροποποιούν ριζικά
τις παλαιές συνθήκες της επαγγελματικής ζωής.
Λόγω των εξελίξεων στην οικονομία αρκετά από τα παραδοσιακά επαγγέλματα
έχουν σήμερα εκλείψει, ενώ εμφανίζονται άλλα που δημιουργούν οι σύγχρονες
εξελίξεις στην αγορά εργασίας (Κατσανέβας, 2002). Επιπλέον, σε αρκετά
επαγγέλματα έχει αλλάξει ριζικά ο τρόπος άσκησής τους, χάρη στην αξιοποίηση
των νέων τεχνολογιών. Ως εκ τούτου, η απαιτούμενη για την άσκησή τους
κατάρτιση σχετίζεται σε ελάχιστο βαθμό με αυτή του παρελθόντος. Παράλληλα,
οι εξελίξεις αυτές επιδρούν στην εμφάνιση νέων επαγγελματικών
δραστηριοτήτων γεγονός που επηρεάζει τον εκπαιδευτικό και επαγγελματικό
προσανατολισμό των νέων. Ο προσδιορισμός των «επαγγελμάτων του
μέλλοντος» αποτελεί προσπάθεια στην οποία επιδίδονται τόσο δημόσιοι όσο και

6
ιδιωτικοί φορείς με στόχο να στηρίξουν τους νέους στις εκπαιδευτικές και
επαγγελματικές τους αποφάσεις.
Παράλληλα, παρατηρείται η μετάβαση από την τυπική απασχόληση σε ευέλικτες
μορφές απασχόλησης όπως είναι για παράδειγμα η τηλεργασία, η «κατ’ οίκον»
επαγγελματική απασχόληση, ως λύση στις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην
οικονομική ζωή (οικονομικός ανταγωνισμός, συγχώνευση επιχειρήσεων).
Φαίνεται να καταλύεται η έννοια της σταθερότητας στην εργασία, η
επαγγελματική σιγουριά και ασφάλεια και να καθίσταται ο διαρκής
επαγγελματικός αναπροσανατολισμός των εργαζομένων χαρακτηριστικό στοιχείο
της εποχής. Οι συνεχώς αυξανόμενες μεταβολές στον τομέα της εργασίας
καθιστούν δύσκολο τον μακροπρόθεσμο επαγγελματικό προγραμματισμό και
ενισχύουν την αβεβαιότητα πραγματοποίησης των αρχικών επαγγελματικών
σχεδίων.
Οι μεταβολές που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον
επιβάλλουν την ανάπτυξη νέων επαγγελματικών δεξιοτήτων σχετικών με τη
διαχείριση της ζωής και της σταδιοδρομίας. Ως δεξιότητες διαχείρισης ζωής και
σταδιοδρομίας νοούνται οι ικανότητες που βοηθούν τα άτομα να αναγνωρίσουν
τις υπάρχουσες δεξιότητές τους, να αναπτύξουν μαθησιακούς στόχους
σταδιοδρομίας και να αναλάβουν δράση για τη βελτίωση της σταδιοδρομίας τους
(Neary, Dodd & Hooley, 2016).

7
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ
ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ

Η δεύτερη υποενότητα επικεντρώνεται στην αποτύπωση σημαντικών

ευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών σχετικά με την ανάπτυξη δεξιοτήτων
διαχείρισης σταδιοδρομίας καθώς επίσης στην παρουσίαση των κομβικών
δεξιοτήτων διαχείρισης ζωής και σταδιοδρομίας με βάση το Εθνικό Πλαίσιο
Δεξιοτήτων Διαχείρισης Ζωής και Σταδιοδρομίας του Εθνικού Οργανισμού
Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού.

2.1 Ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές σχετικά με την ανάπτυξη δεξιοτήτων

διαχείρισης σταδιοδρομίας
Η ανάγκη στήριξης του ατόμου στην ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης
σταδιοδρομίας αποτελεί βασική προτεραιότητα για τις Ευρωπαϊκές πολιτικές
εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης. Στη σύσταση του Συμβουλίου της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2018) σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου
μάθησης αναφέρεται το δικαίωμα κάθε ανθρώπου σε έγκαιρη και εξατομικευμένη
στήριξη με στόχο τη βελτίωση των προοπτικών απασχόλησης ή
αυτοαπασχόλησης, στην κατάρτιση και την επανειδίκευση, στη συνεχή
εκπαίδευση και τη στήριξη για την αναζήτηση εργασίας.
Η Σύσταση προχωράει στην ανάδειξη των βασικών ικανοτήτων, μεταξύ των
οποίων υπάρχουν τόσο γνωστικές ικανότητες (ικανότητα γραμματισμού,
πολυγλωσσική ικανότητα, μαθηματική ικανότητα και ικανότητα στις θετικές
επιστήμες, την τεχνολογία και τη μηχανική, ψηφιακή ικανότητα), όσο και
οριζόντιες δεξιότητες όπως για παράδειγμα η προσωπική, κοινωνική και
μεταγνωστική ικανότητα.
Στη Νέα Ατζέντα Δεξιοτήτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η σημερινή εποχή
χαρακτηρίζεται ως η εποχή των μεταβάσεων, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται η
ανάγκη επένδυσης σε δεξιότητες που θα προσφέρουν στους ανθρώπους τη
δυνατότητα να αξιοποιήσουν τα ταλέντα τους (European Commission, 2020).

8
Προς αυτή την κατεύθυνση και σε επίπεδο εθνικών πολιτικών το Υπουργείο
Παιδείας δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις δεξιότητες ζωής και σταδιοδρομίας
ενέταξε από το σχολικό έτος 2021-22 στο Πρόγραμμα Σπουδών όλων των
τύπων σχολικών μονάδων, Νηπιαγωγείων, Δημοτικών και των Γυμνασίων τη
διδακτική ενότητα με τίτλο «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» με σκοπό την ενίσχυση της
καλλιέργειας ήπιων δεξιοτήτων, δεξιοτήτων ζωής και δεξιοτήτων τεχνολογίας και
επιστήμης στις μαθήτριες και στους μαθητές.
Παράλληλα, με βάση τις συστάσεις της Επιτροπής ο Εθνικός Οργανισμός
Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού διαμορφώνει
το Εθνικό Πλαίσιο Δεξιοτήτων Διαχείρισης Ζωής και Σταδιοδρομίας, το οποίο
αποτελεί έναν χρήσιμο οδηγό τόσο για τους επαγγελματίες συμβουλευτικής
σταδιοδρομίας / επαγγελματικού προσανατολισμού και διαχείρισης ανθρώπινου
δυναμικού, όσο και για τους μαθητές και τους μαθητευόμενους, για εκείνους που
αξιολογούνται, κρίνονται και δέχονται συμβουλευτική σταδιοδρομίας,
καθοδήγηση και αρωγή στη λήψη αποφάσεων καθοριστικών για την πορεία της
ζωής τους. Το Εθνικό Πλαίσιο Δεξιοτήτων Διαχείρισης Ζωής και Σταδιοδρομίας
προσδιορίζει το εννοιολογικό περιεχόμενο πέντε κομβικών δεξιοτήτων ζωής και
σταδιοδρομίας οι οποίες παρουσιάζονται στο κείμενο που ακολουθεί.

2.2 Οι κομβικές δεξιότητες διαχείρισης σταδιοδρομίας

Οι πέντε κομβικές δεξιότητες διαχείρισης ζωής και σταδιοδρομίας με βάση το
Εθνικό Πλαίσιο Δεξιοτήτων Διαχείρισης Ζωής Και Σταδιοδρομίας του Εθνικού
Οργανισμού Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού
είναι:
1. Η συναισθηματική νοημοσύνη
2. Η αναζήτηση και ανάλυση ευκαιριών εκπαίδευσης ή/και εργασίας
3. Η επικοινωνία (διαπροσωπική επικοινωνία και επαγγελματικές
σχέσεις)
4. Η μεταγνωστική ικανότητα (μαθαίνω πως να μαθαίνω)
5. Η ικανότητα σχεδιασμού σταδιοδρομίας και λήψης απόφασης

9
Στις υποενότητες που ακολουθούν αναλύεται καθεμία από τις εν λόγω
δεξιότητες.

2.2.1 Η συναισθηματική νοημοσύνη

Ο ρόλος των συναισθημάτων στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον
εαυτό μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους, καθώς και στον τρόπο με τον
οποίο λαμβάνουμε αποφάσεις και επεξεργαζόμαστε τα ερεθίσματα του
περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα σημαντικός.
Ο όρος «συναίσθημα» είναι δύσκολο να οριστεί αφού είναι έννοια πολύπλοκη
και πολυδιάστατη. Για τον Goleman (2011) συναίσθημα είναι οτιδήποτε νιώθει
ένα άτομο, όταν αξιολογεί ένα γεγονός με συγκεκριμένο τρόπο και συνήθως
οδηγεί σε αλλαγές στον ανθρώπινο οργανισμό ή τη συμπεριφορά. Οι Cole &
Cole (2001) ως συναίσθημα ορίζουν, τη συγκινησιακή αντίδραση η οποία έλκει το
άτομο σε συγκεκριμένους τρόπους δράσης, ανάλογα με τις συνθήκες της ζωής
του.
Λόγω της ύπαρξης πολλών και σύνθετων συναισθημάτων, το άτομο είναι
απαραίτητο να μάθει να τα αναγνωρίζει και να τα ελέγχει με αντίστοιχο τρόπο
ώστε να μπορεί να προσαρμοστεί και να λειτουργήσει ομαλά εντός του
κοινωνικού συνόλου (Salovey & Grewal, 2005).
Οι Mayer & Salovey (1997) προσεγγίζουν και προσδιορίζουν εννοιολογικά την
συναισθηµατική νοηµοσύνη ως µια µορφή κοινωνικής νοηµοσύνης, η οποία
περιλαµβάνει την ικανότητα να παρακολουθεί κανείς τα συναισθήµατα τόσο τα
δικά του όσο και των άλλων ανθρώπων, να κάνει διακρίσεις ανάμεσα στα
διάφορα συναισθήµατα και να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες προκειμένου
να καθοδηγεί τις σκέψεις και τις ενέργειές του.
Ο Reuven Bar-On (2006), ενοποιώντας στο μοντέλο του την έννοια της
συναισθηματικής νοημοσύνης με την έννοια της κοινωνικής νοηµοσύνης του
Thorndike, ορίζει τη συναισθηµατική - κοινωνική νοηµοσύνη ως µια σειρά από
µη γνωστικές δυνατότητες, ικανότητες και δεξιότητες που επηρεάζουν την
ικανότητα κάποιου να αντιμετωπίζει µε επιτυχία τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις
και πιέσεις.

10
Οι ικανότητες αυτές διαρθρώνονται σε πέντε κατηγορίες:
1. Ενδοπροσωπικές ικανότητες,
2. Διαπροσωπικές ικανότητες,
3. Ικανότητα προσαρμογής,
4. Διαχείριση άγχους και
5. Γενικοί παράγοντες διάθεσης και παράγοντες ενεργοποίησης.
Για τον Reuven Bar-On το να είναι κάποιος συναισθηματικά και κοινωνικά
ευφυής περιλαμβάνει την έκφραση των συναισθημάτων, την αποτελεσματική
αλληλεπίδραση με τον κοινωνικό περίγυρο και την επιτυχή αντιμετώπιση των
καθημερινών απαιτήσεων. Επιπλέον, το μοντέλο αναφέρεται στην ικανότητα του
ατόμου να αναγνωρίζει τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων, να
δημιουργεί σχέσεις που προωθούν το ομαδικό πνεύμα στην εργασία, και να
ικανοποιείται από τις σχέσεις αλληλεπίδρασης με τους συνεργάτες του.
Για τον Goleman (1995) ο όρος της συναισθηματικής νοημοσύνης
χρησιμοποιείται για να εκφράσει την ικανότητα του ατόμου να κινητοποιεί τον
εαυτό του για να πετύχει έναν στόχο, να επιμένει ενάντια στις ματαιώσεις, να
ελέγχει τις παρορμήσεις του, να χαλιναγωγεί την ανυπομονησία του, να ρυθμίζει
σωστά τη διάθεση του και να έχει ενσυναίσθηση και αισιοδοξία.
Σύμφωνα με τους προηγούμενους ορισμούς φαίνεται ότι η συναισθηματική
νοημοσύνη περιλαμβάνει μια δέσμη ικανοτήτων και δεξιοτήτων καθώς επίσης και
χαρακτηριστικών προσωπικότητας που ασκούν σημαντική επιρροή σε πλευρές
της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, όπως οι κοινωνικές σχέσεις, η
εργασιακή απόδοση και η ψυχική και σωματική υγεία.

11
2.2.2 Δεξιότητες αναζήτησης και ανάλυσης ευκαιριών εκπαίδευσης ή/και
εργασίας
Η τεχνική και οικονομική πρόοδος στη σύγχρονη εποχή και ο επιταχυνόμενος
ρυθμός ανάπτυξης έχουν επιφέρει αλλαγές τόσο στην αγορά εργασίας όσο και
στη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος. Μια τέτοια κατάσταση απαιτεί την
ύπαρξη ενός συστήματος συνεχούς πληροφόρησης για τις εξελίξεις που
σημειώνονται, ώστε να μπορεί το άτομο να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τη
σταδιοδρομία του.
Με βάση το μοντέλο των Binkley et al. (2012) μια βασική δεξιότητα που πρέπει
να αναπτύξουν οι εκπαιδευόμενοι στο πλαίσιο της εκπαίδευσης προκειμένου να
είναι σε θέση να ανταποκριθούν με επιτυχία σε συλλογικές δράσεις και στην
παγκοσμιοποιημένη αγορά εργασίας είναι ο πληροφοριακός γραμματισμός.
Στη σχετική βιβλιογραφία καταγράφεται πληθώρα διαθέσιμων ορισμών για τον
πληροφοριακό γραμματισμό ή πληροφορική παιδεία, αλλά όλοι συγκλίνουν στον
ορισμό της Επιτροπής για την Πληροφοριακή Παιδεία της Ένωσης Αμερικανών
Βιβλιοθηκονόμων (American Library Association, 1998), κατά τον οποίο η
πληροφοριακή παιδεία είναι η ικανότητα να αναγνωρίζει το άτομο πότε χρειάζεται
μια πληροφορία, για ποιον λόγο την χρειάζεται, ποιος είναι δηλαδή ο σκοπός της
απόκτησής της, καθώς επίσης και να εντοπίζει, να αξιολογεί και να χρησιμοποιεί
αποτελεσματικά την πληροφορία που ανακτά.
Η αναζήτηση της πληροφόρησης σχετικά με σπουδές και επαγγέλματα είναι η
διαδικασία η οποία περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως η κριτική επεξεργασία
πληροφοριών, ο συνδυασμός πληροφοριών, ώστε να δημιουργηθεί κάποια νέα
πληροφορία, η αξιολόγηση και η αξιοποίηση της πληροφορίας (Rieh et. al.
2016). Κριτήρια για την αξιολόγηση της πληροφορίας αποτελούν η εγκυρότητα, η
αντικειμενικότητα, η ακρίβεια, η σαφήνεια, η αξιοπιστία της πηγής κλπ. (βλ.
σχετικά Θ.Ε.9).
Απαραίτητη προϋπόθεση για το άτομο που αναζητά ευκαιρίες για σπουδές και
επάγγελμα είναι ο προσδιορισμός των αξιών, των ενδιαφερόντων και των
δεξιοτήτων του. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν πολύτιμες πληροφορίες και

12
διευκολύνουν τη λήψη αποφάσεων σταδιοδρομίας, ενώ προετοιμάζουν το άτομο
για την είσοδό του στην αγορά εργασίας.
Επιπλέον, το άτομο που αναζητά εργασία είναι απαραίτητο να πραγματοποιήσει
έγκαιρα μια ενδελεχή έρευνα γύρω από τον επαγγελματικό κλάδο που τον
ενδιαφέρει καθώς επίσης τις τάσεις απασχόλησης, τα χαρακτηριστικά της
συγκεκριμένης θέσης εργασίας (αρμοδιότητες, συνθήκες εργασίας, ωράρια,
προοπτικές απασχόλησης) και τις απαιτήσεις της σε γνώσεις, δεξιότητες και
ικανότητες.
Η έρευνα αυτή είναι αναγκαία, ώστε το άτομο που αναζητά εργασία αφενός να
είναι καλύτερα πληροφορημένο για τις απαιτήσεις της αγοράς γενικά και του
συγκεκριμένου επαγγελματικού κλάδου ειδικότερα και αφετέρου να αντιληφθεί
εάν τα προσωπικά του κίνητρα συμπίπτουν με αυτά του εργασιακού
περιβάλλοντος.
Σ’ αυτή την κατεύθυνση σημαντική βοήθεια προσφέρουν η πρακτική άσκηση, οι
ευκαιρίες εθελοντισμού και απόκτησης εργασιακής εμπειρίας, επειδή δίνουν τη
δυνατότητα στο άτομο να εξερευνήσει επιλογές σταδιοδρομίας και να αποκτήσει
εμπειρίες γύρω από το αντικείμενο που το ενδιαφέρει.
Αναφορικά με την αναζήτηση ευκαιριών εκπαίδευσης αυτή επιτυγχάνεται μέσω
παρακολούθησης εκδηλώσεων ενημέρωσης (ημέρες καριέρας). Η καλλιέργεια
ικανότητας αναζήτησης και ανάλυσης ευκαιριών εργασίας μπορεί να
υποστηριχθεί μέσω διαφόρων δράσεων επαγγελματογνωσίας που δίνουν τη
δυνατότητα οι μαθητές να ενθαρρυνθούν να αναζητήσουν, να συλλέξουν και να
αξιολογήσουν περισσότερες πληροφορίες για τα επαγγέλματα και την αγορά
εργασίας. Στις δράσεις αυτές συγκαταλέγονται οι επισκέψεις των μαθητών σε
χώρους εργασίας καθώς επίσης οι επισκέψεις επαγγελματιών στη σχολική
μονάδα.

13
2.2.3 Επικοινωνία (διαπροσωπική επικοινωνία και επαγγελματικές
σχέσεις)
Η διαπροσωπική επικοινωνία είναι μια διαδικασία αμφίδρομης ανταλλαγής
πληροφοριών, μηνυμάτων, σκέψεων, ιδεών, κρίσεων, αντιλήψεων,
συναισθημάτων, συμπεριφορών μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων με τη
χρήση λεκτικών (προφορικό και γραπτό λόγο) και μη λεκτικών συμβόλων
(χειρονομίες, εκφράσεις, στάσεις) με στόχο την αλληλοκατανόηση και την
ανάπτυξη σχέσεων, αποσκοπώντας σε αποτελεσματικές συνεργασίες προς
όφελος των ατόμων και των οργανισμών. Πρόκειται για μια δυναμική διαδικασία,
μοναδική και ανεπανάληπτη.
Η ανάπτυξη αποτελεσματικών και δημιουργικών επικοινωνιακών σχέσεων
προϋποθέτει αυξημένες δεξιότητες που σύμφωνα με τους Κόκκο & Λιοναράκη
(1998) αναφέρονται στην:
1. Εδραίωση της αυτοεκτίμησης: Η αυτοεκτίμηση είναι αναγκαία
προϋπόθεση για κάθε σχέση. Το άτομο με υψηλή αυτοεκτίμηση
αποδέχεται τον εαυτό του, εκτιμά τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητάς
του και τις δραστηριότητές του, αναγνωρίζει όμως, χωρίς αρνητικά
συναισθήματα, ελλείψεις και αδυναμίες του και τις αντιμετωπίζει
δημιουργικά. Δείχνει ειλικρίνεια και συνέπεια σε σχέση με τα
συναισθήματά του και έχει την ικανότητα να τα εκφράζει.
2. Έκφραση των συναισθημάτων: Η ανάπτυξη διαπροσωπικής
επικοινωνίας, σε μεγάλο βαθμό, συναρτάται με την έκφραση-εξωτερίκευση
των συναισθημάτων των ατόμων που επικοινωνούν. Άτομο που είναι
εξοικειωμένο με τα συναισθήματά του, διαθέτει μεγαλύτερη άνεση στην
έκφρασή τους.
3. Αποδοχή και κατανόηση του άλλου: H αποδοχή του άλλου
(προσωπικότητα, απόψεις), και η ειλικρινής προσπάθεια κατανόησής του
ως ίσου προς ίσον, ανεξαρτήτως της ιεραρχικής του θέσης, συνιστούν
επικοινωνιακά εποικοδομητική στάση. Κατ’ αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται
αμοιβαιότητα και εμπιστοσύνη και η σχέση αποκτά βάθος. Η

14
 διαπροσωπική επικοινωνία είναι δημιουργικότερη και αναπτύσσεται
περισσότερο με την ενσυναίσθηση.
4. Εξοικείωση με τη «γλώσσα του σώματος» και τα επίπεδα των
μηνυμάτων: Tα μη λεκτικά μηνύματα αφορούν το μεγαλύτερο μέρος της
επικοινωνίας. Η πλήρης κατανόηση των μηνυμάτων απαιτεί την εξέτασή
τους σε συνάρτηση με το επικοινωνιακό πλαίσιο, τη συναισθηματική
κατάσταση πομπού και δέκτη κ.λπ.
5. Ενεργητική ανταλλαγή μηνυμάτων: Κατ’ αυτό τον τρόπο αμβλύνεται ο
κίνδυνος να διαστρεβλωθεί το περιεχόμενο του μηνύματος που η κάθε
πλευρά επιθυμεί να μεταβιβάσει κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας. Ο
πομπός από τη μια πλευρά ενδιαφέρεται να διαπιστώσει αν τα μηνύματά
του έγιναν αντιληπτά χωρίς στρεβλώσεις. Ο δέκτης, υπονοεί ότι
αναπτύσσει την πρωτοβουλία να διερευνήσει περισσότερο το περιεχόμενο
των μηνυμάτων που λαμβάνει. Η αμοιβαία ανατροφοδότηση ενισχύει την
εμπιστοσύνη και την αλληλοαποδοχή.
6. Εναρμόνιση μηνυμάτων, σκέψεων-συναισθημάτων, πράξεων: Η
ολοκληρωμένη επικοινωνία προϋποθέτει την ειλικρινή εναρμόνιση της
μορφής των μηνυμάτων (λέξεις, εκφράσεις, γλώσσα σώματος) που
στέλνονται με το περιεχόμενό τους (σκέψεις, συναισθήματα). Η
εναρμονισμένη συμπεριφορά, που αποπνέει γνησιότητα, διαμορφώνει
θετικό κλίμα προάγοντας τη διάθεση προσέγγισης και συνεργασίας.

2.2.4 Μεταγνωστική ικανότητα

Ο όρος µεταγνώση ή «η σκέψη για τη σκέψη», καθιερώθηκε στη Γνωστική
Ψυχολογία για να οριστεί η λειτουργία ενός αλληλένδετου συνόλου ικανοτήτων,
που επιτρέπουν στο άτομο να στοχάζεται πάνω στις γνωστικές του λειτουργίες
(μνήμη, προσοχή, αντίληψη, σκέψη, γλώσσα) και να τις ελέγχει. Τότε, ο νους
λειτουργεί σε ένα επίπεδο πάνω από τη γνώση, σε ένα επίπεδο «μετα-» από
αυτή. Η µεταγνώση, συνεπώς, κινείται πάνω από τη βασική λειτουργία
επεξεργασίας των πληροφοριών και των αυτόματων διεργασιών, γιατί
προϋποθέτει ενημερότητα για τις προηγούμενες γνωστικές καταστάσεις. Για να

15
γίνει αυτό, πρέπει το άτομο να γνωρίζει ποια είναι η υπάρχουσα γνώση του, αν
αυτή επαρκεί για να αντιμετωπίσει μια συγκεκριμένη κατάσταση, αν πρέπει να
γίνουν αναπροσαρμογές και ποιος στρατηγικός σχεδιασμός απαιτείται για την
αποτελεσματική αντιμετώπισή της (Κωσταρίδου - Ευκλείδη, 2011).
Τα τελευταία χρόνια, στη σχετική βιβλιογραφία ο νοητικός τομέας στον όρο
μεταγνώση συμπληρώνεται από τον συναισθηματικό, περιλαμβάνοντας σε αυτόν
τα συναισθήματα που συνοδεύουν κάθε νοητική προσπάθεια, καθώς και την
ικανότητα του προσώπου να τα ελέγχει, όπως ελέγχει και τις νοητικές διεργασίες
του (Κασιμάτη, 2020). Κατ’ αυτό τον τρόπο η μεταγνώση εντάσσεται σε αυτό που
ο Goleman (1995) ονομάζει «αυτεπίγνωση» και αφορά στις σκέψεις και τις
παρατηρήσεις που κάνει το άτομο γύρω από τα συναισθήματά του.
Οι μεταγνωστικές δεξιότητες αφορούν σε ένα πλήθος επιμέρους δεξιοτήτων,
όπως είναι η εκούσια και ενεργητική εμπλοκή στη μαθησιακή διαδικασία, ο
αυτοέλεγχος και η αυτορρύθμιση, η αξιοποίηση των ήδη κατακτημένων γνώσεων
και εμπειριών και σε άλλες περιπτώσεις και περιστάσεις πέρα από χωροχρονικά
όρια, η αναγνώριση και η καλλιέργεια ενός προσωπικού τρόπου μάθησης, καθώς
και η μετέπειτα αξιοποίησή της (Κασιμάτη, 2020).
Στη σημερινή εποχή, λόγω των σημαντικών εξελίξεων που πραγματοποιούνται
με ραγδαίο ρυθμό σε όλους σχεδόν τους τομείς της δραστηριότητας το άτομο
οφείλει να μάθει να μαθαίνει, ώστε να μπορεί να διατηρήσει την απρόσκοπτη και
διαρκή συμμετοχή του στην εργασία και στην κοινωνία και να αποφύγει τον
κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού. Γίνεται έτσι σαφές ότι οι μεταγνωστικές
δεξιότητες είναι στενά συνυφασμένες με την έννοια της δια βίου μάθησης,
αποτελώντας ένα εξαιρετικά σημαντικό εργαλείο για την ουσιαστική
πραγματοποίησή της.

16
2.2.5 Ικανότητα σχεδιασμού σταδιοδρομίας και λήψης απόφασης
Οι κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές, η κοινωνική αστάθεια και η οικονομική κρίση
επηρεάζουν, σε μεγάλο βαθμό, την επαγγελματική ζωή, η οποία μεταβάλλεται
συνεχώς. Η άποψη ότι οι επαγγελματικές αποφάσεις λαμβάνονται μόνο μία φορά
στη ζωή ενός ατόμου θεωρείται σήμερα παρωχημένη. Ως εκ τούτου, θεωρείται
αδύνατη η παροχή ασφάλειας στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας. Φαίνεται ότι
οδεύουμε αναφορικά με τη σταδιοδρομία σε μια πραγματικότητα όπου το άτομο
θα είναι απαραίτητο να μεταπηδά από τον ένα επαγγελματικό χώρο στον άλλο.
Για το λόγο αυτό η σταδιοδρομία καθίσταται πλέον, ένα σημαντικό αναπτυξιακό
έργο, ένα ζήτημα σχεδιασμού ζωής και η λήψη απόφασης αναδεικνύει μια
εξελισσόμενη, αλλά και εναλλασσόμενη πορεία, στη διάρκεια της οποίας μια
απόφαση μπορεί είτε να αναθεωρηθεί, είτε να επανεκτιμηθεί ή να αντικατασταθεί
από μια άλλη ή ακόμη, να προσαρμοσθεί σε νέες επιλογές.
Για να ανταποκριθεί το άτομο στα νέα δεδομένα είναι απαραίτητο να
αντιλαμβάνεται τους παράγοντες που διαμορφώνουν τη νέα, πολύπλοκη,
εργασιακή πραγματικότητα και να διαμορφώνει μια ταυτότητα σταδιοδρομίας
δίνοντας απαντήσεις σε ερωτήματα αυτο-διερεύνησης, όπως «Ποιος είμαι;», «Τι
θέλω να γίνω;», «Πού βρίσκομαι τώρα;», «Τι τρόπους διαθέτω, ώστε να
μπορέσω να προχωρήσω;».
Κατ’ αυτό τον τρόπο το άτομο αξιοποιεί τη δυναμική διεργασία του
αναστοχασμού γεγονός που του δίνει τη δυνατότητα να διαχειριστεί δυναμικά τη
ζωή και τη σταδιοδρομία του οριοθετώντας τα προσωπικά και επαγγελματικά του
σχέδια. Επιπλέον, η ικανότητα σχεδιασμού σταδιοδρομίας και λήψης απόφασης
ισχυροποιείται μέσα από τη διαρκή επαφή του ατόμου με τις εξελίξεις της αγοράς
εργασίας και τη διαρκή ανανέωση των επαγγελματικών του δεξιοτήτων.

17
Σύνοψη
Σε αυτή τη θεματική ενότητα μάθατε:
▪ τις μεταβολές που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον,
▪ τη σημασία της ανάπτυξης δεξιοτήτων ζωής και σταδιοδρομίας,
▪ τις σημαντικές ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές για την ανάπτυξη δεξιοτήτων
διαχείρισης σταδιοδρομίας,
▪ τις κομβικές δεξιότητες διαχείρισης σταδιοδρομίας.

Χρήσιμες διευθύνσεις στο διαδίκτυο

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2018). Σύσταση του Συμβουλίου της
22ας Μαΐου 2018 σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου μάθησης
Ανακτήθηκε στις 16/9/2022 από
https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018H0604(01)&from=ES

Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού

Προσανατολισμού (2021). Εθνικό Πλαίσιο Δεξιοτήτων Διαχείρισης Ζωής και
Σταδιοδρομίας. Ανακτήθηκε στις 17/9/2022 από
file:///C:/Users/user/Downloads/ETHNIKO_PLAISIO_DEXIOTHTON.pdf

European Commission (2020). Communication on the European Skills Agenda

for Sustainable Competitiveness, Social Fairness and Resilience.
Ανακτήθηκε στις 18/9/2022 από
https://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=22832&langId=en

18
Βιβλιογραφία

Ελληνική
Κασιμάτη, Α. (2020). Η καλλιέργεια μεταγνώσης ως το ανώτερο επίπεδο
γνωστικής Συνθετότητας. Ελληνική Εταιρεία Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης, 5, 58–
76.
Κασσωτάκης, Μ. (2014). Η μεταβλητότητα της επαγγελματικής ζωής και οι
επιπτώσεις στον επαγγελματικό προσανατολισμό. Επιθεώρηση Συμβουλευτικής
και Προσανατολισμού, 103, 93-118.
Κατσανέβας, Θ. (2002). Tα επαγγέλματα του μέλλοντος και του παρελθόντος.
Αθήνα: Πατάκης.
Κόκκος, Α., Λιοναράκης, Α. (1998). Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση,
Σχέσεις Διδασκόντων και Διδασκομένων. Πάτρα: Εκδόσεις ΕΑΠ.
Κωσταρίδου-Ευκλείδη, Α. (2011). Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτo-ρύθμιση.
Αθήνα: Πεδίο.
Malikiosi – Loizos, M. (2008). The multicultural dimension of empathy (in
Greek). Psychologia, 15 (1), 1-32.

Ξενόγλωσση
Bar-On, R. (2006). The Bar-On model of emotional-social intelligence (ESI).
Psicothema, 18,13-25.
Binkley, M., Erstad, O., Herman, J., Raizen, S., Ripley, M., Rumble, M. (2012).
Defining Twenty-First Century Skills. In Griffin, P., McGaw, B. & Care, E. (Eds.),
The Assessment and Teaching of 21st Century Skills. Dordrecht: Springer.
Cole, S., Cole, M. (2001). Η Ανάπτυξη των Παιδιών. Αθήνα: Τυπωθήτω
Goleman, D. (1995). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Goleman, D. (2011). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στο Χώρο της Εργασίας.
Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
Mayer, J.D., Salovey, P. (1997). What is emotional intelligence? in P. Salovey &
D. Sluyter (Eds.), Emotional development and emotional intelligence: implications
for educators, New York, Basic Books, pp 3-31.

19
Journal of Vocational Behavior, 75, 239-250.
Neary, S., Dodd, V., Hooley, T. (2016). Understanding career management
skills: findings from the first phase of the CMS LEADER project. Derby:
University of Derby.
Salovey, P., Grewal, D. (2005). The Science of Emotional Intelligence. Current
Directions in Psychological Science, 14, 281-285.

20