Ölçme ve Kontrol

Teknikleri
Hafta Teorik Uygulama
1 Ölçme ve ölçme işlemlerinde kullanılan temel
kavramlar
2 Ölçme ve kontrolün temel prensipleri, çeşitleri
3 Kumpas ile ölçme (1/10, 1/20, 1/50 hassasiyette
Kumpas ile ölçme (1/10, 1/20, 1/50 hassasiyette metrik)
metrik)
4 Kumpas ile ölçme (1/10, 1/20, 1/50 hassasiyette
Kumpas ile ölçme (1/10, 1/20, 1/50 hassasiyette metrik)
metrik)
5 Kumpas ile ölçme (1/64, 1/128 hassasiyette inç) Kumpas ile ölçme (1/64, 1/128 hassasiyette inç)
6 Mikrometre ile ölçme Mikrometre ile ölçme
7 Açı ve mesafe ölçümü Açı ve mesafe ölçümü
8 Bridge Cam, Kaynakçı Kumpası, Hi-lo Gauge, Aralık Bridge Cam, Kaynakçı Kumpası, Hi-lo Gauge, Aralık
Mastarı ile ölçme Mastarı ile ölçme
9 Bridge Cam, Kaynakçı Kumpası, Hi-lo Gauge, Aralık Bridge Cam, Kaynakçı Kumpası, Hi-lo Gauge, Aralık
Mastarı ile ölçme Mastarı ile ölçme
10 Mihengir, komparatör, endikatör ve mastarlarla ölçme Mihengir, komparatör, endikatör ve mastarlarla ölçme
11 Basınç ölçümleri ve birimleri, Jonhson mastarları Basınç ölçümleri ve birimleri, Jonhson mastarları
12 Yüzey pürüzlülüğünün tanıtılması ve yüzey pürüzlülük Yüzey pürüzlülüğünün tanıtılması ve yüzey pürüzlülük
ölçme aleti ölçme aleti
13 Toleranslar ve alıştırma sistemleri Toleranslar ve alıştırma sistemleri
14 Ölçme standartları Ölçme standartları
 Ölçme ve Kontrol
Bilinmeyen bir değerin içinde, aynı cinsten bilinen bir birimin ne kadar olduğunun
belirleme işlemine ölçme, bir işin doğru ve istenilen özelliklere uygun olup olmadığının
araştırılmasına ise kontrol adı verilir.
Kumpaslar
Makinecilik mesleğinin en çok kullanılan hassas ve önemli ölçü aletlerindendir. Dış ve iç
çapları, kalınlıkları, kanal veya aralıkları, derinlik veya kademeleri ölçmek için
kullanılır.
Sürmeli kumpas Saatli kumpas Modül kumpası

Derinlik kumpası Elektronik(dijital) kumpas

Kumpas çeşitleri

22.11.2023 Sayfa 4
 Ölçü Hassasiyeti

1/128 inch

0,05 mm

Ölçü Hassasiyeti

22.11.2023 Sayfa 5
 Ölçü Hassasiyeti

Ölçü Hassasiyeti

22.11.2023 Sayfa 6
 1) İç Çap Çeneleri
2) Verniyer
3) Ölçü Hassasiyetleri
4) Kılıç
1 2 5) Cetvel

3
4

5
6 7
6) Sabit Dış Çap Çenesi
8 7) Sabitleme/Sıkma Vidası
9 8) Hareketli Dış Çap Çenesi
9) Dış Çap Çeneleri

22.11.2023 7
 Cetvel üzerinde 9mm’lik kısım, verniye üzerinde 10 eşit parçaya
bölünerek, verniye iki çizgi arası 9/10 = 0,9mm bulunur. Cetvelin
iki çizgi arası ile verniye iki çizgi arası farkı, 1-0,9=0,1mm
hassasiyet elde edilir. Buna göre verniyenin birinci çizgisi,
cetveldeki birinci çizgi ile çakışırsa kumpas 0,1 mm, ikinci
çizgisi çakışırsa 0,2mm açılmış olur.

22.11.2023 Sayfa 8
22.11.2023 Sayfa 9
 Cetvel üzerinde 19mm’lik kısım, verniye üzerinde 20 eşit parçaya
bölünerek, verniye iki çizgi arası 19/20 = 0,95mm bulunur. Cetvelin
iki çizgi arası ile verniye iki çizgi arası farkı, 1-0,95=0,05mm
hassasiyet elde edilir. Buna göre verniyenin birinci çizgisi, cetveldeki
birinci çizgi ile çakışırsa kumpas 0,05mm, ikinci çizgisi çakışırsa
0,10mm açılmış olur.

22.11.2023 Sayfa 10
22.11.2023 Sayfa 11
 Kumpas üreten firmalar son yıllarda, verniye üzerindeki bölüntülerin
daha kolay okunabilmesi için, cetvel üzerindeki 39 mm’lik aralığı
verniye üzerinde 20 eşit parçaya bölerek 1/20 verniye oluşturmuşlardır.
Cetvel üzerindeki 39 mm, verniye üzerinde 20 eşit parçaya bölünerek,
verniye üzerinde 39/20 = 1,95 mm’lik aralıklar elde edilmiştir. Bu
şekilde, verniyenin birinci çizgisi cetvelin çizgisi ile çakışırsa kumpas
0,05 mm,verniyenin ikinci çizgisi çakışırsa 0,10 mm açılmış olur.

22.11.2023 Sayfa 12
22.11.2023 Sayfa 13
Cetvel üzerindeki 49 mm, verniye üzerinde 50 eşit parçaya bölünerek
49/50=0,98mm verniye aralıkları elde edilmiştir. Cetvelin üzerinde iki çizgi
aralığı ile, verniye iki çizgi aralığı arasındaki fark, 1- 0,98 = 0,02mm
hassasiyet elde edilir. Böylece, verniyenin birinci çizgisi ile cetvelin birinci
çizgisi çakışırsa kumpas 0,02mm, ikinci çizgisi çakışırsa 0,04mm vs.
açılmış olur.

22.11.2023 Sayfa 14
22.11.2023 Sayfa 15
 Cetvel üzerindeki 1" lık uzunluk, 8 eşit aralığa bölünerek, 1/8" lık
bölüntüler elde edilmiştir. Cetvel üzerindeki 3/8" lık uzunluk, verniye
üzerinde 4 eşit aralığa bölünerek 3/8"/4 = 3/32" lık aralıklar bulunmuştur.
Böylece, cetvel ile verniye üzerindeki iki çizgi arası farkı, 1/8" - 3/32"
=1/32" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci çizgisi ile cetvelin birinci
çizgisi çakışırsa, kumpas 1/32", ikinci çizgiler çakışırsa 2/32" açılmış
olur.

22.11.2023 Sayfa 16
22.11.2023 Sayfa 17
 Cetvel üzerinde 1" lık uzunluk, 16 eşit aralığa bölünerek, 1/16" lık
bölüntüler elde edilmiştir. Cetvel üzerindeki 3/16" lık uzunluk, verniye
üzerinde 4 eşit aralığa bölünerek 3/16"/4 = 3/64" lık aralıklar
bulunmuştur. Böylece, cetvel ile verniye üzerindeki iki çizgi arası farkı,
1/16" - 3/64" =1/64" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci çizgisi ile
cetvelin birinci çizgisi çakışırsa, kumpas 1/64", ikinci çizgiler çakışırsa
2/64" açılmış olur.

22.11.2023 Sayfa 18
22.11.2023 Sayfa 19
 Cetvel üzerinde 1" lık uzunluk, 16 eşit aralığa bölünerek, 1/16" lık
bölüntüler elde edilmiştir. Cetvel üzerindeki 7/16" lık uzunluk, verniye
üzerinde 8 eşit aralığa bölünerek 7/16"/8 = 7/128" lık aralıklar
bulunmuştur. Böylece, cetvel ile verniye üzerindeki iki çizgi arası farkı,
1/16" - 7/128" = 1/128" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci çizgisi
ile cetvelin birinci çizgisi çakışırsa,kumpas 1/128", ikinci çizgiler çakışırsa
2/128" açılmış olur.

22.11.2023 Sayfa 20
22.11.2023 Sayfa 21
Cetvel üzerinde 1" lık uzunluk, 40 eşit aralığa bölünerek, 1/40" lık
bölüntüler elde edilmiştir. Cetvel üzerindeki 24/40" lık uzunluk, verniye
üzerinde 25 eşit aralığa bölünerek 24/40"/25 = 0,024" lık aralıklar
bulunmuştur. Böylece, cetvel ile verniye üzerindeki iki çizgi arası farkı,
0,025" - 0,024" = 0,001" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci çizgisi ile
cetvelin birinci çizgisi çakışırsa, kumpas 0,001", ikinci çizgiler çakışırsa
0,002" açılır.

22.11.2023 Sayfa 22
22.11.2023 Sayfa 23
 Üretici firmalar 0,001" lık kumpasları farklı bölüntüler ile üretmiştir. Bu
kumpasta, cetvel üzerinde 1" lık kısım 20 eşit parçaya bölünerek 0,05"
lık aralıklar elde edilmiştir. Cetvel üzerindeki 2,45" lık kısım verniyede
50 eşit aralığa bölünerek, 2,45"/50 = 0,049" lık bölüntüler elde
edilmiştir. Böylece, cetvel ile verniye üzerindeki iki çizgi arası
farkı, 0,05" - 0,049" = 0,001" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci
çizgisi ile cetvelin birinci çizgisi çakışırsa,kumpas 0,001", ikinci çizgiler
çakışırsa 0,002" açılmış olur.

22.11.2023 Sayfa 24
22.11.2023 Sayfa 25
 Saatli kumpasların özelliği, üzerinde verniye olmamasıdır. Ölçüm
yaparken cetvel üzerinden tam mm değerleri, saat göstergesinden ise
ondalık mm’ ler okunur.
Hassasiyeti 0,02mm olan saatli kumpaslarda, hareketli çene 2mm
açıldığında, saat ibresi bir tam tur döner. Kadran üzeri 100 eşit parçaya
bölündüğü için kumpasın ölçme hassasiyeti 2 / 100 = 0,02mm dir.
Hassasiyeti 0,05mm olan saatli kumpaslarda, hareketli çene 5mm
açıldığında, saat ibresi bir tam tur döner. Kadran üzeri 100 eşit parçaya
bölündüğü için kumpasın ölçme hassasiyeti 5 / 100 = 0,05mm dir

22.11.2023 Sayfa 26
 Saatli kumpas ile ölçüm yapma

22.11.2023 Sayfa 27
 Saatli kumpaslardaki kadran
yerine elektronik görüntü ekranı
bulunan kumpaslardır.Ekran gerekli
enerjiyi pilden alır. Elektronik(dijital)
kumpasların hassasiyetleri milimetre
cinsinden 0,01 mm, parmak cinsinden
ise 0,0005" tır.
Kumpas, üzerinde bulunan
düğmelerle(şalter) işlevini yapar.
Sistem şalteri M harfini gösterdiğinde,
ekrandaki ölçüler milimetre olarak, E
harfini gösterdiğinde ise parmak(inç)
olarak okunur. Açma ve kapama
düğmesi ekranı çalıştırır. Sıfırlama
düğmesi ile, istenilen noktada
kumpasın sıfır konumunda kalmasını
sağlar.

22.11.2023 Sayfa 28
Dijital derinlik kumpası Elektronik(Dijital) kumpas ile ölçme yapmak

22.11.2023 Sayfa 29
 Modül kumpasları, dişli çarkların modüllerini ve diş kalınlıklarını
ölçmek amacıyla kullanılır. Modül kumpaslarında, dişli çarkın modülü
düşey ölçü cetvelinden, diş kalınlığı ise yatay ölçü cetvelinden okunur.

22.11.2023 Sayfa 30
 TEŞEKKÜRLER…

DEĞERLİ SORULARINIZ ?

22.11.2023 31