ICS 77.040.

10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

ÖNSÖZ
- Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 10045-1 (1990) standardı esas alınarak, TSE Metalurji
Hazırlık Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulunun 15 Nisan 1999 tarihli toplantısında Türk
Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

- Bu standardın kabulü ile TS 269 (1974) sayılı standard iptal edilmiştir.

ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

İÇİNDEKİLER

1 - AMAÇ VE UYGULAMA ALANI ............................................................................ 1

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 1
3 - PRENSİP............................................................................................................... 1
4 - ADLANDIRMALAR............................................................................................... 1
5 - DENEY PARÇALARI ............................................................................................ 1
6 - DENEY MAKİNASI ............................................................................................... 2
7 - DENEY ŞARTLARI ............................................................................................... 4
8 - DENEY RAPORU ................................................................................................. 4
EK A........................................................................................................................... 7
ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

METALİK MALZEMELER - CHARPY VURMA DENEYİ

BÖLÜM 1 - DENEY METODU (V VE U - ÇENTİKLERİ)

1 - AMAÇ VE UYGULAMA ALANI

1.1 - Bu standard, metal malzemeler için U ve V çentikli Charpy vurma deneyini kapsar.

Belirli özel metal malzemeler ve uygulamalar için Charpy vurma deneyi, özel standardlara ve kendine
has şartlara tâbi olabilir.

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar
metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda
daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardın en son
baskısı kullanılır.

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No Adı

No (İngilizce) (Türkçe)
EN 20286-1 ISO systems for limits and fits - TS 1845-1 Toleranslar - Sınır Ölçüleri ve
Part 1: General, tolerances and EN 20286-1 Alıştırmalar İçin ISO Sistemleri -
deviations Bölüm 1: Genel, Toleranslar ve
Sapmalar
EN 10045-2 Metallic materials - Charpy impact Metal Malzemeler - Charpy Vurma
test - Part 2: Verification of TS EN Deneyi - Bölüm 2: Sarkaç Darbeli
pendulum impact testing machines 10045-2 Deney Makinalarının Doğrulanması

3 - PRENSİP
Deney, ortasına bir çentik yapılmış ve her iki ucundan desteklenmiş bir deney parçasının, aşağıda
tamınmlanacak şartlarda, bir sarkaç darbesi ile kırılmasından ibarettir. Absorplanan enerji Jolue
cinsinden belirlenir. Absorplanan bu enerji, malzemenin darbeye dayanımının ölçüsüdür.

4 - ADLANDIRMALAR
Bu standardda kullanılan adlandırmalar Çizelge 1, Şekil 1 ve Şekil 2’de gösterilmiştir.

ÇİZELGE 1 - Adlandırmalar

Referans Adlandırma Birim

(Şekil ve Şekil 2’ye bakınız)
1 Deney parçasının uzunluğu mm
2 Deney parçasının yüksekliği mm
3 Deney parçasının genişliği mm
4 Çentiğin altındaki yükseklik mm
5 Çentik açısı Derece
6 Çentik tabanının kavis yarıçapı mm
7 Örsler arası mesafe mm
8 Örslerin yarıçapı mm
9 Her örsün koniklik açısı Derece
10 Çekicin koniklik açısı Derece
11 Çekiç kavisinin yarıçapı mm
- Kıvrılmanın absorbe ettiği enerji Jolue
KU veya KV

5 - DENEY PARÇALARI

1
ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

5.1 - Numune alma şekli, deney parçalarının sayısı ve alınacağı yerler, ilgili mamul standardında
belirtilmelidir.

5.2 - Standard deney parçasının uzunluğu 55 mm, kare şeklindeki kesidinin kenar uzunluğu 10
mm’dir. Uzunluğun orta bölgesinde bir çentik bulunur. İki tip çentik tanımlanmaktadır.
(a) 45°’lik V-çentiği. Derinlik 2 mm, çentik taban kavisinin yarıçapı 0,25 mm.

Standard deney parçalarının elde edilememesi durumunda, genişliği 7,5 mm veya 5,0 mm olan
daraltılmış kesitli bir deney parçası kullanılmalıdır (Çizelge 2’ye bakınız). Bu durumda çentik, dar
kenarlardan birine açılır.

(b) U-çentik veya anahtar deliği çentik. Derinlik 5 mm, çentik taban kavisinin yarıçapı 1 mm.

Çentiğin simetri düzlemine paralel iki yüzeyin makinada işlenmesine gerek olmayan hassas döküm
deney parçaları dışında, deney parçasının bütün yüzeyleri makinada işlenir.

5.3 - Çentiğin simetri düzlemi, deney parçasının uzunluğuna eksenine dik olmalıdır.

5.4 - Deney parçasının belirtilmiş boyutlarının toleransları Çizelge 2’de verilenlere uygun olmalıdır.

5.5 - Çizelge 2’de gösterilenler dışındaki deney parçası genişlikleri, örneğin mamul kalınlığına eişt
işlenmemiş genişlikler, ilgili mamul standardında izin verilmek şartıyla, kullanılabilir. Sonuçların
karşılaştırılması, aynı biçim ve boyutlardaki deney parçaları arasında yapıldığında anlamlıdır.

5.6 - Makinada işleme, deney parçasında örneğin soğuk işleme veya ısıtma nedeniyle değişiklikler
oluşması en az olacak şekilde yapılmalıdır. Çentik tabanına paralel gözle görülebilir hiçbir çizik, oyuk
bulunmamalıdır.

Deney parçası üzerine işaretler, destekler veya örslerle temas hâlinde olmayan herhangi bir yüzeyde
ve işaretlemenin neden olduğu soğuk şekillendirme etkilerinden kaçınmak için çentikten en az 5 mm
uzaklıkta yapılır.

6 - DENEY MAKİNASI
6.1 - Deney makinası TS 269-2 EN 10045-2’ye göre sarsılmaz ve oynamaz tarzda inşa ve monte
edilmelidir.

Deney makinasının başlıca karakteristikleri Çizelge 3’te verilmiştir.

6.2 - Standard deney şartları, 300 J ± 10 J7luk bir anma makina enerjisine ve standard boyutta deney
parçalarının kullanılmasına karşılık gelmektedir. Bu şartlarda absorbe edilen enerji, aşağıdaki
sembollerle gösterilmelidir:
− KU: U-çentikli deney parçası için
− KV: V-çentikli deney parçası için

Örneğin:
− KV = 121 J şu anlama gelmektedir:
− anma enerjisi 300 J
− standard V-çentikli deney parçası
− kırılma sırasında absorbe edilen enerji: 121 J.

6.3 - Farklı enerjili deney makinaları kullanılabilir; bu durumda KU veya KV sembollerinin ardına deney
makinalarının enerjisini gösteren değerler ilâve edilir.

Örneğin:
KV 150: Kullanılabilir enerji 150 J
KU 100: Kullanılabilir enerji 100 J
− KU 100 = 65 J şu anlama gelir:
− anma enerjisi 100 J

2
ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

− standard U-çentikli deney parçası

− kırılma sırasında absorbe edilen enerji: 65 J.

ÇİZELGE 2 - Belirtilmiş Deney Parçası Boyutlarının Toleransları

U-çentikli deney parçaları V-çentikli deney parçaları

Adlandırma Anma İşleme toleransı Anma İşleme toleransı

boyutu ISO boyutu ISO
sembolü
1) sembolü1)
Uzunluk 55 mm ± 0,60 mm Js 15 55 mm ± 0,60 mm Js 15
Yükseklik 10 mm ± 0,11 mm Js 13 10 mm ± 0,60 mm Js 13
Genişlik
− standard deney parçası 10 mm ± 0,11 mm Js 13 10 mm ± 0,11 mm Js 13
− daralmış kesitli deney parçası - - - 7,5 mm ± 0,11 mm Js 13
− daralmış kesitli deney parçası - - - 5 mm ± 0,06 mm Js 12
Çentik açısı - - - 45° ± 2° -
Çentik altı yükseklik 5 mm ± 0,09 mm Js13 8 mm ± 0,06 mm Js 12
Çentik tabanı kavis yarıçapı 1 mm ± 0,07 mm Js 12 0,25 mm ± 0,025 mm -
Deney parçasının uçlarından simetri
düzleminin uzaklığı 27,5 mm ± 0,42 mm Js 15 27,5 mm ± 0,42 mm Js 15
Çentiğin simetri düzlemi ile deney
parçasının uzunlamasına bitişik yüzleri
arasındaki açı
90° ± 2° - 90° ± 2° -
Deney parçasının zuunlamasına bişitik
yüzleri arasındaki açı
90° ± 2° - 90° ± 2° -
1) TS 1845 EN 20286-1’e göre
2) Deney parçasının otomatik olarak yerleştirildiği makinalar için, toleransın ± 0,42 mm yerine ± 0,165 mm alınması tavsiye
edilmektedir.

ÇİZELGE 3 - Deney Makinalarının Karakteristikleri

Referans Adlandırma Değer

(Şekil 1)
7 Örsler arası mesafe 40 +0,20 mm
8 Örslerin yarıçapı 1+0,50 mm
9 Her örsün koniklik açısı 11° ± 1°
10 Çekicin koniklik açısı 30°± 1°
11 Çekiç ucunda yarıçap 2 +0,50 mm
12 Çekicin maksimum genişliği 18 mm
1)
- Vurma anında çekicin hızı 5 m/s - 5,5 m/s
- Destekle örs arasındaki açı 90° ± 0,1°
1) 1983’ten önce imal edilmiş makinalar için, 4,5 m/s - 7 m/s’lik
bir hıza anlaşmayla izin verilebilir.

6.4 - İlâve bir V-çentikli deney parçası üzerinde yapılan deneyler için KV sembolleri, deney
makinasının kullanılabilir enerjisini ve deney parçasının genişliğini belirten değerle tamamlanmalıdır,
şöyle ki;
− KV 300/7,5: Kullanılabilir enerji 300 J, deney parçası genişliği 7,5 mm,
− KV 150/5: Kullanılabilir enerji 150 J, deney parçası genişliği 5 mm,
− KV 150/7,5 = 83 J şu anlama gelir.
- Anma enerjisi 150 J
- Daraltılmış kesitli deney parçası genişliği: 7.5 mm
- Kırılma sırasında absorplanan enerji: 83 J.

3
ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

7 - DENEY ŞARTLARI
7.1 - Deney parçası, çentik simetri düzlemi, örslerin simetri düzleminden 0,5 mm’den daha fazla kaçık
olmayacak şekilde yerleştirilir. Deney parçası, destekler üzerine, çekicin ucu çentiğin arka yüzeyine
vuracak şekilde konulur (Şekil 2’ye bakınız).

7.2 - Deneyin yapıldığı sıcaklık, ilgili mamul şartnamesinde belirtilmemişse, 23 °C ± 5 °C olmalıdır.

Deney sıcaklığı, ilgili mamul şartnamesinde tolerans verilmeden belirtilmişse, bu tolerans ± 2 °C

alınmalıdır.

Oda sıcaklığından başka sıcaklıklarda yapılacak deneylerde, deney parçasının tamamının istenilen
sıcaklığa gelmesi için deney parçası yeterli bir süre soğutucu veya ısıtıcı ortama (örneğin 10 dakika
süreyle sıvı içerisine veya 30 dakika süreyle gaz ortama) daldırılır. Deney parçası, bu ortamdan
alındıktan sonra 5 saniye içerisinde kırılmalıdır.

Deney parçasının sıcaklığının izin verilebilir sıcaklık sınırları içerisinde kalmasını sağlayacak şekilde
bir aktarma düzeneği tasarımlanır ve kullanılır.

7.3 - Deney sırasında, deney parçası üzerinde yapılan deneylerin karşılaştırılabileceği

unutulmamalıdır. Bir deney metodu ile elde edilen sonuçların, bir başka deney metodu ile elde
edilecek sonuçlara çevrilmesi için hiç bir genel metot bulunmamaktadır.

8 - DENEY RAPORU
Deney raporunda aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
a) Bu standardda atıf, yani TS 269-1 EN 10045-1,
b) Deney parçasının tipi ve boyutları,
c) Deney parçasının tanıtılması (kalite, döküm no…),
d) Numunenin alındığı yer ve biliniyorsa yönü,
e) Çekicin anma enerjisi,
f) Deney sıcaklığı, derece Celsius cinsinden,
g) Absorbe edilen enerji, KV veya KU, Joule cinsinden.

4
ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

Ölçüler mm’dir.

ŞEKİL 1 - Charpy Darbe Deneyi

5
ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

ŞEKİL 2 - Deney Parçası Desteklerinin ve Örslerin Yerleşimi

6
ICS 77.040.10 TÜRK STANDARDI TS EN 10045-1/Nisan 1999

EK A

ATIF YAPILAN AVRUPA STANDARDLARININ KARŞILIĞI ULUSAL

STANDARDLAR
Avrupa standardı EN 10045-2’nin karşılığı olan ulusal standardların listesi Çizelge 4’te verilmiştir.

ÇİZELGE 4 - Atıf Yapılan Avrupa Standardına Karşılık Gelen Ulusal Standardlar

EN Karşılık Gelen Standard

Almanya Fransa UK İtalya Belçika İsveç ISO

10045-2 DIN 51306 NFA03-508 BS 131: Part 4: 442 - 1965

1983 1985 1972