ICS 25.160.

40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

ÖNSÖZ
- Bu Standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 27963 standardõ esas alõnarak, TSE Metalürji Hazõrlõk
Grubu'na bağlõ Tahribatsõz Muayene Metotlarõ ve Kaynak Özel Daimi Komitesi'nce hazõrlanmõş ve
TSE Teknik Kurulu'nun 8 Nisan 1996 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek
yayõmõna karar verilmiştir.
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

İÇİNDEKİLER
0 - GİRİŞ..................................................................................................................... 1
1 - KAPSAM VE UYGULAMA ALANI ....................................................................... 1
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 1
3 - BOYUTLAR .......................................................................................................... 1
4 - MALZEME............................................................................................................. 1
5 - HAZIRLAMA ......................................................................................................... 2
6 - KULLANIM METODU ........................................................................................... 2
6.1 - ZAMAN EKSENİNİN AYARLANMASI........................................................................ 2
6.1.1 - 250 mm' ye Kadar Zaman Ekseninin Bir Boyuna Dalga Probu İle Kalibrasyonu ................ 2
6.1.2 - 100 mm veya 125 mm Mesafenin Bir Minyatür Kesme Dalga Probuyla Kalibrasyonu. ...... 2
6.2 - MUAYENE ESNASINDA KONTROL ......................................................................... 2
6.2.1 - Boyuna Dalga Problarõ-Hassasiyet Ayarõ ............................................................................ 2
6.2.2 - Minyatür Kesme Dalga Problarõ .......................................................................................... 3
EK A........................................................................................................................... 4
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

ÇELİK KAYNAKLARI-KAYNAKLARIN ULTRASONİK MUAYENESİ

İÇİN KALİBRA8YON BLOĞU NO. 2

0 - GİRİŞ
Bu kalibrasyon bloğu ölçü ve biçim bakõmõndan ISO 2400'de belirtilen bloktan farklõdõr.

Bu blok oldukça küçük ve hafiftir ve geometrisi de daha basittir.

Bu blok, daha büyük bloktaki kadar gözlenebilecek özellikler arz etmez, özellikle bir ultrasonik hata
tespit dedektörünün tam olarak özelliklerini kapsamaz.

Taşõmasõ kolay olduğundan, pratik muayene esnasõnda zaman zaman ultrasonik teçhizatõn
hassasiyeti ve zaman eksen ayarõnõ kolayca kontrol etmek için kullanõlõr. Bununda ötesinde blok
minyatür kesme dalga problarõnõn prob indeksinin demet açõsõnõn kontrolü için uygundur.

1 - KAPSAM VE UYGULAMA ALANI

Bu standard, çelik kaynaklarõnõn muayenesi için kullanõlan ultrasonik teçhizatõn kalibrasyonunda
kullanõlan referans blok No 2'nin kullanma talimatlarõnõ, kullanõlan çeliğin cinsini ve boyutlarõnõ kapsar.

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standartlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar
metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda
daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ
şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde İlgili standardõn en son
baskõsõ kullanõlõr.

EN, ISO Adõ TS No Adõ

No (İngilizce)
ISO 468 Surface Roughness-Para-
meters, Their Values and
General Rules for Specifying
Reguirements
ISO 2400 Welds in Steel-Reference
Block for the Calibration of
Eguipment for Ultrasonic
Examination
ISO 2604-4 Steel Products for Pressure
Purposes- Oualfty Require-
ments -Part 4-Plates
(Türkçe)
TS 971 Yüzey Pürüzlülüğü-
Parametreler ve Pürüzlülük
Tespit Kurallan
TS 6935 Tahribatsõz Muayene-
Ultrasonik-Referans Blok,
Çelik Kaynak Dikişlerinin
Muayenesinde Kullanõlan
Cihazõn Kalibrasyonu için
TS 3650 Çelik Sac ve Levhalar
(Kazanlar için)

3 - BOYUTLAR
Bloğun boyutlarõ mm cinsinden Şekil 1'de verilmiştir.

Blok üzerinde işaretli skala üzerindeki ± 0,5 mm' lik tolerans hariç, blok toleranstan ± 0,1 mm' dir.

NOTLAR

1) Bloğun kalõnlõğõ daha büyük olmalõdõr (Ek A)

2) Şekil 1'de Ra ortalama pürüzlülüğü belirtir. Ra Rz' den çok farklõ değildir, her ikisi ISO 468'de
tanõmlanmõştõr.

4 - MALZEME
Kalibrasyon bloğu, ISO 2604/4'ün R18'in e karşõlõk gelen çelik bileşiminde yapõlmalõdõr.

1
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

5 - HAZIRLAMA
Kalibrasyon bloğu homojen olmalõ ve ultrasonik muayeneyle ortaya çõkan kusurlarõ ihtiva etmemelidir
(Ek A).

İnce bir tane yapõsõ ve iyi bir homojenlik elde etmek için, blok nihai işlemeden önce aşağõdaki gibi õsõl
işleme tabi tutulmalõdõr:

a) 920°C’ te 30 dakika õsõtma ve suda su sertleştirme

b) 650°C' ta 2 saat yeniden õsõtma ve durgun havada soğutma.

Isõl işlemden sonra, talaşlõ imalat suretiyle bütün yüzeylerden alõnacak malzeme kalõnlõğõ en az 2 mm
olmalõdõr.

Isõl işlemden sonra ve son işleme için beklenmeksizin, bloklar, yuvarlanma yönünde ve birbirlerine
göre dik açõlarda iki farklõ yönden ultrasonik muayeneye tabi tutulmalõdõr.

Taşlanmasõ gereken yankõ tarafõ hariç, bütün yüzeyler boylamasõna istenmelidir.

Parazit etkileri (çimlenme) önlemek için skala işaretlerin derinliği 0,1 ± 0,05 mm olmalõdõr, işaretlerin
uzunluğu 6 mm ve konum toleranslarõ ± 0,2 mm olmalõdõr. Makine işlemlerinin tamamlanmasõndan
sonra, bir nihai ultrasonik muayene yapõlmalõdõr.

6 - KULLANIM METODU
6.1 - ZAMAN EKSENİNİN AYARLANMASI
Zaman eksenini ayarlamak için, ardõşõk yankõlarõn öndeki kenarõ (hücum kenarõ sol taraf), cihaz ekranõ
üzerindeki uygun skala işaretleriyle çakõştõrõlmalõdõr.

Darbe hareket süresi muayene edilen malzeme içindeki ultrasonik dalgalarõn hõzõna bağlõdõr.
-1
Madde 4'de verilen çelik bileşimi için; boyuna ve kesme dalgalarõnõn hõzlan, sõrasõyla (5920 ± 30) ms
-1
ve (3255 ± 15)ms dir.

6.1.1 - 250 mm' ye Kadar Zaman Ekseninin Bir Boyuna Dalga Probu İle Kalibrasyonu
Kalibrasyon bloğu üzerindeki probun konumu Şekil 2a) da gösterilmiştir. Şekil 2b) 50 mm' lik bir
mesafenin kalibrasyonu için, ekran görüntüsünün şematik gösterilişidir.

NOT - Kullanõlan prob ve frekansa bağlõ olarak, blok kalõnlõğõnõn 10 katõndan daha büyük mesafeler
kalibre edildiğinde zorluklar ortaya çõkabilir.

6.1.2 - 100 mm veya 125 mm Mesafenin Bir Minyatür Kesme Dalga Probuyla
Kalibrasyonu.
Kalibrasyon bloğu üzerinde minyatür kesme dalga probunun konumu 125 mm' lik bir mesafe için Şekil
3a da 100 mm' lik bir mesafe için Şekil 3b) de gösterilmiştir. Şekil 3a) ve Şekil 3b) de, iki mesafenin
kalibrasyonu için ekran görüntüleri de şematik olarak görülmektedir;

NOT -125 mm mesafenin kalibrasyonu, zaman ekseninin lineerliği daha iyi olduğundan tercih edilir.

6.2 - MUAYENE ESNASINDA KONTROL

Hassasiyet ayarõnõn değişimine pek çok faktör etki eder (Ek A).

6.2.1 - Boyuna Dalga Problarõ-Hassasiyet Ayarõ

Prob, Şekil 4'de belirtildiği şekilde A konumunda yerleştirilebilir.

Hassasiyet ayarõ için bir referans olarak ardõşõk yankõlarõ gösteren osilogram kullanõlabilir.

İlgili yankõ genliği en büyük olacak şekilde yerleştirilen Şekil 4'deki b konumundaki probla, 5 mm çaplõ
delikten gelen yansõmayõ da kullanmak mümkündür.

2
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

6.2.2 - Minyatür Kesme Dalga Problarõ

6.2.2.1 - Hassasiyet Ayarõ

Bu durumda hassasiyet ayan için, referans olarak 5 mm çaplõ delikten gelen en büyük yankõ da
kullanõlabilir (Şekil 5 konum A).

Benzer şekilde sõrasõyla 50 mm ve 25 mm' lik yarõçaplara sahip silindirik yüzeylerden gelen
yansõmalardan da faydalanmak mümkündür.

Bu durumda iki ihtimal vardõr:

- birinci ihtimalde bir kalibre edilmiş kazanç kontrolü kullanmak suretiyle silindirik yüzeyden gelen
yankõ genliği önce ekran yükseldiğinin % 80'ine, daha sonra istenen seviyeye ayarlanõr (Şekil 5
konum b)
- ikinci ihtimalde bir kalibre edilmiş kazanç kontrolü kullanõlmaksõzõn hassasiyet ayarõ için silindirik
yüzeylerden gelen ardõşõk yankõlar kullanõlabilir (Şekil 6).

Problar kontrol edildiğinde, akustik temas önemli bir faktördür. Problar mukayese edildiğinde aynõ
temas ortamõ kullanõlmalõdõr.

6.2.2.2 - Prob İndeks Konumunun Tespiti

Minyatür kesme dalga probu Şekil 3a'da ve 3b'de gösterildiği gibi silindirik yüzeyden gelen yankõ
genliği en büyük değerine ulaşõncaya kadar kalibrasyon bloğunun ana yüzeyine paralel hareket ettirilir.
Böylece prob indeksi, milimetrik skalanõn merkez işaretiyle çakõşõr.

6.2.2.3 - Demet Açõsõnõn Tespiti

Bu durumda 5 mm çaplõ delikten elde edilen yankõdan istifade edilir.

Daha önce belirtildiği şekilde minyatür kesme dalga probu 5 mm çaplõ delikten gelen yankõ genliği en
büyük değerine ulaşõncaya kadar kalibrasyon bloğunun ana yüzeyine paralel olarak hareket ettirilir.

Demet açõsõ, kalibrasyon bloğu üzerindeki skaladan Şekil 7'de gösterildiği gibi doğrudan okuma
yapmak suretiyle veya bulunan konum skala çizgilerinden birisiyle çakõşmadõğõnda enterpolasyonla
ekte edilir.

Şekil 7'de gösterilen konumlar 45°, 60° ve 70°'lik demet açõlõ problarõ kontrol etmeyi mümkün kõlar.

3
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

EK A
A.1 - Minyatür olmayan problarõn kalibrasyonu için blok kalõnlõğõ

Gerektiğinde 20 veya 25 mm kalõnlõk gibi daha kalõn blok kullanõlabilir.

A.2 - Son makine isteminden önce ve sonra malzemenin ultrasonik muayenesi

Bir boyuna dalga probuyla (kristal çapõ 10 mm, frekansõ 6 MHz) iki muayene yapõlmasõ tavsiye edilir.

a) Şekil 2a) da gösterildiği gibi konumlandõrõlmõş probla, en az 50 mm' lik bir ses yolu uzunluğu için
arka duvar yankõ genliği çimlenme seviyesi en az 50 dB arttõrõldõğõnda, tane yapõsõ sebebiyle
meydana gelen çimlenme seviyesinden daha büyük olmalõdõr.

b) Malzeme homojenliğindeki herhangi bir kusurdan kaynaklanan hiçbir yankõ, çimlenme seviyesinden
daha büyük bir genliğe sahip olmamalõdõr.

A.3 - Hassasiyet ayan için dikkate alõnacak faktörler

Bu faktörler aşağõdaki gibi dört ana gruba ayrõlabilir:

a) Teçhizat: Darbe enerjisi, frekans, darbe sekli, genlik vb

b) Kullanõlan Prob: Tip, boyut, akustik empedans, kristal sönümleme, polar diyagram vb,
c) Muayene Edilecek Malzeme : Yüzey durumu (akustik temasla ilgili), malzeme çeşidi (absorbsiyonla
ilgili)vb.
d) Hata Analizi: Şekil, yön, özellik vb.

4
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

Ölçüler mm’ dir.

ŞEKİL 1 –

5
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

ŞEKİL 2a) – ŞEKİL 2b) –

ŞEKİL 3a)

ŞEKİL 3b)

6
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 27963/Nisan 1996

ŞEKİL 4 - ŞEKİL 5 -

ŞEKİL 6 - ŞEKİL 7 -