ICS 25.160.

40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

ÖNSÖZ
– Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 1713 (1998) standardõ esas alõnarak, TSE Metalurji
Hazõrlõk Grubu’na bağlõ Tahribatsõz Muayene ve Kaynak Özel Daimi Komitesi’nce hazõrlanmõş ve
TSE Teknik Kurulu’nun 03 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek
yayõmõna karar
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

İÇİNDEKİLER

Giriş......................................................................................................................................................... 1
1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1
2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1
3 Tarifler ............................................................................................................................................. 2
3.1 Genel......................................................................................................................................... 2
3.2 Kullanõlan teknikler .................................................................................................................... 2
3.3 Yankõ yüksekliği kriteri............................................................................................................... 2
3.3.1 Düşük genlikler (Aşama 1)................................................................................................. 2
3.3.2 Yüksek genlikler (Aşama 2) ............................................................................................... 2
3.4 Yönsel yansõtma özelliği kriteri (Aşama 3) ................................................................................ 3
3.5 Yankõ statiği kriteri (Aşama 4) ................................................................................................... 3
3.6 Yankõ dinamiği kriteri (Aşama 5) ............................................................................................... 4
3.7 Tamamlayõcõ muayene.............................................................................................................. 4
Ek A......................................................................................................................................................... 5
Kaynaklardaki iç hatalarõn sõnõflandõrõlmasõ - Akõş şemasõ prosedürü ............................................ 5
Ek B......................................................................................................................................................... 8
(Bilgi için) ............................................................................................................................................... 8
Muayene için tarama yönleri ................................................................................................................ 8
Ek C......................................................................................................................................................... 9
(Bilgi için) ............................................................................................................................................... 9
Yansõtõcõlardan alõnan tipik yankõ dinamiği formlarõ .......................................................................... 9
C.1 Form 1....................................................................................................................................... 9
C.2 Form 2....................................................................................................................................... 9
C.3 Form 3....................................................................................................................................... 9
C.4 Form 3a..................................................................................................................................... 9
C.5 Form 3b..................................................................................................................................... 9
C.6 Form 4....................................................................................................................................... 9
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

KAYNAKLARIN TAHRİBATSIZ MUAYENESİ - ULTRASONİK

MUAYENE - KAYNAKLARDAKİ BELİRTİLERİN
KARAKTERİZASYONU

Giriş
Belirtilerin düzlemsel olup olmadõğõna dair sõnõflandõrma bazõ parametrelere bağlõdõr:

– Kaynaklama tekniği,
– Belirtinin geometrik konumu,
– En büyük yankõ yüksekliği,
– Yönsel yansõtma özelliği,
– Yankõ statiği (meselâ, A-taramasõ),
– Yankõ dinamiği.

Sõnõflandõrma, yukarõdaki parametrelerin karşõlaştõrõlmasõ ile kesin bir sonuca varõlarak yapõlõr.

Ek A’da genel uygulamalar için kaynaklarõn iç belirtilerini sõnõflandõrmaya yönelik bir akõş şemasõ
vermektedir. Bu şema kullanõlõrken daima yukarõdaki listedeki ilk iki parametre birlikte göz önüne
alõnarak yapõlmalõdõr.

Taraflarõn anlaşmasõ durumunda, böyle bir sõnõflandõrma sadece EN 1712 kullanõlarak yapõlmalõdõr.

1 Kapsam
Bu standard, iç hatalarõ düzlemsel veya hacimsel olarak sõnõflandõrmak üzere hazõrlanmõş bir akõş
şemasõ prosedürü tanõmlamaktadõr (Ek A).

Bu standard, sadece kaynak bölgesinin taşlanmamõş yüzeyinden en az 5 mm derinlikteki belirtiler için

uygundur (Şekil 1).

Taşlanmõş kaynak

Şekil 1 - Belirtilerin konumu

2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf
yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir.
Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil
veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin
belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr.
1)
EN, ISO, IEC Adõ TS No Adõ
vb. No (İngilizce) (Türkçe)
EN 1712 Non destructive examination of welds - TS EN 1712 Kaynaklarõn tahribatsõz muayenesi -
Ultrasonic examination of welded joints Kaynaklõ birleştirmelerin ultrasonik
- Acceptance levels muayenesi - Kabul seviyeleri

1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir.

1
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

3 Tarifler
3.1 Genel
Sõnõflandõrma, aşağõdaki birkaç ayõrdedici kriterin ardõşõk olarak uygulanmasõyla yapõlõr:

– Yankõ yüksekliği,
– Yönsel yansõtma özelliği,
– Yankõ statiği formu (A- taramasõ),
– Yankõ dinamiği formu.

Yukarõdaki kriterlerden biri sağlandõğõ anda akõş şemasõ prosedürü durdurulur.

Sõnõflandõrma için kullanõlan problar, genel bir kural olarak, kusur tesbiti için kullanõlan problarla
aynõdõr.

Akõş şemasõ prosedürü, sõnõflandõrma için bir kalite kontrol sistemi standardlaştõrõr. Mesafe-genlik
eğrisi (DAC) ile karşõlaştõrmalõ olarak veya bir süreksizlikten farklõ tarama açõlarõ ile yapõlan
muayenelerde elde edilen en yüksek yankõ yükseklikleri ile karşõlaştõrmak üzere dB cinsinden çeşitli
seviyeler tanõmlanmõştõr.

Akõş şemasõ prosedüründe tanõmlanan farklõ aşamalar için önerilen dB seviyeleri Çizelge 1’de
verilmiştir.

Çizelge 1 - Akõş şemasõ prosedüründeki farklõ aşamalar

S1 S2 S3 S4
DAC - 10 dB DAC + 6 dB DAC - 6 dB 9 dB / 15 dB

Bu prosedürde herbirinin kesin amaçlarõ olan beş aşama vardõr:

– 1. aşama: Çok düşük genlikli belirtilerin sõnõflandõrmaya tabi tutulmasõnõ önlemek,

– 2. aşama: Yüksek genlikli bütün belirtileri düzlemsel olarak sõnõflandõrmak,
– 3. aşama: Esas olarak yan cidarda kaynamama hatalarõnõ sõnõflandõrmak,
– 4. aşama: Esas olarak kalõntõlarõ sõnõflandõrmak,
– 5. aşama: Esas olarak çatlaklarõ sõnõflandõrmak.

Not - Kalõntõ ve kaynamama gibi hatalarõn bir arada olmasõndan kaynaklanan karõşõk belirtiler akõş
şemasõ prosedüründe düzlemsel olarak sõnõflandõrõlõr. Şekil A.3’te bu tip hataya bir örnek
verilmiştir.

3.2 Kullanõlan teknikler

Referans yankõlar, 3 mm çaplõ yandan açõlmõş deliklerden alõnmalõdõr.

Genel olarak:
– Negatif bir seviye değeri, belirtiden alõnan yankõnõn genliğinin referansa göre daha düşük
olduğunu,
– Pozitif bir seviye değeri ise belirtiden alõnan yankõnõn genliğinin referansa göre daha fazla
olduğunu belirtir.

3.3 Yankõ yüksekliği kriteri

3.3.1 Düşük genlikler (Aşama 1)

S1 (DAC - 10 dB) seviyesinden daha düşük genlikli bir belirti önemsiz kabul edilir.

Özel uygulamalar için taraflar arasõnda uzlaşma sağlanmasõ halinde, bu S1 değeri düşürülür.

3.3.2 Yüksek genlikler (Aşama 2)

Yankõ yüksekliği en azõndan S2 (DAC + 6 dB) seviyesine eşit ise bu yankõya düzlemsel bir yansõtõcõnõn
neden olduğu kabul edilir.

2
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

3.4 Yönsel yansõtma özelliği kriteri (Aşama 3)

Akõş şemasõ prosedürünün bu aşamasõ, bütün belirtilere veya taraflar arasõndaki anlaşmaya bağlõ
olarak sadece belli bir uzunluğu geçen belirtilere uygulanõr. 8 mm ≤ t < 15 mm kalõnlõk aralõğõnda bu
uzunluk t kadar, 15 mm’den kalõn parçalarda ise t/2 veya 20 mm değerlerinden büyük olanõ kadardõr.
Belirlenen uzunluğu aşmayan belirtiler için prosedürün 4. aşamasõna geçilir.
Aşağõdaki kriterler için, incelemede bir DAC eğrisine kõyasla en yüksek yankõ genliğini veren probun
geliş açõsõ referans olarak alõnõr (Hd,ençok). Diğer geliş açõlarõyla DAC eğrisine göre elde edilen en düşük
yankõ yüksekliği (Hd,enaz), Hd,ençok ile kõyaslanõr.

Yönsel yansõtma özelliği kriterinin sağlanmasõ için aşağõdaki iki koşulun aynõ anda yerine getirilmesi
gerekir:

1) Belirtinin yansõtma özelliği, geliş açõlarõndan en az bir tanesi için S3 (DAC-6dB)’e eşit veya daha
fazla olmalõdõr.

2) Aşağõdakilerden biri sağlanõyorsa yüksek bir yönsel yansõtma vardõr:

a) Enine dalgalarla muayenede, iki farklõ geliş açõsõnõn herbirinden alõnan yankõlarõn yükseklikleri
arasõndaki fark en az 9 dB ise.

|Hd,ençok - Hd,enaz| ≥ 9 dB.

b) Biri enine dalga diğeri boyuna dalga olmak üzere iki farklõ açõda tarama yapõldõğõnda alõnan
yankõlarõn yükseklikleri arasõndaki fark en az 15 dB ise.

|Hd,ençok - Hd,enaz| ≥ 15 dB.

Tarama yönlerinin belirlenmesi kõrõlma açõsõna ve muayene koşullarõna (yarõm sekme, tam sekme)
göre yapõlõr. Ek B’de bazõ örnekler verilmiştir.

Şekil A.2’de bu kriterlerin uygulanmasõna bir örnek verilmiştir.

Kaynak metalinin ses zayõflatmasõ göz önüne alõnmalõdõr.

Uygulama koşullarõ:

a) Normal olarak, muayenede kullanõlan değişik geliş açõlarõ için dalga boyu aynõ olmalõdõr, (meselâ,
4 MHz boyuna dalgalar için ve 2 MHz enine dalgalar için),
b) Her durumda, karşõlaştõrmalarõn yapõldõğõ geliş açõlarõ arasõndaki fark 10° veya daha fazla olmalõdõr
(kõrõlma açõlarõnõn anma değerleri göz önüne alõnõr),
c) Yansõtma özelliklerinin karşõlaştõrõlmasõ, belirtinin en yüksek yansõmayõ verdiği konumda
yapõlmalõdõr,
d) Bu tür karşõlaştõrmalar, sadece karşõlaştõrõlan bütün yankõlarõn aynõ yansõtõcõdan geldiğine emin
olunduğu zaman anlamlõdõr,
e) Bu kriterlerin uygulanmasõndan önce aşağõdaki hususlarõn sağlandõğõndan emin olunmalõdõr:
– Ana metalde ayrõşma olmamalõdõr,
– Korozyon olmamalõdõr ve tam sekme kullanõlacaksa yüzeylerin paralel olmasõ gerekir,
– Malzemeler izotropik olmalõdõr.

3.5 Yankõ statiği kriteri (Aşama 4)

Bu aşamada yankõ statiği (A-taramasõ) göz önüne alõnõr.

Yankõ yüksekliği ile ilgili istenen şartlar sağlanõyorsa (ne çok yüksek ne de çok düşük) ve düşük bir
yönsel yansõtma özelliği söz konusu ise tek ve düzgün geçişli formda yankõ statiğine sahip bir belirti,
düzlemsel olmayan belirti olarak sõnõflandõrõlõr.

Yankõ statiği formu, tekli değil ve tõrtõklõ ise prosedürün sonraki aşamasõna geçilir.

3
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Yankõ statiğinin formu, kullanõlan prob kristaline ve cihaza bağlõdõr. Bu nedenle, referans yansõtõcõdan
(3 mm çaplõ yandan açõlmõş delik) alõnan yankõnõn şekli ile belirtiden alõnan yankõnõn şeklinin
karşõlaştõrõlmasõ önemlidir.

3.6 Yankõ dinamiği kriteri (Aşama 5)

Elde edilen yankõ, statik konumda tekli ve düzgün geçişli değilse, tekli ve tõrtõklõ veya çoklu olarak
sõnõflandõrõlõr. Bu husus, akõş şemasõ prosedürünün beşinci aşamasõnda ele alõnõr.

Bir yansõtõcõnõn enine yankõ dinamiği formu, ses demeti, hatanõn üzerinde, enine yönde kaydõrõldõğõnda
ortaya çõkan yankõlarõn tepe noktalarõnõn birleştirilmesiyle elde edilen bir zarf olarak tanõmlanõr. Bu
çözümleme sadece zarfõ değil onun içindeki yankõlarõn davranõşlarõnõ da inceler.
Yankõ dinamiği formu Ek C’de verildiği gibi dört tipte sõnõflandõrõlõr.

Yankõ dinamiği, en az iki farklõ geliş açõsõ için incelemede Şekil 3’e uyuyorsa bu belirti düzlemseldir.

Normal olarak, en yüksek yansõtmayõ veren iki geliş açõsõ seçilir.

Seçilen iki açõdan sadece biri Şekil 3’e uyuyorsa, ya üçüncü bir geliş açõsõ ile bakõlõr ya da tamamlayõcõ
bazõ muayeneler yapõlabilir (Madde 3.7).

Yankõ dinamiği formlarõnõn diğer tipleri düzlemsel olmayan belirtilere aittir:

– Form 1: Tek düzlemsel değil,

– Form 2: Küme halinde düzlemsel değil,

Akõş şemasõ prosedürünün bu aşamasõnda Form 2 gözlenemez, çünkü bu tür belirtiler daha önceki
aşamalarda düzlemsel olarak sõnõflandõrõlmõştõr (yüksek yansõtma özelliği).

3.7 Tamamlayõcõ muayene

Şüpheli durumlarda aşağõdaki muayeneler yapõlmalõdõr:

– Yankõ dinamiği formunun yanal düzlem yönünde analizi,

– İlâve problarõn kullanõmõ,
– Diğer tahribatsõz muayene metodlarõnõn kullanõmõ (meselâ, radyografi).

Yukarõdaki liste sõnõrlayõcõ değildir.

4
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Ek A
Kaynaklardaki iç hatalarõn sõnõflandõrõlmasõ - Akõş şemasõ prosedürü
Akõş şemasõ prosedürü Şekil A.1’de tanõmlanmõştõr.

1. Aşama
Evet
Hd < S1 Sõnõflandõrmaya gerek yok

Hayõr

Evet
2. Aşama
Hd > S2

Hayõr

Uzunluklarõ
Hayõr gözönüne
alõnmaksõzõn bütün
süreksizliklere
uygulanabilir mi?

Evet
L > L(tanõmlanmõş) Evet

3. Aşama Evet
Hd > S3 ve
Hayõr Hd,ençok-Hd,enaz > S4?

Hayõr

Evet 4. Aşama
A-taramasõ tek ve
düzgün bir yankõ
mõ?

Hayõr

Evet
5. Aşama
A-taramasõ tek ve tõrtõklõ bir
yankõ veya çoklu yankõlar
halinde ve enine yankõ
dinamiği form 3 gibi mi?
DÜZLEMSEL BELİRTİLER

Hayõr

DÜZLEMSEL OLMAYAN BELİRTİLER

Şekil A.1 - Akõş şemasõ prosedürü

5
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Çizelge A.1 - Akõş şemasõ prosedürü

S1 S2 S3 S4
DAC - 10 dB DAC + 6 dB DAC - 6 dB 9 dB / 15 dB

Hd belirtinin yankõ genliğidir

1) (S1 = DAC - 10 dB): Bu seviyenin altõndaki hiç bir belirti sõnõflandõrõlmayacaktõr.

2) (S2 = DAC + 6 dB): Yansõtma özelliği referans yansõtõcõnõn en az iki katõ olan bir belirti, düzlemsel
belirti olarak sõnõflandõrõlõr.
3) (S3 = DAC - 6 dB): Referans yansõtõcõdan alõnan sinyalin en az yarõsõ yüksekliğinde olan ve eğer
yansõtma özellikleri arasõndaki fark S4’e eşit veya daha büyük olan belirtiler aşağõdaki şartlar
sağlandõğõnda düzlemsel belirti olarak sõnõflandõrõlõr:
– S4 = 9 dB enine dalgalar için
– S4 = 15 dB enine veya boyuna dalgalar için.

Yansõtõcõya gönderilen ultrasonik dalgalarõn geliş açõlarõ arasõnda en az 10° fark olmalõdõr.
Karşõlaştõrma için yankõlar, belirtinin (yansõtõcõnõn) aynõ bölgesi üzerinden alõnmalõdõr.

4) ve 5) Bu kriterler en az iki muayene açõsõ ile sağlanmalõdõr.

5) Yankõ dinamiği, Form 3’e uymayan bir belirti, düzlemsel olmayan belirti olarak sõnõflandõrõlõr.

Söz konusu yankõ formlarõ Ek C’de tanõmlanmõştõr.

Not - Referans yankõlar 3 mm çaplõ yandan açõlmõş deliklerden elde edilmelidir.

Konum 1 Konum 2

Konum 1 Konum 2

Şekil A.2 - Yönsel yansõtma özelliği kriterinin uygulanmasõna örnek

6
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Şekil A.3 - Karõşõk belirtiye bir örnek - Kalõntõ ve yetersiz ergime

7
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Ek B
(Bilgi için)

Muayene için tarama yönleri

Şekil B.1.a - Enine dalga, T

Bölgesel taşlama

Şekil B.1.b - Boyuna dalga, L

8
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Ek C
(Bilgi için)
Yansõtõcõlardan alõnan tipik yankõ dinamiği formlarõ
C.1 Form 1
Noktasal bir yansõtõcõdan gelen sinyal ve yankõ dinamiği formu Şekil C.1’de görülmektedir. Herhangi bir
prob konumundaki A-taramasõ tek ve keskin bir yankõ görüntüsü verir. Prob hareket ettirildiğinde bu
yankõnõn yüksekliği düzgün bir şekilde artar, gürültü seviyesine düşmeden önce tek bir zirveye ulaşõr.

C.2 Form 2
Geniş ve düzgün yüzeyli bir yansõtõcõdan elde edilen sinyal ve yankõ dinamiği formu Şekil C.2’de
görülmektedir. Herhangi bir prob konumundaki A-taramasõ tek ve keskin bir yankõ görüntüsü verir.
Prob yansõtõcõ üzerinde gezdirildiğinde, yankõ düzgün bir şekilde bir plato bölgesine kadar yükselir ki
bu bölgedeki yankõ yüksekliği değişimleri en fazla 4 dB kadar olur, prob yansõtõcõdan uzaklaştõkça
yankõ yine düzgün bir şekilde gürültü seviyesine düşer.

C.3 Form 3
Geniş ve pürüzlü bir yüzeyden alõnan yankõ için probun geliş açõsõna bağlõ olarak iki farklõ durum
vardõr.

C.4 Form 3a
Ses demeti yansõtõcõya hemen hemen dik çarptõğõnda herhangi bir prob konumunda A-taramasõ, tekli
fakat tõrtõklõ bir yankõ görüntüsü verir (Şekil C.3.a). Prob hareket ettirildiğinde, yankõ genliğinde büyük
ve rastgele (> ± 6 dB) değişmeler olur. Bu değişmeler, ses dalgalarõnõn pürüzlü yüzeylerden yansõmasõ
ve bu yüzeylerden yansõyan dalgalarõn rastgele girişimi sonucu ortaya çõkar.

C.5 Form 3b
Ses demeti yansõtõcõya eğik çarptõğõnda “gezinen yankõ formu” oluşur (Şekil C.3.b). Probun herhangi
bir konumunda, A-taramasõ, zarfõ çan eğrisine benzer üstüste binmiş sinyaller treni (ardõşõk yankõlar)
şeklinde görüntü verir. Prob hareket ettirildiğinde üstüste binen yankõlarõn herbiri zarfõn ortalarõna
doğru kendi zirvelerine ulaşarak ve sonra düşerek darbe zarfõ içinde gezinir. Sinyalin tamamõ kendi
içinde büyük (>± 6 dB) ve rastgele yankõ genliği değişmeleri gösterir.

C.6 Form 4
Şekil C.4’te küme halindeki yansõtõcõlardan alõnan yankõlar görülmektedir. Herhangi bir prob
konumundaki A-taramasõ, birbirinden ayrõ ayrõ izlenebilen veya izlenemeyen yankõlar kümesi
görüntüsü verir. Prob hareket ettirilince bu sinyaller rastgele yükselir veya düşer; fakat, her bir
yansõtõcõdan gelen sinyaller ayõrdedilebiliyorsa, Form 1 görüntüsü elde edilir.

9
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Genlik
A-taramasõ

Zaman ekseni

Yankõ tepe noktasõ genliğinin değişimi

Prob konumu

Kaynak Yansõtõcõ

Yansõtõcõ

Derinlik kesitinde tipik görünüm

Boyuna doğrultuda tipik görünüm

Şekil C.1 - Form 1 için ultrasonik davranõş

Genlik A-taramasõ

Zaman ekseni

Yankõ tepe noktasõ genliğinin değişimi

Prob konumu

Yansõtõcõ

Yansõtõcõ

Derinlik kesitinde tipik görünüm

Boyuna doğrultuda tipik görünüm

10
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Şekil C.2 - Form 2 için ultrasonik davranõş

11
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Genlik A-taramasõ

Zaman ekseni

Yankõ tepe noktasõ genliğinin değişimi

Prob konumu

Yansõtõcõ

Yansõtõcõ
Boyuna doğrultuda tipik görünüm
Derinlik kesitinde tipik
görünüm

Şekil C.3.a - Form 3a için ultrasonik davranõş

A-taramasõ
Genlik

Darbe zarfõ

Zaman ekseni

Yankõ tepe noktasõ genliğinin değişimi

Prob konumu

Parçanõn derinlemesine inen

yansõtõcõ
Yansõtõcõ

Derinlik kesitinde tipik görünüm Boyuna doğrultuda tipik görünüm

Şekil C.3.b - Form 3b için ultrasonik davranõş

12
ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS EN 1713/Nisan 2002

Genlik
A-taramasõ

Zaman ekseni

Yankõ tepe noktasõ genliğinin değişimi

Kõsa menzilli yankõlar

Uzun menzilli yankõlar

Prob konumu

Tipik görünüm

Şekil C.4 - Form 4 için ultrasonik davranõş

13