Professional Documents
Culture Documents
TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS EN 12668-3
Nisan 2003
ICS 19.100
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Ön söz
- Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 12668-3 (2000) standardı esas alınarak, TSE Metalurji
Hazırlık Grubu’na bağlı Tahribatsız Muayene ve Kaynak Özel Daimi Komitesi’nce hazırlanmış ve TSE
Teknik Kurulu’nun 28 Nisan 2003 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına
karar verilmiştir.
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 12668-3/Nisan 2003
İçindekiler
1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1
3 Muayenelerin tarifi ve raporlama ............................................................................................................ 1
3.1 Genel ....................................................................................................................................................... 1
3.2 Ultrasonik cihaz kontrolleri ...................................................................................................................... 2
3.3 Prob kontrolleri ........................................................................................................................................ 3
3.4 Teçhizat kontrolleri: Prob, kablo ve ultrasonik muayene cihazı birleşik halde ........................................ 5
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 12668-3/Nisan 2003
Tahribatsız muayene -
Ultrasonik muayene teçhizatının karakterizasyonu ve doğrulanması -
Bölüm 3: Birleşik teçhizat
1 Kapsam
Bu standard, ultrasonik muayene teçhizatının (EN 12668-1ve EN 12668-2'de tarif edildiği gibi cihazın ve
probun birleşik olması durumu) performansının, uygun standard kalibrasyon blokları kullanılarak
doğrulanması için uygulanacak metotları ve kabul kriterlerini kapsar. Bu metotlar, özel uygulamalarda
muayene teçhizatının uygunluğunun belirlenmesi için değildir. Metotlar, sadece A-taraması göstergesi olan
ve darbe/yankı tekniği ile çalışan, kazanç kontrol ayarı veya sönümletme kademeleri 2 dB'den fazla olmayan
ve esas olarak doğrudan temas tekniğinde kullanılan teçhizata uygulanabilir. Bu metotlar özellikle elle
muayene teçhizatı için hazırlanmıştır. Otomatik muayenelerde yeterli performans sağlandığından emin
olunması için farklı deneylere ihtiyaç duyulabilir.
1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
1
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 12668-3/Nisan 2003
3.2.1.2 Prosedür
Prob kalibrasyon bloğu üzerine konur. Arka duvardan / disk kesitinden (radyus) yankının ses mesafesi,
doğrusallık kontrolü yapılması istenen mesafeye eşit veya bundan daha uzun olmalıdır. Zaman ekseni,
birinci ve altıncı arka duvar yankıları, birinci ve sonuncu skala taksimatına çakışacak şekilde seçillir.
Doğrusallık kontrolü, diğer dört yankı kullanılarak yapılır.
Arka duvar yankıları, sırayla, yaklaşık olarak % 80 ekran yüksekliğine (EY) getirilir. Her yankının konumu,
ilgili skala taksimatı üzerine çakışmalıdır. 1. ve 6. yankılar yerlerine konumlandırıldıktan sonra aynı ekran
yüksekliğinde ölçme yapıldığında, diğer yankılar ideal konumlarından sapmış görünüyorsa, bu sapmanın
belirlenmiş tolerans sınırları içinde olup olmadığına bakılır.
3.2.1.3 Tolerans
Doğrusallıktan sapma, tam ekran genişliğinin ± % 2'sinden fazla olmamalıdır.
3.2.2.1 Genel
Bu kontrol, cihaz kazancının doğrusallığını etkileyen iki parametrenin (yükselticinin doğrusallığı ve kalibre
edilmiş kazanç kontrolünün doğruluğu) bileşik etkisini ortaya çıkartır. Bu amaçla herhangi bir standard
kalibrasyon bloğu kullanılabilir. Kontrol sırasında, tercihen, takibeden muayene sırasında kullanılacak probun
kullanılması uygun olur.
Kontrol sırasında cihaz ayarları (frekans, aralık, darbe enerjisi, vb.), takibeden muayene sırasında
kullanılacak ayarlar olmalıdır. Bastırma ve tarama kazanç kontrolleri devre dışı bırakılmalıdır.
3.2.2.2 Prosedür
Prob bir kalibrasyon bloğu üzerine, küçük bir yansıtıcıdan (meselâ EN 27963'e göre kalibrasyon bloğundaki
5 mm çaplı yandan açılmış delik "YAD") bir yansıma sinyali alacak şekilde yerleştirilir.
2
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 12668-3/Nisan 2003
Bu sinyal % 80 EY'ne ayarlanır ve kazanç değeri dB cinsinden not edilir. Kazanç 2 dB arttırılır ve sinyalin tam
ekran yüksekliğine (% 101 EY) gelip gelmediğine bakılır. Kazanç değeri 2 dB azaltılıp önceki konuma
getirilir, daha sonra 6 dB daha düşürülür. Bu durumda sinyal yüksekliğinin yaklaşık olarak % 40 EY olması
gerekir. Bunu takiben kazanç değeri üç defa 6'şar dB azaltılır ve yankı yüksekliklerinin sırayla %20, % 10 ve
% 5 EY'ne düşüp düşmediği gözlenir.
3.2.2.3 Tolerans
Kabul edilebilir olması için sinyal yüksekliklerinin Çizelge 2'deki sınırlar içinde olması gerekir.
3.3.1.2 Prosedür
Prob, kalibrasyon bloğu üzerinde, disk kesitinden bir sinyal alabilecek şekilde uygun bir konuma yerleştirilir.
Prob öne arkaya hareket ettirilerek sinyalin en yüksek olduğu konum bulunur. Bu sırada, prob hareketinin
kalibrasyon bloğunun kenarlarına paralel olmasına dikkat edilmelidir.
Genlik en yüksek değerine ulaştığında, gerçek prob indeksi, kontrol blokları üzerindeki yiv veya çentiğe (disk
kesitinin geometrik merkezi) karşılık gelir.
Prob indeksinin ölçülmesi ± 1 mm hata sınırları içinde tekrarlanabilir olmalıdır. Ölçülen prob indeksi konumu
ile probun kenarlarındaki işaret arasındaki fark 1 mm'den fazla ise yeni konum probun kenarlarına işaretlenir
ve kaydedilir, sonraki prob kontrollerinde ve hata konumlandırma işlemlerinde yeni değer kullanılır.
3.3.1.3 Tolerans
Tolerans, uygulamaya bağlıdır. Ancak, hata konumlandırmada doğru sonuçlar için prob indeksinin ±1 mm
hassasiyetle bilinmesi önerilir.
3
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 12668-3/Nisan 2003
3.3.2.2 Prosedür
Prob kalibrasyon bloğu üzerine, seçilen delikten bir sinyal alacak şekilde yerleştirilir. Sinyal genliğinin en
yüksek olduğu yerde kalibrasyon bloğu üzerinde bulunan ölçek üzerinde, prob indeksinin karşılık geldiği
noktadan, prob açısı doğrudan okunabilir. Ölçülen değer ile anma değeri arasındaki sapma not edilmelidir.
3.3.2.3 Tolerans
Yukarıda anlatılan şekilde yapılan ölçmelerde ölçme hassasiyeti yaklaşık olarak ±1.5°'dir. Probun kullanım
geçmişi bilinmedikçe, önceden işaretlenmiş prob açıları esas alınmamalıdır. Bu konu, özellikle 70° veya
daha büyük açılı problar veya aşınmış problar için önemlidir. Yeni ölçülen prob açısı, prob üzerine
işaretlenmeli ve sonraki kontrollere ve/veya hata konumlandırma uygulamalarına referans oluşturmak için
kaydedilmelidir.
Toleranslar uygulamaya bağlıdır, ancak bazı prosedürler için toleransın ±2° aralığında olması önerilir.
Her bir delikten sırayla, doğrudan yankı alınır ve kısaltılmış izdüşüm mesafeleri (a'), delik merkezinden
probun önüne kadar ölçülür. Bu mesafeler ve karşılık gelen delik derinlikleri (t), referans bloğun ölçekli bir
yan kesit çizimi üzerine taşınır. Bu noktalardan geçen düz bir çizgi çizilerek prob indeksi ve açısı aynı anda
belirlenebilir (Şekil 1).
4
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 12668-3/Nisan 2003
a3'
a2'
a1'
(mm)
t1
t3
t2
t2
1
t3
t1
Anahtar
x a1' a2' a3' Konum,
1 Eğim = prob açısı mm
x Prob indeksi
3.4 Teçhizat kontrolleri: Prob, kablo ve ultrasonik muayene cihazı birleşik halde
3.4.1 Temel değerlerin ölçülmesi
Kullanıcı, öncelikle sinyal/gürültü oranının ve darbe süresinin temel değerlerini Madde 3.4.2 ve Madde
3.4.3'te anlatılan metotlarla belirlemelidir. Bu değerler, muayenede kullanılacak prob ve cihaz için ölçülür
veya her prob türü ve cihaz kombinasyonu için bu ölçme tekrarlanır. Bu temel ölçmelerin yapılışı sırasında
ilgili ultrasonik cihaz parametreleri (meselâ frekans, darbe enerjisi, bastırma/red etme, darbe tekrar frekansı)
daha sonra yapılacak muayenelerdeki şartlarla aynı olmalıdır. Bu ölçmeler sırasında kullanılan muayene
bloğu tipi, kablo tipi ve uzunluğu da daha sonraki muayenelerde kullanılacak olanlarla aynı olmalıdır.
Ölçmelerde kullanılan ultrasonik muayene cihazı ve prob EN 12668-1 ve EN 12668-2 ile uyumlu olmalıdır.
Bu değerler temel alınarak, daha sonraki ölçmelerde elde edilen değerler kıyaslanacaktır.
3.4.2.1 Prosedür
Ultrasonik cihazın, probların, kabloların ve kalibrasyon bloklarının dış görünüşü gözle muayene edilerek,
teçhizatin o andaki çalışmasını veya ilerdeki güvenilirliğini olumsuz etkileyebilecek herhangi bir fiziksel hasar
veya aşınma olup olmadığına bakılır. Özellikle probun yüzeyi fiziksel hasar veya aşınma için iyice kontrol
edilir. Prob farklı bileşenlerden oluşuyorsa, her bir bileşenin de ayrı ayrı kontrol edilmesi gerekir. Elektriksel
temasın düzgün olup olmadığına bakılır.
5
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 12668-3/Nisan 2003
Kullanıcı tarafından belirli bir ultrasonik muayene cihazı ve prob için ölçülen sinyal/gürültü oranı, temel
değerlerle karşılaştırılır. Hassasiyet kontrolü için basit bir metot gösterilmektedir, fakat bu metot, muayene
standardına ve muayene şartlarına göre ayarlanması gereken muayene hassasiyetini belirleme metodu
olarak uygun değildir.
EN 12223 standardına göre olan kalibrasyon bloğundaki küçük çaplı yandan açılmış delik (YAD) veya EN
27963 standardına göre olan kalibrasyon bloğundaki 5 mm çaplı YAD, bu kontrol için kullanılabilir.
Hassasiyet, ilgili ultrasonik muayene cihazı kontrolleriyle kontrol edilmelidir, meselâ kontrol sırasında, frekans,
darbe enerjisi, bastırma/red etme, darbe tekrar frekansı, aralık ayarı gibi cihaz kontrolleri, temel ölçmeler
yapılırken kullanılan değerlere ayarlanmalıdır.
Kalibre edilmemiş kazanç kontrolleri en yüksek değere getirilmeli veya daha önceden belirlenmiş konumlara
ayarlanmalıdır. Kullanılan kablonun tipi ve uzunluğu temel ölçmelerde kullanılanla aynı olmalıdır. Kontrolü
izleyen muayene sırasında aynı ultrasonik muayene cihazı ayarları kullanılmalıdır.
3.4.3.2 Prosedür
Prob, seçilen kalibrasyon bloğu üzerine konur ve konumu hassasiyet ayarı için seçilen YAD'ten alınan sinyal
en yüksek noktaya gelecek şekilde ayarlanır. Kalibrasyonu yapılmış dB ayarı ile bu sinyalin yüksekliği %20
EY'ne getirilir ve kazanç değeri not edilir. Prob, muayene bloğunun üzerinden kaldırılır ve prob yüzeyindeki
yağ silinerek temizlenir. Daha sonra prob yan konur ve kazanç değeri, toplam teçhizat gürültüsü %20 EY'ne
ulaşacak şekilde arttırılır ve yeni kazanç değeri not edilir.
Ölçülen birinci kazanç değeri, probun ve ultrasonik muayene cihazının hassasiyetinin kontrolünü sağlar,
birinci ile ikinci ölçme sonuçları arasındaki fark (dB) ise sinyal/gürültü oranını verir. Bu parametreler her
durum için temel ölçmelerde kullanılan aralıkta kontrol edilir.
3.4.3.3 Tolerans
Kullanıcı tarafından ölçülen hassasiyet ve sinyal/gürültü oranı, kullanılan prob ve cihaz için, temel ölçmelere
göre 6 dB sınırları içinde olmalıdır.
3.4.4.1 Genel
Prob ve ultrasonik muayene cihazı kombinasyonu üzerinde yapılan bu kontrol EN 12668-2'de tarif edilen
prosedüre benzer ve gösterilen sinyalin darbe şeklini, uyumunu, yükseltici band genişliğini cihazdaki
bastırma ve düzeltme devrelerini ölçer. Kullanıcı tarafından, belli bir prob tipi ve cihaz için ölçülen darbe
süresi, temel değerlerle mukayese edilir.
Darbe süresi kontrolü yapılırken, açılı problar için EN 27963 veya EN 12223 standardlarında tarif edilen
kalibrasyon bloklarındaki disk kesitlerinden alınan bir yankı, boyuna dalga probları (normal problar) için ise
bir arka duvar yankısı kullanılır.
Hassasiyet, ilgili ultrasonik muayene cihazı kontrolleriyle kontrol edilmelidir, meselâ kontrol sırasında, frekans,
darbe enerjisi, bastırma/red, darbe tekrar frekansı, aralık ayarı gibi cihaz kontrolleri, temel ölçmeler yapılırken
kullanılan değerlere ayarlanmalıdır. Kullanılan kablonun tipi ve uzunluğu temel ölçmelerde kullanılanla aynı
olmalıdır. Uygun olduğu durumlarda, kontrolü izleyen muayene sırasında da aynı cihaz ayarları ve kablo
kullanılabilir.
6
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 12668-3/Nisan 2003
3.4.4.2 Prosedür
Zaman ekseni uygun bir aralığa kalibre edildikten sonra, darbe süresini ölçmek için yansıma sinyali %100
EY'ne getirilir. Sinyalin % 10 EY'deki genişliği mm cinsinden ölçülür.
3.4.4.3 Tolerans
Darbe süresi, kullanıcı tarafından aynı cihaz ayarları ile ve aynı prob ve ultrasonik muayene cihazı ile
yapılmış temel ölçme değerinin 1,5 katından fazla olmamalıdır.