ICS 19.

100 TÜRK STANDARDI TS EN 583-3/Mart 2002

Ön söz
− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 583-3 (1997) standardõ esas alõnarak, TSE
Metalurji Hazõrlõk Grubu’na bağlõ Tahribatsõz Muayene ve Kaynak Özel Daimi Komitesi’nce
hazõrlanmõş ve
TSE Teknik Kurulu’nun 25 Mart 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek
yayõmõna karar verilmiştir.

− Bu standardõn kabulü ile TS 4822 (1986) sayõlõ standard iptal edilmiştir.

ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 583-3/Mart 2002

İÇİNDEKİLER
1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1
2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1
3 Tarifler.......................................................................................................................................... 1
4 Muayene prensipleri....................................................................................................................... 1
5 Muayene tekniği ............................................................................................................................. 3
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 583-3/Mart 2002

Tahribatsõz muayene – Ultrasonik muayene - Bölüm 3: Geçiş tekniği

1 Kapsam
Bu standard, geçiş teknikleri kurallarõnõ kapsar.

Geçiş teknikleri,
- Kusurlarõn tespiti,
- Ses zayõflamasõnõn tayini
için kullanõlabilir.

Endüstriyel mamullerin ultrasonik muayenesi için gereken genel kurallar bu standardõn birinci
bölümünde tanõmlanmõştõr.
Geçiş tekniği, plâkalar ve saclar gibi düzlemsel mamullerin muayenesi için kullanõlõr. Bunlarõn yanõsõra,
geçiş tekniği, meselâ aşağõdaki durumlarda muayene amacõyla da kullanõlõr:
- Muhtemel kusurlarõn şekli, boyutlarõ veya yönlenmesi, doğrudan yansõtma için uygun
olmadõğõnda,
- Yüksek ses zayõflatmasõna sahip malzemelerde,
- İnce mamullerde.

2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf
yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir.
Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil
veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin
belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr.
1)
En, ISO, Adõ TS No Adõ
IEC,vb No (İngilizce) (Türkçe)
Non destructive testing - Ultrasonic TS EN Tahribatsõz muayene – Ultrasonik
EN 583-1 examination – Part 1: General 583-1 muayene – Bölüm 1: Genel kurallar
principles
Non destructive testing - TS 11084 Tahribatsõz muayene- Terimler-
EN 1330-4 Terminology – Part 4: Terms used prEN Kõsõm 4: Ultrasonik muayenede
in ultrasonic testing 1330-4 kullanõlan terimler

3 Tarifler
Bu standardõn amacõ bakõmõndan, EN 1330-4’de verilen tarifler uygulanõr.

4 Muayene prensipleri
4.1 Temel teknikler ve düzenek
İki probtan birincisinin sesi yaydõğõ ikincisinin ise sesi aldõğõ en basit uygulamada problar, alõcõ prob
cisim içinden geçen sesi alacak şekilde konumlandõrõlõr. Bu düzenek, normal problarla veya açõlõ
problarla hazõrlanabilir (Şekil 5 – Şekil 8).
Alternatif olarak muayene, sesin muayene edilen cismin karşõ kenarõndan veya karşõ yüzeyinden (arka
duvar) yansõmasõ durumu için, tek bir prob kullanõlarak yapõlabilir (Şekil 1 – Şekil 4 ve Çizelge 1).

Çizelge 1. Geçiş tekniğinde kullanõlan teknikler ve tipik düzenekler

Dalga modu Sürekli dalgalar Darbeli dalgalar
Dalga tipi Boyuna veya enine Boyuna veya enine
Transduser sayõsõ 2 1 veya 2
Geliş açõsõ Normal Normal veya açõlõ
Değerlendirilen parametre Geçen sesin genliği Geçen darbenin veya dalganõn genliği veya uçuş
süresi

1) TSE Notu : Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir.

1
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 583-3/Mart 2002

Çizelge 2 - Geçiş teknikleri için muhtemel düzenlemeler

2
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 583-3/Mart 2002

Geçen sinyalin genliğindeki azalma, ses yolu üzerinde konumlanmõş bir süreksizliğin varlõğõnõ
göstermek veya malzemenin neden olduğu zayõflatmayõ göstermek için kullanõlabilir. İlâve olarak,
geçen sinyalin cihazõn zaman eksenindeki konumu, malzeme kalõnlõğõnõ belirleme için kullanõlabilir.

Muayene, kalõnlõk ölçümü için yalnõzca darbeli dalgalarõn kullanõlmasõ durumu dõşõnda, sürekli veya
darbeli dalgalarla yapõlabilir.

Muayenenin amacõna bağlõ olarak, düz problar veya açõlõ problar kullanõlabilir.

Bir probun mamulle olan temasõ, bir temas ortamõyla, mamulü suya daldõrmak suretiyle veya bir
tekerlek probu kullanõlarak sağlanabilir.

4.2 Kusurlarõ tespit etme yeteneği

Kusurlarõn tespiti için kullanõldõğõnda, sinyal genliğinde hissedilir bir değişme gözlenebilmesi için
herhangi bir kusur (veya kusur grubu) ultrasonik demetin kesit alanõnõn anlamlõ bir kõsmõnõ (%25-%50)
kesmelidir. Bu teknik yalnõzca, plâkalardaki laminasyonlar gibi, ultrasonik demet alanõna göre daha
büyük olan kusurlar ve kusur gruplarõnõn tespiti için kullanõlabilir.

Yukarõda bahsedilen sõnõrlar içerisinde kalmak kaydõyla bu teknik, ses yolu boyunca herhangi bir
konumdaki bir kusurun varlõğõnõn ispatlanmasõnõ sağlar. Ancak, tespit edilen bir kusurun derinliği
hakkõnda bilgi vermez.

4.3 Geometri ve ulaşõlabilirlik için şartlar

Bu teknik, muayene edilecek cismin geometrisinin ve yüzeylerine ulaşabilirlik durumunun, verici ve
alõcõ problarõn demet eksenlerinin birbirlerine tamamen uyacak şekilde yerleştirilmelerine, cismin bir
yüzeyinden ara yansõmalõ veya yansõmasõz, izin vermelidir.

4.4 Temastaki, açõdaki ve probun konumundaki değişmelerin etkisi

Bu teknik, prob temasõna ve yüzey bozukluklarõ nedeniyle açõ sapmalarõna, bu faktörler aynõ zamanda
geçen sinyalin genliğinde önemli derecede düşmelere sebep olduğundan, özellikle hassastõr.
Düzgünlüğü arttõrmak için en uygun olarak doğrudan daldõrma veya kõsmî daldõrma taramasõ kullanõlõr.
Temasõn düzgünlüğü için yüzeyin kaplanmasõ, özellikle temaslõ taramalarda gerekli olabilir.

Ayrõ verici ve alõcõ problar ve/veya cismin karşõ yüzeyinde bir yansõtõcõ kullanõldõğõnda, bunlarõn
birbirlerine göre konumlarõ önemlidir. Mümkün olduğunda, sabit bir yönlenme ile problarõn
konumlarõnõn değişmemesi sağlanmalõdõr.

5 Muayene tekniği
5.1 Genel
Bu maddede tanõmlanan teknik, kusurlarõn tespiti, ve uygulanabildiğinde kusurlarõnõn büyüklüklerinin
tayini, ve malzemedeki ses zayõflamasõnõn ölçülmesi ile ilgilidir.

5.2 Hassasiyet ayarõ

Muayene hassasiyeti, muayene edilecek cisimle aynõ ilgili boyutlara, yüzey durumuna ve ultrasonik
özelliklere sahip bir referans blok üzerinde veya cismin herhangi bir kusur ihtivâ etmeyen ve bilinen
veya önceden Madde 5.5’e göre zayõflatma katsayõsõ belirlenmiş bir bölgesinde yapõlmalõdõr. Problarõn,
blokla veya muayene edilecek cisimle sabit bir ultrasonik temasta kalmalarõ sağlanmalõ ve kazanç
değeri, geçen sinyallerin belirli bir ekran yüksekliğine ayarlanmalõdõr. Elle muayenede, ekran
yüksekliğinin %80 seviyesinde olmasõ önerilir.

5.3 Tarama
Tarama, uygulanabilen muayene prosedürüne göre, daima problarõ birbirlerine göre ve muayene
edilen cisme göre aynõ eğimde tutarak, yapõlmalõdõr.

3
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 583-3/Mart 2002

5.4 Kusurlarõn değerlendirilmesi

1)
Kusurlarõn değerlendirilmesi, ilgili standarda göre yapõlmalõdõr. Geçen sinyallerin genliği
değerlendirme seviyesinin altõnda kalan kusurlar için değerlendirme kriterleri ve şartlar şu şekilde
özetlenebilir:
a) Sinyal genliğindeki düşmenin temas kayõplarõndan veya parçanõn geometrik özelliklerinden
kaynaklanmadõğõnõn doğrulanmasõ.
b) Geçen sinyalin genliğindeki azami düşme miktarõnõn ölçülmesi. Sinyalin değerlendirme
seviyesinin altõna düşmesine neden olan bölge demet genişliğinden az olduğunda, genlikteki
azalma belirli bir derinlikte ultrasonik demete dik konumda bulunan bir kusurla ilişkilendirilebilir.
c) Ultrasonik demetin cisimden geçerken zayõfladõğõ hacmin mümkün olduğunca doğru tayin
edilmesi.
d) Kusurun sürekli veya kesintili olup olmadõğõnõn tespit edilmesi.
e) Büyük bir kusur nedeniyle geçen sinyalin tamamen veya kõsmen azaldõğõ gözlendiğinde,
kusurun boyutu, ses demetinin geçen sinyalin genliğinin kusur ihtivâ etmeyen bölgelerdeki genlik
değerinin önceden belirlenen bir miktarda (çoğunlukla 6 dB) altõna düştüğü konumlarõn
kaydedilip çizilmesi.

5.5 Zayõflama katsayõsõnõn tayini

5.5.1 Genel
Enerji kaybõ, genellikle ses zayõflamasõ olarak adlandõrõlõr, normalde muayene edilen cisimdeki ses
mesafesinde dB/m cinsinden tayin edilen bir zayõflama katsayõsõ ile ifade edilir.
Bu değer, ses dalgasõnõn tipine (boyuna veya enine dalga gibi) ve ultrasonik frekansa, vb. bağlõdõr.
Madde 5.5.2 ve Madde 5.5.3’te zayõflama katsayõsõnõn tayini için iki teknik tanõmlanmaktadõr.

5.5.2 Referans blok kullanarak karşõlaştõrma tekniği

Bu teknik, 2 yankõnõn genlikleri arasõndaki farkõn belirlenmesine dayanõr. Birinci yankõ, zayõflatma
katsayõsõnõn, α1, tayin edileceği malzemeden geçen yankõdõr. İkinci yankõ ise zayõflatma katsayõsõ
bilinen, α2, bir malzemeden geçen yankõdõr.
Aynõ tayin şartlarõnõ kullanmak önemlidir (meselâ, ultrasonik problar, her bir genliğin belirlenmesinde
kullanõlan cihazlar ve düzenek ve temas ortamõ gibi). Ayrõca, numuneler, aynõ kalõnlõğa ve aynõ yüzey
durumuna sahip olmalõdõr.
Bu teknik, ya verici ve alõcõ olarak çalõşan tek bir probla ya da numunenin karşõlõklõ yüzeylerine
yerleştirilen iki ayrõ verici ve alõcõ probla uygulanabilir. Birinci yankõ veya onu izleyen diğer tekrar
yankõlarõ kullanõlabilir.

20 log (A1 / A2)

α1 = α2 + ----------------------- dB/m (1)
B

veya eşdeğer olarak

(V2 - V1)
α1 = α2 + ---------------- dB/m (2)
B

Burada,
α1: Cismin tayin edilecek zayõflatma katsayõsõ,
α2: Referans numunenin bilinen zayõflama katsayõsõ,
B : Muayene edilen cisimdeki toplam ses yolu mesafesi (m),
A1: Cisimdeki sinyal genliği,
A2: Cayõflama katsayõsõ bilinen referans numunedeki sinyal genliği,
V1: A1 sinyal genliği için desibel cinsinden şiddetlendirme değeri,
V2: A2 sinyal genliği için desibel cinsinden şiddetlendirme değeri
dir.

1) İlgili EN standardõ yayõmlanõncaya kadar, buna karşõlõk gelen ulusal standardlar, mevcutsa,
kullanõlabilir.

4
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 583-3/Mart 2002

5.5.3 Doğrudan daldõrma tekniği

Bu teknik, tayin edilecek malzemenin bir numunesinde elde edilen yankõ tekrarlarõndan birinin yankõ
genliğinin Am, aynõ yankõ serisi içinde onu izleyen bir yankõnõn genliği An ile karşõlaştõrõlmasõna dayanõr
(Şekil 9).

Bu teknik, Madde 5.5.2’de tanõmlanan herhangi bir prob düzenlemesini kullanabilir, ancak aşağõdaki
ilâve şartlarõn uygulanmasõ gereklidir:

a) Ölçmede kullanõlacak yankõlarõn ses yolu, yakõn alan mesafesinin üç katõndan fazla olmalõdõr. 3
ve 4 numaralõ eşitlikler, odaksõz problar için kullanõlõr.
b) Yankõnõn malzeme-su arayüzeyindeki her yansõmasõndan kaynaklanan kayõplara izin
verilmelidir.

Zayõflama katsayõsõ (α) aşağõdaki formülle elde edilir:

20 log (Am / An) + 20 log (Bm / Bn) + 40 (n – m) log (R)

α= ------------------------------------------------------------------------ dB/m (3)
2 (n – m) d

veya eşdeğeri

(Vn – Vm) + 20 log (Bm / Bn) + 40 (n – m) log (R)

α= ----------------------------------------------------------------- dB/m (4)
2 (n – m) d

Burada,
α : Muayene edilen parçadaki zayõflatma katsayõsõ,
Bm = 2 [ g + m d ( cs / cw ) ] m no.lu yankõnõn eşdeğer su yolu,
Bn = 2 [ g + n d ( cs / cw ) ] n no.lu yankõnõn eşdeğer su yolu,
cs : Muayene edilen cisimde boyuna dalganõn ses hõzõ (m/s),
cw : Suda boyuna dalganõn ses hõzõ ( 1480 m/s),
d : Muayene edilen cismin kalõnlõğõ (m),
g : Prob ve muayene cismi arasõndaki suyun geciktirme mesafesi (m),
m,n : Değerlendirilen yankõlarõn numaralarõ ( n > m ),
Am : m no.lu yankõnõn genliği,
An : n no.lu yankõnõn genliği,
R =(Zs – Zw) / (Zs + Zw) su/numune veya numune/su arayüzeyinde yansõtma katsayõsõnõn
modülü,
Vm : m no.lu sinyalin genliği Am için desibel cinsinden şiddetlendirme değeri (dB),
Vn : n no.lu sinyalin genliği An için desibel cinsinden şiddetlendirme değeri (dB),
Zs : Muayene edilen cismin akustik empedansõ (Pa s/m),
6
Zw : Suyun akustik empedansõ ( 1,480 x 10 Pa s/m )

dõr.

5
ICS 19.100 TÜRK STANDARDI TS EN 583-3/Mart 2002

Şekil 9 - Doğrudan daldõrma tekniği ile ses zayõflamasõnõn ölçülmesi.