Professional Documents
Culture Documents
ÖNSÖZ
− Bu standard, ISO tarafõndan kabul edilen ISO8062 (1994) standardõ esas alõnarak, TSE Metalurji
Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 13 Şubat 2001 tarihli toplantõsõnda Türk
Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
İÇİNDEKİLER
0 - GİRİŞ..................................................................................................................... 1
1 - KAPSAM............................................................................................................... 2
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 2
3 - TARİFLER............................................................................................................. 2
3.1 - TEMEL BOYUT ......................................................................................................... 2
3.2 - BOYUTSAL TOLERANS (ISO 286-1)........................................................................ 3
3.3 - GEREKLİ İŞLEME PAYI, RMA .................................................................................. 3
3.4 - KAÇIKLIK .................................................................................................................. 3
3.5 - SIYIRMA AÇISI (KONİK) ........................................................................................... 3
4 - BOYUTLANDIRMA............................................................................................... 3
5 - TOLERANS DERECELERİ................................................................................... 3
6 - KAÇIKLIK ............................................................................................................. 3
7 - ET KALINLIĞI....................................................................................................... 4
8 - KONİKLİKLER...................................................................................................... 4
9 - TOLERANS ZONUNUN POZİSYONU.................................................................. 5
10 - GEREKLİ İŞLEME PAYLARI, RMA ................................................................... 5
10.1 - GENEL .................................................................................................................... 5
10.2 - GEREKLİ İŞLEME PAYI DERECELERİ .................................................................. 7
10.3 - DÖKÜMHANEDE ÖN İŞLEME TABİ TUTULAN YÜZEYLER .................................. 7
11 - TEKNİK RESİMLERDE GÖSTERİM................................................................... 7
11.1 - DÖKÜM TOLERANSLARININ GÖSTERİMİ ............................................................ 7
11.2 - İŞLEME PAYLARININ GÖSTERİMİ ........................................................................ 7
EK A......................................................................................................................... 10
EK B......................................................................................................................... 12
EK C......................................................................................................................... 13
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
0 - GİRİŞ
Bu standard döküm metalleri ve alaşõmlarõ için bir tolerans dereceleri ve işleme payõ dereceleri sistemi
ile ilgilidir.
Bir döküm için belirtilen tolerans, döküm metodunu tayin edebilir. Bu durumda tasarõm veya siparişin
sona ermesinden önce müşterinin dökümhane ile irtibata geçip aşağõdakileri görüşmesi tavsiye edilir:
NOT 1 – Metalik sabit kalõplar (gravite ve düşük basõnç), basõnçlõ dökümler ve hassas dökümler
üzerinde daha fazla araştõrma yapõlmalõdõr.
Bir döküm boyutsal doğruluğunun üretim faktörlerine bağlõ olmasõ nedeniyle çeşitli metotlar ve metaller
için elde edilen tolerans dereceleri Ek A’da
a) Döküm ekipmanõnõn geliştirilmesi, ayarõ ve bakõmõyla yakõn toleranslarõn elde edildiği uzun seriler ve
seri üretim;
b) Kõsa seriler ve tek üretim için tarif edilmiştir.
tipik olarak gerekli işleme payõ dereceleri hakkõndaki bilgiler ise Ek B’de verilmiştir.
1
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
1 - KAPSAM
Bu standard, dökümlerin boyutlarõ için bir tolerans ve gerekli işleme paylarõ sistemini kapsar. Çeşitli
döküm imalât işlemleri ile yapõlan döküm metalleri ve alaşõmlarõnõn boyutlarõna uygulanõr [Giriş g) ve
Madde 5’e bakõnõz].
Bu standard, bir teknik resimde verilen genel toleranslara ve/veya gerekli işleme paylarõna ve özel bir
boyutun hemen arkasõnda (Madde 11’e bakõnõz) gösterilen toleranslara ve/veya gerekli işleme
paylarõna uygulanõr.
Belirtilen sistem dökümhanenin model veya kalõp malzemesini temin ettiği veya kontrolunu yapmak
üzere sorumluluğu kabul ettiğinde uygulanõr.
3 - TARİFLER
Bu standardõn amaçlarõ için aşağõdaki tarifler kullanõlõr.
1) TSE NOTU: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
2
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
Silindirik özellikler veya her iki tarafta işleme ile RMA iki defa dikkate alõnmõş olur (Şekil 5 ve 6).
3.4 - KAÇIKLIK
Çok parçalõ kalõplarõn (Şekil 3) birleşim parçalarõndaki doğruluktan sapmalar yüzünden bir dökümün
yüzeylerindeki kaymalardõr.
4 - BOYUTLANDIRMA
Et kalõnlõğõnõn boyutlandõrõlmasõ dõşõnda (zincirleme iki boyut olduğunda) zincirleme boyutlandõrmadan
kaçõnmalõdõr.
5 - TOLERANS DERECELERİ
16 tolerans derecesi vardõr ve CT1’den CT16’ya kadar gösterilmiştir (Çizelge 1).
Çalõşma devam ederken metalik sabit kalõplõ dökümler (kokil - ve alçak basõnç), basõnçlõ dökümler ve
hassas dökümler için belli tolerans bilgileri elde etmek için standardlar gibi diğer daha uygun tolerans
standardlarõ bu özel işlemler için kullanõlabilir.
6 - KAÇIKLIK
Önceden belirtilmediği takdirde, kaçõklõk Çizelge 1’de gösterilen toleranslar arasõnda yer alõr (Şekil 3).
Kaçõklõğõn değerinin dahada sõnõrlandõrõlmasõ önem arzettiği takdirde maksimum değer teknik resimde
belirtilmelidir (Madde 11.1).
3
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
7 - ET KALINLIĞI
Önceden belirtilmediği takdirde, CT1’den C15’e kadar dereceler halinde belirtilen et kalõnlõğõ
toleranslarõ, diğer boyutlar için verilen genel tolerans değerlerinden bir derece büyük olmalõdõr;
örneğin, CT10 teknik resminde genel bir tolerans varsa et kalõnlõğõ toleransõ CT11 olmalõdõr.
8 - KONİKLİKLER
Bir tasarõmda konik özellik (örneğin açõ ile koniklik) gerektiğinde, tolerans yüzey boyunca simetrik
olarak uygulanmalõdõr (Şekil 4).
Teknik resim, genel olarak, konikliğin malzemeye ilâve edilip edilmeyeceğini, çõkarõlõp
çõkarõlmayacağõnõ belirlemelidir, örneğin;
Koniklik +, Şekil 4a)
Koniklik -, Şekil 4b)
Koniklik ±, Şekil 4c)
Teknik resimin genel TAPER düzenlenmesinden farklõ şekilde düzenlenen özel yüzeyler için koniklikler
yüzeyde münferit şekilde gösterilmelidir, örneğin;
4
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
İşlenecek boyutlar için, nihaî boyutlara ulaşõlabilmesini sağlayan koniklik için genel çizim özelliklerine
bağlõ olmaksõzõn “koniklik +” uygulanmalõdõr.
Bir koniklik için maksimum boyut, döküldüğü gibi, nihaî boyut, gerekli işleme payõ ve toplam döküm
toleransõ toplamõnõ geçmemelidir (Şekil 2, Şekil 5, Şekil 6, Şekil 7 ve Şekil 8). Uygulanabildiğinde,
koniklik Şekil 4’te gösterildiği gibi ilâve olarak dikkate alõnmalõdõr.
5
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
ŞEKİL 6 - İç İşleme
6
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
NOT - Özel alaşõmlar ve imalât metotlarõ için dereceler sadece bilgi için olmak üzere Çizelge
B.1’degösterilmiştir.
10.3 - DÖKÜMHANEDE ÖN İŞLEME TABİ TUTULAN YÜZEYLER
Dökümhanede ön işlemden geçecek yüzeyler ve son işleme için gerekli işleme paylarõ müşteri
tarafõndan ISO 1302’ye göre teknik resimde belirtilmelidir.
Ön işleme konumuna gelmek için gerekil işleme paylarõ Çizelge 2’de verilen değerlerden bağõmsõz
olarak dökümhanenin sorumluluğunda olmalõdõr.
Gerekli işleme paylarõ teknik resim üzerinde aşağõdaki gibi ifade edilmelidir:
7
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
ve/veya
b) Teknik resimde belli bir yüzey üzerinde, münferit bir işleme payõ gerektiğinde (Madde 10.3):
ÖRNEK
Şekil 10’a bakõnõz.
8
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
9
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
EK A
(Bilgi İçin)
DÖKÜM TOLERANSLARI
A.1 - Çizelgeler A.1 ve A.2 döküm işlemlerinde normal olarak beklenen tolerans derecelerini gösterir.
Bu standardõn giriş kõsmõnda belirtildiği gibi, bir döküm işleminin doğruluğu bir çok faktöre bağlõdõr,
bunlar aşağõda belirtilmiştir:
a) Tasarõmõn karmaşõklõğõna;
b) Model ekipmanõn ve kalõp ekipmanõn tipine;
c) Söz konusu metal veya alaşõma;
d) Model veya kalõplarõn durumuna;
e) Dökümhane çalõşma metotlarõna.
A.2 - Çalõşma tekrarlarõnõn uzun serileri için, Çizelge A.1’de belirtilenlerden daha dar tolerans
dereceleri elde etmek için düzeltmeler yapmak ve CORE pozisyonlarõnõ dikkatlice kontrol etmek
mümkün olabilir.
A.3 - Kõsa üretim serileri ve parça dökümler için dar toleranslarla sonuçlanan metal modeller
kullanmak ve ekipman ve döküm metotlarõ geliştirmek genelde pratik ve ekonomik olmamaktadõr. Bu
imalât sõnõfõ için daha geniş toleranslar Çizelge A.2’de verilmiştir.
A.4 - Bu standardda Çizelge 1’deki toleranslar bir çok ülkeden alõnmõş döküm verilerine
dayanmaktadõr. Bu veriler aşağõdaki artõşlar (increment) vasõtasõyla düzgün bir eğri serisi için
kullanõlmõştõr.
Bir dökümün bir çok boyutu, artan boyutsal tolerans gerektiren bir kalõp ekyeri veya bir maça
yüzünden etkilenir. Tasarõmcõnõn kullanõlacak kalõp ve maça planõndan haberi olmasõ gerekmediğinden
artõşlar
Çizelge 1’de dahil edilmiştir.
ÇİZELGE A.1 - Uzun Seri Üretimi Ham Dökümler İçin Tolerans Dereceleri
Tolerans derecesi CT
Metot Döküm malzemesi
Çelik Gri Küresel Dövülebilir Bakõr Çinko Hafif Metal Nikel Kobalt
Demir Grafitli Demir Alaşõmlarõ Alaşõmlarõ Alaşõmlar Esaslõ Esaslõ
Demir Alaşõmlar Alaşõmlar
Kuma dökülmüş elle 11 - 14 11 - 14 11 - 14 11 - 14 10 - 13 10 - 13 9 - 12 11 - 14 11 - 14
kalõplanmõş
Kuma dökülmüş makine ile 8 - 12 8 - 12 8 - 12 8 - 12 8 - 10 8 - 10 7-9 8 - 12 8 - 12
kalõplanmõş ve kabuk kalõp
Metalik sabit kalõp
(yerçekimi ve düşük basõnç)
Basõnçlõ döküm Uygun verileri elde etmek için çalõşmalar sürüyor. Bu arada kullanõlan değerler
üzerinde anlaşma sağlamak üzere dökümhane ile müşteri arasõnda konsultasyon
olmalõdõr.
Hassas döküm
NOTLAR
1 - Belirtilen tolerans dereceleri uzun seriler halinde üretilen dökümler ve dökümün ölçü hassasiyetini etkileyen
üretim faktörlerinin tam olarak geliştirildiği haller içindir.
2 - Bu standard aynõ zamanda, üretici ile dökümlerin kullanõcõsõ arasõndaki anlaşmayla, bu çizelgede yer
almayan işlemlere ve malzemelere de uygulanabilir.
10
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
ÇİZELGE A.2 - Kõsa Seriler veya Tek Üretim Ham Dökümlerin Tolerans Dereceleri
Metot Kalõp Tolerans derecesi CT
Malzemesi Döküm malzemesi
Çelik Gri Küresel Dövülebilir Bakõr Çinko Hafif Metal Nikel Kobalt
Demir Grafitli Demir Alaşõmlarõ Alaşõmlarõ Alaşõmlar Esaslõ Esaslõ
Demir Alaşõmlar Alaşõmlar
Kille - 13 - 15 13 - 15 13 - 15 13 - 15 13 - 15 13 - 15 11 - 13 13 - 15 13 - 15
Kuma bağlanmõş
dökülmüş elle Kimyasal 12 - 14 11 - 13 11 - 13 11 - 13 11 - 13 11 - 13 10 - 12 12 - 14 12 - 14
kalõplanmõş olarak
bağlanmõş
NOTLAR
1 - Belirtilen tolerans dereceleri uzun seriler halinde üretilen kum döküm veya tek dökümler içindir.
2 - Bu çizelgedeki değerler genellikle 25 mm’den büyük temel boyutlara uygulanõr. Daha küçük boyutlar için
daha dar toleranslar normal olarak ekonomik ve pratik olabilir:
a) 10 mm’ye kadar temel boyut: Üç derece daha dar;
b) 10 mm - 16 mm arasõ temel boyut: İki derece daha dar;
c) 16 mm - 25 mm arasõ temel boyut: Bir derece daha dar.
3 - Bu standard aynõ zamanda üretici ile dökümlerin kullanõcõsõ arasõndaki anlaşmayla bu çizelgede yer
almayan işlemlere ve malzemelere de uygulanabilir.
11
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
EK B
(Bilgi İçin)
ÇİZELGE B.1 - Ham Dökümler İçin Tipik Gerekli İşleme Pay Dereceleri
12
ICS 77.140.80;17.040.10 TÜRK STANDARDI TS ISO 8062/Şubat 2001
EK C
(Bilgi İçin)
KAYNAKÇA
1) ISO 1101: 1983, Technical drawings - Geometrical tolerancing - Tolerancing of form, orientation
location and runout = Generalities, definitions, symbols, indications on drawings.
2) ISO 5459: 1981 Technical drawing - Geometrical tolerancing - Datums and datum - systems for
geometrical tolerances.
3) ISO 10135 - Technical drawings - Simplified representation of moulded, cast and forged parts.
13