ICS 77.140.

80 TÜRKSTANDARDI TS EN 12454/Şubat 2002

ÖNSÖZ
Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 12454 (1998) standardõ esas alõnarak, TSE Metalurji
Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 7 Şubat 2002 tarihli toplantõsõnda
Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
ICS 77.140.80 TÜRKSTANDARDI TS EN 12454/Şubat 2002

İÇİNDEKİLER

Giriş......................................................................................................................................................... 1
1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1
2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1
3 Tarif.................................................................................................................................................. 2
4 Özellikler ......................................................................................................................................... 3
5 Muayene şartlarõ ............................................................................................................................. 3
6 Muayene sonuçlarõnõn kaydedilmesi............................................................................................ 3
Ek A......................................................................................................................................................... 4
Kaynaklar................................................................................................................................................ 4
ICS 77.140.80 TÜRKSTANDARDI TS EN 12454/Şubat 2002

DÖKÜMLER - YÜZEY SÜREKSİZLİKLERİNİN GÖZLE MUAYENESİ -

KUMA DÖKÜLEN ÇELİKLER

Giriş
İmalatçõ ve müşteri arasõnda kuma dökülen çeliklerin istenen yüzey kalitesi üzerindeki anlaşma uygun
özelliklerin yokluğu yüzünden yapõlamamõştõr. Bu standard sipariş sõrasõnda kesin olmayan bilgilerden
kaynaklanan yanlõş anlamalarõ gidermek amacõna yöneliktir.

Bir dökümün yüzeyinin tetkikinde üstünde durulmasõ gereken iki nokta vardõr:

− Yüzey pürüzlülüğü;
− Yüzey süreksizlikleri.

EN 1370 yüzey pürüzlülüğü muayenesini vermektedir.

Dökümlerin yüzeylerinin gözle muayenesi görsel komparatörlerin kullanõmõ ile yapõlõr.

1 Kapsam
Bu standard bilinen kum kalõplar içinde üretilen çelik dökümlerin yüzey süreksizliklerini değerlendirmek
için gözle muayene metodunu kapsar. Gerçek döküm süreksizliklerinin replikalarõndan oluşan bir
komparatör serisi değerlendirmenin temelini teşkil eder.

Bu standard reçine kalõplõ hassas ve diğer hassas kalõplama teknikleriyle elde edilen çelik dökümlere
uygulanmaz.

Bu standard çeşiti süreksizlik sõnõflarõnõ ve sõnõflarõn her birindeki önem seviyelerini tarif eder.

2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf
yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir.
Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil
veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin
belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr.
1)
EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No Adõ
No (İngilizce) (Türkçe)
EN 1370 Founding - Surface roughness
inspection by visual tactile comparators
EN 1559-1 Founding - Technical conditions of TS EN 1559-1 Dökümler - Teknik teslim
delivery - Part 1: General şartlarõ - Bölüm 1: Genel
EN 1559-2 Founding - Technical conditions of TS EN 1559-2 Dökümler - Teknik teslim
delivery Part 2: Additional requirements şartlarõ - Bölüm 2: Çelik
for steel - Castings dökümler için ilâve şartlar

Not - Bu standardõn hazõrlanmasõnda kullanõlan dokümanlara bilgi amaçlõ yapõlan atõflar metin içinde
uygun yerlere konmuş olup kaynaklar’da liste halinde verilmiştir (Ek A’ya bakõnõz).

1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir.

1
ICS 77.140.80 TÜRKSTANDARDI TS EN 12454/Şubat 2002

3 Tarif
Komparatörlerin seti [1] dokuz sõnõftan oluşmaktadõr. Bu standardõn amaçlarõ için altõ sõnõf seçilmiştir.
Bu standardda önem derecesi, 1’den 4’e kadar artan 2,3 ve 4 dönem seviyesi seçilmiştir.
1)
Not - Standarda dahil edilmemiş olan sõnõflar yüzey pürüzlülüğü ile ilgili olup EN 1370’de ele
alõnmõştõr.

Yüzey süreksizlikleri için seçilen komparatör serileri [1] ve önem seviye numaralarõ :

− Yüzey enklüzyonlarõ : Döküm yüzeyinde içerde kalan metalik olmayan malzeme (4 önem
seviyesi);
− Gaz gözenekliliği : Döküm yüzeyinde gaz çõkõşõ görülen noktalar (4 önem seviyesi);
− Katlar ve soğuk kaynak dikişleri : Buruşuk görünüş veren yüzey düzensizlikleri (3 önem seviyesi);
− Kabuklar : Hafifçe kalkan yüzey düzensizlikleri (2 önem seviyesi);
− Metal soğutma parçasõ : soğumayõ ayarlamak için kullanõlan metal parçasõ (2 önem seviyesi) ;
− Kaynak : Termal veya mekanik temizleme ile tamamen veya kõsmen kaldõrõlan kaynak izleri
(4 önem seviyesi).

Çizelge 1’de bu standarddaki önem seviyeleriyle seçilen komparatörler [1] arasõndaki ilişki
verilmektedir.

Komparatörlerin farklõ sõnõflarõ ve önem seviyeleri Çizelge 2’de verilmiştir.

Çizelge 1 - Önem seviyeleri ve seçilen komparatörler arasõndaki ilişki

Önem seviyesi
Sõnõflar 1 2 3 4
[1]’e göre tanõm
Yüzey enkluzyonlarõ B1 B2 B4 B5
Gaz gözenekliliği C2 C1 C3 C4
Katlar ve soğuk kaynak dikişleri D1 D1 D2 D5
Kabuklar - - E3 E5
Metal soğutma parçalar - - F1 F3
Kaynaklar J1 J2 J3 J5
Not - İstenen önem seviyesi her sõnõf için farklõ olabilir.

Çizelge 2 - Yüzey pürüzlülüğü ve izlenebilir yüzey süreksizlikleri arasõndaki ilişki

1)
Pürüzlülüğü arttõran asgarî yüzey şartlarõ

[2]’ye göre komparatörler

Sõnõflar 1 S1 2 S1 3 S1 6 S1
[1]’e göre komparatörler
A1 A2 A3 A4
Yüzey süreksizliklerinin izlenebilir önem seviyesi
Yüzey enkluzyonlarõ 1-4 1-4 4 4
Gaz gözenekliliği 1-4 1-4 3-4 4
Katlar ve soğuk kaynak dikişleri 1-4 1-4 3-4 3-4
Kabuklar 3-4 3-4 3-4 3-4
Metal soğutma parçalar 3-4 3-4 3-4 3-4
Kaynaklar 1-4 1-4 2-4 2-4
1) Yüzey pürüzlülüğü değerlendirilebilen en düşük süreksizlik önem seviyesini etkiler. Örneğin, önem
seviyesi 1 olan yüzey enklüzyonlarõ A 3 yüzey şartõ ile izlenemez.

1)
Bu standarda dahil edilmeyen sõnõflar:
− A Yüzey pürüzlülüğü : parça püskürtme sonrasõ dökümün doğal yüzeyi (4 önem seviyesi);

2
ICS 77.140.80 TÜRKSTANDARDI TS EN 12454/Şubat 2002

− G Yüzey durumu : Isõ işlemi (4 önem seviyesi);

− H Yüzey durumu : mekanik işlem (4 önem seviyesi).

4 Özellikler
Döküm kalitesinin gözle yüzey değerlendirmesi gerektiğinde, kabul seviyesi için siparişin kabulü
sõrasõnda anlaşma olmalõdõr.

Sipariş için imalâtçõ ile müşteri arasõnda EN 1559-1 ve EN 1559-2’ye uygun olarak bir anlaşma
yapõlmalõ ve en az aşağõdaki noktalar belirtilmelidir:

− Dökümlerin değerlendirilecek alanlarõ. Bu alanlar siparişin kabulüne kadar açõkça gösterilmelidir;

− İstenen sõnõf ve önem seviyesi;

Not - Özel anlaşmayla G ve H sõnõflarõ [1] özelliklere ve değerlendirmeye dahil edilebilir.

− Yüzeylerin değerlendirileceği imalât aşamasõ.

5 Muayene şartlarõ
5.1 Gözle tetkik edilecek süreksizliklerin önem seviyesi kritik olarak üzerinde meydana geldikleri
yüzeyin pürüzlülüğüne bağlõdõr.

Çizelge 2 EN 1370’de tarif edildiği gibi yüzey pürüzlülüğüne göre normal olarak tetkik edilebilen önem
seviyesini vermektedir.

5.2 Döküm yüzeylerindeki, değerlendirilecek alanlar, optik cihazlar kullanõlmaksõzõn, sõnõf ve önem
seviyesine bağlõ olarak uygun komparatörlerle gözle mukayese edilmelidir.

Komparatörlerin döküm yüzeyiyle mukayesesi örneğin en az 350 lx’lük iyi aydõnlatma şartlarõ altõnda
döküme bitişik tutulan komparatorlerle yapõlmalõdõr.

Değerlendirme, yetişmiş personelle ve yeterli görsel kesinlikle yapõlmalõdõr.

5.3 Değerlendirilecek herhangi bir alanda iki veya daha fazla süreksizlik kategorisi varsa her biri
kendi önem seviyesine göre değerlendirilmelidir.

5.4 Değerlendirme, istenen alanda, belirtilen referans komparatörlere eşit veya daha iyi olduğunda
yeterli addedilmelidir.

6 Muayene sonuçlarõnõn kaydedilmesi

Müşteri istediği takdirde, imalâtçõ muayenenin kaydõnõ tutmalõ ve bir rapor vermelidir.

Dökümün tanõmõ, bir mamulün ilgili muayene dokümanõyla ilişkisine müsade etmelidir.

Muayene sõrasõnda imalâtçõ tarafõndan hazõrlanan kayõtlar en az aşağõdakileri ihtiva etmelidir.

− Dökümün tanõmõ;
− Muayeneyi yapan kişinin adõ ve vasfõ;
− Muayene edilen her alanõn sõnõfõ ve belirtilen önem seviyesi.

3
ICS 77.140.80 TÜRKSTANDARDI TS EN 12454/Şubat 2002

Ek A
Kaynaklar

Bu standardõn hazõrlamasõnda referans amaçlarõ için bir çok doküman kullanõlmõştõr. Bilgi amaçlõ
kullanõlan bu referanslar metin içinde uygun yerlere konmuş olup yayõnlar aşağõda liste halinde
verilmiştir.

[1] “SCRATA Comparators for the definition of surface quality of steel castings” coatable from the
2)
casting Development Centre, 7 East Bant Road, Sheffield, S2 3PT, United Kingdom .

[2] “BNIF 359 Recommedation technique du Bureaude Normalisation des Industries de la

Fonderie.
Caracterisation d’etats de surface de pieces moulees - Utilasation des echantillous types de
110 x
1600 mm” available from Editions Techniques des Industries de la Fonderie, 44 avence de la
Division
Leclerc, F - 92312 Sevres Cedex, France.

2) Komparatörlarõn SCRATA seti replika plâkalarõ (herbiri 150 mm x 100 mm) ve tekabül eden
fotoraflarõndan meydana gelir.