Professional Documents
Culture Documents
İÇİNDEKİLER
0 - GİRİŞ..................................................................................................................... 1
1 - AMAÇ.................................................................................................................... 1
2- GENEL ................................................................................................................... 1
3 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 2
4 - TARİFLER............................................................................................................. 2
5 - ŞEKİL VE KONUMLAR İÇİN GENEL TOLERANSLAR....................................... 2
5.1 - Münferit Şekil Elemanlarõ İçin Toleranslar.................................................................. 2
5.1.1 - Doğruluk ve Düzlemlik ......................................................................................................... 2
5.1.2 - Dairelik................................................................................................................................. 2
5.1.3 - Silindirlik............................................................................................................................... 2
5.2 - İlgili Şekil Elemanlarõ İçin Toleranslar ........................................................................ 3
5.2.1 - Genel ................................................................................................................................... 3
5.2.2 - Paralellik .............................................................................................................................. 3
5.2.3 - Diklik .................................................................................................................................... 3
5.2.4 - Simetriklik ............................................................................................................................ 3
5.2.5 - Eş Eksenlilik......................................................................................................................... 4
5.2.6 - Dönme ................................................................................................................................. 4
6 -TEKNİK RESİMLERİN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ....................................................... 4
7 - RET ....................................................................................................................... 4
Ek - A ......................................................................................................................... 5
ICS 17.040.10 TÜRK STANDARDI TS 1980-2/Temmuz 1995
EN 22768-2
0 - GİRİŞ
İmal edilen parçalarõn şekil elemanlarõ, daima ölçülere ve bir geometrik şekle sahiptir. Ölçü sapmalarõ
ve geometrik özelliklerinden (Şekil, Doğrultu ve Konum) sapmalardan dolayõ parçanõn fonksiyonu için
toleranslar gereklidir; bunlarõn aşõlmasõ fonksiyonu bozar.
Bütün şekil elemanlarõnõn geometrisini ve ölçülerini garanti altõna almak için teknik resimde
toleranslandõrma tam olmalõdõr; başka bir deyişle anlaşõlmaz olmamalõ veya atölyenin kararõna veya
muayene edenin inisiyatifine bõrakõlmamalõdõr.
Ölçü, şekil ve konumlar için genel toleranslarõn kullanõlmasõ ile söz konusu şartlar gerçekleştirilerek
işlem basitleştirilir.
1 - AMAÇ
Bu standardõn amacõ, şekil ve konum toleranslarõ verilmeyen teknik resimdeki her şekil elemanõ için
şekil ve konum genel toleranslarõnõ tespit ederek teknik resimlerin ölçümlendirilmesinin
basitleştirilmesini sağlamaktõr. Bu Standard şekil ve konum genel toleranslarõnõ üç tolerans sõnõfõ içinde
belirtir.
Standardõn bu bölümü, özellikle talaş kaldõrmak suretiyle işlenmiş şekil elemanlarõ için kullanõlabilir.
Diğer metotlarla imal edilmiş şekil elemanlarõ için bunlarõn kullanõlmasõ mümkündür; ancak bunun için
mutat atölye tamlõğõnõn ISO 2768'in bu bölümündeki şekil ve konum genel toleranslarõ içinde bulunup
bulunmadõğõ göz önüne alõnarak bir özel muayeneye ihtiyaç vardõr.
2- GENEL
Belirli bir tolerans sõnõfõnõn seçilmesi suretiyle ilgili mutat atölye tanrõlõğõ göz önüne alõnmalõdõr. Bir
münferit şekil elemanõnõn şekil ve konumu için, daha küçük toleranslar gerektiğinde veya daha
1)
büyüklerine izin verildiğinde ve ekonomik olduğunda, bu toleranslar, doğrudan doğruya TS 1304 'e
uygun olarak gösterilmelidir (EK A.2).
TS 1980'in bu bölümüne göre şekil ve konum genel toleranslarõ, teknik resimlerde ve ilgili
dokümanlarda TS 1980 in bu bölümündeki Madde 6'ya uygun atõf yapõlarak belirtilmelidir. Bunlar ilgili
şekil ve konum toleranslarõ verilmeyen şekil elemanlarõ için geçerlidir.
Şekil ve konum genel toleranslarõ, silindirik özelliğinin istisnasõyla, herhangi bir çizginin şekli, herhangi
bir yüzeyin şekli, eğim, eş eksenlilik, konum ve toplam dönme gibi şekil elemanlarõnõn bütün toleranslõ
özelliklerine uygulanabilir.
ISO 2768'in bu bölümüne göre şekil ve konum genel toleranslarõ, ISO 8015'e göre toleranslandõrmanõn
esasõnõn geçerli olduğu ve teknik resimde gösterildiği her durumda kullanõlmalõdõr (EK B.1).
1
ICS 17.040.10 TÜRK STANDARDI TS 1980-2/Temmuz 1995
EN 22768-2
Atõf yapõlan standardlarõn en son baskõlarõ geçerli olacağõndan, atõf yapõlan bu standarddaki revizyon
ve/veya tadil ile yapõlan değişiklikler takip edilmeli ve gerektiğinde atõf yapõlan standardda yeni
düzenlemeler yapõlmalõdõr.
Atõf yapõlan standardlann en son baskõlan geçerli olacağõndan, atõf yapõlan bu standarddaki revizyon
ve/veya tadil ile yapõlan değişiklikler takip edilmeli ve gerektiğinde atõf yapõlan standardda yeni
düzenlemeler yapõlmalõdõr.
4 - TARİFLER
Bu standarda geçen terimlerin tarifleri TS 1304 ISO 1101 ve ISO 5459'da verilmiştir.
5.1.2 - Dairelik
Dairelik için genel tolerans, çap toleransõnõn sayõ değerine eşittir ve dönme toleransõ için Çizelge 4'de
verilen değerden daha büyük olmamalõdõr (EK B.2).
5.1.3 - Silindirlik
Silindirlik için genel toleranslar tespit edilmemiştir.
2
ICS 17.040.10 TÜRK STANDARDI TS 1980-2/Temmuz 1995
EN 22768-2
NOT 1 - Silindirlik sapmasõ dairelik-doğruluk-ve karşõlõklõ ana çizgilerin paralellik sapmalarõ olan üç
birleşenden bir araya gelmektedir. Bu birleşenlerden biri, kendi özel toleranslarõ veya kendi genel
toleranslarõyla belirtilir.
NOT 2 - Fonksiyon sebebiyle silindirlik sapmasõ, dairelik, doğruluk ve paralellik genel toleranslarõnõn
birleşik (kombine) etkisinden (EK B.3) daha küçük olma mecburiyeti durumunda, Silindirlik toleransõ,
ISO 1101 göre ilgili şekil elemanõnõn yanõnda özel olarak verilmek mecburiyetindedir. Amaca uygun
olmasõ bakõmõndan; mesela, bir alõştõrmada örtü şartõ tespit edilmelidir.
5.2.1 - Genel
5.2.2.'den 5.2.6'ya kadar olan Maddelerde tespit edilen toleranslar, birbirlerine göre referans olabilen
ve bu ilişkileri özel olarak belirtilmeyen bütün şekil elemanlarõ için geçerlidir.
5.2.2 - Paralellik
Paralellik için genel tolerans, ölçü toleransõ veya düzlemlik ve doğruluk toleranslarõnõn en büyüğünün
sayõ değerine eşittir. Her iki şekil elemanõndan daha uzunu referans elemanõ olarak geçerlidir. Şekil
elemanlarõnõn anma ölçüleri eşit olduğunda, her biri referans elemanõ olarak kullanõlabilir (EK B.4).
5.2.3 - Diklik
Diklik için genel toleranslar,Çizelge 2'de verilmiştir. Dik açõyõ teşkil eden her iki koldan daha uzunu
referans elemanõ olarak kullanõlõr. Şekil elemanlarõnõn anma ölçüleri eşit olduğunda, her biri referans
elemanõ olarak kullanõlabilir.
5.2.4 - Simetriklik
Simetriklik için genel toleranslar, Çizelge 3'te verilmiştir. Her iki şekil elemanlarõndan daha uzunu,
referans elemanõ olarak geçerlidir. Şekil elemanlarõnõn anma ölçüleri eşit olduğunda, her biri referans
elemanõ olarak kullanõlabilir.
Değerler mm'dir.
Tolerans Anma Ölçüsü Alanlarõna Göre Simetriklik
Sõnõfõ Toleranslarõ
≤100 > 100 >300 >1000
≤ 300 ≤1000 ≤3000
H 0,5
K 0,6 0,8 1
L 0,6 1 1,5 2
3
ICS 17.040.10 TÜRK STANDARDI TS 1980-2/Temmuz 1995
EN 22768-2
5.2.5 - Eş Eksenlilik
Eş eksenlilik için genel toleranslar, tespit edilmemiştir.
NOT - Eş eksenlilik ve dairelik sapmalarõndan dönme sapmalarõ teşekkül ettiği için, eş eksenlilik
sapmasõ, ekstrem durumda dönmeye ait Çizelge 4'de verilen değerde olmalõdõr.
5.2.6 - Dönme
Dönme için genel toleranslar (dairelik, yalpa ve ilgili dönel yüzeyler) Çizelge 4'de verilmiştir. Dönme
için genel toleranslarda, referans elemanõ olarak öyle gösterildiklerinde yatak yerleri geçerlidir. Aksi
taktirde, dönme için referans elemanõ olarak her iki şekil elemanõndan daha uzunu geçerlidir. Her iki
şekil elemanõnõn anma ölçüsü eşit olduğunda, her biri referans elemanõ olarak kullanõlabilir.
Değerler mm'dir.
Tolerans Sõnõfõ Dönme Toleranslarõ
H 0,1
K 0,2
L 0,5
6.2 - Ölçüler için genel toleranslar (tolerans sõnõfõ m) geçerli olmadõğõnda, ilgili tanõtma harfi atõlõr.
Örnek: ISO2768-K
1)
6.3 - Bütün münferit ölçü elemanlarõ için örtü şartõ da geçerli olduğu durumlarda, Madde 6.1'e
uygun olarak genel gösterilişe E harfi eklenmelidir.
NOT – Örtü şartõ, mesela yarõ mamuller gibi ölçü toleransõndan daha büyük münferit
ölçümlendirilmiş doğruluk toleranslõ şekil elemanlarõ için geçerli olmayabilir.
7 - RET
Başkaca belirtilmedikçe ve fonksiyonu da bozmadõğõ sürece genel toleranslarõnõ ihtiva etmeyen iş
parçalarõ hemen reddedilmez (Ek A.4).
1) ISO 2768'in bu bölümünde, münferit bir ölçü elemanõ; bir silindir yüzeyinden veya paralel iki düzlem
yüzeyden meydana gelir anlamõndadõr.
4
ICS 17.040.10 TÜRK STANDARDI TS 1980-2/Temmuz 1995
EN 22768-2
Ek - A
(Bu ek bilgi için verilmiştir)
Geometrik Özellikler İçin Genel Toleranslarõn Tasarõmõ
A.1 - Genel toleranslar, ISO 2768'in bu bölümü Madde 6'ya uygun olarak gösterilmelidir.
Genel toleranslarõn değerleri, mutat atölye tamlõğõ tolerans sõnõfõna uygun olmalõdõr. Uygun tolerans
sõnõfõ seçilerek teknik resimde belirtilmelidir.
A.2 - Mutat atölye tanrõlõğõna uygun yukarõda belirtilen tolerans değerleri, imalat toleransõnõ büyülterek
ekseriya ekonomik kazanç sağlamaz. Mutat takõm tezgahlarõnda normal çaba ile kurallarõ içinde şekil
elemanlarõ daha büyük sapmalar ile imal edilmez. Mesela bir atölyede imal edilen şekil elemanõnõn
çapõ 25 mm ±0,1 mm, uzunluğu yaklaşõk 80 mm olsun, bunun mutat atölye tamlõğõ, ISO 2768-mH'a
eşit veya daha ince olsun, geometrik sapmalar dairelik için, ana çizginin doğruluğu ve dönme için 0,1
mm'den daha küçük olsun (Değerler ISO 2768'in bu bölümünden alõnmõştõr), daha büyük tolerans
verileri kullanõlmõş olsa dahi özellikle bu atölye için avantaj sağlamaz.
Bununla beraber, bir şekil elemanõ için fonksiyon sebebiyle "Genel Toleranslardan daha küçük bir
tolerans değeri gerekli olduğunda, bu daha küçük tolerans ilgili şekil elemanõ üstünde verilmelidir. Bu
tolerans genel toleranslarõn geçerlilik alanõ dõşõndadõr.
Bir şekil elemanõnõn fonksiyonu, genel toleranslar değerine eşit veya daha büyük bir geometrik
toleransa izin verdiğinde bu özel olarak verilmeyip, bilhassa teknik resimde Madde 6'ya uygun olarak
belirtilmelidir. Bu tip tolerans, şekil ve konumlar için genel toleranslarõn tasarõmõnõn tam uygulamasõna
imkan verir.
Fonksiyonun genel toleranslardan daha büyük bir toleransa izin verdiği ve daha büyük toleransla
imalatta ekonomik bir kazancõn hedeflendiği "Kural istisnasõ" vardõr. Bu özel durumlarda, mesela ince
kalõnlõklõ, yüksüğün bir daha büyü dairesellik toleransõ gibi, daha büyük şekil veya konum toleranslarõ
özel olarak elemanõn üzerinde verilmelidir.
Bu imkanlar, genel toleranslarõn aşõlmadõğõna dair yeterli güvenirliğin söz konusu olduğu durumlarda
oldukça faydalõdõr, başka bir deyişle belirti bir atölyede mutat atölye tamlõğõ teknik resimde verilen
genel toleranslara eşit veya daha büyük olduğunda faydalõdõr. Bu yüzden her atölye,
- Ölçmeler suretiyle mutat atölye tamlõğõnõ tespit etmelidir.
- Sadece kendi mutat atölye tanrõlõğõna eşit veya daha büyük genel toleranslarõ olan teknik resimleri
kabul etmelidir.
- Mutat atölye tamlõğõnõn kötüleşmemesini, rasgele numunelerle garanti altõna alõnmalõdõr.
Şekil ve konumlar için genel toleranslarõn tasarõmõyla bütün belirsizliği ve yanlõş anlaşmazlõklarõ ile "iyi
atölye
işi" deyimine artõk gerek yoktur, "iyi atölye işi" nin gerekli tamlõğõ şekil ve konumlar için genel
toleranslarla
tarif edilir.
5
ICS 17.040.10 TÜRK STANDARDI TS 1980-2/Temmuz 1995
EN 22768-2
A. 4 - Fonksiyon ekseriya genel toleranstan daha büyük bir toleransa izin verir. Bu yüzden bir iş
parçasõnõn herhangi bir şekil elemanõnõn genel toleransõ aşõldõğõnda bu parçanõn fonksiyonu her
zaman bozulmaz.
Fonksiyonun bozulmasõ halinde genel tolerans sõnõrlarõnõn aşõlmasõ parçanõn reddine sebep olur.
Diğer Bilgiler
örtü şartõ, özel olarak ya doğrudan doğruya ilgili şekil elemanõnõn yanõnda veya bu standardõn 6.
Maddesine uygun olarak bütün şekil elemanlarõ için, genel olarak belirtildiğinde, bu isteğe de dikkat
edilmek mecburiyeti vardõr.
Ölçüler mm’dir.
Şekil B.1 Bağõmsõzlõk Prensibi, Bir Şekil Elemanõnda izin Verilen En Büyük Sapmalar
6
ICS 17.040.10 TÜRK STANDARDI TS 1980-2/Temmuz 1995
EN 22768-2
7
ICS 17.040.10 TÜRK STANDARDI TS 1980-2/Temmuz 1995
EN 22768-2
NOT 1 - İnce iki noktalõ kesik çizgilerle (dikdörtgen ve daire şekilli) ölçümlendirilmiş toleranslar genel
toleranslardõr. Bu tolerans değerlerine ISO 2768-mH değerine eşit veya daha küçük mutat atölye
tamlõğõ ile normal imalatla ulaşõlõr ve mutat tarzda muayeneye ihtiyaç yoktur.
NOT 2 - Mesela diklik toleransõ doğruluk sapmasõnõ da sõnõrlandõrdõğõ gibi, diğer şekil ve konum
sapmalarõ da kendi şekil elemanlarõnõn birkaç tolerans özelliklerini sõnõrlandõrmaktadõr; Şekil B.6'da
bütün genel toleranslar gösterilmemiştir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
-EN 22768-2: 1993