Ucaniowie, wsparcl materiatami érédlowym! 1 literackimi (wezesniej przygotowanymi przez nauczyciela), opracowug sce- nariusz tyeh wydarzes, a potem wybieraja punkt kulminacyjny i przedstawiaja go w formic zatrzymanego obrazu, zwanego ‘nacze|stop-Klatka, Po kolei,zgodnie z chronologicanym przebie- igiem zdarzei, Kady zespol prezentuje przed pozostalymi swola stop-klate, Na zakoriczenie wszystkie zespoly sytuu)a sie w prze strzent klasy 2godnie z wezeéniej nakreslonym planem akcji powstafcze}, Nauczyciel klaszcze w dlonie, Wszyscy uczniowie jednoczeénie zamieraje w swolch uprzednio opracowanych po- zach-obrazach, Nauczyclel chodzi migdzy nimi, dotyka ramienia poszczegélnych uczestnikow i zadaje im pytania: ,Kim jestes?"; 1NCo robisz?. Postacie powstasieéw ozywa | udzielaja wyjasnien. Po wyisciu z Tél rozmawiaja © przedstawionych zdarzeniach io swoich preezyciach. Uceniowie ustawiala sie wok6l planu Warszawy 2 ezasu Nocy LListopadowe}. Nauczyciel przywoluje poranek 30 istopada, kiedy to Warszawa byla wolna. Co przezywall powstaticy i ludnosé tego miasta? Jakie byly ich nadzieje, marzenia, pragnienia, a jakie niepokoje, Ieki, obawy? Uczniowie zamykaja oczy. W skupieniu, seeplem wypowiadaja te mySi-pragnienia. Padaja takee glosy zwatpienia, Uczniowie na tej lekefi poznall praebieg Nocy Listopadowe) 4 avigzali sie emocjonainie 2 je} gléwaymi bohateraml oraz zpatriotyczng ludnoscia Warszawy. Osiagneli to wchodzac w role Lodgrywajge najwainiejsze zdarzenia te) Nocy. LLekeja zostala preeprowadzona metoda dafiy. Drama jest rmetoda nauczania-uczenia sie poprzez dzialanie i prace w rolach ‘w sytuac}i flkeyine ‘Zaprezentowany ost tutaj szkic leke}i o Nocy Listopadovre) Pelniejsze je} opracowanie znajduje sie w tr2ecie} czgéci ksiazki (konspelt lekeji Noe Listopadowe) 10 tenner 2. DRAMA W EDUKACII ‘Termin drama pochodzi od greckiego drao | oznacza dzialam, usiluje. W jezyku angielskim slowo drama ma wiele zaczes. ‘Okresla zaréwno gatunek utworu literackiogo, jak | teatr, a takde rnazwe artystycano-spolecanego przedmiotu szkoinego i specy- ficzne}, opartej na roli, metody dydaktyczno-wychowaweze). ‘Wyeaviku polskim istniej try odrebne pojgcia dramatu, teatra | dramy. Dramat ~ to rodzaj lub gatunek literacki, teatr ~ to spektakl, widowisko zagrane przez aktoréw na scenie, ogladane Ipraezywane przez widz6w, takde budynek, w ktorym odbywaja sig inscenizacje. Drama ~ to metoda dydaktyczno-wychowaweza fparta na rol i fke}i, ‘Nazwe dramy jako metody edukacyjne} pedagogika polska zapotyczyta bezposrednio z jezyka angielskiego i 2 anglosaskie} tradycji Uczenia-wychowywania. Drama pojawila sig rownolegle znowym ruchem w pedagogice, skierowanym przeciwko uksztal- towanemu w XIX wieku modelowi tradycyjnego nauczania, opar- temu na biemym zdebywanlu wied2y przez ucmiow oraz na iolacji sekoly od 2ycia. ,Nowe Wychowanie", ktérego ojcom duchowym zostal Amerykanin John Dewey, objglo od poczaticu ‘wieks calg Europe, Poza tym w latach dwudziestych XX wieku pojawila sie Nowoezesna Szkola Francuska Freineta, takée rane rszkoly tworcze", wykorzystujace sztuke, muzyke czy plastyke ‘w wychowaniu (Eile J. Dalcroze, Giancarlo Zappa). ‘Uagelniajac, mozna stwierdzi¢, 2 istota ,Nowego Wychow. nia” bylo uzaleinionie zasad, treéci i metod ksztalcenia od wias- ‘eiwosel psyehicznych daiecka, od jego potrzeby dzialania, zabawy ‘ ekspresji tworeze, ‘W Anglil by! doskonaty klimat do narodzin dramy. Pojawila sie nova szkola’, ktére| program, tzw. curriculum, by? niezmiemie Swobodny w treéciach, a oparty na zdobywaniu wiedzy przez doswindczenie, a preede wszystkim nastawiony na preygotowanle mlodziety do 2¥cla, Obecnie w Anglii moina dostrzec try ‘kierunki edukacji poprzer teatr i drame: 1) teatr w edukacji (teatr edukacyiny), 2} drama jako przedmiot szkolny, 3} drama jako metada dydaktyczno-wychowaweza, "1, Teatry edukacyjne spetniajg podstawowe zadania: edukacji teatralne} daieci { mlodziezy, preygotowywania do zycia oraz ‘wspierania rémych preedmiotow szkolnych w przekazywani uuczniom treéci programowych. Teatry te najczeScie) reelizuja spektakle na tematy spoleczno-polityczne, z problemami trud- ayeh decyzji | wyboréw moralnych, Méwig 0 faszyzmie, rasiz- le, kolonializmie, bezrobociu, przemocy, zagrozeniu Srodowis- kka, 0 réznych formach uzaleénienia, Istotg formalng angiels- kjego teatru edukacyjnego jest bezposredni kontakt z mlodzie- 2a, spelniajacy sig poprzez roane ,laceniki dramowe" i ,teatr forum”, czyl teatr uczestnictwa i dyskusli widz6w. 2. Drame do programu stkolnego wprowadzit Peter Slade: Nalezy ‘ona do preedmiotow artystycznych, rownorzedna jest z wy- chowaniem muzycenym i plastycnym. Drama, czyll lekcja ‘edukacji teatralne| w szkole ponadpodstawowe), ma nietypowa strukture programowa, Przea dwa plerwsze lata nauczyciele ‘wprowadzaja treéc { problemy spoleceno-wychowaweze. Oto praykladowe tematy: praywodztwo, zachowanie cztowieka i tumu wobec zagrotenia, solidarnos wobec nieszczeScia, nietolerancja, wojna, rasizm, zagrozenie nuklearne, wojna bio logiczna, ekologla, przemoci gwal, niesprawiedliwosé spotecz- 1a, nieuleczaine choroby, odmiennose kulturowa i religiin, Swigta, obrzedy, rytuaty. ‘Tematy te £9 realizowane poprzet speciaine zaplanowane { zorganizowane fabuly. Ucanlowie, wehodzac w Swiat fei 4 pracujge w rolach, rozwijaja swoja osobowosé, ksztaltuja postawy moraine, trenuja umiejgtnosci rozwigzywania prob eméw spolecznych i rodzinnych. Jednoczesnie systematycma praca technikami dramowym! ksztalcl umiejetnosci aktorskie ‘uczniow i preygotowuje ich do realizaci programu teatralnego, Ktéry pojawia sie w Klasie trzeciej. Na zakoficzenie kursu ‘uczniowie praygotowuja spektakl teatralny. 3. Drama jako metoda edukacyjna weszlajuz-na stale do ogétno- narodawego programu szkolnego. W szkolach elementarnych stosuja Ja naucayciele na wszystkich praedmiotach, a szczeg6l- nie na Tekcjach o érodowisku i komunikacji spoleczne) oraz na lekcjach praedmiotéwr humanistycznych, takich jak literatura { jezyk angielski, Jezyk obce, historia czy geogratia, 2 qT [Najwigksze zastugi w rozwijaniu dramy jako metody zdobywa- nla przez uczniéw wiedzy i umiejetnosci ma Dorothy Heathcote, xtra od pewnego czasu specjalizuje sie w dramiena lekcji histori, Pedagodzy i psycholodzy angielscy dostrzegaiq w dramie ‘walory metody uczace} poprzez doswiadczenie | przygotowujace) do aycia w spoteczetistwie, Zwracaja uwage na to, 2e ksztalci ona takie umiejetnosci spoteczne, jak: integracja, praca w grupie, poprava porozumienia i kontaktu z drugim czlowiekiem, roz- ‘wigzywanie skomplikowanych probleméw, dokonywanie trud- nych wybordw. Poza tym trektuja drame jako metod calosciowe- go i harmonijnego rozwoju osobowosci, dzieki ktére} moina sztalcié warstwy dotychczas zaniedbane w intelektualnym i en- ceyklopedycznym stylu europejskiego wychowania, to. znaczy ‘zmysly, uczucia, wyobradnig | intulcje. Waina jest réwnie2 tera ppeutyeza funkcja dramy.,Je Korektywna rola wobeccharakter6w { postaw, odblokowywanie zahamowat orazlikwidowanie urazow i kompleks6w. Drama pomaga w wychowaniu ludzi pewnych siebie i swiadomych swych wartogel, a jednoczesnie wraaliwych { latwo porozumiewajgcych sig z innymi Dydaktycy dostrzegaja wymienione walory te} metody, ale praede wszystkim zwracaja uwage na je} funkeje rozwijania sprawnofci umyslowych 1 zdolnosel pomawezych, takich jak ‘uwaga, pamleé, umlejetnos¢ obserwachi, spostrzegawez0s¢, wyob- rainia i myélenie. Jednoczeinie podkreslajg znaczenie’dramy w adobywaniu i utrwalaniu Konkretne}, przedmiotowe] wiedzy { ogélnego wyksztalcenia, W Polsce, podobnie jak w. Angi, istnieje nurt edukacji teatralne}, realizowane} przez profesjonalistow. Polskie teatry cedukacyjne majg model ,literacki", nastawione sq na edukacje teatralng dzieci i mlodziety oraz na wspleranie realizacjt pro- gramu nauezania literatury polskie). Nie podejmuja natomiast 2zadania ,przygotowania do 2ycia", unikajg trudnych problemow spolecanych. Spotkania edukacyjne majg r6inorodng forme, ale 2 zasady oparte sq na kontakcie z mlodym widzem (dyskusje, ‘mprowizacje, 'W ogélnonarodewym programie szkoly polskie}, jak do te} pory, nie ma artystyezno-wychowawezego praedmiotu dramy. 13Wiedze 0 dramacie i teatrze prackazujg polonisci i historycy. Program wychowanla moralnego i przygotowania do 2ycia jest realizowany na Tekcjach wychowaweaych oraz na rmnych zaje- tach, najceescie} humanistycmych. Natomiast bardzo preeny { rodnorodny jest nurt teatru szkolnego. Nie obejmuje on Jednak. ale} miodziety. Nie mote wiec stanowi¢ podstawy edukacji teatralne} ani procesu wychowawezego. TW polskie} pedagagice zalicza sig drame do metod dydaktycz- no-wychowawezyeh, zwanych grami dydaktycznymi, symulacy)- nym i sytuacyjnyni. [Umaje sie ja 2a kontynuacje zabaw i gier aiecigeych, a je) sit¢dostrzaga sie w wykorzystaniu autentyczne}, sponteniczne] potrzeby bycia daiect w swiecie nierzeczywistym, przyjemnosci preebywanla w swiecie fantaz)i, w wymarzonych, fodmiennych od swoich wlasnych,rolach, a takée w wykorzystanit spolecmo-wychowaweaych i poznawezych funke)i zabawy. Jed- noczednie drama jest nie tylko zabawa dziecigca. Miejsce samorod- hnoSel { spontanicanosci zajmuja Swiadomie przygotowane przez hnauczyciela cele dydaktyczno-wychowawcze, fikcja scenicza {zaplanowanie dla uceniéw role, a take precyzyjnie opracowana structura zai, oparta na zasadach dramatyczno-teatralnych, oraz wyradnie okteslone ,reguly gry. Drama zaczyna si tam, gdzie wkracza nauczyciel i spontanicz- nna zabawa preeobraza sig w ukierunkowang prace 1 Swiadome rozwigzywanie problemow przez ucaniow. W tym miejscu warto ‘wspomleé o konwencjach dramatyczno-teatralnych, do ktérych fodWwolujesie nauczyciel opracowujae strukture dramy. Sato: fkcja Iteracka, fabute, akcja, punkt kulminacyjny, konflikt, kontrast, niespodzianke, talemnica, askoczenie, skupienie, nastré,kathar- sis, symbolika ‘Motna zbudowae drame wedlug zasad tragedii antycznej albo -Kasycane} jednod€ miejsca,czasu i akc) lub wprowadzié wielo- ‘watkowosé dramatu szekspirowskiego. Moina tez sklonié sig ku poetyckiemu dramatowi romantyczemu, mieszajgcemu nastroje Tkategorie estetyczne, partie dramatyczne z epickimi ilirycznymi. Czesto drame opieramy na modelu dramatu Bertolta Brechta, sw kt6rym narracja przeplata size scenami dramatycznymi, lub na retrospekci, charakterystyczne} dla wsp6lezesnego dramatu, ta Ikiego jak Kartoteka Tadeusza Rotewicza. Ponadto na lekcfi dramy moina wprowadzi¢ érodki teatralne, ‘Nie modna sig obejs¢ bez przestrzen! teatralne trzeba sie tylko adecydowas, czy wprowadzié ,pierwotng” praestrzeh sceniczna, cyl granie w kregu, czy zapozyczyé amfiteatralny, polkolisty ‘uklad widownl z teatru antycznego. A moze nawigza¢ do symul- tanizmn stedniowiecznego albo, je2eli w szkole jest tradycyina scena, skorzystaé z pudelkowej sceny mieszczariskie). Mozna ted, jak w poszukujgcym teatrze wsp6tczesnym, przemlesza¢ ze sobq preestrzos granla | widownl W dramie szkoine} oszcagdnie operujemy elementami dekora- cylnymi. Wprowadzamy tylko niezbedne meble i przedmioty, More pomagajg uczestnikom w realizacji scenek 1 w weet w wiat umowy | fikeji, Sq to stoly, krzesla, lawki, kubiki Ucanlowie najezescie} pracuja w swoich mundurkach szkelnych lub w ubraniach treningowych. Stylowy kostium, jezeli zajdzie potreeba, tworza w wyobraini i odgrywaig go pantomimicznie, podobnie jak wyobrazone rekwizyty Lokcja historii ma jednak swoje prawa, Dlatego czasami nauezyciel wprowadza proste elementy kostiumu albo autentycz- ay czy zastepczy.rekwizyt. Bo jake zrezygnowaé x plaszcza ‘Tkorony krolewskioj? ‘Obecaie w Anglit pedagodzy dramy odwotujg sie do praktyki iteorii Konstantego Stanistawskiego, do jego psychologicane} me- tody analizy postaci, do systemu pracy 2 aktorem, technik etiud | improwizacji. Takeie do ,psychotizyczne]” sztuki aktorskiej Mi- chaila Czechowa (trening ciala i gestow psychologicanych, eks- presi plastyki ciala, komunikatywnosci znak6w ciala, podejscie {do postacisceniczne) jak do rzeaby, improwizacje zbiorowe ze zna- ‘nym poczatkiem lub zakoficzeniem). Najbardziej zas do epickiego toatra Rertolta Brechta ido modelu gry 2 dystansem, Wielu peda- gogéw dramy wykorzystuje na zajeclach rome techniki i éwicze- ‘la Jerzego Grotowskiego,zastosowane przez niego w rozmaitych alalaniach parateatralnych, terapeutycmych, w Spotkaniach, ‘Nocnych cauwaniach, Swietach, Drogach, Drzewie ludzl. Warto ‘wiee, zeby i polski nauezyciel poznal te teorie | metody, szczegol- nie zaé éwiczenia { techniki Jerzego Grotowskiego. Drama w Polsce ulegala roznym przeobrazeniom. W czasach sintuleyjnego” stosowania te] metody wprowadzano najezescie) 15technike inscenizacji fragment6w sztuk albo improwizacje scen teatralnych oraz roznych sytuac)i | konfliktow z literatury nie- ddramatycme), Wprowadzono takte sady nad postaciami literac- ‘kimi, a na lekejach historil ~ postaciami historycenymi. Czasami pojawiala sie technika ,2ywego obrazu’, najczeScie) odtworczego ‘wobec dziela plastycmego. Najvwigksze zaslugl we wprowadzeniu inscenizac|-improwiza- ji na lekeje historii ma Krzysztof Kruszewski, Wprowadzit min. ‘ate Kongres Wiederiski ‘Obecnie drama polske laczy rodzime tradycje i doswiadczenia 1 zaloteniami 1 praktyka dramy angielskie}, a takde korzysta 2francuskich gler dramatycznych i niemieckie} pedagogiki zaba- ‘wy. Disa metoda dramy pracuig nauczyciele na calym Swiecie. W kazdym kraju ma ona troche odmienne oblicze. Je} niepod- ‘wazalng pozycie w procesie dydaktyczno-wychowawczym po- twierdzita I Migdzynarodowa Konferencja Dramy, zorganizowa- 1a na poczatku kwietnia 1997 roku w Exeter w Angi 3. MIEJSCE DRAMY WSROD METOD NAUCZANIA HISTORIL W wielu podrecznikach dydaktyki ogélne) czy dydaktyk szcze- golowych okreslenie ,metody nauczania" traktowane jest z duza dowolnoscla, Wystepuja to2nice w definicjach, Kryteriach po- ddziah, ich opisie. Wedtug Wincentego Okonia tradycyjny termin smetoda nauczania” jest zbyt waski, ogranicza sie bowiem prze- ‘waanie do czynnosel nauczyciela, natomiast w nowoczesne} dy- daktyce, gdzie uczen jest partnerem nauczyciela, bardzie} adek- watny wydaje sig termin (metoda Ksztalcenia") Pod pojgciem kksztalcenie rozumie sie wige nauczanie-uczenie sie, a nie tylko podawanie wiadomosc, Metoda ksztalcenia jest to wyprobowany i systematycanie stosowany uklad czynnoéei nauezycieli i uczniéw, realizowanych Swiadomie w celu spowadowania zalozonych zmian w osobowosci tuczni6w”. (W. Okot: Wprowadzenie do dydaktyki ogélne). War- svawa 1967, & 270). Podkresla sig tutaj kreatywny, Swiadomie 16 wybrany I stosowany charakter czynnosel obu partneréw procesu nnauczania ~ uczniow i nauczycieli stosujacych réznorodne sradk dydaktyczne, ktére wspieraja lub zastepuja niektére czynnoscl ‘0 wartosci metody decyduje spos6b i stopiet rozbudzenia po- ‘mawcze), emocjonalne | praktyczne) aktywnosi ueczniow. (Oko wymienia cztery grupy metod ksztalcenla. Podstawa do {ch wyodrebnienia stata sie preewaga jednego rodzaju aktywnoscl nad innymi, Swiadezy to jednak o tym, #e podzial nie ma rozlacz= nego charakteru stosowanych metod. Sato: “'metody asymilacli wiedzy - oparte gléwnie na aktywnosel pomaweze} o charakterze reproduktywnym, grupa tych metod zwana jest zwykle metodami podajacymi, ~ metody samodzieInego dochodzenia do wiedzy ~ 2wane prob- Jemowymi, oparte na tworeze} aktywnosci poznawcze}, poet Jace} na rozwigzywaniu probleméw, ~ metody waloryzacyjne, zwane te eksponujacyml ~0 dominacji ~aktywnosei emocjonalno-artystyczne}, ~ metody praktyczne ~ cechujace sie przewaga aktywnosci pra tyceno-techniczne},zmieniajacej otoczenie lub stwarzajace| no- ‘we jego formy. Korzystajgc z tego podziatu nalezy zastanowie sie nad miejscem stosowanych w praktyce szkolne) metod nauczania historl. Dydak- tyey historii prezentujg rotnorodne kryteria podziatt. metod, ‘Wymieni¢ nalezy najbardzie) zane | najczeécie} stosowane: = ze wrgledu na cel czymnoscl dydaktycanych nauezyciela wyr6z- nia sig metody wprowadzajace nowy material oraz metody sluzgce utrwalaniu, Kontrol ocenie, ~ ze wagledu na udziat receptoréw ucznia w procesie poznania ‘mozna wymienié metody slowne ~ werbalne - oparte na slowie ‘méwionym i pisanym, jak: opowiadanie, opis, metoda wylado- wa, pogadanka (rozmowa nauczajaca), dyskusja, praca pod Kjerunkiom oraz metody ogladowe oparte na obserwacjiianall- ie, jek: pokaz, pomiar, = ze wagledu na Zédio wiedzy 1 wspéludzial ucznia w je} ‘dobywaniu wyrééniamy: metody podajace- opowiadanie, opis, metoda wykladowa oraz metody poszukyjgce ~ pogedanka (ozmowa nauczajgca), dyskusja, praca pod Kierunkiem. eS arenas TK ” 3% fortAnna Dziedzic Wiestawa Elébieta Kozlowska DRAMA I na lekcjach historii Wrydanie pionwsz6 { ‘Warszawa 1998 \Wydawnictwa Sekoine i Pedagagicane