Scenariusz lekcji 61

4.1. Podstawowe zasady metabolizmu 2 × 45 min

Cel ogólny 2. Wprowadzenie do metabolizmu – pogadanka (15 min).

Znajomość podstawowych pojęć i procesów metabolicz-
nych.
Cele operacyjne
Uczeń potrafi:
• wyjaśnić istotę procesów anabolicznych i katabolicz-
nych oraz wykazuje powiązania między nimi,
• omówić budowę i biologiczną rolę ATP,
• przedstawić znaczenie uniwersalnych przenośników
elektronów i protonów: NAD+, NADP+ i FAD w pro-
cesach chemicznych,
• rozróżnić szlaki i cykle metaboliczne.
Środki dydaktyczne
Podręcznik, karty pracy z zadaniami dla poszczególnych
stolików zadaniowych (załączniki 2–5).
Zastosowanie narzędzi ICT
do realizacji lekcji
Multiteka Nowej Ery, komputer, rzutnik multimedialny.
Formy pracy
Grupowa, zbiorowa, indywidualna.
Nauczyciel pyta uczniów, czym jest metabolizm orga-
nizmu. Odpowiedzi powinny uwzględniać zarówno
ogół przemian chemicznych, jak i energetycznych
w komórkach. Nauczyciel podaje przykłady różnych
reakcji, przemian biochemicznych i czynności życio-
wych. Wraz z uczniami rozważa udział energii w wy-
mienianych procesach. Zwraca uwagę na złożoność
procesów biochemicznych, tłumacząc różnice między
szlakami metabolicznymi liniowymi i cyklicznymi.
Faza realizacyjna
1. Podstawowe zasady metabolizmu – stoliki zadaniowe
(60 min).
Nauczyciel wyjaśnia zasady pracy przy stolikach za-
daniowych (załącznik 1). Uczniowie opracowują te-
maty w grupach.
Stolik 1: Kierunki przemian metabolicznych – praca
z tabelą (załącznik 2). Grupa ogląda animację Ana-
bolizm i katabolizm.
Stolik 2: ATP jako uniwersalny przenośnik energii
– zadania w karcie pracy (załącznik 3). Grupa ogląda
animację ATP.
Stolik 3: Mechanizmy fosforylacji – quiz, gra dydak-
tyczna (załącznik 4).
Stolik 4: Uniwersalne przenośniki elektronów i pro-
tonów – układanka dydaktyczna (załącznik 5).

Faza podsumowująca
Metody pracy
Przedstawiciele poszczególnych grup relacjonują pracę
Pogadanka, metoda stolików zadaniowych, praca z pod-
zespołu i wskazują zadania, które sprawiły im trudność.
ręcznikiem, quiz – gra dydaktyczna, układanka dydak-
Każda grupa podaje odpowiedź na jedno z zadań. Nauczy-
tyczna.
ciel czuwa nad poprawnością odpowiedzi, upewnia się, że
grupy zdążyły wykonać wszystkie zadania i ocenia pracę
Przed lekcją uczniów na lekcji.
Przygotuj 4 stoliki zadaniowe przez połączenie 2–3 ławek,
tak aby mogły przy nich usiąść kilkuosobowe grupy. Roz- Praca domowa
łóż karty pracy. W Maturalnych kartach pracy wykonaj zadania 1–5
ze stron 78–81.
Przebieg lekcji Autorka: Katarzyna Kłosowska
Faza wprowadzająca
1. Czynności organizacyjne.
Podział klasy na 4 grupy.

Na lekcji wykorzystasz:

Podręcznik Multiteka Maturalne karty pracy

Temat: Podstawowe zasady Animacje: Katabolizm i anabolizm, ATP Zadania 1–5 (s. 78–81)
metabolizmu (s. 148–154)
62 Scenariusz lekcji

Załącznik 1. Zasady pracy przy stolikach zadaniowych

1. Każda grupa ma maksymalnie 15 minut na wykonanie polecenia przy danym stoliku. Uczniowie mogą korzystać
z podręcznika, zeszytu i innych pomocy naukowych.
2. Uczniowie zgłaszają wykonanie zadania nauczycielowi i przygotowują się do zmiany stolika – zabierają podręczniki
i zeszyty.
3. Zmiana stolików przez uczniów następuje na sygnał nauczyciela. Nauczyciel wyznacza również kierunek zmiany
i czas pracy.

Załącznik 2. Karta pracy



Kierunki przemian metabolicznych

1 Oceńcie na podstawie wykresów, które reakcje metaboliczne pozwalają na gromadzenie energii, a które na jej
uwolnienie.

poziom energetyczny

poziom energetyczny
poziom energetyczny

przebieg reakcji przebieg reakcji przebieg reakcji przebieg

produkt substraty
produkt substraty substrat produkty
substrat produkty

2 P rzenieście do zeszytu tabelę porównującą kierunki przemian metabolicznych. Następnie uzupełnijcie ją,
korzystając z informacji zawartych w podręczniku (s. 148).

Cecha Anabolizm Katabolizm

Rodzaje reakcji
(syntezy/rozpadu)

Energia
(uwalniana/gromadzona)

Substraty
(wyżej/niżej energetyczne)

Produkty
(wyżej/niżej energetyczne)

Efekt
(co umożliwia komórce)
 Scenariusz lekcji 63

Załącznik 3. Karta pracy



ATP jako uniwersalny przenośnik energii

Przeczytajcie informacje z podręcznika dotyczące budowy i biologicznej roli ATP (s. 149), a następnie wykonajcie
zadania. Odpowiedzi wpiszcie do zeszytu.

1 Narysuj schemat ilustrujący budowę ATP, podpisz poszczególne elementy, zaznacz kolorem wiązania wysoko-
energetyczne. Pod schematem wpisz pełną nazwę ATP.

2 P rzedyskutuj z grupą, a następnie przedstaw cechy ATP, które czynią go uniwersalnym akumulatorem
i przenośnikiem energii. Uwzględnij:
• wielkość cząsteczki ATP,
• jej stabilność,
• czas trwania cząsteczki ATP,
• rodzaj wiązań chemicznych.

3 Oceń poprawność informacji dotyczących budowy i funkcji ATP. Prawdziwe informacje zapisz w zeszycie.
1. Uwalnianie energii z ATP odbywa się podczas procesu hydrolizy.
2. Energia uwalniana w przemianach katabolicznych jest wykorzystywana do procesu hydrolizy ATP.
3. Synteza ATP odbywa się poprzez fosforylację ADP i jest sprzężona z reakcjami katabolicznymi.
4. ATP jest rybonukleotydem.
64 Scenariusz lekcji

Załącznik 4. Quiz – gra dydaktyczna



Mechanizmy fosforylacji

1 Zapoznajcie się z poniższym tekstem.

ATP, czyli adenozynotrifosforan, jest uniwersalnym akumulatorem i przenośnikiem energii w komórkach. Jest
on wolnym rybonukleotydem, jego budowę przedstawia schemat na s. 149 w podręczniku. Widoczne są na nim
wiązania wysokoenergetyczne między resztami fosforanowymi. Mogą się one rozpadać i uwalniać energię
w procesie hydrolizy.
Fosforylacja to proces odwrotny: reszty fosforanowe są dołączane do ADP, czyli adenozynodifosforanu i odtwa-
rzany jest ATP. Wyróżniamy trzy rodzaje fosforylacji:
• substratową,
• oksydacyjną,
• fotosyntetyczną.

2 Dokładniejsze informacje dotyczące fosforylacji znajdują się w podręczniku na s. 150–151. Wykorzystując je,
zagrajcie w fosforylacyjny quiz: połowa grupy rozdziela losowo między siebie kartki z pojęciami (oznaczone
cyframi), a druga połowa grupy ma kartki z wyjaśnieniami pojęć (oznaczone literami). Czytamy głośno pojęcia
i szukamy par.
Zapiszcie w zeszycie utworzone pary, a pod koniec lekcji sprawdzicie ich poprawność.


B
1.
Przyłączanie do ADP reszty ~P odłączonej
FOSFORYLACJA SUBSTRATOWA
od organicznego substratu.

A
2. Przyłączanie do ADP nieorganicznego fosforanu
CHEMIOSMOZA Pi z udziałem gradientu protonowego
(różnicy stężeń jonów H+) w poprzek błony.

F
3. Fosforylacja na drodze chemiosmozy
FOSFORYLACJA OKSYDACYJNA towarzysząca procesom oddychania tlenowego.
Zachodzi w mitochondriach.

E
4. Fosforylacja na drodze chemiosmozy
FOSFORYLACJA FOTOSYNTETYCZNA towarzysząca procesom fotosyntezy.
Zachodzi w chloroplastach.

D
Enzym – duży kompleks białkowy ulokowany
5. w błonach biologicznych katalizujący tworzenie
SYNTAZA ATP ATP. Wykorzystuje zgodny z wytworzonym
gradientem przepływ protonów
jako źródło energii.

C
6. Różnica stężeń protonów H+ po dwóch stronach
GRADIENT PROTONÓW błony, wytwarzana dzięki działaniu błonowych
pomp protonowych.
 Scenariusz lekcji 65

Załącznik 5. Układanka dydaktyczna



Uniwersalne przenośniki elektronów i protonów

1 Zapoznajcie się z poniższym tekstem.
NAD+, NADP+ i FAD to dinukleotydy, które są uniwersalnymi przenośnikami elektronów i protonów
w komórkach. Wędrówka elektronów i towarzyszących im protonów H+ jest związana z reakcjami redoks,
czyli utleniania-redukcji.
NAD+, NADP+ i FAD to utlenione formy przenośników; mogą się one redukować, przyłączając elektrony
i protony.
NADH, NADPH i FADH 2 to zredukowane formy przenośników; mogą się one utleniać, oddając elektrony
i protony.

2 Z rozsypanych elementów ułóżcie trzy reakcje utleniania wyżej wymienionych przenośników. Następnie
porównajcie je z informacjami z podręcznika (s. 153). Zapisy reakcji przepiszcie do zeszytu.

3 Z rozsypanych elementów ułóżcie trzy reakcje redukcji wyżej wymienionych przenośników. Następnie porów-
najcie je z informacjami z podręcznika (s. 153). Zapisy reakcji przepiszcie do zeszytu.


NAD+ + 2e – + H+ NADH

NADP+ + 2e – + H+ NADPH

FAD+ + 2e – + 2H+ FADH2

→ → →