History By Sachin Gulig

सचिन सर महत्वािे कायदे 9545600535

• महत्वाचे ऐतिहातिक कायदे (1773 िे 1853)- 1 िंचालक मंडळ (24 िदस्य)

• महत्वाचे ऐतिहातिक कायदे
• कंपनी िरकारचे कायदे -1773 - 1853 -10 प्रश्न इग्ं लंड - कायव - पगार
• घटनात्मक तवकािाचे कायदे-1858 - 1947 -30 प्रश्न
• बोड ऑफ कंट्रोल (6 िदस्य), बोड ऑफ डायरे क्टर (24 िदस्य)
• 1773 चा रे ग्युलेतटिंग अॅक्ट (तनयामक कायदा)
• त्याच्या कायवकाररणीची िदस्य िख्ं या िीन करण्याि आली.
• पार्श्वभमू ी : • मंबु ई, मद्राि, ग्हनवरवर ग्हनवर जनरलचे पणू व अतिकार अििील.
• 1772 मध्ये िंिदेने कंपनीच्या कारभाराची चौकशी ितमिी नेमली.
• प्रवर ितमिी : 31 िदस्य • कंपनीच्या िंचालक मंडळाकडून िीन िदस्याची एक गुप्त ितमिी
गप्तु ितमिी : 13 िदस्य स्थापन के ली.
• कंपनीच्या कमवचारयांनी अनेक मागावने मोठया प्रमाणाि पैिा स्वि:िाठी
गोळा के ला होिा.
• 1 ऑक्टोबर 1773 - तनयंत्रणाचा कायदा मंजूर
• कंपनीचा तदवाळखोरीपणा, भ्रष्टाचार आतण दहु रे ी रा्य्यवस्था 1786 चा अतिकाररिा कायदा : (Overriding Act)
• 14 लाख पौंड कजव
• ग्हनवर जनरलला कमांडर इन तचफ म्हणनू घोतषि के ले.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• प्लािी, बक्िार
िरिुदी : • ििेच गरज अिल्याि कायवकारीणीच्या तनणवयातवरुध्द कायव
• मंबु ई, मद्राि, कोलकत्ता, या िीन प्रांिाचे एकीकरण करण्याची परवानगी देण्याि आली.
• ग्हनवरला ग्हनवर जनरल
• मबंु ई, मद्राि, ग्हनवरच्या कारभारावर तनयंत्रण • भारिीय प्रशािनाि कायव करण्यारया अतिकरयांना इग्ं लडमध्ये परि
• 4 लोकांचे कायवकारी मंडळ तनयुक्त के ले. गेल्यावर मालमत्ता घोतषि करावी लागि अिे ही अट रद्द करण्याि
• िवोच्च न्यायालय आली.
• तनयामक कायद्यािील दोष :- • िनदी कायदे (1793 - 1853)
• प्रशािनाचे अतिकार कौतन्िलकडे िोपतवल्याने ग्हनवर जनरलची तस्थिी
अतिशय दबु ळी होिी. • 1793 चा ितहला िनदी कायदा
• िवोच्च न्यायालयाची परवानगी बंिनकारक होिी. • 1813 चा दिू रा िनदी कायदा
• अतिकाराि अस्पष्टिा.
• प्रांिीय ग्हनवरने पररतस्थिीनिु ार ग्हनवर जनरलचे आदेश आज्ञा मानि • 1833 चा तििरा िनदी कायदा
निि.
• 1853 चा चौथा िनदी कायदा
• 1781 चा तनवारण / दुरुस्िी कायदा : (Settlement Act)
• या कायद्याने ग. ज. चे अतिकार वाढवले व कंपनीचे िवव अतिकारी, • चाटट र अॅक्ट तकिंवा िनदी कायदा (1793 - 1853)
कमवचारी व जनिा यांना त्यांच्या अतिकारक्षेत्राि आणले.
• तहदं ी लोकांिंबंिी रीिीरीवाजाने न्यायदान कंपनी शािनाचा काळ 1793 - 1857 अिा होिा.
• भारिािील पतहले वृत्तपत्र बंगाल गॅझेट (1781) याच काळाि िुरू झाले.
• त्यामध्ये 1773 िे 1792 पयविचा काळ िंिदीय कायद्यांचा व
• 1784 चा तिट्ि कायदा:- (Pits India Act) तनयंत्रणाचा काळ म्हणनू ओळखला जािो.
• नॉथव - फॉक्ि िरकार
• पंिप्रिान तपट यांनी जानेवारी 1784 मध्ये कंपनीिंबंिी तविेयक िादर के ले • 1793 - 1857 चा काळ हा चाटवर अॅक्ट तकंवा िनदी कायदा
• या कायद्याि तवल्यम तपट्िचा भारिातवषयी कायदा म्हणिाि. म्हणनू ओळखला जािो.

▪ या कायद्यािील िरिदु ी पढु ीलप्रमाणे :-

▪ बोडव ऑफ कंट्रोल (6 िदस्य)
▪ इग्ं लंडचा अथवमंत्री
▪ भारि ितचव •
▪ तप्र्ही कौतन्िलच्या िभािदािनू चार िदस्य
▪ भारि – कायव - पगार

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्वािे कायदे 9545600535

• 1793 चा ितहला िनदी कायदा : (First Charter Act)
• िरिूदी
• ्यापाराचा तवशेषातिकार आणखी 20 वषाविाठी प्राप्त झाला.
• बोड ऑफ कंट्रोलची िदस्य िंख्या पाच करण्याि आली.
• वेिन भारिीय कोषािनू
• ग्हनवर जनरल आतण ग्हनवर यांना त्यांच्या कौतन्िलच्या
तनणवयातवरूध्द कायव करण्याचे स्वािं त्र्य देण्याि आले.
• अतिकारयाला परि बोलावण्याचा अतिकार तितटश िरकारला प्राप्त
झाला.
• 1813 चा दुिरा चाटट र अॅक्ट / िनदी कायदा : (Second
Charter Act)
Telegram: @History4all
▪ 1833 चा तििरा चाटट र अॅक्ट / िनदी कायदा : (Third
Charter Act)
▪ िरिूदी :
▪ या कायद्याने बंगालच्या ग.ज. ला भारिाचा ग.ज. बनवला.
▪ तवल्यम बेंतटक हा भारिाचा पतहला गवनवर होय.
▪ SC व इिर न्यायालयािं ाठी कायदे व तनयम बनवण्याचा अतिकार
देण्याि आला.
▪ कौतन्िलमध्ये कायदा अतिकारी म्हणनू एकाची नेमणक ू के ली.
(लॉडव मेकॉले)
▪ स्पिाव परीक्षेची अपयशी कल्पना माडं ली.
▪ तहदं ी लोकांना भेदभाव न करिा नोकरया तदल्या जािील.
▪ 1853 चा चौथा चाटट र अॅक्ट / िनदी कायदा : (Fourth

Telegram: @History4all
• यािनू 1813 आज्ञापत्र मजं रू करुन मक्त
ु िा िोरण स्वीकारले. Charter Act)
• मुक्तिा िोरण
• ्यापारी ▪ त्यािील िरिदू ी :
• िातमवक ▪ ििं द कंपनीचे अतिकार रद्द करि नाही. िोपयवि िम्राटाचा
• शैक्षतणक प्रतितनिी म्हणनू कंपनीने भारिाि कारभार करावा
• आतथवक ▪ िंचालकांची िंख्या 18 के ली : 10 वषाविाठी िम्राटाकडून 6 िर
• िश
ं ोिन स्पिाव परीक्षेच्या माध्यामािनू 12 अशी तनवड करावी
▪ भारिीय कायद्यांचे िंतहिीकरण करण्यािाठी इतं डयन लॉ
• त्यािील िरिदु ी िढु ीलप्रमाणे :- कतमशनची नेमणक ू
• तनयंत्रण मडं ळाचे अध्यक्ष चाल्िव गंट यांनी कंपनीचे ्यापारतवषयक ▪ भारिामिील मल ु की खात्यािील उच्च अतिकारयांची तनवड
अतिकार नष्ट करण्याची मागणी के ली. करण्याचा िचं ालक मडं ळ आतण बोड ऑफ कंट्रोल याचा
• 20 वषाविाठी चहा, चीनशी ्यापार व प्रशािन इ. तवशेषातिकार अतिकार या कायद्याने रद्द करण्याि आला.
देण्याि आला. ▪ त्याची तनवड स्पिाव परीक्षेिनू करण्याि यावी. या परीक्षेिाठी
• कंपनीच्या ्यापारतवषयक अतिकारची मदु ि िंपनू तिचे निू नीकरण तहदं स्ु थानािील तकंवा यरु ोपािील कोणत्याही तितटश नागररकाि
1833 िाली करण्याि आले. बििा येईल.
• ग्हनवर जनरल, ग्हनवर, कंमाडर, इन तचफ यांच्या नेंमणतू कि तितटश
िम्राटाची मान्यिा घ्यावी
• शैक्षतणक तवकािािाठी तितटश िरकारने दरवषी 1 लाख रु. खचव
करावेि.
• बंगाल प्रांिाचे आग्रा व बंगाल अिे दोन प्रांिांि तवभाजन के ले.
• कोणिाही भेदभाव िमव, वेश, तलगं , वणव न करिा भारिीयानं ा कंपनी
प्रशािनाि नोकरया द्या्याि
• 20 वषावची मदु ि वाढ 30 एतप्रल 1853 पयवि तदली.
• या आज्ञापत्राद्वारे एका कें द्रीय कौतन्िलची स्थापना करुन िंपणू व
भारिािाठी तवतितनयम करण्याचा अतिकार तदला. त्यानिु ार कें द्रीय
तवतिमंडळ व कें द्रीय तवतितनतमविीच्या पध्दिीचा प्रारंभ भारिाि
झाला.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्वािे कायदे 9545600535

• घटनात्मक तवकािाचे कायदे (1858 िे 1947)-2 ▪ 1892 चा दिु रा पररषद कायदा (Council Act Of 1892)
• 1858 चा भारि शािन कायदा (Govt. Of India Act - 1858) ▪ तशफारि: िर जॉजव चीझनी
• कारण : ▪ िरिदु ी :
• अिंिोष ▪ कें द्रीय तवतिमंडळाि 6 - 12 10 िे 16 िदस्य
• 1857 चा उठाव बनवले,
• अतवर्श्ाि ▪ प्रांिीय मंडळाि 4 - 8 8 िे 20 िदस्य बनवले.
• भ्रष्टाचार ▪ िदस्यांना चचाव करण्याचा अतिकार तदला पण मिदानाचा अतिकार
• दय्ु यम स्थान नाकारला.
▪ प्रश्न तवचारण्याचा अतिकार तमळाला मात्र उपप्रश्न तवचारण्याचा नाही.
• िरिदु ी : ▪ अप्रत्यक्ष तनवडणक ु ीचे ित्व स्वीकारले. (तवद्यापीठ, ्यापारी मंडळ,
• िंचालक मंडळ व तनयंत्रक मंडळ प्रथमि: बरखास्ि स्था.स्व.िंस्था)
• भारिमत्रं ी हे पद ियार के ले ▪ दरम्यान गोखले, दादाभाई, यांनी िंिदेि प्रवेश के ला.
• भारिमंत्री ▪ Morle - Minto Reform Act
• ्हाईिरॉय -राणी / राजा ▪ माले तमटं ो ििु ारणा - कायदा
• ग. ज. ऐवजी भारिाचा ्हाईिरॉय पदतनतमविी (दोन्ही जबाबदारया एकाच ▪ तििरा पररषद कायदा
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
्यक्ती कडे) ▪ भारिमंत्र्याच्या आदेशानिु ार लॉडव तमंटोने िर अरुंडेल यांच्या
• राणीचा जाहीरनामा : (1 Nov 1858) राणी त्हक्टोररया इलाहाबाद डबी अध्यक्षेखाली कायवकारी मंडळाच्या 4 िभािदांची ितमिी
द्वारा तलतखि जाहीरनामा 1 Nov 1858 रोजी लॉडव कतनंग यांनी जाहीर ▪ तहदं ी लोकांना राजकीय िुिारणांचा आराखडा ियार करण्याचे काम
के ला. अरुंडेल ितमिीवर िोपवलेले होिे.
• या कायद्याचा मख्ु य उद्देश्य प्रशािकीय मतशनरी मध्ये ििु ार करणे व ित्ता ▪ भारिीय िदस्य : गो. कृ . गोखले
हस्िांिरण करणे हा होिा. ▪ ििु ारणा भारि मत्र्ं याच्या मडं ळाबाबिची होिी.
▪ गवनवर जनरलच्या कायवकारी मंडळाबाबिची होिी.
• महत्वाचे पररषद कायदे 1861 िे 1909 ▪ तहदं स्ु िानािील कें द्रीय व प्रांिीय कायदेमंडळाबाबि.
• 1861 चा पतहला िनदी कायदा ▪ िरिदु ी :
• 1892 चा दूिरा ▪ कें द्रीय आतण प्रांिीय कायदेमंडळाची वाढ करण्याि आली
• 1909 चा तििरा ▪ 16 60 के ली (68 िभािद)
▪ गवनवर जनरल + 7 कायवकारी मडं ळाचे िभािद = 8
• 1861 चा ितहला िररषद कायदा (Council Act Of 1861) ▪ गवनवर जनरलच्या कायदेमंडळाचे एकूण 68 िभािद झाले.
• 1858 चा कायदा अपयशी
• िरिदु ी : ▪ 68-28 िरकारी िभािद -8 कायवकारी िभािद- 32 तबनिरकारी
• भारिीयांचा िमावेश िभािद (27-5)
• कें द्रीय तविी मंडळाि(6 - 12)
▪ िात्पयव : 28 िरकारी िभािद + 8 कायवकारी िभािद = 36 िरकारी
• प्रांिीय कायदे मंडळाि 4 - 8) िभािद यांचे बहुमि कें द्रीय कायदेमडं ळाकडे
• बॉम्बे, मद्राि, बंगाल प्रांिाि तवतिमंडळ, हे पतहले कायदेमंडळ. ▪ प्रािंिाची िदस्य ििंख्या
• िदस्यांना कायदे करण्याचे अतिकार तदले. ▪ प्ाांताची सदस्य सांख्या
▪ आकारावर - महत्वावर
• मल
ु की िेवेि भारिीयांना प्रवेश देण्याि आले. ▪ भारिमंत्र्यांच्या इतं डया कॉतन्िल : के .जी. गप्तु ा िय्यद हुिेन
तबलग्रामी
• नेमणक
ू करण्याचा अतिकार ्हाईिरायला तमळाला. ▪ भारिािील ग्हनवर जनरलच्या कायवकारी मंडळाि एक जागा तहदं ी
िभािंदािाठी राखीवची िरिदू .
▪ त्यानिु ार रायपरू चे ‘लॉडव ित्येंद्र प्रिन्न तिन्हा’ यांची नेमणक
ू करण्याि
• अिंिगटि कायदे : आली.
▪ मतु स्लमांना तवभक्त मिदारिंघ
• 1865 - प्रांिाची िीमा बदलणे
• 1869 - परदेशािील भारिीयाबद्दल कायदे करण्याचा अतिकार
• 1873 - कंपनीला िंपवण्यािाठी कायदा

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्वािे कायदे 9545600535

• मुिलमानािंना स्वििंत्र मिदारिघिं ▪ प्रािं ाि त्ददल शािनाचा प्रारंभ के ला व कें द्राि तद्वगृही कायदेमंडळ
• कें द्रीय कायदेमडं ळाि स्विंत्र मिदार िघं ािनू तनवडून आलेले 6 िरुु
मतु स्लम िभािद घेण्याि आले. ▪ कतनष्ठ िभा (Legislative Assembly) वररष्ठ िभा
• मबंु ई मिनू 4 िदस्य (Council state -60)
• िभािदांना अंदाजपत्रकावर चचाव करण्याचा व िे पाि होण्यापवू ी ▪ 145
त्याच्यावर एखादा ठराव माडं ण्याचा अतिकार देण्याि आला.
• बॉम्बे व मद्राि यांच्या कायवकारी मंडळाच्या िभािदांची िंख्या 4 60
करण्याि आली ▪ 5 वषव

• मोले - तमटिं ो ििु ारणािंचे िरीक्षण 3 वषव

• ििु ारणा देण्यामागची िरकारची भतू मका ▪ इग्ं लंडमध्ये हाय कतमशनर फॉर इतं डया पद तनतमविी
• लोकशाहीचा बाह्य देखावा ियार झाला ▪ अध्यक्ष तनवड
• कायदेमंडळािील तहदं ी िभािदाची कुचंबना
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• अप्रत्यक्ष तनत्िक पद्धिीचा दोष ▪ 1919 च्या कायद्याने भारिमत्र्ं याचं ा पगार इग्ं लडं च्या तिजोरीिून
• तनवडणक ु ीच्या पात्रिेिंबंिी जल
ु मु ी तनयम िरू ु के ला.
• ितु शतक्षि मध्यमवगीयानं ा डावलले ▪ तशक्षण तवषय प्रािं ाकडे
• मिु लमानाच्या स्विंत्र मिदारिंघाचा घािक पररणाम ▪ अंदाजपत्रकावर चचाव करण्याचा अतिकार िभािदांना प्राप्त झाला.
▪ कें द्रीय कायवकारी मडं ळ कतनष्ठ िभागृहाि जबाबदार न्हिे
• 1909 च्या कायद्यािील दोष िुढीलप्रमाणे ▪ तनवडणक ु ीि नागररकांना मिदानाचा अतिकार
• ििं दीय पद्धि लागू पण उत्तरदायीत्वाचा अभाव. ▪ 2%- मालमत्ता तशक्षण
• तनवडणक ू पद्धि अंशि: मान्य करण्याि आली.
• प्रािं ाि भारिीयाचं े बहुमि पण कें द्राि अल्पमि ▪ भारि शािन कायदा (Govt. Of India Act – 1935)
• 1909 च्या कायद्याने िभािदांना प्रश्न तवचारण्याचा, अंदाजपत्रकावर ▪ 1935 चा कायद्याची वैतशष्टे
चचाव करण्याचा अतिकार तमळाला परंिु त्यावर मिदान करण्याचा ▪ कें द्राि तद्वदल रा्यपद्धिी
अतिकार तदला नाही. ▪ अल्पिंख्यांक प्रतितनतित्व
▪ स्विंत्र मिदारिघं
• मॉटे ग्यू - चेम्िफर्ट िि
ु ारणा कायदा 1919 ▪ परीदृढ रा्यघटना
• 1909 चे अपयश ▪ िघं रा्याची तनतमविी
• उद्देश : भारिीयांना काही राजकीय ििु ारणा देणे ▪ खात्याची तवभागणी
▪ न्यायमडं ळाची तनतमविी
• चेम्िफर्ट कायद्याला कारणीभूि िररतस्थिी ▪ घटकरा्यांना स्वायत्ता
• 1909 च्या कायद्यािील उणीवा ▪ कायदे मडं ळाची रचना
• लखनौ ऐक्य करार (1916) ▪ इतं डयन कौतन्िल िमाप्ती
• क्ातं िकारकाचे प्रयत्न (1900 - 1916)
• राष्ट्ट्रिभेची कामतगरी ▪ िरिदु ी
• आिं रराष्ट्ट्रीय घटनेचा पररणाम ▪ 1935 च्या कायद्याने िघं रा्याची तनतमविी के ली.
• होमरूल चळवळ ▪ िंघरा्याच्या न्यायालयाची स्थापना या कायद्याने के ली.
• पतहले महायद्ध ु (1914 - 1918) ▪ या कायद्याने जवळजवळ 14 टक्के लोकानं ा मिातिकार तमळाला.
▪ 1935 च्या कायद्याने कें द्रीय, रा्य व िंयक्त
ु अशा िीन िच्ू या
तनमावण के ल्या.
▪ RBI ची स्थापना

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्वािे कायदे 9545600535

• भारिमंत्र्यांचे 'इतं डया कौतन्िल' रद्द करण्याि आले व
िल्लागार मंडळाची स्थापना करण्याि आली.
• मतु स्लम, शीख, कामगार, तिश्चन या िवाांना या
कायद्याने स्विंत्र मिदार िंघ देण्याि आले.
• 1935 च्या कायद्या्दारे िम्हदेश हा भारिापािनू
वेगळा करण्याि आला.
• बॉम्बे पािनू तििं प्रािं वेगळा
• 1935 चा कायदा त्याची वैतशष्टे
• तनवडणक ू अवतं िकाबाई गोखले’ यािं ारख्या किवबगार मतहलाही
• मंतत्रमंडळाची तनतमविी
• लीगच्या यिु ीचा नकार
• भारिाि लोकशाहीचा प्रारंभ
Telegram: @History4all
▪ भारि प्रजाित्ताक राष्ट्र बनले
▪ भारिाचे ितं विान ियार करण्याचे काम िंतविान
ितमिीने 1947 िाली िरू ु के ले.
▪ या ितमिीि डॉ. राजेंद्रप्रिाद, पंतडि जवाहरलाल
नेहरू, िरदार वल्लभभाई पटेल, श्यामाप्रिाद मख ु जी
यांिारखे ्येष्ठ राष्ट्ट्रीय पढु ारी डॉ. बाबािाहेब
आबं ेडकर व बॅ. जयकर याच्ं यािारखे प्रख्याि
कायदेपतं डि; ििेच िरोतजनी नायडू, हिं ाबेन मेहिा,
होत्या.

Telegram: @History4all
• िंस्थानािील चळवळी
• जािीयवाद
• स्वाित्र्िं याचा कायदा आतण तहिंदुस्थानची फाणणी
• लॉडव बॅटन योजनेच्या आिारे तितटश पालवमेंटने 18
जल ू ैला कायदा मंजरू के ली. िो भारिीय स्वािंत्र्याचा
कायदा होिा.
• िरिदु ी :
• 15 ऑगस्ट 1947 रोजी तहदस्ु थानची फाळणी करुन
भारि पातकस्िान दोन देश तनमावण
• स्वि: च्या देशाचे कायदे करण्याचा अतिकार त्यांच्या
कायदेमडं ळाला अिेल.
• 15 ऑगस्ट 1947 रोजी इग्रं ज िरकारचे िवव अतिकार
रद्द होिील.
• 14 ऑगस्ट1947 रोजी पातकस्िान
15 ऑगस्ट 1947 भारि स्विंत्र
• िंतविान ितमिीने ियार के लेले िंतविान 26 जानेवारी,
1950 रोजी अमलाि आले.
• तितटश िाम्रा्यवादातवरुध्द लढिाना स्वािंत्र्य, िमिा,
बंििु ा, मानविा व लोकशाही या मल्ू यांवरील तनष्ठा
भारिीयानं ी उराशी बाळगल्या होत्या.
• या मल्ू याच्ं या पायावरच आपल्या ितं विानाची उभारणी
झाली.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्त्वािी युद्ध 9545600535

भारिािील इग्रिं ज – फ्रेंच ििंघषट कनाटटक

िार्श्टभूमी अन्वरुद्दीन (इग्रिं ज) चिंदािाहेब (डुप्ले)
• राजकारणाि प्रवेशाचा प्रयत्न.
• ्यापारािनू फायदा / नफा कमवणे. 1749: अन्वरुद्दीन ठार
• ऑस्ट्रीयाच्या वारिा यद्ध ु ामळु े भारिाि इग्रं ज तव. फ्रेंच 1750: नातिरजगं ठार
िंघषव 1751: क्लाई्हने अकावटवर िडं िव िोबि हल्ला के ला
• फ्रेंच मख्ु य कें द्र: मच्छलीपट्टण, काररकल, माहे, िरु ि, मजु फ्फरजंग आतण चंदािाहेब नवाब बनले.
चंदननगर महु म्मद अलीचा तत्रचनापलीला आश्रय.
• इग्रं ज मख्ु य कें द्र: महाल, बॉम्बे, कलकत्ता इग्रं जांना िंजावर, म्हैिरू , मराठा िरदार (मरु ारीराव) यानं ी
मदि के ली
1) ितहले कनाटटक युद्ध (1746 – 48) क्लाई्ह व लॉरे न्िच्या हल्ल्यामळ ु े चंदािाहेब िंजावरचा
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• कारण : ऑस्ट्रीया वारिा यद्ध ु राजाकडून मारले गेले.
• पररणाम : भारिाि यद्ध ु िरुु 1754 डुप्ले ऐवजी गॉडे्ह्यचू ी तनयक्त ु ी ( पोतन्दचेरीि यद्ध
ु
• इग्रं ज कडून : बारनेट िमाप्ती 1755)
• फ्रेंच कडून: डुप्ले + ला बाडो (मोरीशिचा ग्हनवर) िह : पााँडीचेरीचा
• र्ुप्ले पोतन्डचेरीचा िर मद्रािचा इग्रं ज ग्हनवर मोिट
होिा डु प्ले बुसी है द्राबाद
• 21 िप्टेंबर 1746 – फ्रेंचानी मद्राि तजंकले. तै नाती फौज धोरण
• बोडोने 4 लाखाची लाच घेऊन मद्राि इग्रं जांना तदले
• िेंट डेतवड तकल्ला इग्रं जाक ं डे रातहला. 3) तििरे कनाटटक युद्ध (1756 – 63)
• िेंट टोमेची लढाई : फ्रेंच कॅ . पॅराडाईन होिा
• कनावटक नवाब अन्वरुद्दीन ने महफुजखानचा अड्यार ▪ पार्श्वभमु ी : यरु ोपाि िप्तवातषवक यद्ध
ु
येथे पराभव के ला ▪ घडामोडी : फ्रेंचानी काऊंट लालीि भारिाि पाठवले.
• िह : 1748: एक्ि ला शॉिेल ▪ लालीने िेंट डेतवड तकल्ला तजंकून घेिला.
• या िहाने इग्रं जांना मद्राि व फ्रेंचांना USA ि लईु िबगव ▪ पोकॉकने – डी ॲशचा पराभव
तमळाले ▪ आयरकुटने – वााँतडवॉशला फ्रेंचाचा पराभव
• तकल्ला: िेंट र्ेतवर्, िेंट टोमे, िेंट तवयमयम फोटट ▪ िह : 1763 पॅररि िहाने िप्तवातषवक यद्ध ु िमाप्त.
▪ फ्रेंचान भारिाि लष्ट्कर ठे विा येणार नाही अिे ठरले
2) दुिरे कनाटटक युद्ध (1748 – 54)
• 1749: िजं ावर मध्ये वारिा यद्ध ु ाि इग्रं जानं ी देवी प्लािीची लढाई (23 जून 1757)
कोटाई हा भाग िाब्याि घेिला व यद्ध ु ाि िरुु वाि झाली
हैद्राबाद
तनजाम - उलमल्ु क - आिफजाह 1748 मत्ृ यू
मल
ु गा नािू
नािीरजंग मजु फ्फरजंग
(इग्रं ज) (डूप्ले) ▪ 1756: अिं ारकोठडीची घटना
▪ क्लाई्हचे षडयत्रं : तिराजउद्दोलाचा पराभव

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्त्वािी युद्ध 9545600535

तिराजउद्दोला रॉबटट क्लाईव्ह • बगं ालच्या गोंिळाि कंपनीच्या कारभाराने अतिक भर

मीर, मदान मीर जाफर, राय दल
ु वभशेठ घािली.
जगिशेठ, बेगम • यरु ोतपयन िेना उत्कृष्ट अिल्याचे इग्रं जानी तिध्द
▪ तमराजद्वारा तिराजउद्दोलाचा खनू – नमकहराम बावडी के ले.
युद्धाचे महत्त्व:
▪ भारिीय तवजयाचे प्रतिक
▪ इग्रं जी ित्तेचा पाया
▪ भारि हािाि निला िरी हािाि आणण्याची गरुु तकल्ली
तमळाली.
वैयतक्तक मिे:
▪ ॲर्तमरल वॅटिन: प्लािीचा तवजय के वळ कंपनीला
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
न्हे िर िवव तितटश राष्ट्ट्राच्या तहिाचा होय.
▪ मॅररयट : डुप्लेने यशाची तकल्ली मद्राि मध्ये
शोिण्याचा प्रयत्न के ला, क्लाई्हने बंगालमध्ये इग्रिं ज x म्हैिूर ििंघषट
यशस्वी शोिली. एकूण 4 युद्ध झाले:-
▪ मॅलेिन: प्लािीच्या लढाई इिकी प्रभावी दिु री लढाई हैदर अली
कोणिीच झाली नाही. ✓ प्रथम इग्रं ज x म्हैिरू यद्ध
ु (1767 - 69)
✓ तद्विीय (1780 - 84)
बक्िारची लढाई (22 ऑक्टोबर 1764) तटिू िल ु िान
✓ ििृ ीय (1790 - 92)
✓ चौथे (1799)

प्थम इांग्रज x म्हैसरु यध्ु द (1767 - 69)

कॅ प्टन मन्रु ो
▪ तवजयनगर िाम्रा्याचा उदय
▪ 1565 िातलकोट लढाईनंिर तवजयनगर िाम्रा्य नष्ट
युद्धाचे महत्त्व: ▪ 1565 निं र म्हैिरु वर वातडयार घराण्याची ित्ता
• बक्िारच्या यध्ु दािील तवजयामळ
ु े पवू व भारिाि इग्रं जांची
ित्ता कायम झाली. हैदर अली:-
• प्लािीने अिववट के लेले काम बक्िारने पणू व के ले. • नदं राजने हैदरला लष्ट्कर प्रमख
ु बनवले
• अयोध्येचा नवाब व स्वि: बादशहा कंपनीच्या हािाि • 1760: मध्ये ित्ता हैदारच्या हािी आली
आला • 1763: बेदरच्या राजाच्या मत्ृ यनू ंिर वारिा यद्ध
ु , त्याि
• मीर जाफर पन्ु हा बंगालचा नबाब झाला. हैदारने कब्जा करून हैदरनगर नाव ठे वले
• राजिानी: श्रीरंगपट्टनम

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्त्वािी युद्ध 9545600535

महत्त्व:- दुिरे इग्रिं ज तव.म्हैिुर युध्द (1780-84)

✓ मराठ्यांचे आक्मण परिवण्याि अपयश
कारण :
✓ 1766 म्हैिरू ची ित्ता आपल्या िाब्याि
• 1781 मराठ्यांच्या आक्मणावर इग्रं जांनी हैदरला
✓ फ्रेंचांच्या मदिीने तदडं ीगल येथे शस्त्रतनतमविीचा
मदि नाकारली.
कारखाना
• इग्रं जानं ी फ्रेंचाचे माहे बदं र तजक
ं ू न घेिले.
✓ िैन्याला पातश्चमात्य यद्ध ु प्रतशक्षण • िोफा - बारूद - बंदक ू ांिाठी हैदर फ्रेंचावर अवलंबनू
✓ पाळे गारांवर तनयंत्रण
• इग्रं ज x मराठा यद्ध ु (1775 - 82) :
✓ पेश्यानं ा चौथाई देणे बदं के ले
• जलु ै 1780: हैदर तव. कनवल बेली + मेजर मन्रो
✓ कृष्ट्णा - िंगु भद्रेपयांि प्रदेशतवस्िार
तत्रकुट: हैदर + मराठा + तनजाम
प्रथम युद्ध िुरवाि
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ दहु रे ी शािन्यवस्थेचा इग्रं जांना फायदा
▪ 1763 मराठ्यांनी राक्षिभवु नच्या लढाईि तनजामाचा
वॉरेन हेतस्टिंग्जची कूटनीिी
पराभव
• तनजाम & भोिल्यांना दरू
▪ दतक्षणेिील 3 प्रमख
ु ित्तातवरुद्ध क्लाइ्हची भेदनीिी • तशदं चे ी मनिरणी के ली.
▪ 12 नो्हेंबर 1766 तनजाम - इग्रं ज िह
• िालबाईचा िह - 17 मे 1782
▪ हैदर तवरुद्ध तनजाम, मराठे , कनावटक, नवाब, इग्रं ज अिा
• 7 तडिेंबर 1782 हैदरअलीचा ककव रोगाने मत्ृ यू
िघं
• तटपचू ी आक्मण भतू मका
• 1783: ्हिावय िह : इग्रं ज x फ्रेंच यरु ोपाि यद्ध
ु िमाप्त
✓ 1767 िाली हैदर + तनजामाने कनावटकवर स्वारी
• मगं लोर िह : 11 माचव 1784
कावेरीपट्टणमचा वेढा घािला.
✓ तनजाम + हैदरचे वचवस्व जोिेफ तस्मथचा तिरूवन्नमलई • 1789: फ्रेंच रा्यक्ांिीच्या तनतमत्त श्रीरंग...येथे वक्ष
ृ
& चंदगामाि पराभव के ला. लावला
✓ कनवल जोिफ तस्मथ + तस्मथ वडू ने चंदगामा येथे 26
िप्टेंबर 1767 रोजी पराभव
तििरे इग्रिं ज x म्हैिूर युध्द (1790 – 92)
✓ हैदरने मगं लोरमध्ये इग्रं जाचं ा पराभव के ला. ✓ मगं लोर िहाचे दोघानं ी उल्लघं न के ले
✓ हैदरचे मद्रािवर आक्मण - इग्रं जांकडून िहाचा प्रस्िाव ✓ 1784 तपट्ि इतं डया अॅक्ट
✓ मद्राि िह : 4 एतप्रल 1769 ✓ कॉनववालीि + मराठे + तनजाम x तटपू िल ु िान
✓ इग्रं जानं ी तमत्ररा्याच्ं या यादीिनू तटपलू ा वगळले
✓ टीपनू े फ्रेंच आतण िक ु व स्थानला राजदिू पाठवनू मदि
✓ त्रावणकोरवर तटपचू े आक्मण
✓ ग्हनवर हॉलंड – जनरल मेडोज
✓ 5 जल ु ै 1790 – तत्रतमत्र करारश्रीरंगपट्टणम िह : माचव
1792

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्त्वािी युद्ध 9545600535

चौथे इग्रिं ज x म्हैिरू युध्द (1799) िैनािी फौज स्वीकारणारे

• िटस्थिेचे िोरण
• श्रीरंगपट्टणमच्या िहाच्या जाचक अटी
• िीनपट खंडणीची रक्कम
• तटपनू े जनिेवर ले्ही कर लादला • हैदराबाद: 1798, म्हैिरू : 1799
• िैन्य उभारणी, प्रतशक्षण, तशस्िीचे िडे • िंजावर: 1799, िरु ि: 1799
• फ्रेंच लष्ट्करातिकारी तनयक्त
ु • कनावटक: 1801, अवि: 1801
• राजिानीला िटबंदी
• पेशवा : 1802, भोिले: 1803
✓ स्विः िल ु िान बनले रा्याच्या मल ु ाला तनवत्तृ ीवेिन • तशंद:े 1803
✓ भार्ोत्री फ्रेंच िैतनक
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
✓ 15 मे 1797 श्रीरंगपट्टणम येथे जॅकोबीन ची स्थापना
✓ फ्रेंच गणरा्याचा ध्वज िररणाम:
• वेलस्लीचे तटपल ू ा पत्र (9 November 1798) ▪ देशी रा्यांवर िाम्रा्यतवस्िार
• 9 जानेवारी 1799 दिु रे पत्र ▪ िंस्थातनकांचे िाववभौमत्व िपं ले
• 7 एतप्रल 1799 श्रीरंगपट्टणम तकल्याला वेढा ▪ लष्ट्कर भरिी बदं
• तटपवू र अपमानजनक िह
▪ रा्यांकडून बराच पैिा विल ू
• 4 मे 1799 इग्रं जांनी श्रीरंगपट्टणम तकल्यावर शेवटचे
आक्मण ▪ कंपनीचा प्रदेश िरु तक्षि
• म्हैिरू चे मळू रा्य कृष्ट्णराज यांि तदले व एजंट पणू यव ाि ▪ िंस्थातनक आळशी झाले
बनवले
• वेलस्लीला – मातकव ि
• हॅररिला - बॅरन

इंग्रज म्हैसूर युद्धावेळी इं ग्रज गव्हर्नर

✓ प्रथम इग्रं ज म्हैिरू : लॉडव वेरेलास्ि

✓ तद्विीय इग्रं ज म्हैिरू : वॉरे न हेस्टींग
✓ तििरे इग्रं ज म्हैिरू : लॉडव कोनववालीि
✓ चौथे इग्रं ज म्हैिरू : वेलस्ली

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्त्वािी युद्ध 9545600535

इग्रं ज x मराठा सघं र्ष हिसरे इग्रं ज x मराठा युध्द

• बाजीराव – कनवल क्लोज िंबंि
• प्रथम इग्रं ज x मराठा यद्ध
ु (1775 - 82) िप्तवातषवक यद्ध
ु • बाजीराव एल्फीन्स्टन िबं िं तबघडले
• दिु रे (1803 - 05) • बडोदा नरे श फत्तेतिगं गायकवाड नी गंगािर शास्त्री
• तििरे (1817 - 18) पटविवन यांना पण्ु याला पाठवले
• बाजीराव चे िेनापिी त्र्यंबकजी डेंगळे
• 20 जल ु ै 1818 गंगािर शास्त्रीचा पंढरपरु ाि खनु
पहिले इग्रं ज x मराठा युध्द 1775 - 82 • त्र्यबं कजी डेंगळे वर आरोप – पेश्यावं र दबाव
• 13 जनू 1817 – पणु े िह – बाजीराव x इग्रं ज
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
िार्श्टभमू ी :
• मराठ्यावरील आपत्ती
• 1761 पातनपि
• पेशवा मािवराव मत्ृ यू इांग्रजाांच्या अपमानजनक अटी
• रघनु ारायण पेशवा – िरदारांचा तवरोि • पेशवेपद िोडणे
• इग्रं ज x रघनु ाथ पेशवा – िरु ि करार
• नगर नमवदच्े या उत्तरे कडील प्रदेश, बदंु ल
े खडं , माळवा
युद्ध : िोडावे
• िवव िरदार एकत्र (1775-82)
• िालबाईचा िह (1782) • त्र्यंबकजीि खनु ी िमजावे
• पररा्यांशी परवानगी तशवाय िंबंि ठे ऊ नये
•

• िैनािी फौजांची िंख्या वाढवावी.

विईचा िह
• 13 मे 1803 मध्ये बाजीराव िेशवा झाले
• इग्रिं जािंतवरुद्ध तशिंदे – होणकर - भोिले एकत्र
• ऑथटर वेलस्लीने तशिंद्यािंचा िराभव – िज ु ी
अिंजगाव िह
• उत्तरेि जनरल लेक तनयुक्त
• देवगाव िह: (17 तर्िेंबर 1803): भोिले x इग्रिं ज
▪ राजघाटचा िह: (7 जानेवारी 1806) – होणकर x
इग्रिं ज
• गायकवाडावरील थकबाकी रद्द करावी
• तिंहगड, रायगड, परु ं दर तकल्ले इग्रं जांना द्यावेि
युद्धर्ीती
• तशंदे - इग्रं ज िह
• होळकरांचा मतहदपरू च लढाईि
• भोिलेंचा तििाबडीच्या लढाईि
• पेश्यांचा िेनापिी – बापू गोखले
• 5 नो्हेंबर 1817 एतल्फस्टन - तस्मथणे येरवडा, खडकीि
मराठ्यांचा पराभव
• बालाजी पंिने शतनवारवाड्यावर यतु नयन जॅक फडकवला
• कोरे गाव भीमा – 1 जानेवारी 1818

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्त्वािी युद्ध
• आष्टीचे यद्धु : 19 फे िवु ारी 1818 (बापू गोखले मारले)
• िळ
ू कोट : नमवदा पररिराि बाजीराव (3 जनू 1818)
िर जॉन माल्कमला शरण
• बाजीरावची कानपरू जवळ िम्हविव / तबठुर येथे
रवानगी
• 8 लाख पेन्शन बदं के ली
• मत्ृ यू - 28 जानेवारी 1851
ससांधवर सवजय
Telegram: @History4all
• पार्श्वभमू ी : रतशयाचे आक्मण रोखण्याचा प्रयत्न
• मागव: तिंि िे पंजाब िे अफगातणस्िान
• 1768: िालचरु जािीने आपली ित्ता स्थापन के ली
• बेंटीकचे आतमरांशी घतनष्ट िंबंि
• 1888 ऑकलाँड - तििं चे अमीर करार
• 1839 एलनबरोने -चाल्िव नेतपयरला तिंिकडे पाठवले
• 9 िप्टेंबर 1842 - अमीर - नेतपयर करार
अटी
• नो्हेंबर 1842 मध्ये त्यांच्यापढू े नेतपयरने एक नवीन करार
ठे वला त्यािील प्रमख
ु कलमे पढु ीलप्रमाणे
• अमीरांनी आपली स्विंत्र नाणी पाडू नयेि.
• तिंिमिील तशकारपरू , िख्खर, भक्कर, ही महत्वाची
तठकाणे कंपनीच्या िाब्याि द्यावीि.
• िख्खरच्या उत्तरे कडील प्रदेश बहावलपरू च्या नबाबाला
द्यावा
• तििं ू नदीिनू मक्त
ु िच ं ार करण्याची इग्रं जांना परवानगी
द्यावी.
• अमीरांनी कंपनीशी एकतनष्ठ राहावे इ. कलमे त्याि होिी
• या कराराच्या मोबदल्याि अमीरांना िैनािी फौजेच्या
खचाविाठी जे 3 लाख रु द्यावे लागि होिे िे माफ
करण्याि आले.
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
ितहले इग्रिं ज तिख युद्ध (1845 - 46)
• तदलीपतिंग + िरदार
• राणी तजंदनकौर & वजीर लालतिंग
• इग्रं जाच्ं या छावण्या : अबं ाला, लतु ियाना, तफरोजपरु ,
तमरि (68 िोफा आतण 3200 िैतनक)
• इग्रं ज िेनापिी : ह्यू गफ
• 13 तडिेंबर 1845 लॉडव हातडांगने यद्ध ु ाची घोषणा
• लाहोरचा िह : 9 माचव 1846
Telegram: @History4all
कलमे
• तशखानं ा लाहोरचा िह 9 माचव 1846 स्वीकारण्याि
इग्रं जानं ी भाग पाडले. या िहाची कलमे
• ििलजच्या पवू ेकडील प्रदेश इग्रं जानं ी आपल्या
िाब्याि घेिला.
• ििलज व तबयाि या नद्यामं िील प्रदेशािील िवव
तकल्ले इग्रं जांना देण्याि आले.
• यध्ु ददडं म्हणनू कंपनीने दीड कोटी रुपयांची मागणी
के ली. पण िी देणे शक्य निल्यामळ ू े 50 लक्ष रु रोख
देण्याि आले.
• तिंि व तबयािमिील पहाडी प्रदेश तकल्ले, व काश्मीर
व हजारा, प्रांि इग्रं जांना देण्याि आला.
• यापढु े तदलीपतिंग याि 20,000 पायदळ व 12,000
घोडदळ एवढेच िैन्य ठे विा येिील.
• कंपनीच्या परवानगीतशवाय कोणत्याही यरु ोतपयन
तकंवा अमेररकनाला आपल्या िेवेि न ठे वण्याचे
तदलीपतिगं ने मान्य के ले
• अल्पवयीन तदलीपतिगं ला पजं ाबचा राजा म्हणनू
कंपनीने मान्यिा तदली. त्याची िंरतक्षका म्हणनु राणी
तजंदनकौर व रा्याचा वजीर म्हणनू लालतिंह यांच्या
नावालीही िंमिी दशवतवण्याि आली.
• हेन्री लॅरेन्िला लाहोर येथे इग्रं जांचा रे तिडेंट म्हणनू
तनयक्त ु करण्याि आले. पंजाबच्या अिं गवि कारभाराि
कंपनीने हस्िक्षेप न करण्यांचे मान्य के ले.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्त्वािी युद्ध 9545600535

दुसरे इां ग्रज शीख यध्ु द (1848 - 1849)

✓ लाहोरच्या िहानंिर इग्रं जांनी आपल्या िोरणाि बदल
के ल्यामळ ु े राणी तजदं न व लालतिंह तनराश झाले. त्यांना
इग्रं ज रे तिडेंट तनयंत्रण नकोिे झाले.
✓ रे तिडेंटने लाहोर दरबाराि अिा आदेश तदला तक,
काश्मीर गल ू ाबतिंहाि देऊन टाकावा या आदेशाने पालन
करु नये अशी िचु ना लालतितं हाने काश्मीरचा ग्हनवर
इमामउद्दीन याि तदली. त्यामळ ु े इग्रं ज िैन्याने िरळ िरळ
काश्मीरचा िाबा तमळवला.
✓ या घटनेची चौकशी करण्यािाठी जी ितमिी तनयक्त ु के ली
होिी.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
✓ तिने लालतिंहाि दोषी ठरवनू त्याि पंजाबमिनू हद्दपार
करण्याि आले.
✓ लाहोरची ित्ता एका प्रतितनिी मंडळाकडे िोपतवण्याि
आली.
✓ 11 माचव 1846 च्या िहाि ठरल्याप्रमाणे लाहोर येथे
कंपनीचे िैन्य 1846 हे वषव िंपेपयवि थांबणार होिे.
✓ िी मदु ि िपं ण्याच्या आिी 22 तडिेंबर 1846 रोजी नवीन
अिा भैरोवालचा िह करण्याि आला.
✓ त्यानिु ार राजा िज्ञान होईपयवि त्याच्या िंरक्षणािाठी व
शांििा तटकवनु ठे वण्यािाठी इग्रं ज िैन्य लाहोर येथे राहू
देण्याचे मान्य करण्याि आले.
✓ या िैन्याचा खचव म्हणनू दरवषी 22 लक्ष रु लाहोर दरबार
देणार होिे.
✓ इग्रं ज रे तिडेंटच्या हािाि पंजाबच्या िवव ित्तेचे कें तदर् करण
झाले.
✓ त्याि राणी तजदं नकौरने आक्षेप घेिला. त्यामळ ू े ग्हनवर
जनरलने 2 ऑगस्ट 1847 रोजी घोंषणा के ली की
अल्पवयीन राजाचे तशक्षण व पालनपोषण तपत्याप्रमाणे
करण्याची ग्हनवर जनरलची इच्छा आहे आतण त्या दृष्टीने
राजा आतण त्याची आई यांना एकमेकांपािनू वेगळे
ठे वण्याची तनिांि गरज आहे.
✓ या घोषणेनंिर िाबडिोब तजंदनला शेखपू रु ा येथे
पाठतवण्याि आले व तिचा वातषवक भत्ता फक्त 48,000 रु
ठे वण्याि आला.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर
गव्हननर, गव्हननर जनरल व्हाईसराय
बगिं ालचे गव्हनटर
• रॉबटव क्लाइव (1757 - 60)
• हॉलवेल (1760)
• वेन्िीटाटव (1760 - 1765)
• रॉबटव क्लाइव (1765 - 1767)
• बरे लास्ट (1767 - 69)
•
Telegram: @History4all
काटीयर (1769 - 72)
• वॉरे न हेतस्टंग्ज (1772 - 74)
बिंगालचे गव्हनटर जनरल
• वॉरे न हेतस्टंग्ज (1774 - 1775)
• जॉन मॅकफरिन (1785 - 86)
• लॉडव कॉनववॉलीि (1786 - 93)
• जॉन शोअर ् (1793 - 98)
• िर ए क्लाकव (1798)
• ररचडव वेलस्ली (1798 - 1805)
• लॉडव कॉनववॉलीि (1805)
• जॉजव बालो (1805 - 1807)
• लॉडव तमटं ो (1807 - 1813)
• लॉडव हेतस्टंग्ज (1813 - 1823)
• जॉन एडम्ि (1823)
• लॉडव एक्िहटव (1823 - 28)
• तवल्यम बेली (1828)
• तवल्यम बेंतटक (1828 - 33)
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
भारिाचे गव्हनटर जनरल
• चाल्िव मेटकॉफ (1835 - 36)
• लॉडव ऑक्लेंड (1836 - 42)
• लॉडव एलनबरो (1842 - 44)
• लॉडव हातडांग्ि प्रथम (1844 - 48)
• लॉडव डलहौिी (1848 - 56)
• लॉडव कॅ तनंग (1856 - 58)
Telegram: @History4all
भारिाचे व्हॉईिरॉय
• लॉडव कॅ तनगं (1858 - 62)
• लॉडव एल्जीन I (1862 - 64)
• िर जॉर लॉरें ि (1864 - 69)
• लॉडव मेयो (1869 - 72)
• लॉडव तलटन (1876 - 80)
• लॉडव ररपन (1880 - 84)
• लॉडव डफरीन (1884 - 1888)
• लॉडव लैंिडाउन (1888 - 94)
• लॉडव एल्जीन II (1894 - 99)
• लॉडव कजवन (1899 - 1905)
• लॉडव तमटं ो दिु रा (1905 - 1910)
• लॉडव हातडांग – II (1910 - 1916)
• लॉडव चेम्िफोडव (1916 - 1921)
• लॉडव ररंडींग (1921 - 1926)
• लॉडव आयतववन (1926 - 31)
• लॉडव तवतलगं डन (1931 - 36)
• लॉडव तलनतलथगो (1936 - 44)
• लॉडव वे्हेल (1944 - 47)
• लॉडव माऊंटबॅटन (1947 - 48)
 History By Sachin Gulig
सचिन सर
बंगालिे गव्हननर 9545600535

रॉबट क्लाइव्ह ▪ 1778: बनारिचा ‘राजा चेितिहं ’ प्रकरण

(1757-1760) (1765-67)
• प्लािीची लढाई (1757)
• फ्रान्िचा पराभव (1759)
• 1744 मध्ये EIC कंपनीमध्ये ‘रायटर’
• 1765 - 1767 या कालाविीि रॉबटव कलाइ्ह
पन्ु हा बगं ालचा ग्हनवर
• 1765: अवि नवाब व शहाआलम यांच्या िोबि
Telegram: @History4all
▪ 1780-84: दिु रे अाँग्लो-म्हैिरू यद्ध
ु -मगं लोरचा िह
▪ 1781: कलकत्ता मदरिाची स्थापना
▪ 1782: अविच्या बेगमांचे प्रकरण
▪ 1784: तपट्ि इतं डया ऍक्ट
▪ 1784: एतशयातटक िोिायटी ऑफ बगं ाल =
हेतस्टंग्ि व तवतलयम जोन्ि
▪ कलेक्टिव नेमणक ू
▪ अतमल या भारिीय कमवचारयाची तनयक्त ु ी.

अलाहाबादचा िह
• र्श्ेि तवद्रोह
• बंगालमध्ये दहु रे ी शािन पद्धि िरुु के ली.
• 1765 : िोिायटी ऑफ ट्रेड ची स्थापना
हॉलवेल-1760 = अिं ारकोठडीची घटनेचे वणवन
वेंिींटाटव (1760-1765) = बक्िारची, वॉदीवॉशची
लढाई
बरे लास्ट (वेरेलि) (1967-69) = दहु रे ी
शािन्यवस्थेवळ े ी बंगालचा ग्हनवर
काटीयर (1769-72) = 1769-70 मध्ये बंगालमध्ये
प्रथम दष्ट्ु काळ पडला.
वॉरे न हेसस्टांग्ज (1774 – 1785)
▪ 1772: तद्वदल प्रशािन ्यवस्था िमाप्त.
▪ 1873: रे ग्यल ु ेतटंग एक्ट
▪ 1774: कलकत्त्याि िवोच्च न्यायालय
▪ 1775-82: प्रथम मराठा यद्ध ु - िालबाईचा िह
▪ 1775: नंदकुमार प्रकरण
Telegram: @History4all
▪ मीठ, िपु ारी, िंबाख्ू यतिररक्त ्यापारावर 2.5%
कर लावला.
▪ कंपनीला मीठ बनवण्याचा अतिकार
▪ चाल्िव तवल्कीन्िद्वारे अनवु ातदि गीिेि प्रस्िावना
▪ कलकत्त्याि टाकिाळ व कागदी चलनाचा
अयशस्वी प्रयोग
▪ शाह आलमचा भत्ता कमी के ला
▪ कोड ऑफ तजन्ह लॉ’: तहदं ू व मतु स्लम कायद्यांचे
िंकलन
▪ हेतस्टंग्ि वर तिटनमध्ये महातभयोग
▪ 1774: 11 िदस्यीय बोडव ऑफ ट्रेड : परकीय
्यापारािाठी स्थापन
▪ हे भारिीय माल यरु ोपीय बाजारपेठेि तवकि
▪ कर िंकलन कें द्र/तवभाग: मतु शवदाबाद, पाटणा,
कलकत्ता, हुगळी, ढाका
▪ 1773: रोतहलखडं हस्िक्षेप
▪ तशदं े व होळकर यांनी शाह आलमला गादीवर
बिवले म्हणनू पेन्शन बंद के ली

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर बंगालिे गव्हननर जनरल
▪ बतं कमचंद्र: ‘आनंदमठ’ = िंन्याशी बंडाचा उल्लेख
▪ तववाहकर बंद व गल ु ामतगरीची प्रथा िमाप्त.
▪ कर विल ु ीिाठी – कर ितमिी / रे ्हेन्यू बोडव
▪ तललाव/बोली पद्धि: पच ं वातषवक, वातषवक बदं ोबस्ि
पद्धिी
▪ 1774: िवव तजल्हाचे िहा तडत्हजन
▪ तडत्हजनला एक कर ितमिी/पररषद. अध्यक्ष
कलकत्ता कौतन्िलचे िदस्य अिायचा.
▪ 1781: तडत्हजन कॉतन्िल बंद.
Telegram: @History4all
▪ मदिीिाठी तडत्हजनला तदवाण व तजल्ह्याला
नायब तदवाण तनयक्त
ु प्रांिाि लागू के ली.
▪ तहशोब िपािण्यािाठी राय रायि – नावाचा
भारिीय पदातिकारी नेमला राजा राजवयमलभ.
लॉर्न कॉननवॉलीस (1786-93)
▪ 1790-92 भारिीय न्यायािीशांच्या
अध्यक्षिेखाली ‘तजयमहा फौजदारी अदालि’
रद्द व त्यांच्या जागी यरु ोपीय न्यायािीशांची चार
‘ितकव ट न्यायालये’
▪ प्रशाितनक आतण न्यातयक अतिकार
तजल्हातिकारयांच्या हािामध्ये कें तद्रि के ले
▪ िाह्मण न्यायालय स्थापन
▪ बोडव ऑफ ट्रेड 11 िंख्या 5 के ली
▪ “कॉनटवॉतलि कोर्”: अतिकार तवभाजनाच्या
ित्त्वावर
▪ वतकलाच ं ी आवश्यकिा
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ अंगतवच्छे दन रद्द के ले व न्यायदान करण्यािाठी
तनयमावली
▪ कर व न्यायपद्धिी तवभातजि के ली
▪ तजल्हा ित्र न्यायालयाि स्विंत्र न्यायािीश नेमणक
ू
▪ भारिीय िनदी िेवेचे जनक
▪ पोलीि ििु ारणा, िनदी िेवेची िरुु वाि, न्यायािीश
पदतनतमविी
▪ तशक्षण अतिकारी पद, भारिीय पोलीि ्यवस्थेचे जनक
▪ वैयतक्तक ्यापारावर बंदी
▪ उच्च पदावरून भारिीयांना वेगळे ठे वले
Telegram: @History4all
▪ िर जॉन श्योर यांची ितमिी: कायमिारा पद्धिी
▪ स्थायी बंदोबस्ि प्रणाली जमीनदारी प्रणाली बंगाल
▪ प्रशािकीय यंत्रणेचे यरु ोतपयीकरण घडवनू आणले
िोलीि िुिारणा
▪ कायदा व ि्ु यवस्था तनयमीि पोतलि दल
स्थापना
▪ पोतलि ठाणे तनमावण, प्रमख
ु - दरोगा (भारिीय
्यक्ती)
▪ तजल्हा पोलीि अिीक्षक पद तनमावण
सर जॉन शोअर (1793- 1798)
• 1787 िे 1789: कंपनी िरकारच्या िवोच्च
मडं ळाचा िो वररष्ठ िदस्य
• िंघषव व यध्ु दे टाळण्याचा प्रयत्न
• 1795: खड्वयाच्या लढाईि मराठ्यांनी तनजामाचा
पराभव के ला: तनहवस्िक्षेप िोरण
• अलाहाबादचा तकल्ला कंपनीला तमळवला
 History By Sachin Gulig
सचिन सर बंगालिे गव्हननर जनरल
लॉर्न वेलस्ली (1798 – 1805)
▪ तवस्िारवादी व िाम्रा्यवादी
▪ शािं िा व अहस्िक्षेपाच्या िोरणाचा
त्याग के ला
▪ िैनाची फौजेचा खरया अथावने प्रणेिा
र्ुप्ले हा होिा.
▪ िैनाची फौजेचा/िाहाय्यक प्रणालीिाठी प्रतिद्ध
▪ हा बगिं ालचा शेर नावानेही प्रतिद्ध होिा
▪ 1799 चौथे आग्ं ल - मैिरू यद्ध ु
Telegram: @History4all
▪ 1799 - तटपचू ा मत्ृ यू (श्रीरंगपट्टणम)
▪ दिु रे अग्ं लो मराठा यद्ध
ु (1803 - 05)
▪ गोवा फ्रेंचाच्ं या हािी पडु नये पोिवगु ीजाश
ं ी
िल्लामिलिीने गो्याला लष्ट्करी िंरक्षण
▪ 1800: अतिकारयांना प्रतशक्षणािाठी फोटव
तवल्यम कॉलेजची स्थापना
▪ जॉन मॅल्कम याि इराणला पाठवनू ्यापाराच्या
िवलिी तमळतवल्या.
▪ 1821-28: आयलांडमध्ये लॉडव लेफ्टनंट म्हणनू
▪ 1828-30: भाऊ ड्यक ू ऑफ वेतलग्ं टन आयलांड
पंिप्रिानपदी
▪ ड्यकू ऑफ तहदं स्ु थान हा दजावची िीव्र इच्छा
सर सहलॅरो जॉजन बालो (18051807)
▪ 1805: तशद्यं ा बरोबर िह
▪ 1806: वेल्लोर बडं : जनरल RR तगलेस्पी ने बडं
मोडून काढले
▪ लष्ट्कर प्रमख
ु :- िर जॉन क्ॅ डॉक
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
✓राजपिु ान्याि तशदं े - होळकर यांची लटू ालटू .
✓मच्छलीपटम, मद्राि, श्रीरंगपटण अतिकाररयांचे
भत्ते बंद
✓कंपनीने 1812 मध्ये इग्ं लडं ला बोलातवले
✓िेवबे द्दल वातषवक 1200 पौंडाचे तनवतृ त्तवेिन
✓उववररि आयष्ट्ु य त्याने फारनम येथे ऐशआरामाि
घालतवले.
लॉर्न समांटो- I (1807 – 1813)
Telegram: @History4all
• अहस्िक्षेपाचे िोरण
• बोडव ऑफ कंट्रोलचा िदस्य ,
पालवमटें चा िदस्य
• W.H. महातभयोगादरम्यान
्यवस्थापक
• नेपोतलयनच्या हल्यापािनू त्याने भारिाि वाचवले
• 1808-9: िर जॉन मायमकम: पतशवयाला माल्कमला
• एल्फीन्स्टनला - अफगातणस्थान शाह शजु ाच्या
दरबाराि पाठवले
• तििं चे अमीरिोबि - मैत्रीचा िह
• रणतजि तिहं िोबि - मैत्रीचा िह (चाल्िव मेटकाफ)
• त्रावणकोरचा तदवाण वेला थिंिीचे बंड
• 1811 िाली जावा बेट तजक ं ले
 History By Sachin Gulig
सचिन सर भारतािे गव्हननर जनरल
लॉर्न हेसस्टांग्ज (1813-1823)
▪ 1813: \ दि ु रा िनदी कायदा
▪ {िेंट हेलेना अॅक्ट}
▪ अहस्िकक्षेप तनिीचा परु स्किाव होिा
▪ तपंडारी, लटु ारु टोळया, माळवा, मेवाड,
मारवाड, वरहाड इ.ं लटु ालटु
▪ तपंडारयाचे नेिे यांचे दमन करीम खान, अमीर
खान, वातलि महु म्मदं , तचत्त्तू
Telegram: @History4all
▪ याच्या काळाि तििरे इग्रं ज मराठा यध्ु द
दौलिराव तशदं श े ी करार के ला तपंडारयाचे दमन
करण्यािाठी तशद्यं ांची मदि
▪ 1819: मबंु ई ग्हनवर एतलतफन्स्टने ‘रयिवारी
▪ 1820: मद्रािचा ग्हनवर थॅामि मन्रो –
रयिवारी िरुु
▪ 1822: वाय्य प्रािं ाि रयिवारी पध्दि
▪ हेतस्टंग्जने कलेक्टरला दडं ातिकारी पद तदले
▪ िलु ना वेलस्लीशी के ली
▪ िहकायव: हेस्टींग्जच्या काळाि त्याला जॉन
मायमकम, िर थॅामि मन्रो, माउिंट स्टुअटट
एतलतफन्स्टन, चायमिट मेटकाफ
▪ अाँग्लो - नेपाळ यद्धु 1814 - 16 झाले.
▪ तििरे अाँग्लो - मराठा यद्धु 1818
▪ तिक्कीम इग्रं जांच्या िाब्याि
▪ नेपाळचे दाजीतलंग, तशमला, राणीखेि,
नैतनिाल, मिरू ी, हे प्रांि प्राप्त
▪ तदल्लीच्या मोगल बादशहाि िन्माननीय शब्द
वापरण्याि मनाई
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ देशी विवमानपत्रांचा प्रारंभ (मंबु ापरू , दपवण,
तदग्दशवन)
▪ 1824 िाली बराकिुर छावणीि िैन्य तवद्रोह
झाला
▪ 200 भारिीय िैतनकानं ा गोळ्या मारल्या
▪ नेिा तबदं ा यानं ा तपपं ळाच्या झाडाला बािं नू फाशी
तदली.
▪ कलकत्ता येथे िंस्कृि महातवद्यालयाची स्थापना
(1824)
▪ 1825 - वेदािंि कॉलेज स्थापना
▪ 1827 िाली बादशहा = ग. जनरल बरोबरीचा
िन्मान तदला.
Telegram: @History4all
लॉर्न सवल्यम बेंसटग (1828-1835)
▪ लॉडव अमहस्टव - 1823-1828
पतहले इग्रं ज-बमाव यध्ु द : 1824-26
▪ 1824 - बराकपरू छावणीमध्ये बंड
▪ बेंतटंगला नेपोतलयन तवरुद्ध लढायचा
अनभु व होिा.
▪ ‘र््यूक ऑफ यॉकट ’ चा पररिहायक
▪ 1796: तितटश िंिदेवर तनवडून
▪ 1803-07: मद्रािचा ग्हनवर
▪ शांििेच्या काळाि िैतनकांचा ‘अिाट भत्ता’ बंद
▪ कंपनीच्या उच्च पदस्थ अतिकारयांचे पगार कमी
▪ 1835: वैद्यकीय महातवद्यालय व रूग्णालय
कोलकािा
▪ वाय्य िरहद्द प्रांिाि जमीन महिल ु ाची पद्धि
चालू के ली.
▪ लागवडीि आणलेल्या जतमनीवर कर बितवला
 History By Sachin Gulig
सचिन सर भारतािे गव्हननर जनरल 9545600535

▪ तहदं ी लोकांच्या िहायक दडं ातिकारी व दय्ु यम ▪ उत्तर प्रदेश व तदल्ली िाठी िदर तनझामि व
न्यायािीश या पदांवर नेमणक िदर तदवाणी अदालि स्थापन.
ु ा
▪ भारिीयांना उच्च पदावर नेमणक ू तदली.
▪ तजल्हा दडं ातिकारी व तजल्हातिकारी यांची कामे
एकत्र करण्याि आली िामातजक िुिारणा :
▪ राजपिू (तशशवु ि) मल ु ींची हत्या यावर बंद
▪ वश ं , िमव, वणव तकंवा जन्मस्थान ह्या नावाखाली
▪ : ििी बंदीचा कायदा
नोकरी नाकारली जाणार नाही
▪ 1930: नरबळी प्रथा बंदी
▪ जॉजट कॅ तनगिं पिं प्रिानने बेंतटंकची बगं ालचा
▪ 1829-30: ठगांचा बंदोबस्ि
ग्हनवर जनरल नेमणक ू
▪ ठग बदं ोबस्िािाठी कनवल तवल्यम स्लीमनची
शैक्षतणक िुिारणा : नेमणक
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
ु
▪ पौवावत्य: पातश्चमात्य: 1835: मेकॉले नेमणक ू
खालिा िोरण
▪ म्हैिरु -1831, कुगव -1834, काचार, जैंतिया -1834,
▪ कारण: गैरप्रशािन
महिल ू वाढवण्यािाठी उपाय :
▪ मातटटन बर्टच्या नेित्ृ वाखाली आग्रा प्रांिाि
महिल ू ्यवस्था
▪ अफुचा ्यापार तनयंतत्रि - बॉम्बे बंदरािनु तनयावि
▪ चहा, कॉफीचे मळे , पोलाद, कोळिा याि
प्रोत्िाहन
प्रशािकीय ििु ारणा :
▪ 1828: इनाम कतमशन
▪ ितकव ट कोटवि व प्रांिीक कोटवि यांची कामे
कलेक्टरकडे तदली
▪ कलेक्टरवर तनयत्रं निाठी ‘महिल ु ी आयुक्त’ पद
तनमावण

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर भारतािे गव्हननर जनरल
चाल्सन मेटकॉफ (1835-1836)
✓ भारिीय विवमानपत्राचा मतु क्तदािा
✓ मेटकाफचा जन्म भारिाि कलकत्ता
✓ 1801: इतं डया कंपनीि तलतपक
✓ 1803: लॉडव वेलस्लीचा स्वीय
िाहाय्यक
✓ रे तिडेंट:- ग्वाल्हेर (1810), तदल्ली
(1811-12) आतण हैदराबाद
(1820-22)
Telegram: @History4all
✓1834: आग्रा येथे ग्हनवर
✓पतहले अफगाण यद्ध ु झाले.
✓1836 मध्ये कलकत्ता िाववजतनक पस्ु िकालय :)
'भारिीय राष्ट्रीय िुस्िकालय’
✓1836-38 वाय्य िरहद्द प्रािाच ं े लेफ्टनटं ग्हनवर
✓मद्राि इलाख्याचे ग्हनवरपद
✓िर हा तकिाब
✓लोकतप्रयिेचे प्रिीक म्हणनू कलकत्त्याि
मेटकाफ िभागहृ बांिण्याि आले.
लॉर्न ऑकलैंर् (1836-1842)
▪ 1830 - 1834 पयांि बोडव ऑफ
ट्रेडचा अध्यक्ष होिा
▪ 1837-38 दष्ट्ु काळादरम्यान स्वि:
मदि
▪ ऑक्लंडला ‘अलव ऑफ ऑक्लंड’ ही पदवी
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ िस्ं कृि, अरे तबयन, पातशवयन भाषेिनु
तशकणारयांना स्कॉलरशीप
▪ मद्रािमिील कनवल ू चे िंस्थान खालिा
▪ िािारच्या प्रिापतिंह राजाला पदच्यिु
▪ कृषी तिंचन िोरण अमं लाि
▪ यात्रेकरूंवरील कर बंद, िातमवक बाबिीि
लोकांना स्वािंत्र्य तदले
▪ तितटश नौअतिकारणाचा पतहला लॉडव म्हणनू
त्याची नेमणक ू
Telegram: @History4all
लॉर्न एलनबरो (1842-1844)
• बोडव ऑफ कंट्रोलच्या अध्यक्ष
• तिंि प्रदेशावर िाबा 1842
• अफगातणस्िानाि इग्रं ज पराभिू होि आहेि
• गलु ामतगरी पद्धि नष्ट के ली
• बंगालमिील पोतलिदलाि ििु ारणा
• िो िनदी नोकरांवर टीका करीि अिे.
• र्ेप्यूटी मॅतजस्रे ट हे नवीन पद ियार
• कलकत्ता, बॉम्बे, मद्राि शहराच्ं या
तवकािािाठी नीिी उभा
• एलनबरो - प्रथम आग्ं ल-अफ़गान यद्ध ु िमाप्त
• एलनबरो ने चायमिट नेतियर ला अिैतनक एवं
िैतनक शतक्त बरोबर तिंिला पाठवले
 History By Sachin Gulig
सचिन सर भारतािे गव्हननर जनरल 9545600535

लॉर्न हासर्िंग्स प्थम 1844-48 • 1856: तहदिं ू तविवा िुनतवटवाह कायदा

(ईर्श्रचद्रं तवद्यािागर)
▪ कालवे पाटबंिारे स्विंत्र तवभाग
• 1855: िंथाल तवद्रोह
▪ िरकारी कायावलयाि रतववारी िट्टु ीची
• िंथाल वस्िी नष्ट करण्यािाठी हत्तींचा वापर
प्रणाली िरू
ु
1851: डायमडं हाबवर िे कलकत्ता दरम्यान प्रथम
▪ पतहले अाँग्लो तशख यद्ध
ु (1845–46) लाहोर टेलीग्राफ लाइन
िमझोिा
• 1849: जॉन इतलयट तरंकवॉटर बेथनू यांनी: बेथनू
लॉर्न र्लहौसी (1848-56) कॉलेतजएट स्कूल= कलकत्ता फीमेल स्कूल
• रुड़की अतभयातं त्रकी महातवद्यालय उघडले.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• तिटीश मतं त्रमडं ळाि बोर्ट ऑफ रेर्चा
अध्यक्ष • तदलीपतिंग यांना इग्ं लंड ला पाठवले
• िंस्थांने खालचा िोरण: • डलहौिीने िािारा (1848), िंबलपरू व जैिपरू
• 1848-49: दिु रे इग्रं ज-शीख यद्ध ु : शीख (1849), बगाढ (1850), उदयपरू (1852),
िाम्रा्याला तजक ं ले झाशी (1853) व नागपरू (1854) खालिा के ले.
• 1852: दिु रे अँग्लो-बमी युद्ध: िह्मदेश भारिाि • िीन रे तजमेंटची भर घािली.
तवलीन
• लॉडव डलहौिीला भारिाि ‘तवद्युि िारेचा
• 1854: पोस्ट ऑतफि अतितनयम पाररि.
प्रारिंभकिाट’ अिे म्हणिाि.
• 1854 चा वुर्चा खतलिा प्रत्येक प्रांिाि
स्वित्रं तशक्षण अिावे. • व्यिगि तिद्धान्िािाठी (Doctrine of
Lapse) ओळखला जािो.
• िार, पोस्ट, रे ल्वे, रस्िे िरुु वाि
• ्यापारािाठी िवव बंदरे खल ु ी, कर रद्द के ला.
• पोस्टल तितकटाची िरुु वाि.
• भारिाचे चलन रुपया म्हणनू िरुु वाि.
• पतहली िार लाईन आग्रा िे कलकत्त्याची
िरुु वाि.
• तिमला येथे उन्हाळी राजिानी व िैन्य
मख्ु यालयाची स्थापना

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर व्हाईसराय 9545600535

लॉर्न कॅसनांग चाल्सन जॉन (1856-1862) • 1 नो्हेंबर 1858: जाहीरनामा: इलाहाबाद

लॉडव कॅ तनंग द्वारे (र्बी ने ियार के ला)
• पंिप्रिान पामस्टवन याने भारिाचा
• यानिु ार िंपणू व जनिा तह महाराणीची प्रजा
ग्हनवर जनरल म्हणनू तनयक्त ु ी
म्हणनू ओळखली जाईल.
• मबंु ई, मद्राि, कलकत्ता = हायकोटव व तवद्यापीठ
• िंिदेचे प्रतितनिीत्व ग्हनवर जनरल ऐवजी
(जल ु ै)
्हॉईिरॉय करे ल यानिु ार भारिाचा प्रथम
• भारिीय िैतनकांची िंख्या कमी
• 2 August 1858: ्हॉईिरॉय म्हणनू लॉर्ट
• िैतनकांना िातमवक तचन्ह िारण करण्याि बंदी कॅ तनिंग तनयक्त
ु
घालण्याि आली.
• खालिा तिद्धांि रद्द करण्याि आला.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• मघु ल बादशाहा पद िमाप्तीची घोषणा.
• 1856 बंगाल रें ट ॲक्ट िंमि झाला.
• 1857 चा तवद्रोह द अलन ऑफ एसल्जन (1811-1863)
• 1860: कॅ तनंगने मेकॉलेद्वारा भारिीय दडं तविान
• 2 जल ु ै 1862: कलकत्ता उच्च न्यायालय
• 1861: भारिीय परु ाित्व िवेक्षण स्थापना
• 1 ऑगस्ट: मुंबु ई, मद्रास उच्च न्यायालय
• 1859-60: मध्ये बंगालमध्ये इतिं र्गो बिंर् • हहुंदक
ु ु श पर्व तातील र्हाबी टोळयाुंचा
• 1859: अथविंकल्प प्रणाली िरू ु के ली बुंदोबस्त
• ‘नाइट ऑफ द गाटटर’, अलव ही बहुमानाची • कामाच्या ताणामळ ु े मरण पार्ला
पदवी बहाल करण्याि आली.
• “इतिं र्यन तितव्हल ितवटिेि” परीक्षा िरू ु
• 1859: भारिमत्रं ी म्हणनू चायमिट वुर् आला
• 1861 च्या दष्ट्ु काळ पररतस्थिीच्या
चौकशीिाठी कनवल तस्मथच्या अध्यक्षिेखाली
• फॅ तमन कतमशन पतहला चौकशी आयोग
• वडु च्या िहाय्याने कॅ तनगं ने प्रत्येक प्रािं ाि
तशक्षण खात्याची स्थापना के ली

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर व्हाईसराय
सर जॉन लॉरे न्स (1864-1869)
• तदल्लीचा िहाय्यक तजल्हातिकारी,
िेथेच तजल्हातिकारी
• तदल्लीच्या तदवाणी कोटावि काही तदवि
न्यायािीश
• पंजाबची बत्तीि तजल्ह्यांि व छत्तीि मांडतलकी
रा्यािं तवभागणी करून ििु ारणा
• तशखानं ा त्याने इग्रं जी लष्ट्कराि दाखल
Telegram: @History4all
• 1864-65: भिू ान यद्ध ु : भिू ानला आिाम आतण
बंगाल जोडले
• 1866: अलाहाबाद उच्च न्यायालय
• 1866: ओररिाि व 1868-69: बदंु ल े खडं ािं
दष्ट्ु काळ
• दष्ट्ु काळ आयोग: कॅ म्प्बेल
• जलतिंचन खािे (ररचर्ट स्रॅची)
• पंजाबमिील कायावबद्दल ‘तिटीश राज्याचा
ििंरक्षणकिाट’ हा तकिाब
• पंजाब, अवि येथे टेनन्िी ॲक्ट पाि
• पंजाब व अयोध्यामध्ये कुळ कायदा लागू
• तिमला उपराजिानी बनवली (दिु रयांदा)
• िाटबिंिारे खािे िरू ु •
द अलन ऑफ मेयो (1869-1872)
• 14 तडिेंबर 1870: तवत्ततवकें द्रीकरणाचा जनक
• प्रांिांना आवश्यकिेनिु ार खचावचे स्वािंत्र्य तदले
• कें द्र व प्रांि यांच्याि खचावची तवभागणी
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ राजपत्रु ांचे राजकीय प्रतशक्षणािाठी
▪ राजकोट कॉलेज (कातठयावाड), मेयो
कॉलेज (अजमेर)
▪ स्टॅतटतस्टकल िवे ऑफ इतिं र्या ची स्थापना
▪ शेिी व ्यापारािाठी स्विंत्र खािे
▪ 1872: जनगणना
▪ 1871-72: लश ु ाई टोळ्यांचा बदं ोबस्ि के ला
▪ तमठावर कर लादला आतण अथवखात्याचे
तवकें द्रीकरण के ले
Telegram: @History4all
▪ मेयोचा प्राथतमक तशक्षणावर भर, मदरशांना
अनदु ान
▪ 1870: वहाबी चळवळीला िोंड देण्यािाठी
IPC दरुु स्िी- राजद्रोह कायदा लागू
▪ अदं मान: अफगाण पठाण शेरअली
आतफ्रदीने कै द्याने हत्या के ली.
लॉर्न नॉथनब्रक
ु (1872-1876)
• वुर् ितमिीमध्ये ितचव
• नाट्यमय कामतगरी कायदा, 1876
• 1875: बडोद्याच्या मल्हारराव गायकवाडांनी
रे तिडेंटला तवष घालण्याचा कट
बडोदा नरे श गायकवाडला पदच्यिु के ले.
• बगं ाल, तबहारिाठी िम्हदेशािून िादं ळू आयाि
• नॉथविक ु आतण िॉल्झबरी यांि मिभेद, नॉथविक ु ने
अखेर राजीनामा तदला
• आयररश प्रश्नावर त्याचे ग्लॅर्स्टनशी मिभेद
झाले
 History By Sachin Gulig
सचिन सर व्हाईसराय
लॉर्न सलटन (1876-1880)
▪ कट्टर िाम्रा्यवादी
▪ ओळख: “ओवन मैरीतर्थ”
▪ 1876: हूजरू पक्षाच्या PM बेंजातमन
तडझरायलीने नेमणक ू के ली
▪ तिटनच्या परकीय खात्यावर मत्रं ी
▪ 1878-80: तलटनच्या उद्दाम िोरणामळ ु े दिु रे
अफगाण यद्ध ु उद्भवले.
▪
Telegram: @History4all
तितटश उद्योगांना फायदा होण्यािाठी 29
वस्िवू रील आयाि कर रद्द
▪ मक्त
ु ्यापार िोरण स्वीकारले
▪ 1876-80: भीषण दष्ट्ु काळ: मद्राि, मबंु ई,
मैिरू , हैद्राबाद, पंजाब भागाि.
▪ दष्ट्ु काळ आयोग: ररचडव स्टैची
▪ 1876: ड्रोमेतटक िरफॉमटन्ि ऍक्ट
▪ 1876: रॉयल टायटल अतितनयम
▪ 1 जानेवारी 1877: तदल्ली दरबार: 'एम्प्रेि
ऑफ इतिं र्या'
▪ 1878 माचव: देशी वत्तृ पत्र कायदा
▪ 1878: शस्त्रबंदी कायदा.
▪ 1879: स्टॅटयुटरी तितव्हल ितव्हटिेि
ॲक्ट {21 वरुन 19}
▪ िरु ें द्रनाथ बॅनजी इतिं र्यन अिोतिएशनने
जनजागरण मोहीम
▪ मीठाच्या ्यापारावर कर लावले.
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
• प्रांिांमिनू कें द्राने गोळा के लेल्या रक्कमेचा
काही भाग प्रांिांना देण्याि येईल
• 1883: िरकारने िाली दष्ट्ु काळ
ितं हिा जाहीर के ली.
• न्याय ही खािी प्रािं ाकडे तदली.
• मोठे उत्पादन करणारया िस्ं थातनकाश ं ी करार
• तितटश उत्पादनावरील आयाि कर काढून
टाकले.
Telegram: @History4all
लॉर्न ररपन (1880-1884)
• भारिीयांिाठी उदारमिवादी/मानविा
वादी ्हाइिरॉय म्हणनू ओळख
• पतहली दशवषीय जनगणना
• 1881: फॅ क्टरी ॲक्ट (7 वषावपेक्षा कमी
वयाच्या मल ु ानं ा बदं ी)
• 1882: व्हनाटक्युलर प्रेि ॲक्ट रद्द
• 1882: हटिं र कतमशन नेमले
• 1882: स्थातनक स्वराज्य िस्िं थािंचा कायदा
• 1883: इलबटट तविेयक मजं रु
• तिटनमध्ये 1880 ला liberal पक्षाला यश.
पंिप्रिान ग्लॅडस्टन.
• भारिमत्रं ी लॉर्ट हटीगिं ण
• ररपनचे पस्ु िक – The Duty at the age
याि लोकशाहीचे गणु िांतगिले
 History By Sachin Gulig
सचिन सर व्हाईसराय 9545600535

लॉर्न र्फरीन (1884-1888) लॉर्न एलसजन-II (1894-1899)

• 28 तडिेंबर 1885: कॉाँग्रेि ✓ 1895: तशवजयिं ी
• 1886: िम्हदेश इग्रं जांच्या वचवस्वाखाली ✓ 1896: रामकृष्ट्ण तमशनची बेलरू मठ
• 1886: चाल्िव ऍचीिनच्या अध्यक्ष पतब्लक ✓ येथे स्थापना के ली
ित्हवि कतमशन ची स्थापना झाली. ✓ 1896: भीषण दष्ट्ु काळ
• 1887: चायमिट ऍचीिनने लोकिेवा ✓ अन्निान्य हाँगकाँगकर्ून मबंु ई बंदराि आणले.
आयोगाच्या तशफारशी (अहवाल) िादर ✓ अन्निान्यािोबि ब्युबॉतनक नावाचा भयंकर
• स्त्रीयांच्या आरोग्यािाठी लेर्ी र्फरीन फिंर् प्लेग भारिाि आला.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• शािकीय कमवचारयावं र राष्ट्ट्रीय कााँग्रेि शी ✓ 1898: भारिीय पोष्ट ऑतफि कायदा
िबं िं ठे वण्याि बदं ी घािली ✓ चाफे कर बिं ू द्वारा तव्हक्टोररयाच्या पिु ळ्याला
• इििं ेररयल ितव्हटि क्रॉप्िची स्थापना के ली. चप्पलचा हार घालनू डांबर फािले
• अविमध्ये 7 वषाांिाठी जमीन महिल ु ✓ 1898: िावरकर यानं ी राष्ट्ट्र भक्त िघं
तनतश्चि ✓ 1897: रँर् व आयस्टट ची हत्या
• तशखांना ग्वाल्हेर परि देवनू टाकले. ✓ 1899: तबहार िंथाळांनी उठाव
लॉर्न लान्सर्ाऊन (1888-1894) ✓ वाय्य िीमेपयांि रे ल्वेचे काम
✓ चांदीच्या तकंमिीमध्ये घट
• 1891: दूसरा कारखाना कायदा
• महहलाुंना हदर्सा 11 तासाुंपक्षे ा जास्त काम ✓ अथव्यवस्था िावरण्यािाठी कापड िोडून इिर
करण्यास बुंदी िवव वस्िंवु र आयाि कर.
• 1891: सुंमतीर्य कायदा, 12 र्र्ाव खालील
मल
ु ींचा
• 1892: भारतीय पररर्द कायदा
• 1893: भारत-अफगाहणस्तान डुरडुं
आयोग ची स्थापना
• महणपरू मधील बुंड रोखण्याचे श्रेय
• हलटनने सरुु के लेली स्टॅटयुटरी सिसहिल
िसहिििेि बुंद
• काश्मीरच्या राजाला पदार्रुन पदच्यूत

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गव्हननर जनरल 9545600535

लॉर्न कजनन (1899-1905) कझवनच्या शेिी ििु ारणा

▪ 1900 मध्ये पंजाबाि जतमनीच्या
हस्िािं रणाचा कायदा अमलाि आणला.
▪ कझवन भारिाि आतशयाचा राजकीय
▪ 1901 मध्ये शेिकी खात्याची स्थापना के ली.
आिारस्िंभ िमजि.
▪ त्याने कृषी महातनरीक्षकाची नेमणक ू के ली.
▪ दष्ट्ु काळाबरोबर एन्फ्ल्यएु झं ा व मलेररयाची िाथ
▪ बगं ाल प्रािं ािील पिु ा येथे कृषी िशं ोिन
▪ दष्ट्ु काळ तनवारणाथव लॉर्ट मॅक्र्ोनल ितमिी
कें द्राची स्थापना के ली.
▪ 1901: वाय्य िरहद्द प्रांि तनमावण करून
▪ कझवनने िाजमहलचे िौंदयव
टोळीवाल्यांचा बंदोबस्ि
वाढतवण्यािाठी इराणहून तदवे आणले.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ 1900: कलकत्ता कॉिोरेशन कायदा के ला
▪ कलकत्ता येथे राणी त्हक्टोररयाच्या
▪ कझवनने 12 खािी नेमनू तवतवि ितमत्या नेमल्या स्मरणाथव त्हक्टोररया मेमोररअल हॉल
= ितमिी प्रशािन
▪ बंगलोर येथे िर जमशेदजी टाटा तवज्ञान
▪ 1901 िस्ं थातनक राजपत्रु ाक ं ररिा इििं ीररअल िंस्थेची स्थापना के ली.
कॅ र्ेट कोअरची स्थापना
▪ 1905: बिंगालची फाणणी के ली
▪ 1902- पोलीि कतमशन (ििु ारणा आयोग)
▪ 1899: भारिीय चलन कायदा िंमि करून
(अँड्र्यू फ्रेजरच्या)
िवु णवप्रमाण स्वीकारले
▪ 1902: तवद्यापीठ आयोगाची स्थापना (थॉमि
▪ 1899: भारिीय टंकण व पत्रमद्रु ा अतितनयम
रॅले)
िंमि करुन इग्ं लंडचा पौंड भारिाि अतिकृि
▪ 1903: 3 पैकी दिु रा तदल्ली दरबार
▪ 1904: बनारि तहदिं ू गयमिट स्कूल ची
▪ 1903: रे ल्वे बोडावची स्थापना, याि 3 िदस्य स्थापना: अॅनी बेझटं
होिे. (िर रॉबटटिन)
▪ िाम्रा्याने आपल्या डोतमतनअनचा अन्य
▪ 1904: प्राचीन स्मारक िंरक्षण कायदा कोणिाही भाग गमावला िर आपण तजविं
▪ 1904: मध्ये िहकारी पििंस्था कायदा िंमि राहू शकिो, परंिु जर आपण भारि हरवला
▪ 1904: प्रेिला आळा घालण्यािाठी अतिकृि िर आपल्या िाम्रा्याचा ियू व मावळला
रहस्य कायदा जाईल
▪ वातण्य व उद्योग तवभाग स्थापन

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गव्हननर जनरल
लॉर्न समांटो दुसरा (1905-1911)
▪ बगं ाल तवभाजनाचा तवरोि व
स्वदेशी आदं ोलन
▪ कााँग्रेिचे तवभाजन अमं लबजावणी
▪ वगं भगं चळवळ
▪ 1906: स्विंत्र मिदारिंघाचे तिमला येथे
वचन
▪ 1906: मतु स्लम लीग
Telegram: @History4all
▪ 1907 मध्ये लॉडव तमटं ोने चीनशी अफूचा
्यापार बदं के ला
▪ जमशेदजी टाटा यानं ी 1907 मध्ये तटस्को ची
स्थापना के ली
▪ मॉले तमटं ो ििु ारणा 1909
▪ कान्हेरे: जॅक्िन, मदनलाल तिंगरा: कजवन ▪
वायलीचा खनू
▪ भारिीय प्रेि कायदा - 1910
लॉर्न हासर्िंग-II (1911-1916)
▪ 1911: तििरा तदल्ली दरबार: तकंग पंचम जॉजव
पाचवा व क्वीन मेरीचा रा्यातभषेक
▪ 1911: बगं ालचे तवभाजन रद्द के ले
▪ 1912: तबहार प्रािं स्थापन करण्यािाठी
बगं ालची फाळणी
▪ 23 Dec 1912: राजिानी कलकत्याहून
तदल्लीला
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ 1912: तदल्ली बॉम्बस्फोट: राितबहारी बोि:
तदल्ली खटला
▪ 1915: तहदं ू महािभेची स्थापना प.ं मदन मोहन
मालवीय
▪ 1915: गदर पाटी: िॅनफ्रातन्िस्को
▪ 1914: मॅकमोहन िीमा रे षा मध्ये भारि-चीन
▪ 1915: गदर तवद्रोह
Telegram: @History4all
लॉर्न चेम्सफोर्न (1916-1921)
▪ 1916: होमरुल चळवळ स्थापना
▪ 1916: कााँग्रेि व लीग करार (लखनौ
अतिवेशन)
1916: िाबरमिी आश्रम स्थापन
▪ 1918-19: रौलेट कायदा
▪ 1919 जातलयनवाला बाग
▪ 1919: मॉंटफोटव ििु ारणा कायदा
▪ 1919: तखलाफि
▪ 1920: अिहकार चळवळ
▪ तबहारचे ग्हनवर: एि. पी. तिन्हा (ग्हनवरपदी
जाणारे पतहले भारिीय)
▪ 1917: तशक्षण ििु ारणा आयोग: िॅडलर
 History By Sachin Gulig
सचिन सर गव्हननर जनरल
लॉर्न ररर्ींग (1921-1926)
▪ िवव ्हॉइिरॉयांपैकी एकमेव – यहुदी
▪ 1921: मोपलांचे बंड
▪ 1922: चौरीचौरा
▪ 1922: अिहकार
▪ 1921: तवर्श्भारिी तवद्यापीठ (रवींद्रनाथ
टागोर)
▪ 1923: स्वरा्य पक्ष: फे रवादी, नाफे रवादी
Telegram: @History4all
▪ 1923 आयिीएिची परीक्षा एकाचवेळी –
तदल्ली व लंडन
▪ 1924: मतु डमन ितमिी
▪ 1925 काकोरी कट
▪ 1926 स्वामी श्रध्दानंदची हत्या
▪ तक्तमनल लॉ दरुु स्िी तविेयक
▪ कापिावरील Excise कर काढला.
▪ 1910 चा प्रेि ऍक्ट व 1919 चा
रोलॅक्ट ऍक्ट रद्द
लॉर्न आयसवनन (1926-1931)
• 1926: नौजवान िभा
• 1927 हारकोटव बटलोर भारिीय रा्य आयोग
(Indian States Commission)
• 1927-1928 िायमन कतमशन
• 1928: HSRA
• 1928 - लाहोर मोचाव: लाला लजपिराय मत्ृ यू
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
• लाहोर कट: िॉंडिवची हत्या
• जिीनदािचा िरुु ं गाि उपोषणाने
• तदल्ली ट्रेन बॉम्बस्फोट
• 1928: नेहरू अहवाल
• 1928-29: जीनांची चौदा कलमी योजना
• 1929: लाहोर अतिवेशन
• 1929: पणु व स्वरा्य
• 1930 ितवनय कायदेभगं चळवळ
• 1930: पतहली गोलमेज पररषद
Telegram: @History4all
• 1930: तचिगाव शस्त्रागार छापे
• 5 माचव 1931: गांिी आयतववन करार
• 1931: भगितिंग, तशवराम हरी राजगरू
ु ,
िखु देव थापर यांना फाशी
लॉर्न सवसलांग्टन (1831-1936)
• 1931-32: दिु री व तििरी गोलमेज पररषद
• 1932: पन्ु हा ितवनय कायदेभगं ाची चळवळ.
• 1934 ला आदं ोलन मागे
• 16 ऑगस्ट 1932: मॅक्डोनाल्डद्वारा कम्यनु ल
अवॉडवची घोषणा
• 24 िप्टेंबर 1932: पणु े करार: महात्मा
गांिी आतण बाबािाहेब आबं ेडकर
• 1933: पातकस्िान घोषणा
• 1933: स्वेिपतत्रका
• 1934: parlment Joint selection
Committe
 History By Sachin Gulig
सचिन सर गव्हननर जनरल
• 1934: कााँग्रेि िमाजवादी पक्ष: आचायव
नरें द्र देव, जयप्रकाश नारायण
• 1935: भारि िरकार अतितनयम
• 1935: RBI स्थापना
• 1935: भारिापािनू बमाव, बंगालपािनू
ओतडिा, बॉम्बेपािनू तििं वेगळे
• 1936: अतखल भारिीय तकिान िभा
लॉर्न सलनसलथगो (1936-1943)
Telegram: @History4all
▪ 1939: िभु ाषचद्रं बोि यानं ी कााँग्रेि िोडली व
फॉरवडव ब्लॉकची स्थापना
▪ 1939: दिु रे जागतिक महायद्ध ु िरुु
▪ 1940: मतु स्लम लीगचा लाहोर जाहीरनामा
▪ 1940: तजन्हाच ं ा तद्वराष्ट्ट्र तिद्धािं
▪ 1940: ऑगस्ट घोषणा कााँग्रेिने नाकारली -
लीगने स्वीकारली
▪ मतु स्लम लीगद्वारे मतु क्ततदन
▪ हुजरू : चतचवल इग्ं लडं चे पिं प्रिान
▪ िभु ाषचद्रं बोि भारिाबाहेर
▪ 1942: तक्प्ि तमशन- डोतमतनयन स्टेट्ि
▪ 1942: चलेजाव चळवळ
▪ लीगचे कराची अतिवेशन: फोडा आतण रा्य करा
▪ 1943: बंगाल दष्ट्ु काळ
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
लॉर्न वेव्हेल (1943-1947)
▪ 1944 CR फॉमव ल ु ा
▪ 1945 हसमला सुंमेलन/ पररर्द
▪ 1945: र्ेव्हेल योजना
▪ हडसेंबर 1946: घटना सहमतीचे पहहले
अहधर्ेशन हदल्लीत
▪ 1946 आयएनए खटला र् नौसैहनक हर्द्रोह
▪ 16 ऑगस्ट 1946: महु स्लम लीगचा प्रत्यक्ष
Telegram: @History4all
कृती हदन
▪ सुंहर्धान सभेसाठी हनर्डणक ू : अुंतररम
सरकार: अध्यक्ष नेहरु
▪ 1946 कॅ हबनेट हमशन योजना: कााँग्रेस र्
लीगकडून योजनेची स्र्ीकृती
▪ 20 फे ब्रर्ु ारी 1947: हब्रहटश पुंतप्रधान
एटलींची भारत सोडण्याची घोर्णा
▪ माचव 1946: हदल्ली: लॉडव पॅहिक लॉरेन्स,
स्टाफडव हिप्स, A.V. अलेक्ाुंडर, भारतीय
राजकीय नेत्याुंशी नेत्याुंशी चचाव
▪ कलेमेंट एटली घोर्णा: जून 1948 पूर्ी
भारताच्या स्र्ातुंत्र्याची घोर्णा के ली
 History By Sachin Gulig
सचिन सर गव्हननर जनरल 9545600535

लॉर्न माऊांटबॅटन चक्रवती राजगोपालाचारी

(फेब्रव
ु ारी 1947-ऑगस्ट 1947) (21 जून 1948-26 जानेवारी 1950

▪ एका वषाविाठी भारिीय ▪ 1950: पद कायमचे रद्द करण्यापूर्ी

रा्याचे पतहले ग्हनवर
जनरल
▪ माचव 1947: क्लेमटं ॲटलींच्या मजरू
पक्षाच्या शािनाने माउंटबॅटनना भारिाचे
्हाइिरॉय म्हणनू पाठतवण्याचा तनणवय
Telegram: @History4all
शेर्टचे गव्हनव र जनरल.
▪ कॉुंग्रेसचे नेते, मद्रास प्रेहसडेंसीचे
हप्रहमयर, पहिम बुंगालचे राज्यपाल,
भारतीय सुंघटनेचे गहृ राज्यमुंत्री
आहण मद्रास राज्याचे मख्ु यमुंत्री

Telegram: @History4all
▪ माउंटबॅटन यानं ी भारिािील जबाबदारी म्हणूनही काम पाहहले.
स्वीकारण्यापवू ी ॲटलींच्या मागे लागनू जनू ▪ भारतरत्न पहहला प्राप्तकताव होता
1948 पवू ी स्वािंत्र्य देण्याि येईल, अशी ▪ 'कृष्णाहगरीचा आुंबा' हे टोपणनार्
घोषणा करवनू घेिली.
▪ 3 जनू 1947: त्यांनी 15 ऑगस्ट 1947
रोजी भारिाि स्वािंत्र्य देण्याची घोषणा
▪ भारिीय स्वािंत्र्य कायदा 1947
▪ राजा जॉजव िहावा (1936–1952)
▪ लॉडव माऊंटबॅटन (ऑगस्ट 1947- जनु
1948)
▪ स्विंत्र भारिाचे पतहले ग्हनवर जनरल

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर 1857 िा उठाव 9545600535

1857 चा उठाव िदव्या आतण िेन्शन रद्द

• पार्श्वभमू ी कारणे: उठावाची िरुु वाि, स्वरूप, घटना ▪ इग्रं जांनी अनेक िंस्थातनकांच्या पद्या व पेन्शन रद्द के ल्यामळ
ु े
त्यांची मने दखु ावली गेली.

वेिने, इनाम व जहातगरीची जप्ती

▪ लॉवड तवल्यम बेंतटकने अनेक योजना आखल्या
▪ जतमनीची चौकशी करून ्यांच्याकडे परु ावे न्हिे.त्यांच्या
जमीनी काढून घेिल्या.
▪ अनेक जहातगरींची जप्ती के ली
▪ जतमनींच्या चौकशीिाठी एक कतमशन नेमले.
▪ या कतमशनने पंचवीि हजार इनामी जतमनींची चौकशी करुन
एकवीि हजार जप्त के ले यामळू े लक्षाविी लोक नाराज झाले
1857 चा राष्ट्रीय उठाव व त्याची िार्श्टभमू ी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 1857 मध्ये जे बडं झाले िेच भारिाचे पतहले स्वाित्र्ं ययध्ु द
म्हणनू ओळखले जािे देशी उद्योगिद्य
िं ािंचा र्हाि
• शेिकरी, कारागीर, आतदवािी, वन्य जमािी, िाि,ू फकीर, ▪ 18 ्या शिकाि यरु ोपाि औद्योतगक क्ांिी घडून आली.
िैतनक अशा तवतवि गटांनी हे उठाव के ले ▪ िरुु वािीि इग्ं लंडमिील औद्योतगक क्ांिी झाली.
• 1773 िे 1857 च्या दरम्यान तकमान 40 - 50 मोठे लष्ट्करी ▪ कारखान्याि ियार झालेला माल अत्यंि िबु क िंदु र व तटकाऊ
िघं षव झाले होिे. होिा.
▪ इग्रं जांच्या ्यापारी िोरणामळ
ु े येथील उद्योगिंदे बडु ाले
लक्षाविी कारागीरावं र बेकारीची वेळ आली.
लॉर्ट वेलस्लीची िैनािी फौज िोरण
• िैनािी फौज दबु वल िंस्थातनकांच्या अंिगवि व बाहय
िंरक्षणािाठी देण्याि आली. शेिीिबिं ि
िं ी उदािीन िोरण
• मोबदल्याि िंस्थातनकाि कंपनीि रोख रकमेऐवजी आपल्या ▪ शेिी हा भारिीयाच ं ा प्रमख
ु ्यविाय होिा व त्यावरच लोकाचं ी
रा्याचा काही प्रदेश िोडून द्यावा लागे. उपजीतवका अवलंबनू होिी.
• फौजेचा खचव िस्ं थातनकाि करावा लागे ▪ शेिकरयांना उत्पन्नाच्या 2/3 तहस्िा कर म्हणनू तितटश
• िैनािी फौजेच्या अटी जाचक होत्या िरकारला द्यावा लागि होिा.
• आपल्या ित्ता गमवा्या लागल्या ▪ दष्ट्ु काळाच्या पररतस्थिीिही शेििारयामध्ये किल्याही प्रकारची
िटू देण्याि येि निे याउलट जो शेिकरी वेळेवर कर भरि निि
त्यांच्या जतमनींचे जाहीर तललाव के ले जाि
िस्िं थानािंचे खालिा िोरण व िस्िं थाने तवतलनीकरण ▪ कराच्या ओझ्याखाली शेिकरी दबला गेला व अिा शेिकरी
• महत्वाकांक्षी व िाम्रा्यावादी वृत्ती तितटशांच्या तवरोिाि उभा रातहला.
• डलहौिीच्या या आक्मक िोरणामळ ु े अनेक िंस्थातनक
दख
ु ावले गे ल े
शेििार्यािाठी शेिकर्यािंवर अन्याय, अत्याचार
▪ िरकारी अतिकारयानं ी जमीन महिल ू कृ षी उत्पनाच्या
खालिा िोरण (1748 - 1856) स्वरूपाि घेण्याऐवजी रोख रकमेच्या स्वरुपाि घेण्याचा आग्रह
• दत्तक वारिा नामजं रू िरला शेिकरयांकडे रोख रक्कम निल्याने शेिकरयांवर अन्याय
• गैरप्रशािन अत्याचार करण्याि आले.
• प्रत्यक्ष यद्ध
ु ▪ मद्रािमिील िरकारी तनवेदनाि म्हटले आहे, त्यानिु ार ठरावीक
शेििारा प्राप्त करण्यािाठी उन्हाि उभे करणे, जेवण न देणे,
फटके मारणे अशा तशक्षा तदला जाि होत्या.
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर 1857 िा उठाव 9545600535

1857 च्या उठावाची कारणे
• मख्ु य कारणे, राजकीय कारणे, आतथवक कारणे
• िातमवक कारणे, लष्ट्करी कारणे, िामातजक - िांस्कृ तिक कारणे
• तहदं तू वषयी िच्ु छिेची भावना, तहदं ू िंस्कृ िी व िमाज
जीवनावर आघाि
• जातिभेद रद्द करण्याचा कायदा, अतप्रय नवीन तशक्षण्यवस्था
राजकीय कारणे
• 1757, 1764 च्या प्लािी – बक्िर च्या लढाईने तिटीश
ित्तेचा पाया भारिाि रचला गेला.
• लॉडव क्लाई्ह, लॉडव वॉरन हेतस्टंग, लॉडव बेतटंग, लॉडव
डलहौिी, वेलस्ली या ग्हनवर जनरलनी प्रचंड ित्त्तातवस्िार
Telegram: @History4all
▪दष्ट्ु काळाच्या पररतस्थिीिही शेििारयामध्ये किल्याही प्रकारची िटू
देण्याि येि निे
▪ याउलट जो शेिकरी वेळेवर कर भरि निि त्याच्ं या जतमनींचे जाहीर
तललाव के ले जाि.
▪त्यामळ ु े शेिकरयांचे प्रचंड आतथवक शोषण होऊ लागले.
▪भारि दाररद्रयाकडे वाटचाल करु लागला याबाबि डॉ ईश्र्वरीप्रिाद
म्हणिाि, भारिमािेच्या दिु ावर इग्रं ज लठ्ठ झाले. परंिु भारिीयांवर याि
उपािमारीची वेळ आली
िातमटक कारणे
तितटश ईस्ट इतं डया कंपनीने आतथवक िाम्रा्यावादाबरोबरच िातमवक
िाम्रा्यवादाचाही परु स्कार के ला.

Telegram: @History4all
करून िवां देशभर कंपनीचे वचवस्व तनमावण के ले. 1813 च्या चाटवर अॅक्टनिु ार िमवप्रिारािाठी कंपनीची मदि तमळू
• िैनािी फौज लागली.
अनेक िमव प्रिारक तिश्चन िमवप्रिारािाठी भारिाि येऊ लागले.
िस्िं थाने खालिा िोरण कंपनी िरकारने अनेक तहदं ू मंतदरांची व मस्ु लीम मतशदीची विने काढून
• वेलस्लीने तनजाम मराठ्याच ं े तशदं ,े होळकर, भोिले, िरदार, घेिली.
अयोध्येचा नवाब, पेशवा अनेक िंस्थाने बरखास्ि के ली. यामळ ु े िमवगरुु व मौलतवची अप्रतिष्ठा झाली.
• तिटीशांची मत्ु िद्देतगरी, भेदनीिी, िाम्रा्यवाद भारिीय िातमवक अििं ोष वाढीि लागला.
िस्ं थातनकानं ा ओळखिा आला नाही.
• लॉडव डलहौिी अनेक िंस्थातनकांच्या पद्या व पेन्शन रद्द लष्ट्करी कारणे
के ल्या. राजकीय, आतथवक, िामातजक, िातमवक कारणामळ ु े जनिेि अिंिोष
• मोगल िम्राट बहादरू शहा याचा बादशहा हा तकिाब व त्याि तनमावण झाला अिला.
तमळणारी पेन्शन रद्द करण्याचा प्रयत्न के ला. िरी जोपयांि तशपाई बंडाि ियार होि नाही, िोपयांि उठाव घडून येणे
• दिु रा बाजीराव याचा दत्तक पत्रु नानािाहेब यांना तमळणारी शक्य न्हिे.
पेन्शन डलहौिीने बंद के ली.
तशपायानं ी हािी बदं क
ू घेिली आतण उठावाि िरुु वाि झाली.
आतथटक कारणे तितटशांनी अनेक लष्ट्करी कायदे मंजरू करुन तहदं ी तशपायांवर तनबांि
▪ तितटशानं ी आतथवक िाम्रा्यावादावर भर तदला होिा. लादले.
▪ 18 ्या शिकाि यरु ोपाि औद्योतगक क्ािं ी घडून आली.
1806: कायदा पाि करुन तहदं ी तशपायांवर गंि लावण्याची व दाढी
▪ येथील कारखान्यानं ा लागणारा कच्चा माल तहदं स्ु थानािनू
नेण्याि येऊ लागला व ियार झालेला पक्का माल भारिीय करण्याची िक्ती के ली.
बाजारपेठेि आणनू तवकला जाऊ लागला
▪ कारखान्याि ियार झालेला माल अत्यिं िबु क िदंु र व
तटकाऊ होिा.
▪ भारिािील चहा, कॉफी, मिाल्याचे, पदाथव, खतनजे, लाकूड,
इत्यादी माध्यमािनू तिटीशांनी आपले िाम्रा्य तनमावण के ले
▪ शेिी हा भारिीयाचं ा प्रमख
ु ्यविाय होिा व त्यावरच
लोकांची उपजीतवका अवलंबनू होिी.
▪ शेिकरयांना उत्पन्नाच्या 2/3 तहस्िा कर म्हणनू तितटश
िरकारला द्यावा लागि होिा. Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर 1857 िा उठाव 9545600535
• भारिीय िैन्याि िमद्रु पयवटन के ल्याि आपला िमव बडु ेल अशी
िमजिू होिी. ित्कातलक कारण
• लॉडव कॅ तनगं ने िामान्य िेवा भरिी अतितनयम पाि के ला, या ▪ इनतफल्ड बंदक ु ा व चरबीयक्त
ु काडििू
कायद्यानिु ार भारिीय िैन्याला िमद्रु पार करुन तवदेशाि ▪ काढििू ांचे िील गाई व डुकरांच्या चरबी ने बंद के ले
पाठतवले जाणार होिे. होिे.
• लष्ट्करािील उच्च अतिकार पदे भारिीयांना तदली जाि निि. ▪ त्यांनी काडििू े वापरण्याि नकार देणारया तशपायांवर
• एकाच पदावर काम करणारया तहदं ी व तितटश तशपायांच्या वेिन खटले भरण्याि आले
व भत्यािं फार मोठी िफावि के ली जाि होिी.
• तहदं ी तशपायांना अत्यंि अपमानास्पद वागणक ू तदली जाई.
▪ दहा वषावपयांि त्यांना तशक्षा ठोठावण्याि आल्या व
• परे ड ग्राऊंडवर अवमान, लाथािध्ु दा घािल्या जाि. िैतनकांना नोकरीिनू काढून टाकण्याि आले.
• लष्ट्करी मोतहमेवर तितटश अतिकारी प्रथम भारिीय तशपायांची ▪ त्यामळ ु े लष्ट्करी छावण्या मिील पररतस्थिी अत्यिं
फौज आघाडीवर पाठवि. स्फोटक आतण यामिनू च 1857 चा उठावाचा भडका
• िमु श्चक्ी होऊन अनेक तहदं ी तशपाई मारले जाि मग गोरी फौज उडाला.
पढु े पाठतवली जाई. म्हणजे मृत्यलू ा िामोरे जािाना भारिीय
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
तशपाई व तवजयाची माळ याि गोरया िैन्याकडे, या प्रकारामळ ु े
तहदं ी तशपायांमध्ये प्रचंड अिंिोष तनमावण झाला.

अतप्रय नवीन तशक्षणव्यवस्था

• भारिाि तितटशांनी पाश्चात्य तशक्षण्यवस्था िरुु के ली.
• देशभर तिश्चन िमावचे तशक्षण देणारया तमशनरी शाळा िरुु
• या िोरणामळ ु े 19 ्या शिकाच्या पवू ाविावि भारिाि तितटशांनी
पाश्चात्य तशक्षण्यवस्था िरुु के ली.
• यामिनू भारिीयांच्याि अिंिोष तनमावण झाला.

तहदिं ू तिं वषयी िुच्छिेची भावना

• काळया लोकांपेक्षा गौरवणीय लोक जन्मि श्रेष्ठ आहेि, अशी
भावना 19 ्या शिकाि यरु ोपभर पिरली होिी
• एखादा िािा इग्रं ज रस्त्याने जाि अिेल िर घोडागाडीमिनू
जाणारया भारिीयालाही खाली उिरून त्या इग्रं जाि िलाम
ठोकावा लागे.
• रे ल्वेच्या पतहल्या वगावच्या डब्यािनू भारिीयानं ा प्रवेश करण्याि
म्जाव होिा.
• यरु ोतपयनांच्या हॉटेलमध्ये व क्लबमध्ये भारिीयांना प्रवेश निे,
• तहदी माणिाप्रिी अिणारी तितटशांची िच्ु छिेची भावना
भारिीयांचा अिंिोष वाढतवण्याि कारणीभिू ठरली.

जातिभेद रद्द करण्याचा कायदा

• 1850 मध्ये तितटशानं ी जातिभेद रद्द करण्याचा कायदा के ला
• या कायद्यानिु ार वारिाहक्क व मालमत्ता हक्कामध्ये काही बदल के ले.
• ित्कालीन तहदं ु मतु स्लमानं ा या कायद्याचा िोका वाटू लागला तहदं ू वा
मस्ु लीम िमाविर करुन तिश्चन िमावि गेला, िरी त्याचा वाििाहक्क व
मालमत्ता प्राप्ती हक्क या कायद्यानिु ार कायम राहणार होिा.

Click Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर 1857 िा उठाव 9545600535

मेरठ
• उठावाची िरुु वाि ▪ 3 मे 1857 रोजी लखनऊ (मेरठ)
• स्वरूप ▪ 5 मे 1857 रोजी अयोध्या येथील िैतनकांनी काडििु े
• घटना वापरण्याि नकार तदला
▪ तमरिच्या 9 मे 1857 रोजी छावणीमध्ये 85 तशपायानं ी
स्वप्न काडििू वापरण्याि नकार तदला
• लाला हनवंि िहाय : लाल तकल्ल्याचं आंगण तितटशांच्या ▪ लष्ट्करी आदेशाचा अवमान के ला
रक्ताने माखलेलं अिेल. ▪ 5 / 10 वषावची तशक्षा तदली.
• मौलवी अहमदल्ु लाह : फै जाबादचे शहा भतवष्ट्यवाणी - तिथल्या ▪ 1857 उठावाि पतहला मृत्यू जॉन तफतनि
तभिींवर लाल रंगाि 'िगळं लाल होणार'
• िर चाल्िव नेतपयर : "मी ग्हनवर जनरल झालो िर तिश्चन तदयमली
िमावला रा्य िमव बनवेल मौलवी अहमदल्ु लाह ▪ नेित्ृ व : बादशहा बहादरु शहा िेनापिी बख्िखान
• तशवशंकराचा िंदश े , फतकराचा कलमा ▪ 11 मे ला हे िवव िैतनक मेरठ येथे उठाव करून तदल्लीला
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• बहादरू शहा याचं ं स्वप्न : राणी जीनि महल यानं ी त्यानं ा स्वाित्र्ं य पोहोचले व त्यांनी तदल्ली हे मख्ु य कें द्र बनवले.
िैतनकांची िाथ देण्यािाठी त्यांना मन वळवलं होिं. हे िवव िैतनक तदल्लीि गेल्यानंिर शेवटचा मघु ल िम्राट
बहादरु शहा जफर II याला या िवावच नेित्ृ व करण्याि
िातं गिले.
▪ 11 मे 1857 ला बहादरु शहाला (80) तदल्लीचा बादशहा
म्हणनू घोतषि करण्याि आले.
▪ जॉन तनकोलिन
▪ 15 मे 1857 रोजी तवल्यम हडिन याने तितटशानं ा पन्ु हा
तदल्लीवर िाबा तमळवनू तदला.
▪ हत्या:- बहादरु शहाचा नािू आतण 2 मल ु ांना काबल
ु ी दरवाजा
म्हणजेच आजचा खनु ी दरवाजा इथे ठार मारले.

लखनौ
बराकिूर ▪ नेित्ृ व : बेगम हजरि महल
* मंगल पांडे हे बराकपरू िैन्यदलामिील बंगालच्या 34 ्या बी. ▪ लखनौ मध्ये 4 जनू ला उठाव िरू ु झाला.
एन. आय िक ु डीच्या 5 ्या कंपनीि काम करि होिे ▪ हेनरी लॉरे न्िने यरु ोतपयनािह व एकतनष्ठ अिलेल्या अदं ाजे
• कोलकत्याजवळील बराकपरू येथील 19 ्या पलटणीला 2000 भारिीयािह िेथे अिलेल्या इग्रं ज रे तिडेंिी मध्ये
तदलेली काडििु े गाय वा डुक्कर याच ं ी चरबी लावलेली होिी आश्रय घेिला.
• 19 ्या पलटणीिील स्वदेशबंिंचू ा आपल्यादेखि अपमान ▪ तशपायांनी इग्रं ज रे तिडेंिी ला वेढा घािला त्याि हेनरी लॉरे न्ि
्हावा, ही गोष्ट मंगल पांडे यांना आवडली नाही 29 माचव 1857 मारला गेला.
• 19 आतण 34 या दोन्ही पलटणी त्यांनी तनःशस्त्र करून खालिा ▪ हॉवलॉक, हेनरी लॉरें ि आतण ऑट्रमने लखनौ तजंकण्याचा
• जमादार : ईर्श्री प्रिाद अपयशी प्रयत्न
• फािी:- 8 एतप्रल 1857 ▪ माचव 1858 मध्ये इग्रं ज िेनापिी कॉलीन कंपबेल ह्याने लखनौ
• नारा :- "मदवहो, उठा !" अशी गजवना करून िे िैतनकांना वर पणू व िाबा तमळवला.
म्हणाले, "आिा माघार घेऊ नका. बंिंनू ो, चला िटु ू न पडा ! ▪ बरे ली = खान बहादरु खान = िर कोतलन कैं पबेल
िम्ु हाला िमु च्या िमावची शपथ आहे !! चला, आपल्या ▪ इलाहाबाद और बनारि = मौलवी तलयाकि अली = कनवल
स्वाित्र्ं यािाठी शत्रचू ा तनःपाि करा!!!“ ऑनिेल / कनवल नील
• या क्ांतियद्ध ु ािील िवव िैतनकांना इग्रं ज `पांडे' याच नावाने
िंबोिू लागले.
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर 1857 िा उठाव 9545600535
कानिूर कोयमहािुरािील उठाव
• नेिृत्व : नानािाहेब िेशवे ▪ 30 जल ु ै 1857 रोजी 27 ्या फलटण मिील रामजी तशरिाट
याच्ं या नेित्ृ वाखाली तहदं ी िैतनकांनी उठाव के ला.
• 5 जनू 1857 रोजी कानपरू इग्रं जाच्ं या हािनू गेले. नानािाहेब
▪ जल ु ै 1857 – 21 ्या आतण 28 ्या रे तजमेंटमिील भारिीय
पेशवा घोतषि करण्याि आला. िैतनकांचा उठाव.
• इग्रं ज आतिकारी हयू ्हीलरने 27 जनू 1857 ला शरणागिी ▪ तडिेंबर 1857 – कोल्हापरू छत्रपिींच्या लहान भाऊ
पत्करली िेथे अनेक इग्रं ज मारले गेले. तचमािाहेबाच्या नेित्ृ वाखाली उठाव, बेळगाव, कोन्हार
• िेथे नानािाहेबाला त्याच ं ा मख्ु य मदिनीि िात्या टोपे याचं ी मदि पररिरािील तहदं ी तशपायानं ी योजना आखली
तमळाली. ▪ पण हा उठाव फिला.
▪ वरील दोन्ही उठाव मोडून काढण्याि पोिवगु ीज िेनापिी जेकबने
• नानािाहेबाि पकडण्यािाठी इग्रं जानं ी 50 हजाराच ं े बक्षीि जाहीर िहाय्य के ले
• 6 तडिेंबर 1857 ला इग्रं ज अतिकारी कॅ म्पबेल ने कानपरू
िाब्याि घेिले जमतखर्िं ी िस्िं थानािील उठाव
• िात्या टोपे िेथनू तनिटले आतण झांिीला जाऊन तमळाला. ▪ आप्पािाहेब पटविवन यांचा िहभाग
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ बेकायदेशीर शस्त्रिाठा जमा करून ठे वल्याबद्दल अटक व राजपद
झािंिी काढून घेिले.
• नेित्ृ व : राणी लक्ष्मीबाई ▪ 1858 च्या राणीच्या जाहीरनाम्यानिु ार आप्पािाहेबाच ं ी िटु का व
• जनु 1857 च्या प्रारंभी झांिी मिील िैतनकांनी उठाव राजपद परि तमळेल.
• लक्ष्मीबाई रा्याची शातिका घोतषि करण्याि आली.
मुिोणमिील हुलगर्ी बेरर्ािंचा उठाव
• 1858 रोजी हयू रोजने झाश ं ीवर आक्मण करून झाश ं ी वर पणू व ▪ 1857: शस्त्रबंदी कायद्यानिु ार भारिीयांना तवनापरवाना शस्त्र
िाबा तमळवला. वापरण्याि बिं ी घािली.
• िे िपं णू व उठाव दडपनू टाकण्याि आले. ▪ शस्त्रबंदी कायद्याच्या तवरुद्ध मिु ोळमिील बेरडांनी उठाव के ला.
प्रमख तिया ▪ बेरडांना िाववजतनक तठकणी फाशी देण्याचे िंत्र इग्रं जांनी वापरले
ु
• मोिीबाई : झाशीच्या राणीच्या हेरखात्याची प्रमख
ु िरु गाणा िस्िं थाना मिील उठाव
• लतलिाबाई : झाशीच्या राणीची महत्वाची िरदार ▪ िरु गाणा िस्ं थानचा राजा नीळकंठराव भगविं राव पवार यानं ी
• काशी : राणी लक्ष्मीबाई िारखी तदिणारी तिची दािी तभल्ल व कोळी लोकांना हािाशी िरून उठाव घडवनू आणला.
▪ इग्रं जांनी उठाव मोडून काढला.
• मंदु र : राणी ने झाशी िोडल्यापािनू तिचा िोबि िावली िारखी
होिी. नागिरू मिील उठाव
जगतदशिूर उठाव ▪ नागपरू मिील मराठे मंडळींची उठावाला फूि
• नेित्ृ व : राणा कुवरतिंह ▪ यरु ोतपयन अतिकारयांची दारूगोळा, िोफा हस्िगि करणे,
िीिाबडीचा तकल्ला हस्िगि करणे अिे उठावाचे पवू वतनयोतजि
• 20 जल ु ै 1857: तबहारमिील आरा िरुु ं गािील कै द्यांना मक्त
ु करून स्वरूप होिे.
जगतदशपरू उठावाला िरुु वाि ▪ या उठावाला भोिले कुळािील बाकाबाई तहचा तवरोि
• जमीनदार राणा कुवरतिंहनी (80) तहदं ी िैतनकांकडून हत्यारे ▪ बाकाबाई िारखी माणिे देशद्रोतह रातहल्यामळ ु े उठाव फिला.
काढून घेऊन िे कै द्यांमध्ये वाटले.
• तवतलयम टेलर व कनवल नील खानदेशािील तभयमलािंचा उठाव
▪ नेित्ृ व: काजीतिगं , भागोजी नाईक, शक
ं रतिंह
• िेनापिी डग्लि याने के लेल्या हल्ल्याि कंु वरतिह याच ं ा मृत्यू ▪ िािपडु ा भागाि: 1500 पेक्षा अतिक तभल्ल िहभागी
• बनारि व अलाहाबाद येथे झालेल्या उठावाला मोडून काढण्याचे ▪ िरकारी खतजना लुटला :इग्रं जांनी उठाव मोडून काढला
काम कनवल तनल याने के ले. Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर 1857 िा उठाव 9545600535

नम्बरदार झार्ुतिहिं गुजटर

औरिंगाबादचा उठाव:
▪ इग्रं जांच्या िैन्यािील तहदं ी तशपाई व घोडदळाच्या फलटणीिील
मस्ु लीम तशपायांच्या हालचाली िंशयास्पद वाटल्याने उठाव
होण्यापवू ीच अनेकांना फाशी देण्याि आली.
▪ महाराष्ट्ट्राि कोल्हापरू , िािारा, खानदेश, नातशक, अहमदनगर
औरंगाबाद, नरगदंु , जमखडं ी, तमरज, िािगाव, जि, मबंु ई,
िोरापरू
▪ नरगंदु : बाबािाहेब भावे
▪ िोरापरु : वेकप्पा नाईक व बलविं बेहरी
दादरीचा राजा - राव उमरावतिगिं गुजटर
▪ नेित्ृ व : क्ांतिवीर राव उमरावतिंग गजु वर, दादरी भटनेर रा्याचा
Telegram: @History4all
• 10 मे 1857: मेरठमध्ये क्ांिीच्या स्फोटानंिर मेरठच्या
आिपािच्या ग्ु जर, गगोल गावाि तिटीश राजवट उडाली.
• 10 मे रोजी रात्री मेरठच्या क्ांिीि ितक्यपणे भाग घेिलेल्या
खेड्यानं ा आतण निं र मेरठ िे आग्रा, तदल्ली इत्यादी रस्िे पणू वपणे
फोडण्यािाठी तितटशानं ी प्रथम तशक्षा देण्याचा तवचार के ला.
तहम्मितिगिं खटाणा
• गडु गाव तजल्ह्याि रीठोज हे गाव आहे.
• तहम्मितिंग खटाणा यांनी 1857 च्या बंडाि ितक्यपणे भाग
घेिला.
• 13 मे, 1857: तिलानी गावाि गजु वर आतण इग्रं ज िैन्य यांच्याि
भाडं ण झाले.

Telegram: @History4all
राजा
▪ 1857 च्या लोकक्ािं ीि राव रोशन तिगं , त्याच ं ा मल
ु गा राव मेरठच्या क्रािंतिकारकािंचा शािक
तबशन तिंग आतण त्याचा पिु ण्या राव उमराव तिंह यांचे • राव कदमतिगं गजु वर 1857 च्या स्वाित्र्ं यलढ्याि राव कदमतिहं
महत्त्वपणू व योगदान होिे. गजु वर हे मेरठच्या पवू व भागाि क्ांतिकारकांचे नेिे होिे.
▪ उमरावतिंग गजु वर यांनी 12 मे 1857 रोजी तिकंदराबाद • त्यांच्यािमवेि मख्ु यि: मवाना, तहस्िानपरू आतण बहिमु ा
िहिीलवर हल्ला के ला. भागािील दहा हजार क्ांतिकारक होिे.
▪ िामतू हक क्ािं ी अपयशी ठरल्यावर बल ु ंदशहरच्या काळ्या • हे क्ातं िकारक त्याच्ं या डोक्यावर पांढरे पगडी घालायचे
आंब्यावर राजा राव उमरावतिंग भाटी, राव रोशनतिंग भाटी, • 28 एतप्रल 1858 हारले
राव तबशनतिंग भाटी यांना फाशी देण्याि आली. • आशादेवी गजू री – मजु फ्फरनगर
• दयाराम गजु वर - चंद्रावल, तदल्ली
• बाबा शाहमल तिंह - तबजरोल
फिुहा तिहिं गुजटर • िबू ा देवहिं कषाणा (देवा गजु वर) - िौलपरु
• गंगोह, िहारनपरू िे खि या भारिाच्या पतहल्या स्वािंत्र्यलढ्याि
िहभागी झाले होिे. िैतनकी शक्ती
• खेरदार िे जमीनदार. कोिवाल िनतिंग गजु वर िे राव देवहश ं • इग्रं ज िैन्य :
किाना पयांि अिा एक तविरलेला नायक होिा जो वीरभमू ी • 1857 िाली बंगाल िेनेि एकूण 86000 िैतनक
िहारनपरू च्या गंगोह शहराचा एक मोठा जमीनदार होिा • 12000 यरू ोतपय,
• त्याने 1857 च्या गदरमध्ये आपल्या प्राणाची आहुिी तदली. • 16000 पंजाबी
• 1500 गरु खा िैतनक होिे
तशब्बातिगिं गुजटर • बंगाल िैन्याि 29 अतनयतमि घोडदळ रे तजमेंट्ि आतण 42
• नेित्ृ व : तशब्बतिगं गजु वर अतनयतमि पायदळ रे तजमेंट्ि देखील होिी.
• मेरठपािनू 1 मैलांवर, तदल्लीकडे जाणारया महामागाववर, • भारिाच्या िीन िैन्याि एकूण 3,11,000 स्थातनक िैतनक,
मोदीनगरला लागनू च एक नाव आहे - तिक्ी खदु .व • 40,160 यरु ोतपयन िैतनक
• 1857 च्या स्वािंत्र्यलढ्याि या गावाने अतिशय ितक्य भतू मका • 5,362 अतिकारी होिे.
बजावली. • बंगालच्या िैन्याि 75 पैकी 54 रे तजमेंट बंडखोर झाले

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर 1857 िा उठाव 9545600535

3 प्रािंिािील उठावाची तस्थिी

✓ बॉम्बे आमीच्या 29 रे तजमेंट्िपैकी 3 रे तजमेंट बंडखोर झाले.
✓ मद्राि िैन्याच्या कोणत्याही रे तजमेंटने बडं पक
ु ारले नाही.
✓ 54 रे तजमेंटच्या काही िैतनकानं ी बंगालमध्ये िेवा देण्याि
नकार तदला

इग्रिं जािंशी एकतनष्ठ

✓ या उठावाि ग्वालेअरचे तशदं ,े हैदराबादचा तनजाम,
भोपाळच्या बेगमा, नेपाळचा राणा जंग बहादरू यांनी इग्रं जांना
मदि के ली. पंजाबमिील शीख, तजंद , कपरु थला,
काश्मीरचा राजा डोगरा, नागपरू च्या बाकाबाई तकत्येक
जमीनदार इग्रं जांशी एकतनष्ठ रातहले.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
✓ हैदराबाद, म्हैिरू , त्रावणकोर आतण काश्मीर आतण
राजपिु ानाचे लोकही बंडाि िामील झाले नाहीि.

✓ कानपरू – नानािाहेब पेशवे

✓ लखनौ – बेगम हजरि महल
✓ बरे ली – खान बहादरू
✓ जगदीशपरू -कंु वर तशंह
✓ फै जाबाद – मौलवी अहमदल्ु ला
✓ झाशी – राणी लक्ष्मीबाई
✓ अलाहाबाद – तलयाकि आली
✓ ग्वातलयर – िात्या टोपे
✓ गोरखपरू -गजािर तशंग
✓ िल ु िानपरू – शहीद हिन
✓ िम्भलपरु – िरु ें द्र िाई
✓ हररयाना – राव िल ु ाराम
✓ मथरु ा – देवी तशंह
✓ मेरठ – कदम तशंह
✓ िागर – शेख रमजान
✓ रायपरु – नारायण तशहं

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर
बंगाल
> बंगभाषा प्रिाररका िभा : 1836
> लैंडहोल्डिव िोिाइटी/जमीन िारक िंस्था 1837
> तितटश इतं डया िोिाइटी वषव: 1839.
> बंगाल तिटीश इतं डया िोिायटी 1843
> तिटीश इतं डया अिोतिएशन 1851/52
> ‘इतं डयन लीग’ -1875
> ‘इतं डयन अिोतिएशन‘ 1876
> नॅशनल कॉन्फरन्ि : 1883
Telegram: @History4all
बॉम्बे
> बॉम्बे अिोतिएशन 1852
> पणु े िाववजतनक िभा : 1870
> बॉम्बे प्रेतिडेन्िी अिोतिएशन 1885
> ईस्ट इतं डया अिोतिएशन : 1871
मद्राि
> मद्राि नेतट्ह अिोतिएशन 1852
> महाजन िभा : 1884
भारिाबाहेरील
लंडन इतं डयन िोिायटी 1865
ईस्ट इतं डया अिोतिएशन 1866
नॅशनल इतं डयन अिोतिएशन 1867
इतं डयन िोिायटी 1872
Download App:- History By Sachin Gulig
काँग्रेसपूवन संघटना 9545600535
बगिं भाषा प्रिाररका िभा
> 1833 च्या उदारमिवादी कलमामळ
ु े
> िंस्थापक : गौरीशंकर िरकाबागीश
> 1836 मध्ये स्थापन झालेली ही िभा नावावरून जरी राजकीय िस्ं था
वाटि निली िरी राजकीय कायव करि होिी.
> िभेच्या बैठकीि राजकीय तवषयांवर चचाव होि.
2) लॅण्र् ओनिट अिोतिएशन
> िंस्थापक : द्वारकानाथ टागोर, रािाकांि देव, राजा कालीकृ ष्ट्ण ठाकर
+2
Telegram: @History4all
> 1837 मध्ये बगं ालमिील काही जमीनदारानं ी एकतत्रि येऊन ही िस्ं था
स्थापन के ली.
> िनदशीर मागावचा अवलंब करणारी पतहली राजकीय िंघटना
3) बेंगॉल तितटश इतिं र्या िोिायटी
> िंस्थापक : जॉजव थॉमिन
> ितचव : प्यारी चद्रं तमत्र
> या िंस्थेची स्थापना 1843 मध्ये झाली.
> राष्ट्ट्रवादाची भावना तनमावण, राष्ट्ट्रीय तशक्षणाला प्रोत्िाहन
> भारिीय जनिेची तस्थिी काय आहे याबाबि मातहिी गोळा करणे
आतण िी मातहिी िरकारपयांि पोहोचवणे
5) तितटश इतिं र्यन अिोतिएशन
> स्थापना : 1851
> अध्यक्ष : रािाकांि देव
> महाितचव : देवेंद्रनाथ टागोर
> िदस्य : तक्स्िो दाि पाल, पीरी चंद तमत्रा, रामगोपाल घोष
> लाँड ओनिव अिोतिएशन व बेंगॉल तितटश इतं डया अिोतिएशन यानं ी
एकतत्रि येऊन काम करायचे ठरवले.
> त्यािनू पवू ीच्या या िभा तवितजवि करून 'तितटश इतं डयन
अिोतिएशन’ या न्या िंस्थेची स्थापना करण्याि आली.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर काँग्रेसपूवन संघटना 9545600535

> यांनी तिटीश िंिदेला पत्र पाठवले, िचू ना िमातवष्ट करण्याि
िांतगिले
वेगळ्या तविीिभेची स्थापना
उच्च वगाविील अतिकारयाच्ं या वेिनाि कपाि
तमठावरील कर, अबकारी कर, िपाल शल्ु क रद्द
1854 मध्ये जमीनदारी ्यवस्था िमाप्त के ली.
तहदं ु पेट्रीयट पतत्रके द्वारे प्रचार करि.
बंगालमध्ये भारि वषीय िभा नावाने ओळखि.
7) कलकत्ता स्टुर्टिं ् ि अिोतिएशन 1875
Telegram: @History4all
> बॉम्बे प्रािंिािील िस्िं था / िघिं टना
1) बॉम्बे अिोतिएशन
अध्यक्ष : जमशेदजी जीजीभाय
ितचव : भाऊ दाजी लाड
िदस्य : नौरोजी फुरिंगु ी, तवनायक शंकरशेठ
या िंस्थेची स्थापना 26 ऑगस्ट 1852 मध्ये झाली.
मबंु ईिील मोठे ्यापारी व िमाजिेवक जगन्नाथ शक
ं रशेठ याचं ा या
िंघटनेच्या स्थापनेि फार मोठा िहभाग होिा.
देशाचे कल्याण हा या िंस्थेचा हेिू होिा.

Telegram: @History4all
िंस्थापक : आनंद मोहन बोि 2) िुणे िावटजतनक िभा
िहभाग : िरु ें द्रनाथ बॅनजी अध्यक्ष : भगवानदाि श्रीतनवािराव
पवविी देवस्थानच्या कारभाराबाबि जी ितमिी स्थापन झाली होिी, तिला
6) इतिं र्यन अिोतिएशन अतिक ्यापक स्वरूप तमळून 1870 मध्ये पणु े िाववजतनक िभेची
तनतमविी झाली.
1875 मध्ये तशतशरकुमार घोष यांनी स्थापन ‘इतं डयन लीग’ या
िस्ं थेमिनू 1876 मध्ये ‘इतं डयन अिोतिएशन' ची स्थापना झाली. िरदार, जहागीरदार, इनामदार, िावकार, इत्यादी लोक िभेचे िदस्य
होिे.
िरु ें द्रनाथ बॅनजी िंस्थापक व आनंद मोहन बोि हे पतहले ितचव
होिे. पण िभा नावारूपाला आली िी मात्र प्रामख्ु याने गणेश वािदु वे जोशी
ऊफव 'िाववजतनक काका’ व न्या. रानडे यांच्यामळु े.
इटलीच्या एकीकरणािील राष्ट्ट्रवादी नेिा मॅतझनी याच्या पािनू
स्फूिी घेऊन अतखल भारिीय चळवळ उभी करण्याचे ध्येय या
िंस्थेचे होिे. 3) ईस्ट इतिं र्या अिोतिएशन
1869 मध्ये स्थापन झालेल्या या िंघटनेची मख्ु य व मळ
ू शाखा
4) नॅशनल कॉन्फरन्ि इग्ं लंडमध्ये होिी.
1883 हे वषव इतं डयन अिोतिएशन व भारिीय राजकारण या
दोन्हींच्या दृष्टीने महत्वाचे ठरले. 4) बॉम्बे प्रेतिर्ेन्िी अिोतिएशन
या वषी एक आिं रराष्ट्ट्रीय प्रदशवन कलकत्याि भरवण्याि येणार बॉम्बे अिोतिएशन व ईस्ट इतं डया अिोतिएशन या फार काळ कायव करू
होिे. शकल्या नाहीि.
त्या तनतमत्त इतं डयन अिोतिएशनला राष्ट्ट्रीय स्वरूप देण्याचा प्रयत्न म्हणनू 1885 मध्ये तफरोजशहा मेहिा, बद्रुदीन
् िय्यबजी व न्या. िेलंग
िरु ें द्रनाथ बॅनजी यांनी के ला. यांनी ‘बॉम्बे प्रेतिडेन्िी अिोतिएशन’ या िंस्थेची स्थापना के ली.
या राष्ट्ट्रीय ितमिीला ‘नॅशनल कॉन्फरन्ि’ अिे नाव देण्याि आले.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर काँग्रेसपूवन संघटना 9545600535

> मद्राि प्रािंिािील िस्िं था / िघ

िं टना ➢ 3) ईस्ट इतिं र्या अिोतिएशन
1) मद्राि नेतटव अिोतिएशन > िंस्थापक : दादाभाई नौरोजी
> स्थापना: 26 फे िवु ारी 1852: > काही तनवृत्त तितटश अतिकारयांच्या िहकायावने लंडन इतं डयन
िोिायटी काही िदस्यांनी ही नवी राजकीय िंस्था 1866 मध्ये स्थापन
> िंस्थापक : गजु ल
ु ू लक्ष्मी नरिचू ेट्टी
के ली.
> ही िस्ं था बगं ालमिील तिटीश इतं डयन अिोतिएशनची शाखा
> ही िंस्था लवकरच तवशेषि: तितटशांमध्ये लोकतप्रय झाली.
होिी. पढु े िी स्विंत्र झाली.
> 1869 मध्ये भारिाि मंबु ई, कलकत्ता व मद्राि येथे या िंघटनेच्या
> 13 जल
ु ै 1852 रोजी नाव बदलले.
शाखा स्थापन झाल्या.
> अध्यक्ष : िी. वाय. मदु तलयार
> पढु े तितटशाचं ी िहानभु िू ी कमी झाली आतण िाहतजकच या
> ितचव : ्ही. रामनजु ाचारी िंस्थेचा प्रभावही ओिरला.
> एकिर या िंस्थेची फारशी मातहिी तमळि नाही आतण दिु री गोष्ट
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
म्हणजे मद्रािमिील जनिेवरही या िंस्थेचा फारिा प्रभाव न्हिा.
4) नॅशनल इतिं र्यन अिोतिएशन
> मेरी कापवटर या तितटश मतहलेने ही िंस्था 1867 मध्ये स्थापन के ली.
2) मद्राि महाजन िभा
> भारिािील वेगवेगळया भागांि तिच्या शाखा प्रस्थातपि झाल्या.
> िंस्थापक : रामस्वामी मदु तलयार, आनंद चारलू
पण ही िस्ं था फारशी पढु े आली नाही.
> िंस्थापक िदस्य: ्ही. राघवाचारी, जी. ििु मण्यम अय्यर,
िब्ु बाराव पिं लु, रंगानं ा नायडू,
> या िंस्थेची स्थापना 1884 मध्ये झाली. 5) इतिं र्यन िोिायटी
> कायदेमंडळाचा तवस्िार व त्याचे प्रातितनतिक स्वरूप, ित्ता- > थोड्या कालाविीिाठी कें तिज तवद्यापीठाि तशकि अििाना
तवभाजन यांिारख्या मागण्या महाजन िभेने के ल्या. आनंदमोहन बोि यांनी या िंस्थेची स्थापना 1872
> इग्ं लंडमध्ये राहणारया भारिीयांमध्ये राष्ट्ट्रीयत्वाची भावना जागतवणे
हा या िघं टनेचा हेिू होिा.
भारिाबाहेरील िस्िं थात्मक हालचाली
1) लिंर्न इतिं र्यन कमेटी : 1862
> िस्ं थापक : परुु षोत्तम मदु तलयार
2) लिंर्न इतिं र्यन िोिायटी
> लंडन या इग्ं लंडच्या राजिानीि वास्ि्य करून अिलेले
दादाभाई नौरोजी हे या िस्ं थेचे अध्यक्ष होिे िर ्योमेशचेद्र बॅनजी हे
या िंस्थेचे ितचव होिे.
> स्थापना 1865 मध्ये झाली.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर राष्ट्रीय काँग्रेस
> िंस्थापक महाितचव (जनरल िेक्ेटरी) : ए ओ ह्यमू
> िंकल्पना : भारिीय राष्ट्ट्रीय िभेच्या स्थापनेची िंकल्पना
िववप्रथम लॉडव डफरीन यांनी मांडली होिी.
> पतहले अध्यक्ष : ्योमेशचद्रं बॅनजी
> कलकत्ता मख्ु य न्यायालयाचे प्रमख
ु वकील
> तठकाण : गोकुलदाि िेजपाल, िंस्कृ ि महातवद्यालय, मंबु ई
> दिु रे अध्यक्ष : दादाभाई नौरोजी (कलकत्ता अतिवेशन)
> "Safety valve Vs Lighting conductor theory
> नामदार गोपाळ कृ ष्ट्ण गोखले यांनी lighting conductor
theory
Telegram: @History4all
> ितहयमया अतिवेशनाला महत्वाचे उितस्थि िदस्य
दादाभाई नौरोजी, तफरोजशाह मेहिा,
तदनशा इदं ल
ू जी वांच्छा, काशीनाथा िैलंग
वी. राघवाचायव, एन.जी. चंदावरकर
एि. ििु मण्यम, म. गो. रानडे
गो. ग. आगरकर, पी. आनंदा चालवू
तदवाण बहादरू रघनु ाथराव, रा. गो. भांडारकर
बद्रुद्दीन िय्यबजी, के शव तपल्ले, आनंद मोहन बोि
> दादाभाई नौरोजी याच्या िांगण्यावरून "भारिीय राष्ट्ट्रीय िंघ“
बदलून "भारिीय राष्ट्ट्रीय कााँग्रेि“ करण्याि आले.
काँग्रेि स्थािनेि तितटशािंचा िहभाग
तवल्यम वेडरबनव, िर हेनरी कॉटन, यलनॉटवन
लॉडव ररपन, ए. ओ. ह्यमु , जॉन िाईट
> िुढील व्यक्तींचा राष्ट्रीय काँग्रेि स्थािनेआिीच मृत्यू
झाला होिा
नाना शंकरशेठ (1865), बाळशास्त्री जांभक
े र (1846)
दादोबा पाडं ु रंग िखवडकर (1882), भाऊ दाजी लाड (1874)
लहुजी िाळवे (1881), तवष्ट्णुशािी तचिणूणकर (1882)
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
तवष्ट्णश
ु ास्त्री पंतडि (1876), ग. वा. जोशी (िाववजतनक काका) (1880)
स्वामी दयानदं िरस्विी (1883)
काँग्रेििूवट घर्ामोर्ी
> िरु े न्द्र्नाथ बॅनजी यांनी अतखल भारिीय पािळीवर एका िंघटनेची
स्थापना करिा यावी म्हणनू अत्त्यंि जोमाने ियारी चालतवली होिी.
> त्या उद्देशानेच 1883 च्या तडिेंबर मतहन्याि त्यांनी 'इतं डयन नॅशनल
कॉन्फरन्ि' चे पतहले अतिवेशन (इलबटव हॉल) बोलातवले होिे.
> राष्ट्ट्रभर दौरे करून िरकारच्या िोरणावर प्रखर टीका के ली. िववत्र
त्यांना चांगला प्रतििाद तमळाला.
Telegram: @History4all
> तितटश अतिकारयांनी मात्र त्यांचा किनू तवरोि के ला व िी प्रतिगामी
चळवळ अिल्याची घोषणा के ली.
> कााँग्रेिचा जनक िमजला जाणारा ह्यमू पण या अतिवेशनाला खाि
उपतस्थि राहण्यािाठी इग्ं लंडहून परि आला होिा.
ह्यमु : 1) ICS अतिकारी, उदारमिवादी नेिा
2) 1883 कलकत्ता पदवी तवद्यार्थयाांना पत्र
3) ह्यमु डफरीन चचाव
> 1884 – मद्रािच्या तथऑिॉतफकल िोिायटीच्या िंमेलनाि तदवान
रघनु ाथराव याच्ं या घरी
> इडं ीयन नॅशनल यतु नयन िंघटना स्थापन
उद्देश :
> लोकशाहीिाठी आंदोलन उभारणे
> राजकीयदृष्ट्या जागृि करणे
> नेिे आतण कायवकिे उभारणे
राष्ट्रीय काँग्रेिची महत्वाची अतिवेशने व त्याचे वैतशष्टे
1885 : मबंु ई : ओमेशचद्रं बॅनजी – राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिचे पतहले अतिवेशन
1886 : कलकत्ता : दादाभाई नौरोजी
1887 : मद्राि : बद्रुद्दीन िय्यबजी – पतहले मतु स्लम अध्यक्ष
1888 : अलाहाबाद : िर जॉजव यल
ु – पतहले स्कॉतटश अध्यक्ष
1889 : मबंु ई : िर तवल्यम वेडरबगव – पतहले इग्रं ज अध्यक्ष
1896 : कलकत्ता : रहेमिल्ु ला ियानी – वंदमे ािरम हे गीि प्रथम गायले
गेले
 History By Sachin Gulig
सचिन सर राष्ट्रीय काँग्रेस 9545600535

1905 : बनारि : गोपाल कृ ष्ट्ण गोखले – हे अतिवेशन बंगालच्या 1929 : लाहोर : प.ं जवाहरलाल नेहरू – िंपणू व स्वािंत्र्याचा ठराव व
फाळणीवरुण गाजले. महात्मा गांिी यांच्या नेित्ृ वाखाली िंतवनय कायदेभगं चळवळ िरू ु
1906 : कलकत्ता : दादाभाई नौरोजी – या अतिवेशनाि करण्याची घोषणा करण्याि आली.
चि:ु ित्रू ीचा ठराव पाि करण्याि आला. 1931 : कराची : िरदार पटेल – मल
ू भिू हक्काचा ठराव पाि करण्याि
1907 : िरू ि : राितबहारी बोि – राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिमध्ये फुट पडली. आला.
1908 : मद्राि : राितबहारी बोि- कााँग्रेिच्या िंतविानाची तनतमविी 1936 : फै जपरू : जवाहरलाल नेहरू – ग्रामीण भागािील पतहले
अतिवेशन आतण शेिकरी व कामगारांच्या तहिाचे ठराव पक्के करण्याि
1915 : मंबु ई : लॉडव ितचन्द्रनाथ तिन्हा – या अतिवेशनाि
आले.
तटळकानं ा कााँग्रेिमध्ये प्रवेश देण्याचा ठराव पाि करण्याि आला.
1938 : हररपरु ा : िभु ाषचंद्र बोि –
1916 : लखनौ : अंतबकाचरण मजु मू दार – या अतिवेशनाि तटळक
व त्यांच्या िहकायावना कााँग्रेिमध्ये प्रवेश देण्याि आला व मतु स्लम 1939 : तत्रपरु ा : िभु ाषचंद्र बोि – वाद होऊन पट्टाभीिीिारमैया अध्यक्ष
लीग व कााँग्रेि यांच्या लखनौ करार झाला. झाले.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
1917 : कलकत्ता : डॉ. अॅनी बेझटं – राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिच्या पतहल्या 1940 : रामगढ : अब्दल
ु कलाम आझाद – वैयतक्तक ित्याग्रहाची
मतहला अध्यक्षा व महषी तवठ्ठल रामजी तशंदे यानं ी अस्पृश्यिा घोषणा करण्याि आली.
तनवारणाचा ठराव मांडला. 1940 : मंबु ई : मौ. अब्दल
ु आझाद – चलेजाव आंदोलनाची घोषणा.
1919 : अमृििर : मोिीलाल नेहरू – तखलापि व जातलयनवाला 1946 : तमरि : जे. बी. कृ पालानी –
यांचा तनषेि 1947 : तदल्ली : डॉ. राजेंद्रप्रिाद – भारि स्विंत्र झाल्यानिं रचे पतहले
1920 : नागपरू : िी. राघवाचारी - कॉ ंग्रेिच्या दिु रया ितं विानाची अतिवेशन
तनतमविी 1948 : जयपरू : डॉ. पट्टाभी िीिारामैय्या - स्वािंत्र्यानंिरचे पतहले
1920 : कलकत्ता (तवशेष) : लाला लजपि रॉय – याि महात्मा अतिवेशन.
गांिीजींनी अिहकार आंदोलनाचा ठराव माडं ला. 1889 च्या मबंु ई अतिवेशनाि चाल्िव िेड लॉ यानं ा मानपत्र तदले हे
1922 : गया : तचत्तरंजन दाि – कायदेमडं ळाच्या प्रवेशावर हे वेडरबगव यांनी वाचनू दाखवले.
अतिवेशन गाजले.
1923 : तदल्ली : मौ. अबल
ु आझाद – कमी वयाचे अध्यक्ष राष्ट्रीय िभेचे 2 वेणा अध्यक्ष होणारे व्यक्ती
(तवशेष )
्योमेशचंद्र बॅनजी : 1885 : मंबु ई, 1892 : अलाहाबाद
1924 : बेळगावं : महात्मा गािं ी – महात्मा गािं ी प्रथमच राष्ट्ट्रीय
कााँग्रेिचे अध्यक्ष बनले. तवल्यम वेडनवबगव : 1889 : मंबु ई, 1910 : अलाहाबाद
1925 : कानपरू : िरोतजनी नायडू – राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिच्या पतहल्या िरु ें द्रनाथ बॅनजी : 1895 : पणू े, 1902 : अहमदाबाद
भारिीय मतहला अध्यक्षा. राितबहारी घोष : 1907 : िरु ि, 1908 : मद्राि
1927 : मद्राि : एम.ए. अिं ारी – िायमन कतमशनवर बतहष्ट्कार मदन मोहन मालवीय : 1909 : लाहोर, 1918 : तदल्ली
टाकण्याचा ठराव पाि करण्याि आला.
1928 : कलकत्ता : मोिीलाल नेहरू – नेहरू ररपोटवला मान्यिा
देण्याि आली.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर राष्ट्रीय काँग्रेस 9545600535

मोिीलाल नेहरू : 1919 : अमृििर, 1928 : कलकत्ता काही महत्त्वाचे

जवाहरलाल नेहरू : 1929 : लाहोर, 1936 : फै जपरू > 1936 कााँग्रेि अतिवेशनाचे िरतचटणीि िनाजी चौिरी यानं ी तखरोदा
िभु ाषचंद्र बोि : 1938 : हररपरु ा, 1939 : तत्रपरु ी गावी िवोदय आश्रम िरुु के ला.
> 1896 कलकत्ता अतिवेशनाि कााँग्रेि अतिवेशन भारिा ऐवजी
8 ्यक्तींनी कााँग्रेिचे 2 वेळा अध्यक्ष पद भषू वले. इग्ं लंडमध्ये घ्यायचे ठरवले.

वरील अध्यक्ष 1947 पयांि आहेि. > 1915 िाली कााँग्रेि व लीगची अतिवेशने शेजारी – शेजारी भरली
होिी त्याि कााँग्रेिचे मोिीलाल नेहरू लीगच्या अतिवेशनाि िहभागी
होिे.
स्वाििंत्र्यिूवट काणाि िीन मतहलािंनी राष्ट्रीय काँग्रेि > कााँग्रेिमध्ये िरुु वािीि बॉम्बे आतण मद्राि प्रांिािनू घेिले.
अतिवेशनाचे अध्यक्षिद भषू वले आहे.
> कााँग्रेिमध्ये स्वरा्य हे लक्ष्य तटळकांनी तदले.
ॲनी बेझंट :- 1917 (कलकत्ता अतिवेशन)
> भारिीय राष्ट्ट्रीय कााँग्रेि हे नाव दादाभाई नौरोजी व रानडे यांनी तदले.
Telegram: @History4all

पतहल्या मतहला अध्यक्ष
िरोतजनी नायडू :- 1925 (कानपरु अतिवेशन)
पतहल्या भारिीय महीला अध्यक्ष
श्रीमिी तनली िेनगप्तु ा :- 1933 (कलकत्ता अतिवेशन)
या काळाि कॉ ंग्रेि बेकायदेशीर घोषीि होिी.
1889 कॅ ािंग्रेि अतिवेशन
मतहलािंना कॅ ािंग्रेि मध्ये प्रवेशः- 10 मतहला
> पंतडिा रमाबाई, शेवंिीबाई तत्रंबक, शांिाबाई तनकंबे, कातशबाई
गोतवंद कातनटकर पंतडिा रमाबाई रानडे यांच्या आयव मतहला
िमाजाच्या.
> िरला घोशाल, श्रीमिी जी.एन.दाि आतण तमि िेरेन मानोक
करिेटजी स्वणवकुमारी देवी (रतवंद्रनाथ टागोरांची बहीण), कांदतं बनी
गांगल
ु ी.
> तिस्चन मतहला 4 होत्या
> 1895: कुमारी कृ ष्ट्णािाई के ळवकर: फग्यविु नमिील तवद्यातथवनी
मात्र मतहलांचा कॉ ंग्रेिमिील िहभाग आतण योगदान हे महात्मा
गािं ी यानं ीच वाढतवले.
'काँग्रेि' नावाि अिलेले इिर िक्ष
इतं दरा कााँग्रेि, च्हाण रे ड्डी कााँग्रेि
ितमळ मतहला कााँग्रेि, नेपाळ कााँग्रेि
बीएिआर
् कााँग्रेि
Download App:- History By Sachin Gulig
Telegram: @History4all
> पवू ीचे नाव ‘भारिीय राष्ट्ट्रीय िंघ’ होिे. स्थापना – 1884
> कलकत्ता Review वृत्तपत्राने कााँग्रेिचा उल्लेख क्ांतिकारी िंघटना
अिा के ला.
> ए.ओ. ह्यमू च्या कााँग्रेि स्थापनेच्या तवचाराला नॉथविक
ु , जॉन िाईट,
लॉडव ररपन या इग्रं जांनी प्रोत्िाहन तदले.
> 1918-19 मध्ये तटळकांनी “कााँग्रेि डेमोक्ॅ तटक पक्ष” स्थापन के ला.
> नरें द्रनाथ िेन यानं ी “इडं ीयन तमरर” वृत्तापत्राि कााँग्रेि स्थापनेशी
िंबंिीि लेख तलतहला.
> 1897 अमराविी अतिवेशनाि स्वदेशी वस्िंचु े प्रदशवन भरवले होिे,
>त्याची ्यवस्था पाहण्याची जबाबदारी यशोदाबाई जोशी यांच्यावर
होिी.
> कााँग्रेिवर तटका करणारी वृत्तपत्रे : इतं ग्लशन, पायोतनयर, टाईम्ि ऑफ
स्टेस्टमन.
> 1939 : तत्रपरु ी अतिवेशनानंिर िभु ाष बोि यांच्या राजीनाम्यानंिर डॉ.
राजेंद्र प्रिाद अध्यक्ष झाले.
> मोहम्मद अली जीना यांनी लीगमध्ये 1913 ला प्रवेश, 1920 रोजी
कााँग्रेि िोडली.
> अिहकार चळवळीमळ
ु े कााँग्रेि िमाजाच्या िवव स्िरावर पिरली.
> 15 िदस्याच
ं ी वतकां ग कतमटी बनवनू तिने कााँग्रेिचे दैनातं दन कामकाज
पाहावे अिा पतहला ठराव तटळकानं ी माडं ला.
> 1917 िाली कााँग्रेिमिनू फुटुन िरु ें द्रनाथ बॅनजी यांनी “अतखल
भारिीय राष्ट्रीय उदारमिवादी िघिं ” स्थापन के ला.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर राष्ट्रीय काँग्रेस 9545600535

िामातजक िररषद
> 1887 ला राष्ट्ट्रीय िभेचे मद्रािला अतिवेशन पार पडले
(अध्यक्ष- बदरुद्दीन िय्यबजी).
> न्या. रानडेंनी राष्ट्ट्रीय िभेि राजकीय तवषयांबरोबर िामातजक
तवषयावर चचाव ्हावी अिा आशय ्यक्त के ला होिा. परंिु त्याि
यश न आल्याने त्यांनी िामातजक पररषद भरतवण्याची िंकल्पना
िमोर आणली.
> त्यानिु ार मद्रािलाच पररषद िववप्रथम भरतवण्याि आली,
स्थापनेि बेहरामजी मलबारी रानडेंच्या िोबि होिे.
> पतहले अध्यक्ष : िर. टी. मािवराव
> उपाध्यक्ष : महादेव गोतवदं रानडे
Telegram: @History4all
> कााँग्रेिला शह देण्यािाठी 1951 िाली भारिीय जनिंघाची स्थापना
के ली.
> 1921 ला तवजयवाडा येथे झालेल्या भारिीय राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिच्या
अतिवेशनाि ्यक ं या तपगं ली यानं ी महात्मा गािं ींची भेट घेिली आतण
त्यांना लाल आतण तहरवा झेंडा दाखतवला. यानंिरच देशािील कााँग्रेि
पक्षाच्या िवव अतिवेशनाि दोन रंगांचा ध्वज वापरण्याि आला, परंिु
त्यावेळी हा ध्वज कााँग्रेिकडून अतिकृ िपणे मंजरू झाला न्हिा.
> 1931 मध्ये कराची येथे अतखल भारिीय पररषदेि कााँग्रेिने िीन
रंगाच
ं ा भगवा, पाढं रा आतण तहरवा रंगाचा हा ध्वज एकमिाने स्वीकारला.
> 1934: इतं डयन रोड कोन्ग्रेि: जयकर ितमिीच्या तशफारशीने: रस्त्यांशी
िबंतिि

Telegram: @History4all
> पांडुरंग नथजु ी राजभोज म्हणजेच बापिू ाहेब राजभोज' यांनी डॉ.
> ितचव : बहाद्दूर रघनु ाथराव
आबं ेडकर निं र कॉ ंग्रेिकडून 1957-62 खािदार झाले. िदं भव: के लेल्या
> 1895 पणु े अतिवेशनापयेंि िामातजक पररषद राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिच्या 'रा्यिभा मेंबिव बायोग्रतफकल स्के चेि‘
मंडपाि भरि होिी.
> स्वरा्य पाटीमळ ु े पतहल्यांदा भारिीयांना कें द्रीय कायदेमंडळाि स्थान
> वरहाड व मध्य प्रािं ािनू अिहकार आदं ोलनाि पतहले कााँग्रेि नेिे तमळाले
म्हणनू डॉ. चोळकर यांना ओळखिाि.
> राव बहादरू रघनु ाथ नरतिहं मिु ोळकर: गोखलेंचे तशष्ट्य
> म. गांिीनी 1894 िाली अतफ्रके ि “नािाळ इडं ीयन कााँग्रेि” ची
> 1890 मध्ये भारिीयांच्या िक्ारी मांडण्यािाठी इग्ं लंडला पाठवलेल्या
स्थपना के ली.
कााँग्रेि तशष्टमंडळाि िे होिे.
> इडं ीयन नॅशनल कााँग्रेिच्या स्थापनेवेळी बॉम्बे प्रोतिडेंिी
> 1912 मध्ये बांकीपरू येथे झालेल्या भारिीय राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिचे िे
अिोतिएशन ही िंघटना होिी.
अध्यक्ष होिे.(शेवटचे मराठी अध्यक्ष)
> 1923 मध्ये झालेल्या काकीनाडा पररषदेि अतखल भारिीय
> जानकीबाई ंआपटे: तहदं िेतवका िंघ: 1936 अतिवेशनाि पथकाद्वारे
खादी मंडळाची स्थापना झाली.
िेवा के ली
> 1926 मध्ये झालेल्या कााँग्रेिच्या गवु ाहाटी पररषदेि प्रथमच
> ितफया िोमजी ही मंबु ईच्या न्यायमिू ी िोमजी या िरकारी नोकराची
कााँग्रेि कायवकत्याांना खादी घालणे बंिनकारक
मल ु गी. कााँग्रेि िेवा दलाच्या त्या प्रमख
ु होिा.
> कााँग्रेिच्या 1940 रामगड अतिवेशनाि स्विंत्र ित्याग्रह
> तटळकांचे अनयु ायी बाळकृ ष्ट्ण तशवराम मंजु े मंबु ईच्या 1904 च्या
करण्याचा ठराव िंमि झाला.
कााँग्रेि अतिवेशनाला िे हजर
> 1931 िाली लॉडव तवतलंग्डन यानं ी कााँग्रेिला बेकायदेशीर घोतषि
> 1888: अलाहाबाद अतिवेशनाि रझा हुिेन खानच्या नेित्ृ वाि
के ले.
मतु स्लमाच ं ा मोठा गट कॉ ंग्रेिमध्ये िहभागी
> कााँग्रेिच्या पतहल्या अतिवेशनाि ए.एम. िरमिी व
> 1887: मद्राि: पािनू कॉ ंग्रेि खरच प्रातितनतिक िंघटना बनली
आर.एम.िायनी हे मस्ु लीम प्रतितनिी हजर होिे.
जातलयनवाला बाग हत्याकांड: कोन्ग्रेि ितमिी: मो. नेहरू, मालवीय,
> देवबदं चळवळीने राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिचे 1885 िाली स्वागि के ले.
दाि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर राष्ट्रीय काँग्रेस 9545600535

> "Out of nineteen crorest are there nineteen to
explain our grievances "
> "एकोणीि कोटी जनिेपैकी आमचे म्हणनने मांडण्यािाठी १९
लोक िरी आहेि का ?"
> कृ ष्ट्णराव भालेकर हा फलक घेवनु राष्ट्ट्रीय कॉग्रेि च्या १८८९
च्या अतिवेशनाच्या बाहेर तनषेि करि उभे रातहले होिे..
> ररस्ले पररपत्रक -१८९०
> न्या.रानडे यानं ा राष्ट्ट्रीय कॉग्रेि च्या कामाि िक्ीय िहभाग
घेण्याि तनयत्रं ण घालणारे पररपत्रक..
> परदेशी नागररकत्व अिणारा कााँग्रेि पक्षाचा एकमेव िदस्य,
कााँग्रेिच्या तकत्येक जाहीरनाम्यांवर स्वाक्षरी करणारा एकमेव
Telegram: @History4all
> तवरारच्या कुरुक्षेत्राचा शंख नाफे रवाद्यांनी पणु े शहर व पणु े तजल्हा
कााँग्रेि कतमटीच्या िाब्याि घेऊन फंु कला मी िर नाफे रवादी पक्षाचा
अजवनु च – शंकरराव देव.
> एक जण बैलािारखा, एकजण बोकडािारखा ओरडिो. एक
तपवळट व एक तठपके दार ही बेडके देवाने नेमलेला 12 मतहन्याची
वेळ एकदम जपनू पाळिाि, दरवषी कााँग्रेि अतिवेशनाि हजेरी
लावनू मोठी भाषणे ठोकणारे व वषवभर पोटापाण्याच्या िंद्याि ्यस्ि
अििाि अिे कााँग्रेि नेत्यांचे वणवन तटळकांनी के ले.
> कााँग्रेि तवितजवि करून “लोकिेवा िघं ाची” स्थापना करावी – म.
गांिी.
> R.C. मजु मु दार: कााँग्रेि िोडून लंडनला तनघालेले भारिीय

Telegram: @History4all
प्रतितनिी म्हणजे जणू नवरयामल ु ातशवाय तनघालेले वरहाड होय.
अमेररकी नागररक म्हणजेच िॅम्यअ ु ल्ि एवन्ि स्टोक्ि होय!
> लाला लजपिराय: कााँग्रेिच्या मवाळ िोरणाला ििं ीिािू
> आप्पािाहेब पटविवन: गािं ीचेंचे अत्यंि जवळचे
चळवळ अिे यांनी म्हटले.
> 1936 च्या फै जपरु कॉग्रेि अतिवेशनाि ही स्वच्छिागृहांच्या
> टी. प्रकाशम (1887): कााँग्रेिची स्थापना हा इग्रं जी शािनाचा
स्वच्छिेची जबाबदारी अप्पांनी उचलली िोबि होिे 'िाने गरुु जी..’
तवजय आहे.
> िरु ें द्रनाथ बनजीच्ं या इतं डयन नशनल कॉन्फरन्ि ला शह
> िरु ें द्रनाथ बॅनजी: मेकॉलेच्या तशक्षण पद्धिीचा पररपाक म्हणजे
देण्यािाठी डफररन व ह्यमु यानं ी कॉग्रेि स्थापनेि पढु ाकार घेिला
कााँग्रेि होय.
हौिा.
> गोखले: ह्यमु तशवाय कोणीही कााँग्रेि बनवु शकि नाही.

राष्ट्रीय िभा बाबि मिे

भारिीय राष्ट्रीय काँग्रेि (1885-1947)
> तबतपनचंद्र पाल : कॉ ंग्रेि म्हणजे ितु शतक्षि भारिीयांचा मेळावा
Imp ्यक्ती (भारिीय/परदेशी)
> अतर्श्नीकुमार : प्रत्येक वषावला कााँग्रेिचे होणारे 3 तदविीय
अतिवेशन म्हणजे एक प्रकारचा िमाशा आहे यािनू काहीच Imp अतिवेशन
तनष्ट्पन्न होणार नाही Imp अध्यक्ष
> अरतवंद घोष : कााँग्रेि ही एक महान रोगाने पछाडलेली िंघटना Imp तठकाण
आहे Imp तनणवय
> बक
ं ीमचद्रं चॅटजी : कााँग्रेिचे लोक पदािाठी भक
ु े ले अिलेलं Imp ठराव
राजकारणी आहेि
> तफरोजशहा मेहिा : कााँग्रेिचा आवाज म्हणजे जनिेचा आवाज
न्हे
> लाला लजपिराय - 1916 ला 'यगं इतं डया' िनू - कााँग्रेि ही लॉडव
डफरीन याच्ं या डोक्यािील िक
ं ल्पना आहे, अशी टीका के ली होिी.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर जमीन महसूल 9545600535

तितटशकालीन जतमन महिल

ू िद्धिी कायमिारा िद्धिी 1793
• मह्िलू ाबद्दल मिे ▪ तपट्ि कायद्याने िंचालकांना भारिाि न्यायमंडळ व
• तिटीश कंपनीच्या काळािील ििु ारणा या काही वेळा िंतविानानिु ार महिल ू पद्धिी लागू करण्याचे आदेश तदले
लोकतहिकारक वाटि अिल्या, िरीही त्याचा मळ ू हेिू हा ▪ कोनववालीि कडे जबाबदारी
भांडवलशाही अथव्यवस्थेचाच होिा ▪ िर जॉन शोर कर पडिाळणी ितमिी नेमली
- न्या. रानडे ▪ अहवाल: िरकारने जतमनीवर मालकी प्रस्थातपि के ली
िार्श्टभूमी ▪ तशफारि: कायमिारा (स्थायी बंदोबस्ि) व िात्परु िा बंदोबस्ि
• ्याख्या : जतमनीच्या उत्पन्नािील िरकारचा योग्य वाटा ▪ कायमिारा पद्धिी इस्िमरारी पद्धिीवर आिाररि होिी
• कौतटल्य : राजे 1/6 शेििारा विल ू करि - रोख स्वरूपाि ▪ चाचणी म्हणनू जमीन तह जमीनदाराक ं डे िोपवली व निं र
• अल्लाउद्दीन तखलजी : 50% कायम के ली
• िघु लक घराणे : 1/10 - 1/11% ▪ स्थायी बंदोबस्ि मध्ये जमीनदारांची तपढी नष्ट झाली
• शेरशहा िरू ी : वगीकरण, मोजणीनिु ार 33 % ▪ स्थायी बंदोबस्ि रा्याच्या तहिाकडे दलु वक्ष झाले
• मतलक अंबर : मतलकंबरीिारा पद्धिी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• पेशवा : मक्ता पद्धि वैतशष्ट्ये :
िार्श्टभूमी ✓ जतमनीची मालकी जमीनदाराकडे
• 1765: मघु ल िम्राटाकडून कंपनीने बंगालची तदवाणी व कर ✓ िरकार व जनिा िबं िं येि न्हिा
गोळा करण्याची परवानगी तमळवली ✓ कराची रक्कम तनतश्चि होिी
• 1759-60: प्रथम 14 परगण्यांची जबाबदारी, नंिर विववान, ✓ िरकारचे उत्पन्न तनतश्चि
तमदनापरू , तचिगाव चा कर विल ु ीचे अतिकार ✓ कंपनीचा नोकरवगव कमी झाला.
• 1764-72: महु म्मद रझा खान माफव ि जास्ि नफा कमावला ✓ इग्रं जांशी एकतनष्ट अिा जमीनदार
• 1770: महिल ू पयववेक्षकांची तनयक्त
ु ी के ली
• 1771: पटना, मतु शवदाबाद येथे महिल ू पररषदा, कलकत्ता येथे
तनयत्रं ण ितमिी स्थापना
• 1772: दहु रे ी शािन ्यवस्था नष्टकंपनीने फातमांग तिस्टमच्या
रुपाि नवीन महिल ू ्यवस्था िात्परु िी आणली
• 1773: कंपनीने तदवाणी अतिकार स्वि: कडे घेिले व नायब
तदवाणाला काढले
• महिल ू मख्ु यालय मतु शवदाबादहून कलकत्ता येथे आणले
• एक दोन वषावची इजारे दारी पद्धि बंद के ली
• तललाव, बोली, पंचवातषवक पद्धिी चालू ठे वल्या

बोली / तललाव
▪ कतमटी ऑफ रे ्हेन्यू , ठे केदारांनी िारा वाढवू नये म्हणनू
तनयंत्रणािाठी कलेक्टर नेमले , महिल ू आयक्तु पद तनतमविी
बेंटीकने
▪ बगं ाल 36 तजल्हे
▪ कतमटी ऑफ ितकव ट, ठे केदारांना 5 वषावचा महिल ू ठरवनू देणे
दोष :
▪ भ्रष्ट्ट्राचार वाढला
▪ शेिकरयावं र अन्याय होि
▪ जमीनदार वगव इग्रं जावर नाराज
▪ कंपनीचे उत्पन्न अतनतश्चि होि Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर जमीन महसूल 9545600535

वैतशष्ट्ये : रयिवारी बॉम्बे प्रािंिाि

• जतमनीची मालकी जमीनदाराकडे
• िरकार व जनिा िंबंि येि न्हिा ▪ मद्राििारखे बॉम्बे प्रांिािही इकरारनामा पद्धिी लागू
• कराची रक्कम तनतश्चि होिी ▪ एतल्फन्स्टनने बॉम्बे मध्ये रयिवारी िरुु के ली
• िरकारचे उत्पन्न तनतश्चि ▪ बॉम्बे प्रािं ाि आर. के . तप्रन्गेल, तबंगेट िारखे महिल ू िज्ञ होिे
• कंपनीचा नोकरवगव कमी झाला. ▪ प्रांिािील काम तजल्हातिकारी यांच्या अनभु व व अंदाजावर
• इग्रं जांशी एकतनष्ट अिा जमीनदार होिे
• िहिीलदार, पटवारी, कानंगु ो हे मध्यस्थ न्हिे म्हणनू ▪ मद्राि, बॉम्बे, मध्य प्रांिाि महिल ू ठरविाना ग्रामीण भागाला
िरकारला महिल ू जास्ि तमळि होिा गृहीि िरले नाही
• 1779-99: पयांि जमीनदाराच ं ी िख्ं या 2 लाख होिी. ▪ एतल्फन्स्टनने बॉम्बे प्रािं ाि “मौजेवारी” लागू करायची होिी
• 1859: बगं ाल रें ट Act, 1885: बगं ाल टेनन्ं िी Act मळ
ु े ▪ बॉम्बे प्रांिाचे 4 तवभाग (तिंि, उत्तर, दतक्षण, मध्य) व त्यावर
तपळवणतू कवर तनयंत्रण एक एक महिल ू अतिकारी कतमशनर नेमले
▪ बॉम्बे व पण्ु याि महिल ु ामळ ु े खपू त्राि होऊ लागला म्हणनू
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
कायमिाराला तवरोि करणारे 1836 िाली तवगं ेट व गोल्डतस्मथ यानं ी ्यवस्थेि ििु ारणा
• होल्म्ि, हेन्री तन्हरीज, पी आर रॉबटवि,् आनंद हाडीकर के ल्या.
•
दुष्ट्िररणाम :
• शेिकरयांची तपळवणक
ू
• जमीनदार मालक झाले.

मिे :
• िेटन कार: कायमिारा पद्धिीि मध्यस्ि वगव बलशाली झाला
• डॉ. ईर्श्री प्रिाद: जमीनदार वगव इग्रं जाच
ं ी िरु क्षा व प्रशािन
कायम ठे वण्याि भाग घेऊ लागले, म्हणनू तह पद्धिी यशस्वी ठरली

रयिवारी
▪ थोमि मन्रो व त्याचा िहाय्यक रीड या पद्धिीचे जनक आहेि
▪ मळ ु आिार म्हणजे जनिेबरोबर प्रत्यक्ष करार होिा
▪ कर तनतश्चि करिा येि न्हिा
▪ उत्पादनाचे मोजमाप, बाजारभाव याबद्दल अज्ञान
▪ उत्पादन खचव वगळून जी रक्कम वाचेल त्याि 50% शेििारा
अिेल हे थोमि मन्रोचे महिल ू िोरण होिे
▪ 1792-1820: मद्राि प्रांिाि शेिकरयांचे िवेक्षण के ले
▪ 1851: 30 वषाविाठी नवीन पद्धि आणली: 50% भतू मकर
ठे वला
▪ 51% प्रदेशाि लागू

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर जमीन महसूल 9545600535

वैतशष्ट्ये :
महालवारी 1823
• जतमनदार िरकारचा कुळ बनला ििाच ▪ पंजाब, अवि, िंयक्त ु प्रांि इग्रं जांच्या िाब्याि आला
• शेिकरी जतमनीचा मालक बनला. ▪ काही तठकाणी जमीनदार िंपणू व भागाचा मालक होिा त्याबरोबरच
• रयिेला स्वािंत्र तमळाले.
• शेिकरयांचे आतथवक शोषण कमी. इकरारनामा के ला
• जतमनदार वगव नष्ट झाला. ▪ गावावर आिाररि रयिवारीिील काही गोष्टींवर आिाररि ्होल्ट
• शेििारा तनतश्चि निल्याने नैितगवक आपत्तीच्या वेळी शेििारा मके न्जीने नवीन पद्धिी बनवली
माफ के ला जाि.
• शेिकरी कर देईल िोपयांि जतमनीचा मालक ▪ 1819: अहवाल, 1822 मध्ये कायदा
▪ तवल्यम बेतन्िकचे िमथवन
ररकार्ोच्या खिंर् मोजणी िद्धिीनुिार ितहला प्रयोग बॉम्बे ▪ 1833-43: रोबटव बडव, जेम्ि थोमिन बदं ोबस्िाि िवावतिक
प्रािंिाि इदिं ािरू येथे के ला.
उत्पनाची ्यवस्था ठरली
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
दोष ▪ जेम्ि थोमिनने मद्राि प्रािं ाि िरुु के ली
• विलु ीिाठी स्विंत्र महिल
ू तवभाग िरुु – खचव वाढला. ▪ 30% प्रदेशाि लागू होिी, महिल ु ाचे कें द्र खेडे/गाव होिे
• जतमनदाराचं ी जागा िरकारने घेिली. वैतशष्ट्ये :
• वेळेवर शेििारा न भरल्याि जतमनी तवकल्या जाि.
• 30 वषावपयांि पद्धि लागू होिी. नंिर 30 वषव वाढवले ✓ महालवारी व रयिवारीिील दोष दरू करून ्होल्टने तह पद्धि
• शेिकरयांना अतिकार लागू के ली
✓ भतू मकार लंबरदार तकंवा “पंचायि प्रतितनिी” ठरवि
• जतमन गहाण ठे वणे. ✓ 1801: हेन्री वेलस्लीने अवि नवाबाकडून इलाहाबाद जवळ
• तवकणे प्राप्त प्रदेशावर महालवारी पद्धि िरुु
• भाड्याने देणे ✓ 1801: नवाबाकडून 7 तजल्हे व बंगालपािनू 5 तजल्हे एकूण
12 तजल्ह्याचा उत्तर-पतश्चम प्रांि तनमावण
✓ या पद्धिीि भतू मकर क्षेत्र शेिकरयांची जतमन न ठे विा “गाव”
रयिवारीचे िरु स्किे
अथवा “महाल” ठे वला
▪ एलतफन्स्टंन
▪ थॉमि मन्रु ो ✓ काही तठकाणी 30 वषव िर काही तठकाणी 20 वषव ठे वली
▪ अलेक्झांडर ररड ✓ शेििारा कायम न्हिा, म्हणनू िो कमी जास्ि होि.
▪ एलतफन्स्टिंनने राबवलेयमया िद्धिी ✓ शेिकरयांचे मध्यस्थांकडूनचे शोषण थांबले.
▪ मौजेवारी ✓ गावाि मैतत्रचे िंबंि ियार झाले.
▪ रयिवारी ✓ महालवारीबरोबरच अवि येथे िालुकेदारी पद्धि होिी
▪ रयिवारी + कायमिारा => मौजेवारी पद्धि ✓ महालवारीिील दोष दरू करण्यािाठी “िालुकेदारी” िरुु
▪ मातटवन बडव उत्तर भारिािील जमीन बंदोबस्िाचे जनक.

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर जमीन महसूल 9545600535

दोष :
✓ शेिकरी नेिे नारायण नागू पाटील हे या िंपाचे नेित्ृ व करि
✓ अतिकारी मजीने कर लावि – शेिकरयांचे शोषण.
होिे.
✓ िहकारयाची भावना तनमावण झाली नाही.
✓ शेिकरयांच्या या लढ्याला डॉ. बाबािाहेब आंबेडकर यांनी
िाथ तदली.
िालुकेदारी िद्धिी ✓ त्यावेळी झालेल्या के िेि लढण्यािाठी बाबािाहेब स्वि:
✓ महालवारीचे ्यापक स्वरूप म्हणजे िालुकेदारी महिल ू शेिकरयांच्याविीने न्यायालयाि उभे रातहले होिे.
्यवस्था होय.
✓ अथवा िालुका क्षेत्राि एक महिल ू ्यवस्थेि
✓ खेड्यांचा िमहू 'िालुकेदारी' पद्धि म्हणि.
✓ िालक ु ादारीि प्रतितष्ठि ्यक्तीशी शािन करार करुन जमीन
महिल ू गोळा करण्याि येई.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
✓ अवि भागाि, िालक ु े दारी पद्धिीि महिलू विल ू
अतिकार अथवा कायवकाल 30 वषे अिे.
✓ िालक ु दार' हा जमीन महिल ू ्यवस्थेचा प्रमख
ु होिा पण
िो जतमनीचा मालक मात्र न्हिा.
✓ 'िालुकदार' हा प्रजा व शािन यांच्यािील दवु ा होिा ििेच
शािकीय अतिकारी होिा.
✓ िालुकदार हा स्वखचव व मेहनिाना ठे वनू घेऊन महिल ू
शािनाि जमा करे .
✓ पंजाब प्रांिाि शीख राजवटीि ठरलेला जमीन महिल ू कर
तितटश काळाि िालुकेदारी पद्धिीि कमी होिा.
✓ कायमिारा, रयिवारी, महालवारी, िालुकेदारी व
मालगजु ारी ह्या िवव ्यवस्थेचा उद्देश शािकीय उत्पादन
वाढवणे व िाम्रा्यवाढ करणे हो होिा.“
✓ खोिांच्या प्रशािन पद्धिीला खोिी अिे म्हणि.
✓ खोि हा तितटश भारिािील गावचा एक प्रशािकीय
अतिकारी अिे.
✓ िो गावािील शेििारा गोळा करुन िरकारला देि अिे.
✓ खोि शब्दाचा िवविािारण अथव जमीनदार अिाही होिो.
✓ ही एक प्रकारची वेठतबगारी होिी.
✓ 1905 िे 1931 या काळामध्ये पेण, वाशी, पोलादपरू ,
तचपळूण, माणगाव, महाड, खेड, िळा, रोहा इत्यादी गावांि
अनेक िभा झाल्या.
✓ यानं िर खोिानं ा हादरा देण्यािाठी कोकणािील 14
गावच्या शेिकरयांनी 1933 िे 1939 पयांि िंप पक ु ारला
होिा.

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर जमीन महसूल 9545600535

Fact
• जगािील िवावि श्रीमंि देश अिणारा भारि जगािील िवावि
दररद्री देश इग्रं जांनी बनवला.
• 1831 कायद्यानिु ार ्यापारी मक्तु िा िोरण
• िंपत्तीच्या लुटीचे तवश्ले षण करण्यािाठी दादाभाई नौरोजींनी
“ईस्ट इतं डया अिोतिएिनच्या विीने 2 मे 1867 रोजी
England debt to India तनबंि तलहला”.
• िे्हा Drain of wealth शब्दप्रयोग रुढ झाला.
• ग्रथं : Poverty an un British rule in India (1867),
The wants and means of India (1870), The
commerce of India (1871)
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• न्या. रानडे : िपं त्ती अपहरनाचा तिद्धांि

नव्या जमीन महिल

ू व्यवस्थेचे िररणाम
• १) शेििारा भरण्यािाठी शेिकरी तमळेल त्या तकमिीला पीक
तवकू लागले.
• २) ्यापारी व दलाल वाजवीपेक्षा कमी दराने शेिकरयांचा
माल खरे दी करीि.
• ३) शेििारा भरण्यािाठी प्रिंगी िावकाराकडे जमीन गहाण
टाकून कजव घ्यावे लागे.
• ४) यामळ
ु े शेिकरी कजवबाजारी झाले.
• ५) कजवफेड झाली नाही, िर शेिकरयांना आपल्या जतमनी
तवका्या लागि.
• ६) अशाप्रकारे िरकार, िावकार, जमीनदार, ्यापारी हे.
शेिकरयाचं े शोषण करि.

शेिीचे व्यािारीकरण -
• पवू ी शेिकरी प्रामख्ु याने अन्निान्य तपकवि अिि. हे
अन्निान्ये त्यांना घरच्या वापरािाठी व गावाची गरज
भागवण्यािाठी उपयोगी पडि अिे. कापिू , नीळ, िंबाख,ू
चहा इत्यादी तपकानं ा इग्रं ज िरकार उत्तेजन देऊ लागले.
अन्निान्याच्या लागवडीपेक्षा नफा तमळवनू देणारी ्यापारी
तपके घेण्यावर जो भर तदला जाऊ लागला, त्या प्रतक्येला
'शेिीचे ्यापारीकरण' अिे म्हणिाि.

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर दष्क
ु ाळ आयोग 9545600535

तितटशकालीन दुष्ट्काण व दुष्ट्काण तनवारण िोरण ▪ िंस्था, रोजगार कमी पडले

• तितटश काळाि भारिाि दर िीन वषावि एक वषव दष्ट्ु काळ वषव
• 1773-1858: दरम्यान 16 दष्ट्ु काळ पडले.
• 1858-1900: या 50 वषावि भारिाि एकंदरीि 24 दष्ट्ु काळ
1769-70: कंपनीच्या काळािील िवावि भीषण दष्ट्ु काळ
बगं ाल प्रािं ाि होिा.
• 33% लोकिंख्या या दष्ट्ु काळाि बळी पडली...
• 1803- उत्तर प्रदेशाि पडलेल्या दष्ट्ु काळाि शािनाने
शेिकरयांना महिल ु ाि िटू तदली.
• 1833: आंध्रमिील गंटु ू र तजल्ह्याि २ लाख ्यक्ती दष्ट्ु काळाि
मृत्यू पावल्या.
Telegram: @History4all
▪ आयोगाच्या तशफारशी 1880 च्या रॉयल कतमशनिारख्या
होत्या
▪ पणू व जबाबदारी िरकारची िोरण ठरले
▪ तजल्हातिकारी यानं ा जनिेच्या मृत्यिू जबाबदार िरले
▪ मध्य भारिाि दष्ट्ु काळ पडला तितटश शािनाने दष्ट्ु काळ
तनवारणाथव रे ल्वे तवकाि िाववजतनक कामे - कालवे खोदकाम
हािी घेिले.
▪ तजल्हातिकारी यानं ी लोकानं ा रोजगार द्यावा आदेश तदले
ररचर्ट स्रँची आयोग (1876-80)
▪ ग्हनवर जनरल/्हाई :- दष्ट्ु काळावर तनयंत्रण तमळवण्यािाठी

Telegram: @History4all
• 1833: दष्ट्ु काळ िंतहिा ियार करण्याि आली. या आयोगाची नेमणक ू तलटन द्वारा के ली के ली
• 1860-61: तदल्ली मद्रािच्या पररिराि दष्ट्ु काळ, ग. ज. ▪ क्षेत्र: 2,57,700 चौ.मैल, मद्राि, मंबु ई, िंयक्त
ु प्रांि, पंजाब
कॅ तनंग आतण मेयोने दष्ट्ु काळ तनवारणाथव उपाय के ले. ▪ 5.80 कोटी जनिा प्रभातवि, मृत्य:ू 50 लाख
▪ उद्देश :- दष्ट्ु काळाची कारणे शोिणे व दष्ट्ु काळ तनवारण्यािाठी
वेगवेगळ्या तशफारिी तमळतवण्यािाठी या आयोगाचे नेमणक ू
कनटल बेअर्ट तस्मथ आयोग (1860-61) करण्याि आली
• ग्हनवर जनरल :- लॉडव कॅ तनंग (1856-1862) ▪ खेडी मनष्ट्ु यहीन झाली
• क्षेत्र: वाय्य िरहद्द, तदल्ली, आग्रा, अलाहाबाद ▪ मृत्यचू ी जबाबदारी घेणे िरकारच्या आवाक्याबाहेर आहे अिे
• दष्ट्ु काळ तनवारणाथव, कारण, क्षेत्र, दष्ट्ु काळाची िीव्रिा यािाठी िांतगिले
कनवल तस्मथ याच्ं या अध्यक्षिेखाली दष्ट्ु काळ आयोगाची ▪ 50 लाख मृत्यू
▪ प्रांि : मद्राि, बॉम्बे, पंजाब (All India)
नेमणक ू के ली. ▪ अहवाल : 1880
• दष्ट्ु काळ आयोगालाच फॅ तमन आयोग अिे म्हटले जािे. ▪ 1883 – दष्ट्ु काळ िंतहिा
• अिंख्य लोक मेले
तशफारिी :-
उिाययोजना: ▪ िरकार िफे गरीब/दबु वल जनिेला यादी बनवनू िवव प्रकारची
• मदिीिाठी अन्निान्य मोफि मदि
• तनवारा्यवस्था हे पतहल्यांदा िोय के ली ▪ भारिािील प्रत्येक प्रांिाि एक दष्ट्ु काळ तनिी स्थापन
• आयोगाच्या तशफारशीवर कोणिेही िोरण तनतश्चि के ले नाही करण्याची िरिदू
▪ दैनतं दन गरजा भागिील एवढा रोजगार द्यावा व त्याि
आवश्यक िे बदल करावे
िर जॉजट कॅ िबेल आयोग (1866-69) ▪ मदिीिाठी ग्रस्थ भागांची तवभागणी करावी, त्यावर जबाबदार
▪ ग्हनवर जनरल/्हाई. :- लॉडव िर जॉन लॉरे न्ि (1864-1869) अतिकारी नेमावा
▪ क्षेत्र: ओररिा, मद्राि, बगं ाल, तबहार (ओररिाचा दष्ट्ु काळ) ▪ योग्य अन्निान्य वाटप, खाजगी ्यापारावर तनयत्रं ण, आयाि
▪ उद्देश:- भतवष्ट्यािील दष्ट्ु काळावर तनयत्रं ण तमळतवण्यािाठी तितटश करावी
िरकारला उपाय योजना िचु तवणे ▪ मह्िल ू व भाडेपट्टी रद्द तकंवा कमी करावी
▪ तशफारि :- या आयोगानिु ार तितटश अतिकारयांवर भारिािील ▪ दष्ट्ु कातनवारन तनिी प्रांिांनी उभा करावा, कें द्र मदि करे लच
लोकांच्या जीतवि हानी टाळण्याची जबाबदारी देण्याि आली होिी ▪ गरु ांना चार उपलब्ि करावा
▪13 लाख मृत्यू Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर दष्क
ु ाळ आयोग 9545600535

उिाय इग्रं जाचं े दष्ट्ु काळतवषयक िोरण

• उपािमार होण्यापवू ी रोजगार िंिी उपलब्ि करावी.
• रोजगार मोबदला वेळोवेळी तनतश्चि करावा.
• अिाह्य व अनाथांना अन्न देणे शािनाचे किव्य.
• अनाथ व अिाह्यानं ा मदि देण्यािाठी दाररद्र्य तनवारण तशतबरे
उघडावीि.
• अन्निान्याची तनयावि दष्ट्ु काळ काळाि थांबवावी.
• जमीन महिल ू व इिर कर कमी करावेि.
• दष्ट्ु काळ तनवारण खचव प्रांिांनी करावा. दष्ट्ु काळ भागािून पशंचू े
स्थलांिर इिरत्र करावे.
• 1883: दष्ट्ु काळतनवारण िंतहिा ियार
• यानिु ार प्रांतिक दष्ट्ु काळतनवारण िंतहिा तनमावण झाल्या
िर जेम्ि यमयोल (तलअल) आयोग (1896-1897)
• ग्हनवर जनरल/्हाई. :- लॉडव एतल्गन दिु रा
Telegram: @History4all
▪ कनवल तस्मथ आयोग – वाय्य िरहद्द प्रािं ािील दष्ट्ु काळािील
चौकशी करण्यािाठी
▪ कॅ म्पबेल आयोग – ओररिा प्रांिािील दष्ट्ु काळाची चौकशी
▪ िर लायन आयोग – वाय्य प्रांि, औिं , तबहार, पंजाब, मंबु ई
येथील दष्ट्ु काळ चौकशी (1876-78)
▪ िर माँक्डोनल आयोग– 1899-1900 चा दष्ट्ु काळ
▪ 1942-43: तितटश काळािील िवाांि भीषण दष्ट्ु काळ बंगालमध्ये
पडला.
▪ 1938 पािनू पयावप्त मात्राि न झालेली वृष्टी हे कारण या
दष्ट्ु काळाि कारणीभिू

Telegram: @History4all
• पंजाबचे माजी ग्हनवर िर जेम्ि ल्योल यांची तनयक्त ु ी
▪ 1939:- जागतिक महायद्ध ु दिु रयाच्या प्रारंभामळ
ु े भारिाि
• उद्देश :- दष्ट्ु काळ तनवारण करण्यािाठी तवतवि कामाचं ी चौकशी िह्मदेशािनू आयाि होणारा िांदळ ू बंद झाल्याने बंगालच्या
करणे दष्ट्ु काळाि िवावि जास्ि भक ू बळी गेले.
• तशफारिीं :- {ररचडव स्ट्राँची आयोगगच्या तशफारशी लागू के ल्या }
• दष्ट्ु काळ पीतडि जनिेमध्ये योग्य रक्कम वाटण्याि यावी ▪ 1942: च्या बंगाल दष्ट्ु काळाि बळी पडलेल्यांची िंख्या 15 लाख
• जनावरांचा चारा दष्ट्ु काळाच्या वेळेि पाळण्यािाठी चे तनयम होिी.
• 3.40 कोटी जनिा प्रभातवि ▪ 1942: च्या दष्ट्ु काळािील ्यक्तींच्या मृिांि मानवतनतमवि घटक
• िरकारने 7.27 कोटी खचव के ले कारणीभिू होिे.
िर ॲटोनी मँक्र्ोनल आयोग (1900-01) ▪ (उदा. यद्ध ु ामळ ु े अन्न टंचाई इत्यादी )
• ग्हनवर जनरल/्हाई. :- लॉडव कझवन (1899-1905)
• उद्देश :- तितटशांकीि भारिािील दष्ट्ु काळतनवारण व कारणे शोिणे परीक्षण:
• तशफारिी :- उपाय आतण ितु विा परु वणे ▪ योग्य उपाययोजना के ल्या नाहीि
• दष्ट्ु काळ (1899-1900): दष्ट्ु काळ, मलेररया, एनफ्लएु जं ा ची िाथ
• अहवाल : 1901 ▪ नवे उद्योग िरुु के ले नाहीि, देशी उद्योग बंद
• दष्ट्ु काळ कतमशनरची तनयक्त
ु ी ▪ पाणीपरु वठा योजना चक ु ीच्या
• क्षेत्र: .1,79,000चौ.तकमी. ▪ मदि पोहचवण्याि िरकार अिमथव
• 2.40 कोटी जनिा प्रभातवि (22 लाख मृत्य)ू 16.5 कोटी खचव

उिाय हिक्स:- हसक स्ट्िेची लायन माकडाकडून

• मदि देण्यािाठी तनयम बनवले. ▪ ति = कनवल तस्मथ (1860-61)
• शािनाचे नैतिक किव्य म्हणनू ित्काळ पशिू ाठी व बी ▪ क = कॅ म्पबेल आयोग (1866)
तबयाण्यांिाठी मदि, तवतहरींचे खोदकाम
• दष्ट्ु काळग्रस्ि भागीि दष्ट्ु काळ तनवारण कतमशनर ▪ स्ट्रेची = स्ट्रेची आयोग (1878-80)
• अराजकीय िाह्यिेचा कमाल उपयोग करावा: मोठ्या रोजगार ▪ लायन = लायन आयोग (1896-97)
योजनाऐवजी गाव पािळीवर लहान कामाचा प्रारंभ. ▪ िर अथनी मॅकडोनेल = (1899-1900)
• दळणवळण ितु विा, कृ षक बाँक, तिचं न ्यवस्था, पाटबंिारे
ििु ारण्याच्या िचू ना. इ. ▪ जॉन बडु हेड = (1945)

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर ब्रिटीश काळातील
शशक्षण प्रणाली
• तिटीश काणािील तशक्षण प्रणाली
िार्श्टभूमी
• पोिवगु ीजांनी बॉम्बे, गोवा, दमन, तदव, तचिगाव, हुगळी येथे
महातवद्यालयाची स्थापना के ली
Telegram: @History4all
• 1575: उच्च तशक्षणािाठी गोवा येथे जेिईु ट कॉलेज स्थापन
• येथे लतटन, तिस्चन, िकव शास्त्र, ्याकरण, िंगीि तशकवले जाि
• 1614: तितटशानं ी पािनू प्रोटेस्टंट िमावचा प्रचार िरुु के ला
• 1698: तितटश विाहिीि इग्रं जी तशक्षण िरुु के ले
• 1715: कंपनीने िेंट मेरी चॅररटी स्कूल िरुु
• तिटीश लोक भारिीय ग्रंथांचे चाहिे होिे
• मक्िम्यल ु र हा इग्रं जी व िंकृि चा तवद्वान होिा
• त्याने वैतदक ग्रथं ाचं े इग्रं जीि भाषांिर के ले
• वारे न हेतस्िंग, जोनाथन डंकन, राजाराम मोहन रॉय, रािाकांि
देव, जयनारायण घोषाल यांनी भरीव काम के ले
• भारिाि आितु नक तशक्षणाचा जन्मदािा – चाल्िव ग्रांट
• Statement : Observation on the state of the society
among the Asiatic subjects of great Briton.
• 1781 मदरशा: वॉरे न हेतस्टंग्ज अरबी आतण पारशी भाषेच्या
अध्यायनािाठी
• 1791: जोनाथन डंकन: बनारि: िंस्कृ ि महातवद्यालय िरुु
(बनारिचा इग्रं जी रे तिडेंट)
• 1794: िर तवल्यम जोंि: एतशयाटीक िोिायटी ऑफ बंगाल
• वरील तशक्षण िंस्था पातश्चमात्य तवचारावर आिारीि होत्या
• 1800: Fort William College – लॉडव वेलस्ली (1802 बंद
के ले)
• 1806 िाली हेतलिबरी कॉलेज िरुु
• 1813 च्या चाटवर अॅक्ट निु ार भारिाि तवद्येच्या प्रिारािाठी
वातषवक एक लक्ष रुपये कंपनीने खचव करावे अशी िरिदू
• इग्रं जी भाषेिनू पाश्चात्य तशक्षणािाठी खचव करावेि.
• िातहत्याचा पनु उद्धार, वैज्ञातनक तशक्षणािाठी खचव करावा
यािाठी एक लाख
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
लॉर्ट मेकॉले ितमिी 1835
• वाद िोडण्यािाठी बेंतटंगने लॉडव मेकॉले याच्ं या अध्यक्षिेखाली
ितमिी नेमली.
Telegram: @History4all
• मेकॉलेने इग्रं जी तशक्षणाचे जोरदार िमथवन के ले.
• मेकॉलेला कमी दजावच्या जागेवर काम करणारे करड्या रंगाzचे
इग्रं ज बनवायचे होिे
• जो रक्त व रंगाने भारिीय अिेल पण प्रवृत्ती, तवचार, तनिीमत्ता,
बतु द्धमत्तेने इग्रं ज अिेल.”
• 2 फे िवु ारी 1835 स्मरणपत्र: 7 माचव 1835 – बेंतटकडे अहवाल
िादर (ठराव िंमि)
• बेंटीकद्वारा - तवल्यम अॅड्म्ि तनयक्त
ु ी (1830) - बंगाल, तबहार
• मेकॉलेची प्रणाली लॉडव ऑकलैडने लागू के ली.
• उच्च वणीयाि तशक्षण देणे – तझरपिा तिद्धािं माडं ला
(Downward Filtration Theory).
• 1835 – कलकत्ता मेडीकल कॉलेज
• 1836: नागपरू , ढाका, पटना, हुगळी येथे महातवद्यालय िरुु
• 1840 – भारिीय ितमिी भगं – तशक्षण बोडव स्थापन
• 1842: ऑकलेंडने बंगालला 9 भागाि तवभागनू एक शाळा िरुु
• 1847: लॉडव हातडांगने कलकत्ता येथे तशक्षक प्रतशक्षण तवद्यालय
• 1854: डलहौिीने 33 प्राथतमक शाळा िरुु के ल्या
• 1854: कलकत्ता: तहदं ू कॉलेजमध्ये अतभयांतत्रकी तशक्षणाची
्यवस्था के ली
• जोंि आतण तवतल्कंि – भारिातवषयी ज्ञानशास्त्राचे जनक
• मेकॉले: इग्ं लंडच्या ग्रथं ालयािील पस्ु िकाची अलमारी म्हणजे
भारिािील अरबी आतण िंस्कृ ि िातहत्यापेक्षा मल्ू यवान आहे.
• 1817: तहदं ू कॉलेज (प्रेतिडेंिी कॉलेज कलकत्ता)
 History By Sachin Gulig
सचिन सर ब्रिटीश काळातील 9545600535
शशक्षण प्रणाली
✓ 1840: भारिीय तशक्षण ितमिीचे तवभाजन करून तशक्षण ▪ प्राथतमक शाळा – खेड्याच्या पािळीवर- प्रादेतशक भाषेचा
बोडव स्थापन तशक्षणािाठी वापर.
✓ 1851: पनु ा िंस्कृ ि कॉलेज व पनु ा इतं ग्लश स्कूल= पनु ा स्कूल ▪ तजल्हा स्िरावर – हायस्कूल (माध्यतमक) (एग्ं लो ्हनावक्यल
ु र
के ले हायस्कुल)
✓ 1854: महातवद्यालय दजाव (राजा राममोहन रॉय + डेतवड ▪ महातवद्यालये – इग्रं जी व प्रादेतशक भाषेचा वापर
हेयर) ▪ पदवी (उच्च तशक्षणािाठी) – इग्रं जी भाषेचा वापर
✓ तिद्धांि: अरबी, िंस्कृ ि ऐवजी बंगाली, इग्रं जी ▪ पाच प्रांिाि तशक्षण तवभाग िरुु
उद्देश
जेम्ि थॉमिनची तशक्षण व्यवस्था
▪ तिटीश तवचारिरणी व बांतिलकी िमजावी यािाठी उपयक्त
ु
✓ वाय्य िरहद्द प्रांिाि (1843 - 53) (North Western
्यवहार ज्ञान देने
Provinces)
▪ मलु की िेवेकररिा नौकर देणे
✓ देशी भाषेच्या ग्रामीण तशक्षणाची ्यवस्था
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
✓ थॉमिने 5-6 खेड्यांच्या गटाि एक शाळा िोरण िरुु के ले तशफारि.
✓ ग्रामीण भागाि कृ तष तवज्ञानािारखे तवषय स्थातनक भाषेिनू ▪ कंपनीच्या प्रत्येक प्रांिाि लोकतशक्षण तवभाग (तशक्षण खािे)
तशकवण्याची ्यवस्था िरुू के ली. स्थापन करावे तह तशफारि
✓ 1834: एतल्फन्स्टन कॉलेज िरुु ▪ खात्यावर िपािनीि नेमावा
✓ 1844: कलकत्ता: लॉडव हातडांग प्रथम ने “तशक्षण मंडळाची” ▪ डायरे क्टर ऑफ Public Instruction हा िवोच्च प्रशािक
स्थापना के ली नेमला
✓ 1845: ग्राँट मेडीकल कॉलेज ▪ स्त्री-तशक्षणाला प्रोत्िाहन देण्याची तशफारि.
✓ 1847: रुडकी येथे थॉमिद्वारे “इतं जतनयरींग कॉलेज” िरुु .
▪ तवद्यापीठाच ं ी स्थापना करावी
✓ 1856: तशरपरू (कलकत्ता) “इतं जतनयरींग कॉलेज” िरुु .
▪ इग्रं जी बरोबर देशी भाषेिही तशक्षण द्यावे
वर्ु चा अहवाल – 19 जल
ु ै 1854 ▪ तशक्षणिाह्य म्हणनू “अनदु ान” पद्धिी िरुु करावी
✓ भारिीय तशक्षणाचा मॅग्नाकाटाव म्हणनू ओळखला जािो. ▪ लंडन तवद्यापीठाचा आदशव ठे वनू मंबु ई, मद्राि, कोलकािा येथे
✓ बोडव ऑफ कंट्रोलचे प्रमख ु होिे. तवद्यापीठे स्थापन करण्याि यावीि.
✓ 100 कलमी जाहीरनामा ▪ 1854-66: पयांि तशफारशी लागू के ल्या
उतद्दष्ट्ये: तशक्षणाचा दजाट िि
ु ारण्याि मौतलक िच
ू ना
1) पाश्चात्य िंस्कृ िीचा प्रिार ✓ प्राथतमक तशक्षणाच्या प्रिारािाठी स्थातनक भारिीयानं ी काढलेल्या
2) प्रशािनयोग्य िेवक तनतमविी शाळामं िनू प्रादेतशक भाषेि द्यावे, प्राथतमक तशक्षणाि उत्तेजन
3) करडे इग्रं ज बनवणे द्यावे.
✓ खािगी शाळांना िरकारने अनदु ान द्यावे.
▪ वडू : तशक्षणिोरण हे िमवतनरपेक्षिेच्या आिारावर अिावे ✓ माध्यतमक तशक्षणापयांि मािृभाषेिून तशक्षण द्यावे.
▪ प्रत्येक प्रांिाि एक तशक्षण खािे िरुु ✓ उच्च तशक्षणाचे माध्यम इग्रं जी अिावे.
▪ भारिीयाच्ं या शैक्षतणक तहिाचं ी जपणक ू करणे आपले किव्य िमजि ✓ शैक्षतणक अभ्यािक्माि िातमवक तशकवण तदली जाऊ नये.
▪ िरकारच्या तशक्षण िोरणाचा उद्देश पाश्चात्य तशक्षणाचा प्रिार करणे तशक्षण िमाविीि अिावे.
आहे. ✓ स्त्री तशक्षणाि िरकारने उत्तेजन द्यावे. भारिीय कुटुंबाि मल
ु ांवर
▪ िरकारने यरु ोतपयन ित्वज्ञान, तवज्ञान, कला, कायदा, कृ षी, िातहत्य िंस्कार करण्याचे काम तस्त्रया करिाि
यांचा प्रिार करावा अिे ठरले. Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर ब्रिटीश काळातील 9545600535
शशक्षण प्रणाली
• लंडन तवद्यापीठाच्या ििीवर मंबु ई, कोलकािा, चेन्नई हिंटर कतमशनने िच
ू ना
यातठकाणी तवद्यापीठांची तनतमविी करावी व प्रांिािील ▪ 1) उच्च तशक्षणाि िरकारने जो पढु ाकार घेिला िो कमी
महातवद्यालये त्या त्या तवद्यापीठाि िंलग्न अिू द्यावीि. करून शाळा व कॉलेज स्थापन करणे व चालतवणे ही
• प्रत्येक प्रांिाि स्विंत्र तशक्षण खािे िरू
ु करावे. हे खािे शाळांची जबाबदारी भारिीय लोकांकडेच िोपवावी.
िपािणी करील. ▪ 2) खािगी तशक्षण िंस्थांना (शाळा व महातवद्यालये)
• तशक्षकांच्या प्रतशक्षणािाठी ट्रेतनंग स्कूल काढा्याि. िरकारने अनदु ान द्यावे.
• खािगी शाळा, कॉलेजेि काढण्याच्या िमाजािील प्रवृत्तीला ▪ 3) कॉलेजिाठी िवविािारण अनदु ान व खाि अनदु ानाची
अनदु ान देऊन प्रोत्िाहन द्यावे. पद्धि चालू करावी.
• इग्रं जी भाषेच्या तशक्षणाची मागणी तजथे होईल िी पणू व करावी. ▪ 4) प्राथतमक तशक्षणाि प्रोत्िाहन द्यावे. प्रत्येक प्रांिाने
• कतनष्ठ पािळीपािनू उच्च पािळीपयांिच्या तशक्षणाि ििु ंवाद आपल्या उत्पन्नाचा ठरावीक तहस्िा बाजिू काढून ठे वावा.
अिावा, तशष्ट्यवृत्ती योजना अिावी ▪ 5) िरकारी शाळा खािगी िंस्थांकडे िपु दू व करा्याि.
▪ 6) िववच प्राथतमक शाळाच ं ी िपािणी व देखरे ख िरकारी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
िी तशक्षण तशक्षण अतिकारयांनी करावी.
• 1819 – िरुण स्त्री िभा (कलकत्ता) ▪ 7) मतु स्लम िमाजािील तशक्षणाि िरकारने उत्तेजन द्यावे.
• 7 मे 1849 – जोनाथन बेर्थथनू – बातलका तवद्यालय 8) तशष्ट्यवृत्तीबाबि नवे तनयम ियार करावेि.
• 1857 नंिर तशक्षणाची गिी कमी झाली 9) फीि आकारणीबाबि िवविािारण ित्रू ठरवावे.
• िरकारी ितचव मौनटीथ ने 1865-66 शैक्षतणक तस्थिीचा 10) तवद्यार्थयाांच्या शारीररक ििेच नैतिक तशक्षणावर भर द्यावा.
अहवाल िादर के ला 11) प्राथतमक तशक्षणाची जबाबदारी शहरािनू नगरपातलकांवर व
• मेयोने मस्ु लीम तशक्षणािाठी काम के ले तजल्हा बोडाववर िोपवावी.
12) शािकीय व अशािकीय महातवद्यालयांिनू नीतििमावची
हिंटर ितमिी (1882-83) मल ू भिू ित्त्वे तशकतवणारी क्तमक पस्ु िके ियार के ली जावीि.
• लॉडव ररपनने तशक्षण िल्ल्यािाठी ितमिी नेमली 13) तवद्यापीठांनी पयावयी ऐतच्छक अभ्यािक्म िरू ु करावेि.
• 1 अध्यक्ष + 20 िदस्य (8 भारिीय) 14) कॉलेजमध्ये प्रत्येक ित्राि प्राचायव तकंवा एखाद्या प्रोफे िरने
• वडु चा अहवाल लागू के ल्यानिं र तशक्षणाच्या प्रगिीचे तनरीक्षण तवद्यार्थयाांच्या पढु े '्यक्तीची किव्ये' या तवषयावर ्याख्यान
करण्यािाठी हटं र ितमिी द्यावे.
• हटं र आयोगाचे कायवक्षेत्र प्राथतमक व माध्यतमक तशक्षण होिे.
• तवद्यापीठांचा त्यांच्या कायवक्षेत्राि िमावेश न्हिा. थॉमि रॅले ितमिी 1902
• िाक्ष: म. फुले, पं. रमाबाई अध्यक्ष – थॉमि रॅ ले,
िदस्य – भारिीय – िय्यद हुिेन तबलग्रामी, जस्टीि गरुु दाि
तशफारि बॅनजी
• प्राथतमक तशक्षण – स्थातनक भाषेिनू घ्यावे लॉडव कझवन (1899 - 1905)
• िमान शल्ु क अिावे कझवनने मेकॉलेवर तटका के ली.
• प्राथतमक तशक्षणाचे तनयंत्रण तजल्हा व नगर तनयोजन मंडळाकडे िप्टेंबर 1901 – तिमला पररषद
तदले जावे. ितमिीच्या अहवालानिु ार ‘भारिीय तवद्यापीठ कायदा’
• माध्यतमक तशक्षणाचे िीन प्रकार अिावेि. 1904 करण्याि आला.
• 1. ्यापारी
2. ्याविातयक तशक्षा
भारिीय तवद्यापीठ कायदा (1904) िमं ि के ला. (भारिीयांनी
3. िातहत्यीक तवरोि के ला)
• 1882 – पंजाब तवद्यापीठ तवद्यापीठावरील िरकारचे तनयत्रं ण वाढवले.
• 1887 – इलाहाबाद तवद्यापीठ स्थापन.
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर ब्रिटीश काळातील 9545600535
शशक्षण प्रणाली
• तवद्यापीठांचे क्षेत्र ठरतवण्याचा अतिकार ्हाईिरॉयला देण्याि मोंटे ग्यू- चेम्िफर्ट कायद्याि तशक्षणाची िरिूद
आला. ▪ 1919: तशक्षण खािे जनिेच्या प्रतितनिीकडे तदले
• बडोदा िंस्थानाि प्राथतमक तशक्षण िक्तीचे (1904) ▪ नगरपातलका, तजल्हा बोडाांना मोफि तशक्षणाचे आदेश तदले
• िरिदु ी : ▪ मात्र प्रािं ािील तद्वशािनामळ
ु े कें द्राने तशक्षणाचे अनदु ान बंद
• तिनेट िदस्य िख्ं या : 50 – 100 के ले
• नवीन तवद्यापीठ : 40 – 75
• कालाविी – 6 वषव िर तफतलि हाटोंग ितमिी 1928-29
• 5 लाख रु. िरिदु ▪ कारण : तशक्षणतवषयक घिरणारया दजाववर अभ्याि
• 1910: तशक्षण तवभाग स्थापन; करण्यािाठी नेमली.
• 1911: ग.ज. च्या पररषदेिील तशक्षण िदस्य पद बरखास्ि के ले ▪ िरिदु ी :
• 21 फे िवु ारी 1913 – तशक्षण प्रस्िाव ▪ प्राथतमक तशक्षणाला राष्ट्ट्रीय महत्व देण्याि आले.
• प्रत्येक प्रांिाि एक तवद्यापीठ, ▪ तशक्षणाि ििु ारणा व िंघटनांवर भर देण्याि यावा.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 1911: गो. कृ . गोखले : ▪ ग्रामीण तवद्यार्थयाांना माध्यतमक स्िरावर रोखले पातहजे आतण
• तनशल्ु क प्राथतमक तशक्षण त्यांना ्याविातयक, औद्योतगक तशक्षणाकडे वळतवले पातहजे.
• तनरक्षरिा िंपतवणे ▪ माध्यतमक व तवद्यापीठीय िाठी तशफारशी के ल्या
िॅर्लर ितमिी (1917-18) 1935 च्या कायद्याि िरिदू
• कलकत्ता तवद्यापीठाच्या िमस्यांचा अभ्याि करून त्यावर ▪ तशक्षण तवषयावर िरकारचा अतिकार नाममात्र उरला
अहवाल देण्यािाठी या आयोगाची तनतमविी
• अध्यक्ष– डॉ. मायकल िॅडलर + 2 िदस्य विाट योजना - ऑक्टोबर - 1937
• िदस्य – डॉ. आशिु ोष मख ु जी, डॉ. तझयाउद्दीन ▪ मौतलक व आिारभिू तशक्षण
अहमद (भारिीय)
▪ अतखल भारिीय तशक्षण पररषद - 22 / 23 ऑक्टोबर 1937
• तशफारि : - तवद्यापीठीय तशक्षणािाठी माध्यतमक तशक्षण ▪ 7 वषावपयांि मोफि तशक्षण
महत्त्वाचे. ▪ काम करिाना तशक्षण
• इटं रतमडीएट पररक्षांिाठी बोडव बनवावेि. ▪ मािृभाषेिनू तशक्षण
• कलकत्ता तवद्यापीठ भारिाऐवजी बगं ाल िरकारकडे तदले. ▪ ही योजना झतकर हुिेन ितमिीने पढु े आणली.
• पदवी – 3 वषव, एक वैज्ञातनक कुलगरू ु नेमावा
• भार कमी करण्यािाठी ढाका एकातत्मक तवद्यापीठ बनवले.
िर जॉन िाजंट योजना 1944
• 1913 चा कायदा व िाँडलर च्या तशफारशीनिु ार ▪ तशफारिी :-
• 1916 – म्हैिरू आतण बनारि (तनवािी तवद्यापीठ) ▪ प्राथतमक तवद्यालय व हायस्कुल स्थापन करावे.
• 1917 – पटना ▪ 3 - 6 पवू व प्राथतमक तशक्षण
• 1918 – उस्मातनया (तनजामाने) ▪ 6 िे 14 वयोगटािील मल ु ानं ा तनःशल्ु क व अतनवायव तशक्षण
• 1920 – अलीगड द्यावे.
• 1921 – लखनऊ ▪ 11 िे 17 वयोगटािील मल ु ांिाठी वेगळी ्यवस्था करावी.
▪ उच्च तवद्यालय दोन प्रकारचे अिावे.
▪ िाजांट हे भारि िरकारचे तशक्षणतवषयक िल्लागार होिे.
▪ 1984 - प्रत्येक भारिीयाला िाक्षर बनवणे.

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर ब्रिटीश काळातील 9545600535
शशक्षण प्रणाली
मुदतलयार आयोग
• िेकंडरी ए्यक ु े शन कतमशन. रािाकृ ष्ट्णन् आयोगाने एक
महत्त्वाची िचू ना के ली होिी िी म्हणजे, तवदयापीठ
पािळीवरील तशक्षणाि ििु ारणा करावयाची अिेल, िर
त्यािाठी माध्यतमक तशक्षणाची पनु रव चना ्हावयाि हवी.
• म्हणनू कें द्र शािनाने डॉ. लक्ष्मणस्वामी मदु तलयार यांच्या
अध्यक्षिेखाली देशािील माध्यतमक तशक्षणाचा अभ्याि करून
तशफारशी करण्यािाठी 1952 मध्ये या आयोगाची स्थापना
के ली.

अहवाल 1953 व तशफारशी

• शालेय तशक्षण 11 वषाांचे अिावे. त्यािील शेवटची दोन वषे
उच्च-माध्यतमक तशक्षणाची अिावीि.
• उच्च-माध्यतमक स्िरावर इग्रं जी, तहदं ी आतण मािृभाषा या िीन
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
भाषा, िामातजक शास्त्रे आतण िामान्य तवज्ञान (याि गतणि
आलेच), एक ्याविातयक तवषय आतण कारातगरीचा तवषय
(काफ्ट) यांचा िमावेश अिावा.
• देशाि तवतवि लक्ष्यी शाळा िरू ु करा्याि.
• परीक्षा घेिाना मल्ू यमापनाची आितु नक िंत्रे वापरावीि.
• तशक्षकी पेशाकडे गणु वान तशक्षक आकृ ष्ट होण्यािाठी
तशक्षकांची वेिनश्रेणी ििु ारावी व त्यांच्या िेवाशिी आकषवक
करा्याि.
• शालेय स्िरावर ्याविातयक आतण शैक्षतणक मागवदशवनाची
िोय करावी.
• अध्यापन पद्धिीि ििेच गंथालये आतण प्रयोगशाळा यांि
ििु ारणा करावी, दृक्-श्रा्य अध्यापन िािनाच ं ा उपयोग करून
घ्यावा आतण शालान्ि परीक्षा तवदयापीठांनी घेण्यापेक्षा
त्यािाठी स्विंत्र मंडळे स्थापन करावीि.

भारिािील तशक्षणािबिं िंिी महत्विूणट आयोग

• िनदी कायदा (1813)
• लॉडव मेकॉलेचा प्रस्िाव (1835)
• चाल्िव वडु चा खतलिा (1854)
• हटं र तशक्षण आयोग (1882)
• थॉमि रॅ ले आयोग (1902)
• भारिीय तवद्यापीठ कायदा (1904)
✓ िॅडलर आयोग (1917)
✓ हाटोग ितमिी (1929)
✓ िाजांट योजना (1944)
✓ रािाकृ ष्ट्णन आयोग (1948)
✓ मदु तलयार आयोग (1952)
✓ कोठारी आयोग (1964)
✓ तशक्षणतनिी (1986)

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर कामगार िळवळ 9545600535

कामगार चणवण ▪ गोकाक येथे शापजु ी पालनजी यानं ी कापडउद्योग िरू

▪ 7 जल ु ै 1854: भारिीय मालकीची पतहली कापड तगरणी
नानाभाई काविजी दावर यांनी कुलाव(िाडदेव) येथे िरू ु .
▪ नाव: बॉम्बे तस्पतनंग & तवत्हगं (50 िहकारी, 5 लाख
भांडवल)
▪ तगरणीिील तनतमविीचे काम ७ फे िवु ारी 1956 मध्ये िरू ु ▪
▪ तगरणीि तिटनिाठी ििु ी कपडे बनवले गेले होिे.
▪ िर तवल्यम फे रबेम यांच्या देखरे खीखाली उभ्या रातहलेल्या
या तगरणीि िरुु वािीचे िंत्रज्ञ आतण कामगार इग्ं लंडमिनू
आले होिे.
▪ 10 ऑगस्ट 1854: मातणकजी पेटीट नी तदिरी तगरणी िरुु
▪ मंबु ईचं नाव श्रतमकािंचिं मायिोट
Telegram: @History4all
ु के ला
िर 1879 िाली नौरोिजी वाडीया यानं ी ‘बॉम्बे डाइगं ’ कंपनी
▪ भारिािील पतहला औषितनतमविी उद्योग ििू पापेर्श्र यांनी
पनवेल येथे उघडला.
▪ 1886 - शॉ वॉलॉि तडतस्टलरी
1888 - तकलोस्कर उद्योग, 1895 झेकोस्लोवातकयाची
स्कोडा आली.
ितहला कारखाना आयोग 1875
▪ बॉम्बेची प्रगिी मचेस्टरच्या िल ु नेि जास्ि होि होिी म्हणनू
▪ 23 माचव 1875 - बॉम्बेचे तजल्हातिकारी अबवटु नॉटच्या

▪ देशािील पतहली कापड तगरणी फोटट ग्लास्टर येथे िरू
झाली. पण िी कापड तगरणी िात्काळ बंद पडली.
▪ कोलकत्ता जवळ ररश्रा यातठकाणी भारिािील पतहली िाग
तगरणी िरू ु झाली
▪ कानपरू येथील “लाल ईमली” तह देशािील पतहली लोकर
तगरण िरू ु झाली.
शतशिाद बनजी
▪ बारा बझार िंस्था: कामगारांच्या तहिािाठी
▪ 1870: श्रमजीवी ितमिी: (Working Mens club) बगं ाल
मिील पतहली कामगार िघं टना
▪ मख ु पत्र: भारि श्रमजीवी
▪ श्रमजीवी: पंतडि तशवनाथ शास्त्री: पतहली कामगार कतविा
▪ 1889: के शवििु : मजरू मराठीिील पतहली कतविा
भारिाचा औद्योतगक इतिहाि
कॉक्ि अाँड तकंग्ज (1758) फोबवि् अाँड कॅ म्बेल (1779)
EID पॅरी (1788)कॅ रूव अाँड कंपनी (1802)
मातटवन बनव कंपनी (1810) कॅ डबरी (1824)
EID पॅरी पतहला िाखर कारखाना (1846), बेनेट कोलमन अाँड
कंपनी (1838)
मोहननगर उत्तर प्रदेश येथे पतहला मद्यतनतमविी कारखाना झाला
डायर मीकीन तडतस्टलरी (1856), तबहारमध्ये टाटा यांनी पतहली
ओिशाळा (फाऊंरी) स्थापन के ली.
Telegram: @History4all
अध्यक्षेखाली पतहले फॅ क्टरी आयोग तनयक्त ु
ु ▪ िदस्य - 1) मंगळदाि नथभू ाई 2) तदनशा पेटीर 3)
राविाहेब मडं तलक 4) मोरारजी गोकुळदाि
▪ 1875: मंबु ई तगरणी मालकांनी Bombay Mill Owners
Association िंघटना स्थापन
▪ टाटा यांनी नागपरू ाि एम्प्रेि तमल (1877)
▪ तटळकानं ा कारावािाची तशक्षा झाली म्हणनू त्याच ं ा तनषेिाथव
मबंु ईच्या कामगारानं ी िहा तदविाच ं ा हरिाळ पाळला.
अिििं ोषाचे कारण
▪ डबल खाडा पद्धिी :
▪ एक तदवि गैरहजर अिल्याि वा उशीरा आल्याि 2 तदविाचे
वेिन कपाि.
▪ 1875 - कामगारांिाठी कायदा करण्याची मागणी = िोराबजी
शापरू जी बंगाली
▪ 1878: तलटनला पत्राद्वारे आयाि कर रद्द ची मागणी
▪ कामगारांिाठी िंघटनेची करण्याची मागणी = नारायण मेघाजी
लोखंडे
▪ कायद्यातवरोिाि वृत्तपत्र: रास्िगोफ्िार, इदं प्रु काश जामेजमशेद,
नेतट्ह ओतपतनयन

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर कामगार िळवळ 9545600535

ितहला कारखाना कायदा – 1881 लेथिीज कतमशन

▪ तशफारि: अबवटु नॉट आयोग ▪ िरकारने िजवन मेजर ए एम लेथतिज यांच्या अध्यक्षिेखाली
िरिदु ी : फॅ क्टरी कतमशन तनयक्त ु
▪ कामगार िंख्या 100 पेक्षा जास्ि ▪ 24 एतप्रल 1890 मंबु ईच्या िभेि 10 हजार कामगारांची िभा
▪ 7 - 12 वयाच्या मलु ांना कामाि बंदी ▪ ग्री्हन कॉटन तमल ्यवस्थापकाने (िदातशव के ळकर) िभा
▪ 12+ वयाच्या मल ु ानं ा 9 िािापेक्षा जास्ि कामावर नाही. उिळवण्याचे काम के ले.
▪ लोखंडे यांनी टीका के ली. ▪ िदस्य: शापजू ी बेंगोली, प्यारे मोहन मख ु जी व मोहम्मद हुिेन
▪ िोकादायक यंत्राभोविी िारे चे कंु पण अिावे. ▪ आयोगाला मदि करण्यािाठी प्रथमच कामगार प्रतितनिींना
िंिी देण्याि आली
बााँबे तमल हाँड्ि अिोतिएशन ▪ मंबु ई प्रांिाचे कामगार प्रतितनिी म्हणनू नारायण मेघाजी लोखंडे
▪ बााँबे तमल हाँड्ि अिोतिएशन पार्श्वभमू ी यानं ी आयोगाला मदि
▪ 14 तदवि प्रचार करून परळच्या िपु ारी बागेि 4-5000 मागण्या
Telegram: @History4all

कामगाराच ं ी भ्य िभा घेिली
▪ प्रेरणा: महात्मा फुले
▪ स्थापना: 23 िप्टेंबर 1884 रोजी स्थापली. (तगरणगाव)
▪ िदस्य:- रघू भीकाजी, गेनू बाबाजी, नारायण िक ु ोजी,
तवठ्ठल कोपगाववकर, कृ ष्ट्णाजी के ळुिकर, रामचद्रं राव तशदं ,े
नारायणराव पवार,
बाँबे तमल हँर््ि अिोतिएशन च्या मागण्या
▪ रतववारी िट्टु ी
▪ अिाव िाि जेवणािाठी िट्टु ी
▪ िकाळी 6.30 िे ियू ावस्िपयांि काम अिावे
▪ 15 च्या आि पगार तमळावा
▪ दख ु ापि झाल्याि भरपगारी रजा, हाि पाय िटु ल्याि तनवावह
भत्ता
वैतशष्ट्य
▪ तह भारिािील पतहली िघं टना
▪ कामगार िंघटना भारिािील िंघतटि कामगार चळवळीची ▪ कारखान्याि पख
िरुु वाि
▪ कामगार चळवळीचे जनक = नारायण मेघाजी लोखंडे
▪ 1879 - Factory bill याला तवरोि दशवतवला.
▪ Time of india ने िभेची बािमी छापली.
मागण्या - रतववार िट्टु ी, तनयतमि पगार, वैद्यकीय ितु विा, भरपाई
▪ 11 ऑगस्ट 1885 - दीनबंिु - “आमच्या इग्रं ज िरकारच्या
रा्याि तगरणीमालकांची झोतटंगशाही” – अग्रलेख
▪ कायद्याि दरुु स्िीची मागणी: लोखडं े, जनािवन रामचद्रं यानं ी ▪ िांडपाण्याची ्यवस्था, स्वच्छिा, तगरण्यांिील हवेशीरपणा व
के ली
Telegram: @History4all
▪ कामगारानं ा कलकत्त्यािील तगरणी कामगार प्रमाणे दर रतववारी
िट्टु ी
▪ तगरण्याि दवाखान्याची व डॉक्टरांची िोय करण्याि येईल.
▪ कामावरून काढण्यापवू ी 15 तदवि नोटीि
▪ इजा झाल्याि तनवावह भत्ता.
दूिरा कारखाना कायदा 1891
▪ 1890 च्या बतलवन परीषदेनंिर 1891 चा कायदा
▪ 1890 च्या ऑक्टोबरमध्ये तनयक्त ु करण्याि आलेल्या लेथतिज
आयोगाच्या तशफारशीवर आिारलेल्या कारखान्यािंबंिीचा
ििु ाररि कायदा 1 जानेवरी 1892 पािनू अंमलाि
▪ 1892 हे वषव िपं ानं ी गाजले त्यािील एक कारण - पवू विचू ना न
देिा पगाराच्या तदवशी कमी पगार देणे.
▪ जॉजव कॉटन ने लोखंडे यांची स्ििु ी के ली
िरिुदी
▪ दर 7्या वषी कारखान्याि रंग द्यावा.
ं े अिावेि
▪ 9 वषावखालील मल ु ांना कामावर घेऊ नये.
▪ 9 िे 14 या गटािील मल ु ांना 6 िािापेक्षा जास्ि काम देऊ नये.
▪ तस्त्रयांना 11 िािांपेक्षा जास्ि काम देऊ नये. िाप्तातहक िट्टु ी ्या
तगरणीि 10 पेक्षा जास्ि कामगार कामाि आहेि िेथे हा कायदा
50 तकंवा अतिक मजनू जेथे 4 मतहने तकंवा त्यापेक्षा जास्ि
काम करिाि अशा तठकाणांना फॅ क्टरी म्हणावे.
▪ दपु ारी अिाव िाि कामगारांना िट्टु ी अिावी.
पाणीपरु वठा याबाबिचे तनयम ियार करण्याचे अतिकार

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर कामगार िळवळ 9545600535

रॉयल कतमशन ऑन लेबर 1891 (शाही कतमशन) कारखाना कायदा - 1938

▪ पढु ील काळािील ्यापार योजना व आराखडा ियार
करण्यािाठी
▪ लोखडं े यानं ी कतमशनिमोर कामगाराच ं े प्रश्न माडं ले
▪ कामगाराच ं ा प्रतितनिी कौतन्िलमध्ये पाठवावा िचू ना
▪ लोखंडे व गंगाराम म्हस्के यांच्याि फुट
▪ िदातशव के ळकरांनी Indian Textile िभेि कामगारांचे
प्रतितनिी म्हणनू N Wadia योग्य आहेि म्हटले
िेन्चुरी तमल मध्ये िििं 1908
▪ मालक: िी एन वातडया
▪ मागणी: पगार 25% वाढ, एक मतहन्याचा बोनि
▪ नेित्ृ व: एच बी मांडवाले, कांजी हरदाि, उमर िोभानी, िी के
Telegram: @History4all
✓ िरिूद
✓ आठवड्याचे 48 िाि व तदविाचे 8 िाि
✓ 14 वषावखालील बालकांि कामगार न ठे वणे.
✓ िायंकाळी 7 नंिर स्त्रीयांना कामावर न ठे वणे.
✓ 500 पेक्षा जास्ि कामगाराच्ं या तगरणीि कामगार कल्याण
अतिकारी नेमावा.
✓ 10 पेक्षा अतिक कामगारांना कारखान्याि कायदा लागू करावा.
तकमान वेिन कायदा - 1948
✓ कें द्र - रा्यांना कामाचे वेिन करण्याचा अतिकार
✓ 5 वषाांनी दरुु स्िी

Telegram: @History4all
बोले ✓ 13 अिघं तटि उद्योग िद्यं ािाठी
▪ पोलीि आयक्त ु िी ए तविं ेट च्या मध्यस्थीने 20% वाढ व
बोनि तदला
ऑल इतिं र्या रे र् युतनयन कॉ ँग्रेि (AITUC)
कामगार कायदा - 1911 (1909 फॅ क्टरी अॅक्ट) ✓ आिार : तिटनच्या ट्रेड यतु नयन कॉग्रेिच्या ििीवर
▪ कनवल डॉन कतमशनच्या तवरोिाि ✓ स्थापना : 31 ऑक्टोबर 1920
▪ तस्मथच्या कतमशनच्या अहवालावर ✓ परळ येथील कामगारांच्या िभेि स्थापना
▪ कामाचे िाि तनतश्चि 12 ✓ भारिीय स्िरावर काम करणारी पतहली िंघटना
▪ मलु ािं ाठी - 6 िाि, परुु षािं ाठी - 12, स्त्रीयानं ा रात्र बदं ी ✓ पतहले अतिवेशन : 31 ऑक्टोबर 1920
✓ अध्यक्ष - लाला लजपिराय
✓ कामगार कायदा - 1929 ✓ तठकाण - एपं ायर नाट्यग्रह, मंबु ई
✓ तियािंना प्रििू ी रजा ✓ िंदशे : िंघटीि ्हा, चळवळ करा आतण लोकांना तशकवा
कामगार कायदा - 1938 ✓ स्वागिाध्यक्ष : जोिेफ बप्टीस्टा, तदवाण चमनलाल
• बालमजरु ी िंरक्षण कायदा ✓ हजेरी : मो. नेहरू, अॅनी बेझंट, तवठ्ठलभाई पटेल, मोहम्मद अली,
• 10 पेक्षा अतिक कामगार अिणारया कारखान्यांना लागू
तजना, कनवल बेजवडू (मजरू पक्षाचे नेिे)
• ित्रं निलेल्या कारखान्याि कामगारांची मयावदा 20
• स्त्रीयांना कामाचे 8 िाि ✓ मतहला: अवंतिकाबाई गोखले, नागिु ाई गोरे
• िांयंकाळी 7 नंिर कामावर येण्याि बंदी ✓ ्यापारी: लक्ष्मीबाई िेरिी, उमर िोभानी, लालुभाई िामळदाि,
• 14 वषावखालील बालकाि कामाि बंदी लालजी नारायणजी, हिं राज ठाकरिी
• कामगारांना दररोज 8 िाि ठराव : 1) कामगारांना मिातिकार
• 500+ कामगार अिलेल्या कारखान्याि एक कामगार कल्याण ✓ 2) तविीमंडळाि ्यापारयांप्रमाणे कामगारांचा प्रतितनिी
आयक्त ु ✓ िल्ला : िघं टीि ्हा, चळवळ करा आतण लोकांना तशकवा.
लाला लजपिराय
बालमजूर कायदा - 1938 ✓ ठराव : ्या यद्ध ु ामळु े स्वािंत्र्य - लोकशाही तमळणार नाही,
• िरिदू
कामगार वगावला काहीच फायदा नाही, त्या यद्ध ु ाि भारिाने
• या कायद्यानिु ार बंदरावरील गोदी व रे ल्वे येथे 15 वषावखालील
बालकांना कामाि बंदी. िहभागी िहभागी होऊ नये.
• 1939 : 12 वषावखालील बालकानं ा आगपेटीच्या कारखान्याि ✓ IMP ्यक्ती : िभु ाषचद्रं बोि, एि. एम. जोशी, तचत्तरंजन दाि,
कामाि बंदी िरोतजनी नायडू
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर कामगार िळवळ 9545600535

िल
िं ग्न
▪ 1) International Federation of Trade unions
(IFTU) शी िंलग्न ्हावे Extra Points Add
▪ H.Q. - ॲमॅस्टडम गट
▪ 2) Red International Labour union (RILU) शी
करण्यािाठी
िंलग्न ्हावे – मास्को गट
▪ क्ािं ीकारी गट: याच काळाि िाम्यवादी तवचाराच
ं ा प्रभाव

बोल्शेतवक क्ािं ी
▪ 1917: रतशयाि िाम्यवादाचा प्रिार
▪ या क्ांिीमळ ु े जगभरािील कामगारांना उद्योगिंद्याचा कब्जा
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
घेवनू िवविामान्यांची क्ांिी करण्याचे आवाहन
▪ पतहल्या महायद्ध ु ाच्या िमाप्तीनिं र
▪ राष्ट्ट्रिंघ: 10 जाने. 1920
▪ आंिरराष्ट्ट्रीय मजरू िंघटना – 29 ऑक्टो. 1919 (100+ वषव)
▪ UN ची शाखा
▪ 187 िदस्य
▪ H.Q. – तजतन्हा
▪ 1969 – नोबेल शांििा परु स्कार

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर कामगार िळवळ 9545600535

तहिंदुस्थान लेबर िोशातलस्ट िाटी All India Workers and Peasant party
• स्थापना : 1923 (बिंगाल): 1928
• िंस्थापक : श्रीपाद अमृि डांगे, के शवराव जोगवेकर ▪ अध्यक्ष: नरे शचंद्र िेनगप्तु ा
• मख ु पत्रु : क्ांिी ▪ ितचव: हेमंिकुमार िरकार, कुिबु द्दु ीन अहमद
• श्रीपाद अमृि डागं े यानं ी तितटया कापड तगरणीचा िपं 1939
िाली मंबु ईि घडवनु आणला. इतिं र्यन रे र् युतनयन फेर्रेशन (ITUF) 1929
• रतशयाने लेतनन पदकाने गौरव ▪ अध्यक्ष: VV तगरी
• 1945 : वल्डव फे डरे शन ऑफ ट्रेड यतु नयन कतमटीवर तनवड ▪ AITUC मिनू फुटून बाहेर (नागपरू )

बॉम्बे टे क्िटाईल लेबर युतनयन Trade Dispute Bill 1929

• स्थापना : 23 जानेवारी 1926 ▪ ट्रेड यतु नयनचे तववाद िोडण्यािाठी ितमिीची तशफारि
• अध्यक्ष : ना. म. जोशी ▪ या कायद्यातवरोिाि आंदोलन
• स्वागिाध्यक्ष : रघनु ाथराव बरवले ▪ मंबु ई नेित्ृ व: ना. म. जोशी
Telegram: @History4all

• उपाध्यक्ष : बाबािाहेब बोले, तजनवला, झाबवाला, आिवले
• तठकाण : मदनपरू व कुलाव
• उद्देश : िंप टाळावा व िंप झाल्याि कामगारांना मदि करावी.
• 1929 - 33 आतथवक महामदं ीि ्यविाय ठप्प, िवावतिक िोटा,
िोलापरू ािील कामगारानं ा झाला.
• 10 रु. दरमहा
Telegram: @History4all
▪ अहमदाबाद नेित्ृ व: गल ु झारीलाल नंदा
▪ मद्राि नेित्ृ व: ्ही ्ही तगरी
लेबर तकिान िाटी ऑफ तहदिं ू स्थान
▪ 1 मे 1923 : पतहला कामगार तदवि
▪ अध्यक्ष: तिंगारवेल्लू चेट्टीयार

मुिंबई कामगार ितमिी 1 जाने 1920 इटिं क

• कामगारांना बोनि तमळावा यािाठी ितमिी स्थापन ▪ इटं कच्या स्थापनेमागे भारिीय राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिच्या अनेक
• अध्यक्ष: न्या. चंदावरकर मान्यवर नेत्यांची प्रेरणा होिी. अतखल भारिीय ट्रेड यतु नयन
• उपाध्यक्ष: जोिेफ बातप्तस्िा कााँग्रेिवर िाम्यवादी नेत्यांचा तदविेंतदवि अतिक प्रभाव
पडि चालला होिा.
िफाई कामगारािंचा िििं 1920 ▪ नवीन कामगार िंघटना स्थापण्याचा तनणवय घेिला व त्यानिु ार
• मंबु ई मनपा कमवचारी यांनी िंप के ला 3 मे 1947 रोजी इटं कची स्थापना झाली.
• नेित्ृ व: िेनापिी बापट यांनी ितमिी नेमली ▪ मजरू महाजन: इटं कने त्याच ित्रू ावर आपल्या कायावची
उभारणी के ली. इटं कला भारिभर पातठंबा लाभला व लवकरच
मद्राि लेबर युतनयन देशािील कामगार िघं टनाच ं ी िवाांि मोठी मध्यविी िस्ं था
• स्थापना : 1918 एतप्रल म्हणनू तिला प्रतिष्ठा तमळाली.
• िंस्थापक : B. P. वातडया (अध्यक्ष), ▪ पतहले अध्यक्ष: िरु े शचंद्र बॅनजी िर पतहले कायववाह: खंडूभाई
• िदस्य: V. कल्याणिदंु रम मदु तलयार, R. नायडू, GC. चेट्टी देिाई
• पतहली नोंदणीकृ ि िंघटना ▪ मायके ल जॉन, जगन्नाथ मेलकोटे, कातशनाथ पाडं े, हररहरनाथ
शास्त्री, विावडा इत्यादींनीही इटं कचे अध्यक्षपद भषू तवले.
▪ इटं कचा तवशेष जोर आिाम, पतश्चम बंगाल, गजु राि, तबहार
कामगार तकिान िक्ष - 1927 आतण महाराष्ट्ट्र रा्यांि ला िदस्यत्व तवशेषेकरून
• श्रीपाद डांग,े मजु फ्फर अहमद, िोहनतिंग जोरा, PC जोशी कापडउद्योग व तवणमालउद्योग (होतजअरी), मळाउद्योग,
वाहिक ू आतण खाणउद्योग ह्यामं िनू लाभलेले आहे.
▪ 'इटं रनॅशनल कॉन्फे डरे शन ऑफ फ्री ट्रेड यतु नयन्ि' ह्या
आंिरराष्ट्ट्रीय पािळीवरील महािंघाशी इटं क िंबद्ध आहे.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर कामगार िळवळ 9545600535

इिर महत्वाचे
✓ इतं डयन ट्रेड यतु नयन अॅक्ट - 1926 निु ार भारिािील कामगार
िघं टनानं ा कायदेशीर मान्यिा तमळू लागली. (STI मख्ु य 18)
✓ अंमळनेर तगरणी कामगार यतु नयनचे अध्यक्ष िाने गरुु जी होिे.
✓ राष्ट्ट्रीय कामगार महािभेच्या पतहल्या िभेि पंतडि नेहरू,
शंकरराव देव, बाबू जगजीवनराम, अरुणा अिफअली,
मणीबेन पटेल.
✓ भारिीय राष्ट्ट्रीय कामगार महािभा
✓ स्थापना : 3 मे 1947, तदल्ली
✓ जनािवन रामचंद्रजी: बॉम्बे तवद्यापीठाि रतजस्टर: बॉम्बे
िरकारला कामगारांिाठी पत्र
✓ 1931: मध्य प्रािं वरहाड तवडी कामगार िंघ: एल.एन.
Telegram: @History4all
✓ 1930 च्या मंबु ईिील ितवनय कायदेभगं दरम्यान कामगार -
हाि, शेिकरी - पाय अशा घोषणा तदल्या.
✓ 1928, 193 – कै वारी, िेज शेिकरी व कामगार यांची बाजू
मांडण्यािाठी तदनकरराव जवळकर
✓ गोपाल हरी देशमख ु - महाराष्ट्ट्र देशािील कामगार लोकांशी
िंभाषण (1849)
✓ 1941: इतं डयन फे डरे शन ऑफ लेबर: एम.एन. रॉय
कामगारािंचे प्रश्न मािंर्णारे वृत्तित्र
▪ अमृि डागं े – तद िोशॅलॉतजस्ट
▪ मजु फ्फर अहमद– नवयगु
▪ काझी नजरूल्ल – बंगाल
▪ गल
ु ाम हुिैन – इन्कलाब

Telegram: @History4all
हरदाि ▪ तिगं ारवेलू चेट्टीयार – लेबर तकिान गॅझेट
✓ 1910: कामगार तहिविवक िभा: तििाराम बोले, िालचेरकर, ▪ िदातशव के ळकर - कामगार (िबु ोिपतत्रके ि तवलीन(प्राथवना
तभवाजी नरे िमाज)
✓ 1870: कामगारांचा क्लब - भारि श्रमजीवी वृत्तपत्र: शतशपाद
बॅनजी, बगं ाल
✓ 1875: प्राथवना िमाजाकडून तभकोबा च्हाण यांनी
कामगारांिाठी रात्रशाळा िरुु
✓ 1878: कलकत्ता: Working Mens Mission िरुु :
जनजागृिीिाठी
✓ 1878: िोराबजी शापरु जी बगं ाली यानं ी मबंु ई तविानिभेि
कामाच्या िािािंबंिी तविेयक: अयशस्वी
✓ 1938: Bombay Trade Dispute Act: िंप बेकायदेशीर
ठरवण्यािाठी
✓ 1939: (मंबु ई) तिटीया तगरणीि िंप, नेित्ृ व: एि ए डांगे
✓ बी.टी रणतदवे कम्यतु नस्ट: तगरणी कामगार यतु नयन आतण रे ल्वे
कामगारांच्या यतु नयनचे नेिे
✓ 1955 - भारिीय मजदरू िंघ - दत्तोपंि ठे णगी (जनिंघाची
कामगार wing)
✓ 1970 - Central of Indian Trade union (CITU)
अध्यक्ष : बी.टी. रणतदवे
✓ स्वदेशी चळवळ आतण कामगार एकत्र तह कल्पना तशवराम
परांजपे यांना िचु ली व तटळकांना िांतगिली
✓ 1942: पतहली कामगार पररषद: तदल्ली: नेित्ृ व: रामास्वामी
मदु तलयार
✓ 1909: ना. म. जोशी याच्ं यामळ ु े करीमभोय व दोराबजी टाटा
यांनी कामगारांच्या मल ु ांिाठी शाळा

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शेतकरी िळवळ 9545600535
शेिकरी चणवण िबना उठाव: मे 1873-76
• पार्श्वभमू ी ▪ िभांची मातहिी शेिकरयांना देण्यािाठी ‘तशंग आतण ढोल
• आितु नक भारिाच्या इतिहािाि शेिकरी वगावचे उठाव राष्ट्ट्रीय ▪ नेित्ृ व: ईशान चंद्र राय, शंभपू ाल, खदु ी मल्लाह
चळवळीला परू क ठरले. ▪ 1859 बगं ाल रें ट Act कायद्यानिु ार शेिकरयानं ा िरं क्षण प्राप्त
• शेिकरी वगव हा भारिीय िमाजािील कतनष्ठ वगव म्हणनू झाले होिे
ओळखला जाई परकीय ित्तािारयाक ं डून आतण स्वकीय ▪ याि कराचे ओझे व मनमानी िरुु म्हणनू आंदोलन
िमाजािील वररष्ठ वतगवयाकडून (महाजन) या कष्टकरी वगावचे ▪ जमीनदारांना तवरोि के ला
शोषण होि होिे. ▪ यिु फ
ु िराई (यिु फु शाही) परगण्याच्या शेिकरयानं ी “शेिकरी
• त्यांच्या तवरुध्दचा अिंिोष हळूहळू िंघतटि होि गेला व िंघ” ियार के ला.
त्यािनू च 1857 मध्ये महाराष्ट्ट्राि शेिकरयांचा उठाव झाला. ▪ लगान देणे बंद के ले, जामीनदारावर खटले भरले
▪ लढा: न्यातयक पद्धिीने लढला
1857 िवू ीच्या काणाि शेिकर्यािंचे काही उठाव ▪ 1885 पयांि लढा िरुु मात्र “बंगाल काश्त्तकारी कायदा” लागू व
• अयोध्या: 1778 - 1781 मलबार: 1796 - 1805 वािावरण शािं झाले
• ▪ बंगालचा ग्हनवर कें पेबल ने आंदोलन ठीक आहे अिे िांतगिले
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
उत्तर अकावट : 1801 – 1805 त्रावणकोर: 1805
• 1870 िे 1897 या काळाि भारिभर अनेक दष्ट्ु काळ पडले. ▪ प्रिार: ढाका, मैमनतिंह, तत्रपरु ा, राजशाही, फरीदपरु , राजशाही
• 1870, 1896, व 1897 मिील दष्ट्ु काळ िर अतिशय िीव्र होिे.
त्यामळु े शेिकरयांना दैणन्याि भर पडली. शेिकरी मुस्लीम व जमीनदार तहिंदू
▪ िमथवन:
इतिं र्गो/नीण आदिं ोलन 1859-60 ▪ िरु ें द्रनाथ बनजी, आनंद मोहन बोि, द्वारकादाि गांगल
ु ीव
• तितटशांच्या काळािील पतहला व आक्मक उठाव इतं डयन अिोतिएशन
• नेित्ृ व: हेमचद्रं कार, तदगबं र तवर्श्ाि, तवष्ट्णू तवर्श्ाि ▪ ग्हनवर कें पेबल, बंतकमचंद्र चटोपाध्याय, आर. िी. दत्त
• तठकाण:- नातदया तजल्हा: गोतवंदपरू
• भाि शेिी ऐवजी िरकारने अिा फिवा काढला की रयिेवर तनळ दक्खनचे उठाव
तपकवण्याची ▪ रयिवारी पद्धिीमळ ु े
• या िघं षावचे पडिाद "नीलदपवण" नाटक: दीनबंिू तमत्र ▪ शेिकरी-िावकार, शेिकरी-िरकार यांच्या िंबंिाि बदल घडून
• दीनबंिू तमत्र यांच्या 1860 मध्ये प्रतिद्ध झालेल्या या नाटकाि आले.
तनळीच्या मळेवाल्यांच्या अत्याचारातवरुद्ध आवाज. उठावाची कारणे
• कलारोवाच्या उपदडं ातिकारीने (डेप्यटु ी मजीस्ट्रेट) एका िरकारी ▪ 1871-72 मध्ये पाविाचे प्रमाण कमी, शेिकरयांची दयनीय
आदेशाचा चक ु ीचा अथव लावि शेिकरयांची इच्छे निु ार तनळीचे अवस्था, मालाच्या तकंमिीि झालेली वाढ, शेिमजरु ांना मजरु ी
उत्पादन घेऊ शकिाि अिा आदेश पोतलिानं ा तदला नाही, यामळ ु े शेिीचे उत्पन्न कमी झाले. िारा भरण्यािाठी
अनेक शेिकरयांनी आपल्या जतमनी तवकल्या.
नीण आयोग 1860 ▪ महाजन हे िावकार होिे. (मारवाडी, गजु रािी)
✓ 5 िदस्य प्रतितनिी ▪ 1864: अमेररके ि गृहयद्ध ु िंपले व कापिाच्या भावाि घट
✓ डब्ल्य.ू एि. िेटन कारव (िरकारचे) 1867: िरकारने लगानमध्ये 50% वाढीचा तनणवय घेिला.
✓ आर. टेंपल (िरकारचे) ▪ महाजन व ्याजखोरांमळ ु े शेिकयाांवर िाण वाढला
✓ रे व. जे. िेल (िमव प्रचारक) ▪ 1874: महाजन तवरुद्ध िामातजक बतहष्ट्कार घािला
✓ डब्ल्य.ू एफ. फग्यविू न (कारखाना) ▪ दकु ानाि, शेिीि कामाि न जाने, चाबं ार, न्हावी, िोबी यानं ी
✓ चंद्रमोहन चटजी (जमीनदार) िेवा देण्याि नकार
✓ तबहारमिील दरभगं ा व चंपारण ▪ िामातजक बतहष्ट्कार: पणु े, नगर, िोलापरू , िािारा येथे
✓ तकिानांचा (1866-68), ▪ आंदोलक आक्मक, दगं ली उिळल्या
✓ पवू व बंगालमिील कुळांचा (1870) ▪ िावकारांची घरे , दस्िावेज, करारनामे जाळले, कागदपत्रांची
िाववजतनक होळी

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शेतकरी िळवळ 9545600535

महात्मा फुले व शेिकरी चणवण ▪ 12 मे 1875 मध्ये िपु े येथे शेिकरयांनी पतहला उठाव के ला.
• महात्मा फुले यानं ी “शेिकरयाच ं ा आिडू ” या ग्रथं ाि ▪ मारवाडी, गजु र, िावकारावर, शेिकरयानं ी हल्ले चढवले
शेिकरयांच्या तस्थिीचे वणवन के ले ▪ नगर, िािारा, िोलापरू , रत्नातगरी या तजल्ह्याि उठाव झाले
• 1876-80 मध्ये महाराष्ट्ट्राि मोठा दष्ट्ु काळ पडला: चळवळ/ खि ▪ नगर तजल्ह्यामध्ये शेिकरयांनी िावकाराच्या घरावर हल्ले के ले
फोडीचे बंड म्हणनू ओळखली जािे िावकाराची मालमत्ता लुटणे घरामध्ये गहाणखिे जाळून टाकणे
• 1888 मध्ये पणु े येथे इग्ं लंडचा राजकुमार इत्यादी प्रकार शेिकरयानं ी िरूु के ले.
• िमारंभाि महात्मा फुले शेिकरयाच्या वेशाि ▪ पणु े भागाि खनू करणे, लुटमार करणे, िावकारावर हल्ला
• ड्यक ु ऑफ कॅ नॉट या शेिकरयांच्या एक तनवेदन तदले व करणे, इत्यादीमळ ु े उठाव पिरला.
त्यामळु े त्हक्टोररया राणीला ▪ त्यामध्ये बागलाण ििेच तभमवडी, तशरूर, इदं ापरू , हवेली,
पारनेर श्रीगोंदा, कजवि इत्यादी तठकाणी उठाव झाले.
आदिं ोलनािील कच्चे दुवे ▪ 12 मे 1875 मध्ये िपु े येथे शेिकरयानं ी पतहला उठाव के ला.
• शेिकयावि न्या तवचारिरणीचा अभाव ▪ मारवाडी, गजु र, िावकारावर, शेिकरयांनी हल्ले चढवले
• आंदोलनाि िामातजक, आतथवक, राजकीय कायवक्माचा अभाव ▪ नगर, िािारा, िोलापरू , रत्नातगरी या तजल्ह्याि उठाव झाले
▪
Telegram: @History4all

• आंदोलक आक्मक मात्र पद्धि जनु ी
• विाहिवादी वास्िव िमजले नाही
• िकारात्मक दृतष्टकोनाचा अभाव
कृष्ट्णराव भालेकर व शेिकरी चणवण
• त्यांच्या मिे शेिकरी व कारागीर हेच खरे देशाचा आिारस्िंभ
आहेि िावकार आतण िरकार हे दोघेही शेिकरयाच ं े शोषण
करीि अिि त्यामळ ु े त्यांनी शेिकरयांचे तवद्येची काि िरावी
आतण त्यांच्या मल ु ांना तशक्षण द्यावे
• िाह्मणांप्रमाणे आपण ही पारंपररक ्यविाय याचा त्याग करावा
अिे त्यांनी शेिकरयांना आ्हान के ले
• तवदभाविील करंजगाव येथे द करजगाव इडं तस्ट्रयल अाँड
कमशीयल िोिायटीची स्थापना करण्याची योजना ियार के ली
पण ही अमलाि येऊ शकली नाही
• 1874 मध्ये िरकारने िारा कमी करूनही त्याची
अमं लबजावणी न झाल्याने पणु े, िोलापरू , नगर, िािारा इत्यादी
भागाि शेिकरयांनी िरकारतवरुद्ध बंड पक ु ारले. शेिकरयांच्या
अिंिोशामळ ु े याचा प्रिार िरू ु झाला.
उठावाची िरुु वाि :
• दीडशे रूपयांच्या कजावपायी काळूराम िावकाराने पणु े
तजल्ह्याच्या तशरूर िालक्ु यािील करडे गावािील प्रतितष्ठि
शेिकरी बाबािाहेब देशमख ु यांची शेिीवाडी, स्थावर व जंगम
मालमत्ता जप्त
• या उठावाचा प्रिार 1874 मध्ये पणु े तजल्ह्यािील तशरूर
िालुक्यािील "किे" गावापािनू िरू ु तनवळावी व शेिकरयाच्ं या जतमनी िावकारानं ी बळकावण्याला
• कदे गावाच्या लोकानं ी िारा भरण्याि नकार तदला काही
तठकाणी िावकारावर हल्ले िध्ु दा झाले.
Telegram: @History4all
नगर तजल्ह्यामध्ये शेिकरयांनी िावकाराच्या घरावर हल्ले के ले
िावकाराची मालमत्ता लुटणे घरामध्ये गहाणखिे जाळून टाकणे
इत्यादी प्रकार शेिकरयानं ी िरू ु के ले.
▪ पणु े भागाि खनू करणे, लुटमार करणे, िावकारावर हल्ला
करणे, इत्यादीमळ ु े उठाव पिरला.
▪ उठाव: बागलाण, तभमवडी, तशरूर, इदं ापरू , हवेली, पारनेर श्रीगोंदा,
कजवि.
▪ मंबु ई िरकारने शेिकरी अिंिोषाची चौकशी करण्यािाठी
"डेक्कन रॉयटि कतमशन" कतमशन नेमले (4 िभािद होिे )
▪ महाराष्ट्ट्राि शेिकरयांची आतथवक तस्थिी कशी आहे याची
चौकशी करून त्याचा अहवाल िरकारला िादर करायचा होिा.
▪ शेिकरयांचा अदरू दशीपणा ही शेिकरयांच्या अिंिोषाची
कारणे अिल्याचे नमदू के ले .
▪ पररणामी शेिकरयांच्या तस्थिीि बदल करणे आवश्यक आहे.
याची जाणीव इग्रं ज िरकारला झाली त्यािाठी 1879 ला "द
र्ेक्कन अॅग्रीकयमचर ररलीफ अॅक्ट" िरकारने िंमि के ला.
▪ त्यामळ ु े शेिकरयांची तस्थिी ििु ारली जावी म्हणनू ‘िगाईची’
िोय अिावी.
▪ नवीन उपाय म्हणनू “शेिकरी बँका” िरू ु करण्याि या्याि.
▪ ििेच या कायद्याने कजवबाजारी शेिकरयांच्या जतमनी
िावकाराकडे िहजािहजी हस्िांिररि होणार नाहीि अशा
प्रकारची िरिदू करण्याि आली.
▪ शेिकरयांमिील अिंिोष कमी करण्याचा प्रयत्न के ला गेला.
▪ पंजाब मिील शेिकरयांनी िावकारा तवरुद्ध उठाव पररतस्थिी
आळा बिावा म्हणनू .
▪ "द पंजाब लॅड एलीअनेशन अॅक्ट" (1902-03) कायदा के ला.
▪ पढु े अशाच िरिदु ी बंदु ल
े खंड (1903) व मध्यप्रांििाठी
(1916) करण्याि आल्या.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शेतकरी िळवळ 9545600535

चिंिारण्य ित्याग्रह
• तठकाण : तबहार चंपारण ▪ आंदोलन तहिं क झाले, िरकारने दडपशाही िरुु के ली
• वषव : 1917 ▪ िरकारने “अवि मालगजु ारी भाडे दरुु स्िी कायदा” पाि के ला
• नेित्ृ व : महात्मा गांिी ▪ 1921 पयांि आंदोलन शांि झाले
• तितटश मळेमालकांनी शेिकरयांना तनळ तपकवण्याची िक्ती. ▪ 1921: पन्ु हा आंदोलन िरुु , भाग: हरडोई, बहराईच, िीिापरु
• या तवरुद्ध महात्मा गांिीजींनी ित्याग्रह के ला आतण शेिकरयांना येथे
न्याय.
• राजकुमार हे यांना महात्मा गांिीजींना चंपारणला घेऊन आले मोिला तवद्रोह
गेले होिे. ▪ 1921: अविचे कारण इथे तह हेच कारण
▪ के रळ; मालाबार तकनारपट्टी
खेर्ा ित्याग्रह ▪ मस्ु लीम शेिकरी व तहदं ू जमीनदार
• तठकाण गजु राि खेडा ▪ 1919: तखलापि चळवळ
• वषव : 1918 ▪ ्यक्ती: म. गािं ी, शौकि अली, मौलाना आझाद
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• नेित्ृ व : महात्मा गांिी ▪ 1921: िरकराने िभा बंदी, जमावबंदी लागू के ली.
• दष्ट्ु काळी पररतस्थिीमळु े शेिकरयाचं ी तपकाचे उत्पन्न बडु ले ▪ 20 ऑगस्ट 1921: तखलापिचे मख्ु य नेिे “मदु तलयार” यांच्या
िरीही िरकारी अतिकारयांनी कडक महिल ू आकारणी. खेडा अटके िाठी पोलीि मतस्जतदि गेल्याने वाद वाढला
तजल्ह्यािील शेिकरयांची िाराबंद आहे ही चळवळ. ▪ मोपलािाठी िमावचा अपमान होिा
• वल्लभभाई पटेल, इदं ल ु ाल पारीख, ना.म.जोशी, हे कााँग्रेि नेिेही ▪ माशवल लॉ ची घोषणा
या ित्याग्रहाि िामील. इिर:
▪ मोपला हे मल्याळी भातषक मस्ु लीम होिे
तकिान िभा आदिं ोलन(तकिान िभा) ▪ शेिीवर मालकी अिलेल्यांना तजम्मी म्हणि
• उ. प्रदेशाि शेिकरयांची अवस्था दयनीय होिी ▪ आदं ोलन िरुु वािीि मोपला नेिा िय्यद अलावी, मल ु गा िय्यद
• होमरूल मळ फझल होिे
ु े UP ि तकिान िभेची स्थापना करण्याि आली
• 1918: गौरीशंकर तमश्र, इद्रं नारायण तद्ववेदी तकिान िभेची ▪ 1921-22: बरयाच भागाि “स्विंत्र तखलापि रा्याची”
स्थापना स्थापना झाली
• इिर िदस्य: तझन्गरु ी तिंग, दगु ावपाल तिंग, बाबा रामचंद्र ▪ अंदाजे 2237- मारले, 1652- जखमी, 45,404 वर बंदी
• मदि: मदन मोहन मालवीय ▪ पोडूनरू ची काळी घटना: रे ल्वे डब्याि कै दी: 36 जणाच
ं ा गदु मरून
• 1919: पयांि 500+ शाखा मृत्यू :
• 1920: बाबा रामचद्रं यानं ी प.ं नेहरूंना गावाच
ं ा दौरा करण्याि
िातं गिले अयोध्येच्या शेिकर्यािंचा लढा 1920 - 22
• राष्ट्ट्रवादी नेत्यांचे मिभेि: 1920: “अवि तकिान िभा” ▪ नेित्ृ व : बाबा रामचिंद्र (मळ
ू चे महाराष्ट्ट्रािले.)
स्थापन ▪ अलाहाबादला 500 शेिकरयांचा मोचाव नेला.
▪ 1922 मध्ये अवि टेनन्िी अॅक्ट िंमि
वैतशष्ट्य: ▪ 1921: कनावटकािील गटंु ू र तजल्ह्यािील शेिकरयानं ी आदं ोलन
• तकिान िभेने बेदखल के लेल्या जतमनी किायच्या नाहीि के ले.
• वेठतबगारी करायची नाही ▪ 1921-22: के रळ मिील मलबार तजल्ह्याि मोपल्यांचे बंड
• वाद पच ▪ 11921-22 आंध्रमध्ये तितटशांच्या जगं ल तवषयी कायद्यामळ ु े
ं ायिीिनू तमटवायचे
• आदेश नाही पाळला िर िामातजक बतहष्ट्कार नरतिंह पट्टम िालुक्यािील वन्य टोळीवाल्यांचे आंदोलन
अल्लरु ी िीिाराम राजू यानं ी उभारले.
▪ 1919-1921 या काळाि महाराष्ट्ट्रािील िािारा तजल्ह्यािील
शेिकरयांनी जमीन मालकातवरुद्ध आंदोलन. यावर ित्यशोिकी
तवचारांचा प्रभाव होिा.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शेतकरी िळवळ 9545600535

मुणशी ित्याग्रह तव.रा. तशिंदे व शेिकरी चणवण

• तठकाण : पणु े तजल्ह्यािील मळ
ु शी ▪ तव रा तशंदे यांनी 1927 मध्ये मंबु ई कायदेमंडळाि गृहमंत्री िर
• वषव : 1920-21 चनु ीलाल मेहिा यांनी िक ु डेबंदी व िाराबंदी िंबंिीच्या
• नेित्ृ व : िेनापिी बापट तविेयकाि तवरोि के ला
• या पररिराि वीज तनतमविीिाठी िरणाची योजना टाटा वीज ▪ 25/26 जल ु ै 1928: पणु :े “मबंु ई इलाखा शेिकरी पररषद”
कंपनीने आखली 54 गावािील जतमनी िरणाखाली बडु णार अध्यक्ष तव.रा. तशंदे
होत्या. ▪ 30 ऑक्टोबर 1926 रोजी पणु े येथे झालेल्या अस्पृश्यांच्या
• 1926 - 27 पािनू बंगाल उत्तर प्रदेश पंजाब आंध्र प्रदेशामध्ये शेिकी पररषदेचे िे अध्यक्ष
तकिान िभा व अन्य िंघटना स्थापन. ▪ खानदेश, अमराविी, नातशक, पणु े, िािारा, नागपरू , आतण नगर
तजल्ह्याि ग्रामीण भागाि शेिकरयांच्या पररषदा घेिल्या
बार्ोली ित्याग्रह ▪ स्वागिाध्यक्ष श्री. बाबरु ाव जेिे
• वषव : 1928 - 29 तठकाण : बाडोली ▪ कनावटकाचे देशभक्त गंगािरराव देशपांडे, मंबु ईचे श्री.तिलम,
• नेित्ृ व : िरदार वल्लभाई पटेल ठाणे तजल्ह्यािील पालघरचे श्री. छोटालाल श्रॉफ, तवरारचे श्री.
Telegram: @History4all

• 1926: स्थातनक िरकारने 30% कर वाढीची घोषणा
• शेिकयाांचा तवरोि
• िरकारने बाडोली चौकशी आयोग नेमला: करवाढ चक
आहे अिे िातं गिले
• पटेलांना मतहलांनी “िरदार” पदवी तदली
• लढा देण्यािाठी पटेलांनी 13 छावण्या उभारल्या
• पतत्रका: बाडोली ित्याग्रह पतत्रका िरुु
• आंदोलनाि मतहलांचा िहभाग वाढवला
• तवरोिकावं र िामातजक बतहष्ट्कार घािला
िमथटन:
• लालजी नारंजी व के एम मन्ु शी यांनी िमथवन म्हणनू तविान
पररषदेचा राजीनामा तदला
• मंबु ई रे ल्वेने िंप पक
ु ारला
• 2 ऑगस्ट 1928: गांिीजी बडोलीि दाखल (पटेलांना अटक
होईल म्हणनू )
• चौकशी आयोग स्थापन: ब्लमु तफल्ड, मक्िवेल
• कर वाढ चक ु ीचे अिे िांतगिले
• तह वाढ 30% ऐवजी 6.3% के ली
• ित्याग्रह यशस्वी झाला
Telegram: @History4all
गोतवदं राव विवक, मबंु ई कौतन्िलचे िभािद देशभक्त नररमन,
आमदार नवले, तिंिचे अमीन उमराविीचे आनंदस्वामी व
ु ीची पण्ु यािील िात्यािाहेब के ळकर, तवनायकराव भस्ु कुटे,
बाळूकाका कातनटकर, पोपटलाल शहा, श्रीपिराव तशंद,े
तदनककराव जवळकर ही मडं ळी होिी.
▪ पढु ील शेिकरी पररषदाच ं े त्यानं ी अध्यक्षपद स्वीकारले होिे
▪ “िंस्थांनी शेिकरी पररषद” िेरदल दतक्षण कोकण
▪ “शेिकरी पररषद बोरगाव” िालुका वाळवा तजल्हा िािारा
1932
▪ “चादं वड िालक ु ा शेिकरी पररषद” वडनेर तजला नातशक 1931
▪ "िम्ु ही िवाांनी एकी करुन जतमनीवरील गेलेली ित्ता तमळतवली
पातहजे" अिे त्यांना आवाहन के ले.
तव रा तशिंदे यािंचे िररषदेचे बद्दल तवचार
▪ िालुकातनहाय शेिकरी व कामगार िंघ काढावेि
▪ अमेरीकन शेिकरी कुणबी भांडवलदार व जमीनदारांचे आहेि
त्याच
ं ा आदशव घ्यावा
▪ शेिकरयानं ा अमेरीकन शेिकरयाप्रं माणे आपल्या शेिमालाची
तकंमि ठरविा आले पातहजे शेिीचा मला िाठी योग्य तकंमि
तमळाली पातहजे

िाह्मणेिर िुढारी-वृत्तित्र व शेिकरी चणवण

▪ तदनकरराव जवळकर यांनी काढलेल्या िेज िाप्तातहक
▪ श्रीपिराव तशंदे यांनी तवजयी मराठा
▪ भागविराव पाळेकर यानं ी बडोदा येथनू जागृिी वृत्तपत्र
▪ मक ु ंु दराव पाटील यांनी ित्तावन्न वषे तदनतमत्र अंक

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शेतकरी िळवळ 9545600535
• 1920: “िमाजवादी पक्षाची” स्थापना आध्रिं :
• 1923: तबहार प्रांिीय तकिान िभा ▪ 1937: तनवडणक ु ीि जमीनदारांचा पराभव
• 1929: तबहार तकिान िभा ▪ 1933: NG रंगा: “भारिीय शेिकरी िस्ं थान” स्थापना
▪ शेिकरयांना प्रतशक्षण िरुु : उन्हाळी वगव: नेत्यांचे ्याख्यान
• िंघटनात्मक िोयीिाठी “कामगार व तकिान पक्ष” ▪ नेिे: PC जोशी, RD भारद्वाज, अजय घोष
• 1935: एन.जी. रंगा आतण ित्कालीन ितचव व िह-ितचव ििंजाब:
ईएमएि नंबदू रीपाद दतक्षण भारिीय िंघ आतण कृ षी कामगार ▪ नवजवान भारि िभा, कीिी तकिान िभा, अकाली दल,
िंघटनेने “अतखल भारिीय शेिकरी िघिं टनेची” स्थापना तबहार:
िचु तवली. ▪ नेित्ृ व: िहजानदं िरस्विी, (कायावनदं ) करीनदं शमाव, यदनु दं न
• यािील जहाल गटाने 1936 िाली अतखल भारिीय तकिान शमाव, राहुल िांकृत्यायन, पंचानन शमाव, राम मनोहर लोतहया,
िभा स्थापन के ली जामनू कािीजी
अतखल भारिीय तकिान िभा ▪ 1935 िे 1939, पन्ु हा 1945 ला आंदोलन िरुु
• स्थापना : 11 एतप्रल 1936 तठकाण : लखनौ िाने गुरुजी व शेिकरी चणवण
• िंस्थापक ितचव: प्रा एन जी. रंगा ▪ िाने गुरुजींनी खानदेशाि शेिकरयांचे िंघटन के ले त्यािाठी िववत्र
• अध्यक्ष : स्वामी िहजानदं िरस्विी दौरे के ले
Telegram: @History4all

• पतहले अतिवेशन लखनौ येथे
• मख ु पत्र: इदं ल
ु ाल यातज्ञक यांनी नेित्ृ व के ले
िदस्य: िोहनतिंग जोश, इदं ल ु ाल यातज्ञक, जयप्रकाश नारायण,
मोहनलाल गौिम, कमल िरकार, िनु ील प्रामातणक नंबदू रीपाद,
करीनदं शमाव, यमनु ा करजी, यदडंु न (जाददंू नंदन) शमाव, राहुल
िांकृत्यायन, पी. िंदु रै य्या, राम मनोहर लोतहया, आचायव नरें द्र देव,
बंतकम मख
ु जी, मझु फ्फर अहमद, ए. के . गोपालन, तबनय कृ ष्ट्ण
चौिरी, हरतकशन तिंह िरु जीि, एि. रामचंद्रन तपल्ले, आमरा राम
• िभेने शेिकरयांच्या हक्काचा जाहीरनामा राष्ट्ट्रीय िभेला िादर
• 11 एतप्रल 1936 रोजी कॉ ंग्रेिची पतहली अध्यक्ष म्हणनू
िरस्विी यांची तनवड झाली
• दिु रे अतिवेशन 1946
• 1928: 'आंध्र प्रांिीय ्योतिष िभा' ची स्थापना एन.जी. रंगा
यानं ी के ले
• ओररिामध्ये मालिी चौिरी यांनी 'उत्कल प्रांिीय तकिान
िभा' स्थापन के ली
अतखल भारिीय तकिान िभेचे िमिं ेलन
• तठकाण : फै जपरू , महाराष्ट्ट्र
• मनमाड िे फै जपरू अशी िमु ारे 200 मैलाची पदयात्रा तकिानांनी
काढली.
• जवाहरलाल नेहरू, शंकरराव देव, मानवेंद्रनाथ रॉय, आचायव नरें द्र देव,
कॉम्रेड श्री. डांगे , तमनू मिानी, यिु फ
ु मेहरे अली, बंतकम मख
ु जी
इत्यादींनी या तकिानांचे स्वागि के ले.
• तकिान िभेच्या अतिवेशनाच्या अध्यक्षपदावरून श्री एन जी रंगा
यांनी िमाजवादी रा्य व िमाज तनतमविीच्या उतद्दष्टवर भर.
• के रळमध्ये “कषवक िंघमो” अंिगवि शेिकरयांनी आंदोलन के ले
• 1938: मालाबार टेनेन्िी Act च्या तवरोिाि आंदोलन
Telegram: @History4all
▪ 1939 मध्ये पवू व खानदेशाि अतिवृष्टी झाल्याने तपकांचे नकु िान
झाले त्यामळु े िाने गुरुजींनी शेिकरयांचा शेििारा माफ करावा
अशी मागणी के ली
▪ त्यांनी जळगाव तजल्ह्यािील कायावलयावर शेिकरयांचा मोचाव नेला
त्यांनी तलतहलेल्या स्फूिीदायी गीिे शेिकरयांनी मोचावि म्हटली
गेली
िीभागा आदिं ोलन
▪ नेित्ृ व: मजु फ्फर अहमद, िनु ील िेन, मोनी तिंग
▪ बटईदार तव जमीनदार अिेआदं ोलन होिे
▪ शेििारा आयोगाच्या तशफारशीनिु ार तपकांचा 2/3 वाटा
शेिकरयानं ा तदला जावा अशी मागणी के ली
▪ बंगाल तकिान िभेची, बंगीय प्रादेतशक तकिान िभा यांची
भतू मका महत्वाची
▪ नारा: िीभागा चाई (आम्हाला दोन िृिीयांश भाग द्या), इन्कलाब
तझदं ाबाद
▪ शेिािील उत्पादने जमीनदारांच्या ऐवजी आपल्या घरी नेऊ लागले
▪ मतहलाचं ा िहभाग होिा
▪ 1949: स्वािंत्र्यानंिर बटईदार अतितनयम लागू के ला
िेलगिं ाना आदिं ोलन
▪ नेित्ृ व: रतवनारायण रे ड्डी
▪ भारिाच्या इतिहािािील िवावि मोठे आंदोलन
▪ 3000 गावे, 30 लाख लोकांवर प्रभाव होिा
▪ स्थातनक: पाटील, देशमख ु , पटवारींनी िपु ीक जतमनीवर िाबा
तमळवला, कमाई करू लागले
▪ यांना तनझाम, तिटीशांचा पाठींबा होिा
▪ शेिकरयांचे गतनमी आक्मण िरुु के ले
▪ 1946: नालगोंडा येथे देशमख ु ाची हत्या के ली: उठावाि िरुु वाि
▪ शेिकरयांचा “िंघम” िरुु (एकत्र आले)
▪ हैद्राबाद मक्त
ु ीिाठी लष्ट्कर कारवाई िरुु : आंदोलन िमाप्त

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शेतकरी िळवळ
शेिकरी कामगार िक्ष आतण शेिकरी चणवण
• 1946 : के शवराव जेिे, शंकरराव मोरे , भाऊिाहेब राऊि, के डी
पाटील, नाना पाटील, दत्ता देशमख ु , यशवंिराव च्हाण, तप.के .
िावंि, प्र के अत्रे, रामभाऊ नलावडे, िळ ु शीदाि जािव, डॉ
के शवरावजी शंकरराव िोंडगे, रघनु ाथराव तचकुडे यांनी कााँग्रेि
अंिगवि शेिकरी कामगार िंघ स्थापन के ला
• कााँग्रेि अंिगवि उपक्षेत्र अिू नये अशी भतू मका अतखल भारिीय
कााँग्रेि कायवकाररणीने घेिल्यामळ ु े 26 एतप्रल 1948 रोजी
“शेिकरी कामगार पक्ष” स्थापन झाला
• या पक्षाचे पतहले अतिवेशन िोलापरू येथे झाले
• जनित्ता हे िाप्तातहक या पक्षाचे मख ु पत्र होिे
• 1950 मध्ये नातशक तजल्ह्याि दाभाडे येथे पक्षाचे दिु रे
अतिवेशन भरले
• वैचाररक मिभेद तनमावण झाले पररणामी के शवराव, मोरे
Telegram: @History4all
िळु शीदाि जािव आतण खातडलकर पक्षािनू बाहेर पडून
कााँग्रेिमध्ये गेले
इिर महत्वाचे
• तवल्यम हटं र: इतं डया अंडर द क्वीन: तिटीशांच्या आगमनानंिर
शेिकरयाच ं े जीवन खडिर झाले
• रमेशचंद्र दत्त: इकोनोमी ऑफ इतं डया: अवास्िव जतमन महिल
अभाव, िरकारची उदािीनिा, उत्पन्न घट इ मांडले
• 1889: ्होएलकर आयोग: जतमनीची प्रि व शेिीची पररतस्थिी
अभ्यािण्यािाठी ितमिी
• 1891: िरकारला िल्ला देण्यािाठी Inspector of
Agriculture अतिकारी नेमला
• 1906: इतम्पररयल अग्रीकल्चर ितववि: कृ षी िेवा यंत्रणा िरुु
• 1926: रॉयल कतमशन ऑफ अग्रीकल्चर (लॉडव आयतववन)
शेिीच्या प्रश्नािं ाठी
• यानिु ार िरकारने इतम्पररयल कौतन्िल ऑफ अग्रीकल्चर तह
िंस्था स्थापन
• िर जॉन रिेल: िरकारने मल्ू यमापनािाठी ितमिी नेमली: 1936
मध्ये अहवाल िादर
• स्वाित्र्ं यनिं र जमीनदारी पद्धि नष्ट करून 40% जमीन
शेिकरयांच्या मालकीची झाली
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
शेिकर्यािंच्या िघिं टना
• कृ षी लीग ढाका-1870
• िंयक्त
ु प्रांि तकिान िभा-1918
• अवि तकिान िभा -1920
• रयि अिोतिएशन, गंटु ू र-1923
• ियं क्त
ु प्रािं तकिान िघं -1924
• आंध्र रयि अिोतिएशन-1928
• तबहार प्रादेतशक तकिान िभा -1929
• कृ षी िंघ, मलबार -1934
• अतखल भारिीय तकिान कोन्ग्रेि िभा -1936
• पंजाब तकिान ितमिी -1937
• 1859: लॉडव कतनंग: बंगाल टेनंिी Act
• 1879: लॉडव तलटन: डेक्कन अग्रीकल्चर ररलीफ Act
Telegram: @History4all
• 1900: लॉडव कझवन: पंजाब लॅडं इतलनेशन Act
आयोगाचे प्रश्न
▪ 1875 दक्खनचे दंगे कोणत्या तजल्याि तजल्याि पिरले - रा्यिेवा
मख्ु य 2014
▪ िेभागा िंघषव काय होिा? - रा्यिेवा मख्ु य 2015
▪ शेिकरयांच्या िंघषावची कारणे िांगा (जोड्या लावा) – रा्यिेवा मख्ु य
2015
ू , ▪ बंगाली िातहत्याि “नील दपवण” तह रचना कोणत्या िातहत्याि मोडिे? –
PSI PRE 2013
▪ शेिकरयांचे मातमवक वणवन कोणत्या वृत्तपत्रािनू के ले? –
▪ 1873-76 दरम्यान पबना उठाव कोठे झाले ?
▪ 1885 बंगालमध्ये कास्िकारी कायदा लागू झाला ?
▪ दक्खनच्या उठावाि कोणत्या मागण्या होत्या
▪ बारडोली ित्यागृह कोणाच्या नेित्ृ वाि झाला? – PSI 2012
▪ .......याि मतु स्लमांचा पाठींबा तमळाला नाही ? – STI PRE 2015
▪ 1875 च्या उठावािंबतिि कोणिे तविान चक ु ीचे आहे? – STI PRE
2014
▪ शेिकरी व कामगार व श्रीमंिाकडून िावकाराकडून व इग्रं जांकडून जुलूम
होिो िो नाहीिा करण्यािाठी स्थापन झालेल्या महत्त्वाच्या िंघटना व
ित्याग्रह चळवळी
▪ चंपरण ित्याग्रहा 1917 18
▪ खेडा ित्याग्रह 1918 19
▪ मोपल्यांचे बंड मलबार के रळ 1921
▪ िेलंगणािील शेिकरी आंदोलन हैदराबाद 1921 िे 1945
▪ िािारयाचे बाँड 1919 िे 1921
▪ मळ ु शी पॅटनव चा ित्याग्रह 1922
▪ बाडोली ित्याग्रह 1928 िरदार वल्लभाई पटेल
▪ अवि िाराबंदी चळवळ उत्तर प्रदेश 1930
▪ तकिान िभेचे चळवळ 1936
▪ वारल्यांचं लढा 1945 46
▪ िेभागा चळवळ 1940 बंगालमिील तदनापरु तजल्ह्यािील अथवा रे
गावाि प्रथम िुरू झाली
 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्वाच्या महहला 9545600535

• आतदवािी चणवण, वृत्तित्रे, मतहला चणवण ▪ 5) वुमेन्ि स्वदेशी लीगची: 1928: एि. अिंबुजमाल
• महत्वाच्या मतहला व िी चणवण
▪ 6) राष्ट्रिेतवका ितमिी:1936: के णकर मावशी व र्ॉ.
• तवतवि िी िघिं टना हेर्गेवार
• “भारि स्त्री महामंडळ”: 1910: अलाहाबाद: िरलादेवी चौिरी
• भारिािील पतहली स्त्री िंघटना ▪ 7) भारिीय मतहला फेर्रेशन: जून 1954: रे णू चक्रविी
• उतद्दष्ट होिे स्त्री तशक्षण. कलकत्ता
• लाहोरितहि अनेक तठकाणी शाखा
▪ 8) िुरोगामी मतहला िघिं टना (Progressive Organization
• 2) वुमेन्ि इतिं र्या अिोतिएशन: - of Women - POW):1974:
• मागावरेट काझीन्ि िंकल्पनेिून व ॲनी बेझंट िंघटनेची स्थापना ▪ हैदराबाद: ररतमझाबी मतु स्लम स्त्रीवर पोतलिांनी के लेल्या
झाली. बलात्काराच्या तवरोिाि जनिेने उठाव के ला.
• अध्यक्ष: ॲनी बेझंट ▪ याि ित्कालीन िरकार देखील पडले. या िंटने्दारा तस्त्रयांच्या
• िहा तस्त्रया िंघटनेच्या मानद ितचव आतथवक व लैंतगक शोषणातवरुध्द आवाज
• मागावरेट काझीन्ि 2. मालिी पटविवन
Telegram: @History4all

3. अमू स्वातमनाथन
• श्रीमिी अबं जु माल 5. श्रीमिी दादाबॉय
6. डॉ. रथी तजनाराम दािा.
• िंघनेचे िदस्यत्व भारिीय ििेच यरु ोतपयन मतहलांिाठी खल ु े
• शाखा: िंघनेच्या िरु ि, अहमदाबाद
• मातिक: ‘स्त्रीिमव’.
• मागण्या: मतहलांना मिदानाचा हक्क तमळाव, गररबांना मोफि
भोजन,
• तविवा आश्रम स्थापन करणे,
• 3) भारिीय तियािंचे राष्ट्रीय मर्िं ण (NCIW): 1925:
• िस्ं थापक: मेहरबाई टाटा
• िघं टनेचे मि: जातिभेद, पडदा पध्दिी व तनरक्षरिा या िीन बाबी
मतहलांच्या प्रगिीिील अडथळा आहे
• िंघटनेच्या कायवकाररणीि: कानेला िोराबाजी, िाराबाई प्रेमचंद,
िरूु चादेवी िेन
• अध्यक्षपदी भोपाळच्या बेगम, बडोदा महाराणी तचमणाबाई
गायकवाड, त्रावणकोरच्या महाराणी आदी होत्या.
• 4) अतखल भारिीय मतहला िररषद: 1927:
• िस्ं थापक: मागावरेट काझीन्िच्या
• पढु ाकार: िरोतजनी नायडू, राजकुमारी अमृिा कौर, हिं ा मेहिा
यांिारख्या मतहलांनी घेिला होिा.
• पतहल्या िभेच्या अध्यक्ष तचमाबाईिाहेब गायकवाड
• या िंघनेची उतद्दष्टे:
• तस्त्रयांमध्ये तशक्षणाचा प्रिार करणे.
• त्यांना रूढी - परंपरािून मक्तु करणे.
• तस्त्रयांना मिदानाचा हक्क व कायदेमंडळाि स्थान तमळवनू देणे.
Telegram: @History4all
▪ 9) अतखल भारिीय लोकशाहीवादी तियािंची िघिं टना
(AIDW - All India Democratic Women’s
Association): 1981
▪ 2001: अध्यक्ष: िश ु ीला गोपालन.
▪ के रळ व ितमळनाडू प्रांिाि िंघटना ितक्य.
▪ तस्त्रयांवरील अत्याचार, नागरी ितु विा, पाणी, महागाई अशा
प्रश्नांवर या िंघटनेने आवाज उठतवला होिा.
▪ 10) भारिीय िी शक्ती जागरण (1986): िुणे.
▪ िििं ूणट महाराष्ट्राि
▪ 11) राष्टुीय मतहला आयोग: 1992:.
▪ जयििं ी िटनायक या आयोगाच्या ितहयमया अध्यक्ष होत्या
(1992-95).
▪ 12) नॅशनल फेर्रेशन ऑफ दतलि वुमेन (NFDW): 1993:
▪ दतलि िीयािंच्या प्रश्नािंवर ही िघिं टना काम करिे.
▪ िी चणवणीिील महत्त्वाचे टप्िे :
▪ 1922: मंबु ई महापातलके ने तस्त्रयांना मिातिकार व तनवडणक ू
लढतवण्याचा अतिकार मान्य के ला.
▪ तनवडणक ु ीि चार तस्त्रया तनवडून आल्या.
▪ िरोतजनी नायडू, बच्चबू ेन लोटवला, हेडतग्हिण व अवतं िकाबाई
गोखले
▪ 1946-47: बंगालच्या िेभागा शेिकरी चळवळीि मतहलांचा
िहभाग लक्षणीय होिा.
▪ ‘नारी वातहनी’ या ्यािपीठावर तस्त्रया िंघतटि झाल्या.
▪ आश्रय छावण्या चालवल्या व िंपकव िािने परु वली.
▪ अतखल भारिीय मतहला पररषदेपािनू वेगळे होऊन 1954 िाली
िाम्यवादी मतहलांनी भारिीय मतहलांचा राष्ट्ट्रीय िंघ स्थापन के ला.
▪ 1946: पणु े कराराच्या तनषेिाथव दतलि ित्याग्रहींनी मोचे. स्त्री
ित्याग्रहींच्या पतहल्या िक ु डीि शािं ाबाई दाणी होत्या.
▪ कम्यतु नस्ट मतहला कायवकत्याांनी मालमत्तेच्या प्रश्नावर ग्रमीण
मतहलांना िंघतटि के ले. गावपािळीवर ‘मतहला आत्मरक्षा
ितमत्यांची’ स्थापना के ली.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्वाच्या महहला
• दतक्षण भारिािील िि ु ारणा
• 1. 1871: मद्राि- तविवा पनु तवववाह मंडळ
• 2. 1878: तवरिातलंगम, राजामंद्रु ी िमाजििु ारणा मंडळ स्थापन
• (तविवा पनु तवववाहावर भर)
• 3. 1890: के .एन. नटराजन यांनी : ‘भारि िमाजििु ारक’ स्थापना
• (देशािील मतहलांबरोबर िंपकव ठे वण्याचे मोठे काम त्यांनी के ले.)
• 4. 1892: तहदं ू िमाजििु ारणा मडं ळ (िरूण मद्राि पक्ष)
• कॉनेतलया िोराबजी
• िोराबजी कॉनेतलया पारशी मतहलेने कथांमिनू बुरख्याआडचे
वास्िव मांडले. स्त्री तशक्षणावरील भारिीय भाषेिील (बंगाली) पतहले
पस्ु िक कोलकत्याच्या तफमेल ्यवु ेनाईल िोिायटीने 1810 मध्ये
प्रतिद्ध के ले िे गुरूमोहन तवद्यालंकार यांनी तलतहले होिे.
• तविवांना मदिीिाठी एलतफन्स्टनने 'नेतट्ह पेंशन फंड' िरू ु के ला.
• 1877 - तपरोजा खतु शवदजी - तवद्यापीठाची प्रवेश पररक्षा पाि होणारी
Telegram: @History4all
पतहली स्त्री.
• 1888 - कॉनेतलया िोराबजी - पतहली पदवीिर मतहला (मबं ई
तवद्यापीठािनू )
• - पतहली स्त्री वकील
• - ऑक्िफडवमिनू कायदा तशकणारी पतहली मतहला .
• 1900 - पीरोजा बानाजी परदनु जी - पद्यत्तु र तशक्षण घेिलेली
मतहला.
• 1911 - अहमदातन्निा बेगम तिद्दीकी - फग्यविु न महातवद्यालयािून
पदवीिर झालेली पतहली मतु स्लम तवद्याथीनी.
• 1927 - ऑल इतं डया वमु ेन्ि कॉन्फरन्ि (AIWC) चा ठराव : ्या
तवद्यालयाि तवद्याथीनी आहेि िेथे मतहला प्राध्यापक नेमणक ू मतहला ठरल्या. 1913 - डॉ. जेरूशा तझराड - LM&S ही पदवी
करावी.
• 1930 - िेंट झेतवयर (बॉम्बे) मध्ये - मोझेलेि आयॉक -
वनस्पिीशास्त्रािाठी
• 1939-40 : तवल्िन कॉलेजमध्ये - आलू दस्िूर - इतिहाि
• एम. नानावटी - इतं ग्लश यांची प्राध्यापक म्हणनू नेमणक ू झाली.
• (दस्िूर व नानावटी या पतहल्या भारिीय ्याख्यात्या होत्या.)
• िदव्युत्तर शैक्षतणक िात्रिा तमणतवलेयमया मतहला
• 1. एि.ए. मडगावकर
• 2. इतं दरा राऊि
• 3. इराविी कवे
• 4. मंजळ ु ा दौमिकर
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ िीएच.र्ी. तमणतवलेयमया स्वाििंत्र्यिूवट काणािील मतहला
▪ 1. आलू दस्िूर
▪ 2. चंद्रकला हाटे
▪ 3. तचत्ररे खा नाईक
▪ 1922: यातस्मन के ि्हेयर - वातण्य तवभागाि (तिडनेहमॅ
कॉलेज) पतहली पदवीिारक तवद्याथीनी होिी.
▪ शेरा वजीफदार - एम.कॉम. झालेली तवद्याथीनी
▪ तमथन टाटा - कायद्याची पदवी घेऊन वकील झालेली तवद्याथीनी
▪ तििेतलया क्लेमेंटाईन फे रररो - पतहली िॉतलतिटर
▪ 1936 - पेररन जमशेटजी तमस्त्री - जे. जे. स्कुल मध्ये आतकव टेक्चर
तडप्लोमा पणू व के लेली पतहली मतहला
▪ मेतडिीन आतण िजवरी क्षेत्रािील मतहलांना उत्तेजन देण्यािाठी
अमेररकन उद्योजक जॉजव तकट्रेज यांनी िोराबजी शापजु ी बेंगाली
यांच्या मदिीने 'मेतडकल वमु ेन ऑफ इतं डया फंड' उभारला.
▪ 1892 - मध्ये LM & S पदवी घेिलेली पतहली भारिीय मतहला
Telegram: @History4all
'फ्रेनी कामा' होिी.
▪ तहदं ू मतहलामं ध्ये - 1895 - मानक िखवडकर (आत्माराम िखवडकर
याचं ी मलु गी) व
▪ 1905 - कृ ष्ट्णाबाई के लवकर यांनी मेतडकल अॅण्ड िजवरीचा
अभ्यािक्म पणू व के ला.
▪ 1912: िनु ंदाबाई कीिवने : पदवी िंपादन करून पण्ु याि आपले
तक्लनीक िरू ु के ले.
▪ 'अवनबाई मानेकजी मेहिा' आतण 'जरबानू तमस्त्री' भ्रणू हत्या कमी
करण्याच्या दृष्टीने तशशू व प्रििू ीतवषयक अभ्याि
▪ डोिीभाई दादाभाई: MRCP पदवी घेिलेल्या पतहल्या भारिीय
प्रथम श्रेणीि तमळवनू जे.जे. हॉतस्पटल मध्ये स्त्री रोग्यािाठी पॅतक्टि
िरूु के ली.
▪ 1928 - तमडवाईफरीमध्ये एम.डी. के लेल्या पेरोजा दारूवाला
आतण मेहरा दलाल या मतहला होत्या.
▪ तफरोजा दवे या आमी डॉक्टर होत्या.
▪ 1936: बानू तजल्ला - पतहल्या मतहला डेंटल िजवन ठरल्या.
▪ 1931: ऑल एतशयन वमु ेन्ि कॉन्फरन्ि (लाहोर) मध्ये हिं ा मेहिा,
राणी लक्ष्मीबाई राजवाडे (नागूिाई जोशी) या ग्रंट मेतडकल
कॉलेजच्या तवद्याथीनीनी भाग घेिला.
▪ लीलाविी मन्ु शी - 1948 - भारिीय स्त्री िेवा िघं ाची स्थापना (18
वषे अध्यक्ष होत्या.)
▪ 1896: कवे 'अनाथ बातलकाश्रमा'चे कृ ष्ट्णाबाई ठाकूर या मंबु ई
तवद्यापीठाच्या पतहल्या एम.ए. झालेल्या स्त्रीने लेडी िपु ररटेंडेट
म्हणनू काम
▪ 1920: तिमला पररषदेि (कामगारांची) तस्त्रयांिाठी मतहला
डॉक्टरची नेमणक ू करावी अशी मागणी झाली. पररणाम िाववजतनक
आरोग्य खात्यािफे डॉ. बनव ची पतहली मतहला डॉक्टर म्हणनू
नेमणक ू के ली.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्वाच्या महहला 9545600535

• स्वणट कुमारी देवी ▪ कमलादेवी चटोिाध्याय : ऑगस्ट 1929

• देवेंद्र टागोरांच्या 14 अपत्यांपैकी त्या 10 वी मल
ु गी होत्या. ▪ प्राग येथे भरलेल्या “वमु ेन्ि लीग फॉर पीि अॅण्ड फ्रीडम” या
• “िखी-ितमिी” ही िामातजक िंस्था उभारली. आंिरराष्ट्ट्रीय मतहला पररषदेि भाग घेिला.
▪ भारिाच्या “रंगमंच व हस्िकलेच्या” उद्धारक
▪ भारिाच्या “िांस्कृ तिक राजदिू ” म्हणनू ओळखल्या गेल्या.
• श्रीमिी दुगाट देवी बोहरा ▪ 1965 : मॅगिेिे परु स्कार.
• मबंु ई ग्हनवरला गोळी घालण्याची जबाबदारी त्यांनी घेिली होिी. पण ▪ भारिािील िववप्रथम तनवडणक ू ीि उभी राहणारी पतहली मतहला म्हणनू
ग्हनवर हािी न लागल्याने परि येि अििांना लॅतमग्टन रोड वर माजदा त्यांना ओळखले जािे.
तिनेमािमोर गोरया िाऊंटवर गोळी झाडून पिार झाल्या.
▪ हिंिाबेन मेहिा
• िरलादेवी घोषाल ▪ ऑनररी मॅतजस्ट्रेट पदाचा त्याग करून ित्याग्रह आंदोलनाि भाग घेिला.
• यांनी मतहला शारीररक तशक्षण देण्याि क्लब िुरू के ला.
▪ उतमटलादेवी व इिर मतहलािंनी
• िुब्बलक्ष्मी ▪ “नारी ित्याग्रह ितमिी” स्थापन के ली.
• मद्रािमध्ये बी.ए. िाठी अभ्याि करणारया त्या पतहल्या तहदं तविवा
मतहला होत्या. ▪ आझाद तहिंद फौज व मतहला
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ फौजमध्ये स्त्रीयांिाठी कुमारी कॅ प्टन लक्ष्मी स्वामीनाथन यांच्या नेित्ृ वाि
• जाईबाई चौिरी झाशीची राणी फलटण स्थापन करण्याि आली.
• 1922 : िंि चोखामेळा गलव हायस्कूल उभारले. ▪ “इतं डयन इतं डपेंडन्ि लीगच्या” स्त्री तवभाग प्रमखु म्हणनू “श्रीमिी
• तवदभाविील स्त्रीयांिाठी पतहली रात्र शाळा िुरू के ली. तचदंबरम व श्रीमिी िरस्विी यांनी मागवदशवन के ले.
▪ बेला दत्ता : पररचाररक
• अवतिं िकाबाई गोखले ▪ कु. जानकी दावर : िम्हदेशाि छावणी प्रमख ु पदी
• “तहदं ी मतहला िमाजाची” स्थापना के ली. ▪ मानविी पाण्डेय : रे तजमेंटमध्ये िहभागी
• खादीचा प्रिार के ला. ▪ श्रीमिी शकंु िला गांिी (शहा) : आघाडीवरच्या लष्ट्करी इतस्पिळाि काम
के ले.
• एि अिंबूजमाल ▪ कुमारी बेला मख ु जी : लीगच्या अतिकारी म्हणनू कॅ . लक्ष्मी व नेिाजींशी
• 1928 : वमू ेन स्वदेशी लीगची स्थापना के ली. िंबंि.
• तवनोबा भावेंच्या भदू ान चळवळींमध्ये िहभाग घेिला. ▪ ले. प्रतिमा िेन : रे तजमेंटमध्ये िहभागी
▪ ििेच त्याि के रळच्या डी. कल्याणी अम्मा, पी. नारायणी कुट्टी, रमा
• वुमेन्ि इतिं र्या अिोतशएशन मेहिा यांनी कायव के ले.
• ॲतन बेझंट यांनी मागररट कझीन्ि यांच्या प्रेरणेने उभारली. ▪ 1940 : लखनौ - तवद्याथीनी पररषद
• मातिक : स्त्रीिमव
• 1924: मागररट कतझन्ि यांनी “अतखल भारिीय मतहला पररषद”
आयोतजि के ली.
• िरलादेवी चौिरी
• 1910 - अहमदाबाद - भारि स्त्री मंडळ (भारिािील पतहली स्त्री िंघटना)
• 1904 : मंबु ई - अतखल भारिीय स्त्री पररषद (अध्यक्ष : रमाबाई रानडे)
• 1925 : मबंु ई - मेहरबाई टाटा यांनी भारिीय तस्त्रयांचे राष्ट्ट्रीय मंडळ याची
स्थापना के ली.
• िदस्य : िरूु चादेवी िेन, कॉनेला िोराबजी, िाराबाई प्रेमचदं श
• अध्यक्षपद : भोपाळच्या बेगम, त्रावणकोर महाराणी, बडोदा राणी
तचमणाबाई गायकवाड.
• 1926 : अतखल भारिीय मतहला पररषद, पणू े, अध्यक्ष : महाराणी
तचमणाबाई गायकवाड
• िहभाग : मागररट कतझन्ि, िरोतजनी नायडू, अमृिा कौर, हिं ा मेहिा
• 1954 : भारिीय मतहला फे डरे शन, कलकत्ता श्रीमिी रे णू चक्विी
(जागतिक आिं रराष्ट्ट्रीय मतहला फे डरे शनशी िी िंलग्न होिी.)

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्वाच्या महहला 9545600535

• र्ॉ. रखमाबाई राउि

• 1844: तववाह: दादाजी ठाकूर ▪ मतहलािबिं िंिी कायदे
▪ 1. 1856 - तहदं ू तविवा तववाह कायदा
• HC वकील: के टी िेलंग ▪ 2. 1872 – नोंदनी तववाह कायदा (स्पेशल मॅरेज अॅक्ट)
▪ 3. 1937 - तहदं ू स्त्री हक्काबं ाबि कायदा
• SC वकील: तफरोजशहा मेहिा ▪ 4. 1946 - तवभक्त राहून पोटगी मागण्याचा अतिकार कायदा
• तहदं ु लेडी नावाने लेखन ▪ 5. 1956 - तहदं ू वारिा हक्क कायदा
• लंडन मिनू MD पदवी
▪ ईर्श्रचिंद्र तवद्यािागर
• तस्त्रयािं ाठी वतनिा आश्रम िरू
ु
• यद्ध
ु ािील मदिीिाठी “कै िर-ए-तहदं ” पदवी ▪ तहदं ू िमवशास्त्राची परीक्षा उत्तीणव झाल्यामळ ु े त्यांना तवद्यािागर अशी
उपािी लागली. )
▪ 1854-58 काळाि नोकरी चालू अििांना त्यांनी 35 बातलका
Telegram: @History4all

• र्ॉ. आनिंदीबाई जोशी
• भारिािील पतहल्या मतहला डॉक्टर
• तफलाडेतल्फयाि टी कारपेंटर िोबि प्रवेश
• 1886: एम डी पदवी
• कोल्हापरु ाि एडवडव हॉतस्पटल मध्ये स्त्री तवभाग प्रमख
ु ▪ 1877: त्हक्टोररया राणीकडून त्यानं ा िी.आय.ई. पदवी बहाल
Telegram: @History4all
तवद्यालये उघडली.
▪ 1856: तविवा पनु तवववाह कायदा िंमि
▪ 1872: बालतववाह तवरोिाि कायदा होऊन मल ु ींच्या तववाहाचे वय
14 वषे ठरतवण्याि आले. (आपल्या मल ु ाचा तववाह बालतविवेशी
करून त्यानं ी त्याची िरू ु वाि स्विःपाि नू के ली.)
▪ 'इतं डयन िोशन ररफॉमव अिोतशएशन'ची बंगालमध्ये स्थापना
▪ स्त्रीयािं ाठी ‘बाम बोतिनी पतत्रका' काढली.
▪ 1855: 'तविवा तववाह' ग्रंथ तलतहला.
करण्याि आली.

• काशीबाई कातनटकर
• जन्म: अष्टा, िािारा
• लेखन:
• रंगराव (कादंबरी)
• पालखीचा गोंडा
• चांदण्याच्या गप्पा (कथािंग्रह)
• आनंदीबाई जोशी यांचे चररत्र तलतहले
• लेख: िबु ोिपतत्रकाि लेखन

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर बंगालिी फाळणी 9545600535
स्वदेशी आंदोलन
लोकिख्िं या: 5 कोटी 40 लाख
बिंगालची फाणणी ▪ तहदं ू -4 कोटी 20 लाख
▪ मस्ु लीम - 1 कोटी 80 लाख
▪ िवू ट बगिं ाल व आिाम प्रािंि : बगं ाल प्रािं ािनू तचिगाव,
ढाका तवभाग व माल्दा तजल्हा िोडून शेजाररल आिाम
प्रांिाला जोडून हा प्रांि ियार के ला जाईल. या प्रांिाची
लोकिंख्या 31 दशलक्ष अिेल, आतण
▪ उवटररि बगिं ाल प्राि : िबलपरू व इिर पाच ओररिािील
िंस्थाने बंगाल प्रांिाि िमातवष्ट करून उववररि बंगाल प्रांि
ियार के ला जाईल. त्यांची लोकिंख्या 54 दशलक्ष अिेल,
्यापैकी 18 दशलक्ष बंगाली आतण 36 दशलक्ष तबहारी व
ओररया ्यक्ती अििील.
• तिटीश राजित्तेचा के वळ तनषेि करून काहीही िाध्य होणार ▪ कझवनने तिटनमिील ‘अॅटीं कॉनव लॉ लीग’ िघं टनेच्या ििीवर
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
नाही, ्या तनषेिाच्या कृ िीि जनआंदोलनाची िाथ नाही, त्या लोकमि जागृि करण्याचे कायव के ले
कृ िीची कोणिीही उपलब्िी नाही. तनषेि व प्राथवनांचे तदवि ▪ फाळणीची बािमी तिटनच्या Standard वृत्तपत्राने जाहीर
िंपनू जनआंदोलनांचे तदवि आिा आले आहेि. - तटळक ▪ 7 जल ु े 1905: तिमल्याहून योजना जाहीर
▪ कारण: प्रशािकीय िोय’ (administrative convenience)
बिंगाल तवभाजन प्रस्िाव ▪ िारीख: 16 ऑक्टोबर 1905
• 1853: चाल्िव गाल्िव (िववप्रथम) ▪ राष्ट्ट्रीय शोक दिवस पाळला
• 1854: डलहौिी (कारण: महिल ▪ 1904: च्या अतिवेशनाि फाळणी मान्य निल्याचा ठराव
ू विल ु ीिील अडचणी)
• 1874: बगं ालचा ग्हनवर: जॉजव कम्पबेलने तवभाजनाची मागणी मान्य के ला
के ली ▪ फोडा आतण रा्य करा नीिी यामळ ु े अिंिोष
• 1876: आिाम व बंगाली भातषक तिल्हेट, कछार, गोलपाडा ▪ वकील अिंिोष
िीन तजल्ह्यांना वेगळ्या रा्याचा दजाव तदला ▪ भारिीयाि आत्मतवर्श्ाि
• तवभाजनाची मागणी करणारे : हेन्री कॉटन, बम्फलाय फुलर, जॉन ▪ बोअर यद्ध ु ाि तिटीशांची माघार
वडू बनव, जेम्ि बाडीलन व लॉडव कझवन ▪ जपानचा रतशयावर तवजय
• बंगालमिील तहदं -ू मस्ु लीम याि जािीय िेढ तनमावण करणे ▪ चीनचा अमेररकन मालावर बतहष्ट्कार
▪ बतम्फल्ड फुलर:- तहदं -ू मस्ु लीम दोन बायकांपैकी मिु लमान
बायको तह आवडिी आहे
कझवनची भतू मका
• भारि एक राष्ट्ट्र आहे चिुित्रु ी
• लोकांना एकत्र करण्याि तवरोि ▪ स्विेशी, बदिष्कार, राष्रीय दशक्षण, स्वराज्य
• बरार हा बॉम्बे प्रािं ाला जोडण्याि नकार
• लॉझव कझवन हा िाम्रा्यावादी व स्व:िमहू श्रेष्ठत्व तिध्दान्िाच
ं ा ▪ परदेशी वस्िंवू र बतहष्ट्कार
कट्टर परु स्किाव होिा. ▪ स्वदेशी उद्योगांना प्रोत्िाहन
▪ लोकाि आत्मतवर्श्ाि व शक्ती वाढतवणे
बिंगालची फाणणी ▪ परंपरागि लोकउत्िवािनू प्रिार करणे
• फे िवु ारी 1903 बंगालची फाळणी करण्याची तशफारि अाँन्रयू ▪ जनिभेचे आयोजन व तवरोि प्रदशवन
फ्रेझरने के ली. ▪ राष्ट्ट्रीय तशक्षण
• पाच तहदं ू िंस्थाने बंगालपािनू अलग के ली जािील. ▪ िांस्कृ तिक प्रभाव

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर बंगालिी फाळणी 9545600535
स्वदेशी आंदोलन
जहालवादी तवचारिारा विंग-भिंग व स्वदेशी चणवण
• तटळक: स्वरा्य म्हणजे स्वयश ं ािन ▪ वंग-भगं चळवळ (Anti-Partition Movement):
• घोष: स्वरा्य म्हणजे परकीय राजवटीपािनू पणू व मक्त ु िा ▪ नेित्ृ व िरु ें द्रनाथ बॅनजी व कृ ष्ट्णकुमार तमत्रा या मवाळ नेत्यांनी
(िामातजक जागृिी झाली पातहजे) के ले, िर नंिरच्या टप्याि चळवळीचे नेित्ृ व जहाल व
• 1905: जाने.: 500 तनषेिाच्या िभा भरल्या क्ांिीकारयांच्या हािाि गेले.
• कझवनने फाळणीची योजना 12 तडिेंबर 1903 च्या राजपत्राि ▪ स्वदेशी चळवळ:
घोतषि के ली ▪ स्वदेशी चळवळ ही भारिीय राष्ट्ट्रवादाच्या तदशेने टाकण्याि
• लोकमि आजमावण्यािाठी feb 1904 मध्ये कझवनने मस्ु लीम आलेले एक क्ािं ीकारी पाऊल होिे. ही चळवळ म्हणजे अतक्य
बहुल पररिराचा दौरा के ला िवविामान्य लोकांच्या िहभागाचा पतहला प्रयोग होिा.
• 1905: 50-60 हजार लोकांच्या िह्यांचा अजव िरकारकडे ▪ 7 ऑगस्ट 1905: फाळणी तवरोिाि कलकत्याच्या टाउन हॉल
• तनषेि िभा: भपू ेन्द्र्नाथ बि,ू अतं बकाचरण मजु मु दार, जोगेंद्र मध्ये तवशाल प्रदशवन: व िरुु वाि
चौिरी यानं ी बगं ाल तवतिमडं ळाि तवरोि के ला ▪ स्वदेशी चळवळीचा परु स्कार प्रथम: िंजीवनी मिनू कृ ष्ट्णकुमार
• 16 ऑक्टो 1905: वंदमे ािरम् च्या घोषणा तमत्र यानं ी माडं ला
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 8 नो्हेंबर 1905 गीिावर बंदी ▪ यांनी मंचेस्टर चे कपडे व तल्हरपल ू चे मीठ यावर बतहष्ट्कार
• गंगा स्नान, राखी बांिण्याचा कायवक्म, राष्ट्ट्रीय तनिी, परदेशी घालावयाि िांतगिला
मालाची होळी ▪ आचायव प्रफुल्लचंद्र राय: बंगाल के तमकल स्टोअिव िरुु के ले
• मख्ु य ितचव: डब्ल्यू कालावइल कायवक्माि िहभागी न होण्याचे ▪ दोन बगं ालमिील बगं ाली लोकाच्ं या ऐक्याचे प्रतिक म्हणनू
पररपत्रक काढले 'फे डरे शन हॉल' या भ्य इमारिीची पायाभरणी झाली.
• तशक्षण िंचालक: मल ु ांची नावे शाळेिनू काढण्याचे आदेश
• बंगालचे नवे लेफ्टनंट ग्हनवर िर बमतफल्ड याने गरु खा स्वदेशी चणवण मुिंबईिील िुढारी
िैतनकाच ं ा वापर ▪ तटळक
• तटळक: मंग्ु याच्या अंगी तह बळ अििे...हत्तीला हरवू शकिाि
▪ तशवराम परांजपे
• 7 ऑगस्ट 1905: नरें द्रनाथ िेन यांनी स्वदेशी व बतहष्ट्काराचा
▪ तवष्ट्णू गोतवंद तवजापरू कर
ठराव मांडला
▪ िौ. के िकर
• 13 जल ु े 1905: कृ ष्ट्णकुमार तमत्र: िजं ीवनी पत्राि लेख: परदेशी ▪ महादेव राजाराम बोडि
मालावर बतहष्ट्काराचे आ्हान
▪ िौ. अ.तव. जोशी
कॉ िंग्रेि अतिवेशन इिर
▪ पणु े-मंबु ई: तटळक
• 1905: बनारि: गोखले
▪ तदल्ली: िय्यद हैदर रजा
• स्वदेशी & बतहष्ट्कार
▪ मद्राि: तचदबं रम तपल्लई
• बंगालच्या फाळणीचा तनषेि ठराव
▪ पंजाब: लाला लजपिराय, अतजि तिंग
• वंगभगं व स्वदेशी ला पाठींबा
• प्रमख
ु नेिे: तटळक, घोष, पाल
चणवणी स्वरूि
• चळवळ राष्ट्ट्रीय स्िरावर पातहजे ▪ हा तदवि िंपणू व बंगालमध्ये राष्ट्ट्रीय शोक तदन (day of
• 1906: कलकत्ता: दादाभाई नौरोजी national mourning) म्हणनू घोतषि के ला.
• स्वरा्य शब्दाचा वापर के ला ▪ रतवद्रं नाथ टागोर यानं ी िप्टेंबर मध्ये तलतहलेले ‘अमार िोनार
• बगं ालच्या फाळणीचा तनषेि ठराव बांगला’ हे गीि अिंख्य लोकांनी गातयले.
• वगं भगं व स्वदेशी ला पाठींबा ▪ (पढु े 1971 मध्ये हे गीि बांग्लादेशाने आपले राष्ट्ट्रगीि म्हणनू
• प्रमखु नेिे: मेहिा, गोखले तस्वकारले.)
• चळवळ बंगालपरु िी पातहजे ▪ उपवािाचा तदवि (day of fasting) म्हणनू िाजरा.
• जहालवाद्यांनी: तटळक व लाला लजपिराय: नागपरू ▪ कलकत्त्याचे रस्िे ‘वंदे मािरम’् या गीिाने भरून गेले.
▪ रक्षा बंिनाचा िण अनोख्या पद्धिीने िाजरा
Click▪ अनवाणी चालणे
• मवाळवाद्यानं ी: डॉ. राितबहारी घोष: िरु ि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर बंगालिी फाळणी 9545600535
स्वदेशी आंदोलन
• िभेिमोर भाषण: आनंद मोहन बोि, िरु ें द्रनाथ बनजी तशवजयिंिी िाजरी व प्रतिक
• 50 हजार रु गोळा झाले ▪ 1902: बंगालमध्ये िखाराम गणेश देऊिकर यामळ ु े तशवजयंिी
• िरु ें द्रनाथ बनजी यांनी आपल्या “The Bengalee” या पत्रािनू उत्िव िरुु झाला (बंगालचा)
त्याच तदवशी बंगालमध्ये अभिू पवू व लढा िरुु झाला व 50 ▪ 1904: बाररिाल: अतर्श्नीकुमार दत्त यांनी तशवाजी उत्िव िरुु
हजाराच्या िभा घेिल्या. ▪ भाषणे: तटळक, खापडे, मंजु े, तबतपनचंद्र पाल
• िरु ें द्रनाथ बनजी: बंगाल तवभाजनाची घोषणा आमच्यावर 6 िे 8 जनू 1906: कलकत्याि तशवाजी उत्िव िाजरा के ला
बॉम्बगोळ्यािारखी कोिळली जो पयांि बगं ालची फाळणी रद्द ▪ तशवाजी उत्िव हा राष्ट्ट्रीय उत्िव म्हणनू मस्ु लीमतह िहभागी
होि नाही, िो पयांि बतहष्ट्कार चळवळीि िरकारतवरुद्ध पाठींबा ▪ तटळक: तशवाजींची लढाई तह मतु स्लमांतवरुद्ध न्हिी िर िी
्यक्त करण्याि आले. अन्यायातवरुद्ध होिी
• अरतवंद घोष: राजकीय स्विंत्र म्हणजे राष्ट्ट्रीय जीवनाचा र्श्ाि
कलकत्ता नशनल कॉलेजची स्थापना: प्राचायव डॉ. अरतवदं घोष स्वदेशीची प्रेरणा
• 1906: नशनल कौतन्िल ऑफ ए्यक ु े शन ची स्थापना ▪ लोकतहिवादी: शिपत्रािनू
• िांतत्रक तशक्षणािाठी: बंगाल िंत्रतनके िन िंस्था यािनू हुशार ▪ 1872-73: रानडेनी दोन भाषणे तदली
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
मलु ांना जपानमध्ये पाठवले जाि ▪ 1872: िाववजतनक काका (कंदी, पागोटे, दाभणकाठी, िोिर)
• 1907: इतं डयन िोिायटी ऑफ ओरीएटं ल आटव
• वैज्ञातनक क्षेत्राि: जगदीशचद्रं बोि, प्रफुल्लचद्रं रॉय वृत्तित्रे
• अतर्श्नीकुमार दत्त: स्वदेशी बांिव ितमिी स्थापन ▪ 11 oct 1905: भाला: नरकािील दरबार: देशद्रोहाचा गन्ु हा:
• भारि िरकारचे गृहितचव: तशक्षा िहा मतहने िरुु ं गवाि व 1000रु दडं
▪ यगु ांिर: िाप्तातहक: अरतवंद घोष
ररस्ले चे ित्र ▪ वदं े मािरम:् जहालाच ं े मख
ु पत्र
• Our Object is to split and thereby to weaken a solid ▪ पंजाबी: लाला लाजपिराय व लाला जिवंिराय: देशद्रोहाचा
body of oppoentns to our rule खटला
• ररस्ले :- एकिा तह बगं ालची शक्ती आहे, बंगालचे तवभाजन ▪ तहिवादी, िंजीवनी, बंगाली
करून तह राष्ट्ट्रवादी शक्ती नाहीशी करिा येणा शक्य आहे.
• बंतकमचंद्र यांच्या आनंदमठ या कादबं रीिील “वन्दे मािरम” हे स्वदेशी उद्योग
गीि िगळ्यांच्या ओठावर होिे. ▪ चेंबरू चे तवष्ट्णू रामचंद्र रानडे
• बंगालमध्ये “कालीमािा” उत्िव ▪ िोलापरू चे: बाबाजी आमटे
▪ विई: रामभाऊ यत्रं , गोतवदं जोशी
किर््ण्यािंची होणी ▪ गीिे: रवींद्रनाथ टागोर, रजनीकांि िेन, िय्यद अबू मोहम्मद
• िावरकर व तटळक यांनी तशवराम परांजपे यांच्या िाक्षीने ▪ Anti Circular Society ि तटळकांच्या आवाहनावरून िळ ु े
पतहल्यादं ा होळी येथे मस्ु लीम िभा
• मे 1906: तटळक: को-ऑपरे टी्ह स्टोअिव तलतमटेड िरुु ▪ नेिे: िमवगरुु मल्ु ला शेखचदं , अब्दल
ु रिल
ू , तलयाकि हुिेन
• 1906: पंढरपरू : कातिवकी यात्रेवेळी: स्वदेशी िंमेलन व प्रदशवन ▪ ्यटू तमल, रे ल्वे वकव शोप मध्ये िपं घडवनू आणला
भरवले ▪ भारिीय हािमाग िंघटना: अतर्श्नीकुमार बनजी
▪ ढाक्याच्या नवाबाला (िलीमउल्ला) 9 लाखाचे कजव
महाराष्ट्र:
• लॉडव कझवन यांच्याइिके लोकांच्या हक्कांची पायमल्ली करणारे
अरे रावी, ििू व ्हाईिराय आजपयांि तहदं स्ु थानाि आले न्हिे.
• मदोन्मि हत्तीप्रमाणे बंगाली राष्ट्ट्राच्या लोकमिाि गविािारखे िे
िडु वनू टाकीि आहेि अिे म्हणनू मवाळ नेत्यांचा िनु ावले तक,
‘शब्द नकोि, कृ िी पातहजे’
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर बंगालिी फाळणी
स्वदेशी आंदोलन
महत्वाच्या व्यक्ती
• लो. तटळक: मंबु ई-पणु े, िेल्या-िाम्बोल्यांचे पढु ारी म्हणनू
हेटाळनी
• रवींद्रनाथ टागोर: 1904: जयिु तशवाजी कतविा, स्वदेशी
भाडं ारगृहाची तनतमविी
• जी. ििु मण्यम अय्यर, टी. प्रकाश व एम कृ ष्ट्णराव: दतक्षण
भारिाि “तकस्िना” पतत्रका िरुु
• तलयाकि हुिेन: पटना: रे ल्वे िंप: उदिवू नू लेख: मतु स्लमांचा
पाठींबा
• िय्यद हैदर रजा: तदल्लीि स्वदेशी चळवळ यशस्वी के ली
• प्रोमोद तमत्र, जिींद्रनाथ मख ु जी, बारीन्द्रकुमार घोष: कलकत्ता:
अनतु शलन ितमिी
• िंदु रलाल: उ.प्रदेशािील जहालवादी तवद्याथी नेिा
Telegram: @History4all
• मतनन्द्र नदं ी: कातिमबझारचे जमीनदार: नवीन उद्योग िरुु
• महु म्मद शफी, फझल-ए-हिन: पंजाबमिील मस्ु लीम पढु ारी
• जोशेंद्र चंद्र: 1904 पािनू तशक्षणिाठी तनिी जमतवणे
• कालीशंकर शक्ु ल: पररपत्रके िरुु व देशी उद्योगािाठी चालना
• िावरकर बंि:ू महाराष्ट्ट्रि कापड तमल मालकांकडे िोिराची
तवक्ी माफक दराि करण्याचा आग्रह
• ितचंद्रनाथ िन्याल: वाराणशीचे क्ांिीकारक: िमाध्यक्ष कडून
प्रेरणा: िंध्या पतत्रके चे िंपादक
• हेमचंद्र काननु गो: पररिला गेले, बॉम्ब बनवण्याचा कारखाना
कलकत्ता येथे
• ििु मण्यम भारिी: प्रतिद्ध कवी, ितमळ क्ांतिकारक,
• प्रफुल्ल चाकी, खतु दराम बोि: 30 एतप्रल रोजी के नेडी च्या
गाडीवर बॉम्ब
• बी. कृ ष्ट्णास्वामी अय्यर: मद्राि ‘मायलािोर’ िमहू ाचे प्रमख ु ▪ तटळकांनी लॉडव कझवनची िल
• कुवरजी व कल्याणी मेहिा: पाटीदार यवु क
• दादाभाई नौरोजी: कॉंग्रेिने प्रथमच स्वरा्य प्राप्ती हे मख्ु य ध्येय
• लाला लजपिराय: कायस्थ पतत्रका िमाचार मध्ये तलखाण
• गोखले: 1905 चे अतिवेशन, पाठींबा
• अतर्श्नीकुमार दत्त: स्वदेशी बांिव िभा
• अरतवदं घोष: वदं मे ािरम् तनयिकालीकाचे िपं ादक
• तचदबं रम तपल्लई: मद्राि येथे प्रिार, ििु ीकोरीन शहर बिवनू
“स्वदेशी स्टीम नेतव्हगेशन” कंपनी िरुु
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ राजेंद्र तत्रवेदी: काळा तदवि पाळण्याची घोषणा, चल ू न
पेटवण्याचे आ्हान
▪ अब्दल ु घलीम गजनवी: वकील, स्वदेशी उद्योगाला प्रोत्िाहन,
अब्दल ु कलम आझादांचे िहकारी
▪ मोिीलाल घोष: देशभक्तीपर लेख
▪ ििीश चंद्र मख ु जी: डॉन िंस्थेमाफव ि स्वदेशी अतभयान
▪ लाला हरतकशन लाल: आतद िाम्हो िमाजामाफावि जागृिी
▪ पल ु ीन दाि: ढाका अनतु शलन ितमिी
▪ प्रभाि कुिमु रायचौिरी, अपवू व कुमार घोष, िम्हदेव उपाध्याय,
मदन मोहन मालवीय
▪ फाळणी रद्द करण्याची घोषणा के ली बंगालच्या फाळणीला
तवरोि तनरथवक आहे, अिे िांगिांना भारिमंत्री लॉडव मोलेने
फाळणी ही एक ‘settled fact’ आहे अिे िांतगिले होिे.
Telegram: @History4all
▪ त्याला िरु ें द्रनाथ बॅनजी यानं ी ‘we unsettle settled facts’
अिे उत्तर तदले िे 1912 मध्ये खरे ठरले.
▪ आतण तहदं ी राष्ट्ट्रवादी चळवळीचा हा पतहला तवजय होिा.
▪ दरबारािच तितटश भारिाची राजिानी कलकत्याहून तदल्लीला
हलवण्याचा तनणवय घेण्याि आला
▪ शेवटी तह फाळणी रद्द करण्याचा त्यानं ा तनणवय घ्यावा लागला.
▪ 12 तडिेंबर 1911: तदल्ली भ्य दरबार भरून तिटीश िम्राट
पंचम जॉजव यांनी बंगालची फाळणी रद्द के ल्याची घोषणा के ली.
कझटनबद्दलची वक्तव्ये
▪ 19 ऑगस्ट 1905 रोजी के िरी वृत्तपत्रामध्ये तलतहलेल्या
आपल्या लेखाि लोकमान्य तटळकांनी कझवनची कारकीदव
औरंगजेबाची प्रतिकृ िी होिी अिे म्हटले होिे.
ु ना औरंगाजेबाशी के ली.
▪ नामदार गोखले यांनी औरंगाजेबाची उपमा कझवनला तदली .
▪ कृ ष्ट्णाजी प्रभाकर खाडीलकर तलतखि 'तकचकवि' नाटकाि
तकचकची िल ु ना कझवन िोबि के ली गेली.
▪ तिटीश शािनािोबि झालेल्या मिभेदांमळ ु े (कझवन - तकचनेर
तववाद) कझवन 1905 मध्ये मायदेशी परिला. (भारिमंत्र्याने
तकचनेरला पातठंबा)
▪ भारिािील कझवनचा कायवकाळ ‘कझवनशाही’ म्हणनू
ओळखिाि.
▪ 1908 ऑक्िफडव - चॅन्िलर म्हणनू तनयक्त ु .
 History By Sachin Gulig
सचिन सर बंगालिी फाळणी 9545600535
स्वदेशी आंदोलन
कझटनची मिे
• ्हाईिरॉय पदाचा राजीनामा तदल्यानंिर कलकत्त्याचा महापौर
होण्याि मला आवडेल' अिे कझवन म्हणि.
• गोखलेच्या िोडीचा कौतन्िल िभा वक्ता माझ्या माहीिीि नाही.
– कझवन
• भारिािील ित्ता लयाि गेल्याि िाम्रा्याचा ियु व मावळेल.
• भारि म्हणजे आतशया खंडािील राजकीय स्िंभ आहे.
• प्लािी निं र िवावि मोठी चक ू म्हणजे बंगालची फाळणी – लॉडव
मॅक्डोनेल
• कााँग्रेि मृत्यचू ी अंतिम घटका मोजि आहे, माझी िवावि मोठी
इच्छा आहे की कााँग्रेिच्या शांिीपणू व मृत्यिू मी मदि करावी. –
कझवन
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• कॉग्रेि आपल्या तवनाशाकडे पडिजडि जाि आहे. – कझवन
• भारिीय ्यापार व उद्योग यांच्या भरभराटीिाठी कोणत्याही
ित्कातलन भारिीयांनी जमशेदजी टाटा इिके प्रयत्न के ले नाही.
– (कझवन जमशेदजी टाटांतवषयी)
• तहदं स्ू थानािील लोक रा्यकारभार करण्याि िक्षम निनू
इग्रं जानं ी तहदं स्ू थानचे रा्य चालवावे हा ईर्श्री िक
ं े ि आहे व
त्यामळ ु े तहदं ी लोकांना राजकीय िवलिी देणे म्हणजे ईर्श्राचा
अपमान आहे.
• जे्हा भारि व इिर प्रदेशाि तितटशांची ित्ता िंपेल िे्हा तिटन
तििरया दजावचे राष्ट्ट्र अिेल अिे भतवष्ट्य के ले होिे.

र्ॉ. िाराचिंद:-
• भारिािील राष्ट्ट्रीय एकात्मिेबाबि तिटीश तचिं ेि, एकात्मकिा
नाहीशी करण्याचा प्रयत्न म्हणजे बंगालची फाळणी होय

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर होमरुल िळवळ 9545600535

• होमरुल चळवळ ही तिटनमध्ये आयररश गृह रा्य चळवळ

• कल्पना 1915 मध्ये डॉ.ॲनी बेझंट नी मांडली
Extra Points
• ितहली: होमरूल चळवळ तटळकानं ी बेळगाव येथे स्थापन
• स्थापना: 18 एतप्रल 1916: बेळगाव
• अध्यक्ष: जोिेफ बॉतप्टस्टा
• ितचव: न. तच. के ळकर हे तिचे होिे.
• तटळकांकडे मंबु ई िोडून महाराष्ट्ट्र, कनावटक, मध्य प्रांि आतण
वरहाड होिे.

• दुिरी: होमरूल चळवळ अनी बेझंट मद्राि (अदद्य् ार) येथे

• स्थापना: 25 िप्टेंबर 1915 (स्वरा्य िंघ)
• वृत्तपत्र: कॉमन तवल’, द्रािेि 'न्यू इतं डया’
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• उववररि भारि हा डॉ.ॲनी बेझटं याच्ं याकडे

होमरूल चणवणीचे िरदेशािील कायट

• तहदं स्ु त्नािील चळवळीचे कायव हे परदेशािही उमटले.
• मद्राि हाय कोटावचे न्यायािीश िर िब्र्म्हु म्नय् म अय्यर हे मद्राि
प्रांिािील होमरूल लीगचे अध्यक्ष होिे.
• ईग्लं ंड व अमेररके िही होमरूल या िघं टनेचे वृत्त या देशािील
वृत्तपत्रानीही घेण्याि िरु वाि के ली.

चणवणीचे कायाटचे िरीक्षण

• राष्ट्ट्रिभेच्या िोरणाि बदल
• पाश्चात्य देशाि तहदं ी स्वरा्याबद्दल िहानभु िू ी
• 1917: मॉन्टेग्यचू ी इतिहाि प्रतिद्ध घोषणा ( ऑगस्ट घोषणा)

उतदष्टे
• तिटीश िाम्रा्याअंिगवि स्वरा्य िाबडिोब प्राप्त करणे
• देशािील लोकमि जागृि करून िे िंघटीि करणे
• इग्रं जांच्या जल
ु ुमी िोरणाचा पररचय िामान्य जनिेला करून देणे
• स्वरा्य तमळून देण्यािाठी देशािील िवव िािनिामग्रु ीचा वापर
करणे

• व्यक्ती: जोिेफ बतप्टस्टा, महु म्मद अली तजन्ना, बाळ गगं ािर
तटळक, जी.एि. खापडे, िर एि. ििु ह्मन्यम अय्यर, ॲनी बेझंट

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर स्वराज्य पाटी
काँग्रेि तखलाफि स्वराज्य िाटी
▪ गांिीजींची िब्येि ठीक निल्याने फुटीला चालना
तमळाली
▪ कायदेमंडळाि प्रवेशाि तवरोि अिणारे नेिे
राजगोपालचारी व वल्लभभाई पटेल होिे.
▪ कााँग्रेि अतिवेशन: 1922
▪ अध्यक्ष – C.R दाि
▪ तठकाण – गया
▪ ितचव – मोिीलाल नेहरू
▪
Telegram: @History4all
दािचा ठराव गांिीजींच्या अनयु ायांनी नाकारला
▪ यामध्ये कायदेमंडळाि ििु ारण्याचा ठराव मांडला मात्र
त्याि तवरोि त्यामळ
ु े (60% मिदान तवरोिाि)
▪ दाि व नेहरू यांनी राजीनामा
स्वराज्य िक्ष स्थािण्याची कारणे
▪ अिहकार चळवळीच्या स्थतगिीवर प्रतितक्या (12 फे ि
1922 बारडोली िभेि)
▪ 1921: वाराणिी: गप्तु बैठक: तब.पाल, दाि, तजना,
अली बिं ,ू तवठ्ठलभाई पटेल: नाराज
▪ मवाळवाद्यांची तनराशजनक कामतगरी
▪ रा्यकत्याांची िाठर भतू मका
▪ मस्ु लीम-कॉ ंग्रेि िहकायव िमाप्त
▪ गािं ींजी चळवळ िहकूब
▪ राष्ट्ट्रिभेच्या चौकशी ितमिीचा अहवाल
▪ मितभन्निा चौथानी कतमटीने स्पष्ट के ली
▪ तिटीशांच्या मिे स्वरा्य् पक्षाची स्थापना म्हणजे
कॉ ंग्रेिचे तवघटन
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
स्वराज्य िाटी
▪ 1 जानेवारी 1923: “कााँग्रेि तखलाफि स्वरा्य पाटी”
स्थापना अलाहाबाद
▪ अध्यक्ष : C.R दाि
▪ ितचव : मोिीलाल नेहरू
▪ (स्वरा्य पाटीचे िदस्य-फे रवादी)
उद्देश :
▪ स्वरा्याची मागणी कायदेमंडळाि करणे मागणी
फे टाळल्याि िरकार चालवण्याि अशक्य करणे
▪ तनवडणक ू लढवण्याचा उद्देश्य
Telegram: @History4all
▪ ध्येय
▪ तिटीश िाम्रा्यांिगवि स्वरा्य.
▪ 1919 च्या ििु ारणा कायद्याची अंमलबजावणी अशक्य
करून िोडणे.
▪ 1924: फरीदप् रू (बंगाल) स्वरा्य पक्ष पररषद
▪ जाने 1925: दोरईस्वामी अयंगार यांनी बंगाल
तवतिमंडळाि “फौजदारी कायदा” दरुु स्िी मागणी के ली
▪ 1925: तवठ्ठलभाई पटेल: दडपशाहीचे कायदे रद्द
करण्याची मागणी के ली
▪ टी िी गोस्वामी यानं ी राजकीय कै द्यानं ा िोडण्याची
मागणी
▪ महु म्मद िफी यानं ी दरुु स्त्या मांडल्या
▪ 1934: श्रीतनवाि अयंगार: मद्रािमध्ये स्वरा्य पक्ष
तजविं होिा
▪ अिहकार आंदोलन स्थतगि झाल्यानंिर कायदेमंडळाि
प्रवेश करावा तकंवा करू नये या प्रश्नांवर राष्ट्ट्रीय िभेि
मिभेद जो गट कायदेमंडळाि प्रवेश करण्यािाठी
अनक ु ू ल होिा त्या गटाि फे रवादी गट म्हणिाि .
नेिे
▪ 1) मोिीलाल नेहरु 2) िी. आर. दाि
▪ 3) हुिेन िहु रावदी 4) हकीम अजमल खान
▪ 5) िभु ाषचद्रं बोि िवावना बदल हवा होिा.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर स्वराज्य पाटी 9545600535
फे रवादी (Pro-Changer) तनवर्णुका
दाि-नेहरू ▪ नो्हेंबर 1923
• कायदेमुंडळात प्रर्ेश करणे. ▪ 1919 कायद्याने 3% कमी लोकानं ा मिदानाचा
• कायदेमुंडळाच्या कामात अडथळा हनमाव ण करणे अतिकार
• कायदेमुंडळातून असहकार हर्स्तार करणे. ▪ 145 (101) जागापं ैकी 48/42 जागा, 24 जागा अपक्ष
• नशा-मादक पदाथाव र्र बुंदी घालणे ▪ तवरोिी पक्षनेिे: मोिीलाल नेहरू
• र्साहतीचे स्र्राज्य हमळर्ने ▪ बंगालमध्ये िवावतिक जागा: दाि, गप्तु ा
• लोकहहताचे कायदे करणे ▪ मध्य प्रांि स्पष्ट बहुमि
• अस्पश्ृ यता हनर्ारण ▪ जािीय कारण: मद्राि, पजं ाब यश नाही
• कायदेमुंडळाबाहेर गाुंधीजींच्या धोरणाुंचा प्रसार ▪ तवठ्ठलभाई पटेल कें द्रीय कायदेमंडळाचे अध्यक्ष
करणे ▪ कें द्रीय कायदेमंडळाि जीनांच्या “इतं डपेंडंट पक्ष” शी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
हाितमळवणी के ली
नाफे रवादी (Pro-Changer) ▪ दोघांनी िरकारला अडचणीि आणले
(गाुंधी-राजाजी) ▪ 1924-27: काळाि स्वरा्य पक्षाने कें द्रीय
• बदल नको कायदेमंडळाि अंदाजपत्रक मंजरू होऊ तदले नाही.
• खेडयाुंमध्ये रचनात्मक कायव उभे करणे ▪ ्हाईिराय-तवशेष अतिकाराचा वापर करि
• कायदेमुंडळातील प्रर्ेशास हर्रोध ▪ स्वरा्य पक्षाने स्थातनक स्वराज िंस्था म्हणजे
• हहुंदू- मस्ु लीम ऐकय म्यतु नतिपालीटी कोपोरे शन यािही प्रवेश
▪ स्वरा्य पक्षाच्या रे ट्यामळ
ु े गोलमेज पररषदा व िायमन
कतमशन ची तनयक्त ु ी
नाफे रवादी नेते
▪ 1927: स्वरा्य पक्षाचा रहाि झाला
• राजगोपालचारी
▪ या तनवर्णुकीि
• सरदार र्ल्लभभाई पटेल
▪ 1) मोिीलाल नेहरू
• डॉ. अन्सारी
▪ 2) मदनलाल मालवीय
• राजेंद्रप्रसाद
▪ 3) लाला लजपिराय
▪ 4) न. तच. के ळकर तनवडून गेले.
कााँग्रेस हर्शेर् अहधर्ेशन ▪ मोिीलाल नेहरूंनी मांडलेल्या ठरावामळ ु े तद्वदल
• 1923: हदल्ली: कााँग्रेस हर्शेर् अहधर्ेशन (मान्यता) रा्यपद्धिीची कायववाही करून त्यावर अहवाल ियार
• अध्यक्ष: मौलाना अब्दल ु कलाम आ्ाद करण्यािाठी िरकारने ‘मडु ीमन ितमिी’ स्थापना: 1924
• या अहधर्ेशनात कााँग्रेसने कायदेमुंडळाच्या
प्रर्ेशाहर्रुद्ध प्रचार थाुंबर्ला स्र्राज्य पाटीना
ुं पराभिू
कााँग्रेसमध्ये राहून स्र्राज्य पाटीच्या हतहकटार्र ▪ िरु ें द्रनाथ बनजी, डॉ. परांजपे, प.ं कंु जरू
हनर्डणूक लढर्ण्याची सुंमती
▪
• Nov 1924: बेळगार्
• दास-गाुंधी याुंच्यात समेट (गाुंधी-दास Pact)
• गाुंधीजींचा चरखा स्र्राज्य हमळर्ून देणार नाही Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig

History Online Batches

1 10

Combine पूवन परीक्षा महाराष्ट्राचा इतिहहा इ

2 11

Combine मुख्य परीक्षा समाजसुधारक

3 12

राज्यसेवा पूवन परीक्षा संपूणन इततहास

Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
4
13

आयोगाच्या प्रश्नपब्रिका
सराव प्रश्नपब्रिका Batch
5

Dept पूर्व परीक्षा

14

Basic Foundation Batch

6

राज्यसेवा Optional
15

New Fact Batch

7

State Board- NCERT

8 Batch जॉईन करण्यासाठी
One Revision Batches App Download करा
9
History By Sachin Gulig
प्रािीन भारतािा इततहास
असधक मासहतीसाठी
9545600535
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर स्वराज्य पाटी 9545600535

मुर्ीमन ितमिी : 1924 • ित्तेमध्ये नाफे खादी गट ित्तेि राहून रचनात्मक काम
▪ अध्यक्ष: िर अलेक्झांडर मडु ीमन • 1925: तवठ्ठलभाई पटेल कें द्रीय कायदेमंडळाचे अध्यक्ष म्हणनू
तनवडून
▪ या ितमिीि भारिीय नेिे िभािद (चार)
• 1925: C.R दाि यांचा मृत्यू
▪ तशवास्वामी अय्यर, डॉ. R.P. परांजपे
• काम करण्यावर मयावदा
▪ िेजबहादरू िप्रू , मो. अली जीना • 1) अिं गवि िमन्वय िोक्याि
▪ अहवाल: तद्वदल रा्यपद्धिी अिावी • 2) यिु ी करणे अवघड

▪ या आयोगाने “Royal कतमशन” तनयक्त ु करण्याची • िरकारतवरोिी िार कमी यामळ ु े स्वरा्य पाटीि फुट
तशफारि 1919 च्या कायद्याने मल्ू यमापन करणे हा • िरकारी पदे स्वीकारायची तक नाही यावरून स्वरा्य पाटीि
उद्देश. (िायमन कतमशन) दोन गट
▪ या ितमिीचे ररपोटव दोन भागाि • प्रत्यत्तु रवादी (Responsive) अप्रत्यत्तु रवादी (Non
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
Responsive)
• प्रत्यत्तु रवादी: िरकारशी िहकायव
▪ गांिीजींचा स्वरा्य पाटीशी िमझोिा
• लाला लजपिराय मदनमोहन मालवीय
▪ कायदेमंडळािील कामांवर गांिीजी खश ु होिे • के ळकर जयकर

काये
▪ 1919 कायदा दरुु स्िीिाठी गोलमेज पररषद भरवावी, अप्रत्यत्तु रवादी
त्याि स्वरा्याची मागणी करणे • मख्ु य: मोिीलाल नेहरू
▪ कें द्रीय कायदेमडं ळाि इिर पक्षाबरोबर यिु ी • कायदेमंडळाि राहून काम करण्याि मयावदा येि अिल्याने
▪ घटनात्मक ििु ारणा ितवनय कायदेभगं ाच्या कायावि िहभागी ्हावे.
▪ नागरी स्वािंत्र्य • 1926: मोिीलाल नेहरू कॉ ंग्रेिमध्ये.
• नो्हेंबर 1926: तनवडणक ु ा कें द्रीय कायदेमंडळाि 40 जागा
▪ देशी उदयोगांचा तवकाि
तनवडून
▪ अथविक ं ल्पीय अनदु ानाच्या मागण्या फे टाळून लावल्या • यिु ी करण्याि अडथळे
• 1928: पतब्लक िेफ्टी तबल पराजय
▪ कलकत्याचे महापौर: C.R. दाि • उद्देश : या कायद्याने िमाजवादी तवचार पिरतवण्याचे काम
▪ कलकत्याचे मख्ु य कायवकारी अतिकारी: िभु ाषचंद्र बोि करणारया तिटीश व इिर परकीय प्रक्षोभकांना हद्दपार
▪ बॉम्बे कॉपोरे शन अध्यक्ष: तवठ्ठलभाई पटेल करण्याचा िरकारला अतिकार
▪ अहमदाबाद नगरपातलका: वल्लभभाई पटेल
▪ पाटणा नगरपातलका: राजेंद्र प्रिाद महाराष्ट्ट्रािील स्वरा्य पाटीमध्ये
• न. तच. के ळकर
▪ अलाहाबाद नगरपातलका: जवाहरलाल नेहरू
• भल ु ाभाई देिाई
• परुु षोत्तम दाि
• जाफर लालजी
• दाभोलकर
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर स्वराज्य पाटी 9545600535

स्वराज्य िक्षाला अियश कारणे यशाचे मूयमयमािन

▪ िरकारिातजवणे आरोप
▪ स्वरा्य पक्षाि फुट
▪ C.R दाि यांच्या मृत्यू (16 जनू 1925)
▪ जनिेच्या पाठींब्याचा अभाव
▪ तिटीशांची फोडा आतण झोडा या नीिीचा वापर
▪ पक्षाि ििं ीिािचंू ी भरिी
▪ एि बी िांबे ्हाईिरायच्या कायवकाररणीि िहभागी
▪ 1926: िीन गट: स्वरा्यवादी, प्रतितक्यावादी,
इस्लामवादी
Telegram: @History4all
o गांिीजींच्या अनपु तस्थिीि जनजागृिीचे काम िरुु
o रा्यकत्याांचा जल ु मी कारभार च्हाट्यावर आणला
o स्वरा्याच्या हक्कािाठी लढा व यश-अपयश
o स्वािंत्र्यलढ्याचा मिला टप्पा
o कायदेमडं ळािील तविायक कामतगरी
o कोपोरे शन व लोकल बोडाविील काम
इतर
o मीठ व अफूकर तवषयक वस्िंच्ू या अंिवगि उत्पन्न राष्ट्ट्रवादी
पक्षाने नाकारले
o 1924: िरकारी िेवेि उच्चभ्रू लोकांना िमातवष्ट करून

Telegram: @History4all
▪ िरकार तवरुद्धची िार कमी घेणारया “लॉ कतमशनला” नाकारले
o 1926-27: चा अथविक ं ल्प नाकारला
▪ पक्ष तशस्िीचा अभाव
o मडु ीमन ितमिीला नाकारले
▪ यिु ी करण्याि अडथळा o 1926: िंिदेवर बतहष्ट्कार
▪ कायदेमंडळािील कायव करण्याि मयावदा o आतथवक कायदा नामंजरू
▪ स्वरा्य देण्याि िरकार दबु ळे न्हिे o 1924: प्रोटेक्शन कतमटी, 1925: स्कीन कतमटी ि िहभाग
▪ भारिाि लष्ट्करी कॉलेज िरुु करण्याच्या “Andryu o 1924: िरकारने स्टील-प्रोटेक्शनद्वारे TISCO ला िहकायव
स्कीन ितमिी” SandHurst ि नेहरू

िरकारचे िहकायट करण्याच्या मिाचे िरु स्किे

▪ न. तच. के ळकर, बॅ. जयकर, डॉ. मजंु े
▪ श्री. अणे, मदन मोहन मालवीय, लजपिराय
▪ या लोकांनी स्वरा्य पक्षािनू बाहेर पडून 1926
“प्रतियोतगिा िहकारी पक्ष” (Responsive Co-
operative Party) स्थापन के ला.
▪ 1925: िमाजवादी िक्ष स्थािन
▪ 1918: मवाळवादी काही नेत्यांशी मिभेद झाले काही गट
कॉ ंग्रेिमिनू बाहेर पडले.
▪ “नॅशनल तलबरल लीग पक्ष” स्थापन िरु ें द्रनाथ बॅनजी
(ALL IND तलबरल फे डरे शन)
▪ 1923: एकही जागा तमळाली नाही त्यामळ ु े राजकीय
तक्षतिजावरून अस्ि.
▪ िक्षाचा प्रभाव : श्रीतनवाि शास्त्री
▪
Click
िेजबहाद्दूर िप्रू , B. पाल इ.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर जस्टीस पाटी 9545600535
जस्टीि िाटी नारायण गुरु : िमाजिि
ु ारक : जन्म 1854
- दतक्षण के रळ मिील अस्पृश्य घराण्याि जन्म
▪ भारिाि िववप्रथम दतक्षण भारिाि िाम्हण वचवस्वा तवरुध्द
चळवळ - त्याच्ं या घराच्या शेजारी मद्रा देवीचं मतं दर
▪ नेित्ृ व : - कन्याकुमारी मध्ये मारुिवन पहाडी मिील गहु ा येथे परमज्ञान
1. रामास्वामी नायकर, 2. अण्णा दरु ाई ( ओरुजािी ओरु गिम और दैवम मनष्ट्ु यानु )
3. नारायण गरुु , 4. पेररयार रामस्वामी - िपं णु व मानवजािीिाठी एक िमव, एक जाि, एकच ईर्श्र अिावा
▪ िववजण िाम्हणेत्तर मि
▪ मद्राि प्रािांमध्ये चळवळ िरुु - श्री नारायण िमव पररपालन योगम - िस्ं था स्थापन
▪ मद्राि अतखल भारिीय कााँग्रेि ितमिी – 15 िदस्य - अस्पृश्यिा न पाळणे
▪ एकच अिाम्हण होिी - त्यानं ी अनेक मतं दराची तनतमविी िवव वणीया करीिा खल
ू ी के ली.
▪
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
1927 : डॉ. टी.एम. नायर, पी. त्यागराज - म. गािं ीनी त्यानं ा तवरोि, - चािवु ण्यव मान्य
▪ प्रथमच अिाम्हण िंस्था - नारायण गरुु असे मत जातीव्यवस्था व अस्पृश्यता मळ ु कारण
▪ नाव - उदारमिवादी िघिं टना चातवू र्णयय पद्धती आिे.
▪ न्यायिक्ष - ओळख - जािीभेद काल्पतनक मि
▪ अध्यक्ष - रामास्वामी नायकर (िमिेचे नेिे) - अदवपरू म्म येथे िेव नसलेले मदं िर बाधले.
▪ अस्पृश्यिेतवरुध्द चळवळ, तहदं ू िमाववर तटका
- त्या मतं दराि िववजण पजु ा
▪ तहदं ू िमव िाम्हणाच ं े इिरावं र तनयत्रं ण ठे वण्याच िािन
- िाम्हणनं ी या घटनेला 'महापाप' म्हटले.
मनच्ु या तवचाराना त्यांनी अमानवी व परु ाणांच्या पररकथा
अिे म्हटले. - मतु िवपजु ा - तवरोि
▪ तहदं च्ु या काही ित्वामध्ये ििु ारणा न करिा फक्त अिं
करिा येिो. िेररयार रामास्वामी : (1879 – 1973)
- जन्म : िातमळनाडू
▪ नायकरांनी िमावला अंितवर्श्ाि आत्मिन्मान आंदोलन
▪ उपहारगृहावरील जािीवाचक फलक पाहून िंिापले - दतक्षण भारिाि अस्पृश्यिा िंपतवण्याचे कायव
▪ तहदं ु देव -देविांच्या मिु ीला चपलेने मारले. - िमव, िमवशास्त्र देव तटका
- मंगळसत्रू िे स्त्रीयांचे गल
ू ामीचे व अधपत: नाटये प्रतीक आिे.
अण्णा दुराई - त्यामळु े पत्नीच मंगळसत्रु काढून टाकले पण कुटुंबात वाि
▪ नायकरांचे तशष्ट्य, द्रतवड चळवळ घर सोडले
▪ काच ं ीपरु म - तवणकर जािी - वतडलांच्या तनिनानंिर परि घरी, - तहदं ु िमवग्रंथवर तटका
▪ द्रतवड मन्ु नेंग कडगम या पक्षाचे िंस्थापक
- दारुबंदीिाठी प्रयत्न, - िाडी तपण्यापािनू परावृत्त
▪ 1962 रा्यिभेवर
- 500 िाडीची झाडे नष्ट, - िाम्हण वचवस्वाि तवरोि
▪ 1967: िातमळनाडू मध्ये िरकार स्थापन
- मठु भर िाम्हणांचे िमाजावर अिणारे वचवस्व त्यांना मान्य न्हिे.
▪ अण्णा दरु ाई – मख्ु यमत्रं ी
- िे म्हणि िाम्हण हे भारिािील मळ ु रहीवािी नाहीि
▪ प्रािांना स्वायत्ता अिे मि.
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर जस्टीस पाटी 9545600535

▪ 1953 - गणपिीची मिु ी फोडुन मिु ीमध्ये देव नाही िमाटवर मिे :
▪ रामाची प्रतिमा दहन
▪ कालव माकिव् - िमावला अफुची गोळी
▪ िे म्हणिाि ्यांनी देवाला जन्माला घािले िे मख ु व आहेि ▪ महात्मा फुले - ित्य िमव
जे देवाचा प्रचार करिाि िे बदमाश आहेि.
▪ रामास्वामी पेररयार - िमावमळु े माणिाच्या नैितगवक
▪ वायकोम देवमिु ीचे वणवन िे कपडे िण्ु याचा दगड करि.
तवचारशक्तीचे खच्चीकरण होिे. िमावच्या तनमाविा दैवी
▪ या मंतदराकडे जाण्यावायकोम मिंतदर प्रवेश िाठी जो शक्ती आहे हा तवचार िोडून तदला पातहजे. िे म्हणिाि देव
रस्िा होिा त्यांच्या दोन्ही बाजिु िाम्हणांची वस्िी होिी व िमव तनतमविी श्रीमंि व उच्च जािीच्या लोकांचे तहि
त्यामळ ु े त्या रस्त्यावरुन चालण्याि अस्पृश्यांना मनाई जोपण्यािाठी आहे.
▪ ईझावा जािीिील अस्पृश्य िमजले जाणारे व श्री मािवन
यांचे कोटावि काम परंिु त्यांना त्या रस्त्यावरुन जाण्याि
तवरोि त्यामळ
िी मुक्तीिाठी चणवण
ु े चळवळ
▪ स्वाभीमान जागृि
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ प्रारिंभी नेिृत्व - जॉजव जोिेफ
▪ दहा परुु षापेक्षा दोन स्त्रीयांच्या बध्ु दीमत्तेचा व स्वातभमान
▪ गांिीनी त्यांना पत्र तलहून ित्याग्रहापािनू दरू राहण्याि
जाणीवांच्या तवकाि िमाजहीि
िांतगिले
▪ देवदािी प्रथा अमान्य
▪ नेित्ृ व - रामास्वामी
▪ दतक्षणेिील स्त्रीयांना त्यांना पेररयार - म्हणजे महामानव
▪ रामास्वामी आरक्षणािाठी चळवळ मात्र कााँग्रेिच्या
महात्मा अशी उपािी.
काही मंडळीना तवरोि त्यामळ ु े त्यांनी कााँग्रेि वर तटका ही
िंघटना िाम्हणांचे हीि जोपािणारी आहे ▪ तविवा तववाहाि िंमिी
▪ कााँग्रेि िोडून 'जस्टीि पाटी' प्रवेश: स्थापना 1916
▪ दतक्षण भारिािील उदारमिवादी िघं टना
▪ मद्राि प्रांि : T.M. नायर, पी.त्यागराज, िी.मदु तलयार ▪ सासहत्य / ग्रांथ :
▪ वत्त
ृ ित्र : जस्टीि, द्रतवतडयन, आंध्र प्रकातशका 1. Declaration of war on Brahminism
▪ 1944 द्रतवड कडघम - तवतलन - अण्णा दरु ाई 2. Reform of educalion
3. Why communal G o
4. Preiyar on family planning .
5. Dear youths
6. Ruraj Devlopment
7. Man and Religion
8. Why Vrahimin s Hate Reservalion
9. Hindu Festival
10. God and man

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर आहदवासी िळवळ 9545600535

• आतदवािी चणवण वृत्तित्रे

• आतदवाशी म्हणजे त्या त्या तठकाणी राहणारे मळ
ू रतहवाशी दामअ
ू ण्णा टोके कर
• महाराष्ट्ट्राि आतदवाशींची िंख्या 9.50% आहे ▪ 'तहदं ु िेवा िंघ' स्थापनू शैक्षतणक कायावि िुरुवाि. (पालघर)
• तवकािाचे कायव प्रथम तिस्चन तमशनरी यांनी के ले ▪ बीड मध्ये डोमरी येथे िोनदरा गरुु कुल योजना,
▪ देवबिं येथे अतदवािी बहुतवि िेवा िंघ माध्यमािनू अतदवािींिाठी
• ठक्कर बप्िा कायव.
• अमृिलाल तवठ्ठलदाि ठक्कर ▪ देवाजी िोफा (गडतचरोली)
• म. गांिी यांच्या िुचनेवरुन 'ठक्कर बप्पा' यांनी तभल्ल जमािीिाठी कायव ▪ लेखा मेंढा गावाि - 'आमच्या गावाि आम्ही िरकार' घोषणा के ली.
• गांिीजी - त्यांना “तभलांचे िमवगरुु ” म्हणिाि.
• बाप्पांनी 21 िंस्था तनमावण ▪ रामचंद्र तचमाजी जंगले
▪ आतदवािी यवु क क्ांिी दल' िंघटना
• 1922-तभल्ल िेवा मंडळ
• बाळािाहेब खेर ठाण्यािील वारली जमािी िंदभावि िहानभु िू ीपवू वक ▪ काळूराम काकड्या दोिडे
दृष्टीकोन तस्वकारला. ▪ बापरू ाव नारायण मडावी
• (तजल्हातिकारी तितमग्टन नेित्ृ वाि पाहणी) ▪ मारुिी तशवराम बांडे
• शामराव व गोदावरी िरुणे कर
• 1908-1996 कॉ. रे वजी िािंर्ुरिंग चौिरी (देवजीभाई)
•
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
तकिान िभेच्या माध्यमािनू वारलीिाठी कायव.
• मे 1945: झरी-उंबरगाव अतदवािी पररषदेि वेठतबगारी नष्ट करण्याचे ▪ कॉ. रे वजी िािंर्ुरिंग चौिरी (देवजीभाई)
आवाहन के ले. (गोळीबारामळ ु े िळवडी गाव प्रतिद्ध) ▪ जाव्हारा ििंस्थानािील वेठतबगारी बिंद करण्याि योगदान.
• ‘तवकािवाडी
• अनभु व या लढ्याची कहाणी, `जे्हा माणिू जागा होिो’ या पस्ु िकाि ▪ अतदवािी िेवा मर्िं ण स्थािनू शैक्षतणक काम
• गन्ु हेगारावर ‘बंतदवािाची आठ वषव’ हे पस्ु िक
• कामगारांच्या तशक्षणप्रिार: मानद िहाय्यक ितचव ▪ आश्रमशाणा उभारुन, अतदवािींना तशक्षण
• 1917: तचंचपोकळी येथे वाचनालय
• िळवडी गोळीबार प्रकरण ▪ रदा तवक्री ििंघ' स्थािून त्यािंची आतथटक िररतस्थिी िुिारण्याचा
प्रयत्न के ला.
• िाराबाई मोर्क
• 1892-1973 ▪ या 'िलािरी' वनवािी तवद्यार्थयां िाठी प्रकयमि.
• 'भारिािील पतहल्या बालतशक्षणि्ज्ञ होत्या.
• त्यांना भारिाच्या 'मॉन्टेिरी’ म्हणिाि.
• िंबिं : . प्राथवना िमाज
• राजकोटच्या बाटवन फीमेल ट्रेतनंग कॉलेजमध्ये प्राचायव ▪ बािूराव कृष्ट्णाजी देशमुख
• तगजभु ाई आतण िाराबाईची ं भेट ऐतिहातिक ▪ अतदवािींच्या िारिंिाररक जीवनाि बदल घर्तवण्याचा प्रयत्न
• बोडी व नंिर ठाण्यािील कोिवाड येथे शैक्षतणक कायावि िुरवाि के ली. के ला.
• आतदवािींच्या मल ु ांिाठी 'आगं णवाड्या’, तशशतु वहार, तशश-ु बॅकें ची
योजना ▪ आतदवािी िमाजािील भोंदुतगरीवर िवटप्रथम आवाज
• 'कुरणशाळा' काढल्या. उठवला.
• त्यांच्या तशष्ट्या अनिु ाई वाघ
• 1962 िाली ‘पद्मभषू ण’ ▪ देशमुखािंच्या योगदानािून अ. भा. आतदवािी िररषद
• 1946-51 = आमदार स्थािण्याि यश.
• अनुिाई वाघ ▪ िािंर्ुरिंग ढवणा िाबणे
• कोिवाड प्रकल्प: पाळणाघरे , बालवाड्या, प्राथतमक शाळा, प्रौढ तशक्षण ▪ 1951 - 'ॐ अतदशक्ती अतदवािी िेवा िंघ' स्थापन मंबईिील तिमेंट
वगव, बालिेतवका ट्रेतनगं कॉलेज िरुु कंपनीिील कामगार व मल ु ंडु येथील अतदवािी यांना एकत्र के ले.
• परू स्कार - पद्मश्री, जमनलाल बजाज परू स्कार दतलि तमत्र
• ग्रंथ: कोिबाडच्या टेकडीवरून (आत्मचररत्र), दाभोणच्या जंगलािनू , ▪ अतदवािींना नोकरयाि िामावनू घेण्याची व “स्विंत्र रा्याची”
तशक्षणतवषयक ग्रंथ (अनेक) िईची िोबि (कथािंग्रह), िहजतशक्षण मागणी मख्ु यमंत्री बाळािाहेब खेर यांकडे के ली.
• मातिक: िातवत्री
• उपाध्यक्ष: अतखल भारिीय पवू व प्राथतमक तशक्षण िंस्था ▪ 'अतदवािी िेवा मंडळ' उभारुन अतदवािी मल
ु ांिाठी रात्रशाळा
काढल्या.
▪ 'अतदवािी कल्याण कें द्र महाराष्ट' ही अतदवािी जागृिीिाठी िंघटना
स्थापली.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर वृत्तपिे 9545600535

• डॉ. रामराव वातडवे

• अतदवािी ििु ार िेवा ितमिी स्थापना.
• बालमदं ीर, प्रौढ तशक्षण वाचनालये काढली व आतदवािींि
वाचन/तशक्षण आवड तनमावण
• 'श्रीमंिराजे तवर्श्ेर्श्रराव िमवराव महाराज' यांनी 'राजे िमवराव तशक्षण
मडं ळाची' स्थापना. आतदवािी िेवा मडं ळ स्थापले.
• गोडवाणा तनयिकालीकाची जबाबदारी िांभाळली

• महादेव गोपाळ कडु

• 'ठाणे तजल्हा प्रतशक्षण प्रिारक मडं ळ' स्थापले.
• 'आतदवािी िमाजोन्निी' िंघ स्थापला.
• आतदवािींिाठी िवलिी तमळवण्यािाठी प्रयत्न
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• िख ु देव बाबरु ाव उईके (बाबजू ी उईके )
• 'जगं ल बचाव मानव बचाव' अंदोलन.
• 'आम्ही आमच्या आरोग्यािाठी' िस्ं था स्थापली. (अतदवािींना िोयी
ितु विा परु वण्यािाठी)
• रोजगार हतमि आतदवािींना कामे तमळवनू तदली

• का. नजबू ाई आस्था गातवि

• मतहलाचं े आतथवक जीवन ििु ारण्याि प्रयत्न के ले.
• 'श्रतमक मतहला िघं ' स्थापला.

• मारुिी तशवराम बाडं े, मेंढालेखा

• मिक ु र तपचड, बाळूराम काकड्या दोिडे
• नजबु ाई आट्या गातवि (श्रतमक मतहला िघं )
• रामचंद्र जंगले

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर वृत्तपिे 9545600535

• ज्ञानोदय (मातिक)
▪ वृत्तित्रे • 1842: अहमदनगर: तिस्िी िमव प्रिारािाठी
▪ वृत्तित्र मातहिी
▪ 1439 मध्ये यरु ोपाि गटेनबगव यांनी मद्रु णकलेचा शोि लावला. • रे . हेनरी ्हेलटं ाईन’:
▪ भारिाि मद्रु णाची िरुु वाि 'गो्याि' झाली. बायबलचा प्रिार • भाषा: (शाहूराव कुकडे) मराठी व इग्रं जी
▪ 1810 पािनु तमशनरयांनी महाराष्ट्ट्रामध्ये ग्रंथ छपाई िरुु वाि के ली. • देवदत्त तटळक, तद श.ं िावरकर, वा. ना. तटळक
• अमेररकन तखस्िी तमशनरींनीचे वत्तपत्र
▪ मबुिं ािरू विटमान • तहदं ु रुढी, चालीररिी, परंपरावर तटका
•
▪ 20 जल ु ै 1828 • हेि:ू
▪ एतशयातटक जनवल ऍण्ड मंथली रतजस्टर (फॉर इतं डया ऍण्ड इट्ि • िमाजाि 'ज्ञान प्रिार करणे’
तडपेन्डन्िीज) मातिकाच्या फे िवु ारी 1829 च्या अंकाि "महरट्टा
न्यजू पेपर' या मथळ्याच्या वृत्ताि "मंबु ापरू विवमान' या पत्राचा • 1873: पािनु िप्तातहकाि
उल्लेख. • 1842: आतशया खंडाचा
▪ "दी बॉम्बे गॅझेट’ ने याचे लेख प्रतिद्ध के ले • 1851: यरु ोपचा नकाशा छापला.
• 1857: िंघषावच्या बािम्या देि.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ दिटन • वृत्तपत्रामळ
ु े तहदं ू िमाजाि ििु ारणा
▪ 6 जानेवारी 1832 'बाळशास्त्री जाभं ेकर’ • नवतवचार व यरु ोपीयन िंस्कृ िीचा प्रिार
▪ भाऊ महाजन याच्ं या मदिीने
▪ िरु वािीला िे 'पाक्षीक' होिे. तकंमि 1 रू. • ज्ञानप्रकाश (िाप्तातहक) 100 वषव
▪ मे 1832 पािनू िाप्तातहक
▪ ‘मेिेंजर प्रेि’ ने छापले • 12 फे िवु ारी 1849: पणु े: कृ ष्ट्णाजी रानडे’ (िोमवारी)
▪ अिाव मजकुर मराठी-अिाव इग्रं जीि होिा. • तिद- 'ित्य-िौख्य आतण ज्ञान'
▪ िमिा व ्यतक्तस्वािंत्र्य या ित्वावर िमाज उभारणीचा प्रयत्न • हेि:ु ज्ञानिग्रं ह, ज्ञानिवं िवन, ज्ञानप्रवाह
▪ 8.5 वषे चालले. • िवावतिक तवस्िार: िंपादक काकािाहेब तलमये (1826-31)
▪ 4 जल ु ै 1840: पणू वपणे मराठी भाषेिील मजकुराचे वृत्तपत्र मंबु ई • लेखन:गो. कृ . गोखले, प्रो. तलमये, रानडे
अखबारचा: शतनवारी • हरी नारायण आपटे, अप्पाजी द्रतवड, गोपाळराव देविर, वामनराव
पटविवन
▪ ज्ञानदशटन • 1853 मध्ये िे तद्व-िाप्तातहक होिे.
▪ 1853: भाऊ महाजन: त्रैमातिक (3 वषे चालले)
▪ लेख: इतिहाि, ्यायामशास्त्र, मानिशास्त्र, तनिीशास्त्र • 15 ऑगस्ट 1904 पािनू िे 'दैतनक'
▪ यरु ोपीयन जॉन लॉक, जेम्िमील ग्रंथाची भाषांिरे प्रतिद्ध • मराठीिील पतहले दैतनक
• 1909: भारि िेवक िमाजाचे
▪ प्रभाकर : (िाप्तातहक) • शेवटचा अंक: 1950
▪ 1840: भाऊ महाजन (गोतवंद तवठ्ठल कंु टे) 25 वषे चालले (वगवणी: • 18 िप्ं टेबर 1871 च्या अक ं ाि-पाश्चात्य िस्ं कृ िीच्या प्रभावाचे वणवन
12रु) • 12 नो्हेंबर 1849; ितु शतक्षिांच्या मद्यपानावर तचंिा ्यक्त
▪ प्रचार: पाश्चात्य तशक्षण, स्विमव-स्वभाषा- स्विस्ं कृ िीचा प्रिार • 1 जाने 1951: आतथवक अडचणींमळ ु े प्रकाशन थांबले
▪ िािारयाच्या प्रिापतिहं ाचे प्रकरण
▪ फ्रेंच रा्यक्ांिीची लेखमाला
▪ लोकहीिवादीची शिपत्रे
▪ भाऊ दाजी लाडचे 'स्वतकयांचे दोष' प्रतिद्ध तदग्दशटन : (मातिक)
▪ 1853 मध्ये िमु के िु (िाप्तातहक): विवमानदीतपका च्या तवरोिाि • बाळशास्त्री जाभं ेकरानं ी - 1840
▪ 1853 मध्ये ज्ञानदशवन (त्रैमातिक) तिश्चन िमावच्या प्रचाराच्या • 5 वषे िंपादक
तवरोिाि िडेिोड उत्तरे तदली • मदि: भाऊ लाड व दादाभाई नौरोजी
▪ 1865: बंद पडले • लेख: भौतिकशास्त्रा ििेच रिायनशास्त्र, ्याकरण, गतणि, भगू ोल,
इतिहाि भगू ोल, इतिहाि, रिायनशास्त्र, पदाथवतवज्ञान, तनिगव तवज्ञान
तवषयांचे लेख नकाशे व आकृ त्यांिह प्रतिध्द

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर वृत्तपिे 9545600535

• अरुणोदय ▪ स्टेटमन: 1878: इग्रं जी

• 1866: ठाणे: ‘कातशनाथ तवष्ट्णू फडके ▪ िपादक:-रॉबटव नाईट
• तिटीश िरकारला तवरोि
• िववप्रथम बािमीदार/वािावहर नेमण्याि िरुु वाि के ली. ▪ इतं डयन िोतशओलॉतजस्ट
▪ 1905: इग्रं जी
• के िरी व मराठा ▪ िपादक:- श्यामजी कृष्ट्ण वमाव
• 1881: लो. तटळक व गो. ग. आगरकरानं ी ▪ तठकाण:- लडं न
• के िरी = मराठी, मराठा= इग्रं जी भाषेि ▪ इतडया हाऊिचे मखु पत्र
• 1887-1920 = िपं ादक तटळक
▪ टाईम्ि ऑफ इतं डया
• तहिंदू िेरीयट: 1853: इग्रिं जी ▪ 1861: इग्रं जी
• ◾️ िपादक:- तगररश्चद्रं घोष ▪ िपादक:- रॉबटव नाईट
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• ◾️ 1857 च्या उठावाच्या घटना प्रतिद्ध के ल्या. ▪ बॉम्बे टाइम्ि, स्टाँडडव व टेतलग्राफ तमळून हे वत्तृ पत्र
िरू
ु करण्याि आले.
• ज्ञानप्रबोतिनी: 1866: तहदं ी
• िपादक:- नतवनचद्रं राय ▪ शाळापत्रक: 1868
▪ भाषा:- मराठी
• तनबिंिमाला :(मातिक) ▪ िपं ादक:- तवष्ट्णश
ु ास्त्री तचपळूणकर
• 24 जाने.1874: तवष्ट्णशू ास्त्री तचपळूणकर: पणु :े
शक्
ु वारी ▪ ढाका प्रकाश: 1861
• चालक: रघनु ाथ हररश्चद्रं जी आतण जनादवन वािदु वे जी ▪ भाषा:- बंगाली
• ‘वाचकांची पत्रे’ छापि ▪ िंपादक:- कृष्ट्णचंद्र मजु मु दार
• 84 अक ं तनघाले, तििरया वषी 650 ग्राहक होिे ▪ 1878 च्या कायद्याने बंदी आणली.
• िमाजििु ारणा व परु ोगामी तवचार मान्य न्हिे.
• 'महात्मा फुलेंवर वर तटके िाठी या वत्तृ पत्राचा उपयोग ▪ रास्ि गोफ्िार: 1851
▪ भाषा:- गजु रािी
• िोलापरू : कल्पिरु, आनंदवत्तृ , िोलापरू िमाचार ▪ िंपादक :- दादाभाई नौरोजी
• िािारयािनू श्री.शाहू, शभु िचु क, महाराष्ट्ट्र तमत्र ▪ रहूनमाई मजदायन िभाचे मख ु पत्र
• िबु ोिितत्रका ▪ ईस्ट इतं डयन: 1838
• 4 मे 1873: प्राथवना िमाजाचे मख ु पत्र होिे. ▪ भाषा:- इग्रं जी
• इग्रं जी, मराठी, गजु रािीि भाषेि ▪ िपं ादक :- हेन्री डेररतजओ
• िीद-ित्यमेव जयेि
• िमाज व िमाविबं िं ी ििु ारणातवषयक चचाव या पत्रािनू ▪ बॉम्बे िमाचार: 1822
झाली. ▪ भाषा:-गजु रािी
• लेखण: न्या. िेलंग, डॉ. भांडारकर, िर ना चांदावरकर, ▪ िपं ादक:- फरदनु जी मारझवाण
मामा परमानंद

Download App:- History By Sachin Gulig

Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर वृत्तपिे 9545600535

• हास्य िंजीवनी: 1887 ▪ तट्रब्यनु : 1877: इग्रं जी

• भाषा:- िेलगू ▪ िपादक:- िारवाल तिगं मजाठीया
• िपादक:- तवरे शतलंगम पंिलु ▪ तठकाण:- पंजाब
▪ िाम्हो िमाजाच्या प्रिारािाठी
• जमीनदार: 1912
• भाषा:- तहदं ी ▪ बंगाली: 1879: इग्रं जी
• िपं ादक :- फझल अली खान ▪ िपादक:-िरु ें द्रनाथ बॅनजी
▪ दवारकानाथ गागं ल ु ी यानं ी आिाम चहा कामागरचे प्रश्न यािनू
• प्रगिी: 1929 मांडले.
• भाषा:- मराठी
• िपं ादक:- त्र्यबं क शंकर शेजवलकर ▪ लीडर: 1909: इग्रं जी
▪ िपं ादक:- पं मदनमोहन मालवीय
• इतं डया: 1890: इग्रं जी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• िपं ादक:- दादाभाई नौरोजी ▪ बॉम्बे हेरॉल्ड: 1789: इग्रं जी
▪ िपादक:- जेन्ि मॅक्लीन
• पख्िनु : 1912 ▪ महाराष्ट्ट्र मिील िवावि प्रथम वृत्तपत्र
• भाषा:- उदवू
• िपं ादक :- मौ महमं द अली जोहर ▪ इतं डयन तमरर: 1861: इग्रं जी
▪ िपादक:-देवेंद्रनाथ टागोर व मनमोहन घोष
• कुडी आरि:ु 1910 ▪ तिटीश इतं डया अिोतिएशनचे मख ु पत्र
• भाषा:- िातमळ
• िपं ादक:- पेररयार रामास्वामी ▪ तहदं :ू 1878: इग्रं जी
▪ िपादक:- ्ही राघवाचायव िब्ु बाराव
• बंग दशवन 1873
• भाषा:- बंगाली
• िपं ादक :- बतकंमचद्रं चॅटजी ▪ बॉम्बे गझेट – 1790: तमस्टर मकलीन
▪ बॉम्बे कुररयर: 1792: जेम्ि जीजीभॉय फ्रातन्िि
• इतं डयन ओतपतनयन ▪ टाईम्ि ऑफ इतं डया: 1838: जमशेदजी जीजीभॉय
• 1903 इग्रं जी ▪ पनु ा ओब्झेववर: 1852: चाल्िव तवल्यम अलन, मालक, दादाभाई
• िपादक:-महात्मा गािं ी बतहरामजी
• दतक्षण ▪ शभु िचू क: 1856: िािारा: यादव गोपाल पेठे, रामचंद्र अप्पाजी
• आतफ्रका येथनू प्रकातशि ▪ खानदेश वैभव: 1867: िळ ु े गणपिराव वैद्य, बळविं करंदीकर
▪ तहदं पु ंच: तवनोदी पेपर, तचत्रमय दशवन: अरुणोदयचे चालक
• कवी वचन ििु ा: 1867 ▪ मराठा दीनबंि:ू 1900: भास्करराव जािव: आजगावकर
• भाषा:- तहदं ी ▪ दैतनक गुराखी: 1899: मंबु ई: तवनायक भाले
• िपादक:- भारिेंदु हररश्चद्रं ▪ महाराष्ट्ट्र: 1897: गोपाल ओगले (कॉंग्रेिचे मख ु पत्र)
▪ शेिकरयांचा कै वारी: 1889: मंबु ई: दामोदर यदं े, रामजी िंिूजी
• तहदं स्ु थान स्टाँडडव: 1899: इग्रं जी आवटे
• िपं ादक:- ितच्छदानांद तिन्हा ▪ अम्बालहरी: 1889: पणु े: रघनु ाथ नवलकर
▪ राघवभषू ण: 1888: येवला: गुलाबतिंग कौशल
• मद्राि स्टाँडडव: 1891: इग्रं जी
• िपं ादक:- बी पी तपल्लई

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर वृत्तपिे 9545600535

▪ इदिं ु प्रकाश • ित्िार: 1885: पणु :े महात्मा फुले

▪ 1862: तवष्ट्णश ु ास्त्री पंडीि िरकारी नोकरी िोडून वृत्तपत्र िरू
ु • राष्ट्ट्रमि: 1908: मंबु ई: िीिारामपंि दामले
▪ भाषा: इग्रं जी व मराठी
▪ मराठीचे िंपादक जनादवन िखाराम गाडगीळ
• बॉम्बे क्ोतनकल: 1910: तफरोजशहा मेहिा, पेटीट
▪ तवषय: तविवातववाह-स्त्री तशक्षण, िामातजक ििु ारणा • तवर्श्बंि:ु 1911: पणु :े बळवंि तपिाळ
▪ 62 वषे चालले (लोकमान्य मध्ये तवलीन) • दैतनक िंदश े : 1915: मंबु ई: अच्यिु राव कोल्हटकर
▪ िबं ंतिि ्यतक्त: मामा परमानदं , नरहर पाठक, महादेव रानडे, • ित्योदय: 1915: करजगाव: कृष्ट्णाजी चौिरी
न्या.िेलंग, चंदावरकर व त्र्यंबक पवविे न्या. नारायण चांदावरकर
▪ 'प्राथवना
• जागरूक: 1917: पणु :े वालचंद कोठारी
• लोकिंग्रह: 1919: पणु :े शंकरराव लवाटे
▪ ज्ञानतिि िं ु • भगवा झेंडा: 1920: कोल्हापरू : दत्ताजी कुरणे
▪ 1842:तवरे र्श्र छत्रे • िरुण मराठा: 1920: कोल्हापरू : िखाराम िावंि,
▪ वृत्तपत्रािनू 'तिश्चन िमावचा प्रिार’
▪ जांभेकरांच्या दपवन मिील मिांचाच पाठपरु ावा के ला.
जवळकर
• स्वरा्य: 1920: तशवराम परांजपे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ छत्रेनी तमत्रोदय-1844 पण्ु यािनू तनघालेले पतहले मराठी वृत्तपत्र
▪ अरूणोदय-1848 • राष्ट्ट्रतवर: 1921: बेळगाव: भजु ंग दळवी, शामराव
▪ िमाजाचे' ्यािपीठ होिे. भोिले, देवराव तबजे
▪ नेतट्ह ओतपतनयन
• िंजीवन: 1921: पणु :े दत्तात्रय रणतदवे
▪ 4 जाने.1864: तवर्श्नाथ नारायण मंडतलक, प्रथम इग्रं जीि
▪ 1 जल ु ै 1866 पािनू ‘इग्रं जी व मराठीि'
▪ िंपादकीय जबाबदारी नारायण महादेव उफव मामा परमानंद यांकडे
▪ लेखन: हररभाऊ िोनवणे व नारायण पराजं पे
▪ 1861 पािनू याि उच्च न्यायालयाचे तनकाल येि.
▪ िामातजक ििु ारणेचा परु स्कार मान्य न्हिा.
▪ 1885 िे 1888 वृत्तपत्राने 'रमाबाई खटल्याि' िनािनी तवचारांना
पाठींबा तदला.

▪ दीनबि िं ू
▪ 1 जाने 1877: कृ ष्ट्णराव भालेकर
▪ 1890: मबंु ई: नारायण मे.लोखडं े िपं ादन व मद्रु ण
▪ कजवबाजारी, लोकतशक्षण, िावकारीचे दोष यावर प्रकाश
▪ ित्यशोिक चळवळीचे मख ु पत्र होिे.
▪ प्राथतमक तशक्षणाचा' आग्रह
▪ 1880: वगवणीदार िख्ं या 320

▪ ििु ारक
▪ 1888: गो.ग.आगरकर
▪ िाप्तातहक
▪ आगरकरांच्या 'मृत्यपु यांि' (1895)
▪ '्यतक्तस्वािंत्र्य व बुद्धीप्रामान्य वादावर भर

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गांधीयुग 9545600535
महात्मा गािंिी अहमदाबाद कामगार लढा 1918
• 2 ऑक्टोबर 1869 – 30 जानेवारी (1948) • 1917 मध्ये प्लेग ची िाथ.
• मोहनदाि करमचदं गािं ी याच ं ा जन्म गजु रािमिील पोरबदं र • कामगार व मालक यांि प्लेग बोनि वरून मिभेद.
• गािं ींचे वडील करमचंद हे प्रथम पोरबंदर िंस्थानचे व नंिर • मजरु ाचं ा 70% बोनि तगरणीवाल्यानं ी रद्द करण्याचे जाहीर
राजकोट िंस्थानचे तदवाण होिे. के ले.
• गोखले यािं गािं ींनी आपले राजकीय गरू ु • कामगारांना 50% वाढ पातहजे होिी.
• 18 तडिेंबर 1913 रोजी गांिींना स्मट्िने बंिमक्त ु के ले • मालक 20% वाढ देण्याि ियार होिे.
• डरबान शहराजवळ िमु ार 40 हेक्टर जमीन खरे दी करून • िमु ारे 80,000 मजरु ांनी ित्याग्रह करण्याचा बेि के ला.
तफतनक्ि आश्रम स्थापन के ला. • 22 तदवि िपं चालला.
• इतं डयन ओतपतनयन हे िाप्तातहक छापनू प्रतिद्ध करू लागले. • तहिं ात्मक आतथवक िंघषव नको
• गांिींनी हरद्वारचे गरुु कुल व शांतितनके िन यांि भेटी तदल्या. • गांिींनी मजरु ांचा िंप तटकतवण्यािाठी उपोषण के ले. िीन
• हरद्वारचे येथे कांगडी गरुु कुलाचे आचायव श्रद्धानंद यांची गाठ तदविािं यश आले.
त्यांनीच प्रथम गांिींचा महात्मा म्हणनू तनदेश करून गौरव के ला. • अिे िंटे पन्ु हा होऊ नयेि म्हणनू मजरु -महाजन नावाची िंस्था
• अहमदाबाद िाबरमिी िीरावर 25 मे 1915 ित्याग्रहाश्रम स्थापन झाली.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
स्थापन • अबं ालाल िाराभाई ची बतहण अनिु इू या बेन नी िाथ तदली
✓ ित्याग्रहाची िािने • 1917 िाली ्हाइिरॉय लॉडव चेम्िफडव याने भारिीयांची
✓ उपोषण पररषद बोलातवली. त्या पररषदेि गांिींनी तहदं ीमध्ये भाषण
✓ अिहकार करून िैन्यभरिीला पातठंबा तदला
✓ ितवनय कायदेभगं • 1918 मध्ये गांिीजींनी अहमदाबाद येथील मजरु ांचा ित्याग्रह
✓ बतहष्ट्कार यशस्वी करून पररणामी कामगाराच ं े पगार 35 टक्क्यानं ी
✓ िंप वाढवले.
✓ िरणे • 1920 : अहमदाबाद टेक्िटाइल लेबर एिोतिएशन स्थापना.
✓ तहजरि • दरम्यान मद्राि मध्ये बी. पी. वाडीया द्वारा ट्रेड यतु नयन स्थापन.
• बाडोली येथे 11 व 12 फे िवु ारी 1922 रोजी बैठक बोलावनू
बाडोलीचा ित्याग्रह िहकूब ठे वला
• न्यायािीश िमु फील्ड यानं ी तनकाल देिाना िातं गिले: िमु चे
चपं ारण्य ित्याग्रह ध्येय उच्च व िमु चे विवन थोर िािल ू ा शोभण्यािारखे आहे.

▪ 1916 लखनऊ अतिवेशनाि राजकुमार शक्ु ला व िंि राऊि खेडा ित्याग्रह

यानं ी तपकवणारया स्थातनक शेिकरयांनी गािं ीजींना
आपल्यावरील अन्याय याबाबि िांतगिले.
▪ 10 एतप्रल 1917 रोजी गांिीजींनी तबहारमिील चंपारण्य नजीक
मोतिहारी येथे ित्याग्रह यशस्वी के ला व तितटश वाल्यांच्या
जाचािनू नीळ तपकतवणारया शेिकरयांची िटु का के ली.
िहकारी –
▪ म. गांिींबरोबर राजेंद्रप्रिाद, अनग्रु ह नारायण तिन्हा, जे. पी.
कृ पलानी, रामनवमी प्रिाद, श्रीकृ ष्ट्ण तिहं , नरहरी पारे ख,
वल्लभभाई पटेल, महादेव देिाई, इदं ल ु ाल यातज्ञक, तिजतकशोर
प्रिाद, जनकिारी, मझरूल हक इत्यादी मंडळी होिी.
▪ जल ु ै 1917 : चपं ारण्य अग्रेररयन कतमटी, स्थापन.
▪ 1919 : चंपारण्य अग्रेररयन कायदा पाि.
▪ आंदोलनादरम्यान िंि राऊि ने बापू म्हटले.
▪ 22 माचव 1918 (- तकिान ित्याग्रह)
▪ खेडा तजल्ह्याि मोहनलाल पाडं ् या या स्थातनक शेिकरयाच्ं या
पढु ाकाराने गांिीजींनी िाराबंदी चळवळ िरू ु के ली व
िरकारकडून शेििारा माफ करून घेिला
▪ खेडा तजल्ह्याि 1918 मिील अतिवृष्टीमळ ु े शेिकरयांचे प्रचंड
नक ु िान झाले होिे.
▪ शेिकरयांच्या झोपड्या, गरु े ढोरे , तपके आदींना या अतिवृष्टीची
झळ बिली.
▪ तजल्ह्यािील बहुिेक खेड्यांि ही पररतस्थिी होिी. उत्पन्नाचा
चौथाई भागिद्ध ु ा शेिीिनू िे तमळवू शकले न्हिे.
▪ खेडाि अन्निान्य, कापिू , िंबाकु तपकवि.
▪ तवठ्ठलभाई पटेल यांनी गांिीजींना खेडा बद्दल िांतगिले.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गांधीयुग
▪ गांिीजींना नातडयादमध्ये दशा श्रीमालीच्या वाडीि िभा घेिली
– ित्याग्रहाचा ऐलान.
▪ िरकारने 23% कर वाढवला.
▪ पतहले अिहकार आंदोलन.
िहभाग :
▪ महात्मा गांिी, िरदार वल्लभभाई पटेल, रतवशंकर ्याि,
पटेल, इदं ल
ु ाल यातज्ञक, महादेव देिाई, नरहरर परे ख,
मोहनलाल पाडं ् या.
▪ 103 गावांमध्ये 48 टक्के उत्पन्न झाल्याचे घोतषि के ले.
▪ पण उरलेल्या 500 खेड्यांि काहीच तपकले न्हिे.
▪ िरदार पटेल यानं ी इदं ल
ु ाल यातज्ञक, मोहनलाल पडं ् या
आदींच्या िाहाय्याने खेडा तजल्ह्यािील गावोगावी जाऊन
Telegram: @History4all
शेिकरयांना िंघतटि के ले आतण िांतगिले की,
▪ ‘येिील त्या हालअपेष्टानं ा िोंड द्या, पण िारा भरू नका.ʼ
▪ वल्लभभाई पटेल नेित्ृ वाखालील पतहला लढा यशस्वी
▪ 4 मागण्या : 1. कर माफ 2. महागाई व प्लेग मळ ु े आमची
आकडेवारी माना. 3.िरकारी मदि द्या 4. महुदा कायदा रद्द
करा.
रौलेट कायद्यातवरुद्ध लढा
• रौलेट कायद्यातवरुद्ध लढा 6 एतप्रल 1919
• िरकारी दर्िशाहीचा काणा कायदा
• 10 तडिेंबर 1917:- स्थापना
• 15 एतप्रल 1919:- अहवाल िादर
• 'अॅनतचवकल अाँड रर्होल्यश ु नरी क्ाइम्ि अॅक्ट ऑफ 1919'
• तडफे न्ि अॅक्ट ऑफ 1915 चेच ििु ाररि स्वरूप होिे
• तितटश न्यायािीश िर तिडने ऑथवर टेलर रौलेट
• 1919: कें द्रीय मडं ळाि 22 भारिीयानं ी तवरोि मात्र 35
िरकारी िदस्यांनी िमथवन- कायदा पाि
• पतहल्या महायद्ध ु ाि भारिाचे के लेल्या मदिीची परिफे ड म्हणजे
रौलेट कायदा तकंवा जातलयनवाला बाग हत्याकांड.
• 2 फे िवु ारी 1919:- मबंु ई, शािं ारामाच्या चाळीि िभा,
• अध्यक्ष- प.ं मालवीय, आयोजक:- मंबु ईची होमरूल मंडळी
• 25 फे िवु ारी 1919:- गांिी to तदनशा वाच्छा पत्र:- उगविी
तपढी के वळ अजव, तनवेदने याने िमािानी होणार नाही, हे
दहशिवाद िंपवण्याचा एकच मागव म्हणजे “ित्याग्रह” होय
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
• 1 माचव 1919:- मंबु ई, गांिी:- ित्याग्रह िभा िरुु
• बॉम्बे क्ोतनकलचे उपाध्यक्ष:- बेंजातमन हनीमन रौलेट
कायद्याचे “Black Bill” अिे नाव तदले
• होमरूल लीग, पन इस्लातमक िंघटनेचे िदस्य होिे
• 2 फे िवु ारी 1919:- मबंु ई, शािं ारामाच्या चाळीि िभा,
• अध्यक्ष- पं. मालवीय, आयोजक:- मंबु ईची होमरूल मंडळी
• 25 फे िवु ारी 1919:- गांिी to तदनशा वाच्छा पत्र:- उगविी
तपढी के वळ अजव, तनवेदने याने िमािानी होणार नाही, हे
दहशिवाद िंपवण्याचा एकच मागव म्हणजे “ित्याग्रह” होय
• 1 माचव 1919:- मबंु ई, गािं ी:- ित्याग्रह िभा िरुु
• बॉम्बे क्ोतनकलचे उपाध्यक्ष:- बेंजातमन हनीमन रौलेट
कायद्याचे “Black Bill” अिे नाव तदले
• होमरूल लीग, पन इस्लातमक िंघटनेचे िदस्य होिे
Telegram: @History4all
• यद्ध ु ाि इग्ं लंडला मदि करावी तटळक, गािं ी िमथवक
• अमृििरमध्ये 10 एतप्रल 1918 रोजी डॉ. िैफुद्दीन तकचलू
आतण डॉ. ित्यपाल तिंग अटक.
• जाब तवचारण्यािाठी जनिेचा कतमशनरच्या बंगल्यावर मोचाव
• गोतवंदगड तकल्याजवळ गरु ांचा व घोड्यांचा बाजार
• 13 एतप्रल 1919 बैशाखी पौतणवमा व तनषेि िभा
▪ तिग्नेट पतब्लक ितमिीच्या तशफारिीनिु ार 1919 िरकारने
रौलेट कायदा िंमि के ला त्यानिु ार
▪ तवनाचौकशी िरुु ं गाि डांबणे, वारंट तशवाय अटक गप्तु खटला
चालवला जाि कचेरीि हजेरीची िक्ती
▪ तनणवयातवरुद्ध अपील नाही शक ं े वरून अटक करणे
▪ िरकार तवरोिी िातहत्य छापणे व जवळ बाळगणे हा राजद्रोह,
▪ न्यायित्वांची, ्यक्तीस्वािंत्र्याची पायमल्ली, व
्यक्तीस्वािंत्र्यावर बािा
▪ 6 एतप्रल 1919 रोजी गािं ीजींनी रोलेट कायद्यातवरोिाि देशभर
हरिाळ पाळण्याचे आवाहन के ले त्याि प्रचंड प्रतििाद
तमळाला
▪ गांिीजी यांनी चळवळीचे िंघटन करण्यािाठी 3 राजकीय
प्रवाहांचा वापर के ला आहे..
1) होमरूल लीग:- बेिटं , जमनादाि द्वारकादाि, बक ं र, उमर
िोमाणी, के ळकर, खापडे
2) इस्लातमक गट:- लखनौ-उलेमा गटाचे तफरंगीमहल उलेमा,
अब्दल
ु बारी, महमद-शौकि अली
3) ित्याग्रह िभा:- ित्याग्रहींची नाव नोंदणी, गािं ीजींचे भारिभर
दौरे
 History By Sachin Gulig
सचिन सर गांधीयुग 9545600535

ित्याग्रह:- िदव्यािंचा त्याग:

▪ तदल्ली- 30 माचव ला िरुु - स्वामी श्रद्धानदं , हकीम अजमल • रवींद्रनाथ टागोर = िर
खान, • महात्मा गांिी = कै िर-ए-तहदं
▪ जामा मतशदीि तहदं -ू मस्ु लीम ऐक्य - स्वामी श्रद्धानंद यांचे भाषण • िभु ाषचंद्र बोि = आयिीएि
▪ मंबु ई:- गांिीजी, िरोतजनी नायडू • शक ं र राम नगर = ्हाईिरायच्या कौतन्िलचा राजीनामा
▪ 6 एतप्रल: गांिीजीना पंजाबाि बंदी • िंिापाची लाट – िीव्र शब्दाि तनषेि
▪ भारिीयाच्ं या प्रतितक्या • पं. मालवीय यांनी तविीमंडळाि तनषेि व चौकशीची मागणी
▪ गांिीजींनी ‘काळा कायदा’ म्हणनू तनषेि के ला चमन तदन यांनी “दािंर्ा फौज” स्थापनू तहदं -ू मतु स्लमांना एकत्र
▪ िवव भारिीय राजकीय िंस्थांनी कायद्याचा तनषेि के ला मद्राि:- अतहिं ात्मक तनषेि, कामगारांची िभा- मदु तलयार,
▪ स्वामी श्रद्धानदं याक
ं डून तनषेि, कर भरू नये अशा िचू ना ििु मण्यम तशव याच ं े नेित्ृ व
▪ क्ांिीकारकाि िंिाप, बंडाची, उद्रेकाची िरुु वाि
हिंटर कतमशन
▪ मतु स्लमांनीही तनषेि के ला
Telegram: @History4all

जातलयनवाला बाग हत्याकािंर्
13 एतप्रल 1919
• 9 एतप्रल: रामनवमी:- तहदं -ू मस्ु लीम ऐक्य दशवन
• 9 एतप्रल:- डॉ. िैफुद्दीन कीचलु, ित्यपाल यांना अटक
• 10 एतप्रल:- नेत्याच्ं या िटु के िाठी अमृििरचे डेप्यटु ी
कतमशनरच्या घरावर मोचाव
• गोळीबार – 12 ठार
• जमाव िंिप्त:- शेरवडू नावाच्या तमशनरी डॉक्टर वर हल्ला
• जनरल मायकल डायर या लष्ट्करी अतिकारयाने अमृििर मध्ये
िभा बंदीचा हुकूम जाहीर के ला.
• भाषण: लाला हि िं राज
• जनरल मायकल डायर पवू ी जालंिर तवभागाचा प्रमख ु होिा
• अमृििरला माशवल लॉ पक ु ारला, िभा घेण्याि बंदी
• फमावन इग्रं जीि जे कोणाला िमजले नाही
• 13 एतप्रल:- बैशाखी पोतणवमा
• कनवल रे तजनाल्ड डायर िोबि 50 जणांचा िाफा
• होिा त्याि गरु खा, तिख, बलुची.
• 13 एतप्रल 1919 रोजी अमृििर मिील जातलयनवाला बागेि
तनषेि िभा भरली होिी या िभेिील जमावावर जनरल डायरने
दारूगोळा िंपेपयांि गोळीबार करण्याचे आदेश तदले
• यावेळी झाडलेल्या िमु ारे 1600 फायररंग पैकी हजारो लोक
मृत्यमु ख
ु ी पडले िर दोन हजाराहून अतिक जखमी झाले यामळ
भारिभर िंिापाची लाट उिळली.
Telegram: @History4all
▪ स्थापना : 1 ऑक्टोबर 1919
▪ 8 िदस्य = 5 इग्रं ज , 3 भारिीय
▪ इग्रं ज िदस्य : लॉडव हटं र, जॉजव राँ कीन, W.F. राइि, जॉजव बेरो,
टॉम्ि स्मीथ,
▪ भारिीय िदस्य : िर तचमनलाल िेटलवाड, िाहबजादा
िलु िान अहमद, जगि नारायण
▪ हाउि ऑफ लॉडविने िमथवन के ले
▪ डायरिाठी 30 पौंडाचा तनिीिाठी “मोतनवग पोस्ट” वर
जबाबदारी
काँग्रेिद्वारा चौकशी ितमिी
▪ अध्यक्ष:- पं. मदन मोहन मालवीय
▪ िदस्य:- प.ं मोिीलाल नेहरू, म. गािं ीजी, अब्बाि िैय्यबजी,
फजलुल हक,, िी. आर. दाि, जयकर
▪ हटं र कतमशन अहवाल माचव 1920 प्रकातशि
▪ दोषींना वाचवण्यािाठी “इडं ेतम्नटी तबल” आणले.
▪ डायरला तनदोष िोडले.
▪ मााँटेग्यू : डायरला जे योगय वाटले िे के ले.
▪ विवमानपत्रांनी डायरला “तितटश िाम्रा्याचा िंरक्षक” म्हटले.
▪ लॉडव िभेने – “तितटश िाम्रा्याचा शेर” म्हटले
▪ िरकारने – मानाची िलवार तदली.
▪ या घटनेि मायकल ओडवायर हा पजं ाबचा लेफ्टनटं ग्हनवर
होिा त्याने जनरल डायर ला गोळीबाराचा आदेश तदला होिा
▪ 1940 आली िरदार उिमतिंग यांनी इग्ं लंडमध्ये ओडवायर चा
ु े खनू करून जालीयनवाला बाग हत्याकांड याचा बदला घेिला

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गांधीयुग 9545600535

तखलािि चणवण महत्वाची अतिवेशने

• तखलािि चणवण 1919 िे 1924 ▪ कलकत्ता अतिवेशन: 4 िप्टेंबर 1920
• िकु व स्िानचा िल ु िान हा जगभरािील मतु स्लमांचा खतलफा होिा ▪ अध्यक्ष: लाला लजपिराय
(अध्यातत्मक प्रमख ु ) ▪ अिहकाराचा ठराव मंजरू
• पतहल्या महायद्ध ु ाि िक ु व स्िान तितटशांच्या तवरोिाि जमवनीच्या ▪ तबपीनचद्रं पाल, खापडे, बेिटं कॉ ंग्रेिमिनू बाहेर
बाजनू े लढल्याने तिटीशांनी िक ु व स्थान वर तनबांि लादले ▪ नागपरू अतिवेशन: तडिेंबर 1920
• खतलफाला पातठंबा देण्यािाठी भारिािील मतु स्लमानं ी तखलापि ▪ अध्यक्ष: चक्विी तवजयराघवाचारी
चळवळ िरू ु के ली. ▪ दाि द्वारा पन्ु हा अिहकाराचा ठराव मंजरू
• अन्िारीच्या अध्यक्षेखाली तशष्टमंडळ ्हाईिरॉयला भेटले. ▪ कााँग्रेिची घटना बदलली
• िेच तशष्टमंडळ घेऊन लॉईड जॉजवला 17 माचव 1920 रोजी ▪ 15 जणांची वतकां ग कतमटी ियार
भेटले. ▪ प्रांतिक कॉ ंग्रेि ितमत्या स्थापन: भाषावार प्रांि
• तखलािि कतमटी: िप्टेंबर 1919: ▪ िदस्य शल्ु क: ४ आणे(२५ पैि)े
• नेित्ृ व:- शौकि-महमं द अली (अली बंि)ू , मौलाना आझाद,
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
अजमल खान, हिरि मोहनी अिहकार तनणटयाची कारणे
• नाराज मस्ु लीमांनी तहजरि करण्याचे ठरवले (अफगातणस्िानला
तनघाले.) ▪ ििु ारणा कायदा आणण्यािाठी िरु ें द्रनाथ बनजी कॉ ंग्रेि बाहेर
• 24 नो्हेंबर 1919 मध्ये तदल्ली येथे भरलेल्या “अतखल व जहालांचे वचवस्व
भारिीय तखलापि कॉन्फरंि” चे अध्यक्ष महात्मा गांिी होिे ▪ जहालवादी तवभागल्याने कॉ ंग्रेि गांिीजीकडे (पवू ेतिहाि,
• 21 जल ु ै 1921 रोजी हजरि मोहानी यांच्या अध्यक्षिेखाली लोकानं ा अपेक्षा)
कराची येथे अतखल भारिीय तखलाफि पररषद िंपन्न झाली ▪ तहदं -ू मस्ु लीम परस्पर िहकायव (तखलापि-अिहकार)
• तहदं ू मतु स्लम ऐक्य घडवनू तितटशातं वरुद्ध िाकद वाढतवण्यािाठी ▪ हटं र कतमशनच्या अहवालाने जनिा अिंिोष
गांिीजींनी के ले आपला पातठंबा तदला या बदल्याि िरकारशी ▪ भारिीय-अंग्लो वृत्तपत्राि िंघषव
अिहकार करण्याचा प्रस्िाव मतु स्लमांनी मान्य के ला
अिहकार चणवणीची िार्श्टभूमी अिहकार चणवण व मुस्लीम
▪
• पतहले जागतिक यद्ध ु
• होमरूल लीगमळ ु े जागृिी ▪ 9 जनू 1920: इलाहाबाद येथनू तखलापि ने अिहकार
• भारिीयांना आलेला आत्मतवर्श्ाि, नवराष्ट्ट्रवाद स्वीकारला
• आतथवक पररतस्थिी:- कजावचा बोजा, महागाई ▪ येथे मस्ु लीम लीग िटस्थ परंिु तवरोि तह के ला नाही
• नैितगवक आपत्ती:- दष्ट्ु काळ, प्लेग, मलेररया, कॉलरा ▪ मतु स्लमांनी िहभाग घ्यायचा तक नाही हे ्यतक्तश: िोपवले
• मस्ु लीम अििं ोष, काळा कायदा
• 1919 च्या कायद्याने अिंिष्टु अिहकार चणवणीचे िाि मागट
अिहकार चणवण 1920 पद्या, मानाच्या जागा, िरकारतनयक्त ु जागांचा त्याग करणे
▪ अिहकार चळवळ तहिं क होऊ नये, म्हणनू मी तकिीही अपमान िरकारी िभा, िमारंभ, दरबार यांि हजार न राहणे
िहन करायला ियार आहे. तकिीही छळ होवो, मला बतहष्ट्कृि िरकारी शाळा, कॉलेजमिनू मल ु ांना काढणे व राष्ट्ट्रीय शाळा
के ले जावो तकंवा मला मरणही येवो; मी चळवळ अतहिं क कॉलेज िरुु करणे
ठे वणार न्यायालयावर बतहष्ट्कार व खाजगी न्याय पंचायिी नेमणे
▪ 10 माचव 1920: अिहकाराचा पतहला जाहीरनामा प्रतिद्ध
मेिोपोटेतमयाि तशपाई, कारकून, नौकर म्हणनू कामाि नकार
▪ 1 ऑगस्ट 1920 रोजी अिहकाराच्या देश्यापी आदं ोलनाि
भारिभर प्रारंभ झाला ििु ारणा कायद्यांिगवि घेण्याि येणारया प्रांतिक तनवडणक ु ांवर
▪ घोषणा: एक वषावि स्वरा्य बतहष्ट्कार टाकणे.
परदेशी मालावर बतहष्ट्कार, ििु किाई-तवनकामाि उत्तेजन

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गांधीयुग 9545600535

अिहकार चणवणीचे तविायक स्वरूि कामगारािंचे योगदान

िकारात्मक ▪ १९२१ मध्ये ३९६ वेळा िंप
▪ स्वदेशी उद्योगानं ा उत्तेजन ▪ बगं ाल ्यटू तगरणीि अनेक िपं
▪ तटळक स्वदेशी फंड (१कोटी) ▪ स्वामी तवर्श्ानंद व स्वामी दशवनानंद यांनी राणीगंज-झाररया येथे
कोळशाच्या खाणीिील कामगारांची िंघटना बनवली
▪ अस्पृश्यिा नष्ट करणे
▪ भांडवलदार-कामगार यांनी िमन्वय िािावा – गांिी
▪ तहदं -ू मस्ु लीम ऐक्य िािने
▪ दारूबदं ीचा प्रचार करणे प्रािंतिक िाठींबा

नकारात्मक ििंजाब:- लाला लजपिराय

✓ बतहष्ट्कार, परदेशी माल, कायदे मंडळ, कापडांची होळी, ▪ अकाली चळवळ: भ्रष्ट महिं ांना दरू करण्यािाठी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
कोटव, िरकारी शाळा, राष्ट्ट्रीय शाळा ▪ तहदं -ू मस्ु लीम-तिख ऐक्य
✓ माचव 1921: तवजयवाडा अतिवेशनाि कायवकत्याांना आ्हान राजस्थान:
✓ तटळक फंड, चरख्याचा प्रिार, खादी चळवळीचा गणवेश, ▪ शतक्तशाली शेिकरी चळवळ
िदस्यिख्ं या 50 लाख ▪ तबजोलीया चळवळ:- मोिीलाल वमाव
▪ तभल्ल चळवळ: मोिीलाल िेजावि (१९२१-२२)
✓ 1921: कराची: महु म्मद अली: तिटीश िैन्याि मतु स्लमांनी
दतक्षण मद्राि:
राहणे म्हणजे िमावतवरुद्ध
▪ 36 ितमळ, 103- िेलगु वतकलानं ी वतकली िोडली
✓ भारिीयांनी िैन्याि राहू नये अिा ठराव कॉंग्रेिनेही मंजरू के ला
कनाटटक व बाँतकंगहम तगरणीि िंप
✓ 17 Nov 1921: तप्रन्ि ऑफ वेल्ि वर बतहष्ट्कार: भारिभेट ▪नेित्ृ व:- तथरुका व तिंगारवेलू
मंबु ई पािनू
✓ Sept 1921: पािनू गांिीनी पंचा वापरण्याि िरुु वाि मुिंबई:- मस्ु लीम ्यापारी व शेिकरी
✓ ्यापारयानं ा चळवळीिनू बाहेर काढण्यािाठी Fiscal • नेित्ृ व: जयरामदाि दौलिराम व स्वामी गोतवन्दानंद
Commission नेमले महाराष्ट्र:
• 1921: एि ए डांगे, तनंबाळकर, िाठे , जोगळेकर िहभाग
✓ परुु षोत्तम ठाकूरदाि यांनी Anti-Non Co-operation
• गािं ीवर टीका: गािं ी-लेतनन िल ु ना
Association स्थापन
बिंगाल: दािांचा पररणाम
व्यविायाचा/िदव्यािंचा त्याग • तवरे न्द्र्नाथ िास्मल, िेनगप्तु ा, िभु ाष बाब,ू वािंिीदेवी,
महु म्मद उस्मान
▪ िी आर दाि, मोिीलाल नेहरू, बॅररस्टर जयकर, िैफुद्दीन • कराि वाढ म्हणनू िािमाल यांनी: खेड्याि कें द्रीय बोडव स्थापन
तकचल,ू तवठ्ठलभाई पटेल, वल्लभाई पटेल, राजगोपालचारी, आिाम: चहा कामगार िंप
इत्यादी ्यक्तीने वतकलांनी आपल्या ्यविायाचा त्याग के ला • गािं ी महाराज तक जय घोषणा
• नेित्ृ व: जे एम िेनगप्तु ा, आिाम-बंगाल रे ल्वे िंप
▪ अिहकार चणवणीची प्रगिी उत्तर प्रदेश:
▪गांिीनी अली बंििू ोबि भारिदौरे काढून हजारो िभा घेिल्या पं. नेहरू, परुु षोत्तमदाि टंडन, गोतवंद वल्लभ पंि, लाल ब. शास्त्री
▪गािं ीजींची घोषणा:- तहदं ी लोकानं ी िकून अिहकार अमलाि अवि: बाबा रामचंद्र 500 शेिकरी मोचाव (जमीन निणारयांना
आणला िर एका वषावि स्वरा्य तमळवनू देऊ. जमीन)
▪1 ऑगस्ट पािनु चळवळ िरुु करण्याचा आदेश • 1922: इका चळवळ: मादारी पाशी

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गांधीयुग 9545600535

चौरीचौरा घटना 1922 झेंर्ा ित्याग्रह (नागिूर, 1923)

✓ ५ फे िवु ारी १९२२: उत्तर प्रदेश – गोरखपरू – चौरीचौरा ▪ िरू
ु वाि - जबलपरू : 18 माचव 1923
✓ मदंु रे ा बाझार: भगवान अतहर, रामरूप बराई, महादेव यानं ा ▪ नेित्ृ व - िरदार पटेल, िभु द्रा चौहान, लक्ष्मण तिंह,
गप्तु ेर्श्र तिंगने मारहाण माखनलाल चिवु दे ी, राजेंद्र प्रिाद.
✓ पोतलिांची मारहाण जमावाने आग लावली 23 पोलीि ▪ अिहकाराच्या चळवळीि काही तठकाणी झेंडा
मृत्यमू ख ु ी पडले ित्याग्रह के ला गेला. राष्ट्ट्रीय िभेचा तिरंगा ध्वज
✓ भगवान अतहर हे माजी िैतनक होिे जाहीरपणे फडकावणे या ित्याग्रहाचे स्वरूप होिे.
✓ िडू बद्ध ु ीने 19 जणानं ा फाशी ▪ नागपरू या तठकाणी झेंडा ित्याग्रहाि मतहलानं ी
✓ वतकली: पं मालवीय
मोठया प्रमाणावर भाग घेिला.
जनिेची तहि
िं ात्मक कृत्ये ▪ िवव ित्याग्रहींना अटक झाली. यापािनू स्फूिी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• उत्तर प्रदेश शेिकरी घेऊन अनेक तठकाणी तिरंगा ध्वज फडकावणे व
• मालेगाव मोमीन ध्वजािह प्रभाि फे रया काढणे इ. कायवक्म हािी
• पंचायातिचा तनकाल अमान्य-दगं े होि घेण्याि आले.
• अलीगड दगं ा ▪ 17 नो्हेंबर 1921 रोजी तप्रन्ि ऑफ वेल्ि भारिीय
• मोपला बंड भेटीवर आले िो तदवि तनषेि तदन म्हणनू पाळण्याि
• मबंु ई दगं े आला या तदवशी 396 भारिाि िंपा झाले
• चौरीचौरा
▪ एक ऑगस्ट तटळकाच्ं या मत्ृ यनू ंिर “तटणक
स्वराज्य फिंर्” यािाठी लोकांनी एक कोटीहून
चणवणीचे यश
▪ देशािील पतहली राष्ट्ट्रीय चळवळ
अतिक रक्कम जमा के ली
▪ राष्ट्ट्रीय िभा कृ िीचे ्यािपीठ बनले ▪ स्वदेश, स्वरा्य याच ं े प्रिीक अिलेला चरखा
▪ िरकारची भीिी नष्ट झाली, िरुु ं गवाि हे राष्ट्ट्रीय कायव बनले घराघराि पोहोचला.
▪ स्वरा्य हे नजीकचे ध्येय बनले
▪ अतहिं क मागावची प्रथम ओळख झाली
▪ स्थातनक तठकाणी चळवळी ओळख

चणवणीचे अियश

▪ एनवेळी चळवळ िहकूब

▪ गािं ीजींची घोषणा फे ल
▪ तखलापि चा नंिर पाठींबा नाही
▪ िवव ितु शतक्षिांचा पाठींबा नाही
▪ तहदं -ू मस्ु लीम दगं े
▪ िरकार िातजवणे लोक
▪ िरकारची दडपशाही

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सब्रवनय कायदेभंग 9545600535

ितवनय कायदेभिंग • िहभाग : मतहला, उद्योगपिी, िीमा भागािील लोक

• ितवनय कायदेभगं मळ ू िंकल्पना: तििरो, िेंट टॉमि,
अक्वायनि, ् जॉन लॉक, टॉमि जेफिवन
• ितवनय कायदेभगं व कर न भरणे ही कल्पना प्रतिध्द अमेररकन
प्रभृिींच्या िातत्त्वक, तववेचनात्मक गंथांि आढळिे
पयाववरणवादी हेन्री थोरो यांच्या पस्ु िकाि आली आहे.
• ितवनय कायदेभगं ाची चळवळ प्रथम दतक्षण आतफ्रके ि
ट्रान्िवाल येथे 1913 मध्ये ⇨ महात्मा गांिीं नी िरू ु के ली
आतण निं र भारिाि राष्ट्ट्रीय स्वाित्र्ं यलढयाि तिचा परु े परू
उपयोग के ला.
िार्श्टभूमी
Telegram: @History4all
• या आंदोलनाचे वणवन तितटशांनी ‘शस्त्र तवरहीि बंड’ अिे
के ले.
• गािं ीजींच्या उदाहरणाचा आदशव पढु े ठे वनू व त्यािनू स्फूिी
घेऊन अमेररके ि मातटवन ल्यथू र तकंग यांच्या मागवदशवनाखाली
कृ ष्ट्णवणीयांनी 1950 नंिर ितवनय कायदेभगं चळवळ िरू ु
के ली.
• 26 जानेवारी 1930 हा तदवि ‘स्वाित्र्ं य तदन’ म्हणनू िवव
देशभर िाजरा के ला गेला.
• 19 फे िवु ारी 1930 रोजी राष्ट्ट्रिभेने म. गांिींच्या
नेित्त्ृ वाखाली जनिेला ितवनय कायदेभगं चळवळीचा आदेश
तदला आतण 12 माचव 1930 रोजी तमठाचा कायदा मोडून

Telegram: @History4all
ित्याग्रह िरू ु करण्याचा तनणवय झाला.
• िायमन कतमशन
• िववपक्षीय पररषद
महत्वाच्या व्यक्ती
• ऑगस्ट घोषणा
• लाहोर अतिवेशन • राजगोपालचारी, मोिीलाल नेहरू, िरदार पटेल, यशवंिराव
• ठराव च्हाण, क्ांतितिह नाना पाटील, शंकरराव देव, बापजू ी
• 1929 चे राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिचे अतिवेशन पं. जवाहरलाल नेहरू आग्रं े, बापजु ी अणे, प्रेमा कंटक, लालजी पेंडिे, तव.रा. तशदं े
अध्यक्षिेखाली लाहोर येथे भरले होिे. • मतहला : कस्िरु बा गांिी, अवंतिकाबाई गोखले, हिं ाबेन
• या अतिवेशनाच्या अध्यक्षपदावरून बोलिाना पं. नेहरु यांनी मेहिा, ईला भट, िरोतजनी नायडू, कमलादेवी चटोपाध्याय,
िपं णू व स्वरा्य हे भारिीयाच ं े ध्येय आहे. लीलाविी मन्ु शी,
• याि तमठाचा ित्याग्रह, जंगल ित्याग्रह, तवतवि प्रकारचे कायदे • पं. नेहरूंना आई स्वरूपादेवी चळवळीि िहभागी
मोडण्याि आले.
• यािंबंिीचा चळवळीचा कायवक्म तनतश्चि के ला गेला. महाराष्ट्रािील महत्वाच्या व्यक्ती
• तमठाच्या कायद्याचा भगं करणे.
• जगं ल कायद्याचा भगं करणे.
• िरकारी तशक्षण िंस्थावरिी बतहष्ट्कार घालणे. • हररभाऊ मोहनी, पंडीि खरे , गणपिराव गोडिे, गोतवंद
• शेििारा व इिर िरकारी कर न भरणे. हरकारे , तवनायकराव आपटे, के शव तचत्रे
• न्यायालयावरिी बतहष्ट्कार घालणे. • पणु े नेित्ृ व : वािदु वे काका जोशी, िमावनदं कोिबं ी, के शवराव
• िरकारी नोकरया ििेच परदेशी मालावर बतहष्ट्कार घालणे. जेिे, बापजु ी अणे
• दारू व अफू तवकणारया दक ु ानािं मोर तनदशवने करणे.
• तनवडणक ू ा व िरकारी िमारंभावरिी बतहष्ट्कार घालणे. दािंर्ी माचट : 12 माचट 1930
• तमठाचा ित्याग्रह िरकारी तशक्षण िंस्थांवर बतहष्ट्कार परदेशी
माल, दारू, अफू तवकणायाव दक ु ांनांवर तनदशवने परदेशी मालाची • िाबरमिी आश्रम िे दांडी, 78 िहकारी
होळी करबदं ी • 12 माचव 1930 िे 6 एतप्रल 1930
• ितवनय कायदेभगं ाचा पतहला प्रयोग - चंपारण 1917 • 25 तदवि, अंिर 241 मैल (385km)
• 80 हजार लोकांना िरुु ं गवाि
• या घटनेला 91 वषव पणू व
• घोषणा : गांिीजी की जय, वंदे मािरम

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सब्रवनय कायदेभंग
▪ ित्कालीन ग्हनवर जनरल : आयवीन
▪ यालाच ितवनय कायदेभगं , तमठाचा ित्याग्रह, दाडं ी ित्याग्रह
म्हणिाि.
▪ 5 माचव 1931 रोजी कराराने आंदोलन िात्परु िा बंद के ले मात्र
1932 रोजी पन्ु हा िरुु के ले.
िारािना ित्याग्रह
▪ 4 मे 1930
▪ म. गांिींना अटक झाल्यामळ ु े िारािना येथील तमठागारापढु े
ित्याग्रह करण्याची जबाबदारी अब्बाि िय्यबजी यांच्याकडे होिी.
▪ पण त्यानं ाही अटक के ल्यामळ ु े चळवळीचे नेित्त्ृ व िरोतजनी
Telegram: @History4all
नायडू यांच्याकडे आले.
▪ 3000 ित्याग्रही िारािना येथे आंदोलन करीि होिे.
▪ यातशवाय मंबु ई, वडाळा येथेही तमठाचा ित्याग्रह झाला.
▪ अकोला तजल्ह्यािील दहीहडं ा या गावाि खारया पाण्याच्या
तवहीरी होत्या.
▪ येथे मीठ ियार करुन ित्याग्रह करण्याि आला.
▪ या ित्याग्रहाचे नेत्रत्ु व तशवाजीराव पटविवन यानं ी के ले.
िेशावरचा ित्याग्रह
▪ वाय्य िरहद्द प्रािं ाि खान अब्दल ु गफारखान हे गािं ीजींचे
तनष्ठावान अनयु ायी होिे.
▪ त्यांना िरहद्द गांिी म्हणनू ओळखले जािे.
▪ त्यानं ी ‘खदु ा - इ - तखदमिगार’ या िघं टनेची स्थापना के ली.
▪ 23 एतप्रल 1930 रोजी त्यांनी पेशावर येथे ित्याग्रह िरू ु के ला.
िमु ारे आठवडाभर पेशावर शहर ित्याग्रहींच्या िाब्याि होिे.
▪ िरकारने गढवाल पलटणीला ित्याग्रहींवर गोळीबार करण्याचे
आदेश तदले. परंिु गढवाल पलटणीचे अतिकारी चंद्रतिंग ठाकूर यांनी
गोळीबार करण्याि नकार तदला. त्यामळ ु े लष्ट्करी न्यायालयाने त्यांना
जबर तशक्षा तदली
िोलािूरचा ित्याग्रह
▪ 6 मे 1930 रोजी िोलापरु ाि हरिाळ पाळण्याि आला.
▪ िोलापरू येथील ित्याग्रहाि तगरणी कामगार आघाडीवर होिे. कायदेभगं ितमिी’
▪ याप्रिगं ी िोलापरू मध्ये मोठा मोचाव काढण्याि आला.
▪ कलेक्टरने मोचाववर गोळीबार करण्याचे आदेश तदला.
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ शंकर तशवदारे यांच्यािह अनेक स्वयंिेवक मृत्यमु ख ु ी पडले.
▪ पररणामी जनिेने पोलीि स्टेशन, रे ल्वे स्टेशन, न्यायालये,
म्यतु नतिपल इमारिी इत्यादींवर हल्ले के ले.
▪ माशवल लॉ म्हणजेच लष्ट्करी कायदा जारी के ला.
▪ आंदोलनाि आघाडीवर अिलेले मल्लाप्पा िनशेट्टी, श्रीकृ ष्ट्ण
िारडा, कुबावन हुिेन व जगन्नाथ तशंदे यांना फाशी देण्याि आले.
जिंगल ित्याग्रह
▪ महाराष्ट्ट्राि वडाळा, मालवण, तशरोडा या तठकाणी तमठाचे
ित्याग्रह झाले. जेथे तमठागरे न्हिी िेथे लोकांनी जंगलतवषयक
कायदे मोडायला िरुु वाि के ली.
▪ महाराष्ट्ट्राि तबळाशी, िंगमनेर (नगर), कळवण, तचरनेर
Telegram: @History4all
(रायगड), पिु द (यविमाळ), लोहार (चद्रं परू ) इत्यादी तठकाणी जगं ल
ित्याग्रह झाले.
▪ आतदवािींनी जंगल ित्याग्रहाि मोठ्या िंख्येने िहभाग
कायदेभिंगाच्या चणवणीची वैतशष्ट्ये
▪ आिापयांिच्या चळवळी या शहरी तवभागापरु त्या मयावतदि होत्या.
मात्र हीचळवळ देश्यापी झाली.
▪ खेड्यापाड्यांिनू जनिेने आपला िहभाग नोंदवला.
▪ यामध्ये तस्त्रयांनीही मोठा िहभाग घेिला.
▪ ही चळवळ पणू वपणे अतहिं क पदििीने् पार पडली.
▪ इग्रं ज शािन जोरदार दडपशाही करि अििानाही जनिेने तनःशस्त्र
प्रतिकार के ला.
▪ यामळ ु े भारिीय जनिा तनभवय बनली.
महाराष्ट्र ित्याग्रह
▪ क्ांतितिह नाना पाटील ितवनय चळवळीपािनू ितक्य
▪ 1930 - 32 ितवनय कायदेभगं चळवळीि िहभाग
▪ 1942 : छोडो भारि आदं ोलनाि िीन वषव कारावाि
▪ मंबु ईच्या कायदेभगं चळवळीि ‘कामगार व शेिकरी’ हे राष्ट्ट्रीय
िभेचे हाि-पाय आहेि ही घोषणा.
▪ शंकरराव देव यांच्या अध्यक्षिेखाली पणु े येथे ‘महाराष्ट्ट्र ितवनय
▪ चळवळीदरम्यान गािंिी टोिी प्रतिद्ध झाली.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर सब्रवनय कायदेभंग 9545600535

▪ दरम्यान ‘देश िेतवका िघिं ’ ितक्य होिा.

▪ प्रभािफे री व मल
ु ांची वानरिेना आंदोलनाि आघाडीवर होिी.
▪ दरम्यान पनवेल जवळ शेिकरयांनी 25 िप्टेंबर 1930 रोजी
शेिकरयांनी मोचाव काढला.
▪ दरम्यान यविमाळ येथे राजुिाई कदम यांनी तमठाच्या पडु यांचा

प्रतिद्ध व्यक्ती
▪ मी मातगिली भाकर अन् तमळाला दगड - महात्मा गािं ी
▪ तितटश िाम्रा्यांच्या अंत्ययात्रेिाठी मडके घेऊन आम्ही
तनघालो आहोि - कमलादेवी चटोपाध्याय

गोलमेज िररषदा
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ पतहली गो. पररषद : (12 नो्हेंबर 1930 िे 19 जानेवारी 1931)
▪ गािं ी आयतववन करार 1931
▪ दिु री गो. पररषद (7 िप्टेंबर 1931 िे 1 तडिेंबर 1931)
▪ राम्िे मॅकडॉनल्ड यांचा जािीय तनवाडा (16 ऑगस्ट 1932)
▪ पणु े करार - 24 िप्टेंबर 1932
▪ तििरी गो. पररषद (17 नो्हेंबर 1932 िे 24 तडिेंबर 1932

प्रामाशणक प्रयत्न करा

Success नक्कीि तमळे ल

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर छोडो भारत आंदोलन 9545600535

छोर्ो भारि आदिं ोलन – 1942 शब्दप्रयोग

▪ चळवळीची कारणे, तक्प्ि योजनेला अपयश • 'गेट आऊट' हा शब्दप्रयोग िचु वला होिा, पण िो उद्धट
▪ रा्यकत्याांची कृ त्ये जपानी आक्मणे
आहे (पोलाईट नाही) या कारणामळ ु े गांिीजींनी नाकारला
होिा.
▪ इग्रं जांचा तवरोिाभाि महात्मा गांिी यांचे वास्िव िोरण • िरदार वल्लभभाई पटेल यांनी 'ररट्रीट इतं डया' तकंवा ‘तवथ
▪ 9 िप्टेंबर 1939 रोजी विाव येथे कााँग्रेि कायवकाररणीची बैठक रॉ इतं डया' अिे दोन पयावय पढु े के ले होिे.
▪ उपतस्थि िदस्य : जयप्रकाश नारायण, आचायव नरें द्र देव आतण • परंिु िवविामान्यांपयांि आशय पोचवण्याि िे शब्द तििके िे
िभु ाषचंद्र बोि अनपु तस्थि: बॅ. जीना िल ु भ नाहीि.
▪ कााँग्रेिच्या भतू मके ला तवरोि: भारि ितचव लॉडव झेटलंड आतण
• म्हणनू गांिीजींनी िे शब्दप्रयोगही नाकारले होिे.
्हाईिरॉय तलनतलथगो यांनी नारे / घोषणा
▪ चतचवल इग्ं लंडमध्ये तवजयािाठी ‘रक्त व घाम’ मागि ▪ 'आपण कुणाचे गल ु ाम नाही, स्वित्रं झालो'
▪ गांिीजींनी वैयतक्तक ित्याग्रह करण्याचा तनणवय घेिला. याि ▪ भारि छोडो आतण चले जाव
पतहले िीन िैतनक होिे तवनोबा भावे, जवाहरलाल नेहरू ▪ 'करू तकंवा मरू' हा मत्रं : मरो नही मारो = लालबहादरू शास्त्री
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ भारि िोडून जा
आतण िह्मदत्ता शमाट ▪ कृ िी करा व मरण पत्करा
• आंदोलनाचा गप्तु मिदु ा िेवाग्राम येथे 9 जल ु ै रोजी बापक
ु ु टीिील ▪ जय तकंवा मृत्यू
तनवािाि ियार ▪ 'इग्रं जांनो चालिे ्हा‘
• मिद्यु ाला पढु े विाव ठराव म्हणनू मान्यिा देण्याि आली. यूिफ
• गांिींनी वध्याविील लक्ष्मीनाराण मंतदराि दशवन घेिले.
ु मेहरअली
▪ चले जाव या घोषणेचे श्रेय यिू फ ु मेहराअली यांच्याकडे जािे.
• 14 जल ु ै 1942 मध्ये कााँग्रेिच्या कायवकारी मंडळाने भारिाच्या ▪ यिू फु मेहराली हे गांिीजींचे अत्यंि तनकटविीय होिे.
स्वाित्र्ं याचे रणतशगं फंु कण्याचा ठराव के ला. ▪ यिू फ ु मेहराली हे त्यावेळी मंबु ईचे महापौर होिे.
• ऑगस्ट 1942 मध्ये मबंु ईि कााँग्रेिचे अतिवेशन भरले. मौलाना ▪ स्वािंत्र्यािाठी िे आठ वेळा िरू ु ं गाि जाऊन आले आहेि.
▪ याबाबि गोपाल स्वामी यांनी आपले पस्ु िक गांिी अाँड बॉम्बे
आझाद अतिवेशनाचे अध्यक्ष होिे मध्ये तलतहले आहे की, चले जाव ही घोषणा यिू फ ु मेहराली
• 8 ऑगस्ट 1942 : मंबु ईि कााँग्रेि महाितमिीि छोडो भारि यांनी महात्मा गांिी यांच्यािमोर िादर के ली होिी.
आंदोलनाि ठराव पं. नेहरूंनी मांडला. ▪ त्याचा त्यानं ी स्वीकार के ला. दिु रीकडे यिू फ ु याच
ं े चररत्रकार
मिु दडं विे म्हणिाि, यिू फ ु ं या न ी Quit India नावाने एक
• मबंु ई येथे 8 ऑगस्ट 1942 रोजी महात्मा गांिींनी भारि छोडोचा बक ु ले ट प्रकातशि के ले होिे .
नारा देऊन तिटीशांतवरोिाि स्वािंत्र प्राप्तीिाठी आंदोलन 9 ▪ या बक ु लेटमध्ये 1942 च्या चळवळीचा उल्लेख होिा.
ऑगस्ट 1942 गवातलया मैदानावर अरुणा अिफअलींनी झेंडा ▪ 3 फे िवु ारी 1928 रोजी िे्हा 'बॉम्बे यथु लीग' या िघं टनेच्या
फडकावला. विीने भल्या पहाटे बंदरावर जाऊन तनदशवने के ली गेली होिी.
त्या िरुणाईच्या िंघटनेचे नेिे यिु फ ु मेहरे अली होिे, आतण िे्हा
• नागरी अिहकार आंदोलन (इतं ग्लश: Civil Disobedience) त्यांनी 'िायमन, गो बॅक’ चे नारे तदले.
• निं र पं. जवाहरलाल नेहरू यानं ी कााँग्रेि कायवकाररणीचा ठराव
िभेपढु े वाचनू दाखवला महत्वाच्या व्यक्ती
▪ अनमु ोदन देणारे भाषण िरदार वल्लभभाई पटेल ▪ िहभाग : एि ित्यमिू ी, तवनोबा भावे, बलवंिराय मेहिा,
बादशहा खान,, आझाद, नेहरू, जयप्रकाश नारायण, यिू फ ु
▪ 13 कम्यतु नस्ट प्रतितनिींनी मि नोंदवले िे िववजण कााँग्रेिचेही मेहरे अली, िी. राजगोपालाचारी, जयप्रकाश नारायण, अच्यिु राव
िभािद होिे. पटविवन, डॉ. राम मनोहर लोतहया, अरुणा अिफ अली, यिु फ ु
▪ पढु ची तदशा यांवर तहदं ीिनू मख्ु य भाषण के ले. आतण मेहरअली, िचु ेिा कृ पलानी, कामगार नेिे एि एम जोशी, नागोरे , भाई
कोलवाल, गोमाजी पाटील, जनरल आवशी, क्ांतितिंह नाना पाटील,
िमारोपाचे भाषण इग्रं जीिनू के ले. उषा मेहिा, तवठ्ठलदाि ज्हेरी, चंद्रकांि ज्हेरी, तशरीष कुमार,
राजिू ाई पाटील, लीलािाई पाटील, लक्ष्मीबाई नायकवाडी,
तवनयािाई पाटील, रत्नाप्पा कंु भार,

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर छोडो भारत आंदोलन 9545600535

• िहभागी घटक - मस्ु लीम लीग, तहदं ु महािभा, तलबरल

पाटी, भारिीय कम्यतु नस्ट पाटी, कॉग्रेि काँग्रेि रेतर्ओ
• घोषणा : चले जाव - यूिफ ु मेहेरअली ▪ भतू मगि चळवळीच्या नेत्यांचे कायव जनिेला कळावे यािाठी उषा
• करा अथवा मरा - म. गांिी मेहिा, चंद्रकांि जवेरी व तवठ्ठल जवेरी यांनी मंबु ई येथे कााँग्रेि रे तडओ
• ऑिरेशन : ऑपरे शन तजरो अवर तकंवा तिक्े ट रे तडओ ची स्थापना के ली.
• अटक : गांिी - आगाखान पॅलेि, पणु े ▪ 12 कलमी कायवक्म खेड्याि पोहचला
• नेहरू - अल्मोडा ▪ मंबु ई, पणु े, कलकत्ता, नेपाळच्या िीमेजवळ ध्वतनप्रक्षेपक कें द्र
• जयप्रकाश नारायण - हजारीबाग कारागृह स्थापन के ले.
▪ रे तडओ : तवठ्ठलदाि ठाकर, नातनकजी मोहवतन, नरीमन तप्रंटर,
तवरोि जगन्नाथ ठाकूर, R.A. मेहिा, तमझाव, V.G. मोटवानी
• नेहरू व आझाद िरुु वािीला फारिे अनक ▪ या वेळी अनेक तठकाणी प्रतििरकार स्थापन करण्याि आली
ु ू ल न्हिे, परंिु
त्यांचे मन वळवण्याि गांिीजींना यश आले. ▪ नाना पाटील - िािारा, महाराष्ट्ट्र
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• िी. राजगोपालाचारी याच ▪ िालचेर, बालािोर, ओररिा
ं ा तवरोि मात्र कायम रातहला.
• लीग व तिचे नेिे जीना यांचा 1942 च्या 'चले जाव' ▪ बतलया, आजमगड, उत्तर प्रदेश
आंदोलनाला पणू व तवरोि होिा. ▪ पतू णवया, भागलपरू , तबहार
• 'तितटशांना िहकायव करा' अशी जाहीर भतू मका ▪ बगं ाल मध्ये िातमळ लोक जािीया या नावाने तमदनापरू येथे
• तहदं ू महािभेचे नेिे िावरकर व श्यामाप्रिाद मख प्रतििरकार स्थापन झाले
ु जी यांनीही
'चले जाव’ ला पणू व तवरोि के ला होिा आतण ‘हे आदं ोलन ▪ ओलापरू येथे रत्नाप्पा कंु भार यांनी प्रतििरकार स्थापन के ले
फिले पातहजे' यािाठी िक्ीय भतू मका बजावली होिी. ▪मेजर िाँडकची तनयक्त ु ी
• राष्ट्ट्रीय स्वयंिेवक िंघानेही तवरोि के ला होिा. ▪ नगरच्या तकल्ल्याि 12 राष्ट्ट्रीय नेत्यािं ाठी तवशेष कारागृहाची
• लहान - मोठी अशी 600 िंस्थाने होिी, त्यािील बहुिांश ्यवस्था करण्याि आली होिी.
िंस्थातनकांचा 'चले जाव' आंदोलनाला तवरोि होिा. ▪ त्यांच्यावर लक्ष ठे वण्यािाठी नेमण्याि आलेला मेजर िाँडक हा
• भारिीय स्वाित्र्ं याची मागणी मान्य करा, आम्ही यद्ध यरु ोतपयन अतिकारी आिी काळ्या पाण्याची तशक्षा िमजल्या
ु ाि िवव
प्रकारची मदि करू' अशी भतू मका गांिी व कााँग्रेिने घेिली जाणारया अंदमान येथील पोटव ब्लेअर येथील िेल्यल ू र िरू
ु ं गाचा
होिी. िर 'आिी यद्ध जेलर होिा.
ु ाि मदि करा, यद्ध
ु िंपल्यावर भारिाच्या
स्वािंत्र्याचे ठरव'ू अशी भतू मका तिटनची होिी
महाराष्ट्रािील आदिं ोलन
भूतमगि आदिं ोलन ▪ महाराष्ट्ट्रािील आष्टी, तचमरू , महाड, नगर, पाथडी, गारगोटी,
• जयप्रकाश नारायण, अच्यिु राव पटविवन, डॉ. राम मनोहर नंदरु बार, यावली, कोल्हापरू , िांगली येथे नेत्यांनी आंदोलन िरू
ु के ले
लोतहया, अरुणा अिफ अली, यिु फ ु मेहरअली, िचु ेिा ▪ नदं रु बार येथे तिरंगा ध्वज फडकावला मळ ु े तशरीष कुमार या
कृ पलानी, कामगार नेिे एि एम जोशी, नागोरे हे तचमरु ड्याला आपले आत्मा बतलदान द्यावे लागले.
आंदोलनािील प्रमख ु नेिे होिे
• इग्रं जांची शास्त्र व खतजना लुटले दळणवळण व शािकीय िघिं टना
यत्रं णा तवस्कळीि करणे महातवद्यालय बंद पाडली देशभरािील ▪ आझाद दस्िा - भाई कोलवाल, गोमाजी पाटील
शाळा बदं पडल्या ▪ लाल िेना : जनरल आवारी
▪ आझाद रे तडओ : उषा मेहिा, तवठ्ठलदाि ज्हेरी, चद्रं कािं ज्हेरी
▪ पत्री िरकार : क्ांतितिंह नाना पाटील: रानिु ाई पाटील, लीलािाई
पाटील, लक्ष्मीबाई नायकवाडी, तवनबािाई पाटील.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर छोडो भारत आंदोलन 9545600535

राष्ट्रिििं िुकर्ोजी महाराज व िाने गुरुजी यािंच्या प्रमुख नेिे व त्यािंचे टोिण नाव
गीिािंनी प्रोत्िाहन तदले. ▪ 1942 च्या 'भारि छोडो'/चले जाव” आंदोलनािील प्रमख ु नेिे
• चलो जवानो करके तदखाओ इग्रं जांची तदशाभल
ू करण्यािाठी तवतशष्ट टोपण नावांनी वावरि
• अब कहने के तदन बीि गये होिे.
• बलिागर भारि होओ ▪ िचेिा कृ पालनी - दादी
▪ अच्यिु राव पटविवन - कुिमु
• पत्थर िारे बॉम्ब बनेंगे ▪ राम मनोहर लोतहया - डॉक्टर
• भक्त बनेगी िेना ▪ अरुणा अिफ अली - कदम
• हे गीि प्रचडं प्रतिद्ध झाले ▪ S.M.जोशी - इमाम अली
▪ बाबा राघवदाि. - दीदी
महत्वाच्या व्यक्ती ▪ िातदक अली - ितु शला आत्या
• मंबु ईचे पोलीि आयक्त ु बट्लर यांनी 54 नेत्यांना अटक के ली
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
त्याि
• परुु ष : शंकरराव देव, ि. का. पाटील, यिु फ ु मेहरे अली, दादा छोर्ो भारि चणवणीची अियशाची कारणे
िमावतिकारी, तवनोबा भावे, तकिन वीर, लाडबिं ,ू अशोक ▪ तनयोजनाचा अभाव
मेहिा, तव. ि. पागे, यशविं राव च्हाण,, वििं राव पाटील, ▪ िरकारी नोकर इग्रं जी तवरुद्ध रातहले
द्वारकाप्रिाद तमश्र, वामनराव गावंडे, कृ ष्ट्णराव काकडे, शंकर ▪ दडपशाही
▪ राष्ट्ट्र िभेच्या नेत्यांना कै द
महाल्ले दादोबा महाल्ले, महादेवभाई देिाई, दीनदयाळ गप्तु ा,
▪ इिर कारणे
दादा बाळकृ ष्ट्ण िंि, गोपालतिंग ठाकूर, गंडु ेराव बारी,
रतवकुमार शक्ु ला, नागनाथ नायकवडीं
• मतहला : िचु ेिा कृ पलानी, शािं ाबाई वेंगिकर, श्रीमिी तकिन
घमु टकर, शभु गाबाई काशीकर, पन्नालाल, तवद्याविी
देवतडया,मीराबाई तिडके , शांिाबाई मानक, लक्ष्मण व
िरलाबाई, स्मृिी शेलेकर, तिंििु ाई करंदीकर, अनिु या
जोशी,
• िामान्य जनिेची चळवळ - छोडो भारि आंदोलन िुम्ही होऊन चािंगले अतिकारी
• दरम्यान ‘िेंट्रल डेरोक्टोरे ट’ ही भतू मगि लोकांची मध्यविी
िंस्था स्थापन व्हावे एवढीच इच्छा आहे
• आिामाि ध्वज तमरवणारया कनकलिा बरूआ / तबरबला
यानं ा गोळी मारली.
• म. गांिीजींनी हररजन पत्राि छोडो भारि अिा लेख तलतहला.
• मरो नाही, मारो हा नारा – लालबहाद्दूर शास्त्रींनी तदला.
•
•
छोडो भारि तक्प्ि प्रस्िावावर होिा.
छोडो भारिला दतक्षण भारिाि “वंदे मािरम आंदोलन”
All The Best
म्हणनू ओळखिाि.
• “छोडो भारि” ग्रंथ – श्रीपाद के ळकर

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535
िार्श्टभूमी लहुजी राघोजी िाणवे
कारण:- जन्म: 14 नो्हेंबर 1794, नारायण पेठ, परु ं दर
राष्ट्ट्रीय चळवळीि जहालवादाचा उदय लहुजी वस्िाद नावाने प्रतिद्ध
लवकर मक्त ु ीचे प्रयत्न क्ांतिकारकांना अपेतक्षि होिे एकदा राघोजी िाळवे यानं ी वाघाबरोबर यद्ध ु करून तजविं वाघाला
तिटीशाच ं ी दडपशाही, दादातगरी, अन्याय, दष्टु कायदे खांद्यावर घेऊन पेश्यांच्या राजदरबारी िादर के ले होिे
राजकीय व िातमवक स्वािंत्र्य, नैतिक मल्ू ये, भारिीय िंस्कृ िी यावर तशवाजी महाराजांनी परु ं दर तकल्ल्याच्या िरंक्षणाची जबाबदारी
हल्ला तशवाजी महाराजांनी लहुजींच्या पवू वजांना "राऊि" या पदवीने
हेि:ू परकीय गल ु ामतगरीिनू मािृभमू ीला मक्त
ु गौरतवले
मि: पाश्चात्य िाम्रा्यवाद फक्त तहिं ेच्या मागावने िमाप्त होऊ शकिो. कला: दाडं पट्टा, िलवारबाजी, घोडेस्वारी, बदं क ू चालवणे व
पद्धिी: बॉम्ब आतण तपस्िल ू ाचा वापर तनशाणेबाजी
प्रेरणा: आयलांड पािनू 1822: देशािील पतहले िालीम यद्ध ु कलाकौशल्य प्रतशक्षण कें द्र
नाना रास्िे िरदार यांच्या हस्िे िरू
ु
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
कायटिद्धिी प्रतशक्षणाथी: बाळ गगं ािर तटळक, वािदु वे बळविं फडके , महात्मा
प्रखर राष्ट्ट्रवादी भावना फुले, गोपाळ गणेश आगरकर, चापेकर बिं ,ू क्ातं िभाऊ खरे ,
गप्तु िंस्था स्थापन करणे क्ांतिवीर नाना दरबारे , िदातशवराव गोवंडे, नाना मोरोजी, मोरो
हत्यारांचे प्रतशक्षण घेणे तवठ्ठल बाळवेकर, नाना छत्रे, परांजपे हे आखाड्याि तशकले
बॉम्ब बनतवणे
यरु ोतपयन अतिकारयाचं ी हत्या वािदु ेव बणवििं फर्के
प्रशािन ठप्प करणे जन्म : 1845: रायगड, तशरढोण
परदेशािनू प्रेरणा घेणे नौकरी: रे ल्वे खात्याि तलतपक नंिर लष्ट्करी खात्याि
आई आजारी अिल्यामळ ु े रजा मातगिली परंिु रजा तमळाली नाही.
प्रखर राष्ट्रवादी भावना नोकरी न करण्याचा तनणवय.
स्वदेशी : तटळक प्रभाव: लहूजी िाळवे, न्या. रानडे व िाववजतनक काका
बतहष्ट्कार : तबतपनचंद्र पाल िाववजतनक िभेमाफव ि रानडेंची स्वदेशीच्या चळवळीवर दोन
राष्ट्ट्रीय तशक्षण : लाला लजपिराय ्याख्याने
स्वरा्य : अरतवंद घोष िैन्य: महार, कोळी, मांग, मतु स्लम व रामोश्यांना िंघतटि
महत्वाच्या व्यक्ती: कायव: तितटशाच्ं या तवरूद्ध बडं
लहूजी िाळवे, फडके , चाफे कर बिं ,ू िावरकर बिं ,ू ियू विेन दत्त, श्रीमंिांच्या घरावर दरोडे टाकण्याचा कायवक्म
कल्पना बररंद्रकुमार घोष, लाला हरदयाळ, श्यामजी कृ ष्ट्ण वमाव, लुटलेला पैिा गररबांना व दष्ट्ु काळग्रस्ि लोकांना
िेनापिी बापट, मादाम कामा, उल्हाि दत्त, भपु ेंद्रनाथ हे होिे. कायट
1873: ऐक्यवतिवनी िंस्था स्थापन
1874: वामनराव भावे च्या मदिीने: पनु ा नेतट्ह इतन्स्टट्यश
ु न िरू
ु
मि: स्वरा्य स्थातपि झाल्यातशवाय रयिेची द:ु खे नाहीशी होणार नाहीि
प्रतशक्षक: लहुजी मांग, राणबा महार :- िलवार, दांडपट्टा, भाला
िाि हजार ओ्यांचा ग्रंथ: ‘श्री दत्त महात्म्य’
1879: तवश्रामबाग वाड्याला आग: िश ं य फडके वर पण हे कृ त्य
के शव रानडे यांचे होिे
Click > 1879: पतहला दरोडा ‘िामरी’ गावावर. (खेड, भोर)

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ
> फडके यानं ा पकडण्यािाठी मेजर डॅतनयलची तनयक्त ु ी,
> मदि िाठी: कनवल तक्स्पीन, मेजर फुलटन, कॅ . िेन
> जाहीरनामा: जी कोणी फडके यांचे शीर कापनू आणेल त्याि
िरकारने जाहीर के लेल्या बतक्षिाच्या दीडपट बक्षीि तदले जाईल. -
मबंु ईचे ग्हनवर – ररचडव टेंपल
> ररचडव टेंपलचे डोके : 10 हजार, अतिकारी: 5 हजार
> आजारी अििाना गाणगापरू येथील मंतदराि फडके िापडले.
> (तवजापरू (नावडगी) बौद्ध तवहाराि)
> राजद्रोहाचा खटला: कलम (12अ, 122, 124)
> न्यायािीश: आल्फ्रेड के िर, न्या. न्यनू हम
> वकीलपत्र : ग.वा. जोशी (िाववजतनक काका): पणु े
Telegram: @History4all
> उच्च न्यायालयाि: महादेव तचमाजी आपटे.
> न्यायालयाि उद्गार:
• “्या भमु ीच्या पोटी आपण जन्मलो तिच्याच पोटी ही
िारे लेकरे झाली. त्यांनी अन्नान करून उपाशी मरावे.”
हा देश तितटशाच ं ी विाहि ्हावा आतण आपण
कुत्र्याप्रमाणे स्वि:चे पोट भरीि रहावे हे माझ्याच्याने
पहावले नाही म्हणनू मी िशस्त्र बंड के ले.”
> 1879: अमृिबझार: देशप्रेमाने ओथंबलेला तहमालयािारखा
उत्तंगु महापरुु ष
> जन्मठे पेची तशक्षा:- िेहरान बोटीने एडनला
• 17 फे ब 1883: मृत्यू
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
चाफेकर बांधू
> दामोदर, बाळकृ ष्ट्ण, वािदु वे
> ऑक्टो 1896: तवक्टोररया राणीच्या पिु ळ्याला डाबं र, चपलाचं ा
हार
> रस्त्याि बोलीनकर यानं ा मारहाण के ली
> इग्रं जी भाषा हे वातघणीचे दषू निनू पिु ना मावशीचे दिू आहे
> 1897 : महाराष्ट्ट्राि प्लेगची िाथ िरू
ु
> िरकारने प्लेग तनवारणािाठी राँ ड या अतिकारयाची तनयक्त ु ी
> त्याने जनिेवर अन्याय के ला.
> राँ ड िािारयाि उप/तजल्हातिकारी होिा
> 22 जनु 1897: राँ डची हत्या के ली.
Telegram: @History4all
> त्हक्टोररया राणीचा रा्यरोहण कायवक्मावरून परि जािाना.
> त्याच ं ा मदिनीि आयस्टव मारले.
> ‘मराठा’ वृत्तपत्राि तटळक : “आजकाल शहराि पिरलेला प्लेग
त्याच्या मानवी रूपापेक्षा अतिक दयाळू आहे”
> 20 हजार िाठी गणेश व रामचंद्र द्रतवड यांनी मातहिी तदली
> 8 एतप्रल 1899: वािदु वे चाफे कर, महादेव रानडे,खंडु िाठे यांनी
द्रतवड बंिचू ी हत्या के ली.
> फाशी: 18 एतप्रल- दामोदर, 10 मे- वािदु वे , 12 मे- बाळकृ ष्ट्ण:
1898
> तटळकांनी लेख: 18 मतहने तशक्षा
> िरकारचे डोके तठकाणावर आहे का? रा्य करणे म्हणजे िडू
घेणे न्हे
> राँ डची िल ु ना अफजलखानशी
> दामोदर चाफे कर यांनी त्यांच्या आत्मचररत्राि िे व त्यांचे बंिू
गणेशोत्िवाि योग्य हािवारे करून क्ातं िकारी श्लोक किे म्हणि
अिि याचे वणवन के ले आहे.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535
सावरकर बांधू > कृ ष्ट्णाजी पंि कवे व तवनायक देशपांडे यांना फाशी
> चाफे कर बंिनू ी के लेल्या राँ डच्या हत्येपािनू प्रेरणा स्वा. तवनायक > नारायण जोशी व शंकर िोमण यांना जन्मठे प
दामोदर िावरकर यांनी > गणु वैद्य याने िवव मातहिी पोतलिानं ा तदली.
> 1899 : राष्ट्ट्रीभक्त िमहू - स्वा. तवनायक दामोदर िावरकर, > जॅक्िन विाचा िंबंि िावरकरशी
त्र्यंबकराव म्हिकर, पागे > 1910: िावरकरांना त्हक्टोररया स्टेशनवर अटक
> 1900 : तमत्रमेळा िघं टना स्थापन > मोररया बोटीिनू भारिाकडे
> उद्देश : गणपिी उत्िव िाजरा करण्यािाठी > फ्रान्िच्या मािेतलि बदं राजवळ िमद्रु ाि उडी, फ्रान्िच्या
> 1904 : तमत्रमेळाचे नाव बदलून ‘अतभनव भारि’ तकनारयाजवळ अटक.
> जोिेफ मॅतझनीच्या ‘यंग इटली’ या िंघटनेवरून > िावकराच ं ी िटु का करण्याचा प्रयत्न :
> शस्त्रातशवाय स्वाित्र्ं य नाही’ - िावरकर > 1. मादाम कामा, 2. ग्यानचंद्र वमाव, 3. नरें द्रनाथ चटोपाध्याय
> जोिेफ मॅतझनी च्या चररत्राचा मराठीि अनवु ाद िावरकरांनी > नातशक येथे खटला - जन्मठे पेचे तशक्षा - अंदमानच्या िेल्यल ु र
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
के ला. जेल मध्ये
> पंडीि श्यामजी कृ ष्ट्ण वमाव यांनी िरू ु के लेली तशवाजी तशष्ट्यवृत्ती
लो. तटळकाच्ं या तशफारशीने िावरकर यांना तमळाली व िे लंडनला तवष्ट्णु गणेश तििंगणे
गेले.
> 1888: जन्म: िळेगाव ढमढेरे, पणु े
> 1906: इतं डया हाउिशी िबं िं
> िमथव तवद्यालयाि तशक्षण
> इग्ं लंडवरून िावरकरांनी चिभु जवु अमीन या ्यक्तीमाफव ि
> 1911: मेकॅतनकल इतं जतनअरचे तशक्षण घेण्यािाठी अमेररका
क्ांतिकारकांना भारिाि तपस्िल ु े, काडििु े पाठवले.
> िंपकव : लाला हरदयाळशी
> भारिाि अतभनव भारिचे काम गणेशपंि िावरकर चालवि
अिे. > पणु े तजल्ह्याि गदर पक्षाचे प्रमखु
> गणेश िावरकर यांच्या घराि आक्षेपाहव कागदपत्रे जन्मठे पेची > भारिीय िैन्याि तितटश िरकारतवरोिाि क्ांिी करण्याची योजना
तशक्षा > मीरि गेले पण 1915 िरकारने त्यानं ा पकडले
> तनकाल नातशकचे तजल्हातिकारी व न्यायािीश जॅक्िन यांनी > नो्हे 1915: लाहोरच्या िरू ु ं गाि फाशी
तदला. > इिर 7 जणांना फाशी: किावरतिंग, िराबा, बतक्षितिंग, जगनतिंग,
> कोठुर बवे वाडा: अतभनव चे शस्त्रागार िरु ायणतिंग, ईर्श्रतिंग, हरनामतिंग
> महाड येथील शाखेवर िाड टाकून दीतक्षि व पानवलकर यांना
पकडले. भालचिंद्र ििंढरीनाथ बतहरट
> पणु े शाखेवर िाड टाकून – िम्हतगरी िवु ा यांना पकडले. > िंि िातहत्याचे अभ्यािक: पंढरपरु ाि आश्रय
> कतविा: रणातवण स्वाित्र्ं य कोणा तमळाले? • तटळकांचे अनयु ायी
> िरुण तहदं ू िभा: नारायणराव अिले (बाबाराव) वा. तव. आठयमये
नातशक कट खटला • अतभनव चे िदस्य
> 1909: अनंि कान्हेरे, नातशक, तवजयानंद नाट्यगृहाि • िहकारी: तहगं े तपम्पटू कर
तकलोस्कर मंडळीच्या शारदा नाटकाच्या वेळी जॅक्िनवर गोळ्या • कट अयशस्वी
> 38 लोकांना अटक • िािारा तजल्हा होमरूल शाखेचे ितचव
> 1910: अनंि कान्हेरे: ठाणे िरू
ु ं गाि फाशी
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535
डॉ. हसद्धनाथ काणे > कृ ष्ट्णाजी पंि कवे व तवनायक देशपांडे यांना फाशी
> यविमाळल्या तटळकवादी गप्तु मडं ळािील िभािद > नारायण जोशी व शंकर िोमण यांना जन्मठे प
> कलकत्ता येथे वैद्यकीय तशक्षण > गणु वैद्य याने िवव मातहिी पोतलिानं ा तदली.
> बाररंद्र घोषाच्या गप्तु िंघटनेशी िंबंि > जॅक्िन विाचा िंबंि िावरकरशी
> नरहर तवठ्ठल भावे व नागपरू चे आबाजी पािरू कर यांच्या िाह्याने > 1910: िावरकरांना त्हक्टोररया स्टेशनवर अटक
त्यांनी फ्रेंचाच्या िाब्यािील चंद्रनगरहून आठ तपस्िल
ु े, एक बंदक
ू व > मोररया बोटीिनू भारिाकडे
बॉम्ब बनवण्याचे िातहत्य घेवनू यविमाळ येथे आणले > फ्रान्िच्या मािेतलि बदं राजवळ िमद्रु ाि उडी, फ्रान्िच्या
तकनारयाजवळ अटक.
कर्िन वायलीची ित्या > िावकराच ं ी िटु का करण्याचा प्रयत्न :
मदनलाल तििंग्रा > 1. मादाम कामा, 2. ग्यानचंद्र वमाव, 3. नरें द्रनाथ चटोपाध्याय
> 1 जल > नातशक येथे खटला - जन्मठे पेचे तशक्षा - अंदमानच्या िेल्यल ु र
ु ै 1909 भारतमुंत्र्याचा सहाय्यक क्व न र्ायलीर्र गोळया
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
्ाडल्या. जेल मध्ये
> इुंग्लुंडमध्ये त्याुंना फाशी
> जन्म अमतृ सर, पुंजाब हर्द्यापीठातून बी.ए. तवष्ट्णु गणेश तििंगणे
> 1906: उच्च हशक्षणासाठी इुंग्लडला (अहभयाुंहत्रकीचा > 1888: जन्म: िळेगाव ढमढेरे, पणु े
अभ्यास) > िमथव तवद्यालयाि तशक्षण
> खहु दराम बोस याुंच्या बहलदानाचा प्रभार् > 1911: मेकॅतनकल इतं जतनअरचे तशक्षण घेण्यािाठी अमेररका
िेनाििी बािट > िंपकव : लाला हरदयाळशी
> पांडूरंग महादेव बापट > पणु े तजल्ह्याि गदर पक्षाचे प्रमखु
> भारिीय िैन्याि तितटश िरकारतवरोिाि क्ांिी करण्याची योजना
> जन्म: 12 नो्हेंबर 1880, पारनेर, नगर
> मीरि गेले पण 1915 िरकारने त्यानं ा पकडले
> महातवद्यालयीन तशक्षण डेक्कन कॉलेजमिनू > नो्हे 1915: लाहोरच्या िरू ु ं गाि फाशी
> कॉलेज तशक्षण घेि अििाना लो. तटळकाबं रोबर भेट > इिर 7 जणांना फाशी: किावरतिंग, िराबा, बतक्षितिंग, जगनतिंग,
> तमत्र: रणतदवे व दास्िाने िरु ायणतिंग, ईर्श्रतिंग, हरनामतिंग
> लंडनला क्ांतिकायावशी त्यांचा िंबंि आला.
भालचिंद्र ििंढरीनाथ बतहरट
> 1904: यंत्रशास्त्राच्या मेकॅतनकल इतं जतनअररंगच्या
> िंि िातहत्याचे अभ्यािक: पंढरपरु ाि आश्रय
अभ्यािािाठी लंडनला: (तशष्ट्यवृत्ती तमळाली)
• तटळकांचे अनयु ायी
> बॉम्ब ियार करण्यािाठी बापट हे हेमचंद्र दाि व तमझाव अब्बाि
वा. तव. आठयमये
पॅरीिला
• अतभनव चे िदस्य
> पॅरीिहून परि आल्यावर तचिमय जगि व मराठा चे िंपादक • िहकारी: तहगं े तपम्पटू कर
म्हणनू काम
• कट अयशस्वी
> चैिन्यगाथा ग्रंथ तलहला. • िािारा तजल्हा होमरूल शाखेचे ितचव

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535

िेनाििी बािट > 1893: हणमंि कुलकणी : तशवाजी क्लब स्थापन

> पाडं ू रंग महादेव बापट
> जन्म: 12 नो्हेंबर 1880, पारनेर, नगर
> महातवद्यालयीन तशक्षण डेक्कन कॉलेजमिनू
> कॉलेज तशक्षण घेि अििाना लो. तटळकांबरोबर भेट
> तमत्र: रणतदवे व दास्िाने
> लंडनला क्ांतिकायावशी त्यांचा िंबंि आला.
> 1904: यंत्रशास्त्राच्या मेकॅतनकल इतं जतनअररंगच्या
अभ्यािािाठी लंडनला: (तशष्ट्यवृत्ती तमळाली)
> बॉम्ब ियार करण्यािाठी बापट हे हेमचंद्र दाि व तमझाव अब्बाि
पॅरीिला
Telegram: @History4all
> बालतमत्र िमाज व गोहत्या प्रतिबंिक िमाज यांच्या
तवतलनीकरणािनू तशवाजी क्लब
> 1893: तचंिामण कुलकणी व रघनु ाथ खानतवलकर यांनी
तशवाजी क्लब व गोरक्षण तमत्र िमाज चालतवला.
> तशवाजी क्लब: दामोदर हरी जोशी, हनमु ंि देशपांडे, गणेश
मोडक, गंगािर गोखले, रामचंद्र गद्रे
> तटळकांचा पाठींबा: क्लबमध्ये िाम्हण जास्ि
> 1898-99: बीड: िदातशव नीळकंठ जोशी उठाव
विाट, नागिूर – आयट बािंिव िमाज

Telegram: @History4all
> पॅरीिहून परि आल्यावर तचिमय जगि व मराठा चे िंपादक > न.तव. परांजपे, श्रीिर परांजपे
म्हणनू काम > जयकृ ष्ट्ण / बवु ा उपाध्ये, रामलाल बाजपेयी
> चैिन्यगाथा ग्रंथ तलहला. > भवानी शक ं र तनयोगी, जयराव वैद्य
> बॉम्ब ियार करण्याचे रतशयन पत्रक इग्रं जीि अनवु ातदि करून, यविमाणची गुप्त िघिं टना
प्रिी ियार करून वाटल्या. > डॉ. तिद्धानाथ काणे
> 1921-22: मळ ु शी ित्याग्रहाचे नेित्ृ व > जनादवन परूु षोत्तम उफव आबािाहेब खानझोडे
> जनिेने िेनापिी पदवी > गोपाळराव वाजणे, गणपिराव होंगे
> अरतवंद घोष यांचा ‘तद्यजीवन’ हा ग्रंथ मराठीि > अप्पािाहेब पटविवन, न.तव. भावे
> नरें द्र गोस्वामी यांनी िेनापिी बापट यांनी भारिाि बॉम्ब अमराविी – गुप्त कायट
आणल्याचे िांतगिले.
> दादािाहेब खापडे, कामनराव जोशी
> 1947: भारि स्वािंत्र्यादरम्यान पण्ु यि झेंडा फडकवला
> शा. प्र. देशपांडे, भाऊिाहेब दरु ाणी
गुप्त िघिं टना > तव. के . लेले
1) चाफे कर क्लब – पणु े हैद्राबाद – गुप्त िघिं टना
2) तशवाजी क्लब – कोल्हापरू > नरहरपंि घारपरु े (तववेक वतिवनी शाळा स्थापन)
3) आयवबांिव िमाज – विाव, नागपरू > गोतवदं राव बामणीकर
> दामोदर बळवंि तभडे हे चाफे करांचे िहकारी होिे. > दत्तो आप्पाजी िळ ु जापरू कर
> मल्लतवद्या तशकवि. > श्रीपाद िािवळेकर
> िघं टनानं ा प्रेरणा देि > (म. गो. काटदरे , हाडीकर, गद्रे हे मळ
ु चे कोल्हापरू च्या तशवाजी
> 1891: ‘बाल िभा’ स्थापन क्लबशी िंबंतिि)
> 1893: गोरक्षण बालिभा > दामू जोशी कोल्हापरू हून या िघं टनेच्या िरूणानं ा मागवदशवन
> 1895: गोरक्षण तमत्र िमाज करण्यािाठी येि.
िदस्य: मकु ी भावीकर, गणपि तबरमाडकर, भाऊिाहेब घाटगे, ह.
अ. कुलकणी, लेले, अंिोबा कुलकणी
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535
तटणकािंचे भक्त गुप्त कायाटि आघार्ीवर > कोल्हापरू – के .डी. कुलकणी जपानला गेले परंिू त्यांना अटक
> गो्याि – तशरगावकर > िोलापरू – गोतवंद नारायण पोिदार जपानला गेले बॉम्ब ियार
> तहितचिं कचे िपं ादक – म. म.ु देशपाडं े करण्याि गेले.
> दादा वैद्य > त्यांनी मातहम येथे बॉम्ब ियार करण्याचा कारखाना घािला.
> गणु व तवठ्ठल कामि > लोकमान्य तटळकाच्ं या अनमु िीने नाट्याचायव काकािाहेब
खाडीलकर नेपाळला वास्ि्य करून
> प्रभू कोलवाळकर
> त्यांनी तशवाजी क्लबचे कायवकिे हणमंिराव कुलकणी यांच्या
> तवष्ट्णू ठे पे हे या िवाांना अथवपरु वठा करि.
मदिीने बदं क
ु ा ियार करण्याचा कारखाना काढण्याचा प्रयत्न
पण तिटीश अतिकारयांना िगु ावा.
बेणगाव: गुप्त कायट 1904 > नेपाळ पंिप्रिान तनवावळा त्यामळु े खातडलकर वाचले.
ग.ं बा. देशपांडे
बर्ोदा िस्िं थान
श्री अरतवंद: वन्दें मािरम पतत्रका व ‘भवानी मंतदर’ तकंवा ‘यक्त
ु ी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
> अप्रत्यक्ष िहभाग: महाराज ियाजीराव गायकवाड
को न पथे’ ही पस्ु िीका ित्वज्ञान यवु कांना मागवदशवक ठरले.
> 1895: ‘त्यांच्या उक्ती आतण कृ ति यामध्ये राजतनष्टेचा अभाव
जिानमध्ये शितनतमटिी व बॉम्बतनतमटिी आढळिो.’
तशकण्यािाठी > प्रतितनिी कनवल तवडल्फ याने िरकारला कळवले
> वािक ु ाका जोशी, महादेवराव जोशी > 1905: गंगानाथ भारिीय तवद्यालय: चांदोड स्टेशन जवळ िरू ु .
> के . डी. कुलकणी (तशवाजी क्लबचे िदस्य) > िदस्य: 1) के शवराव देशपाडं े, 2) मािवराव जािव, 3)
> कृ ष्ट्णाजी दामोदर तलमये, के .डी. भागवि अरतवदं घोष, 4) देविर
> ‘तवहारी’चे िपं ादक रामभाऊ मडं तलक व खानखोजे जपानला > राजद्रोहात्मक कृ त्य करि अिल्याचा िंशय
वास्ि्य करून आले > 1908: बंद
> काकािाहेब खाडीलकर 1902-1904 नेपाळमध्ये रातहले.
> अप्पा कुलकणी, मक ु ी भावीकर यांच्या मदिीने बंदक ू ा
बनतवण्याचा खटाटोप के ला.
> दामू जोशी व वझे यांनी कझवनचा अजमेर येथे खनु करण्याचा
डाव रचला पण अपयश
> अतभनव भारि वाचनालय मामा फडके चालतवि
> काका कालेकर, तवठ्ठलराव जोशी, वामनशास्त्री दािार
> 1857 चे स्वाित्र्ं यिमर हे पस्ु िक क्ातं िकारािं ाठी प्रेरणा ग्रंथ
ठरला
महाराष्ट्र क्रािंतिकायट
> 1902-1905 जपानने रतशयाचा पराभव
> भारिीय क्ांतिकारकांना जपानचे तवशेष आकषवण
> आगपेट्या ियार करणे व िाबण बनतवण्याचा कारखाना ित्रं ज्ञान
तशकण्यािाठी िरूण जपानला
> मात्र येिाना बॉम्ब ियार करण्याचे ित्रं ज्ञान घेवनू येि
Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535
बिंगालमिील क्रािंतिकायट तचिगाव कट: 1930
> िरुु : ििीश चंद्र बिू > 18 एतप्रल 1930: बंगाल: तचिगाव शस्त्रागारावर हल्ला. (ियु विेन-
> बगं ालमिील क्ातं िकायव: भद्रलोक िमाजाने महु िवमेढ तजल्हा कॉ ंग्रेिचे अध्यक्ष)
> योजना: तहदं स्ु थान िोशातलस्ट आमीने के ली
> 1905: अनश ु ीलन ितमिी: पी. तमत्रा
> टेतलग्राफ व टेलीफोन यंत्रणा उध्वस्ि, रे ल्वे लाईन उध्वस्ि
> कालीमािा हे िरूणांचे दैवि
> िदस्य: ियु विेन, गणेश घोष, लोकनाथ बाळ, तनमवल िेन, कल्पना
> शाखा: ढाका व कलकत्ता दत्त, प्रीतिलिा वड्डेदार, शांिी घोष, िनु ीिी चौिरी, िारके र्श्र
> 1905: बाररंद्रकुमार & अरतवदं घोष: भवानी मतं दर: पतु स्िका दस्िीदार, अनिं तिगं , लोकनाथ पाल इ.
> क्ांतिकायावचे िंघटन करण्यािाठी, विवमान रणनीति : पतु स्िका > 1934: ियु विेन, िारके र्श्र दस्िीदार फाशी
> बाररंद्रकुमार घोष: यगु ांिर – वृत्तपत्राि – बंगालमध्ये देशभक्ती > प्रीतिलिा वड्डेदार: आत्माहुिी: पोतलि चकमकीि िायनाईडची
जागृिी. गोळी खाल्ली
> ‘मतु क्त कौन पाथे’ (मतु क्तचा मागव कोणिा) या पस्ु िकाि > कल्पना दत्त: जन्मठे प
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
क्ांतिकारांना शस्त्र देण्याचा आग्रह > शािं ी घोष व ितु निा चौिरी: तजल्हा मॅतजस्ट्रेट स्टी्हन्ि याि गोळ्या
> भवानीमािा (कालीमािा) आरािना करण्याचे बंगालच्या > 1937: मक्त ु : दोघींना जन्मठे प
यवु कांना आवाहन > 1932: वीणा दाि: बंगालचे ग्हनवर स्टॅनले जॅक्िन ला गोळ्या
> तचिगाव कटाि: 15 फाशी.
> भद्रलोक िमदु ाय
> मतहला नेित्ृ व: िरला देवी चौिराणी
मास्टरदा ियु टिेन
मुजफ्फरिूर बॉम्ब खटला > राष्ट्ट्रीय शाळेि तशक्षक
> 30 एतप्रल 1908 > कााँग्रेिचे अध्यक्ष म्हणनू िाववजतनक कायव िरूु
> डग्लि तकंग्जफोडव: अलीपरू प्रेिीडेंिी कोटव चे मख्ु य मतजस्ट्रेट > अिहकार चळवळीि िहभाग
> मजु फ्फर तजल्ह्याचा न्यायािीश तकंग्जफोडवच्या हत्येचा प्रयत्न > बंगालमध्ये मातणकिाळा येथे हेमचंद्र दाि व उल्हाि दत्त यांनी बॉम्ब
> प्रमखु : प्रफुल्ल चाकी व खदु ीराम बोि () ियार करण्याच्या कारखान्याचे नेित्ृ व
> बैररस्टर, तप्रंगल कै नेडी: बॉम्ब चक
ु ु न दोन स्त्रीया ठार > बॉम्ब चा पतहला प्रयोग पवू व बंगाल प्रांिाचा रा्यपाल जॉन बतम्फल्ड
> फुल्लर याच्ं यावर के ला पण िो वाचला
> प्रफुल्ल चाकीने स्वि:वर गोळी चालतवली
ििंजाबमिील क्रािंतिकायट
> खदु ीराम बोि: फाशी
> 1904: गप्तु िंघटना: लाला हरदयाळ, अतजितिंग, अंबाप्रिाद
अलीिरू खटला: 1908 > लाला हरदयाळ अमेररके ि: िवव ित्रू े राितबहारी बोि कडे
> गप्तु कें द्रावर अरतवदं घोष व बाररंद्र घोष यानं ा अटक > पंजाबच्या क्ांतिकायावमध्ये प्रमख
ु : अतजितिंग, आगा हैदर, भाई
अलीपरू च्या न्यायालयाि खटला परमानंद
> 1909-10: वीरे न दािगप्तु ा: िरकारी वकील, आशिु ोष तवर्श्ाि व > अतजितिंग: भारि मािा िोिायटी स्थापना
पोतलि अतिकारी शम्ि-उल-अलम दोघांची न्यायालयाि हत्या > महबबू -ए-विन - उदेवु नावाने
> कन्हैय्यालाल दत्त व ित्येन बोि: नरे न गोस्वामीला िरुु ं गाि ठार > िदस्य: भाई तकशन, िफ ु ी अबं ा प्रिाद, घिीटाराम
> नेित्ृ व: पंजाब शेिकरयांना िंघटीि
> चारू बिेन यानं ी आशिु ोष तवर्श्ािला मारले
> वतकलपत्र: बैररस्टर ब्योमके श चक्विी, िी.आर. दाि
> अरतवंद घोष: परु ावे न तमळाल्याने तनदोष

Click
> बाररंद्र घोष व उल्हाि दत्त: अगोदर फाशी निंर जन्मठे प.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535
तहिंदुस्थान ररिब्लीकन अिोतिएशन तहदिं ु स्थान िोशॅतलस्ट ररितब्लकन अिोतिएशन
> 1922: अिहकार चळवळ मागे घेण्याि आली त्यामळ ु े िरूण HRA: पनु वरचना
क्ांतिकायावकडे वळले चंद्रशेखन आझाद यांच्या नेित्ृ वाखाली भगितिंग, तशव वमाव,
> पंजाब, उत्तर प्रदेश, तबहार इ. प्रांिाि िघं तटि िखु देव, भगविीचरण ्होरा, तवजयकुमार शमाव, जयदेव कपरू
> 1923: िघं टनेची घटना: रामप्रिाद तबस्मील यानं ी ितचद्रं 1928: तदल्लीच्या तफरोझशहा कोटला: मैदानावर बैठक
िंन्याल यांच्या मदिीने भगितिंगच्या िचु नेनिु ार HRA-HSRA नाव
> ‘यलो पेपर’ घटना म्हणनू ओळख ध्येय: िाम्यवादी िमाजवाद
> 1924: तहदं स्ु थान ररपब्लीकन अिोतिएशन: तठकाण- कानपरू िशस्त्र क्ांतिद्वारे भारिाला तितटश शोषणापािनू मक्त
ु
> िदस्य: ितचंद्र िंन्याल, रामप्रिाद तबस्मील, योगेशचंद्र चटजी, शेिकरी व कामगार शोषण करणारी ्यवस्था उलथनू
चंद्रशेखर आझाद, भगविीचरण ्होरा िामातजक न्यायावर व िमानिेवर आिाररि िमाज तनतमविी
> शाखा: आग्रा, अलाहाबाद, कानपरू , बनारि, लखनौ HSRA चे घोषणापत्र: भगविीचरण ्होरा यानं ी ‘द तफलॉिॉफी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
> जानेवारी 1925:िंघटनेचा जाहीरनामा ‘अ रे ्होन्यश ु नरी’ या ऑफ बॉम्ब’ या नावाने
नावाने प्रकातशि HSRA मख्ु यालय: झाशी, आग्रा

काकोरी कट: 1925

जॉन िाँर्िटचा खून
> क्ांतिकायव करण्यािाठी पैशांची गरज
17 तडिेंबर 1928
> योजना: रामप्रिाद तबस्मील व अशफाक उल्ला खान
िायमन कतमशनवर बतहष्ट्कार: लाहोर: लाला लजपिराय वर लाठी
> घटना: 9 ऑगस्ट 1925 हल्ला
> नेित्ृ वा: रामप्रिाद तबस्मील आदेश: जेम्ि स्कॉट SP
> तठकाण: िहारनपरु परू िे लखनौ जाणारी रे ल्वे, काकोरी 17 नो्हेंबर 1928: लाला लजपिराय याच ं ा मृत्यू
गावाजवळ लुटली.
भगितिंग यांनी बदला घेण्याचे ठरवले
> लुट: 8000 रु, बंदक ु ा
योजना ियार: भगितिंग, राजगरू ु , िखु देव, चंद्रशेखर आझाद
> िहभागी िदस्य: रामप्रिाद तबस्मील, राजेंद्र लातहरी, अशफाक
मात्र चक ु ीच्या तनदेशामळु े जॉन िााँडिव याच्ं यावर राजगरू
ु व भगितिंग
उल्लाखान, चद्रं शेखर आझाद, ितचद्रं बक्षी, के शव चक्विी
यांनी गोळ्या
> क्ातं िकारकानं ा अटक, त्याच्ं यावर काकोरी कट खटला : 42
8 एतप्रल 1929: भगितिगं व बटुकेर्श्र दत्त कें तद्रय कायदेमडं ळाि
्यक्ती.
बॉम्ब
> क्ांतिकारकांच्या बचाव: गोतवंद वल्लभ पंि
पतब्लक िेफ्टी तबल व ट्रेड तडस्प्यटु ् ि तबल दोन तविेयक: याचा
> िरकारी वकील: जगि नारायण मल्ु ला. तनषेि
> मे 1926: हॅतमल्टन: तवशेष ित्र न्यायालयापढु े खटला िरूु उद्देश स्पष्ट करणारी पत्रके अिेंब्लीन फे कली.
> 1927: खटला तनकाल शीषवक : बतहरयांना ऐकू यावे म्हणनू
> फाशीची तशक्षा: रामप्रिाद तबस्मील, अशफाक उल्ला खान, घोषणा : इन्कलाब तजंदाबाद, िाम्रा्यवाद का नाश हो
ठाकुर रोशन, तिगं , राजेंद्र लातहरी
> जन्मठे प: ितचंद्र िन्याल, ितचंद्र बक्षी

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535
लाहोर कट खटला गदर चळवळ
1929: पोतलिांनी HSRA लाहोर येथील बॉम्ब फॅ क्टरी छापा 1913: भेदभाव व गोरया कामगाराच ं ा तवरोि यािाठी मध्ये िॅन
िख ु देव, तकशोरीलाल, जय गोपाल यांना अटक फ्रातन्िस्को येथे गदर पाटी स्थापन
िदस्य: लाला हरदयाळ, भगवान तिंह, िोहनतिहं भाकना, रामचंद्र
उपोषण:1929 मध्ये 63 तदविांच्या उपोषणाने जिीन दाि या
बरकिल्ु ला
िरूण क्ांतिकारकाचा मृत्यू
गदर विवमानपत्र उद,वू पंजाबी, गरुु मख
ु ी भाषेि
प्रेरणा: ‘बंदीजीवन’ हे पस्ु िक अमेररके ि गदर चे काम: भाई परमानदं आतण लाला हरदयाळ
23 माचव 1931: भगितिगं , िख ु देव, राजगरू
ु यांना फाशीची
तशक्षा. मादाम कामा
1) 1929: लॉडव आयतववनची: गाडी उडतवण्याचा प्रयत्न पणS िे भारिीय क्ांतिकारक मतहला
वाचले जन्म: 1861 मंबु ई
- भगविीचरण ्होरा, यशपाल इग्ं लंडमध्ये दादाभाई नौरोजी यांच्या ितचव
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
- तनषेि गांिीजींनी ‘यंग इतं डया’: ‘द कल्ट ऑफ बॉम्ब’ 1907 जमवनी: स्टुटगाडव: तिरंगा ध्वज
- प्रत्यत्तु र लेख : भगविीचरण ्होरा ‘द तफलॉिॉफी बॉम्ब’ िहकारी: िरदार राणा तिगं
2) पढु े HSRA हिं राज यांच्या नेित्ृ वाखाली गट बाहेर ‘Fire
Ring’ स्थापन क्ांतिकारी वृत्तपत्रे
िसचिंद्र ििंन्याल ररहिोल्युशनरी
भारिाबाहेरील क्रािंतिकायट लाला िरदयाळ गदर
इग्ं लंड: इतं डया हाऊि तारकानाथ दाि फ्री सििंदुस्थान व तलवार
पडं ीि श्यामजी कृ ष्ट्ण वमाव
श्यामजी वमाि इिंसडयन िोशासलस्ट
इग्ं लंडमध्ये ऑक्िफडव तवद्यापीठाि तशक्षण
1885: भारिाि वतकली िरू ु मादाम कामा विंदे मातरम
1897: लंडनला स्थातयक
1904: इतं डयन िोशॉलॉतजस्ट, इग्रं जी वृत्तपत्र लोकमान्य सटळक के िरी
1905: इतं डयन होमरूल िोिायटी स्थापना सवष्णुशास्त्री सचपळु णकर सनबिंधमाला
1905: इतं डया हाऊि स्थापना
सशवराम परािंजपे काळ
सबसपनचिंद्र पाल न्यु इिंसडया
भारिीय तवद्यार्थयाांना राहण्यािाठी इतं डया हाऊिमाफव ि भारिीय
िरूणांना इग्ं लंडमध्ये तशक्षणािाठी तशष्ट्यवृत्या तदल्या जाि. बिंडोपाध्याय ििंध्या
िदस्य: भूपेंद्रनाथ दत्त, बाररिंद्र घोष यगु ािंतर
मादाम कामा, िरदार राणा तिंग, तवनायक िावरकर, तवरें द्रनाथ
चटोपाध्याय, लाला हरदयाळ, मदनलाल तिंग्रा, िेनापिी बापट

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर क्रांततकारी िळवळ 9545600535
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all

Click
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर महात्मा फुले 9545600535

महात्मा ज्योतिबा फुले प्रभाव

▪ थॉमि पेन
• जन्म : 11 एतप्रल 1827, पणु े ▪ Rights of man
• आई : तचमणाबाई फुले ▪ Justice and Humanity
• आजोबा : शेरीबा ▪ Common sense
▪ Age of reason
• ्योतिबाचा िांभाळ त्यांची आत्या िगणु ाबाई. ▪ An occasional letter of the female sex
• आडनाव : गोह्रे ▪ ईर्श्राचे एकत्व आतण िमानिा
• मळ
ू गाव िािारा तजल्ह्यािील “कटगणु ” ▪ स्वित्रं , िमिा, न्याय, प्रतिष्ठा, मानवाचे हक्क
ज्योतिबा फुले यािंचे शैक्षतणक कायट
महात्मा ज्योतिबा फुले यािंचा जीवन िररचय
• आितु नक महाराष्ट्ट्रािील आद्य िमाजििु ारक म्हणनू महात्मा ▪ अहमदनगरच्या स्कॉटीश शाळेच्या तशतक्षका तमि फरार
्योतिबा फूले यांना ओळखले जािे. यांच्याकडून प्रेरणा घेऊन
▪ 1848 रोजी पण्ु यािील बिु वार पेठिील िात्यािाहेब तभडे
• फुले याच
ं े घराणे मळू चे िािारयापािनू 25 मैल अिं रावर वाड्याि ्योिीबांनी देशािील पतहली मल ु ींची शाळा िरू ु के ली.
अिलेले कटगनू हे गाव होिे. ▪ पतहल्या 6 तवद्यातथवनी:- जनी करतडले, िोनू पवार, दगु ाव देशमख ु ,
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• तववाह :- िमु िी मोकाशी, मािवी थत्ते, अन्नपणू ाव जोशी
▪ (फुलेंपवू ी 1819 मध्ये कलकत्ता येथे अमेररकन तमशनने तहदं ु
• 1840: तववाह नायगावच्या (िनकवडीच्या) खडं ोबा नेविे मल ु ींिाठी शाळा िरू ु )
पाटील याच ं ी मल
ु गी िातवत्रीबाईशी झाला. ▪ देशामध्ये स्विंत्रपणे मल ु ींिाठी शाळा िरू ु करणारे ्योतिबा हे
• त्यावेळी िातवत्रीबाईचे वय 8 वषावचे होिे. त्याच
ं ा जन्म 3 पतहले िमाजििु ारक होि.
जानेवारी 1831 रोजी झाला होिा. ▪ 3 जल ु ै 1851 पण्ु यािील बिु वार पेठ मध्ये अण्णािाहेब
तचपळूणकर वाड्याि मल ु ींची दिु री शाळा.
▪ मदि: मोरो तव. वाळवेकर, 48 मल ु ी होत्या
महात्मा ज्योतिबा फुले यािंचे तशक्षण ▪ 17 िप्टें बर 1851 रोजी पण्
ु यािील रास्िा पेठ येथे मल ु ींची तििरी
शाळा
• फुले यांच्या काळाि िाह्मणेत्तर िमाजाला तशक्षण घेण्याचा ▪ 15 माचव 1852 रोजी वेिाळपेठेि तमि ई. िी. जोंिच्या मदिीने
अतिकार न्हिा. मल ु ींची चौथी शाळा.
• गोतवंदरावांनी 1834 मध्ये ्योिीबांना पंिोजींच्या मराठी शाळेि ▪ 19 मे 1852 पण्ु यािील वेिाळ पेठेि अस्पृश्य मल ु ांच्या
तशक्षणािाठी पतहली शाळा.
• परंिु फुले यांचे शाळेि जाने काही उच्चवणीयांना आवडले नाही ▪ जगन्नाथ हाटे व िदातशव गोवंडे यांच्या मदिीने 1848 मध्ये
कारण तशक्षण हा के वळ आपलाच अतिकार आहे अिे त्यांचे बिु वार पेठेि मराठा जािींच्या मल ु ािाठी स्विंत्र शाळा िरू ु के ली
म्हणणे होिे. ▪ 17 िप्टेंबर 1852 रोजी महात्मा फुले यांनी पण्ु याि स्विंत्र
• अशाही पररतस्थिीि महात्मा फुलेनी 1834 िे 1838 हे चार वषव ग्रंथालयाची स्थापना के ली त्याला ‘पणु े लायिरी’ म्हटलं जािं
किेिरी आपले प्राथतमक तशक्षण पणू व के ले.
• चौथे वषव पणू व झाल्यानंिर काही कालाविी पयांि महात्मा फुलेंचे महार-मािंग लोकािंि तवद्या तशकवणारी मर्िं णी (10 िप्टें बर 1853 )
तशक्षण थांबले.
▪ अध्यक्ष:- िदातशव गोवडं े
• काही काळ भाजी तवक्ीचा ्यविाय के ला. ▪ तचटणीि- मोरो तवठ्ठल वाळवेकर
• 1841: वयाच्या 14 ्या वषी पन्ु हा गोतवंदरावांनी स्कॉतटश ▪ खतजनदार- िखाराम पराजं पे
तमशनरी यांच्या इग्रंजी शाळेि घािले. ▪ िदस्य - महात्मा फुले, बाबाजी डेंगळे
• िंस्कृ ि, ्याकरण, ्योतिष, तवज्ञान, िमवशास्त्र चा अभ्याि के ला ▪ 1873 िाली महात्मा फुलेंनी “अस्पृश्यिा तनवारणाचा
• 1847 िाली वस्िाद लहूजी बवु ा मांग-िाळवे यांच्याकडून जाहीरनामा” प्रतिद्ध के ला
नेमबाजी व दाडं पट्टा चे तशक्षण घेिले.
• फुले यांचे बालपणीचे तमत्र: िदातशव गोवंडे, मोरो तवठ्ठल ▪ तशक्षक- तवष्ट्णू मोरे र्श्र, रामचंद्र मोरे र्श्र राघो िख ु राम, िरु ाजी
चांभार, तवनायक गणेश, के शव त्र्यंबक, िोंडो िदातशव, गणू
वाळवेकर, उस्मान शेख, िखाराम परांजपे, वािदु वे नवरंगे, रा गो मांग, गणू राघोजी, ग्यानु तशवजी
भांडारकर
• फुले म्हणिाि, पण्ु यािील स्कॉतटश तमशन व िरकारी िस्ं थामळ ु े
मला माणिाचे अतिकार िमजले

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महात्मा फुले 9545600535
• शाळांची ्यवस्था पाहण्यािाठी 2 ितमत्या बनवल्या होत्या.
• कायववाहक: जगन्नाथ िदातशव हाटे महात्मा फुले यािंचे िामातजक कायट
• कोषाध्यक्ष - िखाराम पराजं पे होिे. ▪ 10 िप्टेंबर 1853 “महार- मांग लोकांि तवद्या तशकवणारी
• िदस्य:- अण्णा िहस्रबद्ध ु े, के शव जोशी, बापरू ाव मांडे, तवष्ट्णू मंडळी” िंस्था िरू ु के ली.
तभडे, कृ ष्ट्ण्शात्री तचपळूणकर. तवष्ट्णश
ू ात्री पंतडि, िदातशव ▪ 8 माचव 1864 वषे पण्ु याि गोखले बागेि शेणवी जािीिील 18
गोवंडे, मोरोपंि वाळवेकर, इ. िाम्हण तमत्र होिे. वषावच्या तविवेचा तववाह ्योिीबांनी पतहला तविवा पनु तवववाह
घडवनू आणला.
▪ फुलेंच्या मिे स्त्री ही श्रेष्ठ आहे, कारण िी आपल्या िवाांना जन्म
देिे
▪ 1863 मध्ये जोतिबा फुलेंनी स्विःच्या घरीच भारिािील पतहले
“बालहत्या प्रतिबिं क गृह”
▪ पाटी; तविवांनी येथे या, िरु तक्षपणे बाळंि ्हा, िवव काही गप्तु
ठे वले जाईल, मल ु ांचे िंगोपन के ले जाईल
▪ नंिर पंढरपरू मध्येही जोतिबांनी बालहत्या प्रतिबंिक गृह स्थापन
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
के ले.
▪ बालहत्या प्रतिबिं क गृहािील काशीबाई या िाह्मण तविवेचे
यशवंि यांना दत्तक घेिले.
• िातवत्रीबाई यांचे तशक्षण तमिेि तमचेल यांच्या नॉमवल स्कूल ▪ मदि: लोकतहिवादी, भांडारकर, उमाशंकर, न्या. रानडे,
मध्ये झाले लालशंकर, मामा परमानंद, िक ु ाराम िात्या पडवळ
• के शवराव जोशी, यशवंि परांजपे यांनी िातवत्रीबाई यांना
तशक्षण. नातभकािंचा िििं
• शाळेिील तशक्षक : तवष्ट्णपु ंि थत्ते, वामनराव खडादकर, हे ▪ 1865 - िळेगाव ढमढेरे, ओिरू
दोघेही िाम्हण होिे. ▪ 14 एतप्रल 1889 - मबंु ईच्या एतल्फन्स्टन महातवद्यालयाच्या
• 1855 भारिािील पतहली प्रौढांिाठी ची रात्रशाळा ्योिीबांनी पटांगणाि
पण्ु याि िरू
ु के ली. ▪ अध्यक्ष: िदोबा कृ ष्ट्णाजी
▪ उपतस्थिी: गद्रे, के ळकर
मा. फुले यािंचा ित्कार ▪ (वृत्तपत्राच
ं ा पाठींबा; इदं प्रु काश, तदनबदं ,ू िबु ोिपतत्रका, इतं डयन
• 1851 मध्ये तशक्षण मंडळाचे अध्यक्ष वॉडवन यांची भेट व गौरव स्पेक्टेटर)
• डेक्कन महातवद्यालयाचे ित्कालीन प्राचायव थॉमि कॅ न्डी यानं ी ▪ 1868 मध्ये अस्पृश्यांिाठी घरािील पाण्याचा हौद वापरािाठी
तितटश िरकारच्या विीने 16 नो्हेंबर 1852 रोजी पण्ु यािील खल ु ा करून तदला.
तवश्रामबाग वाड्याि ्योतिबांचा तवशेष ित्कार के ला. ▪ 1855 मध्ये ्योिीबाने ‘िृिीयरत्न’ हे नाटक तलतहले िाह्मण
• मेजर कॅ डी शाळांना पस्ु िके परु वि शद्रु ाच
ं ी कशी फिवणक ू करिाि हे त्यानं ी िप्रमाण या नाटकािनू
• तितटश िरकारने महात्मा फुले याच ं ी स्त्री तशक्षणािाठी अिलेली िमजावनू दाखवनू तदले.
िळमळ पाहून त्यांना दतक्षणा प्राइज फंड च्या िहाय्याने दरमहा ▪ 1867 मध्ये रायगड येथील छत्रपिी तशवाजी महाराजांच्या
25 रुपये प्रमाणे मदि के ली. िमािीचा जीणोद्धार
• मंबु ईचे ग्हनवर लुईि करी यांनी ्योतिबा फुले यांच्या शाळेि ▪ 1869 मध्ये छत्रपिी तशवाजीराजे भोिले यांचा पोवाडा
मातिक 75 रुपये अनदु ान ्योिीबानं ी रचला व त्यामध्ये ्योिीबानं ी स्विःला
कुळवाडीभषू ण ही उपमा त्यांनी तदली.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महात्मा फुले 9545600535
• महात्मा फुले यानं ा मारण्यािाठी िोंडीराम कंु भार व ि्जन ▪ 11 मे 1888 रोजी मंबु ई येथील कोळीवाडा (मांडवी)
रोडे मांग या मारे करयांना पाठवले परंिु िेच मारे करी नंिर फुले या िमारंभामध्ये मबंु ईच्या जनिेने विीने रावबहादरु
यांचे अनयु ायी बनले. वडेकर यांनी फुले यांच्या वयाची 60 पणू व झाली
• वेदाचार हे पस्ु िक तलतहणारे िोंडीराम कंु भार म्हणनू महात्मा ही पदवी तदली.
▪ 19 जल ु ै 1887: ्योिीबांनी स्विःचे मत्ृ यू पत्र तलतहले
ित्यशोिक िमाज व आपला उत्तरातिकारी यशवंि याि तनवडले.
• 24 िप्टेंबर 1873 पणु े येथे ित्यशोिक िमाज
• िीदवाक्य - िवव िाक्षी जगत्पिी ! त्याला नकोची मध्यस्थी !! हटिं र कतमशनिुढे िाक्ष 3 फे ब 1882
• 1873 मध्ये ित्यशोिक िमाजामाफव ि ‘अस्पृश्याच ं ा ▪ 70 लाख तशक्षणावर खचव होि होिा.
जाहीरनामा’ प्रतिद्ध के ला. ▪ 19 ऑक्टोबर 1882 भारिामध्ये तशक्षणािबं िं ी
• 1873: रािाबाई तनंबाळकर व तििाराम आल्हाट याचा आलेल्या हटं र कतमशनपढु े महात्मा फुले यांनी िाक्ष
ित्यशोिक पद्धिीने तववाह
तदली
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• ित्यशोिक िमाजाला हरी गणेश पटविवन, तवनायक बापजु ी
भाडं ारकर, िाम्हण तमत्राचा पाठींबा
▪ रमाबाई यानं ी ही िाक्ष तदलेली होिी
• 1876 मराठीमध्ये ित्यशोिक मंगलाष्टका ियार के ली.
• ित्यशोिक मंगलाष्टकं 2 - 2 विू - वराने आतण 5 वी िवाांनी
मागण्या:-
• मख
▪ बारा वषावखालील मलु ांना प्राथतमक तशक्षण मोफि व
ु पत्र:- दीनबिं ू हे वृत्तपत्र 1 जानेवारी 1877 रोजी भालेकर
यांनी िरुु के ले िक्तीचे
• फुले यांनी हरीश तशंदे व कृ ष्ट्णराव भालेकर यांच्या मदिीने ▪ आतदवािीना तशक्षणाि प्रािान्य
कमतशवयल अडं कॉन्ट्रॅक्टर ही बािं काम कंपनी िरू ु के ली ▪ प्राथतमक शाळांची िंख्या वाढवावी
पण्ु यािील खडकवािला िरण बांिण्यामध्ये या कंपनीचा ▪ शाळांवर िरकारचे तनयंत्रण अिावे
मोलाचा वाटा होिा.
• 1877: दष्ट्ु काळ, डॉ तशवप्पाच्या मदिीने पण्ु यािील िनकवडी
तवद्यार्थयाांिाठी तवक्टोररया कॅ म्प
• फुले यािंच्यावर टीका के ली,
• िुणे वैभव, तवतवि ज्ञानतवस्िार, तनबिंिमाला
• तिस्ि ित्रािंनी गौरव के ला
• ित्यतदतिका, िबु ोिितत्रका, ज्ञानप्रकाश, ज्ञानोदय,
दीनबिंिू
• तनबिं मालेने ित्यशोिक िमाजाच्या बैठकीि “शद्रू ाच्ं या
िभेचा वृिांि” म्हटले
• महाराष्ट्ट्रामध्ये फुले यांनी िाह्मणेिर चळवळीचा पाया घािला.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महात्मा फुले 9545600535

शेिकर्यािंबद्दलचे िोरण इिर

• मद्यपान तवरोिी 1880
▪ 2 माचव 1888 रोजी त्हक्टोररया राणीचे पत्रु ड्यक ु ऑफ • 1854 ्योिीबानं ी स्कॉतटश तमशनरी शाळेमध्ये अिववेळ
कॅ नॉट हे भारि भेटीवर आले होिे. पण्ु याच्या हरीरावजी यांनी तशक्षकाची नोकरी के ली होिी.
• यशवंि यांचा हडपिरचे कृ ष्ट्णा ििाणे यांची मल
ु गी रािा
मेजवानी तदली होिी यांच्याशी तववाह 1889
▪ शेिकरयांच्या वेशामध्ये त्यांचे स्वागि के ले. • 1878 - 82 नगरपातलका िदस्य ;
• तलटन भेट 1000 खचव
▪ 1889 मंबु ई अतिवेशनाि शेिकरयांना राष्ट्ट्रीय िभेमध्ये • माके टची इमारि = लॉडव रे चे नाव तदले
स्थान अिल्यामळ ु े राष्ट्ट्रीय िभेमध्ये जोपयांि शेिकरयांना जागा क्रािंतिकारी तवचार
तमळि नाही िोपयांि राष्ट्ट्रीय िभेची राष्ट्ट्रीय म्हणनू घेण्याचा • अनाथ बातलकाश्रम स्थापना
अतिकार नाही अिे जोतिबानं ी म्हटले. • तववाह वय 18 अिावे
• बहुपत्नीत्व निावे
▪ 1875 मध्ये पण्ु यािील िपु े, जन्ु नर व अहमदनगर या भागाि • रमाबाई रानडे यांचा गौरव ; ििशील, ित्यशोिक िाध्वीतन
खि फोडीचे आदं ोलन • िाम्हण िववत्र पजू क याला हरिाळ फािा अिे म्हणि
Telegram: @History4all

▪ जन्ु नर मध्ये शेिकरयांनी िरकारला शेििारा न भरण्यािाठी
अिहकाराचा आंदोलन
काही महत्वाचे
▪ िाराबाईच्या
ं या ग्रथं ािील तवचारांना फुले यानं ी पातठंबा
दशवतवला होिा.
▪ पतं डिा रमाबाई व लेले शास्त्री यांनी िमाांिर करू नये म्हणनू
जोतिबांनी प्रयत्न के ले होिे.
▪ 23 िप्टेंबर 1884 रोजी नारायण मेघाजी लोखडं े यानं ी "बॉम्बे
तमल हॅन्ड अिोतिएशन” भारिािील पतहली कामगार िघं टना
्योिीबांच्या मदिीने स्थापन के ली.
▪ महात्मा फुले यानं ी का्यात्मक लेखन करिाना ओ्यानं ा
अभगं ऐवजी अखंड हे नाव तदले
▪ ्योतिबा फुले यानं ा िमाजािील िाह्मणवादी लोकाक
‘कलंक किाई’ व ‘ग्राम राक्षि’ अिे
▪ तवष्ट्णश ु ास्त्री तचपळूणकर यानं ी त्यांना शद्रू जगद्गरुु व शद्ध
िंस्थापक ही पदवी बहाल के ली.
▪ 1875: न्या. रानडे यानं ी पण्ु यामध्ये आयव िमाजाचे िस्ं थापक
स्वामी दयानदं िरस्विी याच ं ी तमरवणक ू काढली याबाबि
्योिीबांनी रानडे यांना िहकायव के ले.
▪ 1857 उठावाि भट पडं ् याचे बडं , कोिवश ु ी चपािी बडं अशी
तटका करि
▪ 1881 मध्ये कोल्हापरू च्या प्रकरणाि लोकमान्य तटळक व
आगरकर यांना तशक्षा झाली अििा त्यांच्या िटु के िाठी महात्मा
फुले यांनी तनिी जमा के ला.
▪ िरकारवर तटका: प्रजेचे तहि पाहि नाही िो राजा किला?
Telegram: @History4all
स्विःचे ित्वज्ञान
• ्योतिबा फुले कट्टर एके र्श्रवादी होिे
• एके र्श्रवाद आची िंकल्पना मांडिाना तनगवणु - तनराकार आहे
अिे म्हणि
• मिू ी पजू ेचा पणू वपणे तवरोि होिा
• परमेर्श्राि तनतमवक अिे म्हणि
• रामदािावर टीका के ली
• इस्लाम व तिश्चन बद्दल आदर “िाववजतनक ित्यिमव” मध्ये
के ला
• मक ु ंु दराव, रामदाि यानं ा िम्हवृदं िील महाििू व िािू म्हटले
•
महात्मा फुले यािंचे लेखन / िातहत्य िििं दा
• जनू 1855 िृिीयरत्न (नाटक ) = दतक्षणा प्राइझ कतमटीला
अपवण
• 1869 - (पोवाडा) छत्रपिी तशवाजीराजे भोिले यांचा पोवाडा
(8 भाग ) = ओररएटल छापखाना
ं डून • 1869 - िाह्मणांचे किब (पस्ु िक) (इदं प्रु काश छापखाना)
• 1873 - गल ु ामतगरी (पस्ु िक) (पनु ा तिटी प्रेि)
• 24 मे 1877 - (पत्रक) दष्ट्ु काळतवषयक पत्रक
ु िमव • 19 ऑक्टोबर 1888 - हटं र तशक्षण आयोगापढु े िादर के लेले
तनवेदन (तनवेदन)
• 18 जल ु ै 1883 - शेिकरयाच ं ा अिडू (पस्ु िक)
• {India three thousand years ago िील अविने मांडली }
• 8 तडिेंबर 1884 - महात्मा फुले यांचे मलबारींच्या दोन
तटपणांतवषयीचे मि (तनबंि)
• जनू 1885 - ित्िार अंक {िौजन्यतमत्र छापखाना}
• 1 ऑक्टोंबर 1885 - ित्िार अंक (मातिक) यािनू िाम्हो व
प्राथवना िमाज यावर टीका
• 21 ऑक्टोंबर 1885 - इशारा (पस्ु िक)
• 29 माचव 1886 - ग्रामजोश्यांिंबंिी जाहीर खबर (जाहीर
प्रकटन)
• 2 जनू 1886 - मामा परमानंद यांि पत्र (पत्र)

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महात्मा फुले 9545600535

• 1887 - ित्यशोिक िामाजोक्त मंगलाष्टकािह िवव पजू ा-तविी
(पस्ु िक)
• 1887 - अखंडादी का्य रचना (का्यरचना)
• 10 जल ु ै 1887 महात्मा फुले यांचे उईलपत्र (मृत्यपु त्र)
• 1891 - िाववजतनक ित्यिमव पस्ु िक (प्रकाशन)
• 1891 - िाववजतनक ित्यिमव हा ग्रंथ जोतिबांच्या मृत्यनू ंिर
प्रकातशि झाला
• न्यायमिू ी रानडे याच्ं या "िीि वषाांपेक्षा हल्ली शेिकरयाच ं ी
तस्थिी चांगली आहे” या मिाचे खंडन के ले
• “गल ु ामतगरी” हे पस्ु िक : 1873
• गल ु ामानं ा दास्यत्वािनू मक्त
ु करण्याच्या कामाि तनरपेक्षिा व
परोपकारी बद्ध ु ी दाखवणारया “यनु ायटेड स्टेटिमिील लोकांना”
अपवण के ले होिे
Telegram: @History4all
▪ गोविवन पारीख : 19 ्या शिकािील तवचार व दृष्टांि
अग्रपजू ेचा मान ्योतिरावांना द्यावा लागेल
▪ लक्ष्मणशास्त्री जोशी : महात्मा फुले हे िामातजक गल ु ामतगरी
तवरुद्ध बंड करणारे पतहले परुु ष होिे
▪ िनजं य कीर : जोिीरावाच ं े नाव ्योिी, ्योिी म्हणजेच
्योिी या ्योिीने िामातजक िमिा, मानविा, तववेकवाद
यावर प्रकाश टाकून राष्ट्ट्राि खरा मागव दाखतवला
▪ रा. प.ं पाटील: महाराष्ट्ट्रािील पतहले िोशातलस्ट
▪ डॉ. आंबेडकर: यांनी “Who were the shudras” ग्रंथ
अपवण के ला
▪ लक्ष्मणशास्त्री जोशी: तहदं ू िमाजािील बहुजन िमाजाला
आत्म्लोकन करायला लावणारा पतहला महापरुु ष
महाराष्ट्राला िीन

Telegram: @History4all
िावटजतनक ित्यिमट प्रमख
ु िमाजिि ु ारकािंचा वैचाररक वारिा लाभला
• िाववजतनक ित्यिमव हा “तवर्श् कुटुंबाचा जाहीरनामा” अिे अियमयामुणे या राज्याि "फुले-शाहू-आबिं ेर्करािंचा
लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांनी म्हटले
• ित्यशोिक िमाजाचे िमथवक मोरो तवठ्ठल वाळवेकर यांनी महाराष्ट्र" अिे म्हणिाि.
अथविहाय्य के ले ित्यशोिक िमाज िंस्थेचे तवचार दीनबंिू या
िाप्तातहक मिनू ्यक्त के ले जाि होिे ▪ िारांश
• या ग्रंथाि ित्यशोिक िमाजाचा बायबल अिे तव. रा. तशंदे ▪ जीवन
यांनी म्हटले ▪ तशक्षण
▪ शैक्षतणक कायव
शेिकर्यािंचे 3 शत्रू ▪ िामातजक कायव
▪ अस्पृस्यांिाठीचे कायव
• िाम्हण, तभक्षक
ु (कलमकिाई) ▪ शेिकरयांबद्दल तवचार
• नोकरशाही ▪ क्ांतिकारी तवचार
• िावकारशाही ▪ प्रतिद्ध ग्रंथ
• िावकार: िवाांचा प्राणहारक यमरुपी िम्हराक्षि
• िाम्हण: कलमकिाई
• कुलकणी: कळीचे नारद

महात्मा फुले यािंच्याबद्दल तवचार/मिे

• पा.ं तच. पाटील : महाराष्ट्ट्राि इग्रं ज आल्यानंिर जे मोठे परुु ष
प्रतिद्ध झाले त्याि महात्मा फुले िववश्रेष्ठ होिे
• शाहू महाराज : बहुजन िमाजाला अज्ञानािनू वर काढून त्याला
अवावचीन काळी जागतवणारे या देशािील पतहले परुु ष महात्मा
फुले होिे, महाराष्ट्ट्राचे मातटवन ल्यथु र तकंग
• मािवराव बागल : महात्मा फुले हे महाराष्ट्ट्राचे काल माक्िव होि
त्या काल माक्िववादाची ित्त्वे माक्िववाद न वाचलेल्या फुले
यांच्या तवचाराि व कायवक्माि आढळून येिील इिकी त्यांची
दृष्टी तवशाल व िवव्यापी होिी.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig

History Online Batches

1 10

Combine पूवन परीक्षा महाराष्ट्राचा इतिहहा इ

2 11

Combine मुख्य परीक्षा समाजसुधारक

3 12

राज्यसेवा पूवन परीक्षा संपूणन इततहास

Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
4
13

आयोगाच्या प्रश्नपब्रिका सराव प्रश्नपब्रिका Batch

5

Dept पूर्व परीक्षा

14

Basic Foundation Batch

6

राज्यसेवा Optional
15

New Fact Batch

7

State Board- NCERT

8 Batch जॉईन करण्यासाठी
One Revision Batches App Download करा
9
History By Sachin Gulig
प्रािीन भारतािा इततहास
असधक मासहतीसाठी
9545600535
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर सत्यशोधक समर्नक व्यक्ती 9545600535

• कृष्ट्णराव राणोजी भालेकर ▪ तदनबिंिू िावटजतनक िभा - 1884

• जन्म : 1850, माळी कुटुंबाि ▪ िस्ं थापक : भालेकर
• तठकाण : भाबं डु ाव (तशवाजीनगर) ▪ उद्देश्
• राणोजी पण्ु याच्या कोटावि भत्ते कारकून होिे. ▪ तवद्येचा प्रिार
• नंिर िळेगाव ढमढेरे येथे रतजस्टार ▪ िमाजािील वाईट प्रथा बंद
• 2री पयांिचे तशक्षण िळेगाव ढमढेरे नंिर रतववार पेठेि तिश्चन ▪ अडचणी इग्रं जापयांि पोहचतवणे
तमशनमध्ये ▪ स्वदेशीचा प्रिार
• 1868 : राणोजींचे तनिन - कोटावि नोकरी ▪ मद्यपान बदं ी

• िामातजक कायट ▪ िुणे ितु शक्षणगृह - 1884

• 1868: आळंदीि अनग्रु ह: जंगली महाराज गरुु ▪ िववजािी-िमावच्या मलु ांिाठी 12 रुपयाि जेवणािह िवव
• 1869: तशवाजीचा पोवाडा व िाम्हणांचे किब मळ ु े प्रेररि ्यवस्था
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 1871 : भांबडु ् वयाि ‘तहिोपदेशक भजन िमाज’ िंस्था ▪ 29 तनयम बनवले.
• कृ ष्ट्णरावांनी महात्मा फुले यांचे भांबडु ाव येथे भाषण ठे वले. ▪ फुले-भालेकर वाद होऊन हे फूलेंना िोपवले
• 1871 : भाबं डु ाव येथे ग्रथं ालय िरू
ु ▪ भालेकरांनी प्राथतमक तशक्षण िक्तीचे करावे अिे मि मांडले
• 1872: भालेकर फुले भेट: रोकडोबा मंतदराि
• अज्ञानरव भोले देशमख ु व श्री ित्यनारायण परु ातणक हे ▪ ित्यशोिक िमाजाचा झेंर्ा तमरवणूक - 1885
उपहािगभव वगव िादर ▪ 1885 : भालेकरानं ी गढु ीपाड्याच्या तदवशी िमाजाच्या
• 1873 : ित्यशोिक िमाज कायवकारणीवर तनवड झेंड्याची तमरवणक ू काढली.
• 1874 : नोकरी िोडून बािं काम ठे केदार म्हणनू काम
▪ िहभाग : न्या. रानडे, डॉ. गावडे, रामय्या वेंकय्या अय्यावारू,
• 1875 : स्वामी दयानंद िरस्विी पणु े भेटीि रोकडोबा मंतदराच्या
महात्मा फुले शेवटी िहभागी
िमवशाळेि भाषण ▪ तविजवन : िोमवार पेठेि - डॉ. गावडेंच्या घरािमोर
• तनबंिस्पिाव: तवठ्ठल मारुिी तशंदे प्रथम ▪ भाषणे : रामय्या वेंकय्या अय्यावारु व न्या. रानडे
▪ वणवन: हरीचंद्र नवलकर यांनी तदनतमत्र मध्ये के ले
• तदनबिंिू ▪ ित्यशोिक जलिा िरुु (वग),
• िरु वाि : 1 जाने 1877 ▪ पथनाट्याचे उद्गािे
• प्रेरणा: 1871 िाली भाबं डु े येथे ग्रंथालयािील
“लोककल्याणेच्छु व ज्ञानचक्ष”ू ही पत्रे
• 1877: दष्ट्ु काळ व पैशाच्या अभावामळ ु े जमीन, घर, दातगने
▪ तदनबि
िं ू फ्री स्कूल - 1888
तवकून कजवबाजरी होऊन तदनबंिू िरू ु के ले होिे. ▪ िहकारी: गणपिराव िखाराम पाटील व तििाराम िारकंु डे दोन
• तदनबिं िु महात्मा फुलेंचा तवरोि भाचे
• 1877: 13 वगवणीदार: मे 1880 मध्ये 320 होिे. ▪ ियाजीराव गायकवाड महाराजांनी 100 रु. ऐवजी 50 रु.
• 1880-97 लोखंडेनी मंबु ईिनू भारूच्या मदिीने िरू ु के ले. देणगी तदली
• 1897: िंपादक: लक्ष्मण वाघमारे , वािदु वे तबजे, िानबु ाई तबजे ▪ रानडे, लोकतहिवादींनी देणग्या तमळवनू तदल्या.
• 1889: अंबालहरी

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सत्यशोधक समर्नक व्यक्ती 9545600535

• कॉग्रेिवर तटका ▪ िातहत्य

• राष्ट्ट्रीय िभा ही िमाजािील मठू भर लोकांिाठी काम करिे ▪ बळीबा पाटील (कादबं री)
• 1889: अतिवेशनादरम्यान भालेकरांनी “तदनबंिू िाववजतनक ▪ पंचखेळ (गंतजका)
िभेने” पण्ु यािील िभेि 3 ठराव पाि के ले ▪ पोवाडे
• 1895: पणु े अतिवेशन िभेच्या मांडवािमोर मंडप घालून 22 ▪ तहिोपदेश (अभगं )
फूट शेिकरयाचा पिु ळा उभारला व कॉग्रेि प्रश्न उभारला ▪ शास्त्रािार
• Out of our nineteen cross are their nineteen to ▪ शेिकरयांचे मिरु गायन
explain our grievances. ▪ उपदेशपर लावण्या
• तिटीशाच ं े िोई-ितु विाबद्दल आभार मानले. ▪ शेिकरयांनो डोळे उघडा
• तितटश, कॉ ाँग्रेि, स्विंत्र चळवळ बद्दल फुले व भालेकर मिभेद ▪ तनरातश्रि तहदं ु व िाम्हण क्षतत्रय

• 'शेिकर्यािंचा कै वारी’ वृत्तित्र 1893 ▪ िदातशव बयमलाण गोविंर्े

• िपं ादक: कृ ष्ट्णराव भालेकर ▪ जन्म: 1824 तडिेंबर
• लेख: 6 ऑक्टोबर 1893 ▪ मळु आडनाव: िाठे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• जतमनी नांगरुन देणारी मंडळी पातहजे ▪ महात्मा फुलेंचे 1841 निं र वगवतमत्र बनले
• तवतहरी खोदनु देणारी मडं ळी पातहजे ▪ 1843: तवश्रामबागवाडा शाळेि इग्रं जीचे तशक्षक
• तवशेष: शेिकरी व कामगारांचे प्रश्न मांडले. ▪ 1845: रस्िे व िळे खात्याि तहशोबनीि
• शेिकरयांच्या मल ु ांिाठी हॉस्टेल काढावे ▪ 1848 50: नगरच्या न्यायालयाि कारकून
• तवद्येचे एक एक मतं दर बािं ा ▪ पतहल्या शाळेचे िंस्थापक िदस्य
▪ 1850: महिल ू तवभागाि
• भालेकर व तर्प्रेस्र् क्लािेि तमशन ▪ 1851: रर्हेन्यू िवे खात्याि कारकून
• तव.रा. तशंदने ी तवदभावि तमशनचे काम करण्याची जबाबदारी ▪ 1854: इनाम कतमशन खात्याि कारकून
तदली. ▪ 1852: अध्यक्ष : महार- मागं तवद्या तशकवणारी मडं ळी
• अकोला : तमशनच्या ‘ज्ञानोजी बोडीगं ’ ्यवस्थापक ▪ ितचव: मोरो तवठठल वाळवेकर
• 1908: वादामळ ु े मध्ये राजीनामा तदला. ▪ िंस्थापक: महात्मा फुले
• ित्यप्रकाश वृत्तपत्र: अमराविी ▪ 1855: मक्त ु ा िाळवे याच शाळेिील तवद्याथीनं ी, ्यानं ी
• मृत्य:ू 1910 “आम्ही िमव निलेली माणिे” िमव तचतकत्िेचा तनबंि
तलतहला.
• इिर ▪ मृत्यु : एतप्रल 1884
• 1904 अमराविी (बेलरू ा) यशविं राव देशमख ु च्या मदिीने
तवहीरीिनू पाणी काढण्याचे यंत्र प्रयोग के ले. ▪ र्ॉ. तवश्राम रामजी घोले
• कजव काढू नका कारण / िावकार ्याजवर ्याज लावनू मोठे ▪ 1833-1900
होिाि. ▪ वडील रामजी घोले हे िैन्याि िभु दे ार होिे.
• लोकल फंडािनू प्रत्येक िालुक्याि िरकारी वितिगृह अिावे. ▪ ्हाईिरायचे िहायक शल्यतचतकत्िक
• मलु गा मकु ंु द: तदनतमत्र: िरवडी, िा. नेवािा, अ. नगर. ▪ तशक्षण: मंबु ईच्या ग्रांट मेतडकल महातवद्याल
• तदनबंिमु िनू तहिोपदेश नावाचे भजनी अभगं तलहले ▪ 1857: गोरया पलटणीि डॉक्टर
• शतनवारवाड्यािमोर भाषणे देि ▪ िहकारी: फुले, रानडे, आगरकर, तटळक, तचपळूणकर
• 1910 : माळी पररषद ▪ जोतिरावांच्या अनेक कायाांि मोठे आिारस्िंभ
• 1882: िाराबाई तशंदच्े या पस्ु िकावर तटका ▪ िस्ं था: हुजरु पागा, डेक्कन अिोतशएशन, डेक्कन ए्यक
ु े शन
• उपदेश: तवद्या िख ु ाचे वस्त्र, महािेजाचे शस्त्र, तहरयाची खाण िोिायटी

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सत्यशोधक समर्नक व्यक्ती 9545600535

• 1877: बाहुलीचा हौद: काशीबाई, गंगबु ाई ▪ िातहत्य

• अध्यक्ष: ित्यशोिक िमाज दिु रया वातषवक िमारंभाि ▪ 1887: तिश्िी बंिजु नाि तवनंिी
• मातिक: शेिकरी ▪ 1889: ईर्श्राि प्राथवना
• बेहराम मलबारी यांना पाठींबा ▪ 1911: गल
• 1891: ित्यशोिक िमाजाचे ित्यिमविमाज ु ामतगरीची दिु री आवृत्ती स्वखचावने प्रकतशि
• नामांिर मदि: ▪ 17 एतप्रल 1911: पतहले अतिवेशन: पणु े
• ियाजीराव गायकवाड, तशवाजीराव होळकर, घोले (ित्यप्रकाश ▪ अध्यक्ष: स्वामी रामय्या ्यंकय्या अय्यावरू
पत्रक) ▪ स्वागिाध्यक्ष: गणपिराव तबरमल
• िीिाराम गायकवाड: पणु े शहर: अपवण
• रानडे, तचपळूणकरांचे डॉक्टर होिे ▪ बािंिकाम व्यविाय
• पण्ु यािील ‘िगळ्याच
ं े डॉक्टर’ ▪ 1877: भडं ारदरा िरण, 1880: लक्ष्मी तवलाि राजवाडा,
1893:मंबु ई पातलके ची इमारि
• र्ॉ. अण्णािाहेब नवले ▪ नो्हें 1882: मंबु ईि तनिी प्रिारक मंडळी ( रतववारी बैठक)
• यांच्याकडील मारुिराव नवले हे ित्यशोिक िमाजाचे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
आिारस्िभं होिे.
• जाया करडू, तलंगू व िक
ु ाराम िात्या पडवळ ▪ के शव तवचारे
• यांनी ित्यशोिक िमाजाने चालतवलेल्या तशक्षण प्रिाराचा ▪ जन्म: 1889
कायाविाठी देणगी तदली. ▪ मबु ंईच्या रात्रशाळेिनू मॅट्रीक
▪ “अतिस्टंट स्टेशन मास्टर”: तमरज
• नारायण गोतविंद कर्लक ▪ 1919: ित्यशोिक तवचार प्रचारािाठी नोकरी िोडली
• ित्यशोिक िमाज कायवकाररणी िदस्य ▪ 1933: करस्पॅाडंि तवद्याथी िंघाचे
• िरकारी नोकरीि मात्र िमाजाच्या कामामळ
ु े महाबळेर्श्र बदली ▪ 1939: “ित्यशोिक तवद्याथी िंघ मध्ये रुपांिर
• शाहीर िोंडीराम व नारायण कडलक यांनी ित्यशोिक ▪ मृत्य:ु 1957
िमाजाि प्रतिज्ञापत्र तलतहले.

• राव बहादुर हरर रावजी तचिलनू कर ▪ नरिू िायबू

• ( 1842-1896) ▪ िेलगु ु ठे केदाराने जोतिरावानं ा िन्मानदशवक म्हणनू पोशाख
• पणु े जमीनदार िंघ अध्यक्ष अपवण के ला आतण त्यांनी िो गररबांना देऊन टाकला.
• िहकारी: फुलें, गोखले, घोले, हरी आपटे, डॉ. परांजपे,
तवर्श्ेस्वरया ▪ व्यिंकु बाणोजी कालेवार
• िस्ं थापक: डेक्कन एजकु े शन िोिायटी (FC)
• ड्यक ▪ जन्म : 1820
ु ऑफ कनॉट चे तमत्र
• पण्ु याि कनॉट हाउि चे तनमावण ▪ अय्यावारू िोबि भागीदारीि बांिकाम ्यविाय
• अतं िम वेळी िातवत्रीबाई फुले उपतस्थि होत्या ▪ िहकारी: जाया कराडी तलंगू
▪ भडं ारदरा, तवजयलक्ष्मी राजवाडा, मबु ई पातलका इमारि
• रामय्या व्यक
िं य्या अय्यावारू बािं ल्या
• जोतिरावांच्या कायावि िे िंकटाच्या वेळी त्यांच्या पाठीशी उभे ▪ ित्यशोिक िमाजाच्या स्थापनेदरम्यान हजर
राहि होिे. ▪ मंबु ईि शाखा स्थापन: अय्यावारु, नरतिंग वडिाळ, जाया
• अय्यावारू व ्यंकु बाळू कालेवार दोघे मंबु ईिील प्रतिद्ध यल्लप्पा तलंगू
कंत्राटदार होिे. ▪ 10 रु तनिी तदला
• त्यानं ी ित्यशोिक िमाजाला एक छापखाना भेट तदला. ▪ छापखाण्यािाठी 400 रू देणगी
• पणु े – िािारा िाववजतनक बांिकाम खात्याि कामाि
• ित्यिमविमाज हे नाव िचु तवले ▪ िेलगू लोकांिाठी शाळा वाचनालय उभारली.
▪ ित्यशोिक िमाजािाठी छापखाना 1200 रु चा भेट
▪ मृत्यु : िप्टेंबर 1888

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सत्यशोधक समर्नक व्यक्ती 9545600535

• र्ॉ. िििं ोजी लार् ▪ ित्यशोिक िमाज

• मळ
ू गाव पणु े ▪ जोिीरावांचे स्नेही िदातशवराव गोवंडे व िखाराम
• तशक्षण ठाणे तमशनरीि झाले. पराजं पे हे ित्यशोिक िमाजाचे आरंभी िभािद होिे
• काही काळ नोकरी ▪ िक
• ित्यशोिक िमाजािील िे आघाडीचे नेिे होिे.
ु ाराम िात्या पडवळ व तवनायकराव भांडारकर हे
िमाजाचे िभािद व देणगीदार होिे.
▪ ित्यशोिक िमाजाचे प्रमख ु कायवकिे
• िोलिान्नी राजन्ना तलगिं ू
• मबंु ईच्या िेलगु ु माळी िमाजािील होिे. ▪ शाहू महाराज, बाबािाहेब आंबेडकर यांच्या पढु ील
• मबंु ईि या िमाजािील माळी लोकांना कामाठी म्हणि. कायावचा वैचाररक पाया व कृतिशील चळवळीचा
• या िमाजाने जोतिरावांच्या कायावि मोठे िाह्य के ले. शभु ारम महात्मा फुले याच्ं या या ित्यशोिक
चळवळीने रोवला.
• रामचिंद्र मन्िाराम िावरे-नाईक ▪ िेलगु िमाज: मंबु ई: रामय्या ्यंकय्या अय्यावारू,
Telegram: @History4all

• ित्यशोिक िमाजाच्या कायावलयािाठी (ठे केदार) आपली
मोठी इमारि मतहना दहा रुपये भाड्याने तदली.
• रामशेट बािश
ू ेट उरवणे
• ित्यशोिक िमाजाच्या स्थापनेि िहभाग
• कायवकाररनी िदस्य. 55 रु देणगी
• 1876: खतजनदार बनले
• बवे प्रकरणाि तटळक - आगरकरांच्या िटु के िाठी 10 हजारचा
जामीन
• बाणाजी (कातशबा) कुिाजी र्ुबिं रे-िाटील
• 1848 : दोन्ही मल ु ींची लग्न अिाम्हण पध्दिीने लावली
• ग्रामजोशी खटला
• ओिरु च्या परु ोतहिांनी नक
ु िान भरपाईचा दावा के ला
• 11 मे 1888: माडं वी (कोळीवाडा) लोखडं आयोतजि िभेि
पदवी (महात्मा िोबिच यांचाही ित्कार के ला)
Telegram: @History4all
नरतिंगराव िायबू वडनाला, जाया यल्लप्पा तलंग,ू
्यंकू बालाजी कालेवार आदी प्रतितष्ठि िेलगु ु माणिे
उपतस्थि
▪ गणपि िखाराम पाटील, बंडोबा िरवडे, वािदु वे राव
तबजे, डॉ. िदोबा गावडे, देवराव कृष्ट्णाजी ठोिर,
तवठ्ठलराव तहरवे, लक्ष्मनराव घोरपडे, िीिाराम रघनु ाथ
िारकंु डे, हररश्चद्रं नवलकर, रामजी िंिजू ी आवटे,
िरदार बहादरू थोराि, िोंतडराम रोढे, पंतडि िोंतडराम
कंु भार, गणपिराव मोकड, भाऊ कोंडाजी पाटील-
डूमारे , गोतवंदराव काळे , भीमराव महामनु ी, मािवराव
घाटबळ, दाजीिाहेब यादव पाटील-पोळ, ियाजीराव
मैराळ- कदम राजकोळी, घनश्याम भाऊ भोिले व
भाऊ पाटील शेलार.

• भाऊ कोंर्ाजी र्ुबिं रे - िाटील

• जन्ु नरचे अफगाण नावाने प्रतिध्द
• मबंु ईि तकराणा दक ु ाण
• जन्ु नरमध्ये िावकारशाहीतवरूध्द आदं ोलन
• 1891 : ओिरु ला यांच्या अध्यक्षिेखाली महात्मा फुलेंचा प्रथम
स्मृतितदन िाजरा
• ओिरु चे पोतलि पाटील, ग्वाल्हेर िंस्थानाि नोकरी
• वािदु वे व िानबु ाई तबजे याच्ं या तववाहाप्रिगं ी उपतस्थि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर छिपती शाहू महाराज 9545600535

छत्रििी शाहू महाराज कायट

कौटुिंतबक मातहिी ▪ तिटीश राजित्तेच्या काळामध्ये िामान्य जनिेला न्याय तमळवनू
• जन्म : 26 जनू 1874 लक्ष्मी-तवलाि, कोल्हापरू देण्यािाठी व बहुजन िमाजाच्या िामातजक उन्निीिाठी या
• कागल येथील घाटगे घराण्याि काळामध्ये शाहू राजानं ी प्रयत्न के ले.
• मळू नाव यशवंि ▪ िामातजक पररविवनाला गिी प्राप्त करून तदली.
• वतडल - जयतिगं राव (आप्पािाहेब) आईचे नाव रािाबाई होिे. ▪ िनािनी वगावच्या तवरोिाला न जमु ानिा त्यांनी दतलि
• कोल्हापरू िंस्थानाचे राजे चौथे तशवाजी महाराज यांच्या (अस्पृश्य) व मागािवगीय िमाजाच्या तवकािािाठी महत्त्वाची
मृत्यनू ंिर त्यांच्या पत्नी आनंदीबाई यांनी 17 माचव 1884 रोजी भतू मका बजावली.
यशवंिरावांना दत्तक घेिले, व 'शाहू' हे नाव ठे वले. ▪ 1898 िे 1901 : िाईमहाराज प्रकरण
• 1 एतप्रल 1891 रोजी बडोद्याच्या गणु ाजीराव खानतवलकर ▪ 1900 िे 1901 : वेदोक्त चळवळ, तिद्धांि तवजय ग्रंथ
याच्ं या लक्ष्मीबाई या मल ु ीशी तववाहबद्ध ▪ 1901 : गोवि बंदी कायदा
• मराठा िाम्रा्य - कोल्हापरू िंस्थान ▪ जल ु ै 1902 : मागाि जािींना नोकरीि 50 टक्के जागा राखीव
• अतिकारकाळ : 1884 -1922 ठे वणे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• अतिकारारोहण : 2 एतप्रल 1894 ▪ 11 जानेवारी 1911 : कोल्हापरू ित्यशोिक िमाजाची
• रा्य्याप्ती : कोल्हापरू तजल्हा स्थापना.
• राज िीदवाक्य : जय भवानी ▪ 20 एतप्रल 1891 : लॉडव हॅररि यांच्या हस्िे रे ल्वे िरू
ु
▪ 1913: ित्यशोिक वषाविन पाटील स्कूल ची तनतमविी
शाहु महारािंचे प्राथतमक व राजकीय तशक्षण ▪ 10 जनू 1917 : शक ं राचायव तपठावर डॉ. कुिवकोटी याच ं ी
• शाहु महाराजांचे िरु वािीचे तशक्षक म्हणनु श्री कृ ष्ट्णाजी तभकाजी स्थापना.
गोखले व हररपंि गोखले यांना नेमले होिे. ▪ 27 तडिेंबर 1917 : अकरा्या ‘खामगाव मराठा पररषदेचे’
• 1889 िे 1893 : िारवाड येथे एि. एम. फे झर यांच्या अध्यक्ष
देखरे खीखाली अध्ययन ▪ 23 फे िवु ारी 1918 : कुलकणी वेिने बदं , िलाठी पद्धि िरू ु ,
• पढु ील तशक्षण राजकोटच्या राजकुमार कॉलेज मध्ये येथे झाले. आिं रजािीय तववाह कायदा
• 1893 : कोल्हापरू िरकारने कायदे पस्ु िक छापले. ▪ 3 माचव 1918 : बलुिे पद्धि बंद.
• 2 एतप्रल 1894: रा्यारोहण िमारंभ मंबु ईचे ग्हनवर लॉडव हॅरीि ▪ 25 जनू 1918 : महारकी (महार विने) बंद
यांच्या हस्िे झाला. ▪ 31 ऑगस्ट : गन्ु हेगारी जमािी हजेरी कायदा रद्द. (महार, मांग,
• प्रमख
ु उपतस्थिी:- आर जी भडं ारकर, गो. ग. आगरकर, जे . के . रामोशी व बेरड)
गोखले. ▪ 15 िप्टेंबर : डॉ. कुिवकोटी चा शंकराचायव तपठाचा राजीनामा.
• 3 एतप्रल 1894 : तटळकांनी के िरीि “करवीर क्षेत्री राजकीय ▪ 10 नो्हेंबर : िी. के . बोले यांच्या लोक िंघाच्या तवद्यमानाने
कतपलाषष्ठीचा योग” हा महाराजाच ं ा अतभष्टतचिं न करणारा लेख मागािलेल्या वगाविील लोकांची मंबु ई येथे जाहीर िभा.
तलहला.

G.C.I.S. तकिाब अिटण

• 1 जानेवारी 1895 : तिटनची िम्राज्ञी महाराणी त्हक्टोररया
यानं ी शाहू महाराजानं ा G.C.I.S. हा तकिाब अपवण के ला.
• हा तकिाब त्यांना 18 िप्टेंबर 1895 रोजी लॉडव िेंडहस्टव यांच्या
हस्िे देण्याि आला.
• 24 मे 1900 : तवक्टोररया राणीने शाहू छत्रपिींना महाराज ही
पदवी िारण करण्याचा अतिकार तदला

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर छिपती शाहू महाराज
✓ आयटिमट िररषद
✓ 14 तडिेंबर : नविारी आयविमव पररषदेचे अध्यक्ष
✓ 6 िे 8 माचव 1920: भावनगर येथे आयव िमव पररषदेचे अध्यक्ष.
✓ 22 माचव 1920: माणगाव येथे “अस्पृश्य वगावच्या पररषदे” पढु े
भाषण.
✓ 15 एतप्रल : नातशक येथे “श्री उद्धवजी मराठा तवद्याथी
वस्िीगृहची” कोनतशला िमारंभ.
✓ 16 एतप्रल : नातशक येथे तनरातश्रि िोमवंशीय िमाजाच्या
पररषदेि भाषण.
✓ 30 मे : नागपरू येथे “अतखल भारिीय बतहष्ट्कृि िमाज
पररषदे”चे अध्यक्ष.
✓ 6 जल ु ै : कोल्हापरू येथे “तशवाजी क्षतत्रय वैतदक पाठशाळेची”
Telegram: @History4all
स्थापना.
✓ 27 जल ु ै: हुबळी येथे “कनावटक िाह्मणेिर िमाज पररषदेची”
स्थापना.
✓ 1921 जानेवारी : “शास्त्र जगद्गरुु ” पदाची स्थापना
✓ 19 नो्हेंबर: रायगड येथे तशवस्मारकाची पायाभरणी िमारंभ
तप्रन्ि ऑफ वेल्ि यांच्या हस्िे झाला.
✓ तिंिदु गु व तकल्ल्यािील तशवाजी महाराजांच्या मंतदराचा
जीणोद्धार,
✓ कोल्हापरु ाि िाराराणीचा रथ िोहळा िरू ु .
✓ 16 फे िवु ारी 1922 : तदल्ली येथे “अतखल भारिीय अस्पृश्य
पररषदे”चे अध्यक्ष
✓ 1918: रा्याि आंिरजािीय तववाहाला मान्यिा देणारा
कायदा के ला.
✓ 1917: िाली त्यांनी ‘पनु तवववाहाचा कायदा”
✓ बहुजन िमाजाला राजकीय तनणवयप्रतक्येि िामावनू
✓ 1796 चा दष्ट्ु काळ व नंिर आलेली प्लेगची िाथ या काळाि
त्यांची किोटी लागली आतण त्याला िे पणू वपणे उिरले.
✓ ‘शाहू छत्रपिी तस्पतनगं अाँड वीत्हगं तमल’
✓ शाहुपरु ी ्यापारपेठ, शेिकरयांची िहकारी िंस्था
✓ शेिकी िंत्रज्ञानाच्या िंशोिनािाठी ‘तकंग एडवडव
अॅतग्रकल्चरल इतन्स्टट्यटू ’ इत्यादी िंस्था कोल्हापरु ाि
✓ शेिकरयांना कजे उपलब्ि, कृ तषतवकािाकडे लक्ष परु वले.
✓ दष्ट्ु काळी कामे, िगाईवाटप, स्वस्ि िान्यदक ु ाने, तनरािार
आश्रमाची स्थापना हे कायव पाहिा 'अिा राजा होणे नाही'
अिेच प्रजेला वाटिे.
✓ 1907; दाजीपरू जवळ भोगाविी नदीला बंिारा
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ 1908: मध्ये अमलाि आणनू त्या बंध्यारयाला ‘महाराणी
लक्ष्मीबाई िलाव’ अिे नाव देण्याि आले.
▪ 1911: शाहू महाराजांच्या प्रेरणेने कोल्हापरु ाि ित्यशोिक
िमाजाची स्थापना झाली.
▪ 1902: कोल्हापरू िस्ं थानाि िक्तीच्या मोफि तशक्षणाचा कायदा
▪ ििेच 500 िे 1000 लोकवस्िीच्या गावांमध्ये शाळा काढल्या.
▪ पालकांना प्रतिमतहना 1 रू. दडं (??)
▪ अस्पृश्याच्ं या आतथवक तस्थिीि ििु ारणा करण्याच्या उद्देशाने
शाहू महाराजांनी अस्पृश्यांना स्वावलंबी बनवण्याचे ठरवले
▪ गंगािर कांबळे या ्यक्तीला कोल्हापरु ाि मध्य वस्िीि चहाचे
दक ु ान काढून तदले अस्पृश्यानं ा िमाजाि प्रतिष्ठा प्राप्त ्हावी
म्हणनू त्यांनी
▪ महार - पैलवान, चांभार – िरदार, भगं ी - पंतडि अशा पद्या
▪ अस्पृश्य ितु शतक्षि िरुणांची िलाठी म्हणनू नेमणक ू के ली.
▪ 1918; उद्योगिंदे खल ु े के ले
Telegram: @History4all
▪ 1920: जोतगणी व देवदािी प्रथेि प्रतिबिं करणार कायदा
▪ जल ु ै 1902: मागाि जािींना 50 टक्के जागा राखीव.
▪ िंपणू व भारिामध्ये “आरक्षणाचे जनक” म्हणनू गौरव के ला जािो.
▪ शाहू महाराजाच्ं या या तनणवयाला िें्हा अनेक उच्चवणीय
पढु ारयांनी तवरोि के ला.
▪ शाळा, दवाखाने, पाणवठे , िाववजतनक तवतहरी, िाववजतनक
इमारिी इत्यादी तठकाणी (ित्कालीन) अस्पृश्यानं ा िमानिेने
वागवावे अिा आदेश त्यांनी कोल्हापरू िंस्थानाि काढला.
माणगाव िररषद 1920
▪ अध्यक्ष: बाबािाहेब आंबेडकर 'दख्खन अस्पृश्य िमाजाची
पररषद'
▪ बाबािाहेब आंबेडकरांना माणगावच्या पररषदेमध्ये "दतलिांचा
नेिा" व "भारिीय अग्रणी नेिा" म्हणनू घोतषि के ले.
▪ यापढु ील काळामध्ये बाबािाहेबानं ी दतलि उपेतक्षि िमाजाचे
नेित्ृ व करावं अिं आवाहनही महाराजांनी के लं.
मारण्याचा कट
▪ शाहू महाराजानी िमिेवर आिारीि रा्य तनमावण के ले.
▪ त्यामळ ु े जािीयवादी िमाजकंटक लोकानी महाराजाना ठार
मारण्याचे प्रयत्न के ले.
▪ एकदा मारे करी पाठवनू आतण एकदा बााँब फे क करून
महाराजानं ा दगा करायचा प्रयत्न के ला गेला. पण जनिेचे प्रेम
आतण दवु ा यांच्या पण्ु याईने महाराज िख
ु रूप रातहले.
▪ महाराजाना बदनाम करायचेही अनेक प्रयत्न झाले. पण शत्रंचू े
िारे प्रयत्न तवफल ठरले
 History By Sachin Gulig
सचिन सर छिपती शाहू महाराज 9545600535

शैक्षतणक कायट ▪ श्री देवांग बोतडांग (1920)

शाहू महाराजािंनी खालील शाणा िरू
ु के यमया. ▪ उदाजी मराठा वितिगृह, नातशक (1920)
• प्राथतमक शाळा ▪ चौथे तशवाजी महाराज मराठा वितिगृह, अहमदनगर (1920)
• माध्यतमक शाळा ▪ वंजारी िमाज वितिगृह, नातशक (1920)
• परु ोतहि शाळा ▪ श्री शाहू छत्रपिी बोतडांग, नातशक (1919)
• यवु राज / िरदार शाळा ▪ चोखामेळा वितिगृह, नागपरू (1920)
• पाटील शाळा ▪ छत्रपिी िाराबाई मराठा बोतडांग, पणु े (1920)
• उद्योग शाळा
• िंस्कृ ि शाळा वृत्तित्र ला त्यािंनी आतथटक मदि के ली.
• ित्यशोिक शाळा ▪ जागरूक:- वालचंद कोठारी
• िैतनक शाळा ▪ कै वारी:- तदनकरराव जवळकर
• बालवीर शाळा ▪ मक ु नायक:- बाबािाहेब आबं ेडकर
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• डोंबारी मलु ांची शाळा ▪ हटं र :- खंडेराव बागल
• कला शाळा ▪ राष्ट्ट्रतवर:- शामराव देिाई
▪ िेज:- तदनकरराव जवळकर
शाहू महाराजािंनी िरू
ु के लेली शैक्षतणक वितिगृहे ▪ प्रबोिन :-के शवराव ठाकरे
• त्हक्टोररया मराठा बोतडांग हाऊि (1901) ▪ िाह्मणेिर :-्यक ं टराव गोडे
• तदगंबर जैन बोतडांग (1901) ▪ डेक्कन रयि:-वालचंद कोठारी
• वीरशैव तलंगायि तवद्याथी वितिगृह (1906) ▪ जागृिी:-भगवंि पाळेकर
• मस्ु लीम बोतडांग (1906) ▪ तवजयी मराठा:-श्रीपिराव तशंदे
• तमि क्लाकव होस्टेल (1908)
• दैवज्ञ तशक्षण िमाज बोतडांग (1908) वेदोक्त प्रकरण 1899 & 1901
• श्री नामदेव बोतडांग (1908) ▪ “शद्रु ाला मंत्र िांगिाना अंघोळ कशाला करावी लागिे,”
• पाच ं ाळ िाह्मण वितिगृह (1912) ▪ बाळाचायव खपु ेरकर
• श्रीमिी िरस्विीबाई गौड िारस्वि िाह्मण तवद्याथी वितिगृह ▪ राजारामशास्त्री भागवि
(1915) ▪ राजोपाध्य
• इतं डयन तिश्चन होस्टेल (1915) ▪ तचत्रकार ; बाबरू ाव पेंटर, दत्तोबा दळवी, आबालाल रतहमान
• कायस्थ प्रभू तवद्याथी वितिगृह (1915) ▪ गायक-गातयका: अतल्दयाखॉ,ं हैदरबक्षखॉ,ं भजू ीखॉ ं, िरु श्री
• आयविमाज गरू ु कुल (1918) के िरबाई, गानचतं द्रका अजं नीबाई मालपेकर
• वैश्य बोतडांग (1918) ▪ त्यांनी अनेक नाटक कंपन्यांना व गणु ी कलावंिांना आश्रय
• ढोर चांभार बोतडांग (1919) तदला.
• तशवाजी वैतदक तवद्यालय वितिगृह (1920) ▪ बालगंिवव व िंगीिियू व के शवराव भोिले हे थोर कलावंि
• श्री तप्रन्ि तशवाजी मराठा बोतडांग हाऊि (1920) महाराष्ट्ट्राला तदले.
• इतं डयन तिश्चन होस्टेल (1921) ▪ 19 िे 21 एतप्रल 1919 : कानपरू येथे तहदं स्ु थानािील िवव
• नातभक तवद्याथी वितिगृह (1921) कुमी क्षतत्रयांच्या िेरा्या पररषदेचे अध्यक्ष,
• िोमवंशीय आयवक्षतत्रय बोतडांग (1920) ▪ महाराजांना "राजषी" ही पदवी कानपरू च्या कुमी िमाजाने
तदली.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर छिपती शाहू महाराज 9545600535

राजषी शब्दाचा अथट

• "तहदं ू िमव आतण तहदं ू पौरातणक कथांमिील राजषी हा एक शाही
ििं आहे."
• "Rajarishi in Hinduism and Hindu mythology, is a
Royal Saint."
• महाराष्ट्ट्राला िीन प्रमख ु िमाजििु ारकांचा वैचाररक वारिा
लाभला अिल्यामळ ु या रा्याि "फुले - शाहू - आबं ेडकराच
े ं ा
महाराष्ट्ट्र" अिे म्हणिाि
• 26 जनु हा शाहु महाराजांचा जन्म तदवि महाराष्ट्ट्र शािनाने
2006 पािनु “िामातजक न्याय तदन” म्हणनू िाजरा करण्याचे
घोषीि के ले आहे
• 1922 िालापयांि म्हणजे 28 वषे िे कोल्हापरू िस्ं थानाचे राजे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
होिे
• मृत्यू : पन्हाळा लॉज : 6 मे 1922 मंबु ई

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शाहू महाराज समर्नक व्यक्ती 9545600535

भास्करराव जािव • 1907: िारवाड: तशक्षण पररषद: स्वागिाध्यक्ष

• घराणे रायगडाच्या पररिरािील तबरवाडीचे
• रा.गो. भाडं ारकर हे त्याच ं े िहाध्यायी होिे
• 1888: मतट्रकच्या परीक्षेि िे मंबु ई इलाख्याि िववप्रथम
• तवल्िन कॉलेज व डेक्कन अिो. कडून 15रु फे लोतशप
• 1892 : पदवी, 1893-94: दतक्षणा फे लो
• ित्यशोिक िमाजाचे खंदे परु स्किे बनले.
• 'डेक्कन मराठा ए्यक ु े शन िोिायटी'चे अॅड. गगं ाराम भाऊ
म्हस्के नी नाव शाहू महाराजांना िचु वले.
• ऑक्टो. 1854: कोल्हापरू मनपा: मेहरबान रे तिडेंट माल्कम
• 1895: हुकूमनिु ार प्रो.अतिस्टंट िरिभु े (150 रु)
• गडतहग्ं लज कारकून गोपाळ भीकजी नाखे नेमणक ू (18 रु)
Telegram: @History4all
• 1918: फ्रेंचाइज कतमटी: मराठा मिदारिंघ: लंडन िाक्ष
• 1920: अतखल भारिीय िाम्हणेिर पररषद अध्यक्ष
• 1922: िरकार तनयक्त ु िदस्य
• 1923: मंबु ई इलाख्याचे 'पतहले मराठी तशक्षणमंत्री”
• 1928: अबकारी व उद्योग मंत्री
• RBI ची लंडन मध्ये शाखा कल्पना
• मीठ कर, काडीपेटी कर, के रोतिन कर रद्दची मागणी
• 1930: तदल्ली येथे लेतजस्लेतट्ह अिेंब्लीि
• 1930-31: दोन्ही गोलमेज पररषदांनाही लंडनला (5 मिनू
यांची तनवड)
• अखेरचे भाषण ित्यशोिक िमाजाच्या अतिवेशनािील ‘राम

Telegram: @History4all
• दतमवळ गणु ामं ळ
ु े भास्कररावानं ा आग्रहाने करवीर िस्ं थानाि राम पाहुण’ं हे
नेमनू घेिले. • िाथीला िक ु ोबांचे अभगं होिे
• बोतडांगच्या मल ु ांिाठी इतिहाि तशकवि • राजकीय लोकशाही िंघ (MN रॉय): जािव उपाध्यक्ष
• मराठा तशक्षण पररषद: गंगाराम म्हस्के • 1941: मंबु ई प्रांतिक यद्धु िहाय्यक ितमिी िदस्य
• दैविे: महात्मा फुले, आय्यवारू स्वामी, प्रा. के ळूिकर ही • स्फुट लेखन - र. िों. चे 'िमाजस्वास्र्थय’, 'ज्ञान मंतदर',
1895-1921: मख्ु य महिल ू अतिकारी, तजल्हा व ित्र 'महाराष्ट्ट्र शारदा', 'तकलोस्कर' इत्यादी मातिके -पतत्रकामं िनू
न्यायािीश, प्रतिद्ध होि
• प्लेग व अतिस्टंट फॅ तमन कतमशनर
• फॅ तमन कतमशनर: रघनु ाथ ्यंकजी िबनीि तदवाण िरकार ित्यशोिक िमाज स्थािना
• कतमटी: अध्यक्ष : जािव • तठकाण:- कोल्हापरू
• िदस्य: रा रा नारायण आबाजी हुजरु बाजार, रा रा त्र्यबं क • तदनांक:- 11 जानेवारी 1911
जोशी • अद्यक्ष:- भास्करराव जािव
• 1901: तशरोगणिीचे उपािीक्षक • उपाध्यक्ष:- अण्णािाहेब लटठे
• 1905: भगं ी िंप • कायववाह:- हररभाऊ च्हन
• 1913: अबवन को. ऑपरे टी्ह िोिायटी • अध्यक्ष: परशरु ाम घोिरवाडकर इनामदार
• शाहू महाराजाच ं े तवचार िमान होिे
• शंकेर्श्र शंकराचायव जेरेशास्त्री => आंबेडकर • मराठा तदनबिंिु
• कोल्हापरू नगरपातलके च्या कारभाराची ित्रू े 14 वषे ▪ िस्ं थापक:- भास्करराव जािव
भास्कररावांच्या हािी ▪ वषव:- 1900
• 'कोल्हापरू चे दिु रे तशल्पकार’, प्रति शाहू महाराज ▪ िपं ादक:- बळवंिराय राणे, ज. र. आजगावकर
• तचरोलच्या ’तद अनरे स्ट इन इतं डया’ मराठी भाषांिर ▪ तशवराम जानबा कांबळे यांचे लेख यामध्ये प्रतिद्ध होि
भास्करराव जािव व अण्णािाहेब लठ्ठे व प्रो. म. गो. डोंगरे नी ▪ पतहल्या पानावर “तवद्येि मागािलेल्या िवव लोकांकररिा”
के ले अिे शब्द अिि.
• स्वखचावने छापनू शाहूमहाराजांनी फुकट वाटले
• भास्करराव जािव आतण डोंगरे तचरोल िाहेबाचे िाक्षीदार
• अस्पृश्यांच्या भरिीिाठी आयोगाची मागणी

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शाहू महाराज समर्नक व्यक्ती
िाम्हणेिर िक्ष
• स्थापना:- 12 तडिेंबर 1920
• स्थळ:- जेिे मेन्शन पणु े
• भास्करराव जािव
िस्िं थािक नेिे:-
• के शवराव जेिे, आनदं स्वामी, िनाजीशहा कूपर
• गंगाजी काळभोर, बाबरु ाव जगिाप
• आनंद जगिाप, वालचंद कोठारी, बापरू ाव जेिे
उद्देश:-
• िाम्हणाच्या गल
ु ामतगरी मिनू मक्त
ु करणे
• िरकारी नोकरयाि हक्क तमळतवणे
Telegram: @History4all
• िमाजाि बंिभु ाव वाढतवणे
अण्णािाहेब लठ्ठे
पढु ील िंस्था स्थापण्याि पढु ाकार:
▪ 1899: दतक्षण भारि जैन िभा
▪ 1901: राणी त्हक्टोररया मराठा बोतडांग
▪ 1901-02: तदगबं र जैन बोतडांग
▪ कोल्हापरू िहकारी बाँक
• 1905: मंबु ई तवद्यापीठ: एम. ए.: इग्रं जी: अथवशास्त्र
• 1916: पणु े: लॉ कॉलेज: एल. एल. बी
• राजाराम कॉलेज इग्रं जी तशकवि
• 1908: तमि क्लाकव हॉस्टेल
• दतलिांिाठी िोिायटी फ्रॉम द प्रमोशन ऑफ तडस्प्रेस्ड
क्लािची स्थापना
• 1908: श्रतवकाश्रम (कोल्हापरू ). 1922 िांगली: मल ु ींचे
वितिगृह
• 1910-11: ॲक्टीग तिटी मॅतजस्ट्रेट म्हणनू काम
• 1911-14: तशक्षणातिकारी
• 1912: मध्यविी कायदेमंडळ त्यांनी जोशी विन रद्द करण्याचे
तविेयक मांडले. (पण िे नामंजरू झाले.)
• 1911: तनरक्षर पाटलािं ाठी “पाटील शाळा”
• वैतदक शाळा, शेिकी शाळा, वितिगृह चळवळ, मल
तशष्ट्यवृत्ती व फी माफी, शाळािपािणी पद्धिी लठ्ठेंनी िरू
• 14 फे िवु ारी 1914: रात्री तशवाजी क्लबच्या िदस्यांनी
इग्ं लंडच्या राजघराण्यािील एडवडव बादशाह, राणी अलेक्झांरा
इत्यादींच्या पिु ळ्याला डाबं र फािले
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ ििंर्ीि गट: कल्लप्पा भरमप्पा तनटवे आतण गायकवाड बंिू
▪ बाबू िाटी: अण्णािाहेब लठ्ठे, बळविं राव िाविे, भाऊिाहेब
कुदळे
▪ लाठे तवरुद्ध िाक्ष देण्यािाठी कमववीर भाऊराव यांना दबाव मात्र
नाकारले
▪ जैनेंद्र प्रेिला आग लावली आतण २ हजारांची चोरी के ली हे
आरोप लावनू त्यांना िरुु ं गाि टाकले
▪ निं र बेळगावाि वतकलीचा ्यविाय िरू ु
▪ 1920: हुबळी: राजकीय, िामातजक पररषद
▪ भाषावार प्रांिरचनेचा ठराव आणला
▪ 1923: त्यांनी 'यतु नयतनस्ट पक्ष' काढला. (स्वि: लठठे ,
Telegram: @History4all
तचकोडी, आचरे कर पराभिू झाले.)
▪ 1925: ‘बॉम्बे नगरपातलका कायदा’ दरुु स्त्यांिाह
▪ 1926: बालतववाह प्रतिबिं क कायदा त्यांनी लागू
▪ 1926: इलाखा पंचायिी
▪ 1930-31: िंस्थातनकांचे िल्लागार म्हणनू लंडनला
▪ 1937: कोल्हापरू ाि प्रजापररषद चळवळ िरू ु
▪ 1940: देवािच्या तवक्मतिहं पवारानं ा छ. शहाजी म्हणनू दत्तक
▪ म. गांिी हत्या: कोयाजी आयोगाने मंत्रीमंडळाि दोषी ठरतवले.
▪ माचव 1948: वल्लभभाई पटेल व ्ही. पी. मेनन यांनी
कोल्हापरू ला भेट
▪ कॅ . नंजाप्पा यांना कोल्हापरू िंस्थानचे प्रशािक म्हणनू तनयक्त
ु
▪ 1924: रावबहाद्दूर तकिाब तमळाला.
▪ 1930: छ. राजाराम महाराजानं ी ‘तदवाणबहादरू ’
▪ 1947: करवीरत्न
▪ 1920: बेळगाव तजल्हा िाम्हणेिर पक्षािफे मध्यविी
कायदेमंडळाि तनवडून
▪ 1921: जोशी विन तबल’ मांडले
▪ 1926: राविाहेब बोले यांनी मंबु ई कायदेमंडळामध्ये
मान्य करून घेिले
▪ 1926 िे 1931: छ. राजाराम महाराज कोल्हापरू िंस्थान: तदवाण
ु ामल ु ींना
▪ 1936: कााँग्रेि प्रवेश
ु
▪ 1937-39: बेलगावमिनू मंबु ई कायदेमंडळाि अथव व तशक्षण मंत्री
▪ 1946: मंबु ई कायदेमंडळावर तनवड
▪ 1945: शहाजी छत्रपिीचे घटनातवषयक िल्लागार म्हणनू नेमणक ू
 History By Sachin Gulig
सचिन सर शाहू महाराज समर्नक व्यक्ती 9545600535

▪ तटळकांच्या गीिारहस्य या ग्रंथावर टीकात्मक लेख

िातहत्य :
▪ 1915: तटळक-कोठारी: गायकवाडवाड्याि चचाव
▪ 1905: जैन िमावचा पररचय
▪ 1916: बेळगाव ित्यशोिक िमाजाच्या 6 ्या अतिवेशनाला
▪ 1914: तहदं स्ु थानािील तितटश िाम्रा्याचा उदय
तव. रा. तशंदे िह उपतस्थि (कोठारीनी िेथे म. गांिी यांचे ्याख्यान
▪ Problems of Indian Status आयोतजि के ले.)
▪ शाहू महाराजाच ं े चररत्र ▪ 1918: अकोला ित्यशोिक िमाजाचे 8 वे अतिवेशन अध्यक्ष
▪ 1918-20: मद्राि (जस्टीि पाटी) निु ार डेक्कन रयि वृत्तपत्र - वा. रा. कोठारी
(इग्रं जी) ▪ 1921: दतलिांिाठी तडस्प्रेस्ड क्लाि कतमटी स्थापली. (पणु े)
▪ 1924: मेमररज ऑफ तहज हायनेि छ. शाहू महाराज ऑफ ▪ कोठारी न. तचं. के ळकराच्ं या ‘स्वरा्य पक्षाि’ िामील
कोल्हापरू खंड 1,2
▪ 1923: स्वरा्य पक्षािफे िोलापरू येथनू कायदेमंडळावर
▪ 1925: छ. शाहू महाराजांच्या आठवणी तनवड
▪ भारिीय िंस्थानांचे प्रश्न (इग्रं जी-1929; मराठी 1945) ▪ 1926: आतण बॅ. जयकर, बापजू ी अणे, दादािाहेब खापडे, मंजु े
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ 1931: जगाची िघं तटि रा्यघटना यांच्यािोबि प्रतििहकार पक्षाि कायवरि
▪ 1934: माझ्या तवलायिेच्या आठवणी ▪ 1933: मध्ये बॅ. रामराव देशमख ु च्या लोकशाही स्वरा्य पक्षाि
▪ 16 मे 1950: बेळगाव येथे हृदयतवकाराने त्यांचे तनिन ▪ 1937: च्या कायदेमंडळ तनवडणक ू ांि िोलापरू मिनू पराभिू
▪ 1938: मध्ये प्रभाि या वृत्तपत्राची मालकी घेिली
वालचिंद्र कोठारी ▪ 1940: ‘पणु े पत्रकार िंघाची’ स्थापना (258 अग्रलेख)
▪ 13 िप्टेंबर 1892: बावी, माढा, िोलापरू ▪ ‘महाराष्ट्ट्र पंचक’ िमहू : िेनापिी बापट, प्रबोिानकार ठाकरे ,
भाई मािवराव बागल, आचायव अत्रे आतण वा. रा. कोठारी
▪ प्रभाव: फुले, तशंद,े शाहू महाराज
▪ गोवा मक्त ु ी िंग्रामाि जागरूक पत्रकार म्हणनू ित्याग्रहींच्या
▪ पंढरपरू : प्राथतमक, माध्यतमक तशक्षण
बाजनू े लेखन
▪ मंबु ई: तवल्िन कॉलेज,
▪ ‘कााँग्रेिवािी’ हा शब्द कोठारी यांचं मराठी भाषेला योगदान
▪ कोल्हापरू : राजाराम महातवद्यालय
▪ तनिन: 10 फे िवु ारी 1974
▪ पणु े: फग्यविु न कॉलेज
▪ 1915: िहस्त्रकर
▪ मंबु ई तवद्यापीठ: बी. ए.
▪ 1915: गीिारहस्यािील टीकात्मक तनबंि
▪ लेख ▪ 1913: ल्हज ऑफ हेरम=> गोषािील िंदु र तस्त्रया
▪ भारििेवक या मातिकािनू त्यांनी अनेक लेख ▪ 1915: तनशाचराचा प्रेमतवलाि
▪ दैतनक प्रभाि ▪ 1958: गीिारहस्यिार
▪ राष्ट्ट्रमि वृत्तपत्रांचे काही काळ िंपादक ▪ 1959: तशवचररत्र
▪ 1913: मबंु ईि ‘िरु ि ग्रथं ामाला' िरुु वाि के ली ▪ 1971: जन्ु या आठवणी
▪ 1915: 'इतं दरा' (कांदबरी) ▪ 1974: प्राचीन ग्रीि व प्राचीन रोम
▪ 1917: 'जागरूक’ (के िरीला टक्कर) ▪ पतिपत्नी प्रेम,
▪ 1918-20: डेक्कन रयि ▪ कायदेतवषयक
▪ 1931: लॉ ऑफ कॉन्ट्रक्ट, लॉ ऑफ प्रापटी, लॉ ऑफ
एत्हडेंि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर शाहू महाराज समर्नक व्यक्ती
▪ मे 1918: पंढरपरू अस्पृश्यांना मंतदर प्रवेशािाठी ित्याग्रह
▪ 16 एतप्रल 1921: ‘तडस्प्रेड क्लाि कतमटीची’ पणु े,
▪ अध्यक्ष: डॉ. हेराल्ड मॅन, िहकायव: तशवराम जानबा काबं ळे
▪ 1919-25: पणु े जैन बोतडांगचे िन्मान्य ितचव
हररभाऊ लक्ष्मण चव्हाण
▪ भास्करराव जािव यांचे नािेवाईक होिे.
▪ ग्राम परु ोतहिांिोबि वाद झाल्याने िे ित्यशोिक िमाजाकडे
आकतषवि झाले.
▪ गंगवेशीजवळ ित्यशोिक परु ोतहि शाळा उघडली.
▪ ित्यशोिक िमाज भवन बािं ण्यािाठी तवठ्ठल डोणे याच्ं या
Telegram: @History4all
िमवेि ्याख्याने
▪ कोल्हापरू येऊन 'हटं र' वृत्तपत्र िरू
ु के ले पढु े िे खडं ेराव बागल
याकडे िपु िू
▪ 11 जानेवारी 1911: 'श्री शाहू ित्यशोिक िमाज”
स्थापण्याचा प्रस्िाव
▪ कायवक्म अध्यक्ष: श्रीमिं परशरू ाम घोिरवाडकर
इनामदारिाहेब
▪ कायवकारी अध्यक्ष: भास्करराव जािव, उपाध्यक्ष:
आण्णािाहेब लठ्ठे, िेक्ेटरी: हररभाऊ च्हाण
▪ िभािद: गोतवंदराव जािव, डोंगरे , ििाणे मास्िर, तवठ्ठलराव
जािव, गणपिराव कदम वकील याच ं ी तनवड करण्याि आली
िातहत्य:
▪ 1928: भ्रष्ट िाम्हण श्रेष्ठ पस्ु िक
▪ 1917: िाम्हण जािीवर नाही
▪ 1928: अंत्येष्टी व श्राद्ध वांगयािील भिू
▪ आमचे वतडल कावळे व स्वगाविील िंिांची पररषद
▪ महात्मा फुले चररत्र
▪ परु ाणािील गडबडगडंु ा तविीमागव भाग 1 व 2
भगवििं राव बणवििं राव िाणे कर
• मळ
ु चे नातशकचे पण निं र बडोदयाला स्थलांिरीि
• मळू अडनाव आहेर चे नंिर पाळेकर झाले.
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
• वािदु वे तबजे (दीनबंि)ू यांच्या 'क्षतत्रय' िाठी आतण त्यांच्या
अतस्ित्व ‘ग्रंथािाठी पांडुलीपी’ ियार के ली.
• ऑक्टोबर 1917: ‘जागृिी' वृत्तपत्र. (बडोदा)
• िपं ादक - भगविं पाळेकर
के शवराव गणेशराव बागर्े
• 1925 - अमराविी- ित्यशोिक िमाज अतिवेशनाचे
अध्यक्ष
• ‘देशाचे दश्ु मन’ ची प्रस्िावना तलतहली (या प्रकरणाि
त्याच्यावरही खटला दाखल)
• 4 आक्टो 1919: काले (कराड) िािार: ित्यशोिक िमाज
पररषद अध्यक्ष- के शवराव बागडे
Telegram: @History4all
• रयि तशक्षण िंस्था उभारणीि मोलाचा वाटा.
• 1920: ित्यशोिक पररषद: तशगाव
• आयोजक: बळविं राव पाटील, भाषण: के शवराव जेिे,
बागडे
• 1922: तनंबाळकरांच्या िाथीने 'तशवछत्रपिी' वृत्तपत्र
• 1925- अमराविी ित्यशोिक िमाजाचे 13 वे अतिवेशन
अध्यक्षपदी
• ‘तवजयी मराठा’ याि शाहुमहाराजाची कामतगरी तवषयी लेख
तलतहला.
श्रीििराव लक्ष्मण तशिंदे
• शाहुनं ी त्यांना चेन्नई येथे ट्रेतनंगिाठी पाठतवले.
• 1908: कोल्हापरु ाि फौजदार
• शाहू महाराजानं ी चेन्नईच्या “स्कूल ऑफ आटव” ला पाठवले
• ‘तदनतमत्र’ व ‘जागरूक’ पत्राि मातमवक लेखन करि
• 1918: पणु े ‘ऑल इतं डया मराठा लीग’: अध्यक्ष: बाबरु ाव
जेिे, िरतचटणीि: श्रीपिराव तशंदे होिे
• जाने 1919: ित्यशोिक िाम्हणेत्तर चळवळीि काम
करण्यािाठी फौजदारकीचा राजीनामा तदला.
• िोमठाणे येथे मक ु ंु दराव पाटीलांचे ्याख्यान घेिले.
• 25 ऑक्टो 1917: जागृिी (भगवंिराव पाळेकर)
• 1 तडिेंबर 1919: 'तवजयी मराठा’
 History By Sachin Gulig
सचिन सर शाहू महाराज समर्नक व्यक्ती 9545600535

▪ आदशव: (भारि िेवक िमाज / ज्ञानप्रकाश) 1 जाने 1935 बदं िस्िं थात्मक कायट:
▪ 1931: श्री शाहू िेवा िोिायटी ✓ 1937: कराड: शेिकरी पररषद: भाई बागल अध्यक्ष:
▪ िीदवाक्य: शेिकरी मजरू िख ु ी िर जग िख
ु ी (बहुजनांचा के िरी) यशवंिराव च्हाण स्वयंिेवक
▪ लेख: (400) शेिकरी आतण िावकार, िोवळ्या शास्त्रांची ✓ 1939: कोल्हापरू : शेिकरी पररषद: (शेिकरयांना जागे,
ओवळी िभा, पार बदलला ट्री मंजु ाबा िोच, शेिकरयांचे मरण महिल ु ातवरूद्ध आवाज)
हेच िरकारचे िोरण, मािृभाषेिनू तशक्षण, राखीव जागाच ं े महत्व, ✓ िहकारी: रत्नाप्पा कंु भार
तदन दतु नयेचा वाली
✓ 1941: कोल्हापरू ाि स्थातनक स्वरा्य िंस्थांची स्थापना
▪ तटळकांना मानपत्र देण्याि तवरोि (125 िह्या)
▪ जवळकर 'भवानी िलवार’ 'िलवारीचे वार' नावाने तलखान करि ✓ तनयत्रं क मडं ळ: कोल्हापरू महानगरपातलका मािवराव बागल,
▪ 1920: पाटगाव: मौनी महाराज गादीवर: बेनाडीकर: तशंदचें ा गोतवदं राव कोरगावकर आतण रत्नाप्पा कंु भार
पातठंबा ✓ 1942: कामगार लढ्याि उिरले
▪ 1924- मोशी- िाम्हणोत्तर तवदभव पररषद अध्यक्ष ✓ कायव: शाहू तमल मजरू िंघटना, तचत्रपट कामगार िंघटना,
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ 1929- विाव- िरुण िाम्हणेिर पररषद अध्यक्ष कोल्हापरू िंस्थान कामगार िंघ
✓ िंस्थान तवलीनीकरण: आंदोलन: रत्नाप्पा कंु भार, तदनकर
मािवराव खिंर्ेराव बागल देिाई, नानािाहेब जगदाळे , आर. डी. तमंचे
• 28 मे 1895 ✓ कोल्हापरू आतण जवळच्या प्रदेशाि कृ षी िहकारी िंस्था िरू ु
• तचत्रकला: जे. जे. स्कूल ऑफ आटव: स्विःची तचत्रकला शैली ✓ शाहू तमल कामगार िंघ स्थापना
तनमावण के ली. ✓ 1948: पन्हाळा: प्रजा पररषदेच्या अतिवेशनाि: मराठी
• 1926: महात्मा गांिींनी कोल्हापरु ाि पतहली भेट भातषक प्रदेश एकीकरणािाठी िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र चळवळीचा
• “जनिेवा घडेल अशी तचत्रे काढा”. गांिींचा उपदेश उल्लेख के ला
• 1932: अस्पृश्योद्धार कायाविाठी मंतदर प्रवेश, िहभोजने, हररजन ✓ महाराष्ट्ट्र-कनावटक िीमालढा चळवळीि मािवराव अग्रभागी
पररषदाच ं े आयोजन ✓ ििंचक: भाई बागल, आचायव अत्रे, प्रबोिनकार ठाकरे ,
• कोल्हापरु ाि जबाबदार शािन पद्धिीची मागणी करणारी वालचदं कोठारी आतण िेनापिी बापट िंयक्त ु महाराष्ट्ट्राचे
प्रजापररषदेची चळवळ िरू ु ’पंचक’
ित्रकाररिा: ✓ 1958: बेळगाव िीमा ित्याग्रह: पतहले ित्याग्रही (तहडं लगा
• िंपादक: हटं र, अखंड भारि(बेळगाव) जेलमिे 6 महीने)
• जनिारथी िाप्तातहकाि लेखन ✓ 1973: ित्यशोिक िमाजाचा जन्मशिाब्दी िमारंभ
राजकीय िहभाग:
✓ भाईजी अध्यक्ष, मंत्री बाळािाहेब देिाई, ित्यशोिक
▪ 1940-46: महात्मा गांिी, वल्लभभाई पटेल, जवाहरलाल नेहरू िमाजाचे अध्यक्ष रामराव आतदक ्यािपीठावर
िंबंि
िामातजक:
▪ यशविं राव च्हाण, बाळािाहेब देिाई यांच्याशी स्नेह होिा
✓ 9 तडिेंबर 1950: कोल्हापरु ाि लोकवगवणीिून महात्मा फुले आतण
▪ महाराष्ट्ट्र िरकार आटव एजक ु े शन व पंचवातषवक योजना िल्लागार डॉ. बाबािाहेब आबं ेडकर पिु ळा जनिमहू ािील िामान्य
ितमिीि नागररकाकडून त्याचे अनावरण के ले
▪ शेिकरी कामगार पक्षाचे (1953) नेिे अिल्याने ‘भाई’ उपािी ने
✓ लग्नपतत्रके वरून घर िोडले
ओळखि
✓ होय मी तहदं ु िमावचा द्वेष्टा आहे, मी ित्यशोिक म्हणनू मी
▪ िहकारी: िोलापरू चे जािव, बेळगावचे दाजीबा देिाई, नातस्िकही आहे मी कोणत्याही देवाला मनाि नाही.
▪ पी.के . भापकर आतण अहमदनगरचे दत्ता देशमख ु , तवठ्ठलराव हडं े ✓ स्वि:ची प्रेियात्रा पातहल्या
▪ तशविेनेच्या ििीवर “जनिेना” स्थापन के ली
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर शाहू महाराज समर्नक व्यक्ती 9545600535

िरु स्कार: मुकुिंदराव गणििराव िाटील

▪ राजषी शाहू मेमोररयल ट्रस्टने प्रतिष्ठेच्या शाहू परु स्कार • जन्म 20 तडिेंबर 1885
▪ डी.तलट’: पदवी: कोल्हापरू व मराठवाडा तवद्यापीठ • कृ ष्ट्णराव भालेकरांचे पत्रु
▪ महाराष्ट्ट्र िरकारने ‘दतलितमत्र’ • गणपिराव पाटील: काशीबाई िखाराम क्षीरिागर पाटील यांचे
▪ भारिाच्या पंिप्रिानांकडून ‘िाम्रपट’ प्रदान िपु त्रु
▪ 1972: राष्ट्ट्रपिींकडून ‘पद्मभषू ण • 7 ऑगस्ट 1893: दीनतमत्रचे िंपादक गणपि पाटील यांचे
दत्तकपत्रु
िातहत्य : • 1906: अहमदनगरला ‘बागडे’ नावाच्या या थेटरचं बांिकाम
मक ु ंु दराव बघि
▪ माक्िववादी नेिे लेतनन, स्टातलन तकंवा िमाजवाद यांवर लेख
• 1924: राविाहेब तकिाब (गािं ीहत्येनिं र तिटनला पदवी
▪ कला व कलाकारातं वषयी: आतटवस्ट्ि आतण कला व
पाठवली)
कलाकार दोन पस्ु िके कोल्हापरु ाि
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• शेिीतवकािािाठी िप्तित्रू ी िातं गिली
▪ 1931: 'ित्यशोिकानं ा इशारा
▪ बलुिेदारी पद्धि मळ ु ािच चक ु ीची आहे अिे िांगि
▪ 1933: बेकारी व त्यावर उपाय
▪ तहदं ू िमव व िाम्हण
▪ 1950: आजही आपले मागवदशवक म. फुले
▪ 1920: 9 वी ित्यशोिक पररषद: अध्यक्ष
▪ 1966: कलातवहार
▪ 1925: पाथडी: महार पररषद (तशक्षणावर भर)
▪ 1966: बहुजन िमाजािील तशल्पकार
▪ 1925: िरवडी: महार पररषद
▪ 1970: तिंहावलोकन
▪ 1926: तभल्ल पररषद
▪ बंिनाि
ित्रकाररिा:
▪ 1970: जीवन िंग्राम: आग्रा
▪ दीनतमत्र’ म्हणजे गररबाच ं ा दोस्ि
▪ 1970: माझ्या जीवनाच्या प्रेरणा
▪ 23 नो्हेंबर 1910- दीनतमत्र िोमठाणेथनू प्रकातशि हाि अिे.
▪ हटं र वृत्तपत्रािाठी लेखन त्यामळ
ु े त्यांना हटं रकार म्हणि
▪ (आितु नक भारिािील पतहले ग्रामीण तनयिकातलक)
▪ माझा जीवन प्रवाि या नावाने पतहले िीन भाग
▪ के िरीिील चक ू ा “िारािार तवचार” मध्ये तलहीि
▪ चौथा ित्याग्रहािनू िहकायावकडे
▪ फे िवु ारी 1920- त्याचे 'िरवडी' येथे स्थलािं र के ले (दर बिु वारी
▪ पाचवा भाग िघं षव आतण िन्मान
प्रतिद्ध होि अिे)
▪ तनिन: 6 माचव 1986: कोल्हापरू
▪ ग्रामीण बहुजणाच ं ा तिग्नेचर पत्रकार ओळख
ग्रथ
िं :
▪ 1913: कुलकणी तललामृि: कुलकणी लोकांची
कृ ष्ट्णकारस्थाने
▪ तवठोबाची तशकवण: स्वाथावचा तटळा लावणारयानं ा चपराख
▪ शेटजी प्रिाप: शेठ रघनु ाथराव देवाजी बनकर यांची स्ितु ि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर िाम्हणेतर िळवळ 9545600535
िटे ल तबल
ब्राह्मणेतराांच्या सांघटना ✓ तवठ्ठलभाई पटेल यानं ी आिं रजािीय तववाहाला
कायदेशीर मान्यिािाठी
र्ेक्कन रयि िमाज
✓ 1919 कायदेमंडळाि तवरोि
1) ऑगस्ट 1916: महाराष्ट्ट्राि डेक्कन रयि िमाज नावाची िंघटना
✓ तटळक, कुिवकोटी, मालवीय
अतस्ित्वाि आली.
✓ या तबलाि अनक ु ू ल अिे ‘प्रणयप्रभाव’ नाटक तदनकराव
2) अण्णािाहेब लठ्ठे, मक ु ंु दराव पाटील, नातशकचे रामचद्रं बडं ेकर,
जवळकर यानं ी
वालचदं कोठारी, िीिाराम बोले, कतववयव नारायण तटळक यानं ी ही
िंघटना स्थापन के ली.
3) ही िाह्मणिरांची पतहली राजकीय िंघटना होय. मोफि व िक्तीचे तशक्षण :
4) या िंघटनेच्या विीने डेक्कन रयि या नावाचे िाप्तातहक ✓ के शवराव जेिे
अण्णािाहेब लठ्ठे यानं ी िरू ु के ले होिे. ✓ तदनकरराव जािव
5) उच्चवणीयांच्या िामातजक जल ु ुमाखाली दडपलेल्या मागाि ✓ श्रीपिराव तशंदे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
जािींना न्याय तमळवनू देणे हा या िंस्थेचा हेिू होिा. ✓ पणु े महानगरपातलके कडे मागणी
✓ तवरोि – लो. तटळक
• उददेश : मागाि जािींना न्याय तमळवनु देणे
हिळकांना मानपत्र देण्यास हिरोध
ऑल इतिं र्या मराठा लीग ✓ 1919 तटळक लंडनहून परिले
1) 19 तडिेंबर 1917: पणु े: बाबरु ाव जेिे, श्रीपिराव तशदं ,े ✓ पणु े नागरीक व अनयु ायी कायवक्म
भास्करराव जािव यांनी स्थापन ✓ “लो. तटळक हे राष्ट्ट्रीय नेिे निल्याने त्यांना मानपत्र देणे
2) जॉईटं तिलेक्ट कतमटी पढु े या िस्ं थेच्या विीने िाक्ष देण्यािाठी चक ु आहे.”
एक तशष्टमडं ळ पाठतवले भूहमका
3) भास्करराव जािव इग्ं लंडला गेले इग्ं लंडला गेले पण तवलायिेिील ✓ राँ गलर परांजपे, गोपाळ देविर
लोकांना आपल्या जािीचे गोड बंगाल पटवनू देणे कठीण आहे आहे ✓ वालचंद्र कोठारी, जवळकर
हे त्यांच्या लक्षाि आले. ✓ तव.रा.तशदे, तशवराम कांबळे
मराठ्यािंिाठी स्वििंत्र मिदार िघिं अिावे अशी मागणी
• मंबु ई कायदेमंडळ महात्मा फुले िुिणा प्रकरण
• श्रीपिराव तशदं ,े शाहु महाराज, भास्करराव जािव, के शवराव ✓ 1924: पणु े नगरपातलके ने लो. तटळक व तवष्ट्णश
ू ास्त्री
जेिे तचपळूणकर यांचे पिु ळे पणु े शहराि बितवले.
• यािाठी भास्करराव जािव यानं ा इग्ं लडला पाठवले. ✓ के शवराव जेिे नगरपातलके चे िदस्य
✓ के शवराव जेिे यांनी 1925 मागणी के ली की नगर पातलके ने
• तितटश पालवमेंटने अमान्य महात्मा फुले यांचा पिु ळा बिवावा
• लो. तटळक व अनयू ायी तवरोि ✓ मागणी फे टाळली
मराठा राष्ट्रीय िघिं ✓ त्यामळ ु े िभा घेवनू तनषेि
✓ 26 ऑक्टोबर 1917: पणु े: महषी तवठ्ठल रामजी तशंदे: मराठा ✓ भास्कर भोपटकर –भाला या वृत्तपत्राने फुले यांनी
राष्ट्ट्रीय िंघ स्थापन पण्ु यािील नागररकांची किलीही िेवा के ली नाही
✓ िहभाग: कातशनाथ ठकुजी जािव, त्रंबक हरी ओटे, नारायण तदनकरराव जवणकरािंची तटका
एरवंडे, िखारामपंि जेिे ✓ 1925 - देशाचे दश्ु मन पस्ु िक
✓ राष्ट्ट्रीय िभेला अनक
✓ टीका: तटळक, तवष्ट्णश ू ास्त्री तचपळूणकर वर
ु ू ल अिे िोरण आखण्याचे या िभेने ठरवले
✓ पणु े तजल्हा न्यायालय जवळकरांवर खटला
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर िाम्हणेतर िळवळ 9545600535
देशाचे दुश्मन खटला
ब्राम्हणेत्तर लेखक
❖ गणपिराव नलावडे ‘ित्यशोिक की तिस्ि िेवक’ ही
▪ मक ु ंु दराव पाटील, तदनकरराव जवळकर, के शवराव जेिे,
पस्ु िीका
मोतिराम वानखेडे, काशीराव देशमख ु , श्यामराव गंडु , श्रीपिराव
❖ म. फुले याच्ं यावर टीका, याि उत्तर - देशाचे दश्ु मन तशंद,े खंडेराव बागल, शामराव कुलट, वािदु वे तबजे
❖ लेखक - तदनकरराव जवळकर ▪ मराठा स्विंत्र मिदारिंघ मागणी: शाहू महाराज, जेिे,
❖ प्रकाशक - के शवराव जेिे श्रीपिराव तशंद,े भास्करराव जािव,
❖ मद्रु क - रामचंद्र लाड ▪ पटेल तबल: (आंिरजािीय तववाह) िमथवन: तवरोि:
❖ प्रस्िावना - के शव बागडे कुिवकोटी, तटळक, मालवीय, (नाटक: प्रणय प्रभाव)
❖ लो. तटळक यांचे पत्रु श्रीिरपंि तटळक व श्रीकृ ष्ट्ण ▪ प्राथतमक तशक्षण: िमथवन: पणु े महानगरपातलका
तचपळूणकर ( चल ु िभाऊ ) तफयावद (तटळकांचा तवरोि)
▪ 1919: तटळकाच्ं या मानपत्राि तवरोि: पराजं पे, देविर, वा.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
बालतववाह कोठारी, जेिे, जवळकर, तव. रा. तशंद,े तशवराम जा. कांबळे
❖ 1929 मंबु ई कायदेमंडळाि शारदा तबल पाि ▪ 1917: तशवस्मारक वाद: खािेिाहेब पवार, खािेिाहेब
❖ बालतववाहावर बंदी मात्र यावर तटळकांच्या अनयू ायी तटका जािव
❖ बापजु ी अणे, श्रीपाद मंजु े
❖ न. तच. के ळकर, दादािाहेब खापडे, वळवी 🛑 छत्रििी शाहू महाराजािंनी खालील िाम्हणिेर
❖ तबलानिु ार तववाहाचे वय वत्त
ृ ित्रािंना मदि के ली
❖ मल ु गा - 18 वषव, मल
ु गी - 14 वषव
✓ तवजयी मराठा 1919: श्रीपिराव तशदं े
✓ जागृिी 1917:भगवंिराव पाळेकर
िाम्हणेिर िक्ष ✓ तदनतमत्र 1920: मक ु ंु दराव पाटील
❖ मंबु ई कायदेमंडळाि 1920 - 38 पयांि हा पक्ष पणु े - जेिे ✓ िरुण मराठा 1921: िावंि (जवळकर)
मॅन्शन मध्ये ✓ राष्ट्ट्रवीर 1921
❖ 12 तडिें. 1920: स्थापना ✓ डेक्कन रयि 1916: वालचदं कोठारी
❖ बाबरू ाव, के शवराव जेिे, भास्करराव जािव ✓ जागरूक 1917: र्ालचुंद कोठार
❖ िनाजीशहा कपरू , आनदं स्वामी, बाबरू ाव जेिे, ✓ हटं र: खंडेराव बागल
❖ आनंदराव जगिाप, पालचंद कोठारी ✓ प्रबोिन 1921: के शव ठाकरे
✓ तशवछत्रपिी 1921:
✓ मक ु नायक 1920:
✓ ििु ारक 1888:
✓ िाप्तातहक िंदश े , कै वारी, िेज, िंजीवनी

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर िाम्हणेतर िळवळ 9545600535

सशवस्मारकाची कल्पना
▪ 1917: कल्पना: ग्वालेरचे खािेिाहेब पवार व बडोद्याचे
खािेिाहेब जािव यानं ी “छत्रपिी तशवाजी मेमोररयल”
▪ शाहू महाराज: तप्रन्ि ऑफ वेल्ि ला आमंत्रण
▪ पण्ु याि गणपिी मेळे, ितन्मत्र मेळा, रणिंग्राम मेळा, बाल
िंगीि मेळा, स्विंत्र मेळा आयोतजि होि.
▪ 1922: जेिे-जवळकरांनी छत्रपिी मेळा िघं टीि के ला
▪ गायकवाड वाड्यािमोर हाणामारया होऊ लागल्या
▪ मेळा्याि: तटळक, तचपळूणकर, नाना फडणीि, रामदाि,
राघोबादादा यावर टीका होि
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ मेळेवाले गांिीजी, तशवाजी महाराज, शाहू महाराज यांचे
फोटो घेऊन िभेला जाि
▪ िरकारने गाण्यावर िेन्िॉरतशप िरुु के ली

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535
र्ॉ. बाबािाहेब आबिं ेर्कर ▪ जन्म : 14 एतप्रल 1891 महू, मध्यप्रदेश.
▪ आईचे - भीमाबाई
• ओणख ▪ वतडल : रामजी िकपाळ
• प्रचडं बतु द्धमत्ता, िमाजािाठी अिीम त्याग करणारे , दतलि ▪ 106 िॅपिव ॲन्ड मायनिव िक ु डीि तशपाई
िमाजाला हक्क तमळवनू देणारे , महाडचा ित्याग्रह, मनस्ु मृिीचे ▪ आजोबा: मालोजी: लष्ट्कराि िैतनक (रामानंद पंथाची दीक्षा)
दहन, मंतदर ित्याग्रह, शेिकरयांचा कै वारी, गोलमेज पररषद, ▪ गंगा, रमा, मंजळ ु ा व िळ
ु िा या चार मल
ु ी जगल्या.
पणु े करार, स्विंत्र मजरू पक्ष, बतहष्ट्कृि तहिकाररणी िभेची ▪ मल ा
ु ं पक
ै ी बाळाराम, आन द
ं राव व भीमराव (तभवा)
स्थापना, दतलि तशक्षण िंस्थेची स्थापना, पीपल्ि ए्यक ु े शन ▪ तशक्षक कृ ष्ट्णा महादेव आंबडवेकरचे (अंबावडेकर) →
िोिायटीची स्थापना, मतहलािं ाठी कायव, स्वाित्र्ं य लढ्याि आंबेडकर
िहभाग अशा तकिीिरी गोष्टी बाबािाहेब आंबेडकरांनी ▪ वास्ि्य : मध्य प्रदेश, दापोली, िािारा, मंबु ई
आपल्या जीवनाि के ल्या.
"तशपाई नाही, िर पाणी नाही" ▪ तववाह
▪ पतहला तववाह: 1908: तववाह : 14 ्या वषी दापोली येथील
तभकू वलंगकर यांच्या मल ु ीशी म्हणजेच रमाबाई यांच्याशी
झाला.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ दिू रा तववाह: 15 एतप्रल 1948: डॉ. शारदा कबीर,
लग्नानंिरचे नाव – ितविाबाई आंबेडकर
▪ प्राथतमक व माध्यतमक तशक्षण
▪ 1896: कॅ म्प स्कूलमध्ये नाव दाखल
▪ 7 नो्हेंबर 1900: प्राथतमक तशक्षण िािारयाि ग्हनवमेंट
हायस्कूल
▪ 1907: त्यांनी मॅतट्रक ची तडग्री तमळवली
▪ श्री कृ ष्ट्णाजी अजवनु के ळुस्कर स्विः तलहीलेले “बध्ु द चररत्र” हे
पस्ु िक भेट
▪ 1908: मंबु ईि एल्फीन्स्टन हायस्कुल (25रु तशष्ट्यवृत्ती)
िबं ंतिि 5 भमू ी ▪ तनणवयिागर छापखान्याचे मालक दामोदर िावळाराम यंदे
1) जन्मभमू ी- महू याच्ं या प्रयत्नाने तशष्ट्यवृत्ती
2) तशक्षा भमू ी – िािारा, अमेररका, लंडन, ▪ िंस्कृ ि तशकण्याि तवरोि झाल्याने फारिी भाषा तनवडली
3) मक्त
ु ीभमू ी – येवला , नातशक ▪ 1913: मंबु ई तवर्श्तवद्यालयािनु पदवी पररक्षा उत्तीणव (यशवंि
4) दीक्षाभमू ी - नागपरू यांचा जन्म)
5) चैत्यभमू ी - मंबु ई ▪ पदवीचे तवषय: अथवशास्त्र, रा्यशास्त्र
▪ इतं ग्लशचे प्राध्यापक मल ु र व फारिीचे प्राध्यापक के .बी. इराणी
हे आंबेडकरांचे तशक्षक होिे
▪ उच्च तशक्षण
▪ तशष्ट्यवृत्ती: MA
▪ 1913: (4 एतप्रल) बडोदा िंस्थानच्या विीने 4 तवद्याथी
तनवडले त्याि एक आंबेडकर
▪ प्रत्येकाि 11.5 पौंड रक्कम मजं रू , मदु ि: 3 वषव
▪ तशष्ट्यवृत्तीची मदु ि: 15 जनू 1913 िे 14 जनू 1916
▪ 1913: (18 एतप्रल) करारपत्रावर तत्रभवु न जे. ्याि व अंिाजी
गोपाळ जोशी याच्ं या िह्या
▪ 1913: (20 जल ु ै) उच्च तशक्षणािाठी अमेररके ि (न्ययू ॉकव )
▪ मंबु ई िे न्ययू ॉकव : एि.एि. अंकोना बोटीने प्रवाि
▪ वास्ि्य: तवद्यापीठाच्या हायले हॉल, 114 कॉिमोपॉतलटन
क्लब, 564 न्ययू ॉकव पतश्चम
▪ अमेररके चा प्रभाव: गल ु ामतगरी नष्ट, बक
ु र टी वॉतशगं टन
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535
• 1915: (2 जनू ) कोलंतबया तवद्यापीठािनू एम.ए. ची पदवी • लर्िं न स्कूल ऑफ इकॉनॉतमक्ि आतण ग्रेज इन
िंपादन
• पररचयपत्र: कोलंतबयाचे प्राध्यापक िीगर यांनी लंडन
• तवषय: िमाजशास्त्र, इतिहाि, दशवनशास्त्र, मानव तवज्ञान या
तवद्यापीठाचे अथवशास्त्राचे प्राध्यापक एडतवन कॅ नन "डॉ. भीमराव
िोबि अथवशास्त्रािनु एम.ए ची मास्टर तडग्री प्राप्त के ली
आबं ेडकराच ं ी अथवशास्त्रािील प्रगिी एखाद्या अथवशास्त्राच्या
• प्रबंि: प्राचीन भारिािील ्यापार, (अॅडतमशन अाँड फायनान्ि प्राध्यापकापेक्षाही जास्ि आहे" अिे त्या पररचयपत्राि िीगर यांनी
ऑफ इस्ट इतं डया कंपनी) तलतहले होिे
• तवद्यापीठािील अथवशास्त्राचे प्राध्यापक एडतवन आर. के . • पररचयपत्र: प्रा. िेतलग्मन यानं ीही अथवशास्त्रज्ञ तिडने वेब याच्ं या
िेतलग्मन यांचे आवडिे तवद्याथी झाले नावे पररचयपत्र आंबेडकरांजवळ तदले
• कोलंतबया तवद्यापीठाच्या ग्रंथालयाि लाला लजपिराय यांनी • वेब यानं ी लंडनमिील इतं डया हाऊि च्या ग्रथं ालयाि
भीमरावांशी ओळख आंबेडकरांना अभ्याि करिा येईल अशी िोय
• "भीमराव आबं ेडकर हे के वळ भारिीय तवद्यार्थयाांमध्येच न्हे िर • 1916: 11 नो्हेंबर: िमांिर बॅररस्टर होण्यािाठी लंडनमिील
अमेररकन तवद्यार्थयाांमध्येही िवावि बतु द्धमान तवद्याथी आहेि." ग्रेज इन मध्ये प्रवेश घेिला (बार.एट.लॉ)
• PhD: • 1916: प्रबंि: एम.एि.िी: प्रॉत्हतन्शयल डीिेंट्रलायझेशन
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 1916: कोलंतबया तवद्यापीठ. ऑफ इतम्पररयल फायनान्ि (भारिीय शाही अथव्यवस्थेचे प्रािं ीय
• प्रबंिाचा तवषय: द नॅशनल तडत्हडंड ऑफ इतं डया: अ तवकें द्रीकरण)
तहस्टॉरीकल अाँड ॲनलातटकल स्टडी • तदवाण मनभु ाई मेहिा यांनी स्कॉलरतशप नाकारली
• (भारिाचा राष्ट्ट्रीय लाभांश: इतिहािात्मक आतण तवश्ले षणात्मक • 1917: बडौदा येथील राजांच्या दरबाराि िैतनक अतिकारी
अध्ययन) आतण तवत्तीय िल्लागाराची जवाबदारी तस्वकारली. (दरमहा
• 1917: तवद्यापीठाने प्रबंि स्वीकारुन पीएच.डी. ची पदवी देण्याचे 150rs)
मान्य के ले • रा्याचे रक्षा ितचव या रूपाि देखील त्यांनी काम के ले.
• 1917: 'डॉक्टर' (डॉ.) हा शब्द लावण्याची अनमु िी तदली • िैन्य मंत्री ही नौकरी िोडली आतण 2 पारशी तवद्यार्थयाांचे
(कै िर-ए-तहदं व थॉमि कूक ॲण्ड कंपनी) खाजगी तशक्षक (100rs) आतण अकाउंटंट म्हणनु त्यांनी नौकरी
• 1925: पीएच.डी. चा प्रबंि “तितटश भारिािील प्रांिीय पत्करली.
अथव्यवस्थेची उत्क्ांिी” या नावाने लंडनच्या पी.एि. तकंग अाँड • िल्लागार ्यविाय: स्टॉक्ि अाँड शेअिव ॲड्हायझिव नावाची
कंपनीने ग्रंथरूपाि प्रकातशि के ला. कंपनी िरू ु
• 1927: (जनू ) आंबेडकरांना पीएच.डी. ही डॉक्टरे ट पदवी प्रदान • प्राध्यापक: दाविव कॉलेज ऑफ कॉमिव या ्यापारतवषय
• प्रस्िावना: मागवदशवक प्रा. िेतलग्मन तशक्षण िल्ले देणारया महातवद्यालयामध्ये अथवशास्त्र, बाँकेचे
• हा ग्रंथ महाराज ियाजीराव गायकवाड यांना कृ िज्ञिापवू वक अपवण ्यवहार आतण ्यापारी कायदे हे तवषय तशकवि (दरमहा 50rs)
• प्राध्यापक: "कोलंतबया तवद्यापीठािील जॉन डे्ही, जेम्ि • अथवप्राप्तीिाठी: कास्ट्ि इन इतं डया व स्मॉल होतल्डंग इन इतं डया
शॉटवेल, एडतवन िेतलगमन आतण जेम्ि हावे रॉतबन्िन, डॉ. ए.ए. अाँड देअर रे तमडीज हे आपले दोन प्रबंि पस्ु िकस्वरुपाने प्रतिद्ध
गोल्डनवायझर हे महान प्राध्यापक के ले
• िमाजशास्त्राचे प्राध्यापक डॉ. ए. ए. गोल्डनवायझर • प्राध्यािक: 1918: 10 नो्हेंबर: तिडनहॅम कॉलेज ऑफ
मागवदशवनाखाली मानववंशशास्त्र तवषयाच्या चचावित्राि कास्ट्ि इन कॉमिव मध्ये राजकीय अथवशास्त्र तवषय तशकवि (दरमहा 450 रु)
इतं डया : देअर मेकतनझम, जेनेतिि अाँड डे्हलपमेंट (भारिािील • शाहू महाराज भेट: महाराजानं ी दीड हजार रुपये िहकायव
जािी : त्यांची रचना, उत्पत्ती आतण वृद्धी) नवीन शोिलेख वाचला • 1920: जल ु ै 'तिटी ऑफ एतक्टटर' या बोटीने आंबेडकर
लंडनकडे (िप्टेंबर मध्ये पनु ः प्रवेश)

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
• 1921: जनू : लंडन स्कुल ऑफ इकॉनॉतमक्ि अॅण्ड पोतलतटकल
िायन्ि मिनु MSc
• प्रबंि: प्रॉत्हतन्शयल डीिेंट्रलायझेशन ऑफ इतम्पररयल
फायनान्ि इन तितटश इतं डया (तितटश भारिािील िाम्रा्यीय
अथव्यवस्थेचे प्रांिीय तवकें द्रीकरण)
• 1922: जनू : ग्रेज-इन िस्ं थेने बॅररस्टर-ॲट-लॉ (बार-ॲट-लॉ)
कायद्याची उच्चिम पदवी प्रदान
• 1922-23: ऑक्टो.: डी.एि.िी पदवी
• प्रबिं : 'द प्रोब्लम ऑफ रुपी' (रुपयाचा प्रश्न)
• लंडनच्या पी.एि. तकंग अाँड कंपनी प्रकाशन िंस्थेने द प्रोब्लेम
ऑफ रुपी हा प्रबंि 1923 तडिेंबर मध्ये ग्रंथरुपाने प्रतिद्ध के ला
• प्रस्िावना: अथवशास्त्रज्ञ डॉ. कॅ नन
• प्रबंि आंबेडकरांनी आपल्या आई-वडीलािं अपवण के ला होिा
• 8 जनु 1927 - कोलंतबया तवर्श्तवद्याल - डॉक्टरे ट पदवी
Telegram: @History4all
• प्राथतमक व माध्यतमक तशक्षण
• 1900 - प्राथतमक िािारयाि प्रिापतिंह शाळेि
• 1907 - त्यांनी मॅतट्रक ची तडग्री तमळवली
• 1908 - मॅतट्रक मंबु ई, एल्फीन्स्टन हायस्कुल
• 1912 - पदवी मंबु ई तवर्श्तवद्यालय (Pol, Eco)
• 1913 -MA न्ययु ॉकव कोलंतबया तवद्या.: रा्यशास्त्र
• 1916 - Ph.D: कोलंतबया तवद्यातपठ
• 1922 - M.Sc लंडन तवद्यापीठ
• 1922 - लंडनच्या ग्रेज इन मिनू बार एट - लॉ
• 1923 - D.Sc: द प्रॉब्लेम ऑफ रूपी या
• MA - प्राचीन भारिािील ्यापार
• MSC - प्रोत्हतन्शयल तडंिेंट्रलाइझेशन ऑफ इम्पीररयल
फायनान्ि इन तिटीश इतं डया
• Dsc- द प्रॉब्लेम ऑफ रूपी
• PhD - द नॅशनल तड्हीडंट ऑफ इतं डया
• वतकली
• कायावलय: परळच्या दामोदर हॉलमध्ये पतहल्या मजल्यावर
• 1923: जल ु ै: उच्च न्यायालयाने त्यांचे नाव नोंदवनू घेिले
• िहकायव: बाळकृ ष्ट्ण गणेश मोडक नावाच्या एका स्पृश्य
वकीलाने
• पतहली के ि: नातशक आडगावच्या महार जािीच्या जािव
बिं च ंू ी के ि तमळाली.
• ही के ि वषवभर चालली व यशस्वीही झाली. के िची फी म्हणनू
आंबेडकरांना िहाशे रुपये तमळाले
• बॉटलीबॉईज अकौंटिी इतन्स्टट्यटु मध्ये मकां टाइल लॉचे
प्राध्यापक म्हणनू नोकरी (मानिन 200)
• 1926: “देशाचे दश्ु मन" हे पस्ु िक खटला: वकील एल.बी.
भोपटकर तव. आबं ेडकर
• के शव गणेश बागडे, के शवराव मारुिीराव जेिे, रांमचंद्र नारायण
लाड आतण तदनकरराव शंकरराव जवळकर
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ 1927: “इतं डया अाँड चायना” पस्ु िकाचे लेखक तफलीफ स्प्रॅट
▪ 1930: शहापरू िालुक्यािील तकन्हवलीिील ्यापारी चंदल ु ाला
िरूपचंद शहा यांच्यातवरुद्ध बेकायदा शस्त्रे आतण स्फोटके
बाळगल्याच्या आरोपाखाली गन्ु हा दाखल
▪ वकील प्रभाकर रे गे यानं ी िटु का अशक्य िातं गिले
▪ ठाणे-दादर रे ल्वेचे तिकीट हेच मानिन घेिले होिे
▪ वालचंद तहराचंद के ि
▪ चवदार िळे के ि : (1930 - 37)
▪ महाडचा तनकाल - जनू 1931
▪ दतक्षणबरो मिातिकारितमिीिमोर िाक्ष
▪ िरकारकडून भारिािील अस्पृश्य िमाजाला राजकीय व
Telegram: @History4all
िामातजक स्वरुपाचे हक्क 1919 पयांि तमळालेले न्हिे.
▪ 1919: जानेवारी: अस्पृश्यांचा प्रतितनिी म्हणनू “ग्हनवमेंट ऑफ
इतं डया ॲक्ट 1919” बाबि िाऊथबरो मिातिकार ितमिीिमोर
िाक्ष तदली (पन्नाि पृष्ठाच
ं े तनवेदन)
▪ मागण्या
▪ अस्पृश्यांना मिदानाचा हक्क पातहजे
▪ त्यांना तनवडणकु ीि उभे राहिा पाले पातहजे
▪ त्यांच्या मिदारांना स्विंत्र मिदारिंघ पातहजेि
▪ अस्पृश्यांचे अस्पृश्य प्रतिनीिी अस्पृश्य मिदारांनीच तनवडले
पातहजेि
▪ आतण अस्पृश्यांच्या मिदारिंघाि अस्पृश्यांना लोकिंख्येच्या
प्रमाणाि जागा तदल्या पातहजेि
▪ िरीषद
▪ 1920: अ1920: 21 व 22 माचव “दतक्षण महाराष्ट्ट्र बतहष्ट्कृि
वगावची पतहली परीषद”: माणगाव
▪ अतखल भारिीय बतहष्ट्कृि िमाज पररषद: नागपरू
▪ या पररषदेमध्ये िमाजिेवक तवठ्ठल रामजी तशंदे यांचा तनषेि
करणारा ठराव पाि
▪ 1922: तदल्ली
▪ 1924: मबंु ई प्रातं िक बतहष्ट्कृि पररषद (बाशी)
 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535

▪ िस्िं थात्मक योगदान

• 25 तडिेंबर 1927: भाषण: िूम्ही शरू वीराचं ी िंिान आहाि, ही गोष्ट
▪ 'बतहष्ट्कृि तहिकाररणी िभा: काल्पतनक न्हे. भीमा कोरे गावला जाऊन बघा िुमच्या पवू वजांची
▪ 9 माचव 1924: दामोदर हॉलमध्ये िहकारयांची बैठतकि 'बतहष्ट्कृि नावे िेथील तवजयस्िंभावर कोरलेली आहेि. िो परु ावा आहे की
तहिकाररणी िभा' नावाची िंस्था स्थापना करण्याचा तनणवय िुम्ही भेड बकरींची िंिान निनू तिंहाचे छावे आहाि.
▪ स्थापना: 20 जल ु ै 1924 • न्या. ्ही. ्ही. पंतडि यांच्या तनणवयावरून चवदार िळे अस्पृश्यािांठी
▪ िंस्थेचे ध्येय व कायव ितू चि करण्यािाठी "तशका, िंघतटि ्हा व खल ु े
िघं षव करा" हे तक्यावाचक व आज्ञावाचक शब्द स्वीकारण्याि
• िमिा िैतनक दल - 19 माचट 1927
▪ कायट • महाडच्या ित्याग्रहापवू ीची एक पररषद होिी. या पररषदेि िमिा
▪ िायमन कतमशनकडे पत्र मागािवगीयांिाठी नामतनदेशन ित्त्वावर िैतनक दलाची स्थापना करण्याि आली
जागा आरतक्षि ठे वण्यािंबंिी मागणी • उद्देश :
▪ भदू ल, नौदल व पोलीि खात्याि मागािवगीयांची भरिी • िवणाांकडून अस्पृश्यावर हल्ले होण्याचे प्रमाण कमी करणे
करण्यािंबंिीचीही मागणी • गावागावािील दतलिांचे रक्षण करणे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ िभेमाफव ि अस्पृश्यांच्या कल्याणािाठी शाळा, वितिगृहे व ग्रंथालये • चळवळीची िाकद वाढतवण्यािाठी आतण महाडच्या ित्याग्रहाच्या
िरू
ु यशतस्विेिाठी डॉ. बाबािाहेब आंबेडकरांनी ‘िमिा िैतनक दलाची’
▪ िोलापरू , जळगाव, पनवेल, अहमदाबाद, ठाणे वििीगृहे िरू ु स्थापना के ली होिी.
▪ 1925: बेळगाव तजल्ह्यािील तनपाणी या गावी मंबु ई इलाखा प्रांिीय • आजही ही िंघटना कायवरि आहे.
बतहष्ट्कृि पररषद (तििरे अतिवेशन)
▪ िंदेश: आंबेडकरांनी िामातजक ििु ारणांिाठी ियार ्हा अिा िंदेश ▪ तशवजयिंिी व गणेशोत्िवाि िहभाग
देणारे भाषण के ले. ▪ 3 मे 1927: मंबु ई बदलापरू येथे तशवजयंिी उत्िव आंबेडकरांच्या
• 1 जानेवारी 1927 िाली भीमा कोरे गाव तवजयस्िंभाि डॉ. अध्यक्षिेखाली िाजरा
बाबािाहेब आबं ेडकर याचं ी भेट. ▪ तशवाजी महाराजांच्या लोकतहिकारी रा्यपद्धिीवर भाषण के ले.
• आमच्यािाठी 1 जानेवारी 1818 ही फक्त िारीख नाही िर ▪ तशवाजी महाराजाचं ी पालखी आबं ेडकरांच्या नेित्ृ वाखाली िमु ारे
आत्मिन्मानाचे प्रिीक आहे. पंिरा हजार लोकांिह नगरप्रदतक्षणा करून आली आतण उत्िवाची
• बरोबरीचा हक्क तमळवण्यािाठी जीवाची बाजी लावणारे िे शरू वीर िमाप्ती झाली
होिे. - बाबािाहेब आबं ेडकर ▪ 1927: दादर बी.बी.िी.आय. रे ल्वे स्थानकाजवळ गणेशोत्िवाच्या
्यवस्थापक मडं ळाने गणेशोत्िवाि आबं ेडकराचं े भाषण आयोतजि
• महार् चवदार िणे ित्याग्रह के ले
• 20 माचव 1927 ▪ भाषण: "तहदं ू िमाज िे्हाच िामर्थयववान होऊ शके ल, जे्हा िो
• 4 आगस्ट 1923: रावबहादरु िीिाराम के शव बोले (िाह्मणेिर आपल्या अतनष्ठ रूढी नष्ट करु शके ल आतण स्पृश्यास्पृश्यभेद िंपवनू
पक्षाचे नेिे व मंबु ई कायदेमंडळाचे िभािद) िमानिेचे व माणिु कीचे विवन करू लागेल."
• 5 आगस्ट 1923: तनयम न पाळणारयाचे वातषवक अनदु ान बंद करावे
अिा ठराव ▪ मनुस्मृति दहन
• 19, 20 माचव 1927: आंबेडकरांनी अध्यक्षिेखाली कुलाबा तजल्हा ▪ 27 तडिेंबर 1927
बतहष्ट्कृि पररषद, अतिवेशन पतहले अशा नावाखाली पररषद भरवली ▪ आितु नक मनू म्हणनू ओळख
• उपतस्थिी: िरु ें द्र तचटणीि, िंभाजी गायकवाड, अनंि तचत्रे, रामचंद्र ▪ बतहष्ट्कृि तहिकारणी िभेने महाड येथे 25 व 26 तडिेंबर 1927
मोरे , गंगािरपिं िहस्त्रबद्ध
ु े आतण बापरू ाव जोशी हे दतलिेिर िवणव व अस्पृश्यांचे अतिवेशन भरवले.
िाह्मण नेिे ▪ भालाकार - भोपटकराचं ी तटका.
• अध्यक्षीय भाषणािनू माणिु कीचे व िन्मानाचे जीवन जगण्याचा ▪ अस्पृश्यांचा उिावीळ
िंदेश तदला ▪ कै वारयाची तििाडघाई
• 20 माचव 1927: आदं ोलन िरू ु ▪ फातजल उिावीळ िमाजििु ारक
• िहभाग: िंभाजी गायकवाड, तवश्राम िवादकर, रामचंद्र मोरे ,
तशवराम जािव, के शवराव व गोतवदं आरेकर इत्यादी अस्पृश्य
कायवकत्यांचे ििेच अनंिराव तवनायक तचत्रे, िरु ें द्रनाथ तटपणीि,
गंगािर नीलकंठ िहस्त्रबद्ध ु े, कमलाकािं तचत्रे
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
दोन कायटक्रम करण्याचे तनतिि करण्याि आले
▪ 1) चवदार िळ्यावर पाणी तपण्यािाठी अस्पृश्य बंिनं ी वतहवाट
पाडावी, म्हणनू आंबेडकर यांच्या नेित्ृ वाखाली िवाांनी तमरवणक ु ीने
िामतु हकपणे जाऊन चवदार िळ्याचे पाणी प्यावयाचे.
▪ 2) तहदं ू िमाजािील व िातमवक िामातजक तवषमिेचा आिार
अिलेल्या मनस्ु मृिी ग्रथं ाचे दहन करायचे.
▪ 3) प्रिीकात्मक रीिीने तहदं ंिू ील िामातजक तवषमिेचे तनमवल ू न
करावयाचे.
▪ आंबेडकरांचे िाह्मण िहकारी गंगािर िहस्त्रबुद्धे यांनी प्रस्िाव मांडला
व राजभोज यानं ी अनमु ोदन तदले
▪ घटनेची िुलना मातटवन ल्यथु रने के लेल्या पोपच्या िमवबतहष्ट्कृििेच्या
आज्ञेच्या दहनाशी के ली
▪ आंबेडकरांनी िीन न्यायालयांमिनू महाडच्या चवदार िळ्याच्या
बाबिीि अस्पृश्याच्ं या बाजनू े न्याय तमळवण्याि यश प्राप्त
▪ न्यायालय तनकाल::
Telegram: @History4all
9545600535
• िवटिी मिंतदर ित्याग्रह 1929
• पण्ु यािील पवविी मतं दर दतलिािं ाठी खल
ु े करावे यािाठी एि. एम.
जोशी ना. गो. रे के, खातडलकर व तशरुभाऊ तलमये यांनी मंतदराच्या
ट्रस्टला अजव के ला
▪ परंिु खाजगी मालमत्ता िांगून प्रवेश नाकारला
▪ ित्याग्रह मडं ळ स्थापन करून तशवराम काबं ळे , राजभोज व अन्य
िदस्य होिे
▪ 13 ऑक्टोंबर 1929 आबं ेडकराच्ं या प्रेरणेने पवविी ित्याग्रह के ला .
▪ िहभाग : तशवराम कांबळे , एि एम जोशी, ना ग गोरे , रे के
खडीलकर, तवनायक भस्ु कुटे, राजभोज, स्वामी योगानदं
▪ 20 जानेवारी 1930: ित्याग्रह बंद करण्याि आला
▪ नातशक काणाराम मतिं दर ित्याग्रह 1930
▪ नातशक ित्याग्रह ितमिी : भाऊराव कृ ष्ट्णाजी गायकवाड तचटणीि

▪ 8 जनू 1931: महाड,
▪ 30 जानेवारी 1933: ठाणे,
▪ 17 माचव 1937: मबंु ई
• िमाज िमिा िघिं
• स्थापना: 4 िप्टेंबर 1927
• उद्देश: रोटीबंदी व बेटीबंदी िोडणे
• आळीपाळीने एकामेकाचं ी घरी िहभोजनाचे
• पतहले िहभोजन 15 ऑगस्ट 1928 ला झाले
• मात्र आिं रजािीय तववाह होऊ शकला नाही
• 29 जनू 1928 िमाज िमिा िंघािाठी िमिा नावाचे पातक्षक िरू
के ले, 1929 ला बंद पडले
• बतहष्ट्कृि तहिकारणी िभेच्या माध्यमािून 'बतहष्ट्कृि भारि' वृत्तपत्र
चालू के ले िे 'बुद्ध भषू ण तप्रतटंग प्रेि' मिनू छापण्याि येई
• अिंबादेवी मिंतदर ित्याग्रह
• 1925: अमराविीिील प्राचीन अंबादेवी मंतदराि प्रवेशािाठी
मािवराव गोतवदं राव मेश्राम यानं ी आदं ोलन िरू ु के ले या आदं ोलनाि
आंबेडकर, दादािाहेब पाटील, पंजाबराव देशमख ु यांनी पातठंबा
दशवतवला
• 13 नो्हेंबर 1927 अमराविीच्या इद्रं भवु न तथएटरमध्ये आंबेडकर
याच्ं या अध्यक्षिेखाली वराड प्रातं िक अस्पृश्य पररषदेचे दिु रे
अतिवेशन पार पडले
• ित्याग्रहािबं ंिीचे आपले तवचार बतहष्ट्कृि भारिच्या 21 नो्हेंबर,
1927 च्या अंकाि ्यक्त के ले. 'ित्कायाविाठी के लेला आग्रह म्हणजे
ित्याग्रह...' अशी ित्याग्रह ्याख्या करि, ही तवचारिरणी
भगवद्गीिेवर आिाररि अिल्याचे मि आंबेडकरांनी मांडले
• देवस्थानचे तवर्श्स्ि दादािाहेब खापडे यानं ी मतं दर खलु े करून देण्याचे
आर्श्ािन तदले
Telegram: @History4all
▪ अध्यक्ष : के शव नारायण विेकर िदस्य : शक ं रराव गायकवाड
यवु क : भास्कर कद्रे
▪ आबं ेडकर गोलमेज पररषदेिाठी लडं नला रवाना लढा दादािाहेब
गायकवाड यांनी िरू ु ठे वला
▪ िहभाग : कवी कुिमु ाग्रज, िहस्त्रबद्ध ु े, देवराव नाईक, डी. ्ही.
प्रिान, बा. खेर, स्वामी आनंद
▪ डॉ. आबं ेडकरानं ी बॉम्बे प्रािं ाचे ग्हनवर फ्रेडररक िाइक्ि यानं ा पत्र
▪ पररणाम:
▪ ित्याग्रहानिं र अस्पृश्यानं ा अिोनाि छळ िोिावे लागले.
▪ मल ु ांच्या शाळा बंद झाल्या.
▪ रस्िे बंद झाले,
ु ▪ दक ु ानािून वस्िू देखील तमळे ना.
▪ िनािनी तहदं ू त्याच्ं यावर दमदाटी करू लागले.
▪ िुम्ही माजले आहाि अशा शब्दांि अस्पृश्यांना बोलणी खावी
लागि होिी
▪ मिे: तहदं त्ु वाची प्राणप्रतिष्ठा तजिकी वतिष्ठांिारख्या िाह्मणांनी,
कृ ष्ट्णािारख्या क्षतत्रयानं ी, हषाविारख्या, िक ु ारामािारख्या वैश्यानं ी
के ली तििकीच वातल्मकी, रोतहदाि इत्यादी अस्पृश्यांनी के लेली
आहे.
▪ 3 माचव 1934: ित्याग्रह मागे घेिला
▪ 1933: दतलिानं ी तहदं ू िमावच्या पारायनािाठी डॉ. आबं ेडकराच्ं या
नेित्ृ वाखाली मख ु ेड ित्याग्रह के ला
▪ दादािाहेब गायकवाड व अमृिराव रणखाबं े
▪ 1935: रत्नातगरी: स्वा. िावरकरांनी उभारलेल्या पतििपावन या
मतं दराच्या उद्धाटनािाठी डॉ. आबं ेडकरांना तनमत्रं ण तदले

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535

▪ ितहली गोलमेज िररषद

▪ िररषदा
▪ दतक्षण महाराष्ट्ट्र दतलि पररषद पतहले अतिवेशन 1920
▪ अतखल भारिीय बतहष्ट्कृि िमाज पररषद नागपरू 1920
▪ मंबु ई प्रांतिक बतहष्ट्कृि पररषद 1924 (बाशी)
▪ िािारा तजल्हा महार पररषद अतिवेशन 1926 (कोरे गाव,
रतहमिपरू )
▪ वरहाड प्रातं िक अस्पृश्य पररषद दिु रे अतिवेशन 1927
▪ रत्नातगरी तजल्हा शेिकरी पररषद 1929
Telegram: @History4all
▪ नों्हे. 1930 िे जाने. 1931
▪ दतलि : डॉ.बाबािाहेब आबं ेडकर,
रावबहादरू श्रीतनवाि
• 1930: ऑक्टोबर: एि.एि. ्हाइिरॉय ऑफ इतं डया या
बोटीने मंबु ईहून
• भेट व चचाव: भारिमत्रं ी, उपभारिमत्रं ी, मजरू पक्षाचे नेिे जॉजव
लान्िबेरी, भारिाचे नवे िरिेनापिी िर तफतलप चेटवडू ,
लंडनचे खािदार, मजरू , उदारमिवादी व हुजरू पक्षांचे िभािद
• आंबेडकरांनी अस्पृश्यांच्या राजकीय हक्कांचा खतलिा या
पररषदेि िादर के ला
▪ भारि स्वित्रं झाल्याि रा्यघटनेि अस्पृश्याच्ं या आठ

Telegram: @History4all
राजकीय हक्कांचा िमावेश अिावा
▪ अतखल भारिीय अस्पृश्य पढु ारी पररषद - 1961 ▪ अस्पृश्य वगाविाठी िमान नागररकत्व, -िमान हक्क,
▪ येवला पररषद - 1935 ▪ जातिद्वेषरतहि वागणक ू , -कायदेमंडळाि भरपरू
प्रतितनतित्व,
▪ मंबु ई इलाखा महार पररषद - 1936 (घोषणा) ▪ िरकारी नोकरीि अस्पृश्याच ं ी भरिी करण्याि यावी -
▪ अतखल भारिीय अस्पृश्य मतहला पररषद - 1942 िरकारची पवू वग्रहरतहि विववणक ू ,
▪ अस्पृश्यिा तनमवल ू न िरकारी खािे, - ग्हनवर जनरलच्या
मंतत्रमंडळाि प्रतितनतित्व,
▪ मबंु ई कायदेमडं ळाचे िदस्यत्व आणखी िीन वषाांनी वाढवले
▪ मबुिं ई इलाखा महार िररषद 1936 ▪ विवमानपत्रे आंबेडकरांना "अस्पृश्यांचा महान नेिा" िंबोिू
लागले.
▪ नायगाव – मंबु ई (तशख तमशनच्या जागेवर) ▪ महाराजा ियाजीराव गायकवाड यांनी आंबेडकरांचे कौिक ु
▪ अध्यक्ष – बी. एि. ्यक ं टराव के ले
▪ हैद्राबाद िंस्थानाि प्रिी आंबेडकर म्हणनू ओळख ▪ 1931: एतप्रल: परळ येथील गोखले तशक्षण िस्ं थेच्या शाळेि
▪ डॉ. आंबेडकर स्वि: त्यांना दख्खनचे आंबेडकर अिे म्हणि. अतखल भारिीय अस्पृश्य पढु ारी पररषद आयोतजि के ली

▪ गोलमेज िररषदा ▪ दुिरी गोलमेज िररषद

▪ कालाविी: िप्टेंबर 1931 िे 1 तडिेंबर 1931
▪ पतहली गोलमेज पररषद - नों्हे. 1930 िे जाने. 1931 ▪ 1931: ऑगस्ट: मंबु ई: गांिी आंबेडकर यांच्याि
▪ दिु री गोलमेज पररषद - िप्टें िे तडिें - 1931 अस्पृश्योद्धारावर चचाव
▪ तििरी गोलमेज पररषद - नों्हे िे तडिें - 1932 ▪ गािं ी यानं ी आबं ेडकरानं ा देशभक्त म्हटले होिे

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535

• मागणी ▪ इतिं र्यन फ्रॅच

• भारिाच्या भावी िंतविानाि अल्पिंख्य अस्पृश्यांना काही राजकीय
हक्क अिावेि
• स्विंत्र्य मिदार िंघ
• अस्पृश्यिा पाळणे हा कायद्याने गुन्हा िमजण्याि यावे
• नोकरयांमध्ये व स्थातनक स्वरा्य िंस्थांमध्ये
• प्रांतिक व मध्यविी कायदेमंडळाि लोकिंख्येच्या प्रमाणाि जागा
तमळा्याि
• म. गांिींनी अिे म्हटले की, 'अस्पृश्यांचे प्रतितनिीत्व कााँग्रेिच्या
विीने मी स्विः करि अिल्याने डॉ. आंबेडकर तकंवा श्रीतनवािन हे
अस्पृश्याच ं े खरे प्रतितनिी नाहीि’.
• 1931: नो्हेंबर: लंडन येथील 'इतन्स्टट्यटू ऑफ इटं रनॅशनल
अफे अिव' या िस्ं थेच्या िभागृहाि आबं ेडकराचं े भाषण
Telegram: @History4all
िं ाईज कतमटी
▪ वषव: 1932
▪ भारिीय जनिेला मिदानाचा अतिकार कोणत्या पात्रिेवर
द्यावेि याचा तवचार करण्यािाठी इतं डयन फ्रॅचं ाईजी कतमटी
नेमली त्याि 17 िभािदांमध्ये आंबेडकरांचा िहभाग होिा.
▪ जािीय तनवार्ा आतण िण
ु े करार
▪ 16 ऑगस्ट 1932: जािीय तनवाडा घोतषि
▪ 24 िप्टेंबर 1932: पणु े करार,
▪ प्रांतिक कायदे मंडळाि 780 जागांपैकी 148 जागा राखीव.
▪ कें द्रीय काररणीमध्ये राखीव जागांची िंख्या 18% अिेल
▪ आवाहन: मागािवगीयांनी कााँग्रेि पक्ष व तितटश यांपािनू

Telegram: @History4all
• पररषेदेपवू ी मिदानाचा अतिकार ठरवणारया लॉडव लोतथयन स्वित्रं झाल्यातशवाय िे िरु तक्षि होणार नाहीि
कतमटीचे िदस्य म्हणनू तनयक्त ु ी ▪ तमठाच्या ित्याग्रहावर िद्धु ा टीका
• दतलिांना प्रोटेस्टंट तहदं ू म्हणा अशी मागणी आंबेडकरांनी के ली.
▪ बतहष्ट्कृि वगाविाठी (अस्पृश्य) स्विंत्र मिदारिंघ तदल्याि
• फे र्रल स्रक्चर कतमटी अररष्ट कोिळेल अिे त्यांना वाटण्याचे काय कारण?
• िप्टेंबर 1931 िे नो्हेंबर 1931 त्याचबरोबर गािं ी अमर नाहीि तकंवा कााँग्रेिही अमर नाही.
• कायव: भारिाच्या भावी िंतविानातवषयी तवचारतवतनमय ▪ “महात्मे आले आतण गेले पण अस्पृश्य हे अस्पृश्यच रातहले."
• भारिाला िंघरा्यात्मक घटना देण्याि यावी यािाठी भरलेली पररषद
• अध्यक्ष: लॉडव िाँकी (िदस्य 38) ▪ तििरी गोलमेज िररषद
• भारिीय प्रतितनिी:- डॉ. आंबेडकर, म. गांिी, बॅ. जयकर, िर ▪ 21 नो्हेंबर 1932 िे 24 तडिेंबर 1932
िेजबहादरु िप्र,ू ियाजीराव गायकवाड ▪ 1932: नो्हेंबर: एम. एन. त्हक्टोरीया बोटीने इग्ं लंडकडे
• बैठका: नो्हेंबर 1931 पयांि बंतकंगहॅम पॅलेिमध्ये घटना ितमिीच्या रवाना
बैठका झाल्या
▪ दरम्यान भारिािंबंिीच्या घटनात्मक ििु ारणेच्या िंयक्त
ु
ितमिीवर िभािद म्हणनू आंबेडकरांचा िमावेश के ला
• िन्मान व मानित्र
• 1932: जानेवारी: िायंकाळी डॉ. िोळंुकी यांच्या अध्यक्षिेखाली
बाबािाहेब आंबेडकरांना 114 िंस्थांच्याविीने मानपत्र देण्याचा
िमारंभ दामोदर हॉलच्या मैदानाि
• भाषण: "िुम्ही िवाांनी मला िहकायव के ले, माझ्या भतु मकांना पातठंबा
तदला, म्हणनू च मी अस्पृश्यांच्या राजकीय हक्कांिाठी यशस्वीपणे
िंघषव करु शकलो. माझा िंघषव के वळ महार जािीच्या उद्धारािाठी
न्हे निनू भारिािील िंपणू व अस्पृश्य िमाजाच्या उद्धारािाठी आहे
म्हणजेच आपल्या देशाच्या उद्धारािाठी आहे”
• 1932: मे: अतहल्याश्रमाि पणु े तजल्हा बतहष्ट्कृि िमाज व अतखल
भारिीय अस्पृश्यिातनवारण िंघािफे रौप्य करंडकािून मानपत्र प्रदान
• 1932: मे: कनावटकच्या जनेिेद्वारे िमारंभापवू वक मानपत्र

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535

• उद्गार: ▪ राजकीय प्रवाि

• "तितटश िरकारने भारिाला लवकराि लवकर स्वािंत्र्य देण्याचा
प्रयत्न करावा."
• भारिाची मध्यविी ित्ता व प्रांतिय ित्ता या दोन्ही ित्ता एकाच वेळी
भारिीयांच्या हािांि आल्या पातहजेि
• त्यावेळी मंबु ईिील बााँबे क्ॉतनकल या कााँग्रेि पक्षीय वृत्तपत्राने 22
नो्हेंबर 1932 च्या अंकाि आंबेडकरांच्या तविानाची नोंद घेिली
आतण "डॉ. आंबेडकरांचे राष्ट्ट्रप्रेम कोणाही राष्ट्ट्रभक्तापेक्षा किीच
कमी न्हिे"
• 1933: जॉइटं कतमटी ऑन इतं डयन कॉतन्स्टट्यश ू न ऑल रे फॉमवि
बैठका
• डॉ. आबं ेडकर भारिािबं ंिीच्या घटनात्मक ििु ारणेच्या ियं क्त ु पा.ना. राजभोज
ितमिीचे िभािद होिे
• गोलमेज पररषदांिील िहभागामळ ु े त्यांना 'अस्पृश्यांचा महान नेिा',
'कायदेपंतडि' व 'बुतद्धमान ्यक्ती' म्हणनू जागतिक पािळीवर
Telegram: @History4all
▪ मबंु ई तविानपररषदेचे िदस्य (1926-1937)
▪ 1926: तडिेंबर: मबंु ईचे ग्हनवर हेनरी स्टॅ्हले लॉरे न्ि यानं ी मंबु ई
तविानपररषदेचे (बॉम्बे लेतजस्लेतट्ह काउतन्िल) िदस्य म्हणनू
नेमले.
▪ दोन अस्पृश्य िदस्य: डॉ. बाबािाहेब आंबेडकर व परुु षोत्तम
िोलंकी
▪ 1936: स्विंत्र मजरू पक्ष, मख ु पत्र - जनिा
▪ 1937: प्रांतिक तविानिभा तनवडणक ु (18 पैकी 15 आमदार)
तवरोिी पक्षनेिे
▪ उमेदवार: डॉ. बाबािाहेब, पतहले दतलि तक्के टर बाळू पालवणकर,
▪ भायखळा – परळ या राखीव जागेवर डॉ. आबं ेडकर तनवडून आले
▪ पक्षाद्वारे मंबु ई तविानिभेि खोिी तबल, महार विन तबल मांडले
▪ 1939:: नेहरू भेट, 1940:ऑक्टो.: बोि भेट

Telegram: @History4all
ओळखले जाऊ लागले ▪ 1942 िे 1946 - ग्हनवर जनरल यांच्या कायवकारी मंडळाि
• 1933: च्या र्श्ेिपतत्रका ितमिी यावर िदस्य कामगार खािे, ऊजाव खािे आतण पाटबंिारे खािे
• 1934: िंयक्त ु िंिद ितमिीवर िदस्य ▪ दामोदर नदीला परू आला त्याचा अभ्याि करून दामोदर ्हॅली
योजना त्यांनी मांडली.
• हररजन िेवक िघिं
• 30 िप्टेंबर 1932 ▪ 'ऑल इतिं र्या शेर््युयमर् कास्ट्ि फे र्रेशन
• मबंु ईमध्ये कााँग्रेिची िभेच्या ठरावाि िंघाचे नाव ‘ऑल इतं डया ▪ 1942: अतखल भारिीय अनिु तू चि जािी महािंघ
ॲन्टी - अन्टचेतबतलटी लीग’ ▪ अध्यक्ष: एन. तशवराज
• मख्ु यालय: तदल्ली ▪ आप्पा दरु ाई यांनी मदि के ली.
• उतद्दष्टे व ध्येयिोरणे: ▪ शेड्यल्ु ड कास्ट्ि फे डरे शन ही एक िामातजक-राजकीय िघं टना
• िवव िाववजतनक तवतहरी, पाणवठे , िमवशाळा, रस्िे, तवद्यालये, होिी
स्मशाने, घाट, मतं दराि हररजनानं ा प्रवेश खलु ा अिावा
• आंिरजािीय तववाह व िहभोजन िोडून िवव कामे के ली ▪ 30 जून 1947 चे ित्र
• स्थातनक स्वरा्य िंस्थांनी जन्ु या तवतहरी दरुु स्ि करून हररजनांिाठी ▪ बॅररस्टर जयकर यांनी मंबु ई प्रांिािून राजीनामा तदला आंबेडकर
त्या खल्ु या के ल्या. िेथनू तनवडून यावे अिे पत्र राजेंद्रप्रिाद यानं ी
• म. गांिींनी िंघाचे नाव बदलले ‘हररजन िेवक िंघ’ अिे के ले. ▪ मबंु ई प्रािं ाचे मख्ु यमत्रं ी बाळािाहेब खेर यानं ा पाठवले राजेंद्र प्रिाद
• अध्यक्षस्थान जी. डी. तबलाव, ितचवपदी ‘भारि िेवक िमाजा’ चे म्हणाले, की
िदस्य अमृिलाल ठक्कर, मदिीि आठ जणांचे मंडळ ▪ “कोणिे कारण तवचाराि घेिली िरी घटना पररषदेिील आतण
• िीन िदस्य दतलि: डॉ. बाबािाहेब आंबेडकर, एम.् िी. राजा, तिच्या तवतवि ितमत्यािील डॉ. आंबेडकरांची कामतगरी इिकी
रावबहादरू श्रीतनवािन उच्च प्रिीचे आहे, की त्यांच्या िेवेला आपण मक ु ु नये अिे वाटिे.
• 184 तवभागाि िवेिन िेवक नेमले ▪ 14 जल ु ै 1947 पािनू घटना पररषदेचे नवे ित्र िरू ु होि आहेि, या
ित्राि डॉ. आंबेडकर उपतस्थि राहावे अशी माझी िीव्र इच्छा आहे.
• हररजन शब्दाला तवरोि म्हणनू मंबु ई प्रांिािून िुम्ही आंबेडकरांना तनवडून द्यावे.
• भक्तकतव नरिी मेहिा, आर. डी. पराड़कर ▪ जल ु ै 1947 मध्ये आबं ेडकर घटना पररषदेचे िदस्य म्हणनू
• म. गािं ी हररजन नावाचे तनयिकातलक चालवि होिे ्याचा अथव तबनतवरोि तनवडून येिील अशी कााँग्रेिने िोय के ली
“ईर्श्राची लेकरे ” अिा होिो. ▪ ितं विान िभेचे िदस्य (1946-1950)
• त्यावर डॉ आंबेडकर यांनी यतु क्तवाद के ला अस्पृश्य ही हररजन ▪ 29 ऑगस्ट 1947 : मिदु ा ितमिीचे अध्यक्ष.
अििील िर उरलेले लोक राक्षिजन आहेि का? ▪ मिदु ा ितमिी अध्यक्ष – डॉ. आंबेडकर
• 1938: जानेवारी: आबं ेडकरानं ी हररजन या मदु द्य् ावरून मबंु ई ▪ 1) अय्यर 2) मन्ु शी
तवतिमडं ळाि िभात्याग के ला. ▪ 3) अय्यंगार 4) िादल्ू ला
• 1982: भारि िरकारने हररजन शब्दावर बंदी घािली. ▪ 5) खेिान (यांच्या तनिनानंिर T.T. कृ ष्ट्णामाचारी)
▪ 6) तमत्तर (यांच्या राजीनाम्यानंिर N. मािवराव)
▪ अय्यगार हे काश्मीरचे राजा हररतिंग यांचे तदवाण त्यांनी काश्मीर
तवषयक कलम 370 चा मिदु ा ियार

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535

• भारिाचे कें द्रीय कायदा व न्यायमंत्री (1947-1951) ▪ अथटशािीय कायट

• ितं विान ितमिीचे अध्यक्ष आतण कायदा व न्याय मंत्री अशी दहु रे ी ▪ चलनाच्या िवु णव तवतनमय पद्धिीवरील तवचार व भारिीय ररझवव
जबाबदारी बाँकेची स्थापना
▪ ‘प्रॉब्लेम ऑफ द रुपी’ या पस्ु िकाि रुपयाच्या अवमल्ू यनावर
• तहिंदू कोर् तबल आंबेडकरांनी त्यांचे तवचार मांडले
• 1948: तहदं ू कोड तबल िंिदेि मांडले. ▪ स्विंत्र भारिाचे चलन हे िोन्याि अिावे, अिा अथवि्ज्ञ लॉडव
• तवरोि: कान्ि यांनी के लेला दावा आंबेडकरांनी खोडून काढला होिा.
• हरीहरानंद िरस्विी/करपात्री महाराज: रामरा्य पररषद ▪ लडं न स्कूल ऑफ इकॉनॉतमक्ि येथे त्याच्ं या ‘द प्रॉब्लेम ऑफ द
• राष्ट्ट्रीय स्वयंिेवी िंघ रुपी’ प्रबंिावरून प्रा. जॉन के न्ि यांच्याशी मिभेद
• तहदं ू महािभा पट्टाभीिीिारमैया ▪ त्याऐवजी िवु णव तवतनमय पररमाण (गोल्ड एक्िचेंज स्टाँडडव)
• जनिंघ िम्हानंद िरस्विी अमलाि आणावे, अशी तशफारि आंबेडकरांनी के ली.
• आयव िमाजी ▪ 1925: स्थापन के लेल्या तहल्टन यगं आयोगापढु े त्यानं ी िाक्षही
▪ भारिाच्या मल ू भिू आतथवक तवचारांचा पाया देखील आंबेडकरांच्या
• 6 ऑक्टोबर 1951: लोकिभेचे उपिभापिी अनंिशयनम अय्यंगार आतथवक तवचारावं र घािला गेला
Telegram: @History4all

• तहदं ू कोड तबल िाि वेगवेगळ्या घटकांशी तनगतडि होिे त्याचे
कायद्याि रूपांिर करू पाहि होिे
• जी ्यक्ती मृत्यपु त्र न करिा मृि पावले अिेल अशा मृि तहदं ू
्यक्तीच्या मालमत्तेच्या हक्काबद्दल
• मृिाचा वारिदार ठरवण्याचा अतिकार
• पोटगी, तववाह, घटस्फोट, दत्तकतविान, अज्ञानत्व व पालकत्व
• हेच कायदे 1955 - 56 मध्ये मंजरू झाले
• तहदं ू तववाह कायदा, तहदं ू वारिा हक्क कायदा
• तहदं ू अज्ञान व पालकत्व कायदा, तहदं ू दत्तक व पोटगी कायदा
Telegram: @History4all
▪ तितटश िरकारने चलनाचा तिढा िोडवण्यािाठी रॉयल कतमशनची
स्थापना के ली
▪ िरकारने िर हेन्री फाउलर यांच्या नेित्त्ृ वाखाली फाउलर ितमिी
नावाने भारिीय चलन ितमिी नेमली होिी. आबं ेडकरानं ी यावर
टीका के ली

• रा्यिभा िदस्य (1952-1956)

• 1952: तनवडणक ू : कााँग्रेिचे नारायण िदोबा काजरोळकर
यांच्याकडून पराभिू
• 1954: भंडारा येथनू पोटतनवडणक ु लढवली
• 1956: RPI स्थापण्याची घोषणा
• 1 ऑक्टोबर 1957: नागपरू : पक्ष स्थापण्यािाठी अध्यक्षीय मंडळाची
बैठक झाली

• िहभाग: एन. तशवराज, यशवंि आंबेडकर, पी.टी. बोराळे , ए.जी.

पवार, दत्ता कट्टी, दा. िा. रुपविे
• 1957: ररपतब्लकन पाटी ऑफ इतं डया (एन. तशवराज)
• 1957: च्या तनवडणक ु ीि 9 िदस्य तनवडले

• 1920: भारिमत्रं ी एडतवन मााँटेग्यू याचं ी भेट घेिली आतण

अस्पृश्यांच्या तहिांतवषयी चचाव के ली
• 1928: िायमन कतमशन िमोर िाक्ष

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
• िमांिराची घोषणा
• ऑक्टो. 1935 : येवला, नातशक :
• पररषदेचे स्वागिाध्यक्ष अमृि िोंतडबा रणखांबे होिे
• िमाांिराची घोषणा
• “मागच्या पाच वषावपािनू आपण िवावनी मोठ्या कष्टाने
काळाराम मतं दराची चळवळ चालतवली. वेळ, पैिा ्यय गेला
• मी अस्पृश्य जािीि जन्माला आलो िे माझ्या हािी न्हिे. तहदं ू
म्हणनू मी जन्माला आलो, पण तहदं ू म्हणनू मरणार नाही.
• तहदं ू िमावि आपल्याला िमिेची वागणक ू देण्याि यावी यािाठी
त्यांनी मोठा लढा तदला.
• शीख िमाटची चाचिणी 1936
• तहदं ू महािभेचे नेिे डॉ. मंजु े यांनी राजगृह (दादर) येथे येऊन
Telegram: @History4all
त्यांना शीख िमव स्वीकारण्याची तवनंिी के ली.
• 13 व 14 एतप्रल 1936
• अमृििर येथील शीख तमशनरी पररषदेि हजेरी
• अध्यक्ष: न्यायातिश िरदार बहाद्दुर हुकूमतिंग
• के रळचे दतलि नेिे डॉ. को. िीर यांनी शीख िमावचा स्वीकार
• पिु ण्या मक
ु ंु द व तचरंजीव यशविं याच ं े अमृििर येथे गरुु द्वाराि
वास्ि्य
• अभ्यािािाठी पाठवलेले 13 िदस्यांनी शीख िमावचा
आंबेडकरांची परवानगी न घेिा प्रवेश
• गरुु नानकांनी िंि रतवदाि यांचा गौरव
• गरुु गोतवदं तिगं यानं ी तशख िमावि अस्पृश्यानं ी यावे
• पंच प्यारे , पतहल्या पाच खालिांपैकी तिघे अस्पृश्य
• 1936 इग्ं लंड प्रवािािाठी 7 हजार रु. मदि
• डॉ. कुिवकोटी (शंकराचायव) यांची घोषणा
• 1937: मंबु ई खालिा कॉलेज (नेित्ृ व: नारायणतिंग)
• पतटयाला तदवाण पदाची ऑफर
• िरदार तकशनतिंग: तशख िमव तस्वकारु नका (जनिा 4 फे ि.ु
1933)
• 1937: बैशाखी पौतणवमा, भाषण
▪ मुतस्लम िमाटि येण्याचे आवाहन
▪ बॅररस्टर महमं द अली जीना यानं ी जयकरामाफव ि आबं ेडकरानं ी
इस्लाम िमव स्वीकारण्याि “पातकस्िानचे ग्हनवर” करू अिा प्रस्िाव ▪ कारण िे जगािील िवावि मोठे िामतू हक िमाांिर होिे.
ठे वला
▪ िदस्य गौबा व मतु स्लम िमवगुरू यांनी इस्लाम िमव स्वीकारल्याि
तनजामाने ्यक्ती मागे काही कोटी रुपये देण्याचे कबल
ू के ले.
▪ तवतिमंडळ िदस्य करू
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ तििन िमाटि येण्याचे आवाहन
▪ तिश्चनाचं े िमवगुरू तबशप बेस्टन थोबनव िॅडले व मंबु ईच्या मेथोतडस्ि
एतपस्कोपल चचवचे तबशप यानं ी दतलिानं ा घेऊन आपण मोठ्या
िन्मानाने तिश्चन िमावि स्वीकार यावे अिा
▪ बौद्ध िमाटि येण्याचे आवाहन
▪ बौद्ध िम्माच्या बनारि येथील महाबोिी िंस्थेच्या आक्कांनी
कायववाहांनी बाबािाहेबांना िार के ली
▪ "भारिाि जन्मलेल्या, जातिभेद न मानणारया, िवावना िमान
िमजणारया आमच्या बौद्ध िम्माि आपण व आपले अनयु ायी
आल्याि िुम्हां िवाांचा मोठा उत्कषव होईल
▪ ईर्श्राला महत्त्व न देणारा व िमस्ि मानव जािीला स्वािंत्र्य, िमिा व
बंित्ू व तशकतवणारा आमचा बौद्ध िम्म िुमचा िेजोमय भतवष्ट्य
घडवनू आणेल. िळागाळािल्या लोकाच्ं या प्रिी अत्यिं करुणा
Telegram: @History4all
बाळगणारा बौद्ध िम्म िुम्हां िवाांचा इतिहाि रचेल"
▪ बौद्ध िमांिर
▪ 1935: येवला, नातशक: िमाांिराच्या घोषणेनंिर 21 वषे जगािील
तवतवि प्रमखु िमाांचा अभ्याि के ला.
▪ कल: मानविावादी व तवज्ञानवादी िमव म्हणनू बौद्ध िमावकडे वळाला
▪ 1950: जागतिक बौद्ध पररषद कोलंबो
▪ 2 मे 1950: आंबेडकरांच्या अध्यक्षिेखाली भारिािील पतहली
िाववजतनक बद्ध ु जयिं ी तदल्ली
▪ 1951: जल ु ै भारिीय बौद्ध जनिंघ स्थापना
▪ 1953: तदल्ली तशवाय महाराष्ट्ट्राि बद्ध
ु जयंिी व त्याच्ं या
अध्यक्षिेखाली भ्य कायवक्म
▪ 27 मे 1953: आबं ेडकर याच्ं या प्रयत्नामळ ु े व दबावामळ ु े कें द्र
िरकारने बुद्ध जयंिीतनतमत्त िाववजतनक िट्टु ी जाहीर के ली
▪ 1954: तडिेंबर रंगनू येथील जागतिक बौद्ध पररषदेि हजर
▪ 25 तडिेंबर 1954: देहूरोड बुद्धांच्या मिू ीची प्रतिस्थापना
▪ 1955: जागतिक बौद्ध महािभा स्थापना
▪ 1956: काठमांडू: जागतिक बौद्ध िमव परीषदेि ‘बुध्द आतण कालव
माक्िव’ यावर भाषण
▪ याच पररषदेि त्यांना बोतिित्व
▪ भारिाि बौद्ध िमावचा प्रिार नागा लोकांनी के ला त्याचं े वितिस्थान
नागपरू होिे
▪ घटनेने भारिाि बौद्ध िमव पनु जीतवि झाला.
▪ डॉ. बाबािाहेब आंबेडकरांचे िमाांिर जगाि ऐतिहातिक होिे.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535
• र्ॉ बाबािाहेब आबिं ेर्कर िबिंतिि वृत्तित्र ▪ शेिकर्यािंबद्दल तवचार
• 1920 : मक
ू नायक
• 1924 : बतहष्ट्कृि मेळा ▪ शेिीला उद्योग माननू पायाभिू ितु विा परु वनू शेिकरयांचा आतथवक
तवकाि झाला पातहजे.
• 1927 : बतहष्ट्कृि भारि ▪ आतथवक तवषमिा तजिकी कमी होईल, तििकी जािीय भेदभावाची
• 1927 : िमिा (िाप्तातहक) दरी कमी होईल.
• 1928 : मानविा ▪ 'शेिीचे राष्ट्ट्रीयकरण' करण्याची.
• 1930 : जनिा (याचे नाव बदलनू 1956 ला प्रबुद्ध भारि के ले) ▪ पीकपद्धिी, पाणी उपलब्ििा, बांिबंतदस्िी, उत्पादकिा वाढ,
िाठवण ्यवस्था, शेिमालाची तवक्ी, शेिमालाचे भाव या िदं भावि
स्पष्ट तनयम करावेि,
• मुकनायक ▪ िंकल्पनािूनच कमाल जमीनिारणा कायदा,
▪ िावकारी व खोिी पद्धिींना प्रतिबंि करणारा कायदा,
• िरूु : 31 जानेवारी 1920 बंद : 1923 ▪ िामतू हक शेिीचे प्रणालीवर आिाररि शेिी महामडं ळ,
• िंपादक :- डॉ बाबािाहेब आंबेडकर ▪ रा्यािील नद्यांच्या खोरयांची तवभागणी व तवकाि,
• मदि: शाहू महाराज 2500 रुपये ▪ जलिंविवन योजना अमलाि आल्या.
• छापखाना: काशीनाथ रघनु ाथ यांचा “मनोरंजन”. ▪ बाबािाहेब आबिं ेर्कर तलतखि ग्रथ
• ििं िुकाराम याच
िं
ं ी वचने तशषवभागी अिि
• ▪ 1915: ॲडतमनीस्ट्रेशन अाँड फायनान्ि ऑफ तद ईस्ट इतं डया कंपनी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
िंपादक:- देवराम तवष्ट्णू नाईक, पांडुरंग नंदराम भटकर
: एम.ए. चा प्रबंि
▪ 1916/1927: तद इ्हॉलश ु न ऑफ द प्रॉत्हन्शल फाइनॅन्ि इन
• अग्रलेख: तितटश इतं डया: PhD चा प्रबंि
• मनोगि पतहला अग्रलेख ▪ 1923: द प्रोब्लेम ऑफ द रूपी: इट्ि ओररजीन अाँड इट्ि
• स्वरा्याची िर िरु ा्याला नाही िोल्यश ु न: D.Sc चा प्रबंि
▪ 1936: जाति्यवस्थेचे तनमवल ू न
• हे स्वरा्य न्हे हे िर आमच्यावरिी रा्य ▪ 1936: त्हच वे टू इमॉतन्िपेशन - शोिप्रबंि
• स्वरा्यािील आमचे आरोहन तिहं प्रतितबंब ▪ 1939: िघं रा्य तवरुद्ध स्वािंत्र्य “फे डरे शन विेि फ्रीडम”
• राष्ट्ट्रािील पक्ष शाबाि मास्टरीन बाई भाषणावर आिाररि पस्ु िक
▪ 1940: पातकस्िान अथवा भारिाची फाळणी ग्रंथ िरुु वािीला
"थॉट्ि ऑफ पातकस्िान" नावाने प्रकातशि के ला होिा.
• बतहष्ट्कृि भारि ▪ 1943: “रानडे, गािं ी आतण जीना” भाषणावर आिाररि पस्ु िक
• िरूु : 9 एतप्रल 1927 िंपादक: डॉ बाबािाहेब आंबेडकर ▪ 1943: तमस्टर गांिी अाँड द इमॅतन्िपेशन ऑफ द अनटचेबल्ि प्रंबि
▪ 1945: कााँग्रेि आतण गांिींनी अस्पृश्यांिाठी काय के ले
• अक ं : 34 तनघाले ▪ 1946: कम्यनु ल डेडलॉक अाँड अ वे टू िोल््ह इट - भाषणावर
• बाबािाहेबांनी शिपत्रे यािून पन्ु हा छापली आिाररि शोिप्रंबंि
• 1930 ला पन्ु हा िरू ु झाले ▪ 1946: ्हू वेअर द शद्रु ाज? हाऊ दे के म टू बी द फोथव वणाव इन तद
• िंि ज्ञानेर्श्र यांची वचने याि होिी इन्डो-आयवन िोिायटी
▪ 1946: द कॅ तबनेट तमशन अाँड दी अनटचेबल्ि
• पनु श्च हररओम हा लेख तलतहला ▪ 1947: स्टेट्ि अाँड माइनॉररटीज
• मदि : ियाजीराव गायकवाड ▪ 1948: महाराष्ट्ट्र ॲझ अ तलंतग्वतस्टक प्रोत्हन्ि
▪ 1948: द अनटचेबल्ि : हू वेअर दे अाँड ्हाय दे तबके म
अनटचेबल्ि ?
• जनिा ▪ 1955: थॉट्ि ऑन तलंतग्वस्टीक स्टेट्ि: अ तक्टीक ऑफ द ररपोटव
• प्रथम अंक 24 नो्हेंबर 1930 रोजी प्रकातशि झाला. ऑफ द स्टेट्ि ररकग्नाईझेशन कतमशन
• िपं ादक - देवराव तवष्ट्णू नाईक होिे ▪ 1956 - 57: द बुद्धा अाँड तहज िम्मा
▪ 1987: ररडल्ि इन तहदं इु झम (तहदं ू िमाविील कोडे)
• प्रारंभी पातक्षक होिे. 31 ऑक्टोबर 1931 रोजी िे िाप्तातहक झाले. ▪ 1998: तडक्शनरी ऑफ द पाली लाँग्वेज
• तबरुदावली ''गल ु ामाला िु गल
ु ाम आहेि अिे िागं ा म्हणजे िो बंड ▪ 1998: द पाली ग्रामर
करुन उठे ल'' हे वाक्य होिे. ▪ 1935 - 36: वेतटंग फॉर अ त्हझा (ऑटोबायोग्रफी) (कोलंतबया
• 13 एतप्रल 1931 िीन बळी तवद्यापीठाि पाठ्यपस्ु िक आहे.)
▪ अ तपपल ॲट बाय
• जनिेि त्यांनी िवव तनकडीचे प्रश्न चतचवलेच पण जनिेिून तवशेष ▪ अनटचेबल्ि ऑर द तचल्रेन ऑफ इतं डयाज गेटो
म्हणजे त्यानं ी तवलायिेहून तलहून पाठतवलेली पत्रे प्रकातशि झाली ▪ कॅ न आय बी अ तहदं ?ू
• 1944: या वृत्तपत्राि आम्ही शािनकिी जमाि बनणार हा लेख ▪ ्हॉट द िातह्मन्ि हॅव डन टू द तहदं जु
▪ एिे ऑफ भगवद् तगिा
• 1955 पयांि जनिा िरुु होिे. या वृत्तपत्राचे िपं ादक वेळोवेळी ▪ इतं डया अाँड कम्यतु नझम
बदलले. ▪ ्हॉल्यश ु न अाँड काउंटर-रर्हॉल्यश ु न इन एन्शण्ट इतं डया
• 4 फे िवु ारी 1956 रोजी जनिाचे नामकरण प्रबुद्ध भारि के ले ▪ बुद्धा अाँड कालव माक्िव
• 1956: िंपादक – दादािाहेब गायकवाड ▪ कोतन्स्टट्यशु न अाँड कोतन्स्टट्यशु नातलझम

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535
• वृत्तित्रे, िातक्षके , मातिके इत्यादींमिे बाबािाहेब • त्यांची ्यतक्तगि लायिरी जगािील िवावि मोठी खाजगी
आबिं ेर्करािंचे प्रकातशि झालेले काही लेख लायिरी होिी ्याि 50 हजार पस्ु िके होिी.
• 1947: तहस्ट्री ऑफ इतं डयन करंिी अाँड बाँतकंग • 7 नो्हेंबर: शाळा प्रवेश तदन म्हणनू िाजरा
• 1950: बद्धु अाँड द फ्यचु र ऑफ तहज ररलीजन • 1990: डॉ. बाबािाहेबानं ा भारिरत्न हा भारिािील िवोच्च
• 1951: फ्यचु र ऑफ पातलवयामेन्ट्री डेमोक्े िी नागरी िन्मान
• 1956: बतु द्धझम अाँड कम्यतू नझम • 1990-91: डॉ. बाबािाहेबांचे जन्मशिाब्दी वषव िामातजक न्याय
वषव म्हणनू भारिभर िाजरे .
• बाबािाहेब आबिं ेर्करािंशी तनगर्ीि काही तवशेष • जाने. 1994: मराठवाडा तवद्यापीठाला डॉ. बाबािाहेब
• आबं ेडकर यानं ा एकुण 9 भाषा अवगि आंबेडकराचे नाव
• आंबेडकरांजवळ एकुण 32 पद्या होत्या • 2000: डॉ. बाबािाहेब आंबेडकर तचत्रपट
• नोबेल पाररिोषीक तवजेिे अमत्यव िेन अथवशास्त्राि आंबेडकरांना ▪ 2016: 125 वषव पणू व पाच तठकाणी पंचिीथव म्हणनू ओळख
आपले वतडल मानि. ▪ 1) महु (जन्मस्थळ)
• तवदेशािनू अथवशास्त्राि “डॉक्टरे ट” (PhD & DSc) पदवी ▪ 2) आबं वडे (रत्नातगरी) पवु वजाचे गाव (खािदार अमर िाबळे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
तमळवीणारे पतहले भारिीय दत्तक घेिले.)
• 1952: कोलंतबया तवद्यातपठािफे डॉक्टर ऑफ लॉ ही पदवी ▪ 3) तदल्ली (तनवािस्थान देशाचे कायदामंत्री अििाना येथे
तमळणारे िे पतहले भारिीय तनवाि)
• 1953: उस्मातनया तवद्यातपठ डी. तलट पदवी (भारिीय ▪ 4) इदं ू तमल (दादर)
रा्यघटनेच्या तनतमविीिाठी) ▪ 5) लंडन (तशक्षा भमु ी)
• 1954: माझ्या जीवनाचे ित्वज्ञान तवषयावर All India Radio
भाषण ▪ र्ॉ. बाबािाहेब आबिं ेर्कर यािंची प्रतिद्ध वचने
• 1929: तविवा तवरूद्ध जािव, खनु ी ित्यशोिक ▪ राजकीय ित्ता ही िामातजक प्रगिीची गरुु तकल्ली आहे.
• तिडनेहमॅ कॉलेज: आंबेडकर तक जोशी ▪ भाकरी पेक्षा इ्जि प्यारी
• डॉ. बाबािाहेब आबं ेडकर हे अिे एकमात्र भारिीय आहेि ▪ दशाच्या स्वािंत्र्यािाठी रक्ताचा शेवटचा थेंब अिेपयांि लढले
्यांचे तचत्र लंडन च्या िंग्रहालयाि कालव माक्िव यांच्या िोबि पातहजे.
लावण्याि आले आहे. ▪ तशका, िघं तटि ्हा, िघं षव करा.
• भारिीय तिरंग्याि अशोकचक्ाला स्थान देण्याचे श्रेय देखील डॉ. ▪ तभक्षेने गल ु ामी तमळिे, स्वािंत्र्य नाही.
आबं ेडकरानं ा आहे. ▪ आम्हाला िामातजक व िातमवक गल ु ामतगरीिनू मक्त
ु करा म्हणजे
• बी. आर. आंबेडकर Labour Member of the Viceroy’s आम्ही िमु च्या खांद्याला खांदा लावनू राजकीय स्वािंत्र्यािाठी
Executive Council चे िदस्य होिे आतण त्यांच्यामळ ु ेच प्रयत्न करिो.
कारखान्यांमिे कमीि कमी 12-14 िाि काम करण्याचा तनयम ▪ िमू चा नवरा व मल ु े दारू प्यायली िर त्यांना जेवण देऊ नका
बदलुन फक्त 8 िाि करण्याि आला होिा. ▪ जर माझ्या मनाि द्वेष व िडू बद्ध ु ी अििी िर पाच वषावच्या आि
• मे – 1946 : Peoples Education Society स्थापना. मी या देशाचे वाटोळे के ले अििे.
• 20 जल ु ै 1946 – तिद्धाथव कॉलेज ऑफ कॉमिव, मंबु ई. तमतलंद ▪ राजकीय ित्तेच्या मोक्याच्या आतण महत्वाच्या जागा काबीज
महातवद्यालय औरंगाबाद. करा आतण शािनकिी जमाि बना.
• मतहलांकरिा िहाय्यक Maternity Benefit for women ▪ तिरस्करणीय गल ु ामतगरी व अन्यायाच्या अमानषु गिेि तपचि
Labor , पडलेल्या ्या िमाजाि मी जन्माि आलो, त्या िमाजाची
• Women labor welfare fund , Women and child , गल ु ामतगरी नष्ट करण्याि जर मी अपयशी ठरलो, िर स्विः लाच
Labor Protection Act िारखे कायदे बनतवले गोळी घालीन.
• 50 च्या दशकािच बाबािाहेबांनी मध्यप्रदेश आतण तबहार ▪ वाचन मनाला अन्न परु विे, या अन्नाचे चववण के ले िरच िे
तवभाजनाचा प्रस्िाव ठे वला होिा परंिु 2000 िाली याचे पचिे, अन्न पचले िरच बद्ध ु ी प्रगि होिे.
तवभाजन करून छत्तीिगढ व झारखण्ड बािं ले गेले. ▪ Religion is Meant for man, But Man is not meant
for Religion.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 9545600535

▪ र्ॉ. आबिं ेर्करािंबद्दल मिे –

▪ दतलिाच ं ा मक्त
ु ीदािा – ियाजीराव गायकवाड महािररतनवाटण
▪ आबं ेडकरांमध्ये िम्ु हाला िमु चा उद्धार किाव लाभला आहे िे
िमु च्या बेड्या िोडून टाकिील याची मला खात्री आहे. – शाहू • नागपरू व चद्रं परू येथील िमाांिराचे कायवक्म उरकून आतण
महाराज. आिा िम्मचक् पन्ु हा एकदा गतिमान झालेले पाहून
▪ आबं ेडकर हे तहदं ू िमाजािील दमनशील प्रवृत्तीच्या बाबािाहेब आंबेडकर तदल्लीला परिले.
तवरोिािील बंडखोरीचे प्रिीक – पंतडि नेहरू • 20 नो्हेंबर 1956 मध्ये िे नेपाळमिील काठमांडूला 'वल्डव
▪ महाराष्ट्ट्राचे िेजस्वी ज्ञानयोगी – आचायव अत्रे फे लोतशप ऑफ बतु द्धस्ट'च्या चौर्थया पररषदेि हजर राहले.
▪ डॉ. आबेडकर म्हणजे बोतिित्व – दलाई लामा. • परिीच्या प्रवािाि त्यानं ी बनारिमध्ये दोन भाषणे तदली.
• तदल्लीमध्येही त्यांनी तवतवि बौद्ध िमारंभाि भाग घेिला.
▪ जय भीम' नारा • रा्यिभेच्या अतिवेशनाि िहभागी झाले आतण आपल्या
▪ बाबू हरदाि एल. एन. (लक्ष्मण नगराळे ) यांनी 1935 मध्ये 'भगवान बद्धु आतण कालव माक्िव' या पस्ु िकाचे शेवटचे
तदला अशी नोंद आहे.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
प्रकरण तलहून पणू व के ले.
▪ बाबू हरदाि हे िेंट्रल प्रोत्हन्ि-बेरारच्या काउतन्िलचे आमदार
होिे आतण बाबािाहेब आंबेडकरांच्या तवचारांवर चालणारे एक • 6 तडिेंबर 1956 रोजी तदल्लीच्या तनवािस्थानी त्याच ं े
प्रखर कायवकिे होिे. महापररतनवावण झाले.
▪ बाबू हरदाि यांनीच 'जय भीम'चा नारा तदल्याची नोंद रामचंद्र
क्षीरिागर याच्ं या 'दतलि म्ू हमेंट इन इतं डया अाँड इट्ि लीडिव'
या पस्ु िकाि आहे.
▪ डॉ. आंबेडकरांच्या हयािीिच 'जय भीम' या अतभवादनाला
िरुु वाि झाली. चळवळीिील कायवकिे एकमेकांना िर 'जय
भीम' म्हणिच अिि पण एखादा कायवकिाव थेट डॉ.
आबं ेडकरानं ा िद्ध
ु ा 'जय भीम' म्हणि अिे. त्या वेळी
बाबािाहेब त्या ्यक्तीच्या अतभवादनाचे उत्तर के वळ तस्मि
हास्य करुन देि अिि

• र्ॉ. बाबािाहेब आबिं ेर्कर यािंचे तमत्र

• ििं गाडगेबाबा
• कमववीर भाऊराव पाटील
• पंजाबराव देशमख ु
• नेल्िन मंडेला
• पेररयार
• पं. नेहरू
• िभु ाषचद्रं बोि
• गोल्डनवायझर
• िेलीग्मन
• प्रा. के न्ि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर दशलत िळवळ 9545600535
दसलत चळवळ तििाराम के शव बोले
िभ
ु ेदार गोिालबाबा वलिंगकर > बॅ. तििाराम के शव बोले (बाबािाहेब बोले)
> जन्म : 1840, रावडूळ – महाड, प्रभाव : महात्मा फुले > जन्म: 29 जनू 1868 (पळशेि)
> 1886: िेनेिनू हवालदार म्हणनू िेवातनवृत्त (मराठा आमी) > तवल्िन कॉलेजमध्येच अििाना रात्रशाळा िरू ु व तशकवु लागले
> 1886: तहदं ु व त्यांचे ग्रंथ अस्पृश्यिेच्या तस्थिीि जबाबदार > रावबहादरू पदवी (1929) → पणु े → इडं ीया तडप्रेि क्लािेि
> दलीिाच ं ा पतहला बौतद्धक तवद्रोही द्वारा आयोतजि कायवक्माि िर रतहउद्दीन अहमद द्वारा पदवी
> 1894: मंबु ई प्रांिाच्या मख्ु य लष्ट्करातिकारयाला ‘तवनंिीपत्र’ > 1920-26: राजकीय: बॉम्बे तविीमंडळ िदस्य: (गैर िाम्हण
> महाराष्ट्ट्रािील दतलिांचा पतहला तलतखि दस्िऐवज िमजला पाटीकडून),
जािो > तहदं ु महािभा, गैर िाम्हण पाटी, स्विंत्र मजरु पक्ष
> 1890: तकचनेर ने लष्ट्कर भरिी बंद के ली म्हणनू > 14 जाने 1890: तकत्ते भडं ारी एक्यविवक मडं ळी (भडं ारी
कामगारािाठी)
Telegram: @History4all

> 1895 : रानडेंिोबि दतलिांच्या लष्ट्कर भरिीिाठी अजव
> 1895 : कुलाबा कलेक्टरद्वारा महाड लोकल बोडव िदस्य बनवले > 1893: तहदं ु – मस्ु लीम दगं लीि वडीलाचं े तनिन
> 1895 : पण्ु याच्या FC िील िामातजक पररषदेि दतलिांचे प्रश्न
> मि : जातिभेद व अस्पृश्यिा हे तहदं िु ील दोष आहेि.
> आंबेडकर आपण वलंगकरांचे पवू वज आहोि अिे म्हणनू कामाची चालवली.
स्ििु ी
लेखन:
> तवटाळ तवध्वंिक’ या नावाचे तनयिकातलकही त्यांनी काही काळ
चालवले
> दतलि िमाजािील पतहले पत्रकार
> वािावहर पतहले दतलि वृत्तपत्र होिे
> ‘ििु ारक’ व ‘तदनबंि’ु मध्येही लेखन
> मराठीि दोहे तलतहले
ग्रिंथ:
> 1888 : “तवटाळ तवध्वंिन” पस्ु िक, 26 प्रश्न तवचारले
(अस्पृश्यिेचे खंडन)
> 1890 : “अनायव दोष पररहारक मंडळ”, दापोली (पतहली
अस्पृश्यिेची चळवळ)
> 1894 : तहदं ू िमव दपवण पस्ु िक
Telegram: @History4all
> 1897: प्लेग रोगादरम्यान स्वयंिेवक म्हणनू काम
> 1897: नारायण मेघाजी लोखंडे यानंिर कामगार चळचळ बोलेंनी
> (Worker Welfare Association)
> तबल: मतहला मील कामगार, तववाह वय 12 वरून 16
करण्यािाठी
> खोटी तवरोिी तबल िादर, तटळकानं ी तवरोि के ला.
> 1907: डॉ. अंबेडकरांचे स्वागि व बक्षीि: अध्यख: कृ ष्ट्णाजी
अजवनु के ळस्कर
➢ 1907: भडं ारी िमदु ायाि शैक्षतणक जागृिेिाठी: भडं ारी
तशक्षण पररषद
> 1909: देशािील पतहला कामगार िंघटन म्हणनू रॅ म्िे मॅक्डोनल्ड
कडून ित्कार
> िहकारी: प्रबोिनकार ठाकरे , तवद्यािर भटकर, आत्माराम पारकर,
यशवंि बोले, श्रीराम पारकर, शांिाराम गोलिकर डॉ. आंबेडकर
> 1911 : जस्टीि ऑफ पीि पदवी
> 1912: प्रेतिडेंिी मॅजतस्ट्रेट मानद पदवी
> 1913: भडं ारी तशक्षण पररषद पतहले िंमेलन
> 1914: रॅ म्िे मॅक्डोनल्ड व तम पोलॉक िमोर कामगाराच्ं या
िमस्या, रे शन दकु ान उघडण्यािाठी आंदोलन

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर दशलत िळवळ
> 1916: गररब गरजू मल ु ािं ाठी तशक्षण तवकाि तनिी व तशष्ट्यवृत्ती
> 1917: इडं ीयन एजक ु े शन िोिायटी & दादर को-ऑ.िोिायटी
> 1918 : पीपल्ि यतु नयन स्थापन
> 1920 - 26 : तविीमडं ळ िदस्य (िरकार तनयक्त ु )
> 1922: खोिी पध्दिी तवरूध्द लढणारे पतहले ्यक्ती .
> 1923: अस्पृश्यांना िाववजतनक तठकाणी पाणी, तफरणे परवाणगी
तविेयक मांडले
> 1924: मतहला कामगारांना मािृत्व लाभ बील पाि
> 1925 : नवयगु िाप्तातहक िरू ु प्रकातशि होणारया िाप्तातहकाि लेखन
> 1926 : अस्पृश्यानं ा िाववजतनक तठकाणी मक्त ु प्रवेशाचा ठराव
> 1926: दादर: गणेशोत्िव: तवरोि
Telegram: @History4all
> डॉ. आंबेडकर, CK बोले, प्रबोिनकार ठाकरे नी नवरात्रोत्िव िरू
> 1927: िरकारी िेवकांना पेंशनिाठी तबल पाि
> 1927: िहकारी िम्ं मेलन, कल्याण अध्यक्ष
> 1927: महाड चवदार िळे ित्यागृह
> कोकण रे ल्वेची िंकल्पना त्यांची
> 1928: तमल कामगारांना एकत्र व िंघटना स्थापण्यािाठी प्रयत्न
> 1937: स्वित्रं मजरू पक्षािफे रत्नातगरीिनू तनवडणक
ु (हारले)
> 1938: तहदं ु महािभेि प्रवेश
> 1938: महाराष्ट्ट्र प्रांतिक तहदं ू महािभा अध्यक्ष
> 1934: देवदािी प्रथाबंदी बील (Bombay देवदािी प्रोटेक्शन
ॲक्ट)
> 1935: कुटुंब तनयोजन बील मांडले: िरकारने परु स्कार तदला.
> 1936: ग्रंथालये ग्रामीण भागाि जनजागृिी तविेयक मांडले
> 1941: तकत्ते भडं ारी एक्यविवक मंडळी िवु णव जयंिी िाजरी
> ज्ञानप्रिारक मडं ळीची स्थापना.
> मृत्यू 14 जाने. 1961 (मबंु ई)
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
कालीचरण निंदागवणी
> जन्म : 1886 - भडं ारा मृत्यू : 1962
> 1911 : गोंतदयाि 3000 खचवनू पतहली मल ु ींची शाळा
> 1914 भारिीय महार पंचायि िंस्था
> 1916 अस्पृश्यिा तनवारणाथव पररषद.
> 1916 गोंतदया नगरपातलका अध्यक्ष.
> उदय वाचनालय
> तकिन बनिोडे यांच्या ‘तवटाळ तवध्वंिक’ नागपरू मिनू
➢ हे महानभु वपंथाचे िदस्य
➢ 1919: िाऊथबरो कतमटी िाक्ष
Telegram: @History4all
ु ➢ 1920: नागपरू , अ. भा. बतहष्ट्कृि पररषदेचे स्वागिाध्यक्ष
➢ 1920-23: वरहाड-मध्यप्रांि तविान मंडळ िदस्य
➢ 1920 - 23: मध्यप्रांि वरहाड ग्हनवर व अस्पृश्यांचे पढु ारी
➢ 30, 31 मे, 1 जनु 1920 नागपरू पररषद
➢ चोखामेळा, तवटाळ तवध्वंिन मध्ये लेखन
➢ िमाांिरांच्या घोषणेला तवरोि : नदं ागवळी, हेमचंद्र खांडेकर,
गणेश गवई, पांडूरंग भटकर, िक ु ाराम िाखरे .
➢ 1921: िाववजतनक तवतहरी अस्पृश्यांिाठी खल ु ी करा्या
मागणी
➢ 1922 - 23 : मध्य प्रांि वरहाडच्या अंदाजपत्रावर चचाव
➢ ऑगस्ट 1923 : ठराव - गणेश गवईनीं पातठंबा तदला.
➢ गोंतदया नगरपातलका िदस्य व अध्यक्ष
➢ 1928: िायमन कतमशन िमोर िाक्ष
➢ भारिीय महाराष्ट्ट्र पंचायि स्थापन
➢ 1936: कााँग्रि प्रवेश
➢ पररषदेिाठी आबं ेडकर भेट : तकिन फागजु ी बनिोडे,
नंदागवळी. राजाराम वाितनक, रघनु ाथ शंकरकर, रे वाराम
कवाडे.
➢ ितचव: राजेश गवडे, तकिन फागजु ी बनिोडे,
➢ या पररषदेनिं र “पोट जािी तनमवल ु न” प्रतक्या िरू
ु .
 History By Sachin Gulig
सचिन सर दशलत िळवळ 9545600535

ककसन फागूजी बनसोडे शिवराम जानबा काांबेे

> जन्म : 18 फे िवु ारी 1899 (मोहपा नागपरू ),
> 1892 : नॉमवल स्कूलचे अध्यापक
> 1895 : मोहप्पा - “अस्पृश्यिा शोि-बोि मडं ळ” िरू
> 1803 : “िन्मागव बोिक तनरातश्रि िमाज”
> अध्यक्ष : बनिोडे, तचटणीि : गणेश गवई
> 1907: चोखामेळा मल ु ींची शाळा
> 1908: नागपरु तडप्रेस्ड क्लाि तमशनची शाखा िरू
> 1910: दतलि तस्त्रयांचे जीवन व तशक्षणाच्या प्रश्नािाठी “तनरतश्रि
तहदं ू नागररक” िाप्तातहक
> 1913: तवटाळ तवध्वंिक - िाप्तातहक
Telegram: @History4all
> जन्म: 1875 :पणु े
> प्रेरणा: महात्मा फुले बाबा पदमनजी याच्ं या लेखािं नू
ु > गोपाळ बाबा वलंगकर याच्ं या मिाच ं ा आिार
> आंबेडकरपवू व काळािील पतहले पत्रकार, मद्रु क, प्रकाशक व
िंपादक म्हणनू ओळखले जािाि
> वडील जानबा कांबळे पण्ु यािील भांबडु े गावचे विनदार महार होिे
ु : अध्यक्ष > राहिे घर पण्ु याच्या लष्ट्कर भागािल्या भीमपरु ा १३७३/६ येथे
> 1904: श्री शक ं र प्रिातदकीय िोमवश ं ी तहितचंिक तमत्र िमाज´
नावाची िंस्था स्थापली
> ही भारिािली पतहली दतलि िमाज िघं तटि करणारी िस्ं था

> 1918: मजरू पतत्रका (मजरू ांिाठी)
जलिा
> 1920 : नागपरू - बतहष्ट्कृि तहिकारणी पररषदेि भाषण
> 1920: नागपरु : चोखामेळा कन्याशाळा..
> 1928 : िायमन कतमशन िमोर िाक्ष
> 1931 : चोखामेळा - िाप्तातहक
> हररजन शब्दाि तवरोि
> मनस्ु मृिी दहनाचे िमथवन, िमाांिराला तवरोि
> ग्रंथ िंि चोखामेळा चररत्र, चोखामेळा व ित्यशोिक जलिा दोन
नाटके .
> प्रतदप – का्यिंग्रह
> कट्टर तहदं नु ी प्रेिला आग लावली.
> िनािन िमावचा पंचरंगी िमाशा
> कामगारांच्या प्रश्नांिाठी त्हटेल कतमशनिमोर िाक्ष
> 1959: दतलिांिील पतहले कवी - प्रतद्य का्यग्रंथ प्रकातशि
> 1942 : 767 अभगं एकत्र - श्रीििं चोखामेळा चररत्र ग्रथं गाथा तव.
रा. तशंदने ा अपवण
> ग्रथं : महार जािीचा इतिहाि
> तहदं ु महािभेचा पंतडि मदन. मो. मालवीय िोबि िंबंि,
> नाटके : जोहार मायबाप, चोखामेळा दशवन, ित्यशोिक जलिा
➢ मृत्यू : 1946
Telegram: @History4all
> लेखन: कोल्हापरु च्या मराठा दीनबंिू
> अहो आमचे दःु ख आमचे तहदं ू िाह्मण बंिू हो, िम्ु हाला कळि किे
नाही?
> त्यांनी जहाल गटाि ' नवीन दांडगा टवाळ पक्ष ' म्हणनू त्यावर टीका
के ली.
> 1903: िािवड: ५१ गावांिील महार लोकांची िभा बोलावली
> महार बटातलयनचे पनु गवठन िैन्याि व पोतलिाि नौकरीिाठी अजव
> १५८८ लोकाच्ं या स्वाक्षरयािं ह मागण्यांचा अजव
> पररणाम होऊन िरकारने महारानाही पलटणीि प्रवेश तदला
> 1908-10: िोमवंशीय तमत्र नावाचे मातिक
गणेश अकाजी गवई
> तकिन बनिोडे याच्ं या ‘िन्मागव बोिक तनरातश्रि िमाजाचे”
(1903) तचटणीि
> 1914 : बतहष्ट्कृि भारि - पातक्षक िरू
ु
> तशक्षणाबाबि दादािाहेब खोपडेवर तटका
> अस्पृश्य तितटशकाळाि आनंदी आहेि
> 1935 : आबं ेडकराच ं ी िमाांिराची घोषणा आवडली नाही

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर दशलत िळवळ 9545600535

हरी भाऊ तोरणे : (17 जुलै 1892 गणिि महादेव जािव (मर्के बुवा)
> प्रतिद्ध ित्यशोिक जलिाकार, भीमभपू ाळीकार, पररविवनवादी ▪ आंबेडकरांचा पोलादी परुु ष
लेखक. ▪ 1928: आतफ्रके ि बॉयलर मेकर म्हणनू काम
> महात्मा जोिीराव फुले, राजषी शाहू महाराज व भारिरत्न डॉ. ▪ 1934: मबंु ई म्यतु नतिपल कामगार िघं ाचे िहतचटणीि
बाबािाहेब आबं ेडकर याच्ं या मानवमक्त ु ी चळवळीि त्यानं ी प्रत्यक्ष ▪ मंबु ई म्यतु नतिपल कामगार िंघाचे: अध्यक्ष- आंबेडकर
िक्ीय कायव
> गावािील ित्यशोिक तवचाराच्ं या िोनोपंि कुलकणी यानं ी जीवाप्िा तलिंगाप्िा ऐदाणे
तशक्षणािाठी हररभाऊंना मदि के ली. ▪ जन्म: 1895- जि
> पढं रपरू येथे वास्ि्याि अििाना त्यानं ी राजषी शाहू महाराजांच्या ▪ 1916: िोलापरु ाि “तडप्रेस्ड क्लाि ए्यक ु े शन िोिायटी”
आतथवक मदिीच्या आिारे अस्पृश्य िमाजािील मल ु ांिाठी बोतडवग ▪ िोलापरु ाि 3 प्रौढ रात्रशाळा
काढले.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
▪ 1925-26: बतहष्ट्कृि अनाथ तवद्याथी आश्रम
> आमदार तजवाप्पा िभु ाना ऐदाळे यांच्या बरोबरीने िामातजक व
▪ ित्य प्रिारक भीमिेन मंडळाशी िंबंतिि होिे
राजकीय कायावि िहभाग घेिला.
▪ 1937: मजरू पक्षािफे उत्तर-पवू व िोलापरू मिनू
> 1921: श्रीचोखामेळा महाराजांची पंढरपरु ावर स्वारी
तविीमंडळावर
> दीनतमत्र या ित्यशोिक पत्रकािनू ‘वेिकर’ या टोपण नावाने हे लेख
हररभाऊंनी तलतहले आहेि.
> एकूण 17 लेखांपैकी 15 लेख दीनतमत्र िर 2 लेख मक ू नायक कृष्ट्णा तभकाजी िणवटकर
पत्रकािनू प्रकातशि झालेि. ▪ जन्म: 1922- श्रीविवन
> 1918 िे 1925 हा या लेखमालेचा कालखंड आहे. ▪ तिद्धाथव िातहत्य िंघाची स्थापना
> 1933: जनिा वृत्तपत्राने डॉ. बाबािाहेब आंबेडकर जन्मतदन ▪ नाटके : पहाड, पनु वेचा चादं
तवशेषांक काढला. त्यामध्ये हररभाऊंनी ‘भीमभपू ाळी’ हे आंबेडकरी
गौरवका्य तलतहले. ‘ भाऊराव गायकवार् (दादासाहेब)
> प्रभावशाली राष्ट्ट्रिरु ं िर िखया तभमराया ▪ महाड, काळाराम ित्याग्रह याि िहभाग
> मृत्य:ू 17 जल ु ै 1969). ▪ 1932: मनमाड; आंबेडकर तवद्याथी आश्रम
अनिंिराव तवनायक / भाई तचत्रे ▪ 1939: तविीमडं ळाि मजरू पक्षाचे प्रिोद
> जन्म: मे 1894 ▪ 1947: पणु े करार रद्द, पण्ु याि आंदोलन (शांिा दाणी)
> मंबु ई िोशल ितववि लीग चे कायवकिे ▪ 1958: िंयक्त
ु महा. ितमिीचे स्वागिाध्यक्ष
> महाड ित्याग्रह दरम्यान आंबेडकर यांचे िंरक्षण के ले
▪ 1960: लोकिभेि मनस्ु मृिी फाडली
> 1928: इदं रू : अस्पृश्य मल
ु ींचे होस्टेल िरुु
> 1930: कुलाबा व रोहा शेिकरी पररषद ▪ 1967: इलैय्या पेरूमल ितमिीि िदस्य
> कुलाबा तजल्हा शेिकरी यतु नयन िरुु ▪ 1968: पद्मश्री
> 1937: मजरू पक्षािफे रत्नातगरीिून तवतिमंडळाि
> 1930: जनिा पत्राचे िंस्थापक
> आंबेडकरांच्या तशफारशीने HMI डॉकयाडव मध्ये कामगार कल्याण
अतिकारी
> 1951: शेिकरी कामगार पक्षाि प्रवेश
> 1954: कम्यतु नस्ट पक्षाि प्रवेि
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर दशलत िळवळ 9545600535

िीिाराम नामदेव तशविरकर नवल एम मथेना

▪ जन्म: 1891 : कामाठीपरु ा
▪ 1922-23: डॉ. आबं ेडकराच ं े ितचव
▪ बतहष्ट्कृि तहिकाररणी िभेचे पतहले ितचव
▪ महाड ित्याग्रह ितमिीचे िरतचटणीि
▪ पणु े करारावर िही
▪ भारिीय तशक्षण प्रिारक मडं ळाचे कोषाध्यक्ष
िभ
िं ाजी िक
ु ाराम गायकवार्
▪ आबं ेडकर त्यानं ा “दादािाहेब” म्हणि
Telegram: @History4all
▪ कोलंतबयािील आंबेडकरांचे तमत्र
▪ लंडनचा रातहलेला अभ्याि पणू व करून देण्यािाठी 5000 मदि
▪ आंबेडकरांना “िनद” िाठी पैशाची मदि
▪ 1948: Londry च्या ्यविायाि भागीदारी
गगिं ािर िहस्रबद्ध
ु े
▪ िमाज िमिा िघं , िोशल ितववि लीग
▪ मनस्ु मृिी दहनाचा ठराव मांडला
▪ यांच्या हस्िे मनस्ु मृिी दहन

Telegram: @History4all
▪ 1926: महार िमाज िेवा िंघाची स्थापना ▪ जनिा चे िंपादक
▪ महाड ित्याग्रह ितमिीचे स्वागिाध्यक्ष
▪ 1929: अस्पृश िमाजािील पतहला वैतदक तववाह के शव देवराम सवष्णू नाईक
आद्रेकर व तवठाबाई िीडेकर ▪ जन्म: 1895: पालघर
▪ 1931: तचपळूण-रत्नातगरी तजल्हा बतहष्ट्कृि पररषद ▪ 1922: िंजीवन मातिक िरुु
▪ 1941: महार-जािी पंचायिी ट वाटा ▪ 1925: िाम्हण-िाम्हणेिर विवमानपत्र
▪ िमिा व जनिा चे िंपादक
िुरुषोत्तम िोणिंकी ▪ 1931: RTC मिील डॉ. आबं ेडकराच ं े भाषण “अस्पृश्याचं ी
▪ जन्म: 1876 कै तफयि” प्रकातशि
▪ श्री मघ्यावि राजपिू तहिविवक िभेचे अध्यक्ष
▪ 1928: स्टाटव कतमटी स्थापन दौलि गुणाजी जािव
▪ पणु े करारवर िही ▪ जन्म: 1909
▪ येरवडा िरुु ं गाि गांिीजीची भेट
▪ 1936: अस्पृश्य यवु क पररषद भरवली, आंबेडकर, स्वागिाध्यक्ष
मनोहर तभकाजी तचटणीि राजाभाऊ भोळे
• जन्म: 1907 ▪ चाळीिगावाि अस्प्रश्योद्धारक बोतडांग िरुु
• तिद्धाथव, तमतलंद स्थापनेि िहभाग ▪ 1937: खानदेशमिनू तनवडून गेले
• मातिक: प्रतिष्ठान ▪ 1940: अस्पृश्याच ं ा स्वाित्रं तदन िाजरा के ला
• 1956: यगु यात्रा नाटक ▪ कलकत्ता लेबर कतमशन वर
• डॉ. आंबेडकरांना “मनोहर” अिे नावाने ओळखि ▪ पीपल्ि ए्यक ु े शन िोिायटीचे अध्यक्ष

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर दशलत िळवळ 9545600535
कातशनाथ िवादकर िािंर्ुरिंग नाथुजी राजभोज
▪ जन्म: 1915 महाड ▪ मनस्ु मृिी दहन ठराव- िहस्रबद्धु े, पाठींबा राजभोज यांचा
▪ जनिा चे ्यवस्थापक ▪ पवविी मंतदर ित्याग्रहाि िहभाग
▪ भारि भषू ण तप्रटं ींग प्रेिचे मद्रु क ▪ 1931: पण्ु याि “भारि दतलि िेवाश्रम िस्ं था” िरुु
▪ Thoughts On Pakistan ग्रंथाचे मद्रु क ▪ पणु े करारावर िही
▪ 1956: दीक्षा घेिली
▪ श्रीिरपंि कडून “िमाज िमिा िंघ” स्थापन करिाना
▪ 1957: िम्मयान मातिक िरुु
“श्रीकृ ष्ट्ण मेळ्याचा” कायवक्म
▪ िमाांिराला तवरोि, स्विंत्र मिदारिंघाला तवरोि
िोिाराम िुकाराम िायर्े
▪ जन्म: 1918 रावेर ▪ 1942: शेड्यल्ू ड कास्ट फे डरे शन चे िरतचटणीि
▪ लंडन येथे कोळिा खाणीिील कामगार प्रशािनाचा ▪ 1952: टोतकयो जागतिक बौद्ध पररषदेि हजर
▪
Telegram: @History4all

अभ्याि
▪ 1946: चहाच्या मळ्यािील कामगारांचा िंप= आिाम
भास्करराव भोिले
▪ 1945: आंबेडकर स्कूल ऑफ पोतलतटक्िची िंकल्पना
▪ 1937: प्रचाराचे काम के ले
Telegram: @History4all
पत्रक: दतलि बंि,ू इतं डयन स्टेट्ि (इग्रं जी)
▪ 1955: कॉ ंग्रेि मध्ये प्रवेश
▪ 1957: बौद्ध िमावि प्रवेश
▪ 1857-62: डॉ. आबं ेडकरानं िं र त्याच्ं या जागेवर रा्यिभेि

बािू चिंद्रिेन कािंबणे

▪ 1946: तकलोस्कर मातिकाि “दतलि ित्याग्रहींची
कै तफयि” लेख
▪ जनिा चे िंपादक
▪ 1952: शेिकरी कामगार फे डरे शन च्या तितकटावर
तविीमडं ळावर
▪ 1957: िंयक्त
ु महाराष्ट्ट्र ितमिीच्या तितकटावर
कोपरगावमिनू लोकिभेवर

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर कमनवीर भाऊराव पाटील 9545600535

1928: डॉ. आंबेडकरांनीही वितिगृहाला भेट व २५K देणगी

कमटवीर भाऊराव िाटील
1932: पणु े कराराच्या स्मरणाथव भाऊरावांनी यतु नयन बोतडांग हाऊि
• जन्म : २२ िप्टेंबर १८८७ ची स्थापना.
• स्थळ: कंु भोज – कोल्हापरू 1933: ियाजीराव गायकवाड यांनी वितिगृहाि भेट 4K देणगी.
• मळ ु अडनाव : देिाई 1935: तिल्हर जब्ू ली रूटल ट्रेतनंग कॉलेज
• पणू व नाव: भाऊराव पायगोंडा पाटील 1941: िंस्थेमाफव ि: िािारा, लक्ष्मीबाई पाटील नावाने पतहले
• िमाज: जैन ग्रथांलय िरू ु करण्याि आले.
• वडील: िरकारी िात्याि कारकुन 1942: प्राथ. तशक्षणािाठी स्विंत्र तजजामाि अध्यातपका तवद्यालय
• माध्य. तशक्षण – राजाराम हायस्कुल कोल्हापरू तदगंबर जैन िािारा येथे िरू ु
वितिगृहाि प्रवेश. 1944: तवजयतिंग वितिगृह: आष्टे, िािारा
• प्रेरणा - महात्मा फुले, शाहु महाराज. 1947: छत्रपिी तशवाजी महातवद्यालय – िरू ु
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 1907: ओगले ग्लाि वकव व तकलोिकर कंपनीचे तफरिे 1948: गांिीजीच्या हत्येनंिर शोकिभेि भाऊरावांनी ित्कालीन
तवक्े िे म्हणनू काम मख्ु यमत्रं ी बाळािाहेब खेर याच्ं याबद्दल अपशब्द काढले म्हणनू खेर
• 1910: दिु गाव तशक्षण प्रिारक मंडळ यानं ी रयि तशक्षण िस्ं थेचे अनदु ान बदं के ले.
• दिु गाव तवद्याथी आश्रम हे वििीगृह – िवाांना प्रवेश 1949: आबं ेडकरानं ी िरुु करून तदले
• अिीक्षक : अण्णािाहेब लठ्ठे 1950: महात्मा गांिी वितिगृहाची स्थापना - लंडन
• 1919: ित्यशोिक परीषद आयोजन 1953: कमववीरांनी 101 माध्यतमक शाळा िरू ु करण्याचा िंकल्प पणु व
• अध्यक्ष: के शवराव बागडे के ला.
• रयि तशक्षण िस्ं था स्थापण्याची घोषणा 1954: िंि गाडगेबाबा यांच्या नावाने कराडमध्ये महातवद्यालय िरू ु
• ४ ऑक्टो. 1919: दिरयाला रयि तशक्षण िंस्था स्थापन. नाव, िदगरू ु गाडगे महाराज कॉलेज,
• तठकाण: िािारा 1952: तकलोिकर िदिव तल. कारखान्यांमिील कामगार 25,000/-
• बोितचन्ह: वटवृक्ष थैली देऊन ित्कार
• िीदवाक्य: स्वाल ं बी तशक्षण हेच आमचे िीद 1955: मौलाना आझाद िेकंडरी ररिचव ट्रेतनंग कॉलेजची िरू ु वाि
• प्रमख ु योजना: कमवा आतण तशका - तशखकांना प्रतशक्षण देणे.
• 1927: छत्रपिी शाहू बोतडांग हाऊि – वितिगृह 1957: लक्ष्मीबाई भाऊराव पाटील तशक्षणोत्तेजक पिपेढी स्थापना.
• उद्घाटक: गांिीजीच्या हस्िे 1959: पद्मभषु ण – परु स्कार
• 1 ले अध्यक्ष: हमीद अली 1959: पणु े तवद्यातपठाने तद. तलट पदवी
• भाऊरावांनी मष्टु ीफंड योजना िरू ु चिु : ित्रु ी :
१) स्वालंबन २) स्वातभमान ३) स्वाध्याय ४) स्वाित्र्ं य

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर कमनवीर भाऊराव पाटील 9545600535

✓ त्यािंच्याबद्दल मिे :
✓ १) प्र. के . अत्रे: श्रम, स्वालंबन िमिा या िीन ित्वावर
भाऊ- रावाच ं े जनिा - तशक्षणाचे कायव आिारलेले आहे.
✓ २) पंजाबराव देशमख ु - जगािील कुठल्याही तवद्यातपठाची
पदवी निलेल्या कमववीर अण्णानं ा जगािील िवव तवद्यातपठाच्या
पद्या तदल्यािरी त्याच्ं या शैक्षतणक कायावचा गौरव कमीच होईल.
✓ ३) िंि गाडगेबाबा – तशक्षणक्ांिीचे कमववीर
✓ ४) तवठ्ठल देशमख ु – गोरगरीबांच्या झोपडीपयवि ज्ञानगंगा
पोहचतवणारा आितु नक भगीरथ
✓ ५) यशंवि च्हाण – कमववीर ही ्यक्ती न्हिी िी एक
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
िंस्था होिी.

रयि तशक्षणाचे उतद्दष्ट्ये

1) मागािलेल्या जािीि तशक्षणाची आवड तनमावण करणे.
2) मल ु ांना स्वालंबी, उद्योगी व शीलवान बनवणे
3) मागािलेल्या जािीिील गरीब तवद्यार्थयाांना मोफि तशक्षण देणे
4) तनवािी तशक्षण
5) ग्रामीण भागाि तशक्षणाचा प्रिार करणे.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर पंहडता रमाबाई 9545600535

▪ आयट मतहला िमाज

• ििंतर्िा रमाबाई ▪ स्थापना:- 1 मे 1882: पणु े
• जन्म: 23 एतप्रल 1858 ▪ उतद्दष्ट:- तस्त्रयाच
ं ा उद्धार, स्त्रीयांची उन्निी करणे, अत्याचारा
• वडील: पद्मनाभ डोंगरे (शास्त्री) पािनू मक्त ु िा
• दिु रा तववाह: ▪ िहकायव: न्या. रानडे, डॉ. भांडारकर, वामन मोडक
• गंगामळ ु , कनावटक (िंगु भद्रा नदी उगम) ▪ 30 एतप्रल 1882: फडिरे वाड्याि िभा घेऊन तनयम व हेिू
• पणू व नाव: रमा अनंिशास्त्री डोंगरे स्पष्ट के ला.
• श्रीतनवाि: एकुलिा एक भाऊ ▪ या िमाज स्थापनेि रमाबाई रानडे, कातशबाई कतनटकर यांची
• डोंगरे कुटुंब मळ ु चे MH त्यांचे वडील वेदशास्त्र िंपन्न व िंस्कृ ि मदि
भाषेचे गाढे अभ्यािक. ▪ - भारिीय तस्त्रया िभािद होिील, िवाांना िमान अतिकार
• तस्त्रयं ानं ा तशक्षण तमळावे अिे त्यांचे मि अिेल
• कालांिराने वैष्ट्णव िमावि प्रवेश ▪ - तवदेशी तस्त्रया के वळ िहायक िभािद होिील तकमान 6रु
• त्या िंस्कृ ि भाषेि तनष्ट्णाि होत्या. वगवणी अिेल
• त्या वेदांवर प्रवचन देि ▪ वषवभराि पंढरपरू , िोलापरू , बाशी, नगर, ठाणे इ. तठकाणी
आयव महीला िमाजाची स्थापना
Telegram: @History4all

• जीवनिट
• 1875: मोठी बतहण कृ ष्ट्णाबाईचे कॉलराने तनिन
• 1878: भ्रमंिी करि कोलकािा: आयववंशाचा तवकाि व रहाि,
“प्राचीन काळािील प्रतिष्टीि स्त्री जीवन” या तवषयावर
िस्ं कृ िमध्ये भाषण के ले
• 1879: कलकत्ता University तवद्वानांच्या िभेि रमाबाईनां
‘पंतडिा व िरस्विी’ या पद्या बहाल िे्हापािनू रमाबाई या
पतं डिा रमाबाई िरस्विी या नावाने ओळखल्या जावू लागल्या.
• 1878: त्यांच्या तवद्् िेन,े िकव शद्ध
ु वाणी, िंदु र ्यक्तीमत्वाने
पंतडि के शवचंद्र व िाम्हो िमाजािील अनेक कायवकिे
आश्चयवचकीि झाले
• बरे च ICS अतिकारी त्यांच्याशी लग्न करायला ियार होि.
• 1880: कलकत्यामिील बाबु तबपीन तबहारीदाि मेिाबी या
िाम्हो िमाजाच्या,
• पेशाने वकील अिणारया परू ु षाशी आंिरजािीय व
आिं रप्रािीय नोंदणी पद्धिीने तववाह (By civil Marriage
Act)
• 16 Apr 1881: मल
ु गी मनोरमा
• 4 Feb 1882: पिीचे तनिन
• प्राथवना िमाजाच्या आग्रहाने पण्ु याि आल्या
• 24 वषे अििाना तविवा पिीच्या तनिनानंिर अतनष्ठ यढी न
पाळल्याने िािरच्या लोकानं ी रमाबाईवर बतहष्ट्कार, या
घटनेनंिर त्या पणु े शहराि
Telegram: @History4all
▪ प्राथवना िमाजाची “तस्त्रयांची तबनबोभाटी िभा” याि तवलीन
के ली (रतववारी)
▪ 1884: पण्ु याि: हायस्कूल फॉर इतं डयन गल्िव: मल ु ींची शाळा
स्थापन
▪ हिंटर कतमशनिमोर िाक्ष 1882
• लॉडव ररपनच्या िचू नेनिु ार तशक्षण पनु रव चनेिाठी आयोग
नेमला
• 5 िप्टे 1882: प.ं रमाबाईची ं मराठीि िाक्ष,
• िी मरे तमचेल यानं ी कतमशन िमोर इग्रं जीि माडं ली
• हटं रने एतडंबरोमध्ये “रमाबाई व त्यांची कामतगरी” यावर
्याख्यान तदले
तशफारशी
• मल
ु ीचा शाळेि स्त्री तशतक्षका, तनरीक्षक,
• वैद्यकीय तशक्षण
• तशक्षण मािृभाषेिनू
• शाळेची पाहणी करण्यािाठी स्त्री तनरीक्षक नेमावेि.
• स्त्रीयांना वैद्यतकय तशक्षण देण्याची िोय करावी.
• 1883: त्यांनी मद्राि येथे वैद्यकीय तशक्षण होिे. परंिु िेथील
अभ्यािक्म देखील अपरू ा होिा. म्हणनू त्यानं ी इग्ं लडला
जाण्याचा तनणवय
• 1883: तिस्िी िमाविील ित्वांची योग्यिा पटल्यामळ
ु े त्यांनी
इग्ं लडमिील चचवमध्ये बटलर यांच्या हस्िे मल ु गी मनोरमािह
तिश्चन िमावचा स्वीकार
• 1884: इग्रं जी तशक्षणािाठी लंडन येथे चेल्टनहॅम कॉलेज
प्रवेश
• 1886: अमेररके ि वास्ि्य िेथील िभागृहाि रमाबाईच्या
उपतस्थिीि आनदं ीबाई जोशी यानं ा डॉक्टरे ट पदवी प्रदान

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर पंहडता रमाबाई
• 1887: अमेररके ि रमाबाई अिोतिएशनची स्थापना
• 1888: अमेररके ि अििाना रमाबाईनी तहदं स्ु थानािील
बालतविवांना उपयक्त ु ठरवणारी बालोद्यान तशक्षणपद्धिी िरू ु .
• 1888: त्यांचे हायकास्ट तहदं ू वमु न हे पस्ु िक अमेररके ि प्रतिद्ध.
• - हे पतहलेच इग्रं जी पस्ु िक
• - हे पस्ु िक त्यांनी भारिाच्या पतहल्या मतहला डॉक्टर
आनंदीबाई जोशी यांना अपणव
• 1888: द रमाबाई अिोतिएशन ऑफ पॅतितफक कोस्ट या
नावाची िंस्था स्थापन
• 1888: 6 वषाांनी िे भारिाि परि आल्या.
• तडंिे. 1888: जपान दौरा यावेळी त्यानं ी स्त्रीयानं ा तशक्षण
तदल्याि िवु णवयगु ियार होईल अिे मि
• 1889: हॉगकॉग येथील भाषणाि स्त्रीयांना ििेच बालतविवांना
पाश्चात्य पध्दिीचे तशक्षण देण्याचे मान्य.
Telegram: @History4all
• शारदा िदन
• 9 माचव 1889:- मबु ंई, तवल्िन कॉलेज जवळ स्थापना
• बालतविवा, अनाथ तस्त्रयांना, तनरातश्रि तस्त्रयांना आश्रय देणे
• शारदा गंगािरपंि गद्रे पतहली तवद्यातथवनी (पनु तवववातहि आईची
मल ु गी होिी)
• शारदा िदनच्या पतहल्या तविवा तवद्यातथवनी गोंदबु ाई (महषी
कवेंबरोबर तववाह)
• िल्लागार:- रानडे, भाडं ारकर, िेलंग
• डॉ. मातणकचंद, आत्माराम पाडूरंग, िदातशव कोणे, चंदावरकर,
प्राथवना िमाजाचे इ. होिे.
• 1889: शारदा िदनच्या शाळेि ्याविातयक तशक्षण देण्याची
िोय.
• उद्घाटनाचे वणवन: इदं प्रू काशने डझतलंग ग्रांड गदररंग, ्हेरी ग्रांड
ऑके जन
• तमि डोनम तह मतहला इग्रं जी तशकवि
• शारदा िदनाि प्रवेशािाठी तविवेचे वय 20 पेक्षा जास्ि अिावे
• Nov 1890: पण्ु याि स्थलांिर, आगाखान पलेि मध्ये िरुु
• 26 1892: कम्प पररिराि आत्माराम पांडुरंग यांनी नवीन
इमारिीचे उद्घाटन के ले
• पण्ु याि दगु ावबाई तकलोस्कर, काशीबाई देविर, वेणिू ाई
नामजोशी तवद्यातथवनी भेटल्या
• पतहल्या 8 पैकी 6 िाम्हण होत्या
• के िरीने टीका: 23 जनू 1891: शारदा िदन व रा. ब. रानडे
यांची मध्यस्थी
• 7 जल ु ै 1891: “िदनािील बाई व कोठीवरील बाई” अग्रलेख
तलतहले
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ 1890: गजु रािच्या मांडवीिील गोमिी: ठाणे येथे बाप्तीस्िा
घेिला: तिस्ि होणारी पतहली स्त्री
▪ यावर िबु ोि पतत्रका, के िरी ने टीका: के िरीि- “पण्ु यािील
िमववेडाचा दगं ा व खनू होण्याचा िंभव”
▪ गद्रेनी शारदा व आगरकरानं ी मामे बतहण वेणिू ाई नामजोशी
यांना बाहेर काढले
▪ चौकशी ितमिी: अध्यक्ष: तमिेि ्यतु डथ Andruij (रमाबाई
तनदोष)
▪ 1891: िंमिी वयाच्या तबलािंबंिी स्त्री िंघटना व जनमि
ियार करण्याि पढु ाकार
▪ 1891: शारदा िदनच्या दिु रा विावपन तदन िाजरा, अध्यक्ष -
रमाबाई रानडे
▪ 1891: हैिरु महाराजांची भेट 500रु देणगी, दयाराम तगडूमल:
120रु, मक्िमल ु र: 10 पौंड
Telegram: @History4all
▪ 1892: पणु े येथे शारदा िदनच्या इमारिीचे उद्घाटन डॉ.
आत्माराम पाडं ू रंग िखवडकर यानं ी के ले
▪ 1895: पण्ु याि के . नटराज, एम. महाजनी, नारायण वमाव यांनी
रमाबाईना पाठींबा
▪ 1898: अमेररके िील रमाबाई अिो. ला 10 वषव पणु व झाल्याने
िे बंद करून अमेररके ि रमाबाई अिो. ची स्थापना करण्याि
आली.
▪ िुणशी प्रकरण
▪ गोपाळराव जोशी व ग. वा. जोशी यांनी रमाबाई यांच्या
अनपु तस्थिीि िळ ु शीच्या कंु ड्या शारदा िदनाि पाठवल्या
▪ अफवा: कंु ड्या लाथेने फोडल्या व तहदं ू िमावचा अपमान के ला
▪ 1889: यनु ायटेड स्टेट्ि् लोकतस्थिी प्रवािवृत्त या पस्ु िकाचे
मराठी प्रकाशन के ले.
▪ 1889: मतु क्तिदन स्थापना, के डगाव, पणु े
▪ अनाथ मल ु े व स्त्रीया याच्ं या राहण्याची, जेवणाची व
तशक्षणाची िोय
▪ मतु क्तिदनाि तस्त्रयांिाठी एक रूग्णालय हेिे त्याने नाव
िायघं रकुल
▪ 1889: INC च्या अतिवेशनाला रमाबाईचा पढु ाकार
▪ प्रथम स्त्री प्रतितनिी उपतस्थि
▪ आयव मतहला िमाज व मद्यपान तनषेि िभा माफव ि 10 तस्त्रया
▪ येथेच िामातजक पररषद भरली: अय्यर यांनी के शवपनािंबंिी
ठराव मांडला त्याला नमु ोदन तदले
 History By Sachin Gulig
सचिन सर पंहडता रमाबाई
• 1904: बायबलचे मराठीि भाषांिर (अिे करण्यारया त्या
पतहल्या मतहला)
• 1913: गल ु बगाव येथे शांिीिदन नावाने शाळा स्थापन
• मंबु ई तवद्यापीठािनू मनोरमा तहने B.A. पदवी
• मनोरमा तहने के डगाव येथे अंिशाळा िरू ु
• 1919: कायावचा आढावा घेवनू इग्रं ज िरकाकडून पंतडिा
रमाबाईनां “कै िर-ए-तहदं ” ही पदवी व िवु णवपदक
• 1919: रमाबाई आजारी पडल्याने मबु ंई येथे पदवी प्रदान
िोहळ्याि जाऊ न शकल्याने मनोरमाने परु स्कार स्वीकार
• मुक्ती तमशन
• 1885: पण्ु यापािनू 55km वर 100 एकर जागा घेिली
• 1869-97: के डगाव: मक्त ु ी िदन िात्परु िी विाहि िरुु
• 24 Sep 1898: मक्त ु ी िदनाचे नामांिर “मक्त ु ी तमशन” के ले
• स्थलांिराची कारणे: दष्ट्ु काळ, प्लेग, िनािनी लोकांचा त्राि
• पण्ु याच्या शारदा िदनाची जबाबदारी “िंदु राबाई पवार”
Telegram: @History4all
यांच्याकडे तदली
• ि.िं रमाबाई यािंना मदि करणार्या िररषदा
• अमेररका पररषद: 1898: तमि तमनी अिाहम:
• इग्ं लंड पररषद: तमि काउि, बरे ट, बी बट्लर
• स्वीडन पररषद: 1933: प्रतितनिी िोनजा कालविन मल ु े 1984
मध्ये मक्त
ु ी मिील 30 बालकांना प्रायोजक तमळाले
• स्वीडन पररषदेमळ ु े अनाथ बालकांना दत्तक घेण्याची िोय झाली
• हॉलंड पररषद: तमिेि रकमाकर यांच्यामळ ु े डच िरकारने मक्त
ु ी
तमशनची दाखल घेिली
• कनाडा पररषद: तमि बाबवरा जोनस्टोन मक्त ु ी तमशनमध्ये काम
करणारया पतहल्या पतहला
• कनेतडयन तमशनरी तमि तलतलयन डाकव िेन ने भारिाि “प्राथवना
िघं ” स्थापन के ला
• न्यझू ीलंड पररषद: 1896-1900: श्रीमिी जॉजव मकें झी यानं ी
तमशनच्या अनाथ मल ु ींना दत्तक घेिले
• या पररषदेच्या तमि जॉन मक ग्रागर 1947-52 शारदा िदनच्या
मख्ु याध्यातपका होत्या
• स्थािन के लेयमया िस्िं था
• 1) मतु क्तिदन: के डगावला मक्त
ु ी प्रेअर तबल
• पतं डिा रमाबाईनंिर तमि तलझा हेस्टी उफव िद्रु ांमावशी
मतु क्तिदनाच्या प्रमख
ु झाल्या
• 2) कृ पािदन: 1899: पतिि तस्त्रयांिाठी पनु वविन गृह
(इग्ं लंडच्या Sister of merves वर आिाररि)
• 1899 : लैंतगक अत्याचाराि बळी पडलेल्या स्त्रीयांना
आत्मबल देऊन पनु वविनाची ्यवस्था
• तिस्टर एडमंड व तमि बेकार यांनी बाहेर पडून बेळगाव येथे
“उद्धारगृह” िरुु के ले
• 3) तप्रिीिदन: अशक्त, अपगं , तनरािार स्त्रीयािं ाठं ी िरुु
• 4) िदानदं िदन - अनाथ बालकािं ाठी तशक्षण (प्रमख ु तमि
कौंच होत्या) लवकरच बदं पडले
• 5) बािमी िदन:- 1902: अिं मल ु ीिाठी स्थापना
अंिांची भारिािील पहीली शाळा (दे. ना. तटळक म्हणिाि)
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ 6) मतु क्त तमशन: ऑस्ट्रोतलयािील िमविंजीवनी मातहिी
मनोरमाने घेिल्यानंिर 1903 मतु क्त तमशन मध्ये िमविंजीवनाचे
कायव िरू ु के ले.
▪ िमविंजीवन – आत्मीक उन्निीचा प्रभावी मागव
▪ 7) शारदा िदन: बालतविवािं ाठी
▪ दौंडचे प्रतिद्ध तमशनरी रे ्हरंड नॉटवन यांनी मल
ु ांच्या िदनाची
जबाबदारी उचलली
▪ लेडी डफरीन फंड: तस्त्रयांिाठी वैदकीय िेवा उपलब्ि करून
देणे.
▪ मक्त
ु ी तमशनच्या तवतहरी
▪ के डगावमध्ये जलतिच ं नािाठी 12 तवतहरी खोदल्या
Telegram: @History4all
▪ 9 ला िीर, प्रीिी, िारण, शांिी, येशक
ु ृ पा, उपकार, तवर्श्ाि,
आशा, जीवन तह नावे तदली
▪ 1926: आदेन तदवेकर ने यावर गाणे तलतहले आहे
▪ इिर तवतहरी: याकोबाची, बडीमोटची, पालकाची तवहीर अशा
खोदल्या
▪ 1950: स्ििु ी मावशीने एक तवहीर खोदली: “स्ििु ी तवहीर”
▪ 1901: छापखाना आणला
▪ भारिािील पतहला तस्त्रयांनी चालवलेला छापखाना होिा
▪ िरदेशी दौरा
▪ 1886: अमेररका: पदवीदान िमारंभिाठी: तप्रन्िेि जहाजाने
प्रवाि
▪ तकंडर गाडवन तशक्षण भारिाि िरुु के ले
▪ 1887: बोस्टनमध्ये “भारिीय तविवांची करून कहाणी”
मांडली त्यावर पस्ु िक तलतहले
▪ High Cast Hindu Women: प्रस्िावना: डॉ. रीचेल बॉडले
▪ 1882: स्त्रीिमवतनिी हे पस्ु िक प्रकातशि
▪ इग्ं लंड: 1882: तिस्चन िमावचा स्वीकार
▪ इिर
▪ कलकत्ता येथे बंगाली तस्त्रयांकडून भारि वषीय स्त्रीयांचे भषु ण
हे मानपत्र
▪ शांिी िदन: Nov 1913: मनोरमाने गल ु बग्यावि िरुु के ले
▪ डॉ. म्हणनू भास्करराव गोवडं े याचं ी तनय क्त
ु ी: यानं ी “्वरतबदं ”ू
औषि ियार के ले
▪ 1910: चंद्राबाई देवरुखकर: GMC मिनू पाि: पतहल्या
: मतहला डॉ.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर पंहडता रमाबाई 9545600535

• जलु ै 1922: मक्त ु ी तमशनचे नाव “पं. रमाबाई मक्त

ु ी तमशन” के ले ▪ ग्रिंथ
• अमेररका, इग्ं लंड, कनाडा, न्यझू ीलंड येथील शाखांना “रमाबाई ▪ 1) स्त्रीिमवनीिी 1882
िकव ल” म्हणि ▪ 2) इग्ं लडचा प्रवाि: 1883
• तिस्चन िमव स्वीकारण्याची कारणे: 1907 च्या “माझी िाक्ष” ▪ 3) यनु ायटेड स्टेट्िची लोकतस्थिी – प्रवािवणवन: 1889
मध्ये तदली ▪ 4) THE HIGH CAST HINDU WOMEN
• मलबारींनी “indian spactator” मध्ये रमाबाईच्या िमावबाबि ▪ 5) FAMINE EXPERIENCE IN INDIA: 1897
“प्राथवना िमजल दोष तदला” ▪ 6) बायबलचा मराठी अनवु ाद
• िमद्रु मागे इग्ं लंडला जाणारी पतहली भारिीय ▪ 7) माझी िाक्ष 1907
• 1919: तमशनरी मनोरमा आजारी पडल्या दवाखान्याि उपचार ▪ 8) नवा करार: 1912
1921 तनिन ▪ 9) शब्दबीज
• 1922: एकुलिी एक मल ु गी मनोरमा तहच्या तनिनाने रमाबाई ▪ 10) तहिू भाषेचे ्याकरण: 1908
खपु खचल्या. ▪ THE TESTIMONY: 1907
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 5 एतप्रल 1922: तनिन: त्यांची शवपेटी मक्त ु ी तमशनच्या मल
ु ींनी ▪ MUKTI PRAYER BILL
खाद्यावं र तिश्चन दफनभमु ीपयवि नेली. ▪ 13) मी तकिी िोिू
▪ 14) भतवष्ट्यकथा: 1917
त्यािंचे मिे
• 1) तहदं ी ही राष्ट्ट्रभाषा झाली पाहीजे, देवनागरी राष्ट्ट्रतलपी िारािंश
्हायला पाहीजे. ▪ जीवन
• 2) इग्ं लडच्या राणीपेक्षा आपण आपल्या मायभमु ीला अतिक
मान तदला पातहजे ▪ तशक्षण
• 3) स्त्रीयानं ा तशक्षण तदल्याि िवु णवयगु ियार होईल ▪ शैक्षतणक कायव
▪ िामातजक कायव
रमाबाईचा
िं गौरव ▪ अस्पस्ृ यांिाठीचे कायव
• Ganaral Armstrong: कायावची िल ु ना अमेररके िील हपं टन ▪ शेिकरयाबं द्दल तवचार
िंस्थेशी के ली ▪ क्ांतिकारी तवचार
• डॉ. एडवडव हॉल: िमव ििु ारणा करणारया मातटवन ल्यथु र तकंग ▪ प्रतिद्ध ग्रथं
बरोबर िल ु ना के ली
• प्रा. मक्िमल ु र: रमाबाई म्हणजे राजाराम मोहन रॉय, के शवचंद्र
िेन, नीलकािं टागोर च्या रागं ेिील ििु ारक
• डॉ. क्ायके नबगव: महात्मा गांिीिारखे महात्मा, महान म्हणनू
रमाबाई यांना िंबोिले जाऊ शकिे म्हणिाि
• का्हाला तितितलया: भारिीय स्त्री तशक्षनाची दीपस्िंभ
• प्रा. मक्िमल ु र: रमाबाईचा देशािं राचा तनणवय हा नेपोलीयनच्या
रतशया स्वारी तनणवयापेक्षा अतिक मोठा होिा
• िरोतजनी नायडू: तहदं ू िंि मातलके ि तजचे नाव प्रतवष्ट करिा
येईल अशी पतहली तिश्िी ्यक्ती
• रे ्ह. डॉ. ह्यमू : रमाबाईच्या कायावमागे दैवी देणगी आहे
• रे ्ह. तटळक: रमाबाई एवढे वृिस्थ राहणे महात्मा गािं ी खेरीज
कोणाला कमले नाही

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महर्षी कवे 9545600535
महषी िोंर्ो के शव कवे तववाह
• जन्म 18 एतप्रल 1858 शेरवली, रत्नातगरी मळ ु गाव – मरू
ु ड ▪ 1873 : तशक्षण िरू ु अििानाच रािाबाईशी त्यांचा तववाह
• वडील: के शव कवे, आई: लक्ष्मीबाई (र. परांजपे ची आत्या) ▪ मलु गा – रघनु ाथ
• पणजोबा रघनु ाथनाथ भट कवे यांचा दक ् ानाचा ्यविाय ▪ 1891 : रािाबाईचे तनिन
• पेशवे यांचे तगरहाईक अिायचे ▪ 1893 : गोंदबु ाई दिु रा तववाह (11 माचव)
• मरुु ड येथे जमीन घेऊन वाडा व दगु ावदवे ीचे मंतदर बांिले ▪ या पंतडिा रमाबाई यांच्या शारदा िदनमिील पतहल्या
• उिरत्या पररतस्थिीि के शवराव कोरे गावला “बवे” च्या तवद्याथीनी
जहातगरीचे ्यवस्थापक म्हणनू काम पाहू लागले ▪ गोदबु ाई: बाळकृ ष्ट्ण जोशी व मनोरमाबाई यांच्या कन्या व
कवेंचे तमत्र नरहरपिं जोशी याच्ं या भतगनी होत्या.
• तशक्षण ▪ गोदबु ाई तविवा होत्या.
• 1865: शेणवी पिं ोजींच्या शाळेि प्राथतमक तशक्षण : मरू ु ड ▪ शारदािदनमध्ये त्यांना ‘बाया’ या नावाने ओळखले जायचे.
• 1869: 4थी परीख नापाि ▪ लग्नानंिर कवेंनी त्यांचे नाव आनंदीबाई अिे ठे वले.
• िेथेच तवर्श्नाथ मंडतलक, तवनायक लक्ष्मण िोमण गरू ु जी कडुन ▪ कवे व आनंदीबाई यांच्या तनमंत्रण पतत्रके वर आगरकरांची
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
लोकिेवेची प्रेरणा िही होिी.
• 6वी ची ्यवस्था 10km अंिरावर दापोलीि इग्रं जी शाळेि ▪ 1891: तटळकांच्या राजीनाम्यामळ ु े ररक्त झालेल्या पण्ु याच्या
झाली फग्यविु न कॉलेजमध्ये गो.कृ . गोखले यांच्या िांगण्यावरुन
• रायजीशास्त्री देवकुळे यांची गतणिाची तटपणे तमळाली गतणिाचे प्राध्यापक पद कवेंनी स्वीकारले.
• 6वी च्या परीक्षेचे कें द्र मंबु ई ऐवजी िािारा तनवडले ▪ मातिक पगार 75 रु.
• 1875: िी परीक्षा देण्यािाठी कंु भाली घाटािनु पायी चालि ▪ र. पराजं पे येऊपयांि गतणिाचे मख्ु य प्राध्यापक कवे होिे
• 125 मैल अंिर : परीक्षा परवानगी नाकारली ▪ 1892: डेक्कन ए्यक ु े शन िोिायटीचे आजीव िदस्य
• 1876: चल ु िभाऊ गगं ािर िोबि कोल्हापरु ािनू परीक्षा देऊन ▪ 1894-1914: डेक्कन ए्यक ु े शन िोिायटीचे िदस्य
पाि झाले ▪ या काळाि त्यांनी ‘तवद्याथी तनिी’ ही योजना चालू
• मरूु डमध्येच पांडुरंग दाजी बाळ कडे इग्रं जीचा खाजगी क्लाि ▪ दर मतहन्याला कवे या तवद्याथी तनिीि 10 रु. टाकि अिे.
लावला
• मरू ु डमध्येच 5रु वेिनावर नौकरी के ली
• 1877: मबंु ईच्या रोबटव मनी स्कूलमध्ये दाखल तिथे तमत्र “नरहर
तविवा तववाहोत्तेजक मर्िं ण
बाळकृ ष्ट्ण” भेटले ▪ 31 तडिेंबर 1893 : स्थापन: तठकाण – विाव
• ट्राइन यांच्या “इन ट्यनू तवद द इतन्फतनटी” पस्ु िकाचा प्रभाव ▪ प्रभाव – पंतडिा रमाबाई यांच्या शारदािदनचा
• 1881 : 23्या वषी मॅतट्रक परीक्षा उत्तीणव ▪ उतद्दष्ट्ये :
• 1884 : तवल्िन कॉलेजाि प्रवेश: एतल्फन्स्टन कॉलेज मिनू ▪ 1. िामातजक जागृिी
गतणि तवषय घेवनु बी.ए. उत्तीणव ▪ 2. पनु तवववातहिांना िमाजाि आदर
• प्रा. हेथणववेट ने गतणि तशकवले होिे ▪ 3. तविवा तववाहाच ं ा परु स्कार
• अिववेळ नौकरी: कथेद्रल व अलेक्झान्द्र गल्िव हायस्कूलमध्ये, ▪ 4. पनु तवववाहांचे मेळावे भरवणे
मराठा हायस्कूल मध्ये ▪ 1894: कवेनी आपल्या घरी पनु तवववाहांचा मेळावा भरवला.
• प्राध्यापक: कायदेिज्ञ तचमणलाल िेटलवाड, गतणििज्ञ नामदार ▪ तवष्ट्णश ु ास्त्री तचपळूणकर: 25 वषव: मेमोररयल फंड
गोखले होिे ▪ िोंडो के शव कवे वातषवक िमं ेलन भरि
• 1887 : एम.ए. नापाि
• माझगाव येथे खाजगी गतणिाचे वगव िरुु
• नाटकाि काम: “रािे” चा िवं ाद, “वेणीिहं ार” मध्ये अर्श्स्थामा
ची भतू मका

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महर्षी कवे 9545600535

• कवे व आनंदीबाई (गोद)ू यांचा झालेला पनु तवववाह हा पतहलाच मतहला तवद्यालय स्थािन 1907
पनु तवववाह होिा. ▪ मल ु ींचे तशक्षण व इिर िोयीिाठी “अनाथ बातलका आश्रम”
• नागपरु ाि वामनराव कोल्हटकर यांनी पनु तवववाहाचे िरुु के ले होिे ्यवस्थापन मडं ळाि पटवनू तदले त्यानिु ार
• 31 तडिेंबर 1893: विाव: वािदु वे परांजपे च्या घरी: ▪ माचव 1907 रंगपंचमी िणाला मतहला तवद्यालय स्थापन (6
तवववाहोत्तेजक मडं ळ तवद्यातथवनी)
• 1895: नामांिर के ले: “तविवा तववाह प्रतिबंिक तववारक ▪ पण्ु याच्या लकडी पल ु ाजवळ िध्या (िंभाजी पलु ) एका
मंडळी” वाड्याि (डे. ए्य.ु िोिा. च्या वाड्याि)
• 1900: पयांि अण्णा कायववाहक होिे ▪ निं र तहगं णे येथील अनाथ बातलका आश्रमाच्या शेजारी
• त्याच्ं या तविवा पनु तवववाहामळ
ु े मरू
ु डमिील लोकानं ी त्याच्ं यावर स्थलांिर
बतहष्ट्कार टाकला. ▪ तशक्षक: तवनायक िोमण
• ही घटना जीवनाला वळण देणारी क्ांतिकारक घटना ▪ स्वयंपाक व ्यवस्थापन: नमवदाबाई
• पनु तवववाहाचे कौिक ु करणारे लेख ▪ 1949 च्या कायद्याने 1951-52 ला मतहला तवद्यालयाि
Telegram: @History4all

अनाथ बातलका आश्रम स्थािन: 1896
• जनू 1896: तव. तभडे याच्ं या वाड्याि 16 िमतवचारी तमत्राच
ं ी
बैठक:
• अध्यक्ष: भांडारकर, तचटणीि: अण्णा होिे
• तठकाण : पणु ,े िदातशव पेठे
• जाने.1899: प्रत्यक्ष कायावि िरुु वाि: गोरे वाड्यािनू
• या आश्रमाि कमलाबाई गरूड या पतहली एकटी तविवा मतहला
तशक्षण घेि
• स्विःच्या इमारिीिाठी DES ि तवमापत्र गहाण ठे वले
• 1897-99: प्लेगच्या िाथीि िे गोखलेंच्या तहगं णे येथील शेिाि
हलवले
• आश्रमािाठी गोतवंद गणेश जोशी यांनी 6 एकर जागा तदली.
उतद्दष्ट्ये
• 1. तविवा तस्त्रयांना स्वावलंबी
• 2. तविवा तस्त्रयांना बौध्दीक व मानतिक िमथवििा.
• 1900: शेिाि पणवकुटी उभारली त्याि 8 तविवा राहाि
• 1901: ्यवस्थापन: पावविीबाई आठवले
• 1946: िवु णवमहोत्िवावेळी “तहगं णे स्त्री तशक्षण िस्ं था” नामािं र
• 1913 : पयांि काशीबाई देविर या आश्रमाच्या लेडी ितु प्रटेडंट
होत्या.
• 1912 : तनवािी मतहला तवद्यालय झाले.
• तविवा व कुमाररकानं ा प्रवेश
Telegram: @History4all
तवद्यापीठाचा दजाव
▪ मंबु ईि एका मतहलेने िान्य जमवनू तवकले व िे पैिे ‘मतहला
महातवद्यालयाि’ तदले = मष्टु ीफंड म्हटं ले
▪ श्रीमिी गंगाबाई गोखले या तविवेंनी “ज्ञानप्रकाश” मध्ये लेख
व एका मल ु ीिाठी 5रु तशष्ट्यवृत्ती
▪ 1907: NM वातडया नी एक िृिीयांश रक्कम “बालतविवा
शाळा” या नावाने तदली
▪ गोखले यांनी “भारि िेवक िमाजाच्या” राखीव तनिीिनू
5000रु. कजावऊ तदले
तनष्ट्काम कमटमठ
▪ याच्ं या िेवक व िेतवकानं ा एकत्र घेवनू मतहला आश्रमाची
स्थापना.
▪ नो्हें. 1908: तनष्ट्काम कमवमठ स्थापना
▪ िहकारी: ना.म.आठवले, मथरु ाबाई उचगावकर
▪ अण्णांनी शपथ घेिली
▪ 1904 मध्ये आश्रमाि आलेल्या वेणिू ाई नामजोशी व
काशीबाई देविर यांनी मठाि तवरोि के ला
▪ कौलगेकर व गाडगीळ दांपत्य मठाचे कायवकिे होिे
▪ उतद्दष्ट्य :
▪ स्त्रीयाचं ा उध्दार करणे, तशक्षणाचा तवस्िार करणे.
▪ स्त्री िमाजाची िेवा करणे व स्त्री िमाजाच्या उपयोगी
पडणारया िंस्था चालतवणे.
▪ िीदवाक्य : लोकिेवेिाठी तनष्ट्काम बध्ु दीने िन, मन, िन
अपवण करणारे तनस्वाथी व त्यागी कायेकिे ियार करणे.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महर्षी कवे 9545600535

• तडिेंबर 1910: मठाचे तनयम बनवले
• िािे राहणीमान विवन शद्धु ठे वावे
• िान्य जमतवणे द्वेष करू नये
• िंस्थेिाठी खचव करावा तनयमांचे पालन करावे
• िीदवाक्य: गीिेिील “न मे कमवफले स्पृहा” होिे’
• 1915: अनाथ बातलकाश्रम, तनष्ट्काम कमवमठ, मतहला तवद्यालय
यािील िेतवकांना एकत्र करून “मतहला आश्रम” िरुु के ले
मतहला तवद्यािीठ 3 जून 1916
• प्रेरणा : जपानमिील टोतकयो येथील ‘जपान वमु ेन्ि यतु नयन’:
मातहिीपस्ु िक कवेंनी 1915 वाचले
• तवद्यापीठाचा प्रस्िाव डॉ. पराजं पे, हररभाऊ आपटे, के शवराव
कातनटकर, तलमये िमोर
• हे िवव बातलकाश्रामािील ्यवस्थापन मंडळािील होिी
Telegram: @History4all
▪ महादेव गाडगीळ: 10 हजार -इतं डया बेतनतफटेड फंड: 100
पौंड
▪ के शवराव कातनटकर: 300- तवठ्ठल लांडे (यगु ांडा) : 40
हजार
▪ रवींद्रनाथ टागोर: 150 - महात्मा गािं ी: 10/Month
▪ SNDT तवद्यापीठाचे पतहले महातवद्यालय 1931 िाली मंबु ई
येथे िरूु झाले.
▪ 1930 : SNDT तवद्यापीठाचे मख्ु यालय मबंु ई येथे हलवण्याि
आले.
▪ 1951: SNDT तवद्यापीठ वैिातनक दजाव प्राप्त.
▪ SNDT मतहला तवद्यापीठ ओळख
▪

Telegram: @History4all
▪ तवद्यापीठाशी िलग्न शाळा
• डॉ. पराजं पेनी तवरोि के ला मात्र निं र 500रु देणगी तदली
• 1915: मंबु ई: िामातजक पररषद: अध्यक्ष: कवे अण्णा: तिथे ▪ 1918: कन्या शाळा पणु े-
उल्लेख ▪ 1935: कन्या शाळा िािारा
• िडफडवच्या: मख्ु याध्यातपका मागावरेट रोबटवने पत्राद्वारे भाषणाच्या ▪ 1945: बाल अध्यापक मंतदर व तशशतु वहार
150 प्रिी मागवल्या ▪ 1949: कन्या शाळा, वाई
• तहगं णे येथे भारिािील पतहल्या मतहला तवद्यापीठाची स्थापना ▪ 1960: बाल मनोहर मंतदर िािारा
• प्रथम नामकरण:- भारि वषीय मतहला तवद्यापीठ ▪ 1960: मतहला तनवाि, पणु े
• िीदवाक्य: “िंस्कृ िा स्त्री पराशक्ती”
• मािृभाषेिनू तशक्षणाचा प्रिार करण्याचा िल्ला गािं ीजींनी
तदला. अध्यातिका तवद्यालय
• तवद्यापीठाि मल ु ींना प्रपंचशास्त्र, आरोग्यशास्त्र, पाककला,
गायनकला, शरीररचनाशास्त्र, इतं द्रयतवज्ञानशास्त्र, पररचाररका ▪ तठकाण – पणु ेअध्यक्ष – कवे
पदवी, माध्यतमक प्रतशक्षण पदवी, तचत्रकला इ. तशक्षण ▪ 1917: मतहला तवद्यापीठाने अध्यातपका तवद्यालय िरुु के ले
• उच्च तशक्षण मािृभाषेिनु , इग्रं जीला दय्ु यम स्थान ▪ 1918: 60 वषव पणू व म्हणनू मतहलांनी 2500ची थैली अण्णांना
• तवद्यापीठाच्या तिनेटवर 60 पैकी 5 मतहला, अपवण
• पतहली बैठक: 3-4 जनू 1916:- कुलगरू ु व उपकुलगरू ु ची ▪ त्याि 200 टाकून अण्णांनी “पावविीबाई आठवले” यांना
तनवड के ली अमेररके िील तशक्षणािाठी तदले.
• प्रथम कुलगरू ु :- भांडारकर
• गांिीबरोबर गजु रािला गेले ▪ 1955: अध्यातपका तवद्यालयाि पावविीबाईचे नाव तदले
▪ ठाकरिी यांनी प्रतिवषव 52.5 हजार देण्याचे घोतषि के ले
देणगीदार ▪ 1923 : कवेच्या 71 ्या वाढतदविातनतमत्त गािं ीजींनी ‘यगं
• डॉ. परांजपेनी तवरोि के ला मात्र नंिर 500रु देणगी तदली इतं डया’ वृत्तपत्राि कवेंचा गौरव के ला.
• मबंु ईिील श्री खटावशेठ यांनी तवद्यापीठ वितिगृहाला 35000 ▪ 1928 : ‘आत्मवृत्त’ हा जीवनचररत्र ग्रंथ तलहला.
रु. देणगी ▪ 1936 : Looking Back या नावाने इग्रं जीि आत्मचररत्र
• 1920: िर तवठ्ठलदाि दामोदर ठाकरिी यांनी आपल्या मािोश्री प्रकातशि.
नाथीबाई दामोदर ठाकरिी यांच्या स्मरणाथव मतहला तवद्यापीठाि ▪ मतहला तवद्यापीठाच्या कायावचा प्रिार करण्यािाठी आतथवक
15 लाख रु. देणगी िाहाय्य तमळतवण्यािाठी परकीय देशांचे दौरे के ले
• म्हणनू तवद्यापीठाि श्रीमिी नाथीबाई दामोदर ठाकरिी
(SNDT) अिे नाव.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महर्षी कवे 9545600535

कवे यािंचा िरदेशी दौरा ▪ 1948: जािीतनमवल ू न िंघटनेची स्थापना.

• माचव 1929: रावळतपंडी बोट: कमलाबाई देशपांडे िोबि इग्ं लंड ▪ 1950: गोदबु ाई तनिन
दौरा ▪ 1953: िामातजक पररषदेि अिे मि:- िामातजक िमिे
• दरम्यान इग्ं लंड-फ्रांि-आयलांड-स्कॉटलंड ला भेटी तशवाय स्वािंत्र्य अथवहीन आहे.
• आईन्स्टाईन याच ं ी भेट ▪ 1955: तशक्षणोत्तेजक मडं ळाची स्थापना
• तजतन्हा: तशक्षण पररषदेि “The India experiment in
higher education for women” यावर तवचार मांडले िमिा िघिं 1944
• ररलायन्ि बोट: यरु ोपािनू अमेररके चा प्रवाि ▪ 1 जाने 1944: िरुु
• अमेररके ि िेनापिी बापट, मैनािाई शहाणे भेटले ▪ पढु े तह िस्ं था फलटणच्या तनबं ाळकर यांच्या “जािी तनमवल
ु न”
• अमेररके िील प्रेरणेमळ ु े 1944: िमिा िंघाची स्थापना के ली मध्ये तवलीन
• 26 जाने 1930: शाघं ाय मार बोट: चीन तिथनू मलाया ला गेले ▪ उद्धेश: ग्रामीण भागाि तशक्षणाचा प्रिार व प्रचार करणे.
• 5 एतप्रल 1930: मलाया िे मद्राि (14 एतप्रल रोजी प्रवाि पणू व) ▪ : माणिामाणिािील भेदभाव कमी करणे
• मेलबनव, जपान, तस्वझलांड येथील तशक्षण पररषदांना हजर ▪ 1947: िमिा िंघाच्या प्रचारािाठी “मानवी िमिा” वृत्तपत्र
• मेलबनव : प्राथतमक तशक्षकांिाठी परीषद – Education of िरुु
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
women in India तवचार ▪ 1947: कोल्हापरु ाि भाषणावेळी उद्धीष्ट्य स्पष्ट
• 1935 : कन्या शाळा, िािारा ▪ 1955 : पावविीबाई आठवले यांचे तनिन- त्यांच्या स्मरणाथव
• प्रवािादरम्यान “Looking Back” इग्रं जी आत्मवृत्त तलतहले: 1917 िाली स्थापन झालेल्या
प्रवािवणवन के ले ▪ अध्यातपका तवद्यालयाि ‘पावविीबाई’ अध्यातपका तवद्यालय
• प्रस्िावना: फ्रेडररक जेम्ि गल्ु ड अिे नाव तदले.
• प्रवाि खचव 11700रु व वगवणी िे्हढीच ▪ (पावविीबाई व गोदबु ाई या दोन िख्या बतहणी)
• 31 तडिेंबर 1930: खंडाळा बोट: बाया कवे िोबि (मोंबािा) ▪ 1956 : अनाथ बालकाश्रमाि 60 वषे पणू व
आतफ्रका दौरा ▪ या तनतमत्ताने पणु े तवद्यापीठाचे कुलगरू
ु डॉ. बाबािाहेब जयकर
याच्ं या हस्िे कायवक्म.
महाराष्ट्र ग्राम प्राथतमक तशक्षण मिंर्ण: 1936 ▪ या आश्रमाि डॉ. राजेंद्र प्रिाद, जवाहरलाल नेहरू इ. भेटी
• उतद्दष्ट्ये : तदल्या.
• ग्रामीण भागाि तशक्षणाचा प्रिार व प्रचार करणे.
• प्रेरणा: Society to promote Human Equality या िहकारी
इग्ं लडमिील िंस्थेकडून ▪ तव. भा. मोर्क:
• िंस्थापक: फ्रेडररक जेम्ि गल्ु ड ▪ िािारा कन्या शाळेि मदि
• 1935: के िरीि लेख तलहून तवचार मांडले ▪ “तहगं णे स्त्री तशक्षण िस्ं थेची 60 वषव” इतिहाि तलतहला
• अध्यक्ष: न. तच. के ळकर तचटणीि: अण्णा होिे ▪ तहगं णे येथे “भारिमािेची” प्रतिकृ िी
िहतचटणीि: रा. भा. भागवि
• िदस्य: बाबरु ाव जगिाप, काकािाहेब िहस्रबद्धु े, दीतक्षि, ▪ िीिाबाई अन्नेतगरी:
नानािाहेब ओक, बाळूकाका कातनटकर, बापिू ाहेब जाठार ▪ तहगं णे िंस्थेचा आिारवड
• उद्धेश: िरकारी मदि न तमळणारया शाळांना मदि करणे ▪ िस्ं थेच्या आजन्म िेतवका
• िरुु वािीि 2 शाळांना प्रत्येकी 100रु मदि ▪ पण्ु या-मंबु ई बाहेर िंस्थेचे कायव
• शाळा िपािनीि: दिात्रय कुलकणी निं र नानािाहेब ओक
• जल ु ै 1947 : या िमिा िंघािफे ‘मानवी िमिा’ आठ पानांचे ▪ बनबु ाई अणे:
वृत्तपत्र.
• 1945: पणु े, बालअध्यापन व तशशतु वहार स्थापना. ▪ तनष्ट्काम कमव मठाि काम
• 1946: अनाथ बातलकाश्रम या िंस्थेला 50 वषे पणु व झाल्याने ▪ बेळगावाि मतहला महातवद्यालय
एक िमारंभ
• नाव बदलले : तहगं णे स्त्री तशक्षण िंस्था

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महर्षी कवे
िुरस्कार
• 61वा वाढतदवि: का. र. तमत्र नी मनोरंजन मध्ये लेख: 2500रु.
मदि
• 71वा वाढतदवि: म. गांिीजी यांनी “यंग इतं डया” मिनू गौरव
के ला
• 81वा वाढतदवि: फलटणचे तनंबाळकर यांनी भ्य ित्कार व
600रु प्रिी मतहना पेन्शन
• 91वा वाढतदवि SP कॉलेजमध्ये िमारंभ: बाबािाहेब जयकर:
7500रु मदि व 100 िंस्थानी मानपत्र
• मंबु ईि कायवक्म: अध्यक्ष: डॉ. राजेंद्र प्रिाद: 1,05,000रु मदि
• बाबािाहेब खेर यांनी िरकारिफे : 6 लाख मतहला तवद्यापीठाि
तदले
Telegram: @History4all
• गौरव: के िरी, ज्ञानप्रकाश, विंि, स्त्री मातिकांनी लेख छापले
• 16 एतप्रल 1958: शिकपिू ी: िेबोनव स्टेडीयम वर कायवक्म (पं.
नेहरू व श्रीप्रकाश हजर होिे)
• नेहरू: मी आशीवावद घेण्यािाठी आलो आहे
• 1955 : पद्मतवभषु ण
• 1958 : भारिरत्न
• “मला महाराष्ट्ट्र वेगळा झालेला पहायला तमळावा” - अिे मि
• 1958 : मंबु ई महानगर पातलके ने मानपत्र.
• 9 नो्हेंबर 1962 : वयाच्या 104 वषी तनिन
• िवावि जास्ि जीवन जगणारे िमाजििु ारक.
• त्यांच्या स्मरणाथव तहगं णे गावाि ‘कवेनगर’ हे नाव.
िदव्या
• 1951: डी. तलट – पणु े तवद्यापीठ
• 1952: डी. तलट – बनारि तवद्यापीठ
• 1954: तड. तलट – SNDT
• 1957: L.L.D. – मबंु ई तवद्यापीठ
• महषी ही पदवी जनिेने
• तवद्याथी कवेंना अण्णा म्हणि.
गौरवोद्गार
• आचायव अत्रे: कवे म्हणजे महाराष्ट्ट्रािील एक चमत्कार
• गजेंद्रगडकर: कवेंचे चररत्र वाचणे हे अत्यंि आकषवक व
प्रेरणादायी आहे
• श्री. ना. बनहट्टी: कमवयोगी
• रािाकृ ष्ट्णन: िमाजिेवा व स्त्री तशक्षणािाठी ्याने आपले
जीवन वेचले िे महषी हे तशक्षण िज्ञ आहेि.
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ डॉ. राजेंद्र प्रिाद: तवपररि परीतस्थिीिही श्रध्दा व तचकाटी
याच्या जोरावर मनष्ट्ु य के वढे मोठे कायव करू शकिो याचे
उदाहरण म्हणजे कवे.
▪ आचायव अत्रे: िौजन्य, चांगले, भलेपणा चे मतू िवमंि उदाहरण
िध्या तदिि नाही
▪ गांिीजी: स्त्री उद्धाराचे मोठे कायव यांनी हािी घेिले, कवे
म्हणजे एक ्येष्ठ तशक्षणिज्ञ व िमाजिेवक (तस्त्रयांचा कै वारी)
▪ महात्मा गांिी: श्रेष्ठ तशक्षणिज्ञ व थोर िमाजििु ारक
▪ डॉ. रािाकृ ष्ट्ण: िमाजिेवा व स्त्री तशक्षणिाठी ्यानं ी आयष्ट्ु य
वेचले िे कवे ्येष्ठ तशक्षणिज्ञ व िमाजिेवक
▪ गोतवंद वल्लभ पंि: िेलंग, रानडे, गोखले, तटळक यांच्या
परंपरे िील थोर ्यक्ती
Telegram: @History4all
इिर
▪ िेंट मेरी हायस्कूल कायवकारी मंडळाचे अध्यक्ष होिे
▪ 15वषावचे अििाना रािाबाई िोबि तववाह: 42वषावचे
अििाना तनिन 1891
▪ दिु रा तववाह “रा.गो भांडारकर” यांच्या वाड्याि झाला
▪ दरम्यान पं. रमाबाई यांनी शारदा िदनाि लाडू वाटले िर
आगरकर यांनी रात्री स्नेहभोजन तदले
▪ 1957: आकाशवाणी ,=मल ु ाखि: “इच्छा िेथे मागव”
जीवनाचे ित्रू िांतगिले
▪ 1932: तवद्यापीठ वाद: तवद्यापीठ व ठाकरिी ट्रस्ट
▪ चार अपत्य: रघनु ाथ, शंकर, तदनकर, भास्कर
▪ टीका: पणु े वैभव, श्री. तशवाजी, प्रातं िक िमाचार
▪ 9 नो्हेंबर 1962 : मृत्यू : 104 वषव जगले
 History By Sachin Gulig
सचिन सर ब्रवठ्ठल रामजी शशदेिं 9545600535

महषी तवठ्ठल रामजी तशिंदे िातमटक कायट

• प्रारिंतभक जीवन
• िमाजििु ारक, िमवििु ारक व लेखक होिे
• जन्म : जमतखडं ी, 23 एतप्रल 1873, - 2 जानेवारी 1944)
• पाळण्यािील नाव - िक ु ाराम
• आई - वडील वारकरी अिल्याने तवठ्ठल नाव
• 1882: आिेबतहण रुतक्मणीिोबि तववाह
• परीक्षेकररिा मबंु ईला गेले. िेथे िे प्राथवना िमाजाि दाखल झाले
प्राथतमक तशक्षण
• जमतखंडी
• दिु रीि अििाना प्रथम क्मांकामळ ु े मॅट्रीकपयांि तशष्ट्यवृत्ती.
• 1893: फग्यविु न महातवद्यालयाि प्रवेश:
• करण्यािाठी प्राथवना िमाजाकडून तनव
Telegram: @History4all
▪ 1901 मबंु ईिील प्राथवना िमाज व कोलकात्याचा
िाह्मो िमाज यांनी तशंदे यांची तशफारि के ल्यावर
तितटश अॅण्ड फॉररन अिोतिएशनने त्यांची ऑक्िफडव
येथील माँचेस्टर कॉलेजाि िमवतशक्षणािाठी तनवड
के ली.
▪ मॅक्ि म्यल ु र, न्या. रानडे, रा. गो. भांडारकर, K. B.
मराठे यांच्या तवचारांचा प्रभाव पडून 1898 मध्ये
प्राथवना िमाजाची दीक्षा.
▪ 1898: िािारा येथे प्राथवना िमाजाची तदक्षा.
▪ 1901: अमेररके मध्ये िवव िमावचा िौलतनक अभ्याि

Telegram: @History4all
मदि : गंगारामभाऊ म्हस्के (मराठा इ्यक ु े शन िोिायटी
िेक्ेटरी) ▪ मॅचेस्टर मध्ये - तहदं स्ू थानािील िामातजक ििु ारणेची
• दरमहा 10 रु. स्कॉलरतशप जादू हा तनबंि वाचला
• 1895: बी.ए. िाठी दरमहा 25 रु. स्कॉलरतशप: ियाजीराव ▪ भारिाि येण्यापवू ी 1903 च्या िप्टेंबरमध्ये
गायकवाड (फग्यविु न प्राचायव गो. ग. आगरकर)
• कायद्याच्या तशक्षणाचे प्रथम वषव उत्तीणव के ल्यावर िे एल्एल.बी. अॅमस्टरडॅम येथे भरलेल्या ‘त्रैवातषवक आिं रराष्ट्ट्रीय
उदारिमव पररषदेि’ िाह्मो िमाजाचे भारिािील
प्रभाव प्रतिनीिी म्हणनू उपतस्थि राहून ‘तहदस्ु थानािील
• G.B. कोटकर, तशवरामपिं गोखले, रानडे, भाडं ारकर, K. B. उदारिमव’ या तवषयावरील तनबंि त्यांनी िादर के ला
मराठे ▪ 1903: प्राथवना िमाजाचे प्रचारक म्हणनू तनवड,
• ििेच जॉन स्टुअटव तमल या लेखकाच्या ऑन तलबटी व बेळगाव येथनू भारि दौरा िरुु .
िबजेक्ट ऑफ वमु न या ग्रंथाचा प्रभाव होिा.
• 1895: अमेररकन यनु ेतटररयन तमशनरीचे रे ्ह. जे. टी. िंडरलॅडं
▪ 1904: अतखल भारिीय अतस्िक परीषदेचे ितचव
याच्ं या पण्ु यािील ्याख्यानामळ ु े एके र्श्रमिाचा पररचय होऊन ▪ प्राथवना िमाजािफे प्रकातशि होणारया िबु ोि पतत्रके ि
ििेच मॅक्ि म्यल ू र यांचे ग्रंथ वाचनू त्यांची आंिररक िमवप्रेरणा लेख.
प्रबळ झाली. ▪ 1905: मंबु ईि 'िरुण िाम्ह िंघ' नावाची िंस्था
• उदार िमावकडे आकतषवि स्थापन.
• 1892: जमतखडं ीच्या शाळेि नोकरी, त्र्यबं कराव खडं ेराव ▪ िाह्मो िमाज, प्राथवना िमाज याच्ं या उदात्त ित्त्वांचे
याच्ं यामळु े नोकरी तमळाली आकषवण महषी तशंदे यांना वाटले, वरील दोन्ही
• जनावरांचा डॉक्टर होण्याचा आग्रह िरला म्हणनू पढु ील
तशक्षणािाठी राजीनामा. िघं टनाच्ं या ित्त्वानं ा मान्यिा देऊन त्या ित्त्वांचा प्रिार
लोकांमध्ये करण्याचा प्रयत्न के ला.
प्रतशक्षणाकरीिा मदि ▪ िरुु वािीच्या काळामध्ये के वळ 100 रुपये मानिनावर
• डेक्कन मराठा ए्यक ु े शन अिोतशएशनने तशक्षणाकरीिा दरमहा प्राथवना िमाजाचे कायव िरू ु के ले.
१० रु. ▪ भांडारकर व चंदावरकर िोबि मिभेद झाल्याने
• श्रीमंि ियाजीराव गायकवाड यांच्याकडून तमळणारी कजावऊ प्राथवना िमाज िोडला
तशष्ट्यवृत्ती व खाजगी तशकवण्यांची अल्प तमळकि यांवर
काटकिरीने राहून 1898 मध्ये िे बी.ए. झाले.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर ब्रवठ्ठल रामजी शशदेिं
• प्राथवना िमाजाचे कायव करि अििाना त्यांनी देशािील अनेक
शहरांमध्ये दौरा करून ‘एके र्श्री िमवपररषद’ आयोतजि के लेल्या
तठकाणी कायवकत्याांना मागवदशवन के ले.
• 1901 िे 1903 दरम्यान त्यांनी माँचेस्टर कॉलेजाि िौलतनक
िमवशास्त्र, पाली भाषा व बौद्ध िमव, तिस्िी िमविघं ाचा इतिहाि,
िमाजशास्त्र या तवषयांचा अभ्याि के ला.
• 1904 िाली मंबु ईि “मंबु ई िमव पररषद”
• 1905 िाली मबंु ईिच “िरुण आतस्िकाच ं ा िंघ” स्थापन के ला.
• िाम्हो पोस्टल तमशन िरुु
िामातजक कायट
• प्राथटना िमाजाचे कायट
• 1905 िाली महषी तशदं े यानं ी पणु े येथे अस्पृश्य मल ु ािं ाठी
रात्रशाळा िरुु के ल्या.
• 1905 िाली प्राथवना िमाजाच्या अहमदनगर येथील कायवक्माि
Telegram: @History4all
तभगं ार गावच्या अस्पृश्याच ं ी कमवकहानी ऐकून
• 1906 िाली "तडप्रेस्ड क्लाि तमशन” तनरातश्रि िहाय्यकारी
मंडळी
• 4 एकर जमीन, िक ु ोजी होळकर 2000 रु
• उद्धेश: तशक्षण प्रिार, नौकरी तमळवनू देण,े िाववजतनक िमव,
• िामातजक अडचणी िोडवणे
• अध्यक्ष : न्या. चंदावरकर
• िदस्य : जनाक्का तशंद,े िय्यद अब्दल ु कादर
• 1906: मध्ये मबंु ईच्या एतल्फन्स्टन रोड येथे तडप्रेस्ड क्लािेि
तमशनच्या पतहल्या शाळेचा प्रारंभ.
• 1907: तनरातश्रि िेवािदन आतथवक मदि - दयाराम तगडूमल
• उतद्दष्टये: मरु ळी, तविवा तस्त्रयानं ा आिार देणे.
• यविमाळ येथे अस्पृश्यांिाठी बोतडांग िरुु .
• 1910: जेजरू ी येथे मरु ळी प्रतिबंिक चळवळ िरुु .
• या चळवळीमळ ु े िनािनी लोकानं ी मारे करी मारण्यािाठी.
• 1910: उपािना - िाप्तातहक प्राथवना िमाजाच्या िभािदािाठी.
• 1912: पण्ु याि फग्यविु न कॉलेज अस्पृश्य व िाम्हण यांच्याि
एकत्र स्नेहभोजनाचा कायवक्म
अस्िृश्यिा तनवारण िरीषद
• 1913: कराची - तनरातश्रि िहाय्यकारी मंडळ परीषद: अध्यक्ष -
तव.दा. तशंद.े
• 1919: शाहू महाराजानं ी मराठा पीठाची स्थापना करुन तशदं ने ी
क्षात्र जगदगरुु स्वीकारावे तवनंिी.
• 1920: अतखल भारिीय अस्पृश्य तनवारक परीषद
• तठकाण : नागपरू
• अध्यक्ष : महात्मा गांिी
• उपतस्थिी : 1. िरोतजनी नायडू 2. मोिीलाल नेहरु 3.
वल्लभभाई पटेल
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ 1920 पणु े दष्ट्ु काळ तनवारण िंस्था स्थापना के ली.
▪ 1923 D.C.M. चा राजीनामा
▪ 1923 ियाजीराव गायकवाड यांनी पाररिोतषक
अस्िृश्यिा तनमटूलन िररषद
▪ 1912 पणु े – रा गो भांडारकर
▪ 1918 मंबु ई – ियाजीराव गायकवाड अध्यक्ष
▪ 1920 नागपरू – म. गािं ी अध्यक्ष
▪ अस्पृश्य उद्धाराच्या कायाविाठी महषी तवठ्ठल रामजी तशंदे यांनी
16/18 ऑक्टोबर 1906 रोजी ‘तडस्प्रेड क्लािेि तमशन
िोिायटी ऑफ इतं डया’, म्हणजेच भारिीय तनरातश्रि
िहाय्यकारी मंडळी या िंस्थेची मंबु ईि स्थापना के ली (परळ,
देवनार, कामाठीपरु ा = शाळा)
▪ 1922 िाली या िंस्थेची "अतहल्याश्रम" ही इमारि पण्ु याि
Telegram: @History4all
बांिली.
▪ अध्यक्ष:- न्या. नारायण चदं ावरकर, स्विः िेक्ेटरी होिे.
▪ 1924: कुटुंब उपािना मंडळ स्थापना.
उद्देश
▪ अस्पृश्य िमाजामध्ये तशक्षणाचा प्रिार करण.
▪ अस्पृश्य बांिवांना नोकरीच्या िंिी उपलब्ि करून देणे.
▪ त्यांच्या अडचणींचे तनवारण करणे,
▪ अस्पृश्यांना खरया िमावची तशकवण देणे आतण त्यांचे
शीलिंविवन घडून आणणे, इत्यादी.
▪ िंस्थेच्या शाखा अकोला, अमराविी, इदं रू , कोल्हापरू , ठाणे,
दापोली, पणु े, भावनगर, मद्राि, मालवण, मंबु ई, िािारा,
हुबळी, इत्यादी तठकाणी उघडण्याि आल्या होत्या.
▪ रावजी भोिले यांच्या मदिीने पण्ु याि अनाथाश्रम
▪ 1903 तदवान पद नाकारले.
▪ अस्पृश्य मतहलाच्ं या िेवेिाठी इग्ं लंडमिील डोमेतस्टक
तमशनच्या ििीवर 'दयाराम तगडमल' च्या मदिीने 1907
िाली "तनरातश्रि िेवािदन" िरुु के ले.
▪ याि त्यांची बहीण जनाक्का यांनी कायव पातहले
▪ मराठा िमाज त्यांना महार म्हणि.
▪ "िोमवश ं ीय तमत्र िमाज" ;- 24 माचव 1907 = तनरािार
अस्पृश्य परुु षांची िंस्था.
▪ प्राथवना व उपदेशािाठी "भजन िमाज" िरुु के ला (प्यरु ीटी
िवांट)
▪ वृध्दांिाठी 'िंगि िभा'
▪ रावजी भोिले यांच्या िहकायावने पंढरपरु ाि अनाथाश्रम
स्थापन.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर ब्रवठ्ठल रामजी शशदेिं 9545600535

मािगिं वस्िीची िक िं यमिना ग्रथ

िं
• 1909 िाली तमशनच्या विावपनतदनातनतमत्त "अस्पृश्यिा तनवारण ▪ बतहष्ट्कृि भारि - 1908
पररषद" घेऊन मंबु ईि "महाराष्ट्ट्र पररषद" घेण्याचे ठरले मात्र ही
पररषद पण्ु याच्या FC कॉलेजच्या "एतम्प तथयेटर" मध्ये रा. गो. ▪ अस्पृश्यिा तनवारणाचा आितु नक इतिहाि - 1922
भाडं ारकर याच्ं या अध्यक्षेखाली 5 ऑक्टोबर 1912 रोजी पार पडली. ▪ िह्मदेशािील बतहष्ट्कृि वगव - 1927
• या पररषदेिाठी आलेल्या मािंगाचे पढु ारी श्रीपिराव नांदणे यांच्या ▪ भारिीय अस्पृश्यिेचा प्रश्न – 1933
400 एकर जमीन किण्यािाठी िरकारने द्यावी या मागणीिाठी तव.
रा. तशंदे यांनी प्रयत्न के ला. ▪ इग्ं लंडमध्ये (1901–03) व येरवड्याच्या िरुु ं गाि (1930)
• मात्र 1914 च्या पतहल्या महायद्ध ु ामळ
ु े देऊ के लेली जमीन अििाना तलहीलेली रोजतनशी (प्रकाशन 1779)
िैतनकांिाठी वापरली गेली
• 1910 िाली जेजरु ी येथे “मरु ळी प्रतिबंिक चळवळ” िरुु के ली. िर लेख :
• 1911 िाली मबंु ईि एक ‘मरु ळी प्रतिबंिक पररषद’ भरतवली ▪ स्त्रीयाच्ं या िक्तीच्या तशक्षणाचा आग्रह.
• 1918 िालीच मराठा िमाजाि जनजागृिी करण्यािाठी "मराठा ▪ मराठ्यांची पवु वपीठीका
राष्ट्ट्रीय िघं ाची" स्थापना के ली. ▪ गन्ु हेगार जािीची ििु ारणा
• 1917 च्या कलकत्ता येथील कॉंग्रेिच्या कलकत्ता अतिवेशनाि ▪ िाम्हण-िाम्हणेत्तर वाद
अस्पृश्यिा तनवारणाचा ठराव मांडला.
▪ भागवि िमावचा तवकाि
Telegram: @History4all

• 1918 च्या िमु ाराि पणु े नगरपातलके िफे मल ु ाप्रं माणे मल
ु ींनाही
प्राथतमक तशक्षण िक्तीचे अिावे, यािाठी त्यांनी चळवळ के ली.
• तकलोस्कर िभाग्रहाि िभा, मोचाव
• 23 माचव 1918 िाली "अस्पृश्यिा तनवारण िंघ" स्थापन के ला
• दतलिांना स्विंत्र प्रतितनिी अिावा ही मागणी 1919 िाली तव. रा.
तशंदेनी "दतक्षण मिदारिंघ आयोगािमोर" िाक्ष तदली.
• अस्पृश्यांिाठी "रुपी फंड” िांदळ ू फंड, हा प्रकार िरुु के ला.
• मंबु ई कायदे-कौतन्िलच्या 1920 च्या तनवडणक ु ीि पण्ु यािून
मराठयांिाठी राखीव अिलेल्या जागेिाठी त्यांनी तनवडणक ू ▪
लढवावी ही चाहत्यांची तवनंिी त्यांनी अ्हेरली; कारण त्यांना
जािीय ित्त्व मान्य न्हिे.
• उलट मागािलेला जो बहुजन िमाज, त्याचा कै वार घेणारा “बहुजन
पक्ष स्थापन” करून त्याच्या विीने तशदं े यांनी ही तनवडणक ू गौरवपणू व उल्लेख के ला जािो.
लढवली.
• 1923: तमशन ही िस्ं था अस्पृश्यवगीय प्रतिनीिीच्या स्वािीन करून
तशंदे तमशनबाहेर पडले.
• 1923: मगं ळूर येथे िाह्मो िमाजाचे आचायव म्हणनू कायव के ले.
• 1924: के रळच्या वायकोम येथे िािू तशवप्रिाद यांच्याबरोबर
अस्पृश्य मतं दर प्रवेश के ला.
• तव.रा. तशंदे यांनी 1920 िे 1926 या काळाि शेिकरी चळवळ उभी
के ली.
• िरकारने िक ु डे बंदीचे तबल मागे घेिाच चळवळीि वाद िरू
आतण चळवळ थांबली.
• 1928 मध्ये पण्ु याि “कौटुंतबक उपािना मडं ळाची” स्थापना करून िे
चालतवले.
• पणु े येथे 1928 िाली भरलेल्या ‘मबंु ई इलाखा शेिकरी पररषदे’चे
नेित्ृ व तशंदे यांनी के ले
• 1928 िाली तशदं े यानं ी 'िाह्मो िमाज शििवं त्िरी िफर' नावाची
रोजतनशी तलतहली आहे.
• 1933 िाली कोल्हापरु ाि “भारिीय अस्पृश्यिेचा प्रश्न” हा प्रबंि
प्रतिद्ध के ला
• आत्मचररत्र:- 'माझ्या आठवणी व अनभु व' नावाचे हे आत्मचररत्र
िीन भागांि तवभागले
Telegram: @History4all
गौरव
▪ भाई मािवराव बागल यांनी "तनष्ट्काम योगी" या उपािीने
गौरव के ला.
▪ “महाराष्ट्ट्राचे उपेतक्षि मानकरी” ग. बा. िरदार यानं ी " अिा
गौरव के ला.
अस्पृश्यिा तनवारणािाठी व या वगावच्या उन्निीिाठी तशंदे
यांनी त्यागवृत्तीने व िमपवणाच्या भावनेने आयष्ट्ु यभर जे कायव
के ले, त्याबद्दल त्यांचा ‘कमववीर’ ििेच ‘महषी’ या उपािींनी
▪ जनिेने "महषी आतण कमववीर" अिा गौरव के ला.
▪ िोडरमल: तदनदबु ळ्याची िेवा म्हणजे ईर्श्र िेवा मानि
तवचार
▪ 1. िमाज ििु ारणा म्हणजे वगवतवहीि एके र्श्रवादी िमाजाची
तनतमविी करायची.
ु झाले, ▪ 2. देवाने माणिाला तनमावण के ले आहे.
▪ 3. ्यांचे घरदार शेिी अििे िो शेिकरी.
▪ 4. िमाज ििु ारणा अिो की राजकीय ििु ारणा िवाांचे मळ ु
आध्यातत्मक तनष्ठा.
▪ 5. ्दारकापीठ शंकराचायव : आितु नक काळािील महान
कलीपरुु ष
▪ 1934: मंबु ई - 41 िंस्थांनी एकत्र येवनू - 61 ्या वषी
▪ भ्य नागरी ित्कार व महात्मा गािं ीजींच्या अनमु ोदनाने
जनिेद्वारे महषी पदवी.
▪ तनिन: 2 जानेवारी 1944

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाल कृष्ण गोखले
गोिाल कृष्ट्ण गोखले
• प्राथतमक मातहिी
• जन्म: 9 मे 1866, कोिळूक, तचपळूण
• मळ
ु गाव: वळनेर्श्र, तचपळूण, रत्नातगरी
• वडील: कृ ष्ट्णराव गोखले (कागलमध्ये फौजदार)
• आई: वालूबाई (ित्यभामाबाई)
• चलु िे गोतवंदराव यांनी तशक्षण खचव भागवला
तशक्षण व अध्यािन
• प्राथतमक तशक्षण कोल्हापरू ला
• 1881: माध्यतमक तशक्षण राजाराम हायस्कुल मिनू
• 1882: राजाराम कॉलेजमिनू शारीररक तशक्षण परीक्षा उत्तीणव
• 1884 : BA –मंबु ई- एतल्फन्स्टन कॉलेज (गतणि)
• 1885: पण्ु याि लोकिेवा परीक्षेची तशकवणी िरुु
• 1885 : न्यु इतं ग्लश स्कुल मध्ये गतणि, इतिहाि व अथवशास्त्राचे
Telegram: @History4all
तशक्षक.
• डेक्कन ए्यक ु े शन िोिायटीच्या फग्यविु न कॉलेजमध्ये गतणिाचे
प्राध्यापक.
• 1887: इग्रं जी अंकगतणि तलतहले, मकतमलन कंपनीने छपाई
करून भारिाि पिरवले (मतहन्याला 125 तमळि)
• 1887: FC मध्ये िरुु वािीि के ळकर िोबि इग्रं जी तवषय निं र
“गतणि” तवषय तशकवि
• 1891: निं र “इग्ं लंडचा इतिहाि व अथवशास्त्र” तशकवले
• 1895 : मबंु ई तवद्यातपठाच्या तिनेटवर फे लो
• 1903 : पयांि प्राचायव, “Farewell to forgusson” हे भाषण
खपू गाजले
• तवद्यापीठाि इतिहाि, अथवशास्त्र व इग्रं जी तवषयाचे पयववेक्षक
म्हणनू काम के ले
• तवद्यापीठाच्या BA च्या अभ्यािक्माि “रा्यनीिीशास्त्राचा”
िमावेश यांनी के ला
• कझवनचे तवद्यापीठीय तबल गोपालरावांनी नामंजरू करण्याि भाग
पाडले
िामातजक कायट
• 1886-87: “मराठा”िनू General war in Europe लेखमाला
प्रतिद्ध
• 1887: नंिर आयवतवजय मिनू तनघणारा ‘ििु ारक’ च्या इग्रं जी
तवभागाचे िंपादक
• 1887-96: पणु े िाववजतनक िभा:- तचटणीि (ितचव)
• िाववजतनक िभेच्या ‘द क्वाटवली जनवल ऑफ द पनू ा िाववजतनक
िभा’ हे त्रैमातिकाचे िंपादक.
• 1896: रानडेंच्या डेक्कन िभेि प्रवेश
• गोखलेंनी तहिवाद हे दैतनक िरू ु के ले
• लेखन राष्ट्ट्रिभा िमाचार
• तशवराम हरी िाठे याच्ं याजवळ गोखलेंची तशफारि
आगरकरानं ी के ली त्यानिु ार िाठें नी गोखले-रानडे पररचय करून
तदला.
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
र्ेक्कन िभा 1896
▪ स्थापना: 31 ऑक्टोबर 1896
▪ कारण: िाववजतनक िभा तटळकांकडे गेल्याने
▪ अध्यक्ष: रानडे
▪ ितचव: गोखले
गोखले राजकारण व काँग्रेि
▪ 1888 : अलाहाबाद अतिवेशनापािनू कााँग्रेिशी िंबंि
▪ 1888: बॉम्बे प्रातं िक पररषदेचे (बॉम्बे प्रोत्हतन्िअल
कॉन्फरन्िचे) ितचव होिे
▪ 1889 : मबंु ईच्या अतिवेशनाि तटळकाबं रोबर कााँग्रेि प्रवेश
▪ भाषण: ICS परीक्षा इग्ं लंड व भारिाि ्हा्या यािाठी ठराव
▪ 1885-1905: मवाळवादी गटाचे नेित्ृ व
▪ 1895: पण्ु यािील अतिवेशन, कााँग्रेिचे तचटणीि होिे
Telegram: @History4all
▪ 1894 : अल्फ्रेड वेब यांना कााँग्रेि अध्यक्ष बनवणे.
▪ 1905 : बनारि अतिवेशनाचे अध्यक्ष
▪ मागणी : ऑस्ट्रेलीया व कॅ नडा प्रमाणे भारिालाही विाहिी
अंिगवि स्वरा्य; (मोलेची तटका)
▪ 1899-1901: मंबु ई कौतन्िलवर िदस्य
▪ 1893: लाहोर अतिवेशन: दादाभाई नौरोजी: “भावी भारिाचा
आिारस्िंभ” शब्दाि गौरव
▪ दरम्यान जमीन महिल ू , नगरपातलका तबलावर टीका के ली,
तफरोजशहा िोबि िभा गृहत्याग के ला
▪ 1902: तफरोजशह मेहिा यांच्या राजीनाम्यामळ ु े कें तद्रय कायदे
मंडळावर
▪ 1910: कें तद्रय कायदे मंडळावर पन्ु हा तनवड
▪ 1907: िरु ि अतिवेशन
▪ 1909 - 1912: पयांि कााँग्रेि अध्यक्षपद नाकारले.
▪ 1904 : तितटशानं ी CIEC (Companion of the order of
the Indian Empire) तकिाब
▪ 1906: इतम्पररयल इतन्स्टट्यटू (लंडन) तमि मोतनांग अध्यक्ष,
“स्वरा्य” तवषयावर भाषण
▪ 1907 : माँचेस्टर गाडीयनचा वृत्तांि
▪ 1910 : कें तद्रय कायदेमंडळाि मोफि व िक्तीच्या प्राथतमक
तशक्षणाचा प्रस्िाव. (गोखले प्रस्िाव)
▪ 1910: के िरी, अमृि बझार, यगु ांिर वर बंदी आणणारया
वृत्तपत्र कायदा तबलाि िमथवन
▪ 1905: बंगालच्या फाळणी दरम्यान पणु े मनपा चे अध्यक्ष
▪ 1905 : तितटशांच्या लाँड ॲतलनेशन कायद्याला तवरोि के ला.
▪ 1909 : ििु ारणा कायद्याचा मिद्यु ाची जबाबदारी गोखलेंवर
▪ 1915 िाली िरकारला योजना िादर त्याि
▪ 1) प्रांिीय स्वायत्तिा
2) कें द्राि भारिीयांची िंख्या वाढवावी
▪ 1912 आतफ्रके ला भेट : गांिीजींच्या ितवनय कायदेभगं
चळवळीि पातठंबा.
▪ 1912-15 : भारिीय लोकिेवा आयोगाचे िदस्य
 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाल कृष्ण गोखले
• गोखले एक अथटिज्ञ
• वेल्बी कतमशन: भारिाच्या जमाखचावचा तहशोबािाठीचे रॉयल
कतमशन
• अध्यक्ष : लॉडव वेलस्ली
• िदस्य : दादाभाई नौरोजी, तवल्यम वेडरबनव, लॉडव कझवन, T.R.
बकु ानन, तवल्यम कने
• िाक्ष : रानडे, जोशी िरकारी िेवक अिल्याने िाक्ष तदली नाही.
• गोखले, तदनशा वाच्छा, िरु ें द्रनाथ बॅनजी, िी. ििु मण्यम अय्यर
• िाक्ष देण्यािोबि 1897 रोजी वाच्छा िोबि इग्ं लंडला
• गोखले बॉम्बे प्रेतिडेंिी अिोतिएशन व डेक्कन िभेमाफव ि िाक्ष
• 1899 : तितटशानं ी इनॉक्यल ु ेशन कतमशन िदस्य
• 1902 : कें तद्रय िदस्य अििाना तशक्षण, तहदं ी तवद्यातपठाच ं ा
कायदा, रे ल्वे अथविक ं ल्प, तमठावरील कर, आरोग् य, िे वा,
कपड्यावं रील कर इ. तवषयावं रील भाषणे गाजली.
• 1902 : िाली पतहलेच भाषण
• 1906 : अथविंकल्पावर इग्ं लंडच्या िंिदेि भाषण
• यामळु े तमंटो व एडवडव बेकर प्रभातवि झाले.
Telegram: @History4all
• 1902-12 दरम्यान अथविंकल्पावर 12 भाषणे तदली.
भारि िेवक िमाज
• तहदं िेवक िमाज :
• स्थापना : 12 जनू 1905 मख ु पत्र: तहिवाद (इग्रं जी)
• उभारणी: प.ु िा. िभेचे ितचव आबािाहेब िाठे व तशवराम हरी
िाठे यांनी
• उद्देश्य : देशिेवेिाठी प्रचारक ियार करणे.
• िाम्रा्यअंिगवि स्वरा्य व देशबांिवांची उन्निी
• भारिीयांना घटनात्मक िंरक्षण तमळवनू देणे.
• शाखा : मंबु ई, नागपरू , मद्राि, अलाहाबाद, कटक, अंबाला.
• िंबंिीि ्यक्ती : M.R. जयकर, ठक्कर बाप्पा, GK देविर, V
श्रीतनवाि शास्त्री, काकािाहेब तलमये, ना.म.जोशी, कंु जरू
शिथ
• देशािाठी आत्मिमपवण
• देशिेवेला प्रथम प्रािान्य
• तन:स्वाथव देशभक्ती
• ्यतक्तगि लाभ घेणार नाही
• “मी अस्पृश्यिा, जाि, पथं पाळणार नाही” घ्यावी लागि
• कामाचे स्वरूप: दख ु :तनवारण, िमाजिेवा, िहकारीत्वाचा
प्रिार, िमाजतशक्षण, राजकीय जागृिी
• तवशेष भर: ग्रथं वाचन, तनबिं वाचन, चचाव, वादतववाद यावर
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
गोखले प्रस्िाव 1910
▪ तशक्षण हे िवाांगीण प्रगिीिाठी महत्वपणू व माध्यम आहे
▪ महाराज ियाजीराव गायकवाड यांच्या मॉडेल चे अनक ु रण
भारिाि होऊ लागले
▪ प्रेरणा गोखले यांनी घेिली,
▪ एक िंस्थान करू शकिे िर आतथवक िाकदवान तिटीश िरकार
का नाही करि?
▪ 19 माचव 1910: कें द्रीय कायदेमंडळाि “मोफि आतण
िक्तीच्या” प्राथतमक तशक्षणाचा ठराव माडं ला त्यालाच ‘गोखले
प्रस्िाव’ म्हणिाि
▪ िरकारकडून कारवाईचे आर्श्ािन तदले पररणामी
▪ 16 माचव 1911: तविीमडं ळाि तविेयक माडं ले
गोखले प्रस्िाव तशफारशी
▪ भारिाि मोफि व िक्तीच्या तशक्षणाची वेळ आली आहे.
▪ तजथे कायदा लागू करिा येईल तिथे 6-10 वषव वयाच्या
बालकांना िक्ती करावी
Telegram: @History4all
▪ स्थातनक िंस्था, नगरपातलका, तजल्हा बोडव कडून
अंमलबजावणी ्हावी
▪ पालकांना दडं द्यावा
▪ कायदा िरुु वािीि मल ु ांना नंिर मल
ु ींना लागू करावा
▪ गरीब कुटुंबाच्या पाल्याची फी माफ करावी
गोखले यािंचे तवचार व इिर
▪ गोखले हे नेमस्िवादी, मवाळवादी, िनदशीर राजकारणी होिे.
▪ 1910: न्या. रानडे यांच्या स्मरणाथव इडं स्ट्रीयल & इकॉनॉतमक्ि
इतन्स्टट्यटु स्थापन
▪ राजकीय स्वािंत्र्यािाठी तहिं ेपेक्षा िहकायव गरजेचे आहे.
▪ 1903: तशक्षणिज्ञ म्हणनू कौतन्िल वर तनयक्त ु
▪ बतहष्ट्कार हा फक्त बंगालपरु िा मयावतदि अिावा अन्यथा
भारिीयांचे नक ु िान आहे. – गोखले
▪ गोखले हे नेमस्िवादी, मवाळवादी, िनदशीर राजकारणी होिे.
▪ 1910: न्या. रानडे यांच्या स्मरणाथव इडं स्ट्रीयल & इकॉनॉतमक्ि
इतन्स्टट्यटु स्थापन
▪ राजकीय स्वाित्र्ं यािाठी तहिं ेपेक्षा िहकायव गरजेचे आहे.
▪ 1903: तशक्षणिज्ञ म्हणनू कौतन्िल वर तनयक्त ु
▪ बतहष्ट्कार हा फक्त बगं ालपरु िा मयावतदि अिावा अन्यथा
भारिीयाच ं े नकु िान आहे. – गोखले
▪ 1896 : गोखलेंच्या अंकगतणि पस्ु िकाबद्दल मॅकतमलन कंपनी
रॉयल्टी म्हणनू 125 मातिक देि
▪ हायलैंड याने गोखलेंची िल ु ना इटलीिील कान्हूरशी के ली
▪ 1914 : िरकारची KCI पदवी नाकारली
▪ 1892 च्या कायद्यावर: अतिकारयाला जर आदेश तदला की
कायद्याचा उद्देशच नष्ट होईल अिे तनयम ियार करा िर िो
यापेक्षा चांगले तनयम बनवणारच नाही.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाल कृष्ण गोखले 9545600535

▪ झके ररयाज – कोणत्याही गरू ु ला के ्हाही इिका चांगला तशष्ट्य

तमळणार नाही जिे रानडेंना गोखले तमळाले.
▪ िी. वाय. तचंिामणी – गोखले बोलू लागले की आपल्यापढु े
गलु ाबपष्ट्ु पाचा िडा पडल्यािारखा वाटिो.
▪ नेशन मैतिंगहॅम वृत्तपत्राि – ‘गोखले हे आतस्क्थ या इग्ं लंडच्या
पंिप्रिानांपेक्षा श्रेष्ठ अिल्याचे मि ्यक्त के ले.’
▪ तवल्यम वेडनबगव – “आितु नक काळािील ऋषी.”
▪ मोले: वाजणारा तचमटा
▪ झके रीयाज: कोणत्याही गरू ु ला कें ्हातह चांगला तशष्ट्य तमळणार
नाही जिे रानडेंना गोखले तमळाले
▪ एक पक्ष िंघटक म्हणनू गोखले लहान मल ु ािारखे आहेि िे डॅन
• पत्रकाररिा कोनेल व पानेल िारखे तकरतकर करिाि.
• ििु ारक (इग्रं जी) गोखले यािंचे शब्द
• तहिवाद (इग्रं जी) ▪ स्वदेशी ही िवावि भ्य आतण उदात्त कल्पना आहे. स्वदेशी या
Telegram: @History4all

• दैतनक राष्ट्ट्रभाषा-िमाचार
• ज्ञानप्रकाश (दैतनक)
• आम्हाला ित्ता पातहजे आहे आम्ही िी तमळवणारच.
• गोखलेंच्या िंयम वृत्तीवर, िोरणावर तटका करिाना मृदू
उदारमिवादी अिे जहालवादी म्हणि.
• गोखले नौरोजींना मानवाि देविा अिेल िर दादाभाई नौराजी
अििील.
• इग्रं जी ित्ता म्हणजे दैवी वरदान माननू िनदशीर राजकारणाला
िातत्वक व ्यावहाररक मान्यिा तदली.
• गोखलेंना महाराष्ट्ट्राचा िॉक्े तटि म्हणिाि.
• आिामी इतिहािकार डॉ. ियु वकुमार भयु ां यांनी 1916 – 17
गोखलेंचे चररत्र तलतहले
गोखलेंबद्दलची वक्तव्ये
• लोकामान्य तटळक – ‘The diamond of India and jewel of
Maharashtra.’
• लॉडव कझवन – ‘गोखलेंच्या िोडीचा कौन्िील िभा गाजतवणारा
वक्ता माझ्या मातहिीि नाही.’
• जहालवादाचे प्रतितनतित्व करणारे छुपे राजद्रोही
• िरोतजनी नायडू – “्यवहारवादी, पररश्रमी कायवकिाव आतण
कल्पनेि रमणारा अिे दमु ीळ तमश्रण अिणारा.”
• जहालवादी नेिे: मृदू उदारमिवादी
• लॉडव तमटं ो – ‘इिके मद्दु ेिदू , िािार व तवपल
ु आकडेवारीने
भरलेले भाषण इग्ं लंडच्या पालवमेंटमध्ये क्वतचिच ऐकायला
तमळेल.’
Telegram: @History4all
अक्षरांनी आपल्या मािृभमू ीचे मंतदर िाकार झाले आहे.
▪ आिी लायक ्हा, मग मागा-तहरावनू घ्या वाटेल िे करा पण जे
राखण्याि आपण िमथव नाही िे मागण्याि अथव नाही.
इिर
▪ "माझ्या मृत्यु नंिर माझे पिु ले उभारू नका, श्रद्धांजली िभा घेऊ नका
तकवा माझे चररत्र प्रतिद्ध करू नका, मात्र िोच वेळ आतण पैिा
देशिेवेिाठी दया.“ - गोखले
▪ गोखले याचं पतहले चररत्र हे आिामी भाषेि (डॉ भयू ा )तलहले आहे.
▪ बंगाल फालनी वर गोखले याचं मि -" तितटश िरकार ने के लेली ही
घोड़चक ू आहे व याचे त्यानं ा पररणाम दीघवकाल भोगावे लागिील."
▪ 1905 च्या बनारि अतिवेषणाचे अध्यक्ष,1895 ला काग्रं ेि चे
ितचव
▪ इग्ं लंड मध्ये कॉंग्रेिचा प्रचार करावा यािाठी ितमिी: जॉजव यल ू , ह्यूम,
मिु ोळकर, िरु ें द्रनाथ बनजी, तफरोजशहा मेहिा, ्योमेशचंद्र
बनजीगोखले यांच्या अध्यापनाखाली यशस्वी तवद्याथी - रघनु ाथ
परांजपे, अरुणाचल राजन
▪ वरील दोघेही जगतवख्याि के तम्िज तवर्श्तवद्यालय ची गतणि तवषय
मिे “िीतनयर रैं गलर तशप” ही िवोच्च पदवी घेऊन उत्तीणव झाले
▪ वेल्बी comission पढु े िाक्ष देण्या िाथी तदनशॉ वाछ ं ा याचं ा िोबि
तवलायि ला गेल.े
▪ गोखले यांच्याशी िंबंतिि वृत्तपत्र- ििु ारक, इतं डया, ियु ोग्य िंपादक
▪ बवे प्रकरण: तटळक-आगरकर िुरुंगाि अििाना िटु के िाठी
“राजाराम कॉलेज” िील मल ु ांनी “भ्रांिीकृ ि चमत्कार” नाटक, याि
गोपाळराव “जोगिीण” बनले
▪ हे नाटक शेक्ितपअरच्या ‘comedy of errors’ चे भाषांिर बजाबा
रामचंद्र प्रिान, श्रीराम भीकाजी जठार यांनी के ले
▪ 1915: गोखलेंच्या तनिनानंिर दख ु वटा पाळला

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाल कृष्ण गोखले 9545600535

• आदशव भारि िेवक म्हणनू गौरवले जाि

• 1887: िाववजतनक िभेचे िरतचटणीि झाले ▪ तमठावरील कर यावर बोलिाना एक पैशाच मीठ 20
• गोखलेंना टेतनि आवडि खेळि पैशाला किे तवकिाि हे तिद्ध के ले
• FC मध्ये इग्रं जी, गतणि, अथवशास्त्र तशकवि म्हणनू त्यांना
▪ इग्रं ज आपल्याला बरोबरीने ठे वि नाही, उच्च पडे
“हुकमेहुमक ु प्राध्यापक” ओळखि
फक्त इग्रं जांना तदली जािाि
▪ एडवडव बेकर म्हणिाि गोखले ‘अथवशास्त्री’ होऊ
• 1905: पणु े नगरपातलका अध्यक्ष म्हणनू तनवड
शकिाि
• 1930: गोखलेंच्या स्मरणाथव रावबहादरू काळे “गोखले
▪ गोखलेनी कझवनला औरंगजेबाची उपमा तदली
इतन्स्टट्यटू ऑफ इकोनॉतमक्ि & पोतलतटक्ि” स्थापना
▪ िर पवू ी के िरीि तटळकांनी कझवनशी िल ु ना
• 1908: रानडे यांच्या स्मरणाथव “रानडे इतन्स्टट्यटू ऑफ औरंगजेबशी के ली
इकोनॉतमक्ि” ची स्थापना
• 1914: तिटीश िरकारने “िर” पदवी स्वीकारण्याि नकार ▪ मत्ृ यू : 19 फे िवु ारी 1915 (मिमु हे व हृदयतवकार)
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 5रु रुपयाच ं ी पैज लावि खातियि होिी ▪ अखेरचे शब्द : “हररभाऊ येिो आिा” (हररभाऊ
• गांिीजींनी रानडेंची िल ु ना तहमालय, तटळकांची महािागराशी नारायण आपटे)
व गोखलेंची गगं ानदीशी िल ु ना के ली
• इग्ं लंडला 7 वेळा गेले
• 1905: लाला लजपिराय िोबि गेले
• 1912-15: भारिीय लोकिेवा आयोगाचे िदस्य
• 1912: गोखले द. आतफ्रका दौरा
• कझवनची िल ु ना गोखलेनी “औरंगजेब” शी के ली
• 1905: बतहष्ट्काराचे शस्त्र फक्त बंगालपरु िे ठे वावे, िववत्र
बतहष्ट्कार हे आपलेच नक ु िान करिे
• भारिाचा ‘िववश्रेष्ठ िंिदपटू’ कीिी िववदरू पिरली
• भारिाचा 'ग्लेडस्टोन'
• इग्ं लंडला गेलेले भारिाचे पतहले प्रतितनिी ‘गोखले’
• वय: 18-पदवीिर, 25-ितचव, 29-कॉ ंग्रेिचे ितचव, 31-
रॉयल कतमशन िमोर िाक्ष,
• 34-आमदार, 36-कें द्राि िदस्य

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर नाना जगन्नार् शंकरशेठ 9545600535

नाना जगन्नाथ शिंकरशेठ ग्रँट मेतर्कल कॉलेज

• प्राथतमक मातहिी ▪ ग्हनवर रॉबटव ग्राँट (1835-38) यांच्या मृत्यनू ंिर स्मृतििभेि
• जन्म:10 फे िवु ारी 1803 ठाणे तजल्ह्यािील मरु बाड त्यांच्या नावाने मेतडकल कॉलेज काढण्याची कल्पना नानांनी
• त्यांचे मळ
ू आडनाव मरु कुटे माडं ली.
• वडील: शक ं रशेठ, जवातहरयाचे ्यापारी ▪ 1845: ग्राँट मेतडकल कॉलेज स्थापन
• आई: भवानीबाई ▪ 1861: या महातवद्यालयािनू वैद्यकीय तशक्षण मराठीिनू
• नानांच्या 18 ्या वषी वडील वारले, आईचे तनिन नाना लहान देण्याि िरुु वाि.
अििानाच झाले. ▪ कलातवषयक तशक्षण भारिीयांना तमळावे यािाठी जे.जे. स्कुल
• घराणे दैवज्ञ िाम्हण होिे ऑफ आटवची स्थापना नानानं ी के ली.
• शक ं रशेठ यानं ी जवातहरीच्या व 1799 च्या यद्ध
ु ाि मोठी िपं िी
तमळवली होिी
• ्यापारामळ ु े इग्रं ज व अतिकारी िोबि चांगले िंबंि होिे स्टुर्टिं तलटररी ॲण्र् िायतिं टतफक िोिायटी
• प्रभाव: जमशेदजी जीजीभाई ▪ 1845: स्थापना
▪ 1) दादाभाई नौरोजी (अध्यक्ष) 2) डॉ. भाऊ दाजी लाड
शैक्षतणक कायट 3) तवर्श्नाथ मंडतलक 4) िोराबजी शापरू जी (एि.एि.) बंगाली
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• नानांचे मराठी, इग्रं जी, िंस्कृ ि भाषेवर प्रभत्ू व ५) नौरोजी फदनवु ाजी
• तशक्षणातशवाय जनिेचा उद्धार शक्य नाही अिे एतल्फन्स्टनला ▪ या िोिायटीला िहकायव नानांनी के ले.
िांतगिले ▪ िंस्थेि बतहरामजी किेटजी या पारिी ्यक्तीने “तफमेल
• दोघांनी मंबु ईिाठी एक शैक्षतणक योजना बनवली ए्यक ु े शन” वर लेख तलतहला
• ऑगस्ट 1822: हैदशाळा व पाठ्यपस्ु िक मडं ळी िरुु (मबंु ईची ▪ तस्त्रयांनी तशक्षण घेिल्याि पिीचे तनिन तह अफवा
शाळा आतण शाळापस्ु िक मंडळी ) ▪ मल ु ींच्या कन्या शाळेिाठी डॉ. तवल्िन व मागावरेट यांना वाडा
• याचे रुपांिर ‘बॉम्बे नेतट्ह ए्यक ु े शन िोिायटी’ मध्ये के ले. तदला
• 1822: ‘बॉम्बे नेतट्ह ए्यक ु े शन िोिायटी’ नानांनी िरुु ▪ 1848: स्विःच्या वाड्याि “जगन्नाथ शंकरशेठ हायस्कूल”
• अफवा: पस्ु िकांच्या तप्रंट शाईि चरबीची, शाळेवर तिश्चननांचा िरुु
प्रभाव या ▪ 1855: बॉम्बेि पतहले तविी महातवद्यालय िरुु , प्रयत्न नानांचे
• 1824: चे रुपांिर ‘बॉम्बे नेतट्ह ए्यक ु े शन िोिायटी’ मध्ये ▪ 1857: ‘द जगन्नाथ शंकरशेठ फस्टव ग्राँड ॲग्लो हायस्कुल’ ची
• ‘तशक्षण प्रिारािाठी स्थापन झालेली पतहलीच िंस्था.’ स्थापना नानानं ी के ली.
• या िस्ं थेच्या विीने मबंु ईि व मबंु ई बाहेर अनेक शाळा िरू ु ▪ 18 जल ु ै 1857: मंबु ई तवद्यापीठ स्थापनेि िहभाग
• नानांना मदि: 1. बाळशास्त्री जांभक े र 2. िदातशवराव छत्रे ▪ माचव 1862: परीक्षा, 6 तवद्यार्थयाांनी तदली, 4 पाि झाले
• मंबु ई प्रांिाचे ग्हनवर एतल्फन्स्टन यांनी तशक्षणक्षेत्राि भरीव काम ▪ पदवीदान िमारंभाला नाना हजार होिे
के ले त्यांच्या तनवृत्तीनंिर त्यांचे स्मारक ्हावे अशी नानांची
इच्छा होिी. त्यािाठी त्यांनी 3 लाख तनिी एकत्र के ला.
• 1827: नाना स्विः तनिीचे तवर्श्स्ि होिे, (स्विः 25000 देणगी
1824: एतल्फन्स्टन हायस्कुल
• 1834: एतल्फन्स्टन कॉलेज िरू ु
• 1840: तशक्षण प्रिारािाठी, िरकारने “तशक्षण मडं ळ” ियार
के ले. (बोडव ऑफ ए्यक ु े शन)
• 1856: तशक्षण मंडळ” चे रुपांिर “तशक्षण तवभागाि” के ले
• यावर नाना 1840 - 56 या काळाि िदस्य होिे. पढु े अध्यक्ष
झाले.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर नाना जगन्नार् शंकरशेठ 9545600535

बॉम्बे अिोतिएशन 26 ऑगस्ट 1852 ▪ भायखळा येथे राणीची बाग व ऐतिहातिक वस्िूिंग्रहालय नानांनी
• नाना व दादाभाई नौरोजी यांच्या पढु ाकारािून स्थापन. िरू ु के ले.
• महाराष्ट्ट्रािील पतहली राजकीय िंघटना ▪ काविजी इतन्स्टट्यटू व राणीच्या बागेचे उद्घाटन येथे त्हक्टोररया व
• िंस्थेचे अध्यक्ष: नाना अल्बटव म्यतु जयम
• िन्माननीय अध्यक्ष: जमशेटजी जीजीभॉय ▪ बागेला 25000rs देणगी तदली
• िेक्ेटरी: डॉ. भाऊ दाजी लाड ▪ ॲग्री हॉतटवकल्चर िोिायटी व तजओग्राफीकल िोिायटी स्थापनेि
• िदस्य : नौरोजी करशेटजी, तवनायक शंकरशेठ महत्त्वाची भतू मका
• हेि:ू देशाचे कल्याण ▪ तवष्ट्णदु ाि भावे याचं ी नाटके त्यानं ी स्वि:च्या वाड्याि जागा देऊन
• टीका: बॉम्बे गझेट, टेतलग्राफ & कुररयर उभारलेल्या तथएटरमध्ये दाखवली.
• पररमाण: जमशेदजी जीजीभाई, महम्मद अमीन ने िघं टना िोडली ▪ मंबु ई येथे डेत्हड ििनू ग्रंथालयाची स्थापना.
▪ तभवंडीिील तहदं ू - मस्ु लीम दंगल: खटल्याची फे रिपािणी (तवठ्ठल
• कायट मिू ी)
• 1855: िरकारने 2 कोटी कजव 5% दराने भौतिक गोष्टींिाठी उभारले ▪ बॉम्बे ग्हनवर: िर रोबटव तिरपी ची भेट
• मात्र तितटशांनी िे म्यानमार यद्ध
ु ािाठी वापरले अिोतिएशनने जाब ▪ 1830: एतशयाटीक िोिायटी मंबु ई – पतहले िदस्य (भारिीय)
तवचारला नाना होिे.
▪ तचचं पोकळी गॅि कंपनी िरू ु .
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• कायदेमंडळािील तविेयके देशी भाषेि मांडवी तह अिोतिएशन ची
भतू मका मान्य ▪ 1835: नानानं ा ‘जस्टीि ऑफ पीि’ हा तकिाब
• कोटाविील स्टापं ड्यटु ी शहर व ग्रामीण अिा भेदभाव अिोतिएशनने ▪ स्मॉल कॉज कोटावि काम करण्याि वतकलांनी परवागनी तमळवनू
बंद के ला तदली.
• 1865: नानांच्या मृत्यनू ंिर अिोतिएशनचे काम बंद पडले ▪ 1836: िोनापरू स्मशानभमू ीचा प्रश्न िोडवला. (तशवडी येथे
• 1885: मंडतलक, मेहिा, िेलंग, िय्यबजी यांनी “बॉम्बे प्रेतिडेन्िी स्थलांिर के ली जाणार होिी)
अिोतिएशन” िरुु ▪ 1843 : ग्रेट ईस्टनव रे ल्वे कंपनी स्थापन
▪ 1849: कनवल फ्रेंच व क. हाटव िोबि “डेक्कन ्हनावक्यल ु र
िोिायटी” िरुु
ििीप्रथेला तवरोि ▪ 1853: रे ल्वे िरुु करण्याि प्रयत्न
• नानानं ी ििीप्रथेवर टीका ▪ मबंु ई-पणु े रे ल्वेिाठी प्रयत्न के ला
• तडिेंबर 1829: ििीप्रथा बंद ▪ मबंु ई 1857 ला मराठी नाटकािं ाठी पतहले नाट्यगृह ‘बादशाही
• बंगालींनी पालवमेंटला अजव के ला, नाट्यग्रह’ बांिले.
• घाबरून बेतन्िक बॉम्बे ग्हनवर जॉन माल्कमकडे आला ▪ बॉम्बे स्टीमतशप ने्हीगेशन कंपनी स्थापन (जलवाहिुकीिाठी) 5
• माल्कमने नानाच्या मदिीने वािावरण शांि करण्याचे प्रयत्न के ले बोटी खरे दी के ल्या
• नानांनी ििी िमथवकांची एकही िभा भरू तदली नाही ▪ मंबु ई तवद्यापीठाचे फे लो.
• मंबु ई कौन्िीलवर गेल्यानंिर त्यांनी म्यतु निीपल ॲक्ट िाठी प्रयत्न ▪ जी.आय.पी. िंचालक मंडळाचे िदस्य
के ले त्यािूनच 1846 – म्यतु नतिपल ॲक्ट िंमि झाला. ▪ 1857: च्या उठावाि िंशय मात्र तनदोष मक्त ु
• मंबु ईिील जनिेला पाणी तमळावे यािाठी तवहीरी व िलावांची ▪ 1861: मंबु ई तविीमंडळावरिी तनवड होणारे पतहले तहदं ी िदस्य.
योजना ियार. (तदवाबत्ती)
• िानिा, मलबार, तवहीर िलाव, फ्रामजी काविजी यांची तवहीर भूषवलेली िदे
• मबंु ईच्या आरोग्य व इिर िोईिाठी ‘म्यतु निीपल कतमशन’ नेमनू
त्यावर ‘कतमशनर’ तनयक्त ु के ला ▪ अध्यक्ष:
• पेटी िेशनमध्ये भारिीय 2 प्रतितनिी नेमण्याि भाग पाडले. ▪ बॉम्बे नेतट्ह डीस्पेंिरी (िमावथव दवाखाना)
• 1835: मंबु ईि 12 JP नेमले, 4 महाराष्ट्ट्रािील, 1 नाना होिे ▪ डेतवड ििनू रे फामेटरीइतन्स्टट्यटू
• ग्रड ्यरु ीमध्ये तहदं ी िदस्य बिवला ▪ तशक्षण मडं ळ
• “रॉयल एतशयातटक िोिायटीच्या” ग्रंथालयाला अनेक ग्रंथ भेट तदले ▪ बादशाही नाट्यगृह
(5000 देणगी)
• िंस्कृ ि लायिरी उभारली: तगरगाव येथे

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर नाना जगन्नार् शंकरशेठ
• िदस्य:
• म्यतु नतिपल कतमशन
• JIP रे ल्वे िंचालक मंडळ
• मंबु ई तवतिमंडळ िदस्य
• एतशयातटक िोिायटी
• मंबु ई तवद्यापीठ ्यवस्थापक
• नेतट्ह स्कूल बुक िोिायटी
• 1845: द इनलडं रे ल्वे अिोतिएशन
• (कनवल जवीिचे नेित्ृ व)
• िोबि: फ्रामजी काविजी, नाना, तवल्यम
त्यािंच्याबद्दल मिे
• 1) गंगािर गाडगीळ: नाना आितु नक भारिाचे तशल्पकार
• 2) बाळशास्त्री जांभेकर: जगन्नाथ शंकरशेठ म्हणजे आितु नक
महाराष्ट्ट्राच्या िाववजतनक जीवनाची गंगोत्री.
• 3) न.रा. फाटक: मंबु ईचे तशल्पकार व पतहले नागररक
• 4) आचायव जावडेकर: जनिेच्या विीने िरकारशी बोलणारे , मध्यस्थी
करणारे , त्यािून मागव काढणारे पतहले पढु ारी म्हणजे नाना.
Telegram: @History4all
• 5) दादाभाई नौरोजी: नानांनी तशक्षणाचे बीजारोपण करून त्यांची
जोपािना व वाढ के ली त्याबद्दल त्याचं े ऋणी अिले पातहजे. (स्त्री-
तशक्षणाचे मंबु ईिील आद्य परु स्किे)
• 6) आचायव अत्रे: मंबु ईचे अनतभतषक्त िम्राट
• 7) लक्ष्मणशास्त्री जोशी: देशािील उच्च प्रिीचा
इिर
• शेिमालाच्या खरे दी-तवक्ी िाठी “जॉईट स्टोक कंपनी” िरुु
• त्यांनी शेिीचे महत्त्व जाणले होिे.
• मॉरीशि येथनू “उिाचे बेणे” आणण्याि पढु ाकार
• िंस्कृ िला प्रोत्िाहन देण्यािाठी तवद्यापीठाि 30,000 तशष्ट्यवृत्तीिाठी
तदले
• दादाभाई नौरोजी व न्या. रानडे यांचा आतथवक राष्ट्ट्रवादाचा पाया
नानाच्ं या तवचाराि तदििो.
• पणु े रे ल्वे स्टेशनला 3000चे घड्याळ व 3000 खचवनू पवविीचा रस्िा
बनवनू तदला
• 1870: पिु ळा लडं नमिनू मबंु ईला आणला
• मंबु ईि टाऊन हॉलमध्ये नानांचा पिु ळा मॅर्थयू नोबल याने ियार के ला
आहे.
• तवद्यादानाखेरीज आमच्या लोकांचा उद्धार होणार नाही – हे नानांचे
तवचार
• कमतशवयल बाँक ऑफ इतं डया चे िंचालक, मकव टाइल बाँक व
कमतशवयल बाँक ऑफ वेस्टनव इतं डया स्थापनेि पढु ाकार
• 16 एतप्रल 1853: Golden Pass ने रे ल्वे प्रवाि (14 तनमतं त्रि
्यक्तीपैकी)
• आितु नक महाराष्ट्ट्राच्या िाववजतनक जीवनाची ‘गंगोत्री’ म्हणनू
पररतचि
• “लोकाग्रणीिील पतहले” म्हणनू ओळख
• टाउन इम्प्रोमेंट कतमटी स्थापन
• पण्ु याची िंस्कृ ि पाठशाला बंद करण्याचा डाव हाणनू पाडला
• तस्त्रयािं ाठी “ितू िकागृहाची” स्थापना के ली
• 1962 िाली िे ित्कालीन मंबु ई प्रांिाच्या ग्हनवरचे िल्लागर
म्हणनू ही तनयक्त ु झाले
Download App:- History By Sachin Gulig
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
नानािंनी तदलेयमया अन्य देणग्या
▪ १) स्कूल ऑफ इडं स्ट्रीज (बालििु ारगृह) िाठी ग्रॅटं रोड वरील
पेन्शनिव हाऊि जवळील आपल्या मालकीची जागा िस्ं थेला
देणगीदाखल तदली.
▪ २) मंबु ई शहराच्या तवकािािाठी नानांनी स्विःच्या जतमनी
िरकारला तदल्या.
▪ ३) एतल्फन्स्टन फंड स्विः २५०००/- रुपयांची भर घािली.
▪ ४) नानानं ी मल ु ींच्या कन्याशाळेिाठी डॉ. तवल्िन यानं ा
स्विःचा वाडा तदला
▪ ५) स्त्री तशक्षणाला चालना तमळावी यािाठी बक्षीि
तविरणाचा कायवक्म स्वखचावने आपल्या वाड्याि घेिले.
▪ ६) जगन्नाथ शक ं रशेठ स्कूल काढली/ ति्यािील तशक्षकाचं ा
अिाव पगार नाना देि त्याचबरोबर ४० तवद्यार्थयाांच्या
Telegram: @History4all
तशक्षणाचा त्यांनी उचलला.
▪ ७) या शाळेला कायम स्वरूप येण्यािाठी २०,०००/- रुपये
देणगीदाखल तदले. पढु े ही शाळा एतल्फन्स्टन तमडल
स्कूलमध्ये िमातवष्ट करण्याि आली.
▪ जे.जे. स्कूल ऑफ आटविाठी एक लाख रुपयांची देणगी तदली.
▪ मंबु ई तवद्यापीठाि िंस्कृ ि तवषयािाठी जगन्नाथ शंकरशेट
तशष्ट्यवृत्ती आजही चालू आहे.
▪ मंबु ई तवद्यापीठाि तशक्षण घेण्यािाठी बाहेरगावाहून येणारया
तवद्यार्थयाांिाठी नानानं ी खाि तशष्ट्यवृत्त्या तदल्या.
▪ ग्रॅटं मेतडकल कॉलेज स्थापनेिाठी १०००/- रुपये देणगी
तदली..
▪ मराठी भाषेिनू तशक्षणाचा फायदा तवद्यार्थयाांनी घ्यावा म्हणनू
नानानं ी प्रत्येकी दरमहा दहा रुपयाच्ं या तशष्ट्यवृत्त्या चालू
के ल्या. ििेच त्या तशष्ट्यवृत्त्या कायम चालू राहा्याि यािाठी
५०००/- रुपये िंस्थेकडे देऊन ठे वले
▪ ग्रंथिंग्रहालये वाढवीि अशी त्यांची इच्छा अिे म्हणनू त्यांनी
ग्रंथ घेण्यािाठी नॅचरल तहस्टरी िोिायटीला ५०००/
▪ पणु े िस्ं कृ ि ग्रथं ालयािाठी ५०००/- रुपये देणगी तदले.
▪ नेतट्ह लायिरी ररडींग रूम िाठी १०००/- देणगीदाखल तदले.
▪ बॉ ंबे बेतन्हेलन्ट ॲन्ड रीतडंग रूमिाठी स्विःची जागा तदली
आतण ग्रंथिंपदा वाढतवण्यािाठी वेळोवेळी मदि
▪ त्हक्टोररया वस्ििु ंग्रहालयािाठी व उद्यानािाठी ५०००/-
रुपये देणगी तदली.
▪ बोटीच्या दळणवळणािाठी स्थापन झालेल्या िंस्थेि
१०००/- देणगी तदली.
▪ िाडदेवमध्ये आपल्या वतडलांच्या नावे िमावथव दवाखाना िरू ु
के ला. त्याचा िवव खचव नाना करीि. हा िमावथव दवाखाना
कायम चालू राहावा यािाठी त्यांनी २४०००/- रुपये िरकार
जमा
 History By Sachin Gulig
सचिन सर भाऊ दाजी लाड
भाऊ दाजी लार्
• प्राथतमक मातहिी
• जन्म: 7 िप्टेंबर 1822: ित्कालीन पोिवगु ीज गो्याि मांजरे
गावी
• पणू वनाव: डॉ. रामकृ ष्ट्ण तवठ्ठल लाड
• शेणवी िारस्वि (वत्िगोत्री) िाम्हण कुटुंब
• मळ ु गाव: पेडणे िालुका: पोिे
• वडील मतू िवकार होिे
• 1832: िे मंबु ईला आले
• लाड यांना बतु द्धबळ खेळ आवडि अिे
तशक्षण
Telegram: @History4all
• भाऊदाजींचे प्राथतमक तशक्षण नारायणशास्त्री परु ातणकांच्या
मराठी शाळेि झाले
• 1836: इग्रं जी शाळेि प्रवेश
• गोतवंद नारायण माडगावकर यांकडून मोफि िंस्कृ ि तशकले
• 1840: एतल्फन्स्टन महातवद्यालयाि दाखल
• 1840-43: दरमहा 40रु. तशष्ट्यवृत्ती तमळि
• येथे मेििव, अलीबार, हकव नेि, तहदं ािवन तशक्षक होिे
• 1843: एतल्फन्स्टन महातवद्यालयाि तशक्षक म्हणनू 2वषव नौकरी
• येथे नैितगवक ित्वज्ञान व रिायनशास्त्र तशकवि
• इतिहाि, भगू ोल, िंस्कृ ि, रिायनशास्त्र आवडीचे तवषय होिे
• बॉम्बे प्रांिाकडून तनबंि स्पिाव: “बालकन्या हत्या” लाड यानं ा
प्रथम क्माक ं तमळाला
• इग्रं जी व गजु रािी भाषेि तनबंि तलतहले
• स्त्री-बालहत्या ग्रंथ तलतहला (600 इग्रं जी, 1500 गजु रािी प्रिी
छापल्या)
• बक्षीि: 600, 400रु
• तनबिं ािील मजकूर डॉ. जॉन तवल्िन ने आपल्या ग्रथं ाि
िमातवष्ट के ला
• 1845: मेतडकल कॉलेज मध्ये प्रवेश: फरीि तशष्ट्यवृत्ती तमळवनू
डॉ. झाले
• दरम्यान ग्रथं पालाची नौकरी करि होिे
• 1851: पतहली बच: 29 पैकी 12(8) तवद्याथी पाि:
• 6-पारिी, 3-तिश्चन, 3-तहदं ,ू (भाऊ, आत्माराम, अनंि चंद्रोबा)
• 8 NOV 1851: भाऊनी Grand Collage Medical
Society स्थापन के ली (1855-57 अध्यक्ष)
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
शैक्षतणक कायट
▪ पाश्चात्य तशक्षणाचे परु स्किे होिे
▪ ज्ञान प्रिारक िभा: एतल्फन्स्टन कॉलेजाि: उद्देश: ज्ञान प्रिार व
िामातजक जागृिीिाठी:
▪ भाऊंनी या िभेि नावारुपाला आणले
▪ 1840: च्या तशक्षण मंडळावर 1853-55 िदस्य
▪ एतल्फन्स्टन तनिीचे भाऊ तवर्श्स्ि होिे
▪ 18 जल ु ै 1857: मृत्यपू यांि तवद्यापीठाचे िस्ं थापक िदस्य होिे
▪ तवद्यापीठाचे भारिीयांचे ्यवस्थापक मंडळ होिे त्याि 5 पैकी
1 भाऊ होिे
▪ ्यवस्थापक मंडलाचे पतहलेच तहदं ी िदस्य होिे
Telegram: @History4all
बॉम्बे अिोतिएशन 1852
▪ 26 ऑगस्ट 1852: पतहले िरतचटणीि (ितचव)
▪ यािफे पालवमेंटला अजव: पक्षपािीपणा, गैरकारभार, अन्याय,
उिळपट्टी यावर प्रकाश
▪ यािाठी पणु े-ठाणे-मबंु ई िनू 3000 लोकाच्ं या िह्या घेिल्या
▪ हा अजव म्हणजे: स्वाित्र्ं याच्या इतिहािािील पतहले पान होय
▪ जनिेच्या हक्कािाठी िनदस्त्री तशवाय िमाजाि ििु ारणा
होणार नाही अिे म्हणि
▪ 1863-73: “स्टूडंट तलटररी & िायंतटतफक िोिायटी” चे
पतहले भारिीय िदस्य
▪ स्व: खचावने मल ु ींिाठी शाळा िरुु के ली
▪ लोहारचाळीिील मल ु ींच्या शाळेिाठी 16000+ ची मदि
▪ याचेच नाव नंिर डॉ. भाऊ दाजी लाड गल्िव स्कूल अिे झाले
▪ पढु े 3 मराठी व 4 गजु रािी शाळा िरुु के ल्या
▪ भारिभर दौरा करून हस्ितलतखिे, तशलालेखाच ं े ठिे, दतु मवळ
तचत्रे, नाणी, िाम्रपट, शस्त्रे इ. वस्िंचू ा िंग्रह के ला.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर भाऊ दाजी लाड
िमाजिेवा
• 1852: नंिर वैद्यकीय ्यविाय िरुु
• खष्ठ/खरोष्ठी/कवटी वनस्पिी पािनू “कुष्ठरोगावर” औषि बनवले
• ििि औषिी वनस्पिीवर प्रयोग करि म्हणनू त्यांना “िन्वंिरी”
म्हणि
• गररबांिाठी मोफि दवाखाना
• देवीची लि लोकानं ा देणे
• डोळ्यांच्या मोिीतबंदू शस्त्रतक्या करि
• बंिू नारायणरावांनी “नागदेवी औषिालय” येथे मोफि उपचार िरुु
के ले
• लाड यांना अरे तमका, इग्ं लंड, फ्रांि, जमवनी िील वैज्ञातनक
िोिायटीनी मानद िभािद के ले
तविवा तववाहाला प्रोत्िाहन
• पनु तवववाह मंडळीचे िदस्य होिे
• 1869: वेणबू ाई यांचा तववाह पांडुरंग करमकर व “कुवर” या
Telegram: @History4all
तववाहाला भाऊ हजर होिे
• 1853: नशा बंदीिाठी िरकारला अजव के ला
• लग्न-मंजु कायवक्मामध्ये नाचण्याचा प्रकार बंद के ला
• बालकन्या वि याला तवरोि के ला
• िमद्रु पयवटन करून परदेशाि तशक्षणाला गेले पातहजे अिे िातं गिले
• पारिी-गुजरािींनी चळवळ करावी यािाठी िमथवन तदले
िातहत्य रचना व अभ्याि
• भाऊंना ग्रंथ आवडि
• 1845: मबंु ईच्या Native General Library चे अध्यक्ष होिे
• डेतवड ििनू लायिरीशी िंबंि होिा
• वडीलांनी िंन्याि घेऊन एलेफंटा (घारापरु ी) येथे वास्ि्य के ले.
• भाऊनी िाम्रपटाचा अभ्याि के ला
• िोराबजी फ्रामजी िोबि कागद तनतमविीिाठी “The Bombay
Paper Manufacturing Company” व ििु ाची तगरणी िरुु के ली
• गुप्तकालीन इतिहाि व िंस्कृ ि िातहत्याचा अभ्याि के ला
• एतलफंटा येथील लेण्यांचा अभ्याि के ला
• शोिपर ग्रंथ: कातलदािाचे कालतनणवय, शकांचे हल्ले, जैन िमावची
परंपरा, हेमाद्रीचा काळ इत्यादी
• गुप्तांचे व तगरनार पवविावरील रुद्रदामनचा तशलालेख अभ्यािाले
• रुद्रदामन हा चेस्टनचा नािू िांतगिले
• भाऊ “रॉयल एतशयातटक िोिायटीचे” िदस्य नंिर अध्यक्ष
• या िोिायटीच्या जनवल मध्ये तशलालेख व िंस्कृ ि वर 19 लेख
तलतहले
• वाग्डमय: “द लीटररी ररमेन्ि ऑफ भाऊ दाजी” नावाने प्रतिद्ध
• त्यांचे तशष्ट्य: िंशोिक प.ं भगवान इदं ानी होिे
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
ईस्ट इतिं र्या अिोतिएशन
▪ 1866: लंडन: दादाभाई नौरोजी:
▪ मे 1869: बॉम्बे प्रािं ाि शाखा: अध्यक्ष- भाऊ दाजी लाड
▪ िदस्य: िेलंग, तफरोजशहा मेहिा
▪ उद्देश:
▪ आतथवक िमस्या इग्ं लडं च्या िमोर माडं णे
▪ मागण्या:
▪ भारिीयांना मलु की िेवेि प्रवेश
▪ ICS परीक्षा इग्ं लंड प्रमाणे भारिाि घ्यावी (बॉम्बे-चेन्नई-कलकत्ता)
▪ वयोमयावदा वाढवावी
इिर
▪ BA ला िस्ं कृ िमध्ये पतहला येणारयाला दरवषी 170रु ची पस्ु िके
भाऊ देि
▪ 1854: भाऊ “वेस्टनव इतं डयन कनल इररगेशन कंपनीचे िंचालक
झाले”
Telegram: @History4all
▪ त्हक्टोररया गाडवन व िेन्ट्रल म्यतु झयम उभारणीि भाऊ िहभागी
▪ 1864 िे 1869 व 1871 दोनदा बॉम्बेच्या नगरपाल (शेरीफ)
पदािाठी तनवडले (1863&1869)
▪ बॉम्बेि ििु व कापड तगरणीची कल्पना भाऊची होिी
▪ 1872: “भाऊ दाजी लाड” वस्िुिंग्रहालय स्थापन
▪ राणीचा बाग (तजजामािा बाग), ॲल्बटव म्यझू ीयम, नेतट्ह जनरल
लायिरी, पेटीट इतस्टट्यटु इ. िंस्था स्थापन
▪ नवीन तवद्यापीठ उभारून चांगले िरकारी अतिकारी,कमवचारी
बनविा येिील अशी तशफारि भाऊनी िरकारला के ली
▪ मबंु ई तवद्यापीठ स्थापनेचा अजव
▪ नाटककार तवष्ट्णदु ाि भावे(िांगली) यांना आश्रय: (पतहले तहदं ी
नाटककार)
▪ राजा गोपीचंद हे तहदं ीि भाषांिर करून प्रयोग के ले
▪ िश ं ोिनािाठी एतलन पेरी िोबि भारिभर प्रवाि
▪ 1857 च्या उठावाि 500 लोकाच्ं या िहीतनशी तितटशानं ा
पाठींब्याचा अजव
▪ 1859: लायिन्ि तबलाि तवरोि: ्यापार व ्यविायावर याचा
पररणाम होणार होिा
▪ एतल्फन्स्टनच्या मल ु ानं ी “शाकंु िल” नाटकाचा प्रयोग के ला
▪ कालीदािाचे कुमारिंभव व मेरूिंगु ाचायावचा प्रबंि तचंिामतण हे
ग्रंथ त्यांनी िंपातदि के ले.
▪ भारिभर दौरा करून हस्ितलतखिे, तशलालेखाचं े ठिे, दतु मवळ तचत्रे,
नाणी, िाम्रपट, शस्त्रे इ. वस्िंचू ा िग्रं ह के ला.
▪ 1974: ििेच रायतटंग्ज अाँड तस्पतचि ऑफ डॉ. भाऊदाजी या
शीषवकाने त्र्यं. गो. माईणकर यांनी त्याचं े िमग्र लेखन िंपातदि
करून प्रतिध्द के ले
▪ 1865: आतथवक िक ं ट आले. त्यािनू िे अखेरपयांि िावरले नाहीि.
पररणामि: त्यांचे उववररि आयष्ट्ु य द:ु ख, दैन्य व वैफल्य यांनी ग्रािले
गेले
▪ चररत्रकार: अ. का. तप्रयोळकर
 History By Sachin Gulig
सचिन सर भाऊ दाजी लाड 9545600535

• गौरव
• भांडारकर: गेल्या 2000वषाविील परु ाित्वाचे िंशोिन करायचे
अिल्याि िश ं ोिकानं ा भाऊंचे लेखन व िंदभव तशवाय पयावय
नाही
• मक्िम्यल
ु र: त्यांनी जे थोडे तलतहले िे हजारो पानांपेक्षा
मोल्यवान आहे
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर
न्या. महादेव गोतवदिं रानर्े
• जन्म : 18 जाने. 1842, तनफाड – नातशक
• वतडल गोतवंदराव (मामलेदारांचे मख्ु य कारकून)
प्राथतमक तशक्षण – कोल्हापरू
• 1856 : मंबु ई – एतल्फस्टन हायस्कूल तशक्षण
• 1863 : बी.ए. : 1. इतिहाि 2. अथवशास्त्र
• 1865 : एल.एल.बी.
• रानडे हे मंबु ई तवद्यापीठाचे पतहले पदवीिर होिे.
• 1862 : तवष्ट्णश ू ास्त्री पंतडि यांच्या इदं प्रू काश या िाप्तातहकािनू
लेखनाि िरू ु वाि
तविवा तववाहाचे िमथटन
Telegram: @History4all
• 1865 : तवष्ट्णश ू ास्त्री पंतडि यांच्या िोबि तविवा
तववाहोत्तेजक मडं ळाची स्थापना.
• कवेनी 1893 – तविवा तववाहोत्तेजक मंडळाची स्थापना
• 1865-68 : अक्कलकोट व कोल्हापरू िंस्थानाि मराठी
Oriental Transitor म्हणनू काम के ले.
• 1867 : प्राथवना िमाजाचे कायव करण्याि िरू
• 1868 : एतल्फन्स्टन महातवद्यालयाि इतिहाि व इग्रं जीचे
प्राध्यापक म्हणनू काम.
• 1869 : वेणिू ाई परांजपे यांचा पांडूरंग करमरकरांिोबि तविवा
तववाह घडवनू आणण्याि तवष्ट्णश ू ास्त्री व लोकतहिवादी यांना
मदि.
• हा तविवा तववाह म्हणजे पण्ु यािील पतहला तविवा तववाह
• 1840 : पािनू पण्ु याि तवष्ट्णश ु ास्त्री बापट हे तविवा तववाहाचे
आद्यप्रचारक होिे.
• 1870 : ग.वा. जोशींनी स्थापन के लेल्या िाववजतनक िभेचे
प्रमखु नेित्ृ व रानडे यांच्याकडे
• िाववजतनक िभेच्या विीने 1874 िाली जबाबदार रा्य
पद्धिी ची मागणी करणारा अजव इग्ं लडला पाठवला.
• 1871 : भारिीय अथवशास्त्र हा तनबिं प्रकातशि के ला.
• भारिािील पतहले अथविज्ञ म्हणनू नाव पढु े आहे.
• 1872 : इग्रं जी राजवटीचे आतथवक परीणाम – हे प्रतिद्ध
्याख्यान पण्ु याि तदले.
• स्वदेशी ्यापारावर ्याख्यान
Download App:- History By Sachin Gulig
न्या. रानडे 9545600535
• 1873 : पतहल्या पत्नीचे तनिन
• रानडेंनी 32 ्या वषी रमाबाई तचपळूणकर या 11 वषीय
बातलके शी तववाह के ला.
• रमाबाई या रानडे यांच्यापेक्षा 21 वषाांनी लहान होत्या.
• 1875 : विंि ्याख्यानमाला पणु े येथे िरू
ु
• 1878 : िाववजतनक िभा – त्रैमातिक
• िंघरा्याची कल्पना या लेखािनू .
• 1882: मल ु ींच्या तशक्षणािाठी ‘हुजरु पागा’ येथे रानडेंनी
शाळा िरू
ु
Telegram: @History4all
• 1884 : तवद्यापीठाच्या अभ्यािक्माि मराठी भाषेचा
िमावेश करण्यािाठी रानडेंनी मबंु ई तवद्यापीठाि ठराव
माडं ला.
• 1885 : मंबु ई कायदेमंडळाचे िदस्य म्हणनू तनवड
• रानडेंनी रॉयल एतशयातटक िोिायटीच्या तनयिकातलकाि व
ु वाि टाईम्ि् ऑफ इतं डया दैतनकाि लेख तलहून मराठी भाषा
िमावेशनाचे महत्त्व पटवनू तदले.
• 1885 : INC स्थापनेि पढु ाकार
• राष्ट्ट्रीय िभेला INC हे नाव रानडेंनी िचु तवले.
• पतहल्या आतिवेशनानंिर एक तशष्टमंडळ इग्ं लडला
पाठतवण्याि आले या तशष्टमंडळािोबि राष्ट्ट्रीय कााँग्रेिचा
जातहरनामा देण्याि आला िो जातहरनामा रानडेंनी ियार
के ला.
तशष्टमिंर्णाचे िदस्य
1. एम.जी. चंदावरकर 2. मदु तलयार 3. मनमोहन घोष
• 1886 : भारि िरकारच्या अथवितमिीचे िदस्य म्हणनू
रानडेंची तनवड
• अथवितमिीवर तनवड होणारे िे प्रथम भारिीय होिे.
• तशक्षण खात्यािील नोकरकपािीला तवरोि.
• 1887 : िामातजक पररषदेची स्थापना
 History By Sachin Gulig
सचिन सर न्या. रानडे
• िामातजक पररषदेचे जनक
• 1889 : Indistrial Association of Western India –
स्थापना
उतद्दष्ट्ये : औद्योतगक तवकािाला चालना
• तहदं ी अथवशास्त्राचा पाया घािला.
• 1889 : पंतडिा रमाबाईच्या ं शारदा िदन या िंस्थेला पातठंबा
तदला.
• 1890 : पंचहौद तमशन पररषद
• पंचहौद तमशन या अस्पृश्यांिाठी काम करणारया िंस्थेच्या
कायवक्माि रानडे व तटळक हे उपतस्थि होिे त्यानं ी या कायवक्माि
चहा घेिल्याने त्यानं ा बतहष्ट्काराि िामोरे जावे लागले होिे.
Telegram: @History4all
• शक ं राचायाांनी तदलेली प्रायतश्चि तशक्षा रानडेंनी
स्वीकारल्यामळ ु े िमाजििु ारणा ित्वाला िक्का बिला.
• 1893: मंबु ई उच्च न्यायालयाचे न्यायािीश म्हणनू तनयक्त
ु ी
• त्यावेळेि िरन्यायािीश मायके ल वस्ट्रॉप म्हणाले मािवराव
रानडे मंबु ई उच्च न्यायालयाि काम करणारा हा त्यांचा गौरव
अिनू त्यानं ी उच्च न्यायालयाची शान वाढवली आहे.
• हा उच्च न्यायालयाचा गौरव आहे.
• 1893: कााँग्रेिचे अतिवेशन पणु े येथे होणार होिे.
• तटळकांनी िामा. परीषद अतिवेशन घेण्याि तवरोि
• श्रीिर दाणे यानं ी मडं प जाळून टाकण्याची िमकी तदली.
• 1896: रानडे व गोखले यांनी तहदं ु तबडोज होम व इन्फे क्शन
तडतिझेि हॉतस्पटल ची स्थापना.
• मराठी ग्रंथोत्तेजक मंडळी – नातशक येथे स्थापना
• िहकारी: राजीवशास्त्री गोडबोले
• कृ ष्ट्णशास्त्री तचपळूणकर, कृ ष्ट्णशास्त्री िळेकर
• पण्ु याि ग्रथं काराचं े िम्ं मेलन
• 800 नोंदणीकृ ि वगवणीदार
• वक्तृत्वोजेक िभा – िमव, िमाज, राजकारणावर ्याख्याने
• पदवीिर मडं ळ
• या ्याख्यानाि दाररद्र्य मदु द्य् ांवर भर
• आमचे पदवीिर लवकर का मरिाि या तवषयावर ्याख्याने
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
• इदं प्रू काश – लेख
1. देवस्थानाची ्यवस्था
2. देशी िंस्थानाचा कारभार
3. इलबटव तबल
4. मंबु ई प्रांिािील प्रशािकीय िुिारणा
5. मराठी राजेरजवाडे-1860
6. िरूण तशकलेल्या लोकांची किव्ये
7. प्रजावृद्धीचे दष्ट्ु परीणाम
8. मराठी व बंगाली लोकांच्या भावी उत्कषावची तचन्हे व िल ु ना
• 1848 : ज्ञानप्रिारक िभा- भाऊ लाड, गोतवंद माडगावकर
• तचटणीि- मामा परमानदं
• या िभेिमोर रानडेंनी तनबंि वाचले.
Telegram: @History4all
• राविाहेब मग िुिारणांचे ढोंग करू नका.’
• भारिीय स्त्रीयांचा दजाव घिरण्याची रानडेंनी खालील कारणे िांतगिली -
• 1. आयाववर अनायावनी के लेले आक्मण
• 2. मंगोलीयन आक्मणे 3. मस्ु लीम आक्मणे
• रानडेंच्या िहकायावने नातभकांची िभा घेवनू तविवांचे के शवपन न
करण्याबाबि तवनंिी
- रानडेंनी पंढरपरू येथे अथवकालय िुरू
- रानडे हे गोखल्यांचे गरू ु
- न्या. िेलंग हे न्या. रानडेंचे गरू ु
- गोपाळकृ ष्ट्ण गोखले हे महात्मा गांिीजींचे गरू ु
- रानडेंनी फुलेंच्या मदिीने स्वामी दयानंद िरस्विी यांची ्याख्याने तभडेवाड्याि
आयोतजि.
- औद्योतगक प्रगिीिाठी रानडे यांची िंरक्षक जकाि िोरणाचा परु स्कार के ला.
- न.रा. फाटक यांच्या मिे महाराष्ट्ट्राि रानडे यांनीच स्वदेशीचा पाया घािला.
- हयुम यांनी िर रानडे यांना गरू ु मानले िे म्हणिाि भारिाि 24 िाि देशाचा
तवचार करणारी एक ्यक्ती आहे िी म्हणजे रानडे होय.
- 1890: औद्योतगक परीषद िुरू
- प्राथवना िमाजाबरोबर काम
- प्राथवना िमाज िक ु ाराम…… िाजरी करीि.
- यांचे िदस्य िवव उच्च जािीय तहदं ु होिे.
- अतिक्षद्रू ापैकी एकही िदस्य न्हिा.
- हा िमाज स्वदेशी बांिवाच्या िातमवक उध्दाराचे िािन अिे रानडे म्हणि.
- प्राथवना िमाजाच्या ित्त्वाखाली एके र्श्रतनष्ठांची कै तफयि हा ग्रंथ
- महा. चा िनदशीर राजकाराणाचा पाया घािला.
- इग्रं जांच्या न्यायबद्ध ु ीवर तवर्श्ाि.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर न्या. रानडे 9545600535

▪ ििु ारणा ही काही बाह्य वस्िू न्हे िर िी आंिररक

िि
ु ारणेच्या चार िद्धिी कायाकल्पनांची प्रतक्या आहे.
• 1. पारंपाररक पद्धि ▪ भारिािील दाररद्र्य नष्ट ्हावयाचे अिेल िर औद्योतगकरण
• 2. तववेक पद्धि झाले पातहजे.
• 3. कायदे पद्धि ▪ डॉ. आबं ेडकरानं ी रानडे, गािं ी, जीना या पस्ु िकाि
• 4. क्ािं ी पद्धि गांिीजींवर तटका िर रानडे यांची स्ििु ी के ली.
▪ रानडे यांनी 1858 च्या राणीच्या जाहीरनाम्याला तहदं ी
प्रजेचा मॅग्नाचाटाव म्हटले.
मिे
• तदनशॉ वाच्छा – रानडे हे महाराष्ट्ट्राचे िाक्ोतटि ▪ मृत्यूिवु ी उद्गार
• लो. तटळक – थडं गोळा होवनू पडलेल्या महाराष्ट्ट्राि ऊब देवनू ▪ कायव करिाना येणारा मृत्यू िवोत्कृ ष्ट मृत्यू
िजीव करणारे पतहले िमाजििु ारक ▪ न.रा. फाटक :रानडे यांना कोणिेच ्यिन न्हिे, ज्ञानाजवन
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
लोकतहि यांचे मात्र ्यिन होिे.
• िववज्ञ : ि.ही. मािव
• तटळक : के िरीमध्ये मृत्यनू िं र
• िरु ें द्रनाथ बॅनजी – मबंु ई इलाख्याचे बौध्दीक कें द्र
• ररचडव ट्रकर : आितु नक राष्ट्ट्रवादाचे जनक
• अरतवदं घोष : अवावचीन महाराष्ट्ट्राचे जनकत्व रानडे याच्ं याकडे
• कोयाजी : कौतटल्यानिं रचा पतहला भारिीय अथवशास्त्रज्ञ
• िो.के . कवे- 1871 निं र 22 वषाांचा पण्ु याचा इतिहाि हा रानडे
याच्ं या किृवत्वाचा इतिहाि

तवचार
• शाळा आतण महातवद्यालयापेक्षा कारखाने प्रभातवणे राष्ट्ट्राच्या
नवीन उपक्माला िरू ु वाि करिील.
• जािीयिा नष्ट होवनू जागा िाम्यवादाने घेिली पातहजे.
• वाढिी लोकिख्ं या हे भारिीय दाररद्र्याचे कारण

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर Extra Points 9545600535
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर रमाबाई रानडे 9545600535

✓ 1908 मध्ये बी.एम. मलबारी आतण दयाराम तगडुमल हे,

❖ "िम्ु ही िमु च्या आजारी वडील तकंवा भावाची िेवा
रमाबाईकडे ं तस्त्रयानं ा रुग्णिेवेचे प्रतशक्षण देऊन िमाजाि करिा ना? िगळे परुु ष रोगी हे आपल्या भावािमान
रुग्णिेतवका तनमावण करण्याची कल्पना घेऊन आले.
आहेि आतण त्यांची िेवा हे आपले किव्यच आहे."
✓ 2 ऑक्टोबर 1909 : पणु े िेवा िदनची स्थापना
❖ त्याच ं े तवचार ऐकून अतिकातिक मतहला पढु े आल्या.
✓ राँ ग्लर परांजपे यांच्या पत्नी िीिाबाई परांजपे, िीिाबाई
❖ रुग्णिेवेच्या क्षेत्रािील त्यांची कामतगरी अिल ु नीय आहे.
भांडारकर, जानकीबाई भट, यमनु ाबाई भट इत्यादींनी
तशक्षणािाठी पररश्रम घेिले. ❖ न्या. रानडे यांच्या न. र. फाटक यांनी तलतहलेल्या
चररत्राला रमाबाईनीं लहानशी प्रस्िावना तलतहली.
✓ प्रथम बक्षीि िमारंभ – 1910 – न्यू इतं ग्लश – अध्यक्ष –
भांडारकर ❖ रमाबाईनीं जागतिक यद्ध ु पररषदेि भारिीय मतहलांचे
प्रतितनतित्व के ले. त्यांनी तफजी आतण के तनया मिील
✓ िल्लागार : प.ं मालवीय, म. गांिी, िर तवर्श्ेर्श्रया, तफरोज शहा
भारिीय मजरु ांच्या िमस्यांवर देखील आवाज उठवला.
मेहिा, जमशेदजी टाटा, लेडी तवतलंग्डन, हारमिजी वाडीया,
तवठ्ठल ठाकरिी ❖ काही न बोलिा योग्य तदिेल िे करायचे
Telegram: @History4all

✓ 13 फे िवु ारी 1915 : महात्मा गांिी आतण कस्िरु बा गांिी यांची
पणु े िेवािदनला भेट
✓ टाटा यांनी िेवािदनला 7000 रु देणगी तदल्याचा दाखला
तमळिो.
✓ वाडीया ट्रस्टने – 1400 रु. देणगी
✓ रमाबाई ििनू हॉतस्पटलच्या िल्लागार ितमिीवर होत्या.
‘िेवािदन’ च्या िदस्यांना, तवद्यातथवनींना त्या हॉतस्पटल
पाहायला घेऊन जाि
✓ रमाबाई रानडे यांच्या ‘िेवािदन’नेच पतहली निव देशाला तदली.
परंिु रमाबाईनीं 1916 मध्ये ‘िबअतिस्टंट िजवन’ हा
अभ्यािक्म िरू ु के ला.
✓ 14 ऑक्टोबर 1917 रोजी ‘िेवािदन’ िंस्थेची स्विंत्र नोंदणी
झाली. पण्ु याि फ्लच ू ी िाथ आली िे्हा ‘िेवािदन’ने
पररचाररका परु वल्या.
✓ िरोतजनी नायडू याच्ं या नेित्ृ वाि 1917 मध्ये भारिीय मतहलाच ं े
िंरक्षण करण्याची मागणी लॉडव मॉन्टग्यू यांच्याकडे के ली
यांच्या प्रतितनिी मंडळाची िी िदस्य रमाबाई रानडे होत्या
✓ 1921-22 मध्ये मंबु ई प्रांिाि स्थापन के लेली पीतडि मतहलांची
िंघटना.
Telegram: @History4all
❖ न्या. रानडे यांच्याबरोबर रमाबाई प्राथवना िमाजाच्या
उपािनेला जाि. तिथेही ‘भेदाभेद अमंगळ’ अिा
उपदेश के ला जाि अिे.
❖ अल्पवयीन मल ु ींचं देविमावच्या नावाखाली के लं जाणारं
लैंतगक शोषण थांबवावं, यािाठी िर भांडारकरांनी
ग्हनवरला पत्र तलतहलं. त्याखाली पण्ु या-मंबु ईिील 215
ििु ारकानं ी िह्या के ल्या.
❖ त्याि दोन तस्त्रया होत्या = काशीबाई कातनटकर आतण
रमाबाई रानडे.
❖ मंबु ई इलाख्यािील स्त्री मिातिकारच्या चळवळीिाठी
20 प्रमख ु तस्त्रयाच
ं ी ितमिी नेमण्याि आली. त्याि
रमाबाई प्रमख ु अतिकार पदावर होत्या.
❖ लंडनमध्ये िरोतजनी नायडू, अॅनी बेझटं या तस्त्रया
त्यािाठी कायवरि होत्याच.
❖ अन्य तस्त्रयाबं रोबर रमाबाई रानडे यानं ी श्रीतनवाि शास्त्री
याच्ं या ‘ि्हवट्ि ऑफ इतं डया’ या िाप्तातहकाि पत्र
तलहून चळवळीचा जोरदार प्रिार के ला.
❖ मतहलानं ा मिातिकार तमळावा यािाठी पढु ील िघं टना
िरुु के ली, रमाबाई ‘तवमेन्ि इतं डया अिोतिएशन’च्या
पणु े शाखेच्या अध्यक्ष होत्या. त्यांनी पण्ु याि अनेक िभा
घेिल्या.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर रमाबाई रानडे 9545600535

➢ 26 एतप्रल 1924 रोजी दपु ारी आिड्याच्या कॅ न्िर या

आजाराने त्या अज्ञािाच्या प्रवािाला गेल्या,
स्मशानाि राँ गलर परांजपे व बनिु ाई भट यांची भाषणं
झाली.
➢ 8 मे 1924 : महात्मा गांिींनी ’यंग इतं डया’िनू
रमाबाईनां श्रद्धांजली वातहली
➢ के िरी या विवमानपत्रािनू रमाबाईनां श्रद्धांजली
वातहली
➢ ज्ञानप्रकाश मिनू त्यांचा कायावचा गौरव के ला
➢ रमाबाईच्यां िमाजािील अिल ु नीय कामतगरीची
दखल खद्दु महात्मा गांिीनी घेिली.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
➢ गािं ीनी तलतहलेल्या शोकिदं श े ाचा मजकूर: "रमाबाई
रानडे यांचा मृत्यू ही राष्ट्ट्राची मोठी हानी आहे“
➢ तहदं ू तविवािं ाठी रमाबाई या मोठा आिारस्िभं होत्या.
➢ त्यांच्या नामांतकि पिीच्या िामातजक चळवळीि
एका िच्च्या िहिमवचाररणीप्रमाणेच त्या नेहमी
वागल्या.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर दादोबा तखनडकर 9545600535

दादोबा िखटर्कर > 1 िप्टेंबर 1848 : मबंु ईच्या एतल्फन्स्टन कॉलेजच्या तवद्यार्थयाांनी
> जन्म : 9 मे 1814 (शेिवळी, मबंु ई) ‘ज्ञानप्रिारक िभा’ स्थापना के ली व तिचे पतहले अध्यक्ष
> मळ ू गाव : ‘िखवड’ (विई, तज. ठाणे) या गावावरुन त्याच ं े दादोबा िखवडकर झाले.
आडनाव िखवडकर अिे पडले. > िदस्य – गोतवदं माडगावकर, भाऊदाजी लाड, तवर्श्नाथ
> माध्यतमक तशक्षण - बॉम्बे नेतट्ह ए्यक ु े शन िोिायटीच्या मडं तलक, न्या. रानडे.
शाळेि. · 1849 : िरमहिंि िभा/मिंर्णी.
> त्यांना उद,वू पतशवयन, गजु रािी, िामीळ, िेलगू या भाषा अवगि ➢ 31 जलु ै 1849 - मानविमव िभेिील काही अनुयायांनी एकत्र
होत्या. येऊन मंबु ई येथ ‘परमहिं िभा’ तकंवा ‘परमहिं मंडळ’
> तशक्षण घेि अििाना त्याच ं ा मराठी ्याकरणािबं िं ीचा ग्रथं नावाची दिु री िंस्था स्थापन के ली.
प्रकातशि झाला.
• िहकायट -
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
> 1835 : जावरा िस्ं थानच्या नवाबाचे तशक्षक होिे.
1) भाऊ महाजन
> 1840 : एतल्फन्स्टन इतन्स्टट्यटू मध्ये अतिस्टंट तटचर म्हणनू रुज.ू
2) आत्माराम पांडुरंग िखवडकर (्येष्ठ बंि)ू
> 1844 : तमठाच्या करातवरुद्ध मोचाव.
3) बाळकृ ष्ट्ण जयकर
1844 : मानविमट िभा.
4) तभकोबा च्हाण
> स्थापना : 22 जनू 1944 तठकाण : िरु ि (गजु राि)
5) िखाराम च्हाण
> िहकायट :
• या िभेिाठी दादोबांनी मराठीिनू प्राथवना रचल्या होत्या. प्राथवना
1) दगु ावराम मंछाराम मेहिा
झाल्यावर अस्पृश्य आचारयाच्या हािाने के लेले भोजन,
2) दीनमणी शंकर दलपिराय
तिश्चनाने बनतवलेले पाव, मिु लमानाने आणलेले पाणी इ.
> या िभेने एके र्श्रवादाचा परु स्कार के ला होिा.
िेवन के ल्यातशवाय व ‘मी जातिभेद मानणार नाही’ अशी
> उद्देश : िमाजािील दोष व उतणवा दरू करणे.
प्रतिज्ञा घेिल्याखेरीज कोणत्याही ्यतक्तला या िभेचे िदस्य
> ित्त्वे :
होिा येि न्हिे.
1) ईर्श्र एक अिनू , त्याची भक्ती करणे हाच खरा िमव आहे.
• िभेच्या मागवदशवनािाठी दादोबांनी ‘िरमहतिं िक िाह्म िमट’ हा
2) िबंि मनष्ट्ु यमात्राचा िमव एक आहे.
का्यग्रंथ तलतहला
3) प्रत्येकाि तवचारस्वािंत्र्य अिून िवाांनी तववेकाने व
• परमहिं िभेद्वारे मा ‘िवव िमावची तशकवण एकच अिून िमावच्या
िदाचाराने वागावे.
आिारे मानवांि भेदभाव करणे योग्य नाही. जातिभेद िोडून
> िभेच्या प्रचारािाठी दादोंबानी 'िमवतववेचन' हा ग्रंथ तलतहला.
बंिभु ावाने वागले पातहजे.’ ही तशकवण तदली जाि अिे.
> िभेि येणारया अपरु या िंख्येच्या प्रभावामळ ु े मानविमव िभा बंद
• परमहिं िभेचा पाया आयविमी होिा व नैतिकिेवर भर देणारा
पडली.
होिा.
> 1846 : बाळशास्त्री जांभक े रांच्या मृत्यनू ंिर त्यांच्या जागी ट्रेतनंग
कॉलेजचे िंचालक म्हणनू तनयक्त ु ी.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर दादोबा तखनडकर 9545600535

> तविवातववाह, स्त्रीतशक्षण त्याचबरोबर अस्पृश्यिा तनवारण,
अस्पृश्यांिाठी तशक्षण या कायावला प्रोत्िाहन देण्याचे कायव परमहिं
िभेने के ले. यावरून स्पष्ट होिे की परमहिं िभा व मानविमव िभा
या दोन्ही िंस्थांच्या ििु ारणातवषयक तवचारांमध्ये बरे च िाम्य
आढळिे.
> मानविमविभा व परमहिं िभा यािनु च प्राथवना िमाजाची बीजे
रोवली गेली.
> परमहिं िभेच्या शाखा पणु े, िािारा, अहमदनगर, बेळगाव,
कोल्हापरू इत्यादी तठकाणी होत्या.
> परमंहि िभेचे कामकाज गप्तु पणे चालि अिे.
Telegram: @History4all
• दादोबा िखटर्कर यािंच्यातवषयी इिर मातहिी –
• दादोबांना मतू िवपजू ा, कमवकांड ििेच जातिभेद अमान्य होिा.
त्यांनी स्त्रीतशक्षण, पुनतवववाह व एके र्श्रवादाचा परु स्कार के ला.
त्याचं ा पनु तवववाहतवषयक तविवाश्रुमाजटन हा िस्ं कृ ि लेख
देखील ‘यमनु ा पयवटन’ या कादबं रीि जोडलेला आहे.
• त्यांनी ‘िहकारी पस्ु िक ितमिी’ िंघटना स्थापन के ली.
• मंबु ई तवद्यापीठ, पुनतवववाहोत्तेजक िभा, बॉम्बे अिोतिएशन,
ज्ञानप्रिारक िभा या िंस्थांच्या कायाविही त्यांचा िहभाग
होिा.
• दादोबािंचा शब्दगौरव –
• 1857 - तभल्लाच्ं या बडं ाचा यशस्वी तबमोड के ल्यामळ ु े
िरकारने त्यानं ा ‘रावबहादरू ’ ही पदवी देऊन िन्मातनि के ले.

Telegram: @History4all
> 1860 : कामकाज गप्तु पणे चालू अििानादेखील परमहिं • ‘मराठी भाषेचे ्याकरण’ हे पुस्िक तलतहले त्यांचा ‘मराठी
िभेिील िदस्यांची यादी चोरीि गेली. िामातजक बतहष्ट्काराच्या भाषेचे पातणनी’ अिा गौरव गो. ह. देशमख ु (लोकतहिवादी)
भीिीमळ ु े िभािदांमध्ये भीिी तनमावण झाली. अनेकांनी आपण यांनी के ला.
• मराठीिील आद्य ्याकरणकार
त्याि न्हिो अिे िागं नू अगं काढून घेिले.
• स्विंत्र्य प्रज्ञेचे पतहले ग्रंथकार
> 1852 : बॉम्बे अिोतिएशनच्या स्थापनेि मोलाचे िहकायव • भाष्ट्यकार
> 1852 : अहमदनगरचे डेप्यटु ी कलेक्टर म्हणनू तनयक्त ु ी झाली. • जगिवािी आयव
> 1857 : अहमदनगर येथील तभल्लाच ं े बडं मोडून काढल्याबद्दल • दादोबािंची ग्रथ
िं िििं दा –
िरकारकडून ‘रावबहादूर’ हा तकिाब तमळाला. 1) मराठी भाषेचे ्याकरण (1836)
> 1857 : दादोबाच ं ी िरकारी नोकरीि अहमदनगर येथनू ठाणे येथे 2) मराठी व गजु रािी नकाशांचे पस्ु िक (1836)
3) मराठी लघु ्याकरण (1865)
बदली. 4) िमवतववेचन (1868)
> 1862 : नोकरीिनू तनवृि झाले. 5) तविवा श्रमु ाजवन - िस्ं कृ ि लेख
> तनवृत्तीनंिर बडोदा िंस्थानाि दभु ाषी म्हणनू कायव के ले. 6) परमहांतिक िाह्म िमव (1880)\
7) मराठी भाषेच्या ्याकरणाची परु ातणका (1860)
> तनिन : 17 ऑक्टोबर 1882
8) इग्रं जी ्याकरणाची पवू व पीतठका (1860)
त्यांची दोन्ही मल
ु े एकामागे एक मरण पावल्याच्या िक्क्याने िे 9) तशशबु ोि (1884) - मरणोत्तर प्रकातशि
िावरु शकले नाही आतण त्यािच त्यांचाही मृत्यू झाला. 10) आत्मचररत्र पणू व होऊ शकले नाही. तलतहि अििाना मृत्यू
1882)
11) यशोदा पांडुरंगी - मोरोपंिाच्या के कावलीवर िमीक्षणात्मक
टीका (गद्य)
12) ििु ारणावादी का्यपतं क्तचा िमावेश
13) स्वीतडश ित्वज्ञ स्वीडनबागव याच्ं या ग्रथं ावरुन त्यानं ी ‘अ
तहदं ू जंटलमन्ि ररफ्लेक्शन्ि ररस्पेतक्टंग द वक्िव ऑफ
एमानएु ल
14) स्वीडनबागव’ या ग्रंथाची रचना के ली (1878)

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर दादोबा तखनडकर 9545600535

• दादोबा िखटर्करािंची मिे –

• ्या वेळी प्रजेवर अन्याय होिो त्या वेळी जनिेने
शािनकत्यावशी लढा देणे योग्यच अििे. रा्य हे
जनकल्याणािाठी अििे. जर शािनकिाव जनिेला त्राि देऊ
लागला, दररद्री बनवू लागला िर देणेच योग्य.
• तितटशांच्या अत्याचाराि आमच्यािील अंिश्रद्धाळूपण व
गौरव कारणीभिू आहे.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाळ गणेश आगरकर 9545600535

गोपाळ गणेश आगरकर • 1887 - के िरीचा राजीनामा

• 1888 - ‘ििु ारक’ काढले (1895 पयांि चालले)
• जन्म : 1856: िािारा, टेंभू • बध्ु दीप्रामाण्य, ्यतक्तस्वािंत्र्य, ऐतहक जीवनपध्दिी.
• प्राथ. तशक्षण :
• करहाड (मामाच्या गावी) शैक्षतणक कायट
• न्यायालयाि कारकुनाची नोकरी • 1880: पणु े – न्यु इतं ग्लश स्कुल स्थापना
• रत्नातगरीि तशक्षणािाठी - परंिु गरीबीमळ
ु े तशक्षणाि अडथळे • तवष्ट्णश
ु ास्त्री तचपळुणकर, लोकमान्य तटळक, आगरकर
आल्याने परि करहाडला. - िेथे कंपौडरची नोकरी • प्राथतमक तशक्षण िक्तीचे करावे. जे पालक मल ु ामल
ु ींना
प्राथतमक शाळेि पाठवणार नाहीि त्यानं ा दडं करावा.
• 1875: अकोला – मॅट्रीक परीक्षा पाि
• मल ु ा-मलु ींना िमानिेची वागणक ू द्यावी.
• पणु े डेक्कन कॉलेज – प्रवेश • प्राथतमक तशक्षण िरकारची जबाबदारी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 1878 : पदवी डेक्कन कॉलेज मिनु • तवद्यापीठीय तशक्षण देशी भाषेि अिावे मि.
• िेथेच लोकमान्य तटळकांबरोबर मैत्री • लेख : अनाथाच ं ा वाली कोणी नाही?
• 1881 : एम.ए. पाि • कला शाखेचा िीन वषावचा अभ्यािक्म कष्टावह िक्ार
• ित्वज्ञान व इतिहाि ‘वरहाड िमाचार’ मध्ये लेख तलहून • 1884 : पणु े – डेक्कन ए्यक ु े शन िोिायटी स्थापना
• तटळक, आगरकर
तशष्ट्यवृत्ती तमळवनु उपजीतवका
• 1885 : फग्यविु न कॉलेज पणु े

आईला ित्र - स्त्री तशक्षण :

नोकरी मळ • लेख: तस्त्रयांना वररष्ठ प्रिीचे तशक्षण द्यावे की नाही?
ु े दारीद्र्य िंपले अिे िल
ु ा वाटि अिेल िर मी िरकारी
• या लेखाि :
नोकरी करणार नाही, मी अतिक िंपत्तीची हाव िरणार नाही. मी
• स्त्री तशक्षण
िवव वेळ जनतहिािाठी घालवेल.
• िमानिा
✓ इदं ौरचे िस्ं थातनक तशवाजीराव होळकर मातिक 500 रु. • मल ु ींच्या तशक्षणाची िक्ती
पगाराची नोकरीची ििं ी मात्र िी मी नाकारली. • चररिाथव चालतवण्याचे काम
• तविवांना आतथवकदृष्ट्या िक्षम
िमाजििु ारणा
• ििु ारक : ितु शतक्षि स्त्रीयाच
ं े लेख प्रकातशि
• यािाठी ििु ारक, के िरी, मराठा इ. वृत्तपत्रांचा आिार
बुध्दीप्रामाण्यवाद
• 1881 : के िरी-मराठीमध्ये िरूु
• - बध्ु दीला पटेल िेच करणे न पटेल िे िोडुन देणे.
• िंपादक – गो.ग. आगरक
• - कोणिीही गोष्ट डोळिपणे स्वीकारली पातहजे.
• मराठा – इग्रं जीमध्ये
• अंिश्रध्देने करू नये – मि
• िंपादक – लो. तटळक
• - मनाि जे योग्य वाटेल िेच तलहावे, बोलावे, िांगावे व करावे
• कोल्हापरू च्या बवे प्रकरणाि दोघांना 101 तदवि कारावाि अिे मि.
• िामातजक / राजकीय वाद

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाळ गणेश आगरकर 9545600535

व्यतक्तस्वाित्र्िं य • तविवा ही तहदं ू लोकांच्या मत्िराची, अतवचाराची, तवपरीि व

• परस्पराशी िमान व उदारपणे विवन रानटी िमवश्रध्देची खणु अिल्याचा तवचार मांडला
• जन्मतिध्द चािवू ण्यवपध्दिी ही ्यतक्तस्वािंत्र्य ित्त्वाच्या तवरोिी
– मि
• िवव बंिने िोडून ्यक्ती स्वािंत्र्याचा उपभोग घ्यावा, त्याचा बालतववाहाि तवरोि
वापर िमाजतहि व देशतहिािाठी करावा अिे मि • स्त्रीयांची द:ु तस्थिी तनमावण
• ्यक्तीिाठी िमाज अििो, िमाजािाठी ्यक्ती न्हे- हा तवचार • िंििी, िमाजावर परीणाम
• जातिभेद : • स्त्रीयांच्या आरोग्याच्या दृष्टीने हातनकारक
• जािी, उपजािी, जमाि, उच्चनीचिेचा भेदभाव • िंमिीवयाच्या तबलाला पातठंबा
• त्यामळ ु े देशाचे नक ु िान झाले अिे प्रतिपादन के ले • प्रौढ तववाहाचा परु स्कार
• जातिभेद – हे ईर्श्रतनतमविी नाहीि, िे नष्ट के ले पातहजे अिा • स्वयंवर तववाह पद्धिीचा आग्रह
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
तवचार • मल ु ाचे तववाह वय: 16-17 वषे
अस्िृश्यिा • मल ु ीचे तववाह वय:10-12 वषे
• अस्पृश्यिेच्या रूढी व अतवचारीपणा दाखवनू तदला
• लेख: म्यतु नतिपल हौद व िाम्हणावं र गदा
जरठतववाहाि तवरोि
• अस्पृश्यिा व िोवळ्या ओवळ्यांवर तटका.
• परुु ष 50 वषव आतण मल
ु गी 10 िे 12 वषव – जरठतववाह
• इग्रं जांच्या गणु ांचे अनक ु रण करा - मि
• कमी वयािच वैि्य
• इग्रं जामळ ु े पाश्चात्य ज्ञान, नोकरया, तवचारस्वािंत्र्य,
्यक्तीस्वािंत्र्य तमळाले. • बालिंगोपण व िंिाराची जबाबदारी त्यामळ ु े लवकर मृत्य.ू
• लेख: इग्रं जांच्या कोणत्या गोष्टी अनक • लेख : िमज नाही हेच?
ु रणीय आहेि?
आतथटक तवचार • जरठतववाहावर तटका
• तनबंि ‘वाचाल िर चतकि ्हाल’ यामध्ये आकडे-वारीिह • कायदा करण्याची गरज िातं गिली.
दारीद्र्याचे प्रमाण दाखवले. िोषाख
• इग्रं जािारखे उद्योगी बनले पातहजे अिे मि • लेख : आमच्या तस्त्रयांचे पेहराव?
िीयािंची तस्थिी • िाडी, चोळी, चोळीवर जॅकेट, पायाि बटू , थडं ीि हािमोजे,
• स्त्री तशक्षण, बालतववाह, तविवापनु तवववाह, तविवाच ं ी वाईट पायमोजे, उन्हाळ्याि, पाविाळ्याि छत्री इ.
तस्थिी, के शवपन, ििी इ. बध्ु दीवादी तवचार • लेख : परू
ु ष
• तवभक्त कुटुंबपध्दिीचा परु स्कार • ‘आम्हा परू
ु षांचा पेहराव ?’
• स्त्री ििु ारणेतशवाय प्रगिी नाही • िोिर, अंरगखा, फे टा, पगडी, टोपी इ.
• फग्यविु न कॉलेज प्राचायव वामन आपटे मृत्यनू ंिर त्यांच्या पत्नीचे
के शवपन के ले हे पाहून आगरकर द:ु खी
• त्यावेळी पत्नी यशोदाबाई कडून शपथ घेिली के शवपन करु
नये.
• लेख: शहाण्यांचा मख ु वपणा
• िक्तीच्या वैि्यावर तटका के ली.
Download App:- History By Sachin Gulig
 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाळ गणेश आगरकर 9545600535

िििं िीतनयमन प्रभाव

▪ तस्त्रयांच्या इच्छे निु ार आतण पररतस्थिीनिु ार अनिु रुन िंििी ▪ जॉन स्टुअटव तमल, हबवट स्पेन्िर, तचपळुणकर
्हावी ▪ बध्ु दीप्रामाण्यवाद आिार घेवनू िमाजििु ारणा करणारा
▪ स्त्रीस्वािंत्र्याचा परु स्कार के ला. िमाजििु ारक
▪ स्त्री-परू
ु षािील िंबंि स्वामी आतण िेवक अिे न ठे विा ▪ इष्ट अिेल िेच बोलणार आतण िाध्य अिेल िे करणार.
िमानिेच्या व िंमिीच्या पायावर उभारणी झाली पातहजे
के िरीच्या उद्देशितत्रके वर िहा जाणािंच्या िह्या
▪ मतु िवपजू ा : मान्य न्हिी
▪ आगरकर
▪ लेख : मिु ीपजु ेचा उद्रेक प्रकार?
▪ तटळक
▪ ईर्श्राचे अस्िीत्व मान्य नाही.
▪ तचपळुणकर
▪
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
िेव न मानणारा िेवमाणसू म्िणनू त्यांना ओळखतात. ▪ ना.म.जोशी
▪ वामन आपटे
िण, उत्िव ▪ डॉ. गणेश तशंदे
▪ लेख : पाचजन्यांचा हगं ाम?
▪ बीभत्ि िणांवर तटका.
▪ शीमगा िण: तहदं ू िमाांच्या नावाखाली ल्जास्पद आचरण.
मिे
▪ रघनु ाथ कवे : आगरकर म्हणजे बध्ु दीवादाची कमाल मयावदा
िशुहत्यावर प्रतिबि
िं त्यांच्यापढु े जाणे शक्य नाही, पण आमच्या मिे शक्य आहे.
▪ लेख : िमावचा िक
ु ाळ आतण बकरयाचा काळ ▪ आगरकराच्ं या बध्ु दीचा प्रिार इिर तवषयावर पाडण्याचा
▪ ्यांना यज्ञ करुन जन्ममरणापािून मुक्त ्हायचे आहे त्यांनी प्रयत्न आम्ही के ला आहे.
स्वि:च्या शरीराच्या काही भागाची आहुिी देण्याि काय ▪ तव.ि. खाडं ेकर : आगरकर व तवष्ट्णश ु ास्त्री तचपळुणकर
हरकि आहे? मराठीिील दोन श्रेष्ठ तनबंिकार
ग्रहणािबिं िंिी ▪ तवष्ट्णश
ु ास्त्री तचपळुणकर : तटळक व आगरकर हे महाराष्ट्ट्राच्या
▪ लेख : आमचे अजनू ग्रहण िटु ले नाही? िामा. राजकारणािील ्द्ं द िमाि.
▪ दानिमव, उपवाि, मत्रं ाचा जप, तिध्दी, थडं पाणी स्नान
▪ दत्तकपत्रु ाची गरज नाही आगरकरािंची चिु:ित्रु ी
▪ नाव चालतवण्यािाठी वारिा ▪ बध्ु दीवादी
▪ दत्तक पत्रु ामळ
ु े नाव चालिे हा यक्त
ु ीवाद मान्य न्हिा. ▪ ्यतक्तवाद
▪ आत्मा अमर नाही? - लेख ▪ मृत्यू 1895 पणु े
▪ आत्मा एका शरीरािून दिु रया शरीराि प्रवेश करीि नाही.
▪ स्वगव, वैकंु ठ, यम, पािाळ, यमपरु ी, यमयािना मान्य नाही.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाळ हरी देशमुख 9545600535

गोिाण हरी देशमुख ➢ · ‘तहस्ट्री ऑफ तितटश - ॲन एम्पायर इन इतं डया’ या

ग्रंथाच्या आिारे ‘तहदं स्ु थानचा इतिहाि – पवू ाविव’ हा ग्रंथ
• · जन्म : 18 फे िवु ारी 1823
तलतहला.
• · जन्मस्थळ : पणु े
• · मळ ➢ अहमदाबाद येथे न्यायािीश म्हणनू काम करि अििा
ू आडनाव : तिध्दये
• · मळ ू गाव : पावि (रत्नातगरी) ‘गजु रािी बतु द्धविवक िभा’ स्थापन
• 1841 : इग्रं जी तवषयाच्या तशक्षणािाठी पनु ा इतं ग्लश ➢ गोपाळराव देशमख
ु ांनी ‘एक िाम्हण’ या नावानेही लेखन
तमतडयम स्कूल मध्ये प्रवेश घेिला. के ले
• 1846 : मन्ु िीफची परीक्षा उत्तीणव ➢ तहिेच्छू िाप्तातहकाची स्थापना के ली. (इग्रं जी व गजु रािी
• बापू गोखले यांचे फडणीि होिे. त्यांना गोखलेंकडून िीन भाषेि प्रकातशि)
गावाच
ं ी देशमख ु जहातगरी म्हणनू देशमख ु
➢ लोकतहिवादींनी ‘ज्ञानप्रकाश’ व ‘इदं प्रू काश’ मिनू
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• 1848: भाऊ महाजन यांच्या ‘प्रभाकर’ िाप्तातहका तलखाण
लेखन
• शिपत्रे’ अिे म्हणिाि. (105+3=108)
• पतहला लेख ‘इतं ग्लश लोकाच्ं या ्यतक्तमत्त्वाच्या गैरिमजिु ी’ ➢ तथऑिॉतफकल िोिायटी व प्राथवना िमाज िघं टनाश
ं ी
• प्रभाकर या वृत्तपत्रािनू त्यांनी ‘लोकतहिवादी’ शीषवकाखाली िबं िं
• स्त्री तशक्षणाचा परु स्कार करून तस्त्रयांच्या िमानिेचे तवचार ➢ भारिीयािाठी स्विंत्र पालवमेंट अिावी तह मागणी के ली
मांडले. बालतववाह, हुडं ा, बहुपत्नीकत्व तवरोि के ला. ➢ लोकतहिवादींनी ‘लक्ष्मी तवलायिेि चालली’ म्हटले
• पनु तवववाहाचा परु स्कार याबाबाि शिपत्राि 5 लेख
➢ ‘ििु ारक’ मिनू ‘बालतववाहापेक्षा ििी बरी’ अिा लेख
• 1852 : वाई येथे फस्टव क्लाि मन्ु िीफ पदावर नेमणक ू झाली.
तलतहला
• 1855 : िािारा न्यायालयाि िहायक इनाम कतमशनर
• 1856: िािारा न्यायालयािच इनाम कतमशनर पदावर बढिी ➢ 1848: पण्ु यािील ग्रंथालयाचे नाव नगरवाचन मंतदर अिे
• 1862 : लोकतहिवादींची िाहायक न्यायािीश म्हणनू तनयक्त ु ी
• 1863 : अहमदनगर: मख्ु य न्यायािीश म्हणनू तनयक्त ु ी झाली ✓ लोकतहिवादी यािंचा शब्दगौरव
• 1867 : लोकतहिवादींची नातशक न्यायालयाि जॉईटं िेशन
जज म्हणनू नेमणक ू झाली ✓ वाचनालय चळवळीचे जनक
• 1874 : मबंु ई तवद्यापीठाकडून ‘फे लो’ म्हणनू गौरव करण्याि ✓ िवाांगीण ििु ारणेचे आद्यप्रविवक
आला. ✓ महाराष्ट्ट्रािील राष्ट्ट्रवादाचे आद्यप्रविवक
• 1877: तितटश िरकारिफे ‘राव बहादरू ’ ही पदवी ✓ शास्त्रशद्ध
ु तवचारिरणीचे प्रविवक
• जस्टीि ऑफ पीि’ ही पदवी तमळाली
✓ स्वाित्र्ं याचे स्वप्न पाहणारे तवचारविं
• 1880 : मंबु ई इलाखा कायदे मंडळाचे िदस्य म्हणनू दोन वषे
काम ✓ तवदयापीठ पवू वकाळािील ििु ारकांचे अग्रणी
• 1882 : ‘लोकतहिवादी’ मातिक िरुु , 1883 पािनू त्रैमातिक ✓
• 1884 : रिलाम िस्ं थानचे तदवाण
• पण्ु याि ग्रंथालय व वाचनालय िरुु करण्याच्या चळवळीि
तनिन : 9 ऑक्टोबर 1892
ग्हनवर हेन्री बाऊन याच्ं या नेित्ृ वाखाली िरुु वाि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाळ हरी देशमुख 9545600535

· ग्रिंथिि
िं दा वैचाररक ग्रिंथ
· मराठी ग्रथ
िं 1. प्राचीन आयवतवद्या व नीति (1877)
1. लक्ष्मीज्ञान (1849) - राजकारण व अथवकारण 2. गीिाित्त्व (1878)
2. पदनामा (1850) - फारिी पस्ु िकांचे भाषांिर 3. आर्श्लयन गह्यु ित्रू (1880)
3. यंत्रज्ञान (1850) 4. िमाजकारण
5. शेिी
· ‘इन्ट्रोडक्शन टू तफतजकल िायन्िेि’ या इग्रं जी पस्ु िकाचे भाषांिर
6. होळीतवषयक उपदेश
4. तहदं स्ु थानाि दाररद्र्य येण्याची कारणे आतण त्याचा पररहार व
7. जातिभेद (1887)
्यापारातवषयी तवचार (1876)
8. उदारमिवाद
5. तभक्षक
ु (1877) 9. िमव
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
6. स्थातनक स्वरा्य िंस्था (1883)
7. ग्रामरचना (1883) ग्रामीण दाररद्रयाचा दोष तितटश िरकारला लोकतहिवादी यािंची मिे
देणारा ग्रंथ. • · तहदं स्ु थानािनू परदेशी जाणारी िपं त्ती ही रक्तशोषणािारखी
8. स्वाध्याय जातिभेद (1883). अिनू अखेरीज क्षयच होणार.
9. स्वदेशी रा्ये व िंस्थाने (1883). • · उच्चवतणवयांनी आपल्या वणवश्रेष्ठत्वाचा त्याग करून
10. कतलयगु - मंबु ईिील आयव िमाजाि तदलेले ्याख्यान देशतहिािाठी न्या आचार-तवचारांचा अंगीकार करावा.
• · तनतष्ट्क्यिेवर टीका करून कृ तिशील बनले पातहजे.
11. तनबंि िंग्रह
• · तहदं ू शास्त्रे तविवा तववाहाि िंमिी देि नििील िर शास्त्रेच
12. तवचारलहरी
बदलून टाकली पातहजेि.
13. तवद्यालहरी
• · मागािलेपणा घालवनू प्रगिी घडवनू आणायची अिेल िर
· इतिहाितवषयक ग्रिंथ भारिीयानं ी पाश्चात्त्य ज्ञान घेिले पातहजे.
1. भारिखंडपवव (1851) • · िमावचा उदय मानवाच्या बध्ु दीमध्ये झाला. म्हणनू िमिेवर
2. पष्ट्ु पायन (1851) आिाररि िमव िोच खरा िमव
3. पातनपिची लढाई (1877)
• इग्रं ज गेले िर ठीक, नाही िर भारिािही अमेररके िारखे
4. ऐतिहातिक गोष्टी (1877)
‘तित्हल वार’ होईल आतण भारि स्विंत्र होईल व भारिािही
5. तहदं स्थानचा हतिहाि (1878)
• जािी वैमनस्यामळ
ु े आमची अिोगिी होि आहे. हे भिू गाडले
6. गजु राि देशाचा इतिहाि (1881)
पातहजे.
7. राजस्थानािील उदयपरू च्या राजपिु ांचा इतिहाि
• जातिवादामळ
ु ेच आपला उत्कषव होऊ शकला नाही.
8. लंकेचा इतिहाि (1888)
• मतू िवपजू ा माणिाला अंिश्रद्धाळू बनविे.
9. िरु ाष्ट्ट्र देशाचा ििाक्ष इतिहाि (1891)
• देऊळ बांिणे व िीथवयात्रा करणे हे िमवकृत्य नाही.
·
• मजंु , लग्न व प्रेितक्या िोडून बाकी िंस्कार रद्द करावेि.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर गोपाळ हरी देशमुख 9545600535

· लोकतहिवादी यािंच्यातवषयी प्रकट के लेली मिे

· लोकतहिवादी म्हणजे िह्मषी होि. - िातवत्रीबाई फुले
· िवाांगीण ििु ारणेचा तवचार करणारा पतहला गृहस्थ -
आचायव जावडेकर
· पातश्चमात्य तवद्येने जे तवतवि प्रकारचे िस्ं कार होिाि, त्या िवाांिनू
गोपाळराव गेलेले आहेि. - लोकमान्य तटळक
· खरया अथावने महाराष्ट्ट्राचे राजा राममोहन राय -
तनमवलकुमार फडकुले
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
तनिन : 9 ऑक्टोबर 1892

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर संत तुकडोजी महाराज 9545600535

िििं िुकर्ोजी महाराज

➢ · 1951 : तवनोबाच्ं या भदू ान चळवळीिही िक
ु डोजी
• · जन्म : 30 एतप्रल 1909
महाराजाच
ं ा िहभाग होिा.
• · जन्मगाव : यावली (अमराविी)
• · पणू व नाव : मातणक बंडोजी ठाकूर-इगं ळे (िाह्मभट) ➢ 1955 : िक
ु डोजी महाराज ‘तवर्श्कमाव व तवर्श्शांिी
• राष्ट्ट्रपिी डॉ. राजेंद्र प्रिाद यांनी त्यांना राष्ट्ट्रिंि ही पदवी (World Religions And World peace
• आजोळी वरखेड या गावी 'आडकोजी महाराज' भेटले. conference)’ पररषदेिाठी जपानला
• त्यांना आपले गरू ु मानले.. नामकरण 'िक ु ड्या’ ➢ 'मेरी जपान यात्रा' हे पस्ु िक
• रामटेक येथील जंगलाि िपश्चयाव
• लोक त्यांना देवबाप्पा अिेही म्हणि
ग्रिंथििििं दा
• महात्मा गािं ीजींना िद्ध ु ा त्याच्ं या भजनाच ं ा मोह आवरिा
आला नाही. त्यांची भजने िेवाग्राम येथे ऐकि ➢ 1) ग्रामगीिा 2) िाथव आत्मप्रभाव
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• त्याच्ं या मनाि राष्ट्ट्रप्रेमाची भावना जागृि झाली. ➢ 3) िाथव आनदं ामृि 4) बोिामृि
• िक ु डोजी िमाजििु ारणा चळवळीकडे वळले. ➢ 5) राष्ट्ट्रीय भजनावली 6) आदेश रचना
• 1930 िालच्या ितवनय कायदेभगं चळवळीि भाग घेिला. ➢ 7) िेवा स्विमव 8) जीवन वृत्तािं
• खंतजरी भजने हे िक ु डोजींच्या प्रबोिनाचे वैतशष्ट्य
➢ 9) गीिा प्रिाद 10) जीवन जागृिी भजनावली
• 1935: अमराविी, मोझरी येथे 'गरू ु कंु ज आश्रमा' स्थापना
• गल ➢ 11) अनभु व िागर भजनावली भाग 1 व 2
ु झारीलाल नंदा यांच्यािोबि िक ु डोजींनी भारि िेवक
िमाज िघं टनेचे काम के ले. ➢ 12) लहरकी बरखा भाग 1, 2 आतण 3
• गीि: ‘पत्थर िारे बााँब बनेंगे, भक्त बनेंगे िेवा. चलो - ➢ 13) अनभु व प्रकाश भाग 1, 2 व 3
जवानों करके बिाओ, अब कहने के दीन बीि गये.’
➢ 14) ितु वचार स्मरणी
• 1942: िरुु ं गाि अििांना त्यांनी ितु वचार स्मरणी हा ग्रंथ
तलतहला.
• यावली, तचमरू , आष्टी येथे चलेजाव चळवळ राष्ट्ट्रिंि कायटगौरव
िक
ु डोजी महाराज यांच्या प्रेरणेने ➢ त्यांच्या कायावतप्रत्यथव भारिीय टपाल खात्याने त्यांच्या
• ्यायामाचे महत्त्व िांगण्यािाठी िक ु डोजींनी आदेश रचना नावाने टपाल तितकट प्रकातशि के ले आहे.
हा ग्रंथ तलतहला.
➢ नागपरू तवद्यापीठाला 'राष्ट्ट्रिंि िक
ु डोजी महाराज नागपरू
• 1943 : िक ु डोजींनी 'गरुु देव' हे मातिक काढले.
• "िरु ा्य हे िाप्तातहक तवद्यापीठ' अिे नाव देण्याि आलेले आहे.
• 'अनभु विागर भजनावली', राष्ट्ट्रीय भजनावली, 'लहरी की ➢ मनोज तभष्ट्णरु कर यांनी िक
ु डोजी महाराजांच्या जीवनावर
बरखा' ही पस्ु िके त्यांनी काढली आिाररि 'राष्ट्ट्रिंि िक
ु डोजी' या नाटकाची व 'िकु ड्यादाि'
• 1948 : त्यानं ी 'श्री गरू ु देव िेवा' मडं ळाची स्थापना के ली या लघतु चत्रपटाची तनतमविी के ली आहे.
• गावाचा तवकाि किा करावा,हे िमजावनू देण्याि 41 ➢ िकु डोजी महाराजांचे एक अनयु ायी - िदु ाम िावरकर यांनी
अध्यायाच ं ा व 4675 ओवींचा ग्रामगीिा हा ग्रथं तलतहला त्याच्ं या जीवनावर आिाररि 'जीवनयोगी' या चाररत्राचे
लेखन (1990) के लेले आहे.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर डॉ. आनंदीबाई जोशी 9545600535

❑ जन्म : 1865 – पणु े

❑ लहानपणाचे नाव – यमनु ा
❑ लग्नानंिर – आनंदी नाव
❑ वयाच्या नव्या वषी तशक्षण चालू अििाना तववाह गोपळ
जोशी िोबि मिाराष्ट्िािील पहिल्या डॉक्िर म्िणनू
उल्लेख
❑ अमेररके ला जावनू डॉक्टरकीचे तशक्षण
❑ अमेररके िील वमू न कॉलेज ऑफ पेनदसलव्िादनया या
महातवद्यालयािनु MD
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
❑ पदवीदान िमारंभाला पंतडिा रमाबाई हजर
❑ कोल्हापरू च्या शाहू महाराजांनी त्यांना िंस्थानािील
दवाखान्याि िन्मानाने बोलतवले.
❑ एक वषव काम – तनिन
❑ आनदं ीबाईच्या
ं मृत्यनू ंिर गोपाळरावांनी तिश्चन िमव
स्वीकारला.
❑ आनदं ीबाई जोशी यांच्या जीवनावर ‘आनंदी गोपाळ’
कादबं री प्रकातशि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर लक्ष्मीबाई हटळक 9545600535

• जन्म – 1868
• मराठी लेतखका व कवतयत्री
• जन्म: नातशक, जलालपरू येथे
• माहेरचे नाव: मनिु ाई गोखले
• मतणकतणवका या नावाने ओळख.
• त्यांचे लग्न: नारायण वामन तटळक यांचेशी
• लक्ष्मीबाईनां तलहिा: वाचिा यावे म्हणनु पिीने पढु ाकार
• कतविा करणे व लेखनाचा छंद
• 1895: नारायण तटळक यांनी तिश्चन िमव स्वीकारला
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• पिीने तिश्चन िमव स्वीकारल्यामळ ु े िाम्हण मंडळीने जागा भाड्याने तदली नाही
• हळदी, कंु कवाला बोलवि निि
• 1900 – लक्ष्मीबाईनीं तिश्चन िमव स्वीकारला
• नगर येथे तिश्चन स्त्री-परू
ु षांच्या पढु े लक्ष्मीबाई तटळकांनी भाषण के ले – उपतस्थि मंडळी आश्चयवचतकि
• पिीचा अपरु ा रातहलेला ‘तिस्िायन’ ग्रंथ पणू व
• नागपरू येथे तिस्िी िातहत्य िंम्मेलन भरले त्याचे अध्यक्षपद त्यांच्याकडे.
• 1933 – नातशक – कतविंमेलन
• अध्यक्ष – मािव पटविवन
• स्वागिाध्यक्ष – लक्ष्मीबाई
• कतवतयत्री म्हणनू प्रतिद्धी
• तिश्चन िमावची ित्त्वे, त्याचे महत्व पटल्यामळ ु े स्वीकार
• आत्मचररत्र – स्मृतितचत्रे यामध्ये िाम्हण कुटुंबािनू स्त्रीयांचे होणारे शोषण देविमव, कमवकांड इत्यादींवर प्रकाश.
• त्यांची स्फुट का्यरचना भावगीिात्मक अिनु ‘भरली घागर’ या नावाने प्रतिद्ध
• बालगीिे, देशभक्तीपरगीिे अशीही रचना
• स्मृतितचत्रे हा चार भागाि ग्रथं
• प्रभाकर कोल्हटकर यांच्या ‘िंजीवनी’ या पातक्षकािनू स्मृतितचत्रे प्रतिद्ध
• अत्रे = िातहत्यलक्ष्मी – गौरव

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर काशीबाई काब्रनटकर 9545600535

शीषटक
काशीबाई कातनटकर 1) वनवाि
जन्म 1861 – िािारा तजल्ह्याि आष्टे येथे 2) िारिबाग
3) लावण्यविी
· प्राथतमक तशक्षण नाही 4) तशिवी पेटी
· 1877 कातशबाईचा तववाह गोतवंदराव कातनटकरांशी झाला. 5) मारूिीचा प्रिाद
· · िािरी छळ िहन करि तशक्षण · िमवजागृिी मातिकािनू ही कथा प्रकातशि
· पवू ीच्या स्त्रीया व हल्लीच्या स्त्रीया हा तनबिं पिीच्या आग्रहास्िव
· जॉन स्टुअटव तमल यांचे Subjection of Women Liberation
- िबु ोिपतत्रके ि प्रकातशि
हे पस्ु िक गोतवंदरावांनी आपल्या पत्नीला िमजावनू · इिर
· प्राथवना िभेच्या िभांना दोघेही हजर · आितु नक मराठी िातहत्यािील आद्यलेतखका
· प्राथवना िमाजािील ्याख्योन ऐकून शास्त्रीय तवषयांची गोडी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
· ह. ना. आपटे, गोतवंदराव, कातशबाई हे का्यतवनोद शास्त्रावर
· शेवट िर गोड झाला (1889) पतहला कथािग्रं ह
चचाव करि
· तशळोप्याच्या गप्पा (1923) कथािंग्रह
· कादं बरीकार हररभाऊ आपटे याच
ं ा काशीबाईशी
ं पत्र्यवहार चाले. · कृ ष्ट्णमिू ी यांच्या ॲट द तफट ऑफ द मास्टर या पस्ु िकाचे
· कातशबाईनीं 1929 मध्ये िंपातदि करुन प्रकातशि गरू
ु पदेश हे भाषांिर त्यांनी के ले.
· 1909 विंि ्याख्यानमालेि कातशबाई अध्यक्ष
· आयष्ट्ु याच्या शेवटच्या टप्प्यावर काशीबाई व गोतवदं राव तवभक्त
· िेवािदनच्या स्थापनेि िहभाग
· तथऑिॉतफस्ट ित्वज्ञानाकडे कल · अध्यक्ष – रमाबाई रानडे
· कथा, कादं बरया, लेख इ. लेखन · उपाध्यक्ष – कातशबाई कातनटकर
· कााँग्रेिच्या अतिवेशनाला उपतस्थि
· 1903: ‘रिंगराव’ कादबं री
· 1928: पालखीचा गोंडा – कादबं री यामध्ये स्त्रीयांचे शोषण
करणारया परू
ु षी ्यवस्थेवर टीका.
· 1889: कातशबाईनीं आनंदीबाई जोशी यांचे चररत्र तलहले
· पतहली कथालेतखका म्हणनु उल्लेख.
· कथािंग्रह : चािंदण्यािील गप्िा.
· तवतवि ज्ञानतवस्िार मिनू कथा प्रकातशि

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर अण्णा भाऊ साठे 9545600535

अण्णा भाऊ िाठे ▪ वयाच्या 17-18 ्या वषीच अण्णांवर कुटुंबाची जबाबदारी
• 1 ऑगस्ट 1920 रोजी िध्याच्या िागं ली तजल्ह्यािील वाळवा आली व त्यांनी तगरणी कामगार म्हणनू कामाला कोतहनरू मील
िालुक्याि 'वाटेगाव' येथे झाला. मध्ये िरु वाि के ली.
• वडील - भाऊराव ▪ याकाळािच त्यानं ा तचत्रपटाच ं ा छंद लागला व या छंदानेच िे
• आई - वालुबाई. िाक्षर झाले.
• अण्णाच ं े मळ
ू नाव - िक ु ाराम भाऊराव िाठे ▪ नोकरी िटु ल्याने त्यांच्या कुटुंबावर आतथवक िंकट येऊन िे
• त्याच
ं े गाव पवू ी कुरूंदवाड िस्ं थानाि होिे. कंु टुबांिह परि आपल्या मळ ु गावी ‘वाटेगाव’ ला आले.
▪ इथे गावाकडे िे फार रमले नाहीि व िे त्यांच्या नािेवाईकाच्या
• अण्णाभाऊ िाठे यांचे 2 तववाह झाले. िमाशा फडाि िामील झाले.
• (त्याच्ं या दिु रया पत्नीचे नाव जयवंिाबाई होिे व त्या
अण्णाप्रं माणेच िमाजवादी कायवकत्याव)
• वडील कामावरिी जाि अिल्याने दोघा लहान भावांना
िांभाळण्याची जबाबदारी अण्णांवर होिी.
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
कामास सरुु िाि
• वडीलांच्या आजारामळ ु े अण्णांनी वयाच्या 14 ्या वषी
प्राथतमक तशक्षणाला िरु वाि के ली. (आण्णाभाऊ
मांगािाठीच्या वेगळ्या शाळेि जाि)
• दांडपट्टा चालवणे - जंगलाि भटकणे - पोहणे - मािेमारी
तशकार - पक्ष्यांशी मैत्री करणे - जंगलािील पानाफुलािील फरक ▪ क्रािंिीकारी लेखक, कवी
शोिणे अिे अनेक छंद आण्णाि होिे. ▪ भारिीय स्वाि त्र्ं य चळवळी, ियं क्त
ु महाराष्ट्ट्र चळवळ, गोवा
• रे ठ्र्याच्या जत्रेि त्यानं ी क्ातं ितिहं नाना पाटील याच ं े भाषण मक्त
ु ीिंग्रामाच्या चळवळीि त्यांनी जनजागृिी के ली.
ऐकले त्याचा पररणाम भाऊंवरिी झाला व त्यांनी स्वािंत्र्य ▪ 1942: वाटेगावाि िे चलेजाव चळवळीि बडे गरू ु जींिोबि
चळवळीि भाग घेऊ लागले. अिल्याने त्यांच्यावर पण अटक वॉरंट तनघाले. त्यामळ ु े त्यांना
घर िोडावे लागले.
• 1932: वयाच्या 11्या वषी आण्णाभाऊ वडीलािं ोबि मबंु ईि ▪ पढु े िे कम्यतु नस्ट पक्षाचे पणू ववेळ काम करू लागले.
वास्ि्याि आले होिे (दष्ट्ु काळामळ ु े ) व मंबु ईिील भायखळा ▪ स्टॅतलनग्राडंचा पोवाडा पहाडी आवाजाि.
'चांदबीबी' चाळीि राहु लागले. ▪ 1943: पाटी मातिकाि पोवाडा प्रतिद्ध.
• कामे: मंबु ईि पोटािाठी भटकि अििांना त्यांनी घरगडी, ▪ अण्णा मंबु ईिील 'माटुंगा लेबर कॅ म्प' या दलीि वस्िीि कम्यतु नष्ट
बटु पॉतलश, डोअरतकपर, कुत्रा िांभाळणारा, खाण कामगार, चळवळीि कायव करू लागले.
रेतिगं बॉय, कोळिा वाहक, हॉटेल बॉय
• कम्यतु नस्ट पक्षाची कामे करीि अििानाच त्यांच्या 'िक ु ाराम' या ▪ लाल बावटा कलािथक 1944
नावाचे 'अण्णा' मध्ये रूपांिर झाले. ▪ ये थ च
े िे तलहायला तशकले व त्यानं ी पतहले गाणे ‘लेबर कॅ म्प’
• तचत्रपटांच्या पाट्या, रस्त्यावरील दक ु ानांच्या बोडाववरील अक्षरे मिील मच्छरांवर तलहीले.
जळ ु तवि िे िाक्षर झाले ▪ या काळािच 1944 िाली त्यांनी लालबावटा कलापथकाची
• मबंु ईि आल्यानिं र मैतक्िम गोकीच्या िातहत्याने िे प्रभातवि स्थापना के ली.
झाले. ▪ याच कॅ म्पमध्ये त्यांनी वरील कलापथकाची स्थापना के ली.
(लाल बावटा) बाशीचे (शाहीर अमर शेख, शाहीर
ग्हाणकर यांच्या िहकायावने)
(आर.बी.मोरे , के .एम.िाळवी, शंकर पगारे यांिोबि)

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर अण्णा भाऊ साठे 9545600535
• लोकयद्ध ु िाप्ताहीकाि वािावहराचे कायव करीि अििांना त्यानं ी िातहत्य:
अकलेची गोष्ट, माझी मंबु ई, खापयावचोर ही लोकनाट्ये तलहीली. अकलेची गोष्ट (लोकनाट्य, १९४५)
• लाल बावटािाठी लावण्या, पोवाडे, वगना्ये तलहीि. अण्णा भाऊ िाठे : प्रातितनतिक कथा अमृि
• या पथकाने स्विंत्र्य आंदोलन, गोवामक्तु ी आंदोलन, िंयक्त ु आघाि, आबी (कथािंग्रह), आवडी (कादंबरी)
महाराष्ट्ट्र चळवळीि भाग. इनामदार (नाटक, १९५८), कापरया चोर (लोकनाट्य)
• 1945 च्या दरम्यान अण्णांचे आयष्ट्ु य मंबु ईि तस्थरावले. कृ ष्ट्णाकाठच्या कथा (कथािग्रं ह), खळ
ु ं वाडा (कथािग्रं ह)
• 1950 िे 62 हा काळ अण्णाच ं ा िातहत्य क्षेत्रािील िवु णवकाळ गजाआड (कथािंग्रह), गुरहाळ, गुलाम (कादंबरी)
होिा. चंदन (कादंबरी), तचखलािील कमळ (कादंबरी)
• मंबु ई िरकारने 'लालबावटा' कलापथकावर बंदी घािली. तचत्रा (कादंबरी, १९४५), तचरानगरची भिु ं (कथािंग्रह), १९७८)
• त्या तवरोिाि अण्णांनी मोचाव काढला. (घोषणा : ये आझादी नविी (कथािंग्रह), तनखारा (कथािंग्रह), तजवंि काडिूि (कथािंग्रह)
झटु ी है, देश की जनिा भक ु ी है।) िारा, देशभक्त घोटाळे (लोकनाट्य, १९४६), पाझर (कादंबरी)
• मबंु ईि अण्णा िेथील राजकीय िघं टन व तचत्रपटाक ं डे आकषीि तपिाळलेला माणिू (कथािंग्रह), पढु ारी तमळाला (लोकनाट्य, १९५२)
झाले होिे. पेंग्याचं लगीन (नाटक), फतकरा (कादबं री, १९५९), फरारी (कथािग्रं ह)
• िमाशावर बंदी आल्याने अण्णांनी िमाशाचे लोकनाट्याि
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
मथरु ा (कादबं री), माकडीचा माळ (कादबं री, १९६३)
रूपांिर करून िमाशा कलेचा उद्धार के ला. रत्ना (कादंबरी), रानगंगा (कादंबरी), रूपा (कादंबरी)
बरबाद्या कंजारी (कथािंग्रह, १९६०), बेकायदेशीर (लोकनाट्य, १९४७)
ियं क्त
ु महाराष्ट्ट्र चळवळ माझी मंबु ई (लोकनाट्य),मक ू तमरवणक ू (लोकनाट्य),रानबोका
• अमर शेख आजाराचे द. ना ग्हाणकर, अण्णा भाऊ यांचे लोकमंत्र्यांचा दौरा (लोकनाट्य, १९५२)
मोलाचे योगदान. वारणेचा वाघ (कादंबरी, १९६८), वैजयंिा (कादंबरी), वैर (कादंबरी)
• मंबु ई व महाराष्ट्ट्र यांिील नात्याचे वणवन जिे “गरुडाला पंख शेटजींचे इलेक्शन (लोकनाट्य, १९४६)
आतण वाघाला नख” अशा शब्दाि के ले.
• गीि “माझी मैना गावाकडे राहीली…!!! लेखनावर आिाररि तचत्रिट
1) वैजयिं ा (१९६१, कादबं री – वैजयिं ा)
• कथा : 2) तटळा लाविे मी रक्ताचा (१९६९, कादंबरी – आवडी)
• उपकाराची फे ड: भारिीय िमाजािील जािीिील उिरंडीमळ ु े 3) डोंगरची मैना (१९६९, कादंबरी – माकडीचा माळ)
चाभं ार, मागं , यािही कतनष्ठ श्रेष्ठ भावना वाढिे याचे तचत्रण 4) मरु ली मल्हारी रायाची (१९६९, कादंबरी – तचखलािील कमळ)
त्याि होिे. 5) वारणेचा वाघ (१९७०, कादंबरी – वारणेचा वाघ)
• कोंबडीचोर: गररबीमळ ु े माणिू चोरीि किा मजबरू होिो याचे 6) अशी ही िािारयाची िरहा (१९७४, कादंबरी – अलगूज)
तचत्रण.
7) फतकरा (कादंबरी – फतकरा)
• गजाआड: िरुु ं गाि भेटलेल्या कै द्याचे तचत्रण.
• तचरागनगरची भिू : मबंु ईिील तचरागनगरी राहि अििानाचे
जीवनिंघषावचे तचत्रण. िमाशा :
• तजवंिकाडििू : 1942 लढ्यािील िहकारयाचं तचत्रण अकलेची गोष्ट ➢ शेटसजिंच इलेक्शन
• बंडवाला : जमीनदाराच्या अन्यायातवरुद्ध लढणारा मांग
िरुणाची कथा. पेंद्याचिं लगीन (नाटक) बेकायदेशीर
• बरबाजा कंजारी : जाि पंचायिीच्या अमानषु प्रथा दुष्काळात तेरावा खापर्णयाि चोर
• मरीआईचा गाडा : अंिश्रद्धेवर.
• रामोशी: यद् रामोशीचा जमीनदारातवरुद्ध िंघषव लोकमैत्र्याचा दौरा देशभक्त घोटाळे
• वळणिापळा : आंबेडकरांची दतलि चळवळ पुढारी समळाला कलिंत्री
मार्ी मबुिं ई सबलिंदर बडु ाचे (नाटक)
मूक समरवणूक (नाटक) सनवडणुकीतील घोटाळे

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर अण्णा भाऊ साठे 9545600535

पोवाडा: • िमाशाच्या पारंपाररक िादरीकरणािील गण -

1. अमं ळनेरचे अमर हुिात्मे गवळण बिावणी आतण वग यापैकी गण –
2. बंगालची हाक बिावणी – वग
3. मंबु ईचा कामगार
4. िेंलगणचा िग्रं ाम • नाट्य भाऊंनी तस्वकारले.
5. बतलवनचा पोवाडा
6. स्टॅलीन ग्राडचा पोवाडा (पाटी मातिकाि) • वटनाट्य
7. मंबु ई कोणाची दष्ट्ु काळाि िेरावा बेकायदेशीर
8. नानकीन नगरापढु े देशभक्त घोटाळे माझी मंबु ई / मंबु ई कोणाची
9. काळ्या बाजारचा पोवाडा
10. शातहरी – शाहीर (आवृत्ती 1985) पढु ारी तमळाला मक
ू तमरवणक
ू
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
11. पंजाब तदल्लीचा दगं ा पेंद्याच लगीन (नाटक) लोकमंत्र्याचा दौरा
12. महाराष्ट्ट्राची परंपरा
13. पातनपिचा पोवाडा अकलेची गोष्ट खापली चोर
शेटतजंच इलेक्शन तबलंदर बडवे
इतर
> वारणेच्या खोरयाि - स्वाित्र्ं यािाठी हौिात्म्य पत्कारणारया िरुण
व त्याच्या तप्रयतिची कथा
> वैजयंिा - पृर्थवी शेष नागावर बिनू कष्टकरी व तदन दलीिांच्या
हािावर िरलेली आहे. ➢ का्ये :
> माझा रतशयाचा प्रवाि - हे प्रवािवणवन 1) अंमळनेरचे अमर हुिात्मे
> 1961 िाली 'फतकरा' कादबं रीला महाराष्ट्ट्र िरकारचा िवोत्कृ ष्ठ
2) पंजाब तदल्लीचा दगं ा
कांदबरीचा परु स्कार (त्याि त्यांनी भीषण दष्ट्ु काळािील तिटीशांचे
खतजने िान्य लुटुन िे गररब - दलीिाि वाटणारया 81 फतकरा या > गरुडाला पंख, वाघला नखं िशी (मंबु ई) मराठी मल
ु खाला' हे
मांग िमाजािील लढाऊ िरुणाचे तचत्रण त्याि के ले आहे.) कवन िंयक्त
ु महाराष्ट्ट्राच्या चळवळीि गाजि
> अण्णांनी तलहलेली प्रतिद्ध छक्कड लावणीचा प्रकार 'माझी मैना
अण्णाच्ं या 'शाहीर' या पस्ु िकाला ्येष्ठ कम्यतु नष्ठ नेिे एि.ए.डागं े
गावाकडं रातहली' ही का्यरचना अतवस्मरण आहे.
यांनी प्रस्िावना तलहून अण्णांचा गौरव अण्णांच्या 'इनामदार'
नाटकाि तहदं ी प्रयोगािाठी कम्य.ु पक्षाशी िंबंिीि 'इडं ीयन पीपल्ि > मैना म्हणजे शृगाररक लावणी निनू , मैना म्हणजे, महाराष्ट्ट्र अशी
तथएटर अिोतिएशन' (इप्टा) च्या बलराज िहानी यांनी पढु ाकार प्रतिकात्मक होिी.
घेिला. (त्या नाटकाि > 1948 पॅररि मिील जागतिक िातहत्य पररषदेिाठी अण्णांना
ए.के . हगं ल होिे) (पढु े अण्णाभाऊ ‘इप्टा’ चे अध्यक्षही झाले) . तनमंत्रण पण पैशा अभावी जािा आले नाही.
त्यािनू त्यांनी त्यािाठी 'िमाशा' या महाराष्ट्ट्रािील लोककलेचा
आकृ िीबंि तस्वकारला के ला.

भाऊंची लावणी म्हणजे त्यांच्या अलौतकक प्रतिभेचा मानतबंदू

होिा.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर अण्णा भाऊ साठे 9545600535

> पतहल्या दतलि िातहत्य िंमेलनाचे (1958 िाली) उद्घाटक -
अण्णाभाऊ िाठे
> अण्णाभाऊ िाठें नी - 35 कादबं रया -13 कथािंग्रह, 8 पटकथा
1 प्रवािवणवन, 3 नाटके 10 पोवाडे व 14 लोकनाट्ये -12
उपहािात्मक लेख याच ं े तलखाण के ले.
> 'चीनी जणांची मतु क्तिेवा' हे चीनी क्ांिीवरील व 'जग बदल
घालनु ी घाव-िागं नु ी गेले तभमराव’. ही आबं ेडकरावं रील गाणे
गाजली.
> मराठीिील ग्रामीण - प्रादेतशक - दलीि िातहत्यावर
अण्णाभाऊंचे प्रभत्ु व होिे.
Telegram: @History4all
> अतग्नतद्य कादबं री - िरिेनापिी प्रिापराव गजु र यांच्या
जीवनावर आिाररि
> 1961 इडं ो िोत्हएि कल्चर िोिायटी तनमंत्रणावरून अण्णा
रतशयाला पोचले.
> रतशयािील कलावंि 'ॲगले' हे अण्णाभाऊंचे तमत्र होिे.
> मृत्यू : 18 जल
ु ै 1969 रोजी झाला. (49 ्या वषी) : गोरे गाव.
> त्याच्ं या मृत्यनु िं र 1 ऑगस्ट 2002 िाली त्याच
ं े 'टपाल तितकट'
प्रकाशन के ले गेले.
> प्रमोद महाजनानं ी 'महाराष्ट्ट्राचे ििं ' अिा त्याच
ं ा गौरव के ला.
> प.ु ल. देशपांडे यांनी त्यांचे 'िीन पैशाचा िमाशा' नाटक अण्णांना

Telegram: @History4all
> अण्णाच
ं ी तचत्रा कादबं री रतशयन भाषेि प्रकातशि.
िमतपवि के ले.
> अण्णांचे िातहत्य - जगािील 27 भाषांि भाषांिरीि झाले आहे.
(रतशयन, झेक, पोिवगु ीज, फ्रेंच इ.) ➢ अण्णावं र महाराष्ट्ट्राि 11 प्रबिं ियार झाले.
> 8 तचत्रपटांपैकी 3 तचत्रपटांना महाराष्ट्ट्र रा्याचे उत्कृ ष्ट तचत्रपटाचे ➢ तचत्रिट तनमाटिे मॅगव्हेन्िे: ्या देशाि नेहरू, शास्त्री, राज
परु स्कार. कपरू िारखी माणिे जन्माला येिाि िो देश गरीब किा अिू
शकिो

अण्णा भाऊ साठे

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर Extra Points 9545600535

िमाशािील परंपरागि गणपिीचा गण बदलनू छत्रपिी

तशवरायांना वंदन करणारा गण अण्णाभाऊ नी तलतहला
लेतनन चौक
प्रथम मायभू चरणा..I
छत्रपिी तशवबा चरणा..II
स्मरोनी गािो कवनी..III

मॉस्को: मागावरेट रुडोतमनो ऑल रतशया स्टेट लायिरी फॉर

फॉरे न तलटरे चर िंस्थेच्या आवाराि

यशविं राव मी नाही नेहरूंचा िाठे

Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
ना ही नेहरूंच्या भेटीला येयला......

मी तशवरायांचा मावळा

1957: शोकिभा

जग बदल घालनू ी घाव

गेले िांगनु ी मज भीमराव

रतशयाि छत्रपिी तशवाजी महाराज यांच्या पोवाड्याचे लेतनन

चौकाि वाचन के ले
राष्ट्ट्राध्यक्षांनी अण्णा ना तमठी मारून “तशवाजी महाराज तक
जय” घोषणा तदली
भेट
1942: नागिूर
अतिवेशन: Scheduled Cast Federation

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सभा, समाज 9545600535

• िभा, िमाज आतण िघिं टना ▪ ित्वे:

▪ मतू िवपजू ेचा तवरोि, िामतू हक उपािना, बंित्ु वाची भावना,
• आत्मीय िभा 1815 आत्म्याचे अमरत्व,
• िंस्थापक: राजा राममोहन रॉय ▪ अविारवादाि तवरोि, िमाविील ऐक्य, तवर्श्बंित्ु व,
एके र्श्रवादाचा परु स्कार
• एके र्श्रवादाचा प्रिार करण्यािाठी ▪ आहारािाठी येथे कोणत्याही जीवाची हत्या होणार नाही
• िहकारी: द्वारकानाथ टागोर, आनंद बनजी, राजेन्द्र्लाल तमश्रा, ▪ मनष्ट्ु याला खरे खरु े िमवज्ञान नैितगवक अंिःप्रज्ञेिनू च तमळिे.
शंकर घोषाल, राजा कली ▪ उतद्दष्ट:-
• तभन्नतभन्न तवषयांवर चचाव िरू ु झाल्या. ▪ मानविमाज एकच एक तवर्श्कुटुंब आहे
• वेदान्िित्रू ,े उपतनषदे याच
ं ं ाली व इग्रं जी भाषािं रे छापनू
ी बग ▪ िमवग्रंथ िाक्षाि ईर्श्रतनतमवि नाहीि,
प्रिृि के ली. (प्रिार: इग्रं जीि) ▪ िगळे िमवग्रथं माणिानं ीच तनतमवले आहेि
• जेथे एखादी स्त्री ििी जाि अिे, िेथे आपल्या िहकारयांिह ▪ िाववतत्रक एक िमव तनमावण करणे
जाऊन तिला परावृत्त करण्याचा प्रयत्न िे करू लागले.
▪ रामचिंद्र तवद्यावागीश
Telegram: @History4all

• ििीप्रथेला तवरोि
• िाम्हो िमाज 1828
• 20 द्वारकानाथ टागोर + कातलनाथ रॉय आतण मथरु ानाथ मतलक
या िीन तमत्राच्ं या िहकाराने कलकत्ता येथे िाह्म िभा स्थापन
के ली.
• स्थापना: फरे री रामकमल बोि यांच्या घरी
• िमाजाचे भद्रोत्िव आतण माघोत्िव हे िण होिे
• 1827: तिटीश इतं डया यतु नटेरीयन अिोतिएशन स्थापन
• िाह्म िमाज वा िाह्मो िमाज म्हणिाि.
• पतहले ितचव: िाराचंद चक्विी
• प्रिन्नकुमार ठाकूर, चंद्रशेखर देव व रामचंद्र तवद्यावागीश हे
त्यांना येऊन तमळाले
• “एके र्श्रवाद्याच
ं ी देणगी” पस्ु िक तलतहले
• ऑगस्ट 1828: राजा राममोहन रॉय + महाराजा
Telegram: @History4all
▪ िाम्हो िमाजाचे पतहले “प्रचारक” म्हणनू नेमणक ू (Resident
Supretendant)
▪ िाम्हो िमाजाची काही काळ जबाबदारी
▪ वेदांि व िंस्कृ ि कॉलेजमध्ये तशक्षक
▪ देवेंद्रनाथ टागोर व बगं ाली िरुणानं ा िमाजाि येण्याि
आवाहन
▪ बंगालमिील पतहली तडक्शनरी व िमाजाचे ितचव
▪ िवव िभािद शतनवारी एकत्र येि
▪ नो्हेंबर 1830 मध्ये त्यांनी इग्ं लंडला प्रयाण (न्याि पत्र
तलतहले)
▪ त्यांनी महाराजा द्वारकानाथ टागोर, कातलनाथ मनु शी आतण
स्विःचा पत्रु रािाप्रिाद यांना िाह्मो िमाजाचे तवर्श्स्ि म्हणनू
नेमले
▪ 1841: राजा द्वारकानाथांचे िरुण पत्रु देवेंद्रनाथ टागोर
िमाजाचे मख्ु य
▪ 1857: के शवचद्रं िेन हा िरुण मनष्ट्ु य िाह्मो िमाजाला येऊन
तमळाले
▪ 1860: तमत्रांची एक िंघटना ‘िंगि िभा’या नावाने स्थापन
के ली
▪ मिभेद : जानवे घालून प्राथवना करावी, अशा अनेक मद्यु ांवर
मिभेद होऊन के शवचद्रं िेन आतण त्याच ं े िहकारी िमाजािनू
बाहेर पडले
▪ नो्हेंबर 1866: ‘भारिवषीय िाह्मो िमाज’ या िंस्थेची
स्थापना के ली.
▪ 2 गट: ‘आतद िाह्मो िमाज’ & ‘भारिवषीय िाह्मो िमाज’
▪ 1869: के शवचंद्र िेन यांनी इग्ं लंडला भेट तदली.
▪ िेथे त्याचं े ितु शतक्षि इतं ग्लश िमाजाकडून फार चागं ले स्वागि
झाले.
▪ महाराणी त्हक्टोररयाची भेट घडून आली.

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर महत्त्वािी
सभा, समाजयुद्ध 9545600535

▪ ित्वे:
• इग्ं लंडहून परि आल्यानंिर ‘द इतं डयन ररफॉमव अिोतिएशन’ ▪ ईर्श्र एकच आहे, जािीभेद पाळू नये
स्थापनू िमाजििु ारणेची तवतवि काये िरू ु के ली. ▪ प्रत्येक ्यक्तीि तवचार करण्याचे स्वित्रं आहे, ईर्श्रभक्ती हाच
• आंिरजािीय तववाह आतण तविवातववाह चे काम िमव आहे
• 1872: ‘िाह्म मॅरेज ॲक्ट’ तितटश शािनािफे िमं ि करून ▪ उद्धेश: तिस्िी होणारयांना पन्ु हा तहदं ू बनवणे
घेिला ▪ िभेचा प्राथवना तदवि: रतववार
▪ अल्पजीवी िभा ठरली
• 1878: न्या िंस्थेची म्हणजे ‘िािारण िाह्मो िमाजा’ची
स्थापना के ली
▪ िरमहि
िं िभा
• तशवनाथ शास्त्री यांनी या िमाजाचे नेित्ृ व के ले ▪ 31 जल ु ै 1849: मंबु ई
• भारिीय िाह्मो िमाजाचेच िािारण िाह्मो िमाज आतण ▪ पढु ाकार: भाऊ महाजन, दादोबा पांडुरंग, तभकोबा च्हाण, लक्ष्मण
के शवचद्रं िेनाचं ा ‘नवतविान िमाज’ अिे दोन भाग झाले. हळवे, िु.िा. पडवळ
▪ मोरोबा तवनोबा, आत्माराम िखवडकर, मदन श्रीकृ ष्ट्ण, राम
• तशतशरकुमार तमत्र: िाम्हो िमाजाची चळवळ म्हणजे: “First बाळकृ ष्ट्ण जयकर, िखाराम शास्त्री,
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
Voice Of Freedom” ▪ पतहले आतण शेवटचे अध्यक्ष: राम बाळकृ ष्ट्ण जयकर
• स्त्री-तशक्षणाला प्रािान्य ▪ शाखा: पणु ,े नगर,रत्नातगरी, िािारा, बेळगाव
▪ ित्वे:
• कायवकिे: रवींद्रनाथ टागोर, िीरे न्द्र्नाथ चौिरी, महेंद्र िरकार, ▪ मिू ीपजू ा करू नये, जािी्यवस्था नष्ट,
कृ ष्ट्णकुमार तमत्र, िीिानाथ ित्वभषू ण, नाaगेंद्रनाथ चटजी
▪ तविवा पनु तवववाह, स्त्री-तशक्षणाला महत्व, बहुजन वगावि तशक्षण
• तडिेंबर 1821: िंवाद कौमदु ी प्रिार
▪ कायटिद्धिी:
• 1822: मीरि-उल-अखबार: फारिी
▪ गुप्त शपथ
• ित्त्वबोतिनी िभा ▪ जातिभेदाला तवरोि
▪ जेवण- अस्पृश्य, पाव- तिश्चन, पाणी- मस्ु लीम
• वषव: ऑक्टोबर 1839 ▪ 1860: िभािदांची यादी चोरीला गेली म्हणनू िभा तवितजवि के ली
• िंथापक: देवेंद्रनाथ टागोर ▪ दादोबांचा “परमहांतिक िम्हिमव” ओवी ग्रंथ िभेची आठवण होिा
(20 कतविा)
• पवू वनाव: ित्वरंजीनी िभा ▪ याि दादोबा “एक जगद्वािी आयव” टोपणनावाने तलतहि
• 1843: तमत्र अक्षयकुमार तमत्र यांनी “ित्वबोतिनी पतत्रका” ▪ रामकृ ष्ट्ण अनंि/गुजाबा जोशी पणु ेकर: यानं ी िभेवर का्य तलहून
िरुु िदस्याचं ी तनदं ा के ली
• िाम्ह िमाजाचे प्रचारक ियार करण्यािाठी “ित्वबोतिनी ▪ तलतहिाि: परमहिं ांना म्लेच्छांचा िहवाि आवडिो (िे गांजा-
पाठशाळा” भागं -िडं ी तपिाि)
▪ िभािद:
• मानविमट िभा ▪ रामचद्रं गावडे, तवष्ट्णपु िं जाबं ेकर, बाळशास्त्री तशदं े, िखाराम
• IMP: 1844, दादोबा पांडुरंग, दगु ावराम मंछाराम िाम्हण, ल.न.जोशी, ना. रा. दािार, काने, बा. अदरु कर, मदन
खत्री, तभल च्हाण, अच्यिु हरी, बा.बा.भागवि, करमकर,
• तठकाण: िरु ि ना.बा.पटविवन, मो. बी. िंजतगरी
• िहभाग: तदनमनी शंकर, दामोदरदाि, दलपिराम भागुबाई ▪ बाबा पदमनजी निं र तिस्चन बनले
▪ दादोबा “िमवतववेचन” नावाने हस्ितलतखि तलतहि
• 1846: दादोबा मंबु ईला, 1852: दगु ावराम राजकोटला बदली ▪ दादोबानं ी िमवतववेचन व परमहतं िक िम्ह्िमव पस्ु िके तलतहली
▪ अपयशाची कारणे:
▪ तभत्रेपणा, गप्तु िा, जािींचा भक्कम पाया, आतथवक फटका, मयावतदि
प्रिार

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सभा, समाज
• प्राथटना िमाज
• 31 माचव 1867: एके र्श्र उपािक मंडळी: डॉ. आत्माराम पांडूरंग:
मंबु ई
• प्रेरणा: िाम्हो िमाजापािनू (के शवचद्रं िेन)
• घोषवाक्य: Love of God, in the service of man (रानडे)
• तगरणगावाि स्विःची इमारि बांिली
• तहदं ू िमव ििु ारणावादी पथं म्हणनू उदयाि आला
• ित्व :-
• परमेर्श्र एक अिनू िो तवर्श्ाचा तनमाविा आहे. िो तनराकार आहे. िो
दयाळू आहे. िो िवाांवर प्रेम करिो.
• ित्य, िदाचार व भक्ती हे परमेर्श्राच्या उपािनेचे खरे मागव आहेि.
• या मागावनेच गेल्यानंिर िो प्रिन्न होिो.
• परमेर्श्र अविार घेि नाही.
• त्याने कोणिाही िमवग्रथं तलतहला नाही.
• मतू िवपजू ा परमेर्श्राि मान्य नाही.
• िवाांशी प्रेमाने राहावे
Telegram: @History4all
• प्राथटना िमाजाचे कायट
• न्या. चदं ावरकर, आर. जी. भाडं ारकर(1869) व महादेव गोतवदं
रानडे(1868) हे प्राथवना िमाजाचे मख्ु य आिारस्िंभ होिे
• रानडे जन्ु या भागवि िमावची शाखा म्हणि
• प्राथवना िमाजाने अस्पृश्यिा तनमवल ू न, स्त्रीतशक्षण, तविवा तववाह,
आंिरजािीय तववाह इत्यादी क्षेत्राि बहुमोल कामतगरी के ली.
• तिद्धांि: तववेक बुद्धीने जे ित्य आतण पटिे त्याचा स्वीकार करावा
• राममोहन आश्रम- मंबु ई, पंढरपरू येथे “अनाथ बालकाश्रम”
काढण्याि आला.
• स्त्री-तशक्षणािाठी प्रयत्न: िखाराम अजवनु , प्रिापराव मजु मु दार
• मल ु ींच्यािाठी स्विंत्र शाळा िरुु के ल्या. “आयव मतहला िमाज” ही
तस्त्रयािं ाठी कायव करणारी िस्ं था चालू करण्याि आली.
• 4 मे 1873 रोजी प्राथवना िमाजाने “िबु ोि पतत्रका” हे त्यांचे मख ु पत्र
िरुु के ले होिे.
• या मख ु पत्रािून िामातजक व राजकीय तवचार मांडले जाि होिे.
• मजरु ाच्ं यािाठी पतहली रात्रशाळा मबंु ईमिील चेऊलवाडी येथे
तभकोबा लक्ष्मण च्हाण यांच्या पढु ाकाराने 1876 मध्ये काढण्याि
आली होिी.
• त्यानंिर मंबु ईच्या इिर भागाि देखील रात्रशाळा काढण्याि आल्या.
• 1876-77 च्या दष्ट्ु काळाच्या वषी प्राथवना िमाजाने दष्ट्ु काळ
पीतडिांिाठी महत्त्वपणू व कायव के ले होिे.
• प्राथवना िमाजाची ित्वे पटवनू देण्यािाठी, या िमाजाबद्दल लोकानं ा
अिलेल्या तनरतनराळ्या शक ं ाचे तनरिन करण्यािाठी न्या. रानडे यानं ी
“एके र्श्रतनष्ठांची कै तफयि” हा तवचार प्रविवक ग्रंथ तलहीला.
• याि िुकारामांचे अभंग होि
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ फुलेंची टीका:
▪ आिा आम्हाला िाम्हो-प्राथवना िमाज नकोि, परु े झाले िुमचे
छक्के -पंजे, भट िमावच्या नादी लावण्यािाठी आतण महमतद तिश्िी
िमावच्या नालस्त्या करून शेिकरयांची मने कलतु षि करण्यािाठी हे
तवतवि िमाज ििू व भट-िाम्हणानं ी स्थापन के ले.
▪ िुणे िावटजतनक िभा – 1870
▪ महाराष्ट्ट्रािील एक महत्त्वाची राजकीय िंस्था व िनदशीर मागावने
चळवळ करणारी िंघटना
▪ भारिीय राजकारणाि उदारमिवादी अथवा नेमस्ि प्रवाह प्रमख ु
होिा
▪ भारिीय िमाजाच्या िवाांगीण तवकािािाठी िातमवक व िामातजक
ििु ारणा
▪ मवाळवादी मागावने या ििु ारणा ्हा्याि, यावर त्यांचा भर होिा
▪ उद्देश :-
▪ पवविी देवस्थानची ्यवस्था योग्य पद्धिीने ्हावी, पंचकतमटीचा
Telegram: @History4all
गैरकारभार, आतथवक भ्रष्टाचार व अंदािंदु ी दरू करणे
▪ िरकार आतण प्रजा याच्ं यािील प्रश्न पत्र्यवहार, वाटाघाटी इत्यादी
मागाांनी िोडतवण्यािाठी
▪ पण्ु यािील 95 प्रतितष्ठि नागररक या िभेचे िभािद झाले.
(्यवस्थापक मडं ळाि 17्यक्ती)
▪ प्रत्येक िभािद हा 50 लोकांचा प्रतितनिी होिा. (लेखी पाठींबा)
▪ 1875: भारिीयांना प्रतितनतित्व तमळावे यािाठी पालवमेंटला अजव
पाठवला
▪ 1867: पणु े येथे ‘पनु ा अिोतिएशन’ नावाची िस्ं था िरू ु झाली.
▪ 1870 रोजी ‘िाववजतनक िभा’ अथावि ‘पणु े िाववजतनक िभा’ अिे
नामांिर झाले.
▪ िहभाग: तशवराम िाठे , िीिाराम तचपळूणकर, िदातशव गोवडं े
▪ गणेश वािदु ेव जोशी उफव िाववजतनक काका (1828 –1880
▪ िहकायव :- तििाराम हरी तचपळूणकर यांचेही प्रारंभीपािनू
▪ पतहल्या िभेि िभेचे जे अतिकार मंडळ नेमण्याि आले
▪ अध्यक्ष : श्रीमिं श्रीतनवाि पिं प्रतितनिी (औिं िस्ं थान)
▪ उपाध्यक्ष : श्रीमंि तचमणाजी रघनु ाथ पंिितचव (भोर), श्रीमंि
रामचंद्र अप्पािाहेब जमतखंडीकर, श्री. तनळकंठ मािवराव परु ं दरे ,
श्रीमंि िंडु ीराज तचंिामण पटविवन िांगलीकर, श्रीमंि तवनायक
अप्पािाहेब कुरुंदवाडकर, श्रीमंि मािवराव बल्लाळ फडणीि
मेणवलीकरपणु े िाववजतनक िभेचे अध्यक्षपद भषू तवलेल्या
मान्यवरांि लोकमान्य तटळक, लोकतहिवादी गोपाळ हरी देशमख ु ,
महषी अण्णािाहेब पटविवन, ल. ब. भोपटकर, कृ ष्ट्णाजी लक्ष्मण
नल ू कर, दा. तव. गोखले, तवष्ट्णू मोरे र्श्र तभडे, गणपिराव नलावडे,
र. बा. फडके , पोपटलाल शहा, ॲड. परुु षोत्तम डावरे , परुु षोत्तम
गणेश मोडक, अररवद आळे कर ह्यांचा िमावेश आहे
▪ 1871: न्या. महादेव गोतवदं रानडे, िभेच्या कायावची िरु ा दोन
दशके िभेचे नेित्ृ व व मागवदशवन के ले. त्यांच्या कायवकाळाि िभेला
राष्ट्ट्रीय स्िरावरील एका राजकीय िंस्थेचे स्वरूप प्राप्त झाले
▪ 1890: गोपाळ कृ ष्ट्ण गोखले हे पणु े िाववजतनक िभेचे तचटणीि
झाले
▪ वैतशष्ट:- िाह्मण, िरदार, जमीनदार, इनामदार, ्यापारी, िेवातनवृत्त
िरकारी अतिकारी, वकील व तशक्षक या पेशांिील ्यक्ती िभेचे
काम पाहि.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर सभा, समाज 9545600535

• िभेि 6 उपाध्यक्ष, 5 तचटणीि व ्यवस्थापन मंडळाि 17 ्यक्ती
होत्या
• 2016: िभेच्या इतिहािाि प्रथमच मीरा पावगी या मतहला अध्यक्ष
झाल्या.
• 1873: आतथवक पाहणीचे तनष्ट्कषव, पस्ु िक
• 1873: अथव्यवहारातवषयी नेमलेल्या ितमिीिमोर िाक्ष देण्यािाठी
िभेने बॉम्बे प्रेतिडेन्िी अिोतिएशनच्या िहकायावने फदवनु जी नवरोजी
यानं ा लडं नला पाठतवले.
• 1874: बंगालमिील दष्ट्ु काळग्रस्िांना मदितनिी
• तितटश पालवमेंटमध्ये तहदं ी जनिेचे प्रतितनिी अिावेि, अिा अजव
पालवमेंटच्या िभािदाकडे पाठतवला.
• 1 जानेवारी 1877: तदल्ली दरबार, िाववजतनक काका+9 प्रतितनिी
पाठतवले
• शाखा : वाई, िािारा, कराड, तभवंडी, ठाणे, नातशक, अहमदनगर,
िोलापरू , बाशी, भिु ावळ, पाचोरा, िळ ु े व िारवाड
Telegram: @History4all
▪ ित्यशोिक िमाज 24 िप्टें बर 1873
▪ स्थापना: रामचंद्र झावरे यांच्या घरी
▪ प्रेरणा: ििं कबीरांचा “बीजक” ग्रंथ, ज्ञानतगरी बुवा, वज्रिचू ी ग्रंथ
▪ उपतस्थि िदस्य: कृ ष्ट्णराव भालेकर, रामशेठ उरवणे, रामचंद्र
भालेकर, िोंडीराम कंु भार, बापू हरी तशंदे, ज्ञानतगरी बुवा, ज्ञानोबा
झगडे, िुकाराम तपंजण, कालेवार, गोवंडे, ग्यानोबा ििाणे
▪ पतहले अध्यक्ष: महात्मा फुले
▪ कोषागार: रामशेठ उरवणे
▪ कायववाहक: नारायण गोतवंद कडलक
▪ घोषवाक्य:- िवविाक्षी जगत्पिी त्याला नकोच मध्यस्िी
▪ प्रमाण ग्रंथ: िाववजतनक ित्यिमव
▪ प्रतिज्ञापत्र: नारायणराव कडलक, शाहीर िोंडीराम
▪ ित्वे:
▪ कोणिाही िमवग्रंथ ईर्श्रतनतमवि नाही
▪ कमवकांड, जप, पनु जवन्म तपळवणक ू ीची िािने आहेि

• 1880: िाववजतनक काका याचं े तनिन
• 1895: तटळक, न्या. रानडे व गोपाळ कृ ष्ट्ण गोखले याच्ं याि मिभेद
झाल्याने िभेि फूट
• 2/3: कोकणस्थ तचत्पावन यांचा दबाव गट िरुु
• 1896: तितटशांनी िभेची मान्यिा रद्द के ली
• 1873: शेिकरी आतथवक पाहणी
• 1874: तगरणा, पांजरा नदीला परू : 3000 मदि
• बॉम्बे अिोतिएशनला 2500 ची मदि
• पालवमेंटच्या फायनान्ि कतमटीिमोर िाक्ष देिाना फादवनु जी नौरोजी
यांना मदि
• 1875: िािारा-पणु े-नगर-नातशक-िोलापरू िावकारातवरुद्ध बंड
• दष्ट्ु काळ ितमिी “के डी” िमोर काकाचं ी िाक्ष
• 1878: “द क़्वािवली जनवल ऑफ द पनु ा िाववजतनक िभा”
• िंपादक: िीिाराम हरी तचपळूणकर
• िभेन:े िरु ें द्रनाथ बनजी व एि के घोष यांना मानपत्र तदले
• फुलेंनी “िाववजतनक भटिभा” म्हटले
• बडोदा: मल्हारराव गायकवाड यांना मदि
▪ िी तवचारविी िभा 1871
▪ िंस्थातपका: िरस्विीबाई (िाववजतनक काका यांच्या पत्नी)
▪ उद्देश:
▪ जािीभेदाला तवरोि करण्यािाठी
▪ हळदी-कंु कू िमारंभ आयोजन
Telegram: @History4all
▪ माणिानं ा त्याच्ं या गुणानं ी महत्व प्राप्त ्हावे ना जािीने
▪ ईर्श्र एकच आहे िो तनराकार आहे (तनतमवक)
▪ भक्ती करण्याि माणिानं ा मध्यस्थाचं ी गरज नििे
▪ कोणीही पजू ा-भक्ती-प्राथवना करू शकिाि
▪ िवव मानव परमेर्श्राची लेकरे आहेि
▪ परमेर्श्र अविार घेि नाही
▪ शिथ:
▪ िवव मानव एकाच देवाची लेकरे आहेि, िातमवक तविीच्या वेळी मी
मध्यस्थ ठे वणार नाही, माझ्या मल ु ामल ु ींना ितु शतक्षि करे न.
▪ मी इग्रं जी ित्तेशी एकतनष्ठ राहीन
▪ राजकीय तवषय व्यव अिे
▪ िदस्य होण्यािाठी “बेल भडं ारा” व “कबीराच्ं या तवप्रमिीचे”
वाचन करावे
▪ बैठक: रतववारी (डॉ. गावडे यांच्या घरी)
▪ 1893: िािवड: पररषद: अध्यक्ष: िातवत्रीबाई फुले
▪ कायट
▪ िमाजाने लोक तशक्षणाबरोबर शेिकरयांची जमीनदार िावकार
यांच्या मगरतमठीिून िटु का के ली
▪ दीनबंिू तमत्र वगैरे वृत्तपत्र मातिकािून शेिकरयाचं ी गार आतण
माडं णी
▪ शेिकरयाचं ा आिडू मिनू महात्मा फुले यांनी शािनाच्या नजरे ि
कृ षी वगावचे दःु ख दाखवनू तदले त्यामळ ु े च डेक्कन एग्रीकल्चर
ररलीफ एक्ट िंमि झाला
▪ 1877: त्याि दीनबंिू वृत्तपत्रांनी तगरणी कामगारांची तस्थिी
ििु ारण्याचा प्रयत्न के ला
▪ 1880: पािनू नारायण मेघाजी लोखंडे यांनी दीनबंिू मिनू प्रश्न
ियार के ले
▪ 1884: बॉम्बे तमल हॅन्ड अिोतिएशन

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सभा, समाज
• महत्वाचे
• कायाविाठी रामचद्रं मिं ाराम िावटे नाईक याचं ी इमारि 10रु भाडे
• तनतमवका चा िमव ित्य आहे एक, भाडं णे अनेक कशािाठी हा तवचार
महात्मा फुले यांनी यावेळी मांडला
• ित्यशोिक िमाजाने गुलामतगरी तवरुद्ध आवाज उठतवला न्यायाची
व िामातजक पनु रव चनेची मागणी के ली
• ित्यशोिक िमाजािफे परु ोतहिातशवाय तववाह लावण्याि िरुु वाि
के ली त्यांनी मराठीि मंगलाष्टके रचली
• िमाजाचे िािारा, कोल्हापरू बालेतकल्ले होिे
• ितहले 3 तववाह:
• िीिाराम आल्हाट व रािाबाई तनमकर
• ज्ञानोबा ििाणे व काशीबाई तशंदे
• बालाजी डुंगरे पाटील यांच्या मल ु ाचा (तशवनेरी पायथा-ओिूर)
• िमाजाने लावलेली लग्न कायदेशीर अिावी अिा िल्ला
Telegram: @History4all
“राघवेंद्रराव रामचद्रं राव” यानं ी तदला
• िमाजाने गंजपेठेि “िाविामाळी फ्री बोतडांग” िरुु के ले
• िमाजाची पतहली शाळा: “तभलार” येथे
• 1875: अध्यक्ष: तवश्राम घोले झाले
• नामांिर:
• 24 मे 1891: ित्यशोिक िमाजाचे नामािं र “ित्यिमव िमाज” के ले
• अध्यक्ष: तवश्राम रामजी घोले
• ितचव : हररचंद्र नवलकर
• भालेकर व ना. म. लोखंडे यांनी कामावर बतहष्ट्कार
• ित्यशोिक शब्द “बाबा पदमनजी” कडून आला
• िमाजाचे अतिवेशने / िमिं ेलने
• स्थापना 1873 मध्ये झाली मात्र िमाज अतिवेशनाची िरुु वाि 1911
पािनू झाली
• 1911: िमाजाचा ठराव मान्य झाला
• 1911 पािनू एक 2007 पयांि िमाजाची एकूण 35 अतिवेशने झाली
• 17 एतप्रल 1911: पतहले अतिवेशन: तठकाण: पणु े, बाटलीवाला
तथएटर, भवानीपेठ
• अध्यक्ष: स्वामी रामय्या ्यंकय्या अय्यावारू (ित्यिमाज नाव
िचु वले)
• 1912: दिु रे अतिवेशन: अध्यक्ष: िंिूजी लाड, तठकाण: नातशक
• ित्यशोिक िमाजाचे पतहले ्यू गृहस्थ: इल्लैया िालोमन
• िमाजाचा झेंर्ा तमरवणूक:
• 1885: गुडीपाड्याच्या तदवशी पण्ु याि
• तनयोजन: कृ ष्ट्णराव भालेकर
• िहभाग: महात्मा फुले, न्या. रानडे, घोले, गोवंडे,
• तविजवन: डॉ. िदोबा गावडे याचं ा वाडा
• भाषण: रामय्या ्यक ं या
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
▪ कोयमहािरू ित्यशोिक िमाज स्थािना
▪ तठकाण:- कोल्हापरू (तदगंबर जैन बोतडांगचा “चिुराबाई हॉल”)
▪ तदनांक:- 11 जानेवारी 1911
▪ प्रेरणा: शाहू महाराज
▪ कायवक्माचे अध्यक्ष: परशरु ाम इनामदार
▪ अध्यक्ष:- भास्करराव जािव
▪ उपाध्यक्ष:- अण्णािाहेब लठ्ठे
▪ कायववाह:- हररभाऊ च्हाण
▪ उपतस्थि: गोतवंदराव जािव, तवठ्ठलराव ढोणे, श्रीपिराव च्हाण
▪ कारण: वेदोक्त प्रकरण
▪ िमाजाचे प्रिारक:
▪ 1873: मबिंु ईि शाखा: अय्यावारू व्यक
िं या: 17रु देणगी
Telegram: @History4all
▪ आयट िमाज
▪ आयव िमाजाचे िस्ं थापक स्वामी दयानदं यांचा जन्म 1824 मध्ये
गुजरािमिील टंकारा मध्ये झाला.
▪ त्यांचे मळ
ु नाव मळ ू शंकर हे होिे.
▪ 1846: त्यांनी लहानपणीच घरदार िोडून िंन्याि घेिला.
▪ 15 वषे िे ििि भटकि रातहले.
▪ िंस्कृ िचे अध्ययन व ज्ञानप्राप्तीिाठी तनरतनराळया तठकाणी प्रवाि
करीि अििांना त्यांची मथरु ा येथे स्वामी तवरजानंद िरस्विी
नावाच्या एका अंि पंतडिाशी 1860 मध्ये गाठ पडली.
▪ 1860-63: मथरु े िील अिं िािू तवरजानदं याचं े तशष्ट्यत्व पत्कारुन
िीन वषे तहदं ू िमावचा अभ्याि के ला
▪ के शवचद्रं िेन याच्ं या िागं ण्यावरून तहदं ी भाषेिनू िमवप्रिार िरुु
के ला
▪ 10 एतप्रल 1875: मंबु ई येथे आयव िमाजाची स्थापना
▪ 1877: लाहोर येथे आयव िमाजाची शाखा स्थापन के ली
▪ स्वामी दयानंदानी िवव िमाांचा िुलनात्मक अभ्याि िािन या
‘ित्याथवप्रकाश’ या ग्रंथांची रचना के ली
▪ तववाह वय: B-25, G-16 अिावे िांतगिले
▪ आयट िमाजाबद्दल
▪ वेद हेच तहदं ंचू े खरे िमवग्रंथ आहेि
▪ ईर्श्र एकच अिनू िो तनगवणु , तनराकार आहे
▪ चािुववण्यव हे जन्मतिद्ध निनू गुणकमाववर आतिररि अिावेि
▪ परमेर्श्राच्या शद्धु स्वरूपाचे ज्ञान वेदािं अिनू वेदाध्ययन हे प्रत्येक
तहन्दमु ात्राचे किव्य आहे
▪ भतगनी तनवेतदिा यानं ी ‘लढाऊ तहदं ू िमव’ या शब्दाि आयव
िमाजाची प्रशंिा के ली आहे
 History By Sachin Gulig
सचिन सर सभा, समाज 9545600535

• स्वामी दयानदािंची िि ु ारणा कायट ▪ आयटिमट िररषद

• देशाि अनेक तठकाणी ‘िंस्कृ ि पाठशाळांची’ स्थापना ▪ 14 तर्िेंबर : नविारी आयटिमट िररषदेचे अध्यक्ष
• लाहोर येथे पाश्चात्य शास्त्रे व िंस्कृ िी यांचा अभ्याि करण्यािाठी ▪ 6 िे 8 माचट 1920: भावनगर येथे आयट िमट िररषदेचे
‘इतं डयन अकॅ डमी’ ही िंस्था स्थापन के ली अध्यक्ष.
• गुरुकुल पद्धिीच्या तशक्षणिंस्था स्थापन के ल्या
• तस्त्रया व शद्रु यांना वेदाभ्यािाचा अतिकार तदला
• 1883: तवषप्रयोगमळ ु े तनिन ▪ तथऑिॉतफकल िोिायटी 1875
• स्वामी दयानदाच्ं या मृत्यिु मयी आयव िमाजाच्या शभं राहून अतिक ▪ तथऑि म्हणजे परमेश्र्वर आतण िोतफया म्हणजे ज्ञान
शाखा देशाि स्थापन झाल्या होत्या ▪ भारिीय िस्ं कृ िी आतण तवचारिरणी यांचा प्रभाव
पडलेल्या पाश्चात्य तवद्वानांनी तथऑिॉतफकल िोिायटी
• िरोिकाररणी िभा स्थापन के ली
• . ▪ न्ययू ॉवक शहराि मॅडम ब्ला्हाटस्की (रतशयन) आतण
• 16 ऑगस्ट 1880
• प्रचारािाठी व जनिेच्या मदिीिाठी कनवल हेन्री स्टील आलकॉट (अमेरीका) यांनी भारिाि
• िरुु वाि: मेरठ मध्ये येण्याची तवनंिी के ली
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
• तठकाण: उदयपरु ▪ 1879: भारिाि आले
• मख्ु यालय: अजमेर ▪ ऑलकॉट हे स्वामी दयानंद िरस्विी यांच्या कायावने फार
• प्रमख ु : लाला मल ु राज प्रभातवि झाले
• मंत्री: लाला रामशरणदाि ▪ दयानंद िरस्विी यांच्या बरोबर कायव के ले.
• िदस्य: ऑलकॉट, ब्लावाटस्की
• ‘वेदांकड़े चला’ रूढीबद्ध उपािनेच्या तवळख्यािून तहदं ू िमावला ▪ ब्ला्हाटस्की आतण ऑलकॉट या दोघांनी लोकांच्या
वाचतवण्यािाठी स्वामी दयानंदानी आपल्या िमवबांिवांना वेदांकडे मनावरील तिश्चन िमावचा प्रभाव कमी करण्याचा प्रयत्न
चला हा आदेश के ला के ला.
• आयव िमाजाच्या इिर ििु ारणा ▪ 1886: दोघांनी मद्रािजवळ अडयार येथे तथऑिॉतफकल
• आयव िमाजाचे कायवकिे लाला हिं राज यांनी लाहोर येथे ‘दयानंद िोिायटीच्या मख्ु य कायावलय स्थापन के ले.
एग्ं लोवैतदक कॉलेज’ स्थापन के ले
• परिमावि गेलेल्या तहदं नू ा पन्ु हा तहदं ू िमावि आणण्याची ‘िमवशद्धु ीची’
▪ 1907: ऑलकॉट यांच्या मृत्यनू ंिर तथऑिॉतफकल
क्ांतिकारी चळवळ आयव िमजाने राबतवली िोिायटीचे अध्यक्षपद श्रीमिी अॅनी बेझंट यांच्याकड
• स्वामी श्रद्धानंद यांनी कांग्री येथे ‘गुरुकुल’ ही िंस्था स्थापन के ली गेले
▪ िरुु वािीपािनू अॅनी बेझंटचा तिश्चन िमाववर तवश्र्वाि
• आयट िमाजाचे ित्वज्ञान व कायट न्हिा
• ईश्र्वर तनगवणु व तनराकार आहे. ▪ भारिीय राजकारणाि प्रवेश करण्यापवू ी बेझंट बाईनी
• या िमाजाि बहुदेविा वाद व मतू िवपजू ा मान्य नाही. िातमवक व शैक्षतणक क्षेत्राि फार मोलाची कामतगरी
• आयविमाज वेद प्रामाण्यावर भर देिो
• मानव िमावचे आचरण करुन मोक्ष तमळविा येिो. बजावली.
• ईश्र्वर हा ितच्चदानदं स्वरूप आहे. ▪ बनारि येथे स्वि:चा पैिा खचव करून स्वि:च्याच
• आयव िमाज वेद प्रामाण्यावर भर देिो. इमारिीि त्यांनी िेंट्रल तहदं ू कॉलेजची स्थापना के ली
• ित्य ग्रहणाि ित्पर पातहजे ▪ कॉलेज त्यांनी पंतडि मदन मोहन मालवीय यांच्या हािी
• ज्ञानाचा मळ ू स्रोि ईर्श्र आहे िोपतवले.
• िवाांची प्रेमाने व न्यायाने वागावे
• महत्वाच्या व्यक्ती ▪ रामकृष्ट्ण तमशन 1896
• िम्यअ
ु ल स्टोक्ि, महम्मद उमर, मौलाना हुिेन ▪ 1896: स्वामी तववेकानंद
• लाला लजपिराय, स्वामी श्रद्धानंद, तबतपनचंद्र पाल ▪ रामकृ ष्ट्ण परमहिं ाचे तजवन तवचार व कायव या गोष्टी या
• लाला मन्ु शीराम, लाला देवराज, लाला हिं राज तमशनचा आत्मा आहे
• लोकतहिवादी, न्या. रानडे ▪ मनष्ट्ु याचे एकमेव ध्येय परमेश्र्वर प्राप्तीचे अिेले पातहजे ही
प्राप्ती अध्यात्म वादाच्याय मागावने होऊ शके ल

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर सभा, समाज 9545600535

• र्ेक्कन िभा 1896

• स्थापना: 31 ऑक्टोबर 1896
• कारण: िाववजतनक िभा तटळकांकडे गेल्याने
• अध्यक्ष: रानडे
• ितचव: गोखले

• भारि िेवक िमाज

• तहदं िेवक िमाज : 'िवेन्ट्ि ऑफ इतं डया िोिायटी'
• उद्घाटक: तशवराव हरी िाठे
• स्थापना : 12 जनू 1905
• मख ु पत्र: तहिवाद (इग्रं जी)
• उभारणी: प.ु िा. िभेचे ितचव आबािाहेब िाठे व तशवराम हरी
Telegram: @History4all

Telegram: @History4all
िाठे यांनी
• उपतस्थिी: गोखले, अ.तव. पटविवन, नरे श द्रतवड
• िंबंिीि ्यक्ती : M.R. जयकर, ठक्कर बाप्पा, GK देविर, V
श्रीतनवाि शास्त्री, काकािाहेब तलमये, ना.म.जोशी, कंु जरू, वझे,
ए.डी. मणी, ना.म.जोशी,

• उद्देश्य : देशिेवेिाठी प्रचारक ियार करणे,

• िाम्रा्यअंिगवि स्वरा्य व देशबांिवांची उन्निी
• भारिीयांना घटनात्मक िंरक्षण तमळवनू देणे.
• शाखा : मंबु ई, नागपरू , मद्राि, अलाहाबाद, कटक, अंबाला.
• नौरोजी यानं ी गोखलेंना मदि के ली
• िमाजािफे गोखले इग्ं लंडला (मोले-तमंटो)
• गांिीजींनी िमाजाचे अध्यक्ष होण्याची इच्चा ्यक्त के ली
• तफरोजशहा मेहिा यांना िेवक िमाजाची कल्पना आवडली
न्हिी

• 1851: रहनमु ाई िभा - नौरोजी

• 1848: ज्ञान प्रिारक िभा - नौरोजी, लाड
• 1882: आयव मतहला िमाज – पं. रमाबाई
• 1896: डेक्कन िभा – न्या. रानडे
• 1905: िरुण िम्हो िमाज (अतस्िकाच ं ा िघं ) – तव.रा. तशदं े
• 1924: बतहष्ट्कृि तहिकाररणी िभा – डॉ. आंबेडकर
• 1949: िवोदय िमाज – तवनोबा भावे
• 1955: भारि कृ षक िमाज – डॉ. पंजाबराव देशमख ु
• 1956: अतखल भारिीय िािू िमाज – िक ु डोजी महाराज

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ 9545600535

• ियिं ुक्त महाराष्ट्र चणवण

• िवव मराठी भातषक प्रदेश एकत्र आणनू त्या प्रदेशाचे महाराष्ट्ट्र हे वेगळे
रा्य करावे यािाठी मराठी भातषकानं ी चळवळ िरू ु के ली तिलाच
ियं क्त
ु महाराष्ट्ट्र चळवळ अिे म्हणिाि
• 1917: तवठ्ठल वामन िाम्हणकर - लोकतशक्षण मातिकाि लेख =
मंबु ई प्रांि, मध्यप्रांि वरहाड, आतण हैदराबाद या िंस्थानाि तवभागून
गेलेला मराठी भातषक प्रांि एकत्र करून िंयक्त ु महाराष्ट्ट्राचे
• 1928 नेहरू ररपोटव भाषावार प्रांिरचना
• 1928 मंबु ई - मराठी िातहत्य िंमेलन - पतश्चम महाराष्ट्ट्र, कोकण,
मंबु ई, वरहाड, मराठवाडा व गोवा या मराठी बोलणारयांचा मराठी
प्रांि
• 1905 िाली कॉंग्रेिने भाषावर प्रािं रचनेच्या ित्त्वाचा स्वीकार
• 1920 मध्ये नागपरू कााँग्रेिच्या अतिवेशनाि भातषक ित्त्वावर कााँग्रेि
ितमत्या
• 1913 आंध्रप्रदेश या मागणीिाठी िेलगु ु भातषक आतण
• कानडी भातषक आतण कनावटकच्या मागणीिाठी 1916 मध्ये
Telegram: @History4all
▪ 1943: अमराविी- डॉ. मक ु ंु दराव जयकर अध्यक्षिेखाली
“तवदभववाद्यांची पररषद” भरून महातवदभव यांची मागणी
▪ 1946: बेळगाव 20वे मराठी िातहत्य िंमेलन भरले याचे अध्यक्ष
ग. माडखोलकर यांनी 12 मे 1946 रोजी िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र िंबंिी
एक ठराव मांडला िो एकमिाने िंमि
▪ कााँग्रेिचे ्येष्ठ नेिे शंकरराव देव यांच्या अध्यक्षिेखाली िंयक्त ु
महाराष्ट्ट्र पररषद या िववपक्षीय िघं टनेची स्थापना के ली
▪ िरतचटणीि = ग माडखोलकर कायावध्यक्ष = दत्ता वामन
पोिदार
▪ िंयक्त
ु महाराष्ट्ट्र पररषदेने 1947 बेळगाव येथील बैठकीनंिर रीििर
कामाि प्रारंभ
▪ शंकरराव देव हे कााँग्रेि नेिे = िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र पररषद भरीव
करण्याची कृ िी करू शकणार नाही अिे मि डॉ. बाबािाहेब
आंबेडकर व भाई डांगे यांनी मांडले.
▪ भारिाला स्वािंत्र्य तमळाल्यावर िरकारने मंबु ईिह महाराष्ट्ट्र रा्य

Telegram: @History4all
“तवद्याविवक िंघ’ व ‘कनावटक एकीकरण िभा” तनतमविीि नकार तदला तनणवयावरून मराठी जनक्षोभ उिळला.
• 1930 अहमदनगरच्या िातहत्य िंमेलनाि िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र = ठराव
पाि अकोला करार 8 ऑगस्ट 1947
• 1937 कााँग्रेिच्या अतिवेशना कनावटक व आंध्र प्रांि तनमावण ▪ मध्यप्रांि वरहाड मिील मराठी भातषक प्रदेश उपरांि राहील या
करण्याच्या चचेि= कॉंग्रेिने भाषावर प्रांिरचनेि अनक ु ू लिा उपक्मािाठी डेप्यटु ी ग्हनवर, हायकोटव, खाि तट्रब्यनु ल, लोकिेवा
• 1938 आली कााँग्रेि वतकां ग कतमटीने कााँग्रेि ित्तेवर आल्याि आयोग, कायदेमंडळ, मंतत्रमंडळ, इत्यादी पणू विः राहिील
“भाषावर प्रािं रचना” देण्याचे आर्श्ािन तदले ▪ िंयक्त
ु महाराष्ट्ट्र अंिगवि पतश्चम महाराष्ट्ट्र आतण महातवदभव अिे दोन
• ऑक्टो. 1938 मध्य वराड प्रांिाचे तद्वभातषक मोडून िवव मराठी िलग उपप्रकार अिावेि
भागाचे तवदभव नावाचे एक रा्य तनमावण करण्याचा ठराव त्या ▪ स्विंत्र तवतिमंडळे व मंतत्रमंडळ अिावीि व त्यांचे कायवक्षेत्र तनतश्चि
प्रांिाच्या तविानिभेने िंमि के ला करावे अिे कतमशनला िचु तवण्याि
• 1938: बॅ. रामराव देशमख ु मराठी भातषकांचा महाराष्ट्ट्र प्रांि, ▪ मात्र ियं क्त
ु महाराष्ट्ट्राच्या मागण्या मान्य न झाल्याि िवव मराठी
मध्यप्रांि व वरहाड अिेंब्लीि मांडला िो नामंजरू 15 ऑक्टोबर भातषक नेत्यानं ी महातवदभावच्या मागणीला पातठंबा द्यावा अिे
1938: अिाच ठराव मंबु ई येथे िावरकर यांच्या अध्यक्षिेखालील अकोला करारानिु ार ठरतवण्याि
मराठी िातहत्य िंमेलनामध्ये ▪ या करारानिु ार िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र हा वेगळा प्रांि तनमावण करण्याि
• 28 जानेवारी 1940 बॅ. रामराव देशमख ु रोजी “िंयक्त
ु महाराष्ट्ट्र िभा”
• वराड प्रािं महाराष्ट्ट्राि िामील करण्यािाठी नागपरू तवद्यापीठाचे 1948 च्या दार आयोग
कुलगुरू डॉ. के दार यांच्या अध्यक्षिेखाली “महाराष्ट्ट्र एकीकरण ▪ राष्ट्ट्रपिी राजेंद्रप्रिादांनी भाषावार प्रांिरचनेिाठी दार कतमटी
पररषद” स्थापन के ली.
• 28 जल ु ै 1940: मराठी भातषक प्रदेश + गोमंिक = एक रा्य तनमावण ▪ 13 तडिेंबर 1948 दार आयोगाने भाषावार प्रांिरचनेला तवरोि
करावे यािाठी मंबु ईि भरलेल्या “महाराष्ट्ट्र एकीकरण पररषदेन”े एक के ला
ठराव मंजरू ▪ कारण: देशाचे िक ु डे, लोकवस्िीच्या स्थलांिर, रक्तपाि होइल,
• 1942: माडखोलकर यांनी गांिीजींची पत्र्यवहार गांिींनी मंबु ई मराठी लोक गिकाळाि वावरणारे िरंजामी वृत्तीचे अिल्याने
महाराष्ट्ट्राि िामील करण्याि तवरोि त्यांच्या प्रांिाचा देशाला िोका अिेल
• 1943 ज. ि. करंदीकर अध्यक्षिेखाली “मराठी पत्रकार पररषद” ▪ तडिेंबर 1948 रोजी अतखल भारिीय कााँग्रेि ितमिीच्या जयपरू ,
भरली पररषदेि ‘स्विंत्र तवदभव’ व तवदभव वगळिा ‘ियं क्त ु महाराष्ट्ट्र” काकािाहेब गाडगीळ यांनी तशफारशींवर जोरदार टीका
या मागण्या ▪ डॉ. आंबेडकरांनीिद्ध ु ा दार कतमटीला 'मंबु ईि मराठी बोलली जािे,
िर मंबु ई महाराष्ट्ट्रािच जावी' अिे मि तदले. पण दार कतमटीने
'मंबु ई महाराष्ट्ट्राि निावी' अिे भाष्ट्य के ले.
▪ दार कतमटीचे िदस्य अिलेले श्री. के . एम. मन्ु शी यांनी एक
पतु स्िका प्रतिद्ध के ली.
▪ तिचे नाव होिे, ‘Linguistic Provinces and The Future of
Bombay’

Download App:- History By Sachin Gulig

 History By Sachin Gulig
सचिन सर संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ
जेव्हीिी ितमिी' स्थािन के ली
• स्थापना: 5 एतप्रल 1949 ितमिीने भाषावर प्रांिरचनेचा तवरोि
• मबंु ई हे बहुभाषी शहर अिनू येथील पणू व तवकाि हा गुजरािी
लोकांच्या भांडवलामळ ु े व कारखानदारीमळ ु े झाला आहे
• गुजरािी लोकांचा मंबु ईवर प्रथम हक्क आहे व िो अबातिि
ठे वण्यािाठी मंबु ई ही महाराष्ट्ट्राि िामील होिा कामा नये.
• मंबु ईि मराठी बोलणारे लोक 43% होिे
• कन्हैयालाल मन्ु शीने बडोदे, िौराष्ट्ट्र, गुजराि िह मंबु ई रा्य तद्वभाषी
करावे अशी िचू ना के ली
• भाऊिाहेब तहरे , िेनापिी बापट यांनी 1949 पािनू िंयक्त ु ▪ रा्य तनतमविीशी िंबंतिि कलम :- कलम 3
महाराष्ट्ट्राची चळवळ गतिमान करण्यािाठी पावले उचलली
• 1949 रोजी बेळगाव अतिवेशन, 1949 मध्ये िारापरू येथे एक बैठक
• 28 नो्हेंबर 1949: आचायव अत्रे व आर. डी. भंडारे यांनी मांडलेला
ठराव मंबु ई महानगरपातलके ने मंबु ईिह महाराष्ट्ट्राचा बहुमिाने मंजरू
Telegram: @History4all
के ला
• 1950 िे 1953 पररषदेचे अध्यक्ष शंकरराव देव यांनी चळवळ
तनतष्ट्क्य के ली.
• मंबु ईिह महाराष्ट्ट्राचा ठराव मंबु ई तविानिभेि आणण्याची योजना
िप्टेंबर 1953 रोजी मांडली ित्कालीन मख्ु यमंत्री मोरारजीभाई देिाई
यांनी तवरोि.
• तवनोबा भावे यांनी त्यांच्या महाराष्ट्ट्र िमव या लेखाि िंयक्तु
महाराष्ट्ट्राच्या कल्पनेचा परु स्कार के ला होिा.
• 1946-1952 बाळािाहेब खेर
• 1952-56 मोरारजी देिाई
• 1956-62 = रा्यपाल श्रीप्रकाश
नागिूर करार 1953
• मराठवाडा तवदभव आतण उववररि महाराष्ट्ट्रािील नेत्यांनी 28 िप्टेंबर
1953 रोजी नागपरू करारावर स्वाक्षरया
• िवव तवभागांना िमान दजाव - अकोला करारािील त्रटु ी दरू
अकरा कलमी नवीन करार
• नागपरू प्रदेश कााँग्रेिचा याला तवरोि मात्र वराडीचा पातठंबा होिा.
• मंबु ई प्रदेश कााँग्रेिचा तवरोि अिला िरी डॉ. नरवणे यांच्या जन
कााँग्रेिचा पातठंबा होिा
• मंबु ई राजिानी िर नागपरू उपराजिानी ठे वनू मध्यप्रदेश व हैदराबाद
रा्यािील िलग मराठी भातषकांचे एक प्रदेश बनवनू त्याला महाराष्ट्ट्र
तकंवा मराठी प्रदेशाचे नाव द्यावे
• रा्यकारभारािाठी महातवदभव व मराठवाडा व उववररि महाराष्ट्ट्र अिे
िीन घटक मानण्याि येिील.
• रा्य मंतत्रमंडळाि त्या त्या घटकािील लोकिंख्येच्या प्रमाणानिु ार
प्रतितनतित्व देण्याि येईल
• एक अतिवेशन नागपरु ाि घेण्याि येईल
• खेडे हा घटक - नागपरू करारावर महातवदभव,
पतश्चम महाराष्ट्ट्र, मराठवाडा तवभागािील फक्त कााँग्रेिच्या नेत्यानं ीच
िह्या के ल्या.
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
फाजल अली आयोग : तर्िेंबर 1953
▪ उद्देश: भाषावार प्रांिाच्या रचनेचा अभ्याि करण्यािाठी फाजल
अली आयोगाची स्थापना करण्याि आली.
▪ िदस्य :- फाजल अली (अध्यक्ष) , के . एम. पन्नीकर , एच. एन.
कंु झरू
▪ अहवाल िादर: िप्टेंबर 1955
▪ िरिदू : भाषा या ित्वावर रा्यतनतमविी मान्य के ली परंिु एक भाषा
एक रा्य हे ित्व अमान्य के ले.
▪ रा्य तनतमविीशी िबं ंतिि कलम :- कलम 3
▪ रा्य तनमावण करणे तकंवा कोणत्याही रा्याचे क्षेत्रफळ कमी करणे
अथवा वाढवणे या तवषयी चे िवव आतिकार ििं देकडे अििील.
▪ वरील बाबी करण्याआिी ििं देला राष्ट्ट्रपिी ची िमं िी घ्यावी
लागेल.
Telegram: @History4all
▪ राष्ट्ट्रपिी िबं ंतिि रा्याकडे या तवषयी तवचारणा करिील.
▪ िंबंतिि रा्याचा तनणवय राष्ट्ट्रपिीवर बंिनकारक अिणार नाही
▪ कोणत्याही रा्याचे क्षेत्रफळ कमी करणे तकंवा वाढवणे या बाबी
िाध्या घटनादरुु स्िी अनिु ार के ल्या जािाि.
▪ यािाठी कलम 368 प्रमाणे घटनादरुु स्िी करण्याची आवश्यकिा
नििे.
राज्य िुनरटचना ितमिी 1953
▪ जनू 1954 िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र पररषदेने आपली मिदु ा ियार
करण्यािाठी मध्ये राँ ग्लर पराजं पे अध्यक्षिेखाली अतिवेशन
▪ फाजल अली आयोगाला तनवेदन:-
▪ मबंु ई प्रदेश कााँग्रेि कतमटीने 29 मे 1954
▪ गुजराि प्रदेश कााँग्रेि कतमटीचे मंबु ई हे स्विंत्र रा्यिाठी
▪ पतश्चम खानदेश, महातवदभव, मराठवाडा भागािील नेत्यानं ीही
आपली तनवेदने
- ▪ 16 ऑगस्ट 1951: स्वामी िीिाराम व अनयु ायानं ी प्राणातं िक
उपोषणाला प्रारंभ
▪ तवनोबांच्या तवनंिीला मान देऊन उपोषण मागे घेण्याि आले
▪ भाऊिाहेब तहरे यांच्या नेित्ृ वाखाली 24 ऑक्टोबर 1954 रोजी
रा्य पनु रव चना ितमिीला िादर के ले त्याि मराठी भातषक रा्याचा
आग्रह िरला
▪ या ितमिीने िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र व महागुजराि दोन्ही मागण्या फे टाळून
तवदभावचे स्विंत्र रा्य व उरलेल्या मराठी भातषकांचे व गुजरािी चे
तद्वभातषक रा्य तनमावण करावे अिे िचु तवले
▪ ितमिीच्या तशफारशींचा महाराष्ट्ट्र व गुजराि मध्ये िीव्र तवरोि
▪ रोष कमी करण्यािाठी 9 नो्हेंबर 1955 रोजी कााँग्रेिने
महातवदभाविह िवव मराठी भातषकांचा िमावेश अिलेल्या महाराष्ट्ट्र
प्रदेश, गुजराि आतण मंबु ई महानगर अशी िीन रा्य तनमावण
करण्याचा प्रस्िाव ठे वला.
▪ मात्र शंकरराव देव यांनी तवरोि के ला महाराष्ट्ट्र कााँग्रेिने ही योजना
फे टाळून लावली
 History By Sachin Gulig
सचिन सर संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ
• 1955 मध्ये या ितमिीने आिला अहवाल िादर के ला.
त्यािील काही मुद्दे :
• मबंु ई महाराष्ट्ट्राला जोडण्याि येऊ नये.
• मबंु ईि एक भाषा नाही, िर मबंु ई ही द्वैभातषक अिावी.
• मंबु ई प्रांिाि कच्छ व िौराष्ट्ट्र िामील करुन घ्यावा.
• मराठी तवदभव, मध्य प्रदेशािील काही मराठी तजल्हे, मराठवाडा यांचा
'महातवदभव' ियार करण्याि यावा.
• बेळगाव - कारवार कनावटकाि जोडावेि.
• 16 नो्हेंबर 1955 रोजी िंिदेि या अहवालावर चचाव िरू
• 21 नो्हेंबर 1955 रोजी िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र ितमिीने लाक्षतणक िंप िरुु
के ला (15 तदवि)
• 16 जानेवारी 1956 रोजी मंबु ई महानगर कें द्रशातििचा तनणवय पं.
नेहरूनी घेिला.
• आदं ोलन िरुु , 16 जानेवारी 1955 रोजी रात्री ठाकुरद्वार येथे
पोतलिांनी गोळीबार के ला त्याि 105 लोकांचे बतलदान के ले
• अथवमंत्री िी.डी. देशमख ु मंतत्रपदाचा राजीनामा
• महाराष्ट्ट्र एकीकरण पररषद ित्कालीन अध्यक्ष शंकरराव देव यांनी
तवितजवि के ली
Telegram: @History4all
• ि.का. पाटलांनी 'मंबु ई स्विंत्र रातहली पातहजे' या तवषयावर भाषण
तदले,
• "देशाच्या तवकािािाठी मराठी लोकांनी मंबु ईचा त्याग करावा" अिे
त्यांचे मि होिे.
• 20 नो्हेंबरला मोरारजींनी तचडून एक िभा घेिली. ि. का. पाटलांनी
'येत्या 5000 वषाांि मंबु ई महाराष्ट्ट्राला तमळणार नाही. तनदान कााँग्रेि
िरकाराि िर नाहीच नाही.' अशी घोषणा के ली.
• त्यामळ ु े मोरारजी देिाई व इिर नेत्यांवर लोकांनी दगडफे क करायला
िरुु वाि के ली.
• मोरारजींनी तचडून िभेवर आिी लाठीमार व नंिर लगेच गोळीबार
करवला.
• 'मंबु ईिह महाराष्ट्ट्र झालाच पातहजे' अशा घोषणा तदल्या. िेनापिी
बापट, आचायव अत्रे इत्यादी नेत्यांना अटक झाली.
• एि. एम. जोशी, भाई वैद्य, पाटकर इत्यादी नेत्यांनी याला तवरोि
करण्याकरिा 21 नो्हेंबर रोजी 'मंबु ई बंद'ची घोषणा तदली.
• 22 नो्हेंबरला 116 मराठी आमदारांनी तहरें कडे आपले राजीनामे
पाठवले.
• 29 नो्हेंबरला शक ं रराव देव व भाऊिाहेब तहरे नेहरूंची भेट घ्यायला
गेल.े
• मात्र, यशवंिराव च्हाण, नाईक-तनंबाळकर आतण िापिे या नेत्यांनी
राजीनामे तदले न्हिे.
• त्या तिघांनी शंकरराव देव, तहरे वगैरे िंयक्त ु महाराष्ट्ट्रवादी नेत्यांना
उघडे पाडण्याच्या प्रयत्न के ला.
• "िंयक्तु महाराष्ट्ट्र चळवळ ही मला नेहरूंपेक्षा जवळ आहे, मंबु ई
निलेल्या महाराष्ट्ट्राचे मख्ु यमतं त्रपद मला तदले, िरी िे मी स्वीकारणार
नाही." अशी भतू मका त्यांनी घेिली.
• 12 जानेवारी 1956 च्या शांििापणू व िभेनंिर मोरारजी देिायांनी 12
नेिे व इिर 435 लोकानं ा अटक
• “लाठी गोली खायेंगे, तफर भी बम्बई लेयेंगे”
• 16 िे 22 जानेवारी दरम्यान आणखी 67 लोक या गोळीबाराि
हुिात्मे झाले
Download App:- History By Sachin Gulig
9545600535
ियिं ुक्त महाराष्ट्र ितमिी
▪ 6 फे िवु ारी 1956: के शवराव जेिे यांच्या अध्यक्षिेखाली एि एम
जोशी याच्ं या तनयत्रं णाि एक िभा भरली.
▪ 8 फे िवु ारी 1956 रोजी डा्या पक्षांच्या पढु ाकाराने “िंयक्त ु
महाराष्ट्ट्र ितमिीची” स्थापना करण्याि आली या तबगर कााँग्रेिी
पक्षांचा िमावेश होिा
▪ तबगर कााँग्रेि पक्षांच्या िंयक्त ु आघाडीचे अध्यक्ष कॉम्रेड श्रीपाद
अमृि डांगे, उपाध्यक्ष जन कााँग्रेिचे डॉ. नरवणे िरतचटणीिपदी
ु झाली प्रजािमाजवादी पक्षाचे एि एम जोशी, िर आचायव अत्रे ितमिीचे
मख्ु य प्रवक्ते बनले
▪ आचायव अत्रे, शाहीर िाबळे , िेनापिी बापट, श्रीपाद डांगे,
प्रबोिनकार ठाकरे , एि एम जोशी, शाहीर अमर शेख, शाहीर
आण्णाभाऊ िाठे इत्यादी महत्त्वाच्या ्यक्तीनी िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र
चळवळीला बळ तदले
▪ आचायव अत्रे यांनी आपल्या मराठा या दैतनकाि िंयक्त ु महाराष्ट्ट्राचा
जोरदार परु स्कार के ला व तवरोिकांवर बोचरी टीका के ली
▪ अत्र्याचं ा 'झालाच पातहजे' हा अग्रलेख तवशेष गाजला
▪ 1958 मध्ये झालेल्या पोटतनवडणक ु ांमध्येही ितमिीचेच लोक
Telegram: @History4all
तनवडून आले
▪ या काळाि 'मराठा' खाि गाजि होिा.
▪ भारिीय ििं देने तवशाल द्वैभातषक तविेयकाला िमं िी याि
द्वैभातषक रा्याि िवव मराठी, गुजरािी भातषक प्रदेशचा िमावेश
▪ महाराष्ट्ट्र प्रदेश कााँग्रेि ितमिीने द्वैभातषक रा्याच्या िोडगा मान्य
के ला
▪ 1 नो्हेंबर 1956 द्वैभातषक रा्य अतस्ित्वाि, यशवंिराव च्हाण
या तद्वभातषक रा्याचे पतहले मख्ु यमंत्री ठरले
▪ या द्वैभातषक मंबु ई रा्याि कच्छ व िौराष्ट्ट्र या गुजरािी भातषक
प्रदेश बरोबरच हैदराबाद िस्ं थानािील मराठी भातषकाचं ा
मराठवाडा हा भाग ििेच मध्य प्रदेशािील तवदभव तकंवा वरहाड हा
भाग अंिभविू करण्याि आला त्याच वेळी बेळगाव, तवजापरू ,
कानडा आतण िारवाड तजल्ह्यािील कन्नड भातषक प्रदेश मबंु ई
रा्यािून काढण्याि येऊन ित्कालीन म्हैिरू रा्याि अंिभविू
करण्याि आला.
▪ तवशाल द्वैभातषक रा्याच्या तवरोििाठी िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र ितमिीने
मबंु ईि 29 व 30 िप्टेंबर 1956 भाऊिाहेब राऊि यांच्या
अध्यक्षिेखाली एक पररषद बोलावली.
िावटतत्रक तनवर्णुका 1957
▪ िाववतत्रक तनवडणक ु ीि कााँग्रेिला लोकिभेचे 44 पैकी 21 िर
तविानिभेि 264 पैकी 135 जागा तमळाल्या उलट िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र
ितमिीला लोकिभेि 23 आतण तविानिभेि 129 जागा
तमळाल्या.
▪ कााँग्रेिला काठावरचे बहुमि तमळाले उलट िंयक्त ु महाराष्ट्ट्र
ितमिीला अपेक्षेपेक्षा अतिक यश तमळाले
▪ 3 नो्हेंबर 1957 रोजी नेहरूच्या मागाववर आतण प्रिापगड येथे
जनिेने प्रचंड तनदशवने के ली.
▪ ऑल इतं डया कााँग्रेि वतकां ग कतमटीने तद्वभातषकाचे प्रश्नावर
ित्कालीन कााँग्रेि अध्यक्ष श्रीमिी इतं दरा गािं ी यानं ा िवावतिकार
तदले.
▪ िंयक्त
ु महाराष्ट्ट्र ितमिीच्या उग्र तनदशवनांमळ
ु े कााँग्रेि नेिे व रा्यकिे
यानं ा कळून चक ु ले की तद्वभातषकाचे प्रयोग चालतवण्याि अथव
नाही.
 History By Sachin Gulig
सचिन सर संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ 9545600535

• आचायव अत्र्यांनी 1956 िे 1960 या कालाविीि 'मराठा‘ मिनू 106
हुिात्म्यानं ा तजविं ठे वले.
• देिाई यांना 'किाई' हे तवशेषण बहाल के ले, िर नेहरूंना 'औरगंजेब'
ही पदवी बहाल के ली.
• रायगडाला तफिुरीने मघु लांच्या स्वािीन करणारया 'ियू ावजी
तपिाळा'ची पदवी यशविं रावानं ा तदली.
• 'मराठा'ला उत्तर देण्यािाठी 'तवशाल िह्याद्री' व 'नवा मराठा‘ िारखी
वृिपत्रे तनघाली. पण त्यानं ा ‘मराठा’ एवढी प्रतिद्ध तमळाली नाही.
• अत्र्यांनी ित्कालीन कााँग्रेिी पढु ारयांतवरुद्ध अिे काही रान उठवले,
की “जो जो मराठीतवरुद्ध िो िो अत्र्याचं ा जणू शत्रचू ” अिे तचत्र
तनमावण झाले होिे.
• द्वैभातषक महाराष्ट्ट्राचे अतस्ित्व 4 वषे तटकले.
• 1959 मध्ये इतं दरा गांिीं कााँग्रेिच्या अध्यक्षा झाल्या.
Telegram: @History4all
▪ 4 तडिेंबर 1959 रोजी तद्वभातषक रा्याचे तवभाजन करण्याचा
ठराव के ला िंिदेि मंबु ई रा्य पनु रव चना तविेयक 1960 ला
िंमि करण्याि आले
▪ 1 मे 1960 रोजी मंबु ईिह महाराष्ट्ट्र रा्याची स्थापना झाली
तद्वभातषक मबंु ई रा्याचे ित्कालीन मख्ु यमत्रं ी यशविं राव
च्हाण हे महाराष्ट्ट्राचे पतहले मख्ु यमंत्री ठरले
▪ अण्णाभाऊ िाठें ची घोषणा “मंबु ई कुणाची”? "मंबु ई
महाराष्ट्ट्राची" हे उत्तर तदले जनिेने
▪ आचायव शक ं रराव देव हे कााँग्रेिचे जनरल िेक्ेटरी 'ियं क्त
ु
महाराष्ट्ट्र पररषदे'चे अध्यक्षही होिे.
▪ चचेिील नाव 'पनू ा स्कूल ऑफ थॉट'

Telegram: @History4all
• त्यानं ी परि एकदा आढावा घ्यायचे ठरवले.
• 9 िदस्यांची ितमिी परि एकदा नेमण्याि आली.
• या ितमिीने मबंु ई महाराष्ट्ट्राि िामील करायलाच पातहजे, अिा
अहवाल िादर के ला.
• जर मबंु ई महाराष्ट्ट्राला तदली व द्वैभातषक रा्याऐवजी मराठी महाराष्ट्ट्र
तनमावण के ला गेला, िर के रळाप्रमाणेच महाराष्ट्ट्रािही बदल होईल
अिे कााँग्रेि कायवकाररणीला वाटले.
• इतं दरा गांिींनी िो अहवाल स्वीकारला.
• बदल्याि गजु राि रा्याला पढु ील 6 वषे त्यांच्या आतथवक
िाळे बंदािील िूट महाराष्ट्ट्र देईल अिेही ठरले.
• 4.55 कोटींची िटू व आणखी 10 कोटी रुपये गजु रािच्या नवीन
राजिानीिाठी देण्याि आले.
• लोकशाही मल्ू यावं र तनष्ठा अिलेल्या पंतडि नेहरू यानं ा मराठी
लोकांच्या िीव्र भावनेची दखल घेणे भाग पडले
• द्वैभातषकाचा प्रयोग यशस्वी होणे शक्य नाही हे कटू ित्य कें द्रीय
नेित्ृ वाला पटवनू देण्याि यशवंिराव च्हाण यांना यश आले
महाराष्ट्ट्र गुजराि रा्याि कााँग्रेि ढािळि अिल्याचा परु ावा
त्यांच्याकडे होिा
• ियं क्त
ु महाराष्ट्ट्राचे तवरोिक ि.खा. पाटील यानं ीही पतं डि नेहरूंना
याबाबि पनु तववचार करण्याची तवनंिी के ली
• तवनोबा भावे, जयप्रकाश नारायण, डॉ राजेंद्र प्रिाद यानं ी पतं डि नेहरू
वर याबाबि नैतिक दबाव आणला ित्कालीन कााँग्रेि अध्यक्ष श्रीमिी
इतं दरा गािं ी यानं ी याबाबि फे रतवचार झालाच पातहजे अशी आग्रही
भतू मका ठरली
• 1959 च्या कााँग्रेिच्या चदं ीगड अतिवेशनाि इतं दरा गािं ी याच्ं या
अहवालावर चचाव झाली महाराष्ट्ट्राचा प्रश्न िोडतवण्यािाठी कााँग्रेि
वतकां ग कतमटीच्या 9 िदस्यांची एक ितमिी तनयक्त ु करण्याि आली
या ितमिीने मराठी लोकमि अजमावनू महाराष्ट्ट्र व गुजराि अिे दोन
स्विंत्र रा्य तनमावण करावेि अशी तशफारि के ली

Download App:- History By Sachin Gulig