TIA PORTAL İLE SIEMENS

S7-1200 PLC PROGRAMLAMA

TEMEL-ORTA SEVİYE
 ÖN SÖZ

4.Sanayi Devrimi olarak adlandırdığımız Endüstri 4.0 ın başlangıcından bu yana insansız kontrol ve robotik kavramları
hayatımızın önemli bir parçası haline geldi. En büyük fabrikalardan en küçük işletmelere kadar hemen hemen her yerde
otomasyon sistemlerine rastlanmakta ve bu sistemleri inşa edebilen teknik elemanlar dünyanın her yerinde talep görmektedirler.
Otomasyon sistemleri denildiğinde bu sistemleri yöneten, bir nevi bu sistemlerin beyni konumunda bulunan PLC sistemleri işin en
önemli kısmını oluşturmaktadır. Otomasyon sistemlerine genel olarak bakıldığında SCADA, HMI ve Motor Sürücü gibi bütün alt
bileşenler PLC ler üzerinde çalışmaktadır. Kısacası iyi derecede PLC bilmeden iyi bir otomasyon mühendisi olmak ve bu alanda
aranan eleman konumuna gelmek mümkün değildir.

Yukarıdaki hususlar göz önüne alındığında Automation 4.0 olarak PLC programlama konusunda bir eğitim hazırlamaya
karar verdik. Bu eğitimi hazırlarken teorik bilgilerin yanında saha uygulamalarına ve bu alanda yaşadığımız tecrübelere de
eğitimde yer verdik. Bunu yaparken sıfırdan başlayarak ileri seviyeye bütün konuların öğrenciler tarafından tam olarak
anlaşılmasını amaçladık. İşte bu kitabı bu amaç doğrultusunda, öğrencilerimize aldıkları eğitim süresince onlara daha fazla
yardımcı olabilmek için hazırladık. Kitabın bütün kursiyerlerimize faydalı olmasını diler, iyi çalışmalar dileriz.
 İÇİNDEKİLER
KONU SAYFA NO
Bölüm 1: Siemens S7-1200 PLC Sistemine Genel Bakış….……….….………………………………………………………………………………………….6
Bölüm 2: Tia Portal ve PLC Sim Programlarının Kullanımı……………..…………………………………………………………………………………….14
Bölüm 3: PLC deki Data Tipleri ve Adres Alanları….…………………………..…………………………………………………………………………………27
Bölüm 4: Temel Elektriksel İşlemler ve Saha Bağlantıları…………………………………………………………………………………………………….36
Elektriksel Sinyal Tipleri….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….37
Butonların PLC Bağlantısı….………………………………………………………………………………………………………………………………………………….38
Kontaktörlerin PLC Bağlantısı….…………………………………………………………………………………………………………………………………………….41
Açık ve kapalı Kontakların Kullanımı….………………………...............................................................................................................44
Kesikli Çalışma (jog)………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………46
Sürekli Çalışma (mühürleme)………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47
Yardımcı Hafızaların Kullanımı……………………………………………………………………………………………………………………………………………….48
Elektriksel Kitleme………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………......50
Aşırı Akım Rölesi (Termik) ve PLC Bağlantısı…..………………………………………………………………………………………………………………………52
Set ve Reset Komutları…………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………..54
Yükselen ve Düşen Kenar Komutları………..…………………………………………………………………………………………………………………………….58
Bölüm 5: Zaman Röleleri (Timerlar)………………………………………………………………………………………………………………………………….....60
Düz Zaman Rölesi (TON)………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..61
Ters Zaman Rölesi (TOF)………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..63
TONR ve TP Zaman Röleleri………………………….……………………………………………………………………………………………………………………….65
Timer Uygulamaları……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….67
Bölüm 6: Temel Seviye Uygulamalar………………………………………………………………………………………………………………………………..…..70
Flaşör Yapma………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………….71
Asenkron Motora Yıldız Üçgen Yol Verme...….……………………………………………………………………………………………………………………….72
Toggle Buton Uygulamaları…………………………………………………….……………………………………………………………………………………………..76
 İÇİNDEKİLER
KONU SAYFA NO
Bölüm 7: Dijital Sensörler ve Saha Bağlantıları:…………………………………………………………………………………………………………………..81
Dijital Sensörlere Genel Bakış…………………….….……………………………………………………………………………………………………………………..82
Dijital Sensörlerin PLC Bağlantısı……………………….………………………………………………………………………………………………………………….90
Bölüm 8: Sayıcılar (Counters)……………………………………………………………………………………………………………………………………………….93
Sayıcılara Genel Bakış….………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..94
Sayıcı Uygulama…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….97
Bölüm 9: Karşılaştırma İşlemleri (Comparators)…………………………………………………………………………………………………………………..99
Karşılaştırma Komutlarına Genel Bakış….…………………………………………………………………………………………………………………………….100
Karşılaştırma Komutları Ugulama-1……………………………………………………………………………………………………………………………………..103
Karşılaştırma Komutları Ugulama-2……………………………………………………………………………………………………………………………………..107
Bölüm 10: Matematik ve Dönüştürme işlemleri…………………………………………………………………………………………………………………110
Matematiksel Komutlara Genel Bakış………………………………………………………………………………………………………………………………….111
Matematiksel İşlemler Uygulama………………………………………………………………………………………………………………………………………..118
Dönüştürme Komutlarına Genel Bakış…………………………………………………………………………………………………………………………………120
Bölüm 11: Kaydırma ve Döndürme İşlemleri (Shift Rotate)………………………………………………………………………………………………..122
Sistem ve Clock Memory Bitlerine Genel Bakış…………………………………………………………………………………………………………………….123
Kaydırma ve Döndürme Komutlarına Genel Bakış………………………………………………………………………………………………………………..127
Bölüm 12: Orta Seviye Uygulamalar……………………………………………………………………………………………………………………………………131
Otomatik Etiketleme Makinesi Uygulaması………………………………………………………………………………………………………………………….132
Otomatik Baskılama ve Kutulama Otomasyonu Uygulaması………………………………………………………………………………………………..134
Garaj Otomasyonu Uygulaması……………………………………………………………………………………………………………………………………………137
Otomatik Transfer Asansörü Uygulaması……………………………………………………………………………………………………………………………..141
 BÖLÜM 1:
Siemens S7-1200 PLC Sistemine Genel Bakış

6
PLC NEDİR?
PLC (programmable logic controller), sanayide kullanılan makinaların ve diğer saha ekipmanlarının kontrolü için gerekli olan tüm
fonksiyonlara sahip özel bir bilgisayardır. PLC, sahadan gelen verilerin okunması ve oluşturulan program senaryosuna göre çıkış
birimlerinin kontrolünü sağlar.

PLC ye sahadan bilgiler gelir ve bizim yazdığımız programa göre PLC çıkış vererek sahadaki elemanları kontrol eder. Bu aleti futbol
maçını yöneten bir hakem olarak düşünebilirsiniz. Sahada bir maç oynanıyor ve siz o maçı yönetiyorsunuz. Yalnız bu oyunda kurallarını
siz koyuyorsunuz. O kurallar da sizin yazdığınız program oluyor.

7
PLC kullanılmadan yapılan kumanda devreleri vardır. Biz bunlara klasik kumanda devreleri diyoruz. Bunlar genellikle kontaktörler ile
yapılan devrelerdir. Şekilde görüldüğü gibi otomasyonda iki çeşit devre bulunur. Bunlardan biri güç devresidir diğeri ise kumanda
devresidir. Klasik kumanda tipinde iki devre de kontaktörler ile yapılır. Ortada yazılımsal bir program yoktur. PLC tabanlı otomasyon
sistemlerinde ise güç devresi klasik kumandadaki gibi yapılır ve PLC nin çıkışına bağlanır, kumanda devresi de PLC nin içine program
yazılarak oluşturulur. PLC tabanlı otomasyon sistemlerinde kumanda devresinin yazılımla yapılmasından ötürü bu sistemlerin klasik
kumanda devrelerine göre bir çok avantajı bulunmaktadır. Bu avantajlardan en önemli olanlarına bir sonraki sayfada bakalım.

8
 PLC NİN EN BÜYÜK AVANTAJLARI
➢ Klasik kumanda devrelerinde işletmenin otomasyonu ile ilgili çalışma şekli değiştiğinde, kumanda
devresinin gerçekleştirilebilmesi için kumanda devre bağlantılarının yeniden yapılması gerekir.
PLC kullanılması halinde bu işleme gerek kalmamaktadır. Bu da zaman ve işçilik konusunda tasarruf demektir.
➢ Klasik kumanda devrelerinde çalışma programını değiştirmek istediğimizde donanımı da değiştirmek gerekir.
PLC ile kurulan bir sistemde böyle bir şey söz konusu değildir.

PLC İLE YAPILAN KUMANDA DEVRESİ YAZILIM İLE SAĞLANDIĞINDAN

➢ Devre tasarımı daha kolay ve güvenilirdir.
➢ Kumanda panosunda daha az yer tutarlar ve daha az arıza yaparlar.
➢ Daha az kablo bağlantısı isterler.
➢ Hazır programları kullanma imkanı vardır.
➢ Giriş ve çıkışların durumu izlenebilir.

9
➢ PLC sistemi, CPU nun sağına ve soluna sinyal kartlarının eklenmesiyle oluşur. PLC nin sağına dijital giriş-çıkış ve analog giriş-çıkış
kartları takılır. Sol tarafına ise güç kartı ve haberleşme kartları takılır.
➢ Dijital giriş kartları dijital sinyallerin sahadan okunmasını sağlar. Bir butonun basılması ve sahadan +24 V un PLC ye ulaşmasını
buna örnek verebiliriz.
➢ Dijital çıkış kartları PLC nin sahaya dijital sinyal göndermesine olanak tanır. PLC nin çıkına bağlı bir kontaktöre +24V gönderip bu
kontaktörü çektirmesini buna örnek olarak verebiliriz.
➢ Analog giriş kartları analog sinyallerin sahadan okunmasını sağlar. Bir kazandaki sıcaklık miktarının okunup bunun PLC ye aktarılmasını
örnek olarak gösterebiliriz.
➢ Analog çıkış kartları PLC nin sahaya analog sinyal göndermesine olanak tanır. PLC nin çıkına bağlı oransal valfi %50 oranında açmasını
örnek olarak gösterebiliriz.
➢ Güç kartı CPU ve sinyal kartlarının elektriksel beslemesini yapar.
➢ Haberleşme kartı ise CPU nun başka bir CPU ile haberleşmesini sağlar. Aynı zamanda bu kartlar üzerinden HMI panel, Scada ve Uzak IO
(RIO) haberleşmesi yapılır.
➢ Bir de CPU nun üzerine takılan küçük bir kart bulunur. Buna da sinyal bord denir. Sinyal bord un da bir çok farklı modeli bulunmaktadır.
Bu kart ta bir giriş çıkış kartıdır. Tek farkı üzerinde çok az sayıda giriş çıkış bulunur.

10
 CPU’NUN SOL TARAFINA TAKILAN KARTLAR CPU’NUN ÜZERİNE TAKILAN KARTLAR

Dijital giriş
Dijital çıkış
Analog giriş
Analog çıkış
Termokupl giriş
Termoresistans giriş

Kompakt Switch Kartı Sinyal Board

Güç Modülü Haberleşme Kartı

CPU’NUN SAĞ TARAFINA TAKILAN KARTLAR Sitemdeki bütün giriş-çıkşları kullandık ama 1-2 tane daha giriş veya çıkışa ihtiyacımız var
diyelim. İşte böyle bir durumda 1-2 çıkış için bir sinyal kartı satın almamak için bu boardlar
kullanılır.

Termokupl ve termoresistans kartları özel analog giriş kartlarıdır. Sanayide çok

kullanılan J ve K tipi gibi termokupl lardan ve PT100 gibi termorestans lardan alınan
sıcaklık bilgisinin okunması ve PLC ye gönderilmesini sağlar. Normalde biz sıcakılık
bilgisi analog giriş kartı ile de okunabilir fakat bu kartlar ile okumak çok daha pratiktir.

Dijital Giriş Kartı Analog Giriş Kartı Termokupl Kartı

Dijital Çıkış Kartı Analog Çıkış Kartı Termoresistans Kartı

11
 SIEMENS S7-1200 CPU MODELLERİ

CPU 1211C
DI 6x24V DC, DQ 4x24V DC or 4xRLY, AI 2x10 Bit 0-10V DC
DC/DC/DC
AC/DC/RLY
DC/DC/RLY

CPU 1212C
DI 8x24V DC, DQ 6x24V DC or 6xRLY, AI 2x10 Bit 0-10V DC
DC/DC/DC
AC/DC/RLY
DC/DC/RLY

CPU 1214C
DI 14x24V DC, DQ 10x24V DC or 10xRLY, AI 2x10 Bit 0-10V DC
DC/DC/DC
AC/DC/RLY
DC/DC/RLY

DC/DC/RLY
CPU nun üzerinde 6 tane dijital giriş 4 tane dijital çıkış var
S7-1200 CPU lar kompakt yapıda olduğu
Dijital çıkışların dc ve röle çıkışlı olan modelleri var
İçin üzerinde dahili giriş çıkışlar bulunur.
CPU nun üzerinde 2 tane analog giriş var
Analog girişler sahadan 0-10 V luk sinyal okuyor Besleme Dijital Çıkış
Tipi Tipi

Dijital Giriş
Tipi

12
CPU SEÇİM TABLOSU

S7-1212C yi Örnek Alacak Olursak

➢ 50 Kbyte ram i (work memory) var.
➢ 1 Mbyte hafızası (hdd) var.
➢ 10 Kbyte lık eprom u (kalıcı hafıza) var.
➢ 8 tane dijital girişi var.
➢ 6 tane dijital çıkışı var.
➢ 2 tane analog girişi var.
➢ 4096 byte yardımcı hafızası (bit memory) var.
➢ Sağına 2 tane sinyal modülü takılabiliyor.
➢ Üzerinde 1 tane sinyal bordu takılabiliyor.
➢ Sol tarafına 3 tane kart (haberleşme modülü vs.) takılabiliyor.
➢ 4 tane yüksek hızlı sayıcısı var.
➢ 4 tane pulse çıkışı var.
➢ 1 tane memory kart girişi var.
➢ Haberleşme için 1 tane profinet (endüstiyel ethernet) portu var.

Not: Pulse çıkışı sadece dc çıkışlı cpu larda bulunur. Genellikle

servomotorları sürmek için kullanılır.

Not: İlk olarak ihtiyacımız olan kaç tane input output varsa onları
listeliyoruz. Ondan sonra kaç modüle ihtiyacımız olduğunu belirliyoruz.
En son CPU yu seçiyorsunuz. Burada yapılan en büyük hata önce CPU
yu seçmektir. Mesela 1211 modelinin sağına herhangi bir sinyal kartı
ekleyemiyoruz. Bu hususa dikkat etmek gerekir.

13
 BÖLÜM 2:
Tia Portal ve PLC Sim Programlarının Kullanımı

14
 TIA PORTAL VE PLC SIM PROGRAMLARININ KURULUMU

İndirme Linki:
https://support.industry.siemens.com/cs/document/109772803/simatic-step-7-incl-safety-and-wincc-v16-trial-download?dti=0&dl=en&pnid=14675&lc=tr-TR

Gerekli programlar yukarıdaki link üzerinden Siemens in sitesinden indirilebilir.

İlk olarak açılan siteye üye olunmalıdır. Daha sonra resimdeki kısımların indirilip
kurulması gerekiyor. Tia Portal lisanslı bir programdır. Siemens in sitesinden indirilen
programın 1 ay kullanım süresi bulunmaktadır. Bu sürenin sonunda lisans satın almak
gerekiyor.

15
TIA PORTAL YENİ PROJE OLUŞTURMA

Projeye isim verilir ve gerekli Buraya tıklanarak bir

Açıklamalar yazılır (2) Sonraki adıma geçilir (3)

Buraya tıklanır (1)

16
 Buraya tıklıyoruz

17
 Buraya tıklayın (2)

Buraya tıklayın (1)

Buradan CPU nun versiyonunu
seçiyoruz. Simülasyon için V4.0
ve üzeri CPU seçilmeli (4)

Seçilen CPU nun özelliklerine

Buradan bakıyoruz

Buraya tıklayarak CPU yu projeye

eklemiş oluyoruz (5)

Buradan ilgili CPU yu seçiyoruz (3)

18
 Projeye eklenen CPU

Program yazma ile ilgili kısım Donanım ekleme ile ilgili kısım

Oluşturulan yeni bir proje ekrana

bu şekilde gelir

19
Donanımın üzerine çift tıklandığında özellikleri açılır

20
 Donanımda yapılan değişiklik ilgili
donanımın üzerine sağ tıklanıp yukarıdaki
seçeneğin seçilmesiyle sisteme gönderilir

21
 Sisteme yer alacak kartlar sürükle bırak
yapılarak projeye eklenir

22
 Kullanılacak komut sürükle bırak
yapılarak projeye eklenir

Ana programı buraya yazıyoruz

23
 Buraya tıklanarak simülasyon
Buraya tıklanarak simülasyon başlatılır (1)
Projesi başlatılır (4)

Buraya tıklanarak
sanal PLC çalıştırılır (3)

Buraya tıklanarak ayarlar

ve sanal PLC ye yüklenir (2)

24
Yeni proje ye tıklanır (1)
Projeye isim verilir (2)

Bu butona tıklanarak
yeni proje oluşturulur (3)

25
 PLC programındaki giriş çıkış tagleri buraya girilir.
Yeni Sim Table Bits yazan yerden girişler kontrol edilebilir.
Oluşturulur (1)

26
 BÖLÜM 3:
PLC deki Data Tipleri ve Adres Alanları

27
 PLC DE KULLANILAN DATA TİPLERİ PLC DE KULLANILAN ADRES ALANLARI

LOJİK DATALAR MATEMATİKSEL DATALAR *Bit Adres Alanı (1 bit)

*Bool *Integer *Byte Adres Alanı (8 bit)

*Byte *Double Integer *Word Adres Alanı (16 bit)

*Word *Real *Double Word Adres Alanı (32 bit)

*Double Word

PLC de temelde 2 tip datamız bulunmaktadır. Bunlar lojik datalar ve matematiksel datalardır. Zaman gibi başka tip datalarımız da var ama o detay
konulara daha sonra gireceğiz.

28
 LOJİK DATALAR

Lojik datalar içerisinde kaç bit barındırıyor ise ona göre adlandırılır.
Eğer datamız 1 bit ise bu dataya bool denir. En küçük lojik datadır.
Bool (1 bit)
Eğer datamız 8 bit ise o dataya byte, 16 bit ise o dataya word denir.
1 word aynı zamanda 2 byte tan oluşur.

Byte (8 bit) Son lojik datamız datamız ise double word tür. DWord olarak yazılır.
Double word datalar 32 bittir. Bu datalar 2 word ten ve 4 byte tan
oluşur.

Word (16 bit)

DWord (32 bit)

29
 MATEMATİKSEL DATALAR

Integer (Int) : -32768 ile +32767 arasında olan tam sayılara denir. PLC hafızasında 16 bitlik yer kaplar.

Unsigned Integer (UInt) : 0 ile 65535 arasında olan tam sayılara denir. PLC hafızasında 16 bitlik yer kaplar.

Double Integer (DInt) : 65535 ten büyük olan tam sayılara denir. PLC hafızasında 32 bitlik yer kaplar.

Real : Ondalıklı sayılara denir. PLC hafızasında 32 bitlik yer kaplar.

30
 PLC de adres alanları da lojik datalar gibi bit, byte, word ve double
word olarak isimlendirilir. Ama gösterim biçimi farklıdır.
PLC de bir işlem yapabilmek için datalarımızı belirli adreslerde
saklamamız gerekir. Mesela bizim 16 bitlik bir datamız olsun. Bu data
integer olan matematiksel bir data olabilir veya 16 bitlik word olan bir
lojik data da olabilir. Bu durumda bu datayı saklayacağımız adres alanı
da 16 bitlik olmalıdır. İşte bu 16 bitlik adres alanına word adres alanı
diyoruz.
Bu konuyu şöyle anlatalım. Buradaki taşıyıcı kaplarımız adreslerimiz ve
bu kaplara konulacak sıvı da bizim datalarımız olsun. Biz burada
koyacağımız sıvıya göre kap seçiyoruz. Elimizde kaç bitlik bir data var
ise o kadar bitlik bir adres alanı seçiyoruz.
Bizim adreslerimiz bit, byte, word ve double word dür. Biz bu adreslere
hem matematiksel hem de lojik datalarımızı koyabiliriz. Mesela bizim
datamız bool ise yani 1 bitlik lojik dataysa, bu durumda kullanacağımız
kap yani adres, bittir. Eğer datamız byte ise bu data 8 bitlik olduğundan
bu datayı koyacağımız adres tipi byte tır.

Matematiksel datalar word adres alanından itibaren bu kaplara konulmaya başlar. Eğer datamız integer veya word ise bu datalar 16 bit olduğundan bu data
için seçtiğimiz adres word tipinde olmalıdır. Eğer datamız double word, 65535 ten büyük bir integer sayı veya herhangi bir ondalıklı sayı ise bu data PLC
hafızasında 32 bitlik yer kaplayacağından dolayı bu datayı saklamak için double word olan bir adres alanının kullanılması gerekir.

31
 PLC DE ADRESLEME

Baytın kaçıncı biti olduğu Byte numarası Word numarası Double Word numarası
Byte numarası
Adres Tipi Adres Tipi Adres Tipi Adres Tipi

Adreslerimizin başında I,Q ve M harflerinden birisi mutlaka bulunur. Bu harfler adresin konumunu belirler. Bir nevi adresin tipidir. I demek input yani giriş
demektir. Adres tipinin yanına yazılan B harfi byte, W harfi word ve D harfi de double word demektir. Adres tipinin yanına hiçbir harf yazılmayıp iki sayı ve
arasında nokta varsa bu bit adresidir.

Baytın kaçıncı biti olduğu Byte numarası Word numarası Double Word numarası
Byte numarası
Adres Tipi Adres Tipi Adres Tipi Adres Tipi

Çıkışları da yine aynı şekilde adresliyoruz. Tek fark olarak adresin başına Q harfi koyuyoruz.

32
 PLC DE ADRESLEME

Baytın kaçıncı biti olduğu Byte numarası Word numarası Double Word numarası
Byte numarası
Adres Tipi Adres Tipi Adres Tipi Adres Tipi

Giriş ve çıkışlardan sonra bir de memory adres alanları vardır. Bu adres alanları, esnek programlama yapabilmek için PLC tarafından bize sunulan adres
alanlarıdır. Programlama yaparken sık sık bu adresleri kullanacağız. Memory alanlarını da adreslemek için başına M harfini koyuyoruz. Diğer kısımlar yine
aynı. Eğer bizim adresimiz bit ise bu durumda adres tipini belirlemeye yarayan harf kullanılmaz. Bitin bağlı olduğu byte ın numarası yazılır, araya nokta
konut ve ilgili bit yazılır.

33
 SIRALI ADRESLEME

*Byte adres alanları birer aralıklı adreslenmelidir.

MB10 kullanılmışsa sonraki adres MB11 olmalıdır.
QB32 kullanılmışsa sonraki adres QB33 olmalıdır.
IB45 kullanılmışsa sonraki adres IB46 olmalıdır.

*Word adres alanları ikişer aralıklı adreslenmelidir.

MW20 kullanılmışsa sonraki adres MW22 olmalıdır. Adresleme bu şekilde yapılmazsa
QW51 kullanılmışsa sonraki adres QW53 olmalıdır. Bit çakışması meydana gelir!!!
IW12 kullanılmışsa sonraki adres IW14 olmalıdır.

*Double word adres alanları dörder aralıklı adreslenmelidir.

MD36 kullanılmışsa sonraki adres MD40 olmalıdır.
QD21 kullanılmışsa sonraki adres QD25 olmalıdır.
ID52 kullanılmışsa sonraki adres ID56 olmalıdır.

34
 2 şer aralıklarla adresleme yapıldığı için
herhangi bir bit çakışması olmamış.
Doğru adresleme yapılmış.

Burada QW0 dan sonra QW1 kullanılırsa

QB1 ikisinde de ortak olacağı için bit
çakışması meydana gelecektir.

DWORD bir adresin Byte bazında açılımı

bu şekildedir.

MD0 = MW0+MW2= MB0+MB1+MB2+MB3

MD4 = MW4+MW6= MB4+MB5+MB6+MB7

35
 BÖLÜM 4:
Temel Elektriksel İşlemler ve Saha Bağlantıları

36
 ELEKTRİKSEL SİNYAL TİPLERİ

Dijital Sinyaller Analog Sinyaller

Elektriksel sinyaller dijital ve analog sinyaller olmak üzere 2 ye ayrılır. Dijital bilgi 1 bitlik olup bize sadece var veya yok bilgisini verir. Bu
bir bitlik bilgi 1 veya 0 dır. Tuşa basıldı mı? Sensör gördü mü? Termik attı mı? Bu tarz sinyaller dijitaldir.

Analog sinyaller ise bize ne kadar var veya ne kadar yok bilgisini verir. Basınç bilgisi, sıcaklık bilgisi gibi değer belirten sinyaller
analogdur. Bu sinyaller bitsel olarak değerlendirilmezler. Sahadan okunduktan sonra matematiksel bir dataya dönüştürülerek PLC de
işlem görürler.

37
 BUTONLARIN PLC BAĞLANTISI

Butonlar “tuşa basılma durumunu” bize bildiren saha elemanlarıdır. Piyasada bir çok farklı buton çeşidi bulunmaktadır. Push butonlar, 0-1
anahtarlar, acil stop butonları ve çevirmeli anahtarlar endüstride sıkça kullanılırlar.

Butonlar bize 1 bitlik tuşa basılma bilgisini verir. Tuşa basılmışsa +24 V sinyali PLC nin dijital girişine gelir. PLC bu durumu 1 olarak yorumlar.
Butondan sinyal gelmiyorsa durum 1 den 0 a döner.

38
Butonlar PLC nin dijital girişlerine bağlanır. Her bir dijital girişin Tia Portal tarafında bir adresi vardır ve tuşa basıldı bilgisi (0-1) bu adresten
alınır. Sol taraftaki şekilde içeri ok kısmından PLC nin beslemesi yapılmış. Böyle yapıldığında PLC, dışarı ok kısmından regüleli bir +24 V verir. Bu
regüleli 24V ile dijital girişlerin bağlantısı yapılır. Dışarı ok kısmında yer alan L+ dan butona bağlantı yapılır. M terminalinden de dijital girişlerin
M ine köprü atılır. Böyle yapılarak dijital girişler için kapalı devre oluşturulur.

Butona basıldığında +24 V sinyali PLC nin dijital girişine ulaşır. Orada bulunan direnç üzerinden voltaj bilgisi alınır. Bu değer 5V a çevrilir ve ilgili
giriş kanalına (I0.0 ı örnek verebiliriz) gönderilir. DC 5V elektronikte lojik 1 e denk gelir ve böylece butona basıldı bilgisi PLC ye taşınmış olur.
Artık bu noktadan sonra ilgili dijital giriş kanalı üzerinden program yazılır.

39
İstenirse PLC nin üzerindeki regüleli çıkış kullanılmadan harici bir DC güç kaynağı ile de dijital girişler beslenebilir. Sol taraftaki bağlantı
şeklinde dijital girişleri beslemek için PLC nin regüleli çıkışı kullanılırken sağ taraftaki şekilde harici bir güç kaynağı kullanılmış. PLC nin
sağına ve soluna kartlar taktığınız zaman bütün bu kartları beslemek zorundasınız. Eğer PLC yi besleyen güç kaynağı bu kartları beslemede
yetersiz kalıyorsa biz bu durumda harici güç kaynağı kullanıyoruz.

40
 KONTAKTÖRLERİN PLC BAĞLANTISI

Kontaktörler, elektrik güç devrelerini anahtarlamak için kullanılan, elektrikle kumanda edilen bir elektriksel anahtardır. Bir kontaktörün bobin uçlarına gerekli
besleme verildiğinde oluşan manyetik alan kontaktörün kontaklarının çekilmesini (kapanmasını) sağlar. İşte bu durumda kapanan kontaklar üzerinden enerji
akışı olur ve kontaktöre bağlı cihaz çalışmaya başlar.

Bu cihazlar, bobin terminallerine uygulanan düşük voltaj ile açılır kapanır kontaklarına bağlı yüksek voltajla çalışan cihazları kontrol etmek için kullanılır.
Örneğin üç faz 380 voltluk bir motora aç kapa yapabilmek için motora bağlı kontaktörün bobin uçlarına +24V vermek yeterlidir. Bazı kontaktörlerde +24V olan
bobin terminalleri 220V AC de olabilir. PLC dijital çıkışına +24V verdiği için PLC ile kullanılacak kontaktörlerin bobin besleme uçları +24V luk olmalıdır.
Kontaktörü sürebilmek için PLC nin bir dijital çıkışını kullanmak yeterlidir. Yukarıdaki şekilde PLC nin dijital çıkış adresleri görülmektedir. Bu adresler 1
yapıldığında ilgili adresin klemensi +24V u dışarıya vermiş olur. Bu durumda bu klemense bağlı kontaktörün kontakları çeker ve buna bağlı cihaz enerjilenmiş
olur.

41
Kontaktörleri PLC nin dijital çıkışına bağlıyoruz. Burada ilk olarak CPU nun dijital çıkışlarını beslememiz gerekiyor. Bu besleme PLC üzerinden de alınabilir,
harici bir güç kaynağı üzerinden de alınabilir. Soldaki şekilde PLC üzerinden besleme alınmış. Sağdaki şekilde ise dijital çıkışları besleyebilmek için harici
bir güç kaynağı kullanılmış. Kontaktörü sürebilmek için PLC nin dijital çıkışından +24V alıp bunu kontaktörün bobin uçlarından birine bağlıyoruz. Dijital
çıkışları beslediğimiz güç kaynağının – (eksi) terminalini de kontaktörün diğer bobin ucuna bağlıyoruz.

42
PLC nin her bir dijital çıkışının adresi bulunur. Bu adresler 1 veya 0 (set-reset) yapılırsa ilgili adrese bağlı klemens PLC çıkışına +24V sinyalini gönderir. Bu
sinyal kontaktörün bobin ucuna ulaştığında kontaktör çekmeye başlar. Eğer PLC çıkışında bobin uçları 220V olan bir kontaktör kullanılacaksa bu
kontaktörü direk PLC nin dijital çıkışına bağlayamayız. Arada +24V luk bir röle kullanmak gerekir. Bu durum sağdaki şekilde gösterilmiştir.

43
 AÇIK VE KAPALI KONTAKLARIN KULLANIMI

+24V
Yandaki şekilde Main OB (ana program bloğu) ye yazılmış bir program
parçası görülmektedir. PLC programı network 1 den başlayarak yukarıdan
aşağıya doğru çalıştırır.

Burada kırmızı alan ile gösterilen yerde +24V sinyalinin olduğu varsayılır.
Buna göre Çıkış 1 in aktif olması için Sinyal 1 in gelmesi lazım. Sahadan
Sinyal 1 geldiği zaman Sinyal 1 in açık olan kontağı kapanacak ve kırmızı
alandaki +24V Çıkış 1 e ulaşacaktır. Böylece Çıkış 1 aktif olacaktır. Sahadan
gelen Sinyal 1 in kesilmesi durumunda Çıkış 1 pasif olacaktır.

Network 2 de ise durum farklı. Burada Sinyal 2 nin kapalı kontağı

kullanıldığı için sahadan Sinyal 2 gelmese bile +24V Çıkış 2 ye ulaşır ve Çıkış
2 aktif olur. Sinyal 2 geldiği zaman kapalı olan kontağı açılarak +24V un Çıkış
2 ye ulaşmasını engeller ve Çıkış 2 pasif olur.

İşte yukarıdaki anlatılanlardan yola çıkarak Network 3 ü şöyle

yorumlayabiliriz:

Sahadan Sinyal 3 geliyorsa, Sinyal 4 gelmiyorsa Çıkış 3 aktif olsun. Burada

Sinyal 3 ve 4 birer buton olabilir.

44
Yalnız burada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus var. Network 3 için sahadan Sinyal 3 geliyorsa, Sinyal 4 gelmiyorsa Çıkış 3 aktif olsun
dedik. İşte bu durumu Sinyal 3 ve 4 ün açık kontaklı bir saha elemanı üzerinden geldiğini farz ederek söyledik. Eğer bizim sinyalimiz sahadan
kapalı kontaklı bir eleman üzerinde gelecekse, o zaman durum farklı. Yukarıdaki ilk örnekte sinyal 3 ve 4 ün yeşil renkli start butonundan
geldiğini farz ederek bir program yazdık. Eğer biz burada Sinyal 4 yerine kırmızı renkli olan kapalı kontaklı butonu kullanırsak, kapalı kontaklı
olma durumu zaten butonun kendisinde olduğu için Tia Portal tarafında Sinyal 4 ün kontağını kapalıdan açığa çevirmemiz gerekir.

45
 KESİKLİ ÇALIŞMA (JOG)

Jog devresi en basit kumanda devresidir. Jog devresi bir çıkışın kesikli olarak çalışmasını sağlar. Yani giriş sinyali geldiği sürece çıkış aktiftir, giriş
sinyali kesildiğinde çıkış pasif olur.

Soldaki şekilde klasik kumanda ile yapılmış bir jog devresi görüyorsunuz. Burada start butonuna basıldığında R1 rölesi çekecek ve bu rölenin
yardımcı kontağı kapanarak lambanın yanmasını sağlayacaktır.

Sağdaki şekilde ise jog devresi Tia Portal da program yazılarak yapılmış. Yine burada da Start Butonu basılı olduğu sürece çıkış aktif olacaktır. Start
butonundan elimizi çektiğimiz anda çıkış duracaktır.

46
 SÜREKLİ ÇALIŞMA (MÜHÜRLEME)

Mühürleme devresi çıkışın sürekli olarak çalışmasını sağlar. Yani çıkışın çalışabilmesi için giriş
sinyalinin bir kez gelmesi yeterlidir. Giriş sinyali daha sonra kesilse bile çıkış çalışmaya devam eder.
Soldaki şekilde klasik kumanda metoduyla yapılmış bir mühürleme devresi görüyorsunuz. Burada start butonuna basılınca R1 rölesi çeker. R1 rölesinin
çekmesiyle R1 in normalde açık olan kontakları kapanır ve K1 kontaktörü çeker. K1 kontaktörünün çekmesiyle K1 in normalde açık olan kontağı kapanır
ve lamba yanar. Burada start butonundan elimizi çektiğimizde devre start butonu üzerinde bulunan R1 in kapanan kontağı üzerinden tamamlanacağı
için lamba yanmaya devam eder. Stop butonuna basılınca R1 rölesi çekmeyi bırakır, röle ve kontaktörün yardımcı kontakları açılır ve lamba söner.

Sağ taraftaki şekilde de mühürleme devresi Tia Portal da program yazılarak yapılmış. Start Butonuna basınca Q0.0 a bağlı lamba yanar ve Q0.0 ın girişte
bulunan açık kontağı kapanır. Bu andan itibaren start butonundan elimizi çekersek Q0.0 ın kapanan kontağı üzerinden devre tamamlanır ve lamba
yanmaya devam eder. Stop butonuna basılınca da lamba söner.

47
 YARDIMCI HAFIZALARIN KULLANIMI

Bir çıkışı hem kesikli hem de sürekli çalıştırmak istediğimizi farz edelim. Bunun için network 1 de mühürleme devresini, network 2 de jog devresini
programsal olarak yazdık. Start 1 e basıldığını start 2 ye ise basılmadığını farz edelim. Bu durumda çıkışın network 1 e göre aktif olması gerekirken
network 2 ye göre pasif olması gerekir. PLC nin bir seçim yapma durumu olmadığı için bu durumda program hatalı çalışacaktır. Buradan çıkarılacak sonuç
şudur: Eğer bir çıkış setli veya resetli değilse başka bir networkte çıkış olarak kullanılamaz.

İşte yukarıdaki gibi bir durum yaşandığı zaman PLC de esnek program yazabilmek için memory hafızalarını kullanıyoruz. Yandaki örnekteki gibi bir çıkışı
hem jog hem de mühürlemeli olarak çalıştırmak istediğimizde her bir network ün sonucunu bir memory hafızasına gönderiyoruz. Daha sonra bu memory
hafızaları üzerinden çıkışı aktif ediyoruz.

48
Yandaki şekilde gerekli değişikliklerin yapılarak çıkışın memory hafızaları üzerinden
çalıştırılmasını görüyorsunuz. Network 1 in sonucunu bir hafızaya, network 2 nin
sonucunu farklı bir hafızaya gönderiyoruz. Burada her network ün çıkışı farklı olduğu
için programsal olarak bir sorun teşkil etmiyor.

Daha sonra network 3 te iki yardımcı hafızayı birbirine paralel olacak şekilde
bağlayıp çıkışa veriyoruz. Böyle yaptığımız zaman bir çıkışı istenildiği zaman kesikli,
istenildiği zaman sürekli çalıştırmış oluyoruz.

49
 ELEKTRİKSEL KİTLEME

ileri hareket butonu

Elektriksel kitleme, otomasyon sistemlerinin sağlıklı çalışması ve sistemde bulunan
insanların emniyeti açısından önemli bir konudur. Elektriksel kitlemede amaç; aynı
anda çalışan iki prosesin fiziksel bir hasar meydana getirmesi durumunda,
1 proseslerin biri devredeyken diğer prosesin devreye girmesini engelleme olarak
tanımlayabiliriz. İsterseniz bu konuyu örnek bir uygulama ile anlamaya çalışalım.

Otomasyon sistemlerinde iki çeşit devre bulunur. Bunlardan biri güç devresi diğeri
geri hareket ise kumanda devresidir. Klasik kumanda da bu iki devre de kontaktör gibi saha
butonu 2
elemanları kullanılarak yapılır. PLC tabanlı sistemlerde ise kumanda devresi PLC
içerisine program yazılarak yapılır. Soldaki şekilde de bir motoru ileri geri
çalıştırabilmek için klasik kumanda ile yapılmış kumanda ve güç devrelerini
görüyorsunuz.

İleri yönde hareket eden üç fazlı bir motoru geri yönde döndürmek için motoru besleyen fazlardan herhangi ikisini kendi arasında yer değiştirmek
gerekiyor. Bu fazları değiştirme işini 2 tane kontaktör üzerinden yapıyoruz. Güç devresinde bu kontaktörler I ve G harfleriyle gösterilmiş. Burada önemli
olan nokta şudur: I kontaktörü çekiliyken motor ileri yönde gittiğinde, G kontaktörünü çektirirsek fazlar arasında kısa devre olacaktır ve motor
patlayacaktır. Bu durumun yaşanmaması için ileri yönde giden bir motorun durdurulmadan geri yönde hareket ettirilmesi istendiğinde kumanda
devresinin buna izin vermemesi lazım. İşte biz bu işlemi kumanda devresinde elektriksel kitleme kullanarak yapıyoruz.

Kumanda devresini yaparken ileri kontaktörünün çalışma şartına geri kontaktörünün çalışmama şartını koyuyoruz. Aynı şeyi geri kontaktörü için de
yapıyoruz. Burada şartlardan kasıt kumanda devresinde yer alan kırmızı çerçeveli yerlere diğer kontaktörün kapalı kontağını koymaktır. Böyle yapıldığında
ileri hareket butonuna basılıp motor ileri yönde hareket ettirildiğinde 2 numaralı yerde bulunan kontak açılacaktır. Bu durumda geri hareket butonuna
basıldığında bunu kumanda devresi çıkışa yansıtmayacaktır.

50
Yukarıdaki şekilde, motoru ileri geri çalıştıran kumanda devresinin Tia Portal da program yazılarak yapılmış halini görüyorsunuz. Elektriksel
kitlemeler kırmızı çerçeveli alanda gösterilmiştir.

51
 AŞIRI AKIM RÖLESİ (TERMİK) VE PLC BAĞLANTISI

sigorta

fan

rulman

kontaktör

termik
Aşırı akım rölesi, motorun aşırı akım çektiği bilgisini bize veren saha elemanıdır. Bu röle
motor aşırı akım çektiğinde motora giden enerjiyi kesmez. Sadece motorun aşırı akım
çektiği bilgisini verir. Bu röleden alınan aşırı akım bilgisi ile PLC üzerinden motor
durdurulur. Motorlar aşağıdaki durumlar yaşandığında aşırı akım çeker:

➢ Ön ve arkadaki rulmanlara pislik kaçarak motorun dönüşünün zorlaşması

➢ Motoru soğutan fanın bozulması
➢ Motorun miline bağlanan yükün motoru aşırı zorlaması AC motor

52
 1

Termikler de aynı butonlar gibi bize bir bitlik bilgi verirler. Bu cihazların bağlantısı butonlar ile aynıdır. Butonlardan farklı olarak termiğin NC (normalde
kapalı) ve NO (normalde açık) kontakları arasında seçim yapılabilir ve istenilen kontak üzerinden sinyal alınabilir. Yalnız burada seçilen kontağa göre
yazılacak PLC programı farklılık gösterir. 1 nolu PLC programı termiğin açık kontağı üzerinden sinyal alınması durumunda yazılmıştır. Termiğin NC kontağı
üzerinden sinyal alındığında Tia Portal tarafında termiğin kapalı olan kontağını açığa çevirmek gerekir ve bu kırmızı çerçeveli yerde gösterilmiştir. Her iki
programda da termikten sinyal geldiğinde motora bağlı kontatörü süren Q0.0 çıkışı pasif olacaktır.

53
 SET VE RESET KOMUTLARININ KULLANIMI

Set-reset komutları yukarıdaki resimde gösterildiği gibi Bit Logic Operations kısmında bulunur ve sürükle bırak yapılarak proje ekranına eklenir.
Set reset komutları bir çıkışı sürekli olarak 1 veya 0 (aktif veya pasif) yapmak için kullanılır. Bir çıkış setlendiği zaman bir daha resetlenmediği
müddetçe hep aktif olmaya devam eder.

54
Yukarıdaki şekilde set reset komutları kullanılarak yazılmış bir PLC programı görüyorsunuz. Network 1 deki programa göre start butonuna basıldığında Q0.0
çıkışı setlenir yani aktif olur. Burada elimizi start butonundan çeksek bile Q0.0 çıkışı çalışmasını sürdürür. Eğer biz burada Q0.0 çıkışını setlemeseydik yani
normal çıkış olarak kullansaydık, o zaman start butonundan elimiz kaldırdığımızda Q0.0 çıkışı pasif olacaktı.

Network 2 deki programa baktığımız zaman da burada stop butonu üzerinden Q0.0 çıkışı resetlenmiş. Biz burada stop butonunu yine açık kontaklı bir buton
olarak düşündük. Stop sinyali varsa çıkışı resetle dediğimiz için stop butonunun açık kontağını kullandık.

Hatırlarsanız daha önceki konularda “Bir çıkış setli veya resetli değilse başka bir networkte çıkış olarak kullanılamaz.” demiştik. İşte burada bu bahsettiğimiz
önemli noktayı örneklemiş oluyoruz. Çıkışımız eğer setli veya resetli olmasaydı bu çıkışı sadece bir networkte kullanacaktık.

55
Sol taraftaki programda dikkat edilirse bir çıkışı setlemek ve resetlemek için iki network kullandık. Eğer biz bunu tek bir networkte yapmak istiyorsak
SR veya RS komutlarını kullanıyoruz. Burada dikkat edilirse SR komutunda reset girişi olan R1 de R nin yanında 1 var. Bu komutun reset öncelikli
olduğunu gösterir. Yani sahada start ve stop butonuna aynı anda basıldığında Q0.0 çıkışı resetlenecektir. RS komutunda ise tam tersi bir durum
geçerlidir. Bu komut ta set önceliklidir.

56
Şimdi ise yeni bir program parçasına bakalım. Sol taraftaki programa göre start butonuna basıldığında üç tane çıkış setlenir. Burada çıkışlar ayrı ayrı
oluşturulmuş. Eğer bütün çıkışlar tek komutla setlenmek isteniyorsa bu durumda SET_BF komutunu kullanıyoruz. SET_BF komutunun adres kısmına
hangi adresten itibaren setleme işlemi yapılacaksa o adresi giriyoruz. Setlenecek çıkış sayısını yine komutun altındaki boşluğa giriyoruz. Yalnız dikkat
edilirse soldaki programda çıkışların adresinin ardışık olduğu görülmektedir. Yani çıkışlara Q0.0 dan başlanarak adresler sırasıyla verilmiş. İşte bu
durum önemlidir. SET_BF komutu ile çıkışlar toplu olarak setlenecekse bu çıkışların adresi sıralı yani ardışık olmalıdır. Bir de RESET_BF diye bir komut
bulunmaktadır. Bu komut ta SET_BF ile aynı mantıkta çalışır. RESET_BF komutu da çıkışları toplu olarak resetlemek için kullanılır.

57
YÜKSELEN VE DÜŞEN KENAR KOMUTLARI

Yükselen ve düşen kenar komutları basic

instructions kısmında yer alır ve sürükle bırak
yapılarak projeye eklenir. Bu komutların bir çok
önemli görevi bulunmaktadır.

58
Yükselen ve düşen kenar komutları PLC programlamada iki durumda kullanılır.
Bunlar:

➢ Bir sinyal geldiğinde o sinyale bağlı olarak PLC nin bir tarama süresi boyunca
işlem yapmak istiyor, diğer tarama sürelerinde işlem yapmak istemiyorsak
➢ Bir sinyal geldiğinde bir işlem ve gittiğinde başka bir işlem yapmak istiyorsak

Bu komutları kullanıyoruz.

Yandaki programa göre start butonuna basıldığında I0.0 a gelen sinyal 0 dan 1 e
geçtiği anda Q0.0 çıkışı anlık 1 olur. Daha sonra çıkış 0 olur. Bundan sonraki süreçte
elimiz start butonuna basılı olsa bile Q0.0 çıkışı pasiftir.

Butondan elimizi kaldırdığımız anda I0.0 a gelen sinyal 1 den 0 a düşer. İşte bu
noktada anlık olarak Q0.1 çıkışı aktif olur. Bundan sonraki süreçte yani elimiz start
butonuna basılı olmadığında Q0.1 çıkışı pasiftir.

Eğer biz burada Start butonuna bastığımızda Çıkış 1 aktif olsun, elimizi butondan
çektiğimizde Çıkış 2 aktif olsun istiyorsak Çıkış 1 ve Çıkış 2 yi setlememz lazım.
Yandaki programda bu çıkışlar normal şekilde kullanılmış. Bu durumda yükselen ve
düşen kenar sinyalleri geldiğinde bu çıkışlar sadece anlık çok kısa bir süreliğine aktif
olacaktır.

Dikkat edilirse yükselen ve düşen kenar komutları altlarında bir memory hafızası ile
kullanılmış. Bu komutun adresine gelen sinyalin yükselen ve düşen kenarı alınarak
çıkışa gönderilecek sinyal oluşturulur. İşte bu sinyal, komutların altındaki memory
hafızasına gönderilir. Memory üzerinden de çıkışa yansıtılır.

59
 BÖLÜM 5:
Zaman Röleleri (Timerlar)

60
 DÜZ ZAMAN RÖLESİ (TON)

On Delay Timer (TON) Türkçe de düz zaman rölesi olarak

geçer. TON basmada gecikme sağlar. Timer ın girişine bir
sinyal geldiği zaman timer belirlenen t süresi sonunda
çıkış verir. Eğer burada timer ın IN girişi kesilmezse timer
çıkış vermeye devam eder. Timer ın IN girişine gelen
sinyal kesildiğinde Timer çıkışını da keser.

Timer komutları, Timer Operations altında bulunur.

Sürükle bırak yapılarak projeye eklenir. Komut listesinde
görülen mavi renkli TON u proje sürüklediğimiz zaman
Tia Portal bizden bir data block oluşturmamızı ister.

Burada programın data blok oluşturmak istemesinin sebebi şudur:

Timer aslında bir fonksiyondur. Belirli girişleri ve belirli çıkışları vardır. İşte bu giriş ve çıkıştaki dataların bir yerde yani belirli bir adreste saklanması gerekir.
Biz mantıken bunu memory hafızalarında da saklayabiliriz ama biz bu değerlerin saklandığı hafızaların adreslerini unutursak ve programın ileriki kısımlarında
o hafızalar üzerinde başka işlemler yaparsak işte o zaman işler çok karışır. Bu karışıklığın yaşanmaması için bu datalar memory hafızalarının dışında bir alanda
yani bir data blokta tutulur.

61
 Şimdi On Delay Timer ın çalışmasını anlatan basit bir program yazalım.
Yandaki programda motor start a basılınca Start_Mem hafızası aktif olur. Start
butonundan elimizi kaldırsak bile mühürlemeden dolayı Start_Mem aktif
olmaya devam eder.

Network 2 de TON girişine Start_Mem sinyali geldiğinde TON saymaya başlar.

Burada timer a sayma süresi olarak 4 saniye girilmiş. 4 saniyenin sonunda
timer çıkış verir ve motor çalışır.

Start_Mem den sinyal geldiği sürece TON çıkış vereceği için motor
çalışacaktır. Timer ın girişine gelen sinyali kesmek için Start_Mem pasif
yapılmalıdır. Stop nutonuna basıldığında Start_Mem pasif olur. Bu durumda
timer ın IN girişine gelen sinyal kesilir. Buna bağlı olarak TON çıkışını da keser
ve motor durur.

İşte böyle bir program yazdığımız zaman motor start butonuna basıldıktan 4
saniye sonra motoru çalıştıran, motor stop butonuna basıldığında motoru
durduran bir PLC programı yazılmış olur.

Timer ın girişindeki S saniyeyi, M dakikayı, H saati belirtir. Örnek olarak timer

ın girişine 3 saat 15 dakika 30 saniye gibi bir zaman gireceksek bunu şu
şekilde girmeliyiz:

T#3H15M30S

62
TERS ZAMAN RÖLESİ (TOF)

OFF Delay Timer (TON) Türkçe de ters zaman rölesi olarak geçer. Bu timer ın çalışması
TON dan farkıdır. TON basmada gecikme sağlarken, TOF bırakmada gecikme sağlar.

Ters zaman rölesi şu şekilde çalışır:

Off Delay Timer ın IN girişine bir sinyal gelirse timer hemen çıkış verir. IN girişine gelen
sinyal kesildiğinde timer çıkışını hemen kesmez, belirlenen t süresi sonunda çıkışını keser.

TOFF ta diğer timerlar gibi Tia Portal da Timer Operations altında bulunur. Sürükle bırak
yapılarak projeye eklenir. Komut listesinde görülen mavi renkli TOFF u proje
sürüklediğimiz zaman Tia Portal bizden bir data block oluşturmamızı ister.

Dikkat edilirse timer komutları arasında TON ve TOFF gibi komutlardan iki tane bulunur.
Mavi renkli olan komutları projeye sürükle bırak yaptığımızda Tia Portal bizden otomatik
olarak bir data block oluşturmamızı ister. Diğer timer komutlarını projeye eklediğimizde
data block oluşturma şartı oluşmaz. Bu durumda kullanıcının sol tarafta bulunan proje
ağacından “program blocks” kısmından “add a new block” kısmına tıklaması gerekir. Bu
kısımda oldaki şekilde olduğu gibi data block resmine tıklanmalı ve IEC_COUNTER tipinde
bir data block oluşturulmalıdır. Bunu yaptıktan sonra projeye eklenen timer komutunun
üzerine tıklanmalı ve oluşturulan data block seçilmelidir.

Eğer timer kullanacaksanız mavi renkli olanları kullanmanızı tavsiye ediyor. Diğer timerlar
eski Siemens PLC sistemlerinde kullanılan timerlardır.

63
Off Delay Timer ın çalışmasını anlatan basit bir uygulama yapalım. Bu programda Start Butonuna basıldığında TOF çıkış verir. Dikkat edilirse TOFF
un çıkışı Network 2 ye taşınmış. (Bu kısım kırmızı kareli yerde gösterilmiş) TOFF çıkış verdiğinde TIMER 1.Q nun kontakları kapanır ve lamba yanar.
Start butonundan elimizi çektiğimizde timer çıkışını hemen kesmez. 8 saniye sayar ve ondan sonra çıkışını keser. Yani Start Butonundan elimizi
çektikten 8 saniye sonra lamba sönecektir.

64
TONR VE TP ZAMAN RÖLELERİ

TONR zaman rölesi aynı TON gibi bir düz zaman rölesidir. Bu timer ın
TON dan farkı sayma değerini muhafaza etmesidir. Bu timer a hafızalı on
delay timer da denir ve şu şekilde çalışır:

TONR nin in girişine sinyal geldiğinde hemen çıkış vermez. Belirtilen t

süresi sonunda çıkış verir. Eğer bu süre dolmadan giriş sinyali kesilirse
TONR sayma değerini sıfırlamaz. (TON bu durumda sıfırlar) Daha sonra
timer ın IN girişine sinyal tekrar gelirse timer saymaya kaldığı yerden
devam eder ve t süresi dolduğunda çıkış verir.

T süresi dolduktan sonra IN girişi kesilirse timer sayma değerini hafızaya

attığı için çıkışını kesmez. Bu durumda çıkışı kesebilmek için TONR nin
reset girişini aktif etmek gerekir.

Yandaki şekilde Network 1 de TON kullanılarak bir program yazılmış.

Aynı program network 2 de TONR kullanılarak yapılmış.

TONR zaman rölesi de Tia Portal da diğer timer komutlarıyla aynı yerde
bulunur. Sürükle bırak yapılarak projeye eklenir.

65
TP zaman rölesi pulse timer olarak Tia Portal kütüphanesinde yer alır. Bu timer istenilen zaman aralığında 1 olan bir pulse i üretmemizi sağlar. Yukarıdaki
şekilde TP zaman rölesinin kullanıldığı bir PLC programı görüyorsunuz. Burada start 3 ten sinyal geldiği anda timer çıkış verir. TP nin çalışması için girişine
sinyalin bir kez gelmesi yeterlidir.

Start 3 ten sinyal geldiği zaman timer girilen t süresi boyunca 1 olan bir sinyali çıkışa verir. Yukarıdaki programda bu süre 5 saniye olarak girilmiş. 5
saniyenin sonunda timer ın girişi ne olursa olsun timer çıkışını keser. Tekrar 5 saniyelik aktif olan bir çıkış üretebilmek için start 3 ün tekrar gelmesi
gerekir.

66
TIMER UYGULAMA-1

Yandaki sistemde üç tane motorumuz var. Bu motorlar

PLC nin çıkışına bağlı kontaktörler ile sürülmek isteniyor.
PLC nin girişlerine bağlı bir tane start bir tane de stop
butonu var. Stop butonunu burada normalde kapalı
kontaklı olarak düşünüyoruz. Sistemimiz şu şekilde
çalışacak:

➢ Start butonuna basınca 1. ve 2. motor aynı anda

çalışacak
➢ 10 sn sonra 2. motor duracak ve 3. motor çalışacak
➢ Stop butonuna basınca tüm motorlar duracaktır.

Yukarıdaki sistemin PLC programını Tia Portal da yazınız.

67
68
 TIMER UYGULAMA-2
Bir önceki uygulamaya ek olarak sistemimizde şu özellikler olacaktır.

➢ Yanlışlıkla stop butonuna basıldığında sistemin duruşunu engellemek için stop butonuna 5 sn basıldıktan sonra sistem dursun.
➢ Sistemin durması da hemen olmasın 5s stop butonun bastıktan sonra sistem durmaya karar versin ama duruşunu 3 sn gecikmeli olarak yapsın.

PLC programına yukarıdaki eklemeleri yaparak programı tekrar yazın.

69
 BÖLÜM 6:
TEMEL SEVİYE UYGULAMALAR

70
 UYGULAMA 1: FLAŞÖR YAPMA

PLC nin dijital çıkışına bağlı bir lamba bulunmaktadır. Bu lambaya flaş yaptırılmak isteniyor. Lamba 8 saniye yanacak 4 saniye sönecek ve sonra 8 saniye
tekrar yanacak, bu şekilde olacak şekilde sürekli çalışacak. Uygulamanın PLC programını yazınız.

71
 UYGULAMA 2: ASENKRON MOTORA YILDIZ ÜÇGEN YOL VERME

Klemens Kutusu

Yıldız
Bağlantı

Asenkron Motor

AC motorlar ilk kalkışta 10 kata kadar daha fazla

akım çekerler. Özellikle AC motorun gücü 4.5 kW
ve üstündeyse motorun kalkış anında çekeceği
akım çok yüksektir ve motorun yanmasına sebep
olur. Bundan dolayı AC motorlar kalkışta 10 sn
kadar yıldız bağlantıda çalıştırılır. 10 sn den sonra
üçgen bağlantıda çalıştırılır. Böyle olmasının
sebebi motorun yıldız bağlantıda üçgene göre 3 Üçgen
kat daha az akım çekmesidir. Bağlantı

Yıldız ve üçgen bağlantı sağdaki şekilde görüldüğü

gibi motorun klemens kutusu içinde yer alan
baraların farklı biçimde bağlanmasıyla
oluşturulur.

72
AC yıldız üçgen yol verebilmek için 3 tane kontaktör kullanılır. Yukarıdaki şekildeki güç devresinde D1 kontaktörü motorun beslemesinin yapıldığı
kontaktördür. Bu kontaktör çekerse motora 3 faz besleme yapılmış olur. D2 kontaktörü çektiğinde motor üçgen bağlanmış olur. Bu kontaktör çektiğinde
baralar ile yapılan üçgen bağlantı işlemi kontaktör üzerinden yapılmış olur. D3 kontaktörü çektiğinde motor yıldız bağlanmış olur. Bu kontaktör çektiğinde
baralar ile yapılan yıldız bağlantı işlemi kontaktör üzerinden yapılmış olur.

Kumanda devresine baktığımız zaman da burada start butonuna basılınca ana kontaktör ve yıldız kontaktörü aynı anda çeker. Timer dan ayarlanan süre
(ideal 10 sn) dolduğunda yıldız kontaktörü bırakır ve üçgen kontaktörü çeker. Bundan sonra motor hep üçgende çalışır. Stop butonuna basınca da motor
durur.

İşte yukarıdaki hususlar göz önüne alınarak bir motora PLC ile yıldız üçgen yol verilecektir. Gerekli programı Tia Portal da yazınız.

73
Sistemimize bir tane 8 lik dijital çıkış kartı ekledik. Bu kartın adresleri Q8.0
dan başlamaktadır. PLC programında da bu çıkışlar kullanılacaktır.

74
75
 UYGULAMA 2: TOGGLE BUTONU YAPMA

Yukarıdaki şekilde gördüğünüz gibi PLC nin girişine birer tane start ve stop butonu bağlanmış. Bir de çıkışımız var. Butonların saha bağlantısı daha önceki
derslerde bahsettiğimiz gibi PLC üzerinden besleme alınarak yapılmış. Bir PLC programı yazdığımızı düşünelim. Bu programa göre start butonuna basınca
PLC çıkışı aktif yani 1 oluyor, stop butonuna basınca çıkış pasif yani 0 oluyor. Biz sol tarafta bunu 2 buton kullanarak yapıyoruz.
İşte toggle butonu ile biz bu iki butonun yaptığı işlemi tek butonda yapıyoruz. Aslında toggle butonu bildiğiniz standart bir start butonu ama biz bu
butona bu işlevselliği program yazarak kazandırıyoruz. Toggle butonuna 1 kez basınca çıkış aktif olur, 2. kez basınca çıkış durur. Sonra tekrar basınca çıkış
aktif olur. Bu şekilde devam eder.

76
Yukarıda toggle butonundan gelen sinyale göre PLC çıkışımızın sinyal
durumunu görüyorsunuz. Bu çıkış bir lamba olabilir, bir motor veya makine
olabilir. Bu tamamen size kalmış. Toggle butonunda amaç butonun
konumlarını bilerek ona göre program yazmak ve tek butonla bir makinayı
çalıştırmak veya durdurmaktır. Peki toggle butonunu PLC ile nasıl yapıyoruz.
Şimdi buna bakalım.

Butona bir kez bastığımız zaman bu 1.kez basıldı bilgisini yardımcı hafıza 1 e gönderiyoruz. Daha sonra elimizi butondan bıraktık diyelim, bu durumda
butondan sinyal gelmiyorsa ve yardımcı hafıza 1 varsa, butonun 1.kez bırakıldığını düşünüyor ve bu bilgiyi de yardımcı hafıza 2 ye gönderiyoruz. Yani
yardımcı hafıza 2 yi lojik 1 yapıyoruz. Sonra butona tekrar basalım. Butondan sinyal geliyorsa ve yardımcı hafıza 1 ile 2 aktif yani lojik 1 ise bu durumu
butona 2.kez basıldı olarak düşünüp yardımcı hafıza 3 ü 1 yapıyoruz. Son olarak butonu bıraktığımızda, butondan sinyal gelmediğinde ve yardımcı hafıza
1,2 ve 3 ün hepsi lojik 1 ise bu durumu da buton 2 kez bırakıldı olarak düşünüp yardımcı hafıza 4 ü 1 yapıyoruz. Yardımcı hafıza 4 1 olduğunda kendisini ve
diğer 3 hafızayı resetliyor yani lojik 0 yapıyor ve program en başa dönüyor.

77
78
Bu sefer de aynı programı set-reset komutlarını kullanarak yazalım

Bildiğiniz gibi butonun 4 farklı konumu var ve biz bu konumların her birini birer
network te oluşturup o network un sonucunu bir memory hafızasına atıyoruz.
Toggle butonuna basıldıysa yardımcı hafıza 1 i setliyoruz. Toggle butonu 1.kez
bıraktık diyelim ve bu durumda yardımcı hafıza 1 de varsa yardımcı hafıza 2 yi
setliyoruz.
Sonra toggle butonuna 2.kez bastığımızı farz edelim. Yardımcı hafıza 1 ve 2 de
varsa yardımcı hafıza 3 ü setliyoruz.
Son olarak butonu 2.kez bıraktığımızda ve üç hafıza da varsa yardımcı hafıza 4 ü
setliyoruz. Yardımcı hafıza 4 setli olunca ilk önce ilk üç hafızayı resetliyor ve sonra
kendisi resetleniyor.

Burada program çıkışına dikkat edin. Yardımcı hafıza 1 lojik 1 olduğunda çıkışımız
da aktif, lojik 0 olduğunda çıkışımız da pasif oluyor. Yani çıkış burada diğer üç
hafızadan ziyade yalnızca yardımcı hafıza 1 in durumuna bağlı. Tia portal da
programı oluştururken bu hususu göz önünde bulunduracağız.

79
80
 BÖLÜM 7:
Dijital Sensörler ve Saha Bağlantıları

81
 DİJİTAL SENSÖRLERE GENEL BAKIŞ

Endüktif Sensörler Kapasitif Sensörler Optik Sensörler Piston Sensörleri

Sensörler, otomasyon dünyasında çok sık kullanılan önemli saha elemanlarıdır. Sensörleri temelde analog ve dijital olmak üzere 2 grupta
toplayabiliriz. Analog sensörler konusu ileri düzey PLC programlama kitabımızda yer alacak olup bu kitapta sadece dijital sensörler
anlatılacaktır.

Dijital sensörler aynı butonlarda olduğu gibi bize 1 bitlik bilgi verir. Bu bilgi var veya yok bilgisidir. Başka bir deyişle sensör gördü veya
görmedi bilgisidir. Dijital sensörler çalışma şekillerine göre endüktif, kapasitif, optik ve piston sensörleri olarak 4 grupta toplanır. Bunlar
dışında hall efect gibi başka sensörler de vardır ama biz endüstride en çok kullanılan dijital sensörlere bakacağız.

82
 ENDÜKTİF SENSÖRLER

Endüktif sensörlere piyasada manyetik sensörler de denir. Böyle denmesinin sebebi

sensörün kafasının sağ alttaki şekilde görüldüğü gibi manyetik bir alan yaymasıdır.

Endüktif sensörler sadece metal cisimleri algılarlar. Metal bir cisim sensöre yaklaştığında
sensörün yaydığı manyetik ala bozulur ve sensör çıkış verir.

Yukarıdaki şekilde endüktif sensör tiplerini görülmektedir. Bu sensörlerin montajlanacak

yere göre boyutları küçük ve büyük olanları var. Ayrıca kafası düz ve çıkık olan endüktif
sensörler de bulunmaktadır.

83
 Otomasyon sistemlerinde endüktif sensör kullanılacaksa bir takım hususlara dikkat
edilmelidir. Bu hususlar şunlardır:
➢ Şekil 1 deki gibi metal bir cisim endüsktif sensör üzerinden algılanmak isteniyorsa, Şekil 1
sensörün yüzeyinin çapı d olduğu durumda sensörün algılayacağı metalin yüzey alanı en
az d2 ve kalınlığı 1 mm olmalıdır. Eğer bu şartlar oluşmazsa endüktif sensör kararlı bir
biçimde algılama yapmaz. Zaten endüktif sensörlerin algılama mesafesi oldukça kısadır.
Düz kafalı endüktif sensörlerin algılama mesafesi 1-2 mm iken çıkık kafalı olanların 2-4
mm kadardır.
➢ Şekil 2 deki gibi düz kafalı endüktif sensörler yan yana montajlanmak isteniyorsa, bir
sensörden çıkan manyetik alanın diğerini etkilememesi için sensörler arası mesafe en az Şekil 2
sensör çapı kadar olmalıdır.

➢ Çıkık kafalı endüktif sensörlerin yaydığı manyetik alan daha büyük olduğundan, bu
sensörlerin yanyana montajlanması durumunda sensörler arasındaki mesafe en az
sensör çapının 2 katı kadar olmalıdır. Bu durum şekil 3 te gösterilmiştir.

Şekil 3

84
 KAPASİTİF SENSÖRLER

Kapasitif sensörler havayı dielektrik olarak kabul ederek bir kapasitif alan
oluştururlar. Bu kapasitif alanın içine giren cisimler dielektrik seviyesinin
değişimine sebep olur. Bu değişime göre sensör içindeki osilatör tetiklenir
ve sensör çıkış verir. Böylece sensör cismi algılamış olur.

Bu sensörlerin endüktif sensörlerden en büyük farkı metal olmayan cisimleri

de algılamasıdır.

Ayrıca kapastitif sensörlerin algılama mesafesi endüktif sensörlere göre daha

fazladır. Sensörün arkasında bulunan pot vasıtasıyla algılama mesafesi
ayarlanabilir.

Kapasitif sensörler her maddeyi aynı oranda algılamaz. Bazı maddeleri çok iyi
algılarlarken bazılarını çok az algılar. Yandaki tabloda kapasitif sensörün
cisimleri algılama oranı gösterilmiştir. Bu sensörler en iyi suyu algılarken, yağı
en az oranda algılarlar. Algılanan maddenin kalınlığı da çok önemlidir.
Maddenin kalınlığı arttıkça kapasitif sensörün o maddeyi algılama mesafesi
de artar.

85
 KAPASİTİF SENSÖRLERiN KULLANIM ALANLARI

Şekil 1 Şekil 2 Şekil 3 Şekil 4

Kapasitif sensörler endüstride birçok alanda yaygın bir şekilde kullanılır. Bu sensörlerin en çok kullanıldığı alanlar şunlardır:
➢ Katı ve sıvıların seviye kontrolü (şekil 1)
➢ Metal olmayan paketlerin sıvı yada katı malzemelerin kontrolü (şekil 2)
➢ Kağıt yığınları, sunta plakaları gibi malzemelerin yükseklik kontrolü (şekil 3)
➢ Metal tellerin kopma kontrolü (şekil 4)

Kapasitif sensörler, farklı cisimleri algılaması, algılama mesafesinin fazla olması, arkasından hassasiyet ve mesafe ayarının
yapılabilmesi ve tabloda görüldüğü gibi bir çok alanda kullanılması dolayısıyla endüktif sensörlere göre daha çok tercih
edilir. Endüktif sensörler sadece metallerin algılanması gibi özel durumlarda kullanılır.

86
 OPTİK SENSÖRLER

Optik sensörlere piyasada fotoelektrik sensörler de denir. Cisimden yansımalı, karşılıklı ve reflektörlü olmak üzere 3 tip optik sensör
bulunur. Işık emisyon prensibine göre çalışırlar. Sensör, vericiden gönderilen ışık frekansı ile alıcıdan gelen ışık frekansının
karşılaştırmasını yapar. Eğer aynı frekansta ışık alırsa çıkışını aktif hale getirir.

Cisimden Yansımalı Karşılıklı Reflektörlü

Optik Sensör Optik Sensör Optik Sensör

Işık emisyon prensibine göre çalışırlar. Sensör, vericiden gönderilen ışık frekansı ile
alıcıdan gelen ışık frekansının karşılaştırmasını yapar. Eğer aynı frekansta ışık alırsa
çıkışını aktif hale getirir. Cisimden yansımalı optik sensörler, vericiden gönderilen
ışık bir cisme çarpıp geriye yansıyarak alıcı tarafından alınması vasıtasıyla çalışır. Bu
sensörlerde, cismin rengi ve parlaklığı algılama mesafesini etkilemektedir.
Cisimden yansımalı optik sensörler en iyi beyaz renkte bir cismi algılarken, en kötü
siyah renkte olan cisimleri algılarlar.

87
 Şekil 1 Şekil 2

Karşılıklı optik sensörlerde şekil 1 deki gibi vericiden gönderilen ışık alıcı tarafında alınır. Reflektörlü sensörlerde ise verici tarafından
gönderilen ışık şekil 2 deki gibi reflektör sayesinde yansıtılır ve sonrasında alıcı tarafından alınır. Her iki sensörde de araya ışığı kesecek
bir cisim girerse sensör çıkış verir.

Burada dikkat edilirse cisimden yansımalı sensörde, vericiden gönderilen ışığın frekansı ile alıcıdan alınan ışığın frekansının aynı olması
için bu sensörün önünden bir cismin geçmesi gerekir. Fakat karşılıklı ve reflektörlü optik sensörlerde aynı durumun olması için bu
sensörlerin önünden herhangi bir cisim geçmemesi gerekir. Buradan anlaşılacağı üzere, cisimden yansımalı optik sensör ile karşılıklı ve
reflektörlü optik sensörlerin çalışma biçimi birbirinin tersidir. İşte bu durumda, herhangi bir karışıklık yaşanmaması için otomasyon
projelerinde cisimden yansımalı optik sensörden gelen sinyal açık kontak üzerinden, karşılıklı ve reflektörlü optik sensör üzerinden
gelen sinyal ise kapalı konak üzerinden alınır. Bu hususa dikkat etmek gerekir.

Ayrıca burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus reflektörün gün ışığından etkilenmesidir. O yüzden reflektörün etrafına bir
koruyucu muhafaza yapmak gerekir. Tabi bu koruyucu muhafaza, optik sensör kızıl ötesi ışık veriyorsa gerekli olan bir durumdur. Eğer
lazer ışıklı bir optik sensör kullanılacaksa reflektörün etrafına koruyucu muhafaza yapmaya gerek yoktur.

88
 PİSTON SENSÖRLERİ

Bu sensörler şekil 1 de olduğu gibi pistonların üzerine takılır ve pistonun hangi pozisyonda olduğunu öğrenmek için kullanılır.
Piston ileride mi yoksa piston geride mi gibi bir bilgiyi bu sensör üzerinde alırız. Piston sensörü bir çeşit manyetik sensördür.
Üzerindeki manyetik alan değişirse çıkış verir. Pistonun içinde bulunan mıknatısın pistonun hareketiyle sensörün önüne
gelmesi sonucunda çıkış verirler. Şekil 2 de görüldüğü gibi Değişik piston tiplerine göre değişik montaj şekilleri bulunmaktadır.

Şekil 1 Şekil 2

89
 DİJİTAL SENSÖRLERİN ELEKTRİKSEL BESLEMESİ

Sensörleri PLC ye bağlamadan önce sensörlerin elektriksel beslemelerini

(+) Besleme
yapmamız gerekir. Çünkü bu aletlerin içinde elektronik bir devre bulunur ve
Sensör Çıkışı bundan dolayı çalışabilmeleri için elektriksel beslemeye ihtiyaç duyarlar. 3
kablolu bir dijital sensöre bakalım. Ekranda görüldüğü gibi bu sensörün kahve,
(-) Besleme
mavi ve siyah renkte kablosu bulunmaktadır.
Sol tarafta 3 kablolu bir dijital sensörü görüyoruz. Bu sensörün kahve renkli
kablosuna +24 V bağlantısı yapılır. Sensörün mavi renkli kablosuna ise güç
kaynağının – terminali bağlanır. Siyah renkli kablodan ise sensör çıkış verir. Bu
çıkış PLC gibi cihazların dijital giriş kanallarına bağlanır.
Bunun dışında 4 kablolu dijital sensörler de bulunmaktadır. Bu sensörlerde
ekstradan bir de beyaz kablo bulunur. Beyaz kablo da bir sensör çıkışıdır. Siyah
kablo açık kontak üzerinden çıkış verirken, beyaz kablo kapalı kontak üzerinden
çıkış verir. Siyah ve beyaz kablolardan yalnızca biri PLC ye bağlanır.

90
 ÇIKIŞ TİPLERİNE GÖRE DİJİTAL SENSÖRLER

Sensörler PLC ye optik, endüktif veya kapasitif olmasına göre bağlamaz. Sensörler PLC ye çıkış tiplerine göre bağlanır. Eğer
elimizdeki sensör bize negatif bir çıkış veriyorsa bu sensöre NPN, pozitif bir çıkış veriyorsa bu sensöre PNP tipinde sensör denir.
İki tip sensörün de PLC bağlantı biçimi farklıdır. Optik olsun endüktif olsun gördüğümüz bütün bu sensörlerin NPN ve PNP tipinde
olanları vardır ve bu çıkış tipine göre PLC bağlantısı yapılır.
Yukarıdaki şekle bakalım. NPN sensörün kahverengi kablosundan +24 V mavi kablosundan –24V beslemeyi vererek sensörü
besliyoruz. Sensörün görüp görmediğini anlamak için sensörün çıkışına bir direnç bağlıyoruz. NPN sensör – çıkış verdiği için
direcin diğer tarafına +24V terminalini bağlıyoruz. Böyle yaptığımız zaman sensör gördüğünde direnç üzerinde +24V luk, sensör
görmediğinde 0 V luk bir gerilim oluşacaktır. Bu gerilim değerlerine göre sensörün görüp görmediği yorumlanabilir. PNP sensörde
durum biraz farklı. Yine aynı rekli kablolar üzerinden PNP sensörün beslemesini yapıyoruz. Fakat bu sensör + çıkış verdiği için
sensör çıkışına bağlanan direnç NPN e göre ters bağlanmalıdır.

91
NPN Sensörün NPN Sensörün
PLC Bağlantısı PLC Bağlantısı
(PLC den (Harici Beslemeli)
Beslemeli)

PNP Sensörün PNP Sensörün

PLC Bağlantısı PLC Bağlantısı
(PLC den (Harici Beslemeli)
Beslemeli)

92
 BÖLÜM 8:
Sayıcılar (Counters)

93
Sayıcı komutları, otomasyon projelerinizde çok sık kullanılan temel ve önemli komutlardan bir tanesidir. Bu komutlar Main OB
ye tıkladığınızda sağ taraftaki komutlar listesinde Basic Instructions >> Counter Operations kısmında yer alır. Ekranda da
görüldüğü üzere 3 tip sayıcı bulunur. Bunlar yukarı sayıcı (CTU), aşağı sayıcı (CTD) ve yukarı-aşağı sayıcıdır (CTUD).

94
 Sayıcı komutları sağ taraftaki listeden sürükle bırak yapılarak
proje ekranına eklenir. Komut sürükle bırak yapıldıktan sonra
Tia Portal komutun verilerini saklamak için kullanıcıdan bir
data blok oluşturmasını ister. Data bloğa bir isim verilir ve
böylece sayıcı komutu proje eklenmiş olur. Yandaki şekilde bir
yukarı sayıcı projeye eklenmiş. Bu sayıcı şöyle çalışır:

➢ Sayıcının CU girişine bir sinyal geldiği zaman değerini 1 arttırır.

➢ PV kısmına bir değer girilir ve sayma değeri bu değere ulaştığı zaman sayıcı Q üzerinden çıkış verir.
➢ Sayma değeri PV ye girilen değeri geçtiğinde sayıcı Q üzerinden çıkış vermeyi sürdürür.
➢ R yani reset girişine sinyal uygulandığında sayıcının sayma değeri sıfırlanır ve Q çıkışı kesilir.
➢ CV çıkışı üzerinden sayıcının o anki sayma değeri takip edilebilir.

Yandaki şekilde yukarı sayıcının sinyal grafiğini görüyorsunuz. Burada sayıcının

PV girişine 3 sayısı girilmiş. CU girişine her sinyal geldiğinde sayıcı girişi 1
artıyor. Sayma değeri 3’e ulaştığında Q çıkışı aktif oluyor. Sayma değeri 4
olduğunda sayıcı Q üzerinden çıkış vermeye devam ediyor. Daha sonra sayıcının
R (reset) girişine sinyal uygulanıyor ve sayıcının sayma değeri sıfırlanıyor. Aynı
zamanda sayıcı çıkışını kesiyor.

95
 Yandaki şekilde bir aşağı sayıcı projeye eklenmiş. Bu sayıcının PV
girişine yazılan değer LD girişine bir sinyal geldiğinde sayıcıya
yüklenir. Bu aşamadan sonra CD girişine her sinyal geldiğinde
sayıcı değeri 1 azalır. Sayma değeri sıfıra ulaştığında sayıcı Q
üzerinden çıkış verir. CV çıkışı üzerinden sayıcının o anki sayma
değeri izlenebilir.

Yandaki grafikte aşağı sayıcının sinyal grafiği görülmektedir. Burada

sayıcının PV girişine 3 değeri girilmiş. LD girişine sinyal geldiği anda
3 değeri sayıcıya yükleniyor. Sonra CD ye her sinyal geldiğinde
sayıcı değeri 1 azalıyor. Sayma değeri sıfır olduğunda sayıcı çıkış
veriyor. Bir süre sonra LD girişine tekrar sinyal geliyor ve 3 değeri
sayıcıya tekrar yükleniyor. Bu durumda sayıcının Q çıkışı kesiliyor.

Yandaki şekilde de bir yukarı-aşağı sayıcı projeye eklenmiş. Bu

sayıcı yukarı ve aşağı sayıcının birleşiminden oluşur. Girişleri bu
sayıcılar ile aynıdır. Çift taraflı sayma yapmak istenildiği zaman
kullanılırlar.

96
SAYICI UYGULAMA

Bir S7-1200 PLC nin girişine bağlı buton

ile çıkışına bağlı kontaktörler üzerinden
üç adet asenkron motor çalıştırılacaktır.

Start butonuna birinci kez basıldığında

motor-1, ikinci kez basıldığında motor-2
ve üçüncü kez basıldığında motor-3
çalışacaktır. Start butonuna dördüncü kez
basıldığında veya termik attığında
tüm motorlar duracaktır.

Sistemin PLC programını sayıcı komutlarını

kullanarak yazınız.

97
Yan tarafta sistemin PLC programı görülmektedir. Start butonuna
birinci kez basıldığında counter 1 in sayma değeri 1 olur. Bu
sayıcının PV girişine 1 değeri girildiği için Q üzerinden çıkış verir ve
motor 1 çalışır.

Sistemde motorlara bağlanan termik rölenin açık kontağı üzerinden

çıkış alınarak PLC ye bağlantı yapılmıştır. PLC programında kapalı
kontak kullanılarak termikten sinyal geldiği zaman motorların
durdurulması sağlanmıştır.

Start butonuna ikinci kez basıldığında counter 2 üzerinden motor 2,

üçüncü kez basıldığında counter 3 üzerinden motor 3 çalışmaya
başlar. Burada her motor devreye girdiğinde önceki motorlar
çalışmaya devam etmektedir.

Start butonuna dördüncü kez basıldığında counter 4 üzerinden

sayıcı resetle hafızası aktif olur. Bu hafıza bütün counterların reset
girişine bağlanmıştır. Bundan dolayı bu hafızanın aktif olması
kendisi de dahil olmak üzere bütün counterların sayma değerini
sıfırlar. Motorlar durur ve sayıcı resetle hafızası pasif duruma
geçerek program başa dönmüş olur.

98
 BÖLÜM 9:
Karşılaştırma İşlemleri (Comparators)

99
Karşılaştırma komutları temel PLC komutlarından biri olup özellikle ilerleyen derslerde göreceğimiz analog işlemler konusunda
çok sık kullanılır. Çünkü sahadan gelen veri bu komutlarla kıyaslandıktan sonra değerlendirilip işleme sokulur. Karşılaştırma
komutları Basic Instructions >> Comparator Operations kısmında yer alır.

100
Şimdi karşılaştırma komutlarının kullanımını bir uygulama üzerinden anlatmaya çalışalım.

Network 1’e bir tane yukarı-aşağı sayıcı eklenmiş. Arttır butonuna bastığımız zaman sayıcı yukarı, azalt butonuna bastığımızda aşağı
sayıyor. Counter sayma değerini MW10 hafızasına gönderiyor. Arttırma butonunun sağına bir karşılaştırma komutu konulmuş. Bu komut
arttır butonuna ne kadar basılırsa basılsın sayma değerinin 10 un üzerine çıkmasına izin vermiyor. Aynı şekilde azalt butonunun sağında
da bir karşılaştırma komutu var. Bu komut ta azalt butonuna basıldığında sayma değerinin sıfırın altına düşmesine izin vermiyor.
Network 2 de Çıkış 1 in aktif olması bir şarta bağlanmış. Sayma değeri 6 olduğu zaman Çıkış 1 aktif olur. Diğer durumlarda pasiftir.
Network 3 te Çıkış 2 nin aktif olması da iki şarta birden bağlanmış. Sayma değeri 6 ya eşitse, 6 dan büyükse ve 9 da küçükse Çıkış 2 aktif
olur. Diğer durumlarda pasiftir.

101
Bir diğer karşılaştırma komutları da da IN_RANGE ve OUT_RANGE tir. Bu komutlar VAL girişinde uygulana değerin belirlenen
arlıkta olması veya bu aralık dışında olması durumuna göre çıkış verir.

Network 4’e baktığımız zaman MW10 daki sayma değeri 3 ile 6 arasındaysa Çıkış 3 aktif olacaktır. Network 5’te ise sayma
değeri 7 ile 10 arasında olmadığı zamanda Çıkış 4 aktif olur. IN_RANGE ve OUT_RANGE komutları birinin tersi mantıkta
çalışırlar.

102
 KARŞILAŞTIRMA KOMUTLARI UYGULAMA-1

Bir kimya tesisinde bulunan iki adet asit tankının

otomasyonu aşağıdaki şekilde yapılacaktır:
Karıştırıcı-1 Karıştırıcı-2
❑ Start butonuna basıldığında karıştırıcı-1 çalışacak
ve 10 sn boyunca devrede olacak.

❑ Karıştırıcı-1 durduktan sonra boşaltma motoru-1

çalışacak ve 5 sn boyunca devrede olacak.

❑ Tank-1 boşaltım yaptıktan sonra aynı şekilde tank-2

çalışacak.

❑ Acil stopa basıldığında sistem duracak. Acil stopa

tekrar basıldığında sistem çalışmasına kaldığı yerden
devam edecek.

❑ Normal stop butonuna basıldığında sistem duracak

ve en başa dönecek.

Boşaltma Motoru-1 Boşaltma Motoru-2 Yukarıda bahsedilen hususlar doğrultusunda sistemin

saha bağlantısını yapıp PLC programını yazınız.

103
 Sistemin Saha Bağlantısı

1
X
+24 V
3 Faz

+24 V X 1 2 3 4

104
 Sistemin PLC Bağlantısı

M M

I0.0
I0.1

I0.2

+24 V

+24 V M 1 2 3 4
105
106
 KARŞILAŞTIRMA KOMUTLARI UYGULAMA-2

Yukarıdaki şekilde gördüğünüz gibi PLC nin girişine birer tane start ve stop butonu bağlanmış. Bir de çıkışımız var. Butonların saha bağlantısı daha önceki
derslerde bahsettiğimiz gibi PLC üzerinden besleme alınarak yapılmış. Bir PLC programı yazdığımızı düşünelim. Bu programa göre start butonuna basınca
PLC çıkışı aktif yani 1 oluyor, stop butonuna basınca çıkış pasif yani 0 oluyor. Biz sol tarafta bunu 2 buton kullanarak yapıyoruz.
İşte toggle butonu ile biz bu iki butonun yaptığı işlemi tek butonda yapıyoruz. Aslında toggle butonu bildiğiniz standart bir start butonu ama biz bu
butona bu işlevselliği program yazarak kazandırıyoruz. Toggle butonuna 1 kez basınca çıkış aktif olur, 2. kez basınca çıkış durur. Sonra tekrar basınca çıkış
aktif olur. Bu şekilde devam eder.
Temel seviye PLC programlama kitabımızda bit lojik ve set reset komutlarını kullanarak toggle butonu yapmıştık. Bu uygulamada da karşılaştırma
komutlarını kullanarak toggle buton yapacağız.

107
Yandaki şekilde toggle butonundan gelen sinyale göre PLC çıkışımızın sinyal
durumunu görüyorsunuz. Bu çıkış bir lamba olabilir, bir motor veya makine
olabilir. Bu tamamen size kalmış. Toggle butonunda amaç butonun
konumlarını bilerek ona göre program yazmak ve tek butonla bir makinayı
çalıştırmak veya durdurmaktır. Peki toggle butonunu PLC ile nasıl yapıyoruz.
Şimdi buna bakalım.

Toggle butonuna her bastığımızda bir counterı yukarı doğru saydırıyoruz.

Counterın sayma değeri 1’e eşit ve 1’den büyükse, 2’ye eşit ve 2’den
küçükse çıkışı aktif ediyoruz. Counterın sayma sayısı 2’ye eşit olduğunda ve
toggle butonuna basılmamışsa counter ın sayma sayısını sıfırlıyoruz. Böyle
yaptığımız zaman karşılaştırma komutlarını kullanarak normal bir start
butonunu toggle butonu gibi çalıştırmış oluruz.

108
 Uygulamanın PLC Programı

109
 BÖLÜM 10:
Matematik ve Dönüştürme İşlemleri

110
 MATEMATİKSEL DATALAR
Matematiksel komutlar PLC programlamada en çok kullanılan temel komutlardan biridir. Özellikle bir sinyale bağlı olarak bir takım
hesaplamalar yapmak için kullanılır. Bu komutlar Basic Instructions >> Math Functions kısmında yer alır. Sürükle bırak yapılarak proje
ekranına eklenir.

111
Matematiksel komutları anlayabilmek için ilk olarak matematiksel dataları bilmek gerekir. Biz temel seviye PLC programlama
kitabımızda matematiksel dataları anlatmıştık fakat burada kısaca bu konuya tekrar bakalım. PLC programlamada temelde 4 çeşit
matematiksel datamız bulunmaktadır. Bu datalar aşağıda gösterilmiştir.

Integer (Int) : -32768 ile +32767 arasında olan tam sayılara denir. PLC hafızasında 16 bitlik yer kaplar.
Unsigned Integer (UInt) : 0 ile 65535 arasında olan tam sayılara denir. PLC hafızasında 16 bitlik yer kaplar.
Double Integer (DInt) : 65535 ten büyük olan tam sayılara denir. PLC hafızasında 32 bitlik yer kaplar.
Real : Ondalıklı sayılara denir. PLC hafızasında 32 bitlik yer kaplar.

Bu datalar PLC hafızasında ikilik tabana çevrilerek saklanır. Aşağıda integer +699 sayısının ikilik tabana nasıl çevrildiği gösterilmiştir.

Temel seviye PLC programlama kitabında PLC deki adres alanlarını detaylı olarak anlatmıştık. Burada bu konuyu tekrar anlatmayacağız.
Yalnız integer datanın word, double integer ve real dataların double word adres alanında saklandığını tekrar hatırlatalım.

112
Adres alanlarının yanında doğru adresleme yapabilmek te çok önemlidir. Aşağıda adres tipine göre adreslemenin nasıl yapılacağı
gösterilmiştir.

*Byte adres alanları birer aralıklı adreslenmelidir.

MB10 kullanılmışsa sonraki adres MB11 olmalıdır.
QB32 kullanılmışsa sonraki adres QB33 olmalıdır.
IB45 kullanılmışsa sonraki adres IB46 olmalıdır.

*Word adres alanları ikişer aralıklı adreslenmelidir.

MW20 kullanılmışsa sonraki adres MW22 olmalıdır.
Adresleme bu şekilde yapılmazsa
QW51 kullanılmışsa sonraki adres QW53 olmalıdır.
IW12 kullanılmışsa sonraki adres IW14 olmalıdır. Bit çakışması meydana gelir!!!

*Double word adres alanları dörder aralıklı adreslenmelidir.

MD36 kullanılmışsa sonraki adres MD40 olmalıdır.
QD21 kullanılmışsa sonraki adres QD25 olmalıdır.
ID52 kullanılmışsa sonraki adres ID56 olmalıdır.

113
Aşağıda adresleme doğru yapılmadığında karşılaşılacak bit çakışması gösterilmiştir.

2 şer aralıklarla adresleme yapıldığı için

herhangi bir bit çakışması olmamış.
Doğru adresleme yapılmış.

Burada QW0 dan sonra QW1 kullanılırsa

QB1 ikisinde de ortak olacağı için bit
çakışması meydana gelecektir.

DWORD bir adresin Byte bazında açılımı

bu şekildedir.

MD0 = MW0+MW2= MB0+MB1+MB2+MB3

MD4 = MW4+MW6= MB4+MB5+MB6+MB7

114
 Network 1 de MUL komutu ile 100 sayısı 3 ile çarpılmış. Sonuç
MW10 alanına yazılmış. Yine aynı networkte 20 sayısı DIV
komutuyla 4 e bölünmüş ve sonuç MW12 ye yazılmış.

Network 2 de MW10 ve MW12 deki değerler ADD komutu ile

toplanmış ve sonuç MW14 e yazılmış. Yine aynı networkte
MW14 teki değerden 15 çıkarılmış ve sonuç MW16 ya
yazılmış.

Network 3 te 30000 ile 25 sayısı çarpılmış. Çıkan sonuç 65535

ten büyük olduğu için dint bir adres alanına yazılmış.

Network 4 te ilk olarak iki ondalıklı sayı üzerinde bölme işlemi

yapılmış. Sonuç ondalıklı çıkacağı için dint adres alanına
yazılmış. Yine aynı networkte iki ondalıklı sayı toplanarak
sonuç bir dint adres alanına yazılmış.

115
 CALCULATE komutuyla birden fazla komutla yapılmak istenen işlem
tek komutla yapılır. Mesela burada Sayı 1 ile Sayı 2 çarpılıp Sayı 3 e
bölünmek isteniyorsa OUT kısmına (kırmızı kutu içinde gösterilen yer)
yere (IN1*IN2)/IN3 yazılmalıdır.

MIN komutu girişine uygulanan en küçük değeri çıkışa yansıtır. MAX komutu ise bunun tam tersini yapar. En yüksek değere sahip girişi
çıkışa yansıtır. LIMIT komutunun çalışması ise biraz daha farklıdır. Bu komutun MIN ve MAX değerleri belirlenir. Eğer IN girişine gelen sinyal
MIN ve MAX aradıysa direk IN girişi çıkışa yansıtılır. IN girişi MIN den küçükse çıkışa MIN değeri, MAX tan büyükse çıkışa MAX değeri
yansıtılır.

116
SQR komutu bir sayının karesini almak için kullanılır. Sayı 1 tag ine bir
değer girildiğinde SQR komutu bunu karesini alıp MD14 alanına
yazacaktır. SQRT komutu ise bir sayının kare kökünü almak için
kullanılır. Sayı 2 tag ine bir değer girildiğinde SQRT komutu bunu kare
kökünü alıp MD22 alanına yazacaktır.

Bir diğer matematiksel komutumuz da INC ve DEC komutudur. Bu

komutlar oldukça önemli çünkü çok sık kullanılan komutlardır.
Özellikle bir sensör gördüğünde bir değeri 1 arttırmak veya 1 azaltmak
istiyorsak bu komutları kullanıyoruz. Bu komutlar bir nevi birer
counter gibi çalışır. Bu komutları kullanabilmek için data blok
oluşturmaya gerek yoktur. Bu yönüyle counterlardan ayrılır. Yalnız bu
komutları kullanırken komutların EN girişine uygulanan sinyalin
yükselen veya düşen kenarı alınmalıdır. Yoksa arttırım veya azaltım
yapacağımız adres alanındaki data EN girişine her sinyal geldiğinde 1
artmaz veya azalmaz. Bu artış veya azalış sürekli olur. Buna dikkat
etmek gerekir. Yandaki programda Buton 1 e basıldığında elimiz
butona basılı olsa bile Sayı Hafızadaki değer 1 artacaktır. Buton 2 ye
basıldığında da 1 azalacaktır. Sayı Hafızadaki değeri tekrar 1 arttırmak
istiyorsak Buton 1 den elimizi kaldırıp tekrar basmalıyız. Bu şekilde
yapıldığında INC komutuna tekrar yükselen kenar gelecek ve Sayı
Hafıza değeri 2 olacaktır.

117
 MATEMATİKSEL İŞLEMLER UYGULAMA

Daha önceki derslerimizde yapmış olduğumuz toggle butonu uygulamasını bu sefer matematiksel komutları kullanarak yapmaya çalışalım.
Bunu yapabilmek için öncelikle bir hafıza oluşturuyoruz. ADD komutunu kullanarak toggle butonuna her basıldığında bu hafıza değerini 1
arttırıyoruz. Daha sonra bir kıyaslama yapıyoruz. Hafızadaki sayma değeri 1’e eşit ve 1’den büyükse, 2’ye eşit ve 2’den küçükse çıkışı aktif
ediyoruz. Hafızadaki sayma sayısı 2’ye eşit olduğunda ve toggle butonuna basılmamışsa sıfır sayısını Move komutuyla hafızaya taşıyoruz.
Böyle yaptığımız zaman matematik komutlarını kullanarak normal bir start butonunu toggle butonu gibi çalıştırmış oluruz.

118
 Uygulamanın PLC Programı

119
 CONVERSION (DÖNÜŞTÜRME) KOMUTLARI

Dönüştürme komutları bir datanın başka bir data türüne dönüştürülmesi için kullanılır. Özelikle ileri seviye PLC programlamada sıkça
kullanılan bir komuttur. Bu komutlar Basic Instructions >> Conversion Operations kısmında yer alır. Sürükle bırak yapılarak proje ekranına
eklenir.

120
Yukarıdaki program parçasında iki CONV komutu kullanılmış. Programı çalıştırdığımız zaman Real olan 5.7 sayısı Int türüne
dönüştürülecek ve Sonuç 1 deki değer 6 olacaktır. Tia Portal 5.7 yi tam sayıya çevirirken bu sayı 5.5 un üzerinde olduğu için yukarıya
yuvarlayacaktır. Bir diğer CONV komutu da 12 sayısını ondalıklı sayıya çevirecek ve Sonuç 2 değeri 12.0 olacaktır.

Yukarıdaki program parçasında tek network üzerinde dört farklı dönüştürme komutu kullanılmış. Bu komutlar IN girişine uygulanan
sayının farklı şekillerde yuvarlanması konusunda kullanılır. ROUND komutu sayının virgülden sonraki kısmına göre sayıyı yukarı veya aşağı
yuvarlar. CEIL komutu sayıyı yukarı, FLOOR komutu aşağı yuvarlar. TRUNC komutu da sayının virgülden sonraki kısmını atar. Bu program
çalıştırıldığında komutların çıkışları şu şekilde olur:

Sonuç 1= 3, Sonuç 2=4, Sonuç 3=3, Sonuç 4=3

121
 BÖLÜM 11:
Kaydırma ve Döndürme İşlemleri
(Shift and Rotate)

122
SİSTEM VE CLOCK MEMORY BİTLERİ

Kaydırma ve döndürme komutlarına geçmeden önce

sistem ve clock memory bitleri konusunu bilmek
gerekmektedir. Çünkü kaydırma ve döndürme işlemleri
genellikle bu bitler vasıtasıyla yapılmaktadır. O yüzden ilk
olarak bu konuyu işleyeceğiz.

PLC de bir takım memory alanları bulunmaktadır ve

bunlar PLC ye özeldir. PLC, kendisine özel olan bu
memory alanları üzerinde bize programlama konusunda
kolaylık sağlayacak bir takım işlemler yapar. İşte bu özel
alanlardan birisi de sistem ve clock memory adres
alanlarıdır. Bu adres alanlarına bakabilmek için CPU nun
özelliklerini açıp gelen ekrandan System and Clock
Memory kısmını seçmek gerekir. Bu ekran açıldığı zaman
sağdaki resimde gösterildiği gibi kutucuklu olan alanlar
işaretlenmelidir. Böyle yapıldığında sistem ve clock
memory bitleri aktif edilmiş olur.

Bu ayar yapıldıktan sonra PLC ye gönderilmelidir çünkü

PLC nin donanım ayarlarında bir takım değişiklikler
yapılmıştır.

123
Clock memory bir pulse üretecidir. Ekranda görülen frekans aralıklarında bize bir pulse üretir. Peki bunların zaman karşılığı nedir?
İsterseniz şimdi buna bakalım.
Frekans 1/zaman demektir. Burada 1 saniyeyi ekranda gösterilen frekansa böldüğümüzde o memory bitinin bize ne kadar sürelik bir pulse
verdiğini buluruz. Mesela 2 Hz clock yazan clock memory bitine baktığımız zaman bunun zaman değeri 1/2 den yarım saniye olur. Yani biz
PLC programında M0.3 ü kullanırsak bu adres üzerinden bize 500 ms lik bir pulse gelecektir.

Peki biz bu bitleri programlarda nerelerde kullanıyoruz? Mesela bir komutun EN girişi 1 sn de bir aktif olsun istiyorsak ve bu aktif olmaya
göre bir takım işlemler yapacaksak. Yine aynı şekilde clock memory bitinden gelen sinyale göre bir biti belirli bir sürede kaydırma veya
döndürme işlemine tabi tutacaksak clcok memory adres alanlarını kullanıyoruz. Bunun dışında mesela elinizi butona bastığınızda belirli bir
sürede bir şeyleri düzenli olarak arttırmak veya azaltmak istiyorsanız yine bu clock memoryleri kullanabilirsiniz.

124
Yandaki program parçasında iki networkte de clock memory kullanılmış. Network 1 de 500 ms de bir Çıkış 1 aktif olur. Network 2 de 2
sn de bir Çıkış 2 aktif olur.

System memory bitleri clock memory bitleri ile aynı yerde bulunur. Yukarıdaki resimde yer alan kutucuk işaretlendiğinde aktif olur. First
Cycle biti PLC stoptan run moduna geçtiğinde bir tarama süresinde aktif olur. Aşağıdaki programda PLC ilk enerjilendiğinde veya
stoptan run moduna geçtiğinde 20 sayısı MW50 adresine taşınır. Yalnız bu olay sadece bir kez gerçekleşir.

125
Always False biti her zaman sıfır olan bittir. Yukarıdaki programda MW50 hafızası 5 ile çarpılıp sonuç MW52 adres alanına yazılıyor.
Eğer PLC programında bu işlemin yapılmasını istemiyorsak ama bu işlemi programdan silmek istemiyorsak işlemin başına always false
bitini kullanıyoruz. Özellikle otomasyon projelerinde sahada sistemi devreye almak istediğimizde deneme yanılma yaparken bu komutu
çok sık kullanıyoruz.

Always true biti ise her zaman 1 olan bittir ve bir girişi sürekli setli yapmaya yarar. Always false biti gibi sistemi devreye alırken deneme
yanılma yapmak amacıyla kullanılır.

126
 KAYDIRMA VE DÖNDÜRME KOMUTLARI

Kaydırma ve döndürme komutları herhangi bir bellek alanı içerisindeki bitlerin istenilen yönde ve istenilen sayıda kaydırılmasını
ve döndürülmesini sağlar. Bu komutlar Basic Instructions >> Shift and Rotate kısmında yer alır. Sürükle bırak yapılarak proje
ekranına eklenir. SHR komutu ile bitler sağa, SHL komutu ile sola kaydırılır. Döndürme işlemi de aslında bir kaydırma işlemidir
ama döndürme işleminin sonunda en sondaki bit bir sonraki adımda en başa geçer. Kaydırma işleminde ise en sondaki bit bir
sonraki adımda kaybolur. Kaydırma ve döndürme arasındaki en temel fark budur.

127
Kaydırma ve döndürme komutlarını anlayabilmek için küçük bir program
yazalım. Yandaki programa göre PLC stoptan run a geçtiği anda veya ilk
başlatıldığında 1 sayısı bir defaya mahsus olmak üzere MW10 hafızasına
yüklenir. Bu hafızanın data tipi Word olarak seçilmiştir.

Network 2 ye baktığımız zaman burada sola kaydırma komutunun

kullanıldığını görüyoruz. Her 1 saniyede clock memory den gelen sinyale
göre MW10 un bitleri sola doğru bir kez kaydırılıyor. Biz her gelen sinyalde
bitler ikişer olarak kaysın isteseydik SHL mutunun N girişine 2 sayısını
girmemiz gerekirdi.
Programı PLC ye yüklediğimizi farz edelim. Tia Portal da sol tarafta proje
ağacında yer alan watch and forces table kısmından yeni bir watch table
oluşturalım. Buraya MW10 hafızasını ekleyelim. Display format kısmını
“bin” yapalım. PLC yi stopa çekip sonra run a basalım. Gzölük simgesine
tıklayalım. Böyle yaptığımız zaman 1 sayısının en soldan sağa doğru kaması
görülecektir.

128
Kayma işlemi bittikten sonra yukarıda görüldüğü gibi MW10 hafızasına gönderdiğimiz 1 sayısı yok olacaktır. Eğer burada kaydırma
yerine sola döndürme olan ROL komutunu kullansaydık en sola gele 1 sayısı bir sonraki adımda en başa gelecektir.

KAYDIRMA VE DÖNDÜRME KOMUTLARI UYGULAMA

Q0.0 Q0.7

PLC nin dijital çıkış kanalında bir led’in, başlat sinyali ile yakılarak, düşük değerlikli bit ten yüksek değerlikli bit e doğru sürekli olarak
kaymasını istiyoruz. (kayan ışık) Son bit yandıktan bir sonraki adımda ilk bit in tekrar yanması gerekir. Başka bir döndürme sinyali ile de
kaymanın durması sağlanmalıdır. Bu şekilde çalışan bir sistemin PLC programını yazınız.

129
 Uygulamanın PLC Programı

130
 BÖLÜM 12:
Orta Seviye Uygulamalar

131
 OTOMATİK ETİKETLEME MAKİNESİ UYGULAMASI
PİSTON
Bir piston üzerinden ürünlere etiket basılacaktır. Start butonuna basıldığında sistem
çalışmaya başlar. Komprasör üzerinden hava valfe gelir. Eğer piston yukarıdaysa yani
piston yukarıda sensöründen (SY) sinyal geliyorsa, PLC üzerinden valfin VA bobini
tetiklenir ve piston aşağı iner. Aşağı inen piston burada 2 saniye bekler ve etiketi
ürüne basar. Bu sürenin sonunda piston aşağıda sensöründen (SA) sinyalin gelmesiyle
birlikte PLC valfin VY bobinini tetikler ve piston yukarı çıkar. Daha sonra yeni bir ürün
gelir ve etiketleme tekrar başlar. Stop butonuna basıldığında sistem durur. Bu şekilde
çalışacak olan sistemin PLC programını yazınız.
VALF
ÜRÜN

KOMPRASÖR

İlk olarak kumanda devresi klasik kumanda ile nasıl yapılıyor ona bakalım. KM rölesi
sistemin genel startını veren röle oluyor.
Bu röle enerjilendiği zaman sistemin her bir parçası enerjilenmiş olur. KM nin açık
kontağının start butonuna paralel bağlanmasıyla mühürleme yapılmış. (1-2 numaralı
kısım)
SY görüyorsa, SA görmüyorsa RA rölesi çeksin denilmiş. RA rölesinin çekmesiyle valfin
VA bobini enerjilenir ve piston aşağı iner. (3-8 numaralı kısım)
SA görüyorsa T1 saymaya başlar ve 2 saniye sonra çıkış verir. (5 numaralı kısım)
T1 çıkış veriyorsa, SA görüyorsa, SY görmüyorsa RB rölesi çeker. Bu rölenin çekmesiyle
VB enerjilenir ve piston yukarı çıkar.

132
 Tag Listesi

Uygulamanın PLC Programı

133
 OTOMATİK BASKILAMA VE KUTULAMA OTOMASYONU UYGULAMASI

PİSTON 1
KOMPRASÖR

VALF 2

PİSTON 2

ÜRÜN

KUTU
VALF 1

Bu uygulamayı yapabilmek için bir önceki uygulamayı bitirmiş olmanız gerekmektedir. Bu uygulamada bundan önceki sistemi biraz daha
geliştiriyoruz. Üzerine etiket basılan ürünü ikinci bir valf ve buna bağlı bir piston yardımıyla kutuya ittiriyoruz. Eski sisteme ek olarak iki
sensörümüz daha var. Bunlar piston 2 nin konumunu bildiren sensörlerdir. Piston geride sensörü (SG) piston 2 nin geride olduğu bilgisini bize
verirken, piston ileride sensörü (SI) piston 2 nin ileride olduğu bilgisini bize vermektedir. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken bir husus var.
Ekranda da görüleceği üzere piston 1 ve 2 farklı tip pistonlardır. Piston 1 çift etkili bir piston olduğu için bu pistonun aşağı ve yukarı
hareketinde ayrı ayrı hava vermeniz gerekmektedir. Piston 2 de ise durum farklıdır. Bu pistonun tek tetkili bir pistondur. Pistonun ileri gitmesi
için hava verilir fakat geriye gitmesi için tekrar hava vermeye gerek yoktur. Hava kesilirse içindeki yay vasıtasıyla piston ilk konumuna gelir. İşte
bu hususlardan yola çıkarak sistemin PLC programını yazınız.

134
 Tag Listesi

PLC programına geçmeden önce sistemin kumanda devresine yapılan eklemelere bakalım. Burada önemli bir nokta var o da şu: Piston 1
ürüne baskı yaptıktan sonra baskı yapıldı bilgisini oluşturmalı ve bu olay bir şart olarak piston 2 nin çalışmasına eklenmelidir. Bu
yapılmazsa piston 2 ürüne baskı yapılmasını beklemeden ürünü kutuya itecektir. İşte biz ürüne baskı yapıldı bilgisini 6 numaralı yerde
oluşturuyoruz. Timer çıkış vermişse piston ileride sensörü (SI) görmüşse RR rölesini çektir demişiz. İşte çekilen bu röle bize baskının
gerçekleştiği bilgisini vermektedir. Bu röle üzerinden 10.kısımda da RI rölesi çalıştırılmıştır. RI rölesi VI bobinini tetikleyerek piston 2 nin
ileri gitmesini sağlamaktadır. (14.kısım)

135
136
 GARAJ OTOMASYONU UYGULAMASI

GARAJ KAPISI

Bu uygulamada garaj kapısı bir piston ile ifade edilmiştir. Sistem manuel ve otomatik olarak iki ayrı mod da çalışacaktır. Bu modlar arası
geçiş manuel-otomatik anahtarıyla sağlanacaktır. Sistem manuelde iken manuel aç butonuna basılı tutulduğu süre zarfında garaj kapısı
açılacak, kapat butonuna basılı tutulduğu süre zarfında kapanacaktır. Manuel-otomatik anahtarı otomatik konumuna getirildikten sonra
sistem otomati kolarak çalışacaktır. Otomatik mod da çalışma şu şekilde olacaktır:
➢ Fotosel 1 (FT1) aracı gördüğünde garaj kapısı açılacaktır.
➢ FT 1 görüşünü kaybettiğinde garaj kapısının aracının üzerine kapanmaması için garaj kapısının üzerine konula fotosel 2 (FT2) de
gördüğünde araç kapısı açılacaktır. (Açık olan kapı açık kalmaya devam edecektir)
➢ İki fotosel de görmüyorsa sistem 2sn süre tutacak ve bu sürenin sonunda garaj kapısı kapanacaktır.
➢ Garaj kapısının açık olduğu bilgisi SKA sviçi üzerinden, kapalı olduğu SKK sviçi üzerinden alınacaktır.
Yukarıda bahsedilen huşular doğrultusunda çalışacak sistemin PLC programını yazınız.

137
Yukarıda sistemin kumanda devresi görülmektedir. Man-OTO anahtarı kalıcı bir anahtardır. Bastığınız zaman basılı kalır. Bu anahtar
çevrildiğinde MOR rölesi çeker. Bu rölenin kontak durumuna göre sistem manuel veya otomatik olarak devreye girer (2-4 numaralı kısım).
Sistem manuel olarak devreye girdiğinde aç butonuna basıldığında MA rölesi, kapat butonuna basıldığında MK rölesi çeker (2-14-16
numara). Bu rölelerin çekme durumuna göre kapı manuel olarak açılır veya kapanır. Fotoseller gördüğünde RFT1 ve RFT2 röleleri çeker
(5-6 numara). Bu rölelerin çekmesiyle SKA siviçi görene kadar garaj kapısı açılır (8-9-10-17 numara). Kapı açık siviçi (SKA) gördüğünde
timer 2 sn sayar (11 numara). Timer çıkış vermişse, fotosel 1 ve 2 görmüyorsa, kapı kapalı siviçi (SKK) görene kadar kapı kapanır (12-13-15
numara).

138
Tag Listesi

139
Uygulamanın PLC Programı

140
 OTOMATİK TRANSFER ASANSÖRÜ UYGULAMASI

Bir fabrikadaki ürünleri bir üretim bandından başka bir üretim bandına asansör yardımıyla otomatik olarak transfer edilecektir. S1
sensörü ürünü gördüğü zaman V1 bobini üzerinden içeri iten piston çalışacak ve ürünü asansöre itecektir. İtme işlemi
gerçekleştikten sonra piston içindeki yay vasıtasıyla otomatik olarak ilk konumuna dönecektir. Daha sonra VY bobini tetiklenecek
ve asansör ürünü yukarıya kaldıracaktır. Ürün yukarıya çıktıktan sonra VD bobini üzerinden dışarı iten piston ürünü ittirecek ve
ürün bir diğer üretim hattına transfer olacaktır. Bu işlemden sonra VA bobini tetiklenecek ve asansör aşağı inecektir. Bu işlemler
bir döngü halinde her ürün geldiğinde devam edecektir. Bu şekilde çalışan bir otomasyon sisteminin PLC programını yazınız.

141
Yukarıda sistemin kumanda devresi yer almaktadır. Start-stop butonu üzerinden RM rölesi konum değiştirir. Bu röle sistemin genel startıdır ve
bütün kısımların başında bulunur. S1 sensörü gördüğü zaman SR rölesi çeker. SR rölesi çekmişse, içeri iten piston gerideyse (SAG sensörü
görüyorsa), asansör aşağıdaysa (AA sensörü görüyorsa), SAI sensörü (aşağı piston ileri sensörü) görene kadar R1 rölesi çeksin diyoruz. R1
rölesinin çekmesiyle V1 üzerinden alttaki piston ileri gidecektir (17 numara). Burada önemli bir nokta var. Alttaki piston ürünü transfer
etmeden önce de SAG sensörü görüyor, transfer ettikten sonra da. İşte bu iki durumu birbirinden ayırmak için alttaki piston ileri gittiğinde
bir röle (M1 rölesi) çektiriyoruz ki SAG gördüğünde ve bu hafıza varsa pistonun gidip geri geldiğini anlıyoruz (7-8 numara). Bunu yapmazsanız
yani M1 rölesinin durumu baz alınmadan asansör yukarı çıkarsa, bu sırada aşağıdaki piston mili geri geleceği için bu durum pistona zarar
verecektir. Aynı şekilde yukarıdaki piston da ürünün transfer edildikten sonra başka bir röle çektiriyoruz (M2 rölesi). Bu röle çektiğinde ürün
transfer edildi bilgisi oluşmuş oluyor ve ona göre asansörü tekrar aşağı indiriyoruz.
142
Tag Listesi

143
Uygulamanın PLC Programı

144