You are on page 1of 281
ee NAM 1987 - 2022 INHA UAT BAN GIAO DUC VIET NAM RET Li GAG OUe WiéT NAM Tu truyén théng dén hién dai tM GIA: 440.000 DENG loos rep ugiy ugp Bugs ugdnay NL MYN L21A 3a ovina 7 TRAN NGOC THEM (Chi bién) DANG QUéc BAO, NGUYEN MINH DANG, TRAN YAN DOAN, [NouvEN DUY MONG HA, 70 DUY Ho2, NGUYEN TH] THANH HUYEN, ‘NUYEN LOc, Lé THI NINH, PHAM HONG QUANG, Nuvi HONG THUAN, LE VAN TONG, NGUYEN TH) THOY VY TRIET Li GIA DUG VIET NAM TU TRUYEN THONG DEN HIEN DAI al a NHA XUAT BAN GIAO DUC VIET NAM TRAN NGOQC THEM (Chi bién) Dang Quée Bao, Nguyén Minh Dang, Tran Van Doan, Nguyén Duy Méng Ha, Té Duy Hop, Nguyén Thi Thanh Huyén, Nguydn Loe, Lé Thi Ninh, Pham Héng Quang, Nguyén Héng Thuan, Lé Vin Tang, Nguyén Thi Thay Vy TRIET Li GIAR DUG VIET NAM TU TRUYEN THONG DEN HIEN DAI @ HA XUAT BAN GIAO DUC VIET NAM. Sdéch nay la sén phdm ciia dé tai KHGD/16-20.D7011 thuéc Chwong trinh KH&CN Quéc gia giai doan 2016-2020 “Nghién ciru phat trién Khoa hoc gido duc dap tng yéu cu d6i méi cn ban, toan dign nén gidéo duc Viét Nam’. NOi dung trinh bay trong sdch Id két qué qud trinh nghién cttu ctia tap thé tée gid; né khong nhét thiét phan énh quan diém cia BG Gido duc va Bao tao. LOWNHA XUAT BAN Hudng té1 ki niém 65 nm Ngay thanh lap Nha Gido duc Viét Nam, trong nhiing nam qua, bén canh viéc bién soan, xudt ban va cung ting day di, dong b6 va dam bao chat long sdch ‘pido khoa cho céc bac hoc, cp hoc trong cé nurée, Nha xudt ban Giéo due Vige Nam da ché ¥ t61 mang sch tham khdo bé tro thiét yéu cho hoc sinh, sinh vién, gido vién phé thong, gidng vién céc trudmg dai hoc, cdc nha quan If gido duc va ban doc rong rai. Dap dng muc tiéu gido duc, nang cao dan tri va nhu cu vin hod doc ngay cang cao cia ban doc, Nha xudt ban Giéo duc Viet Nam Iuén quan tam t6 chite bién soan, xuat ban mang sach tham khao cé gid tri khoa hoc va thy tién cao, c6 yr nghia chinh tri, vin hod, gido dyc sau sc, D6 Ia mhiing cudn sch nghién cifu dudng 16i, chi trong, chinh séch cia Bang vé giéo duc; nhiig chuyén Iuan, chuyén khdo 6 cdc Tinh vue Khoa hoc, van hoa x4 h6i khac nhau; dng th, cing la ning bé te 1igu 06 gia tri lich sir nhu nhting bé thur tich hay nhdmg pho sir cé hoe nhimng b6 tir dign tiéng Viet quy, nhimg b6 tir din song ngir 461 dich tigng Viet va tiéng née ngoai hodc céc ngén ngir dan toc anh em,... Tham gia bién soan mang séch nay la céc nha gido, nha khoa hoe, nha quan Ii c6 uy tin, 6 cdc thé hé khéc nhau, dc biét la cdc Na gido Nhan dan, Nha gido Uw ti, cdc nha Ikhoa hoc vinh dur duro nhan Giai thuéng H® Chi Minh, Gidi thuéng Nha muéc, Giat thuéng Sdch Qué gia,... v8 cde céng trink, cum cdng trinh Khoa hge & céc link vure nghién citu khée nhau. Nhig cudn sach duoc xuat ban trong ‘mang sch nay c6 thé la sw téng két thanh tu nghién cifu lau nim, thm chi c& cudc di lm khoa hoc; lai cing c6 thé méi nhen nhém theo mot hudng méi, mot ¥ tuéng méi, mot dét pha trong tinh vere ‘chuyén nganh ma céc tac gid da danh tron tri tué va tm huyét cho n6. ‘Tat cd du Ling Iai, tod sang lép lanh trén ting trang ban thdo, trén timng trang sdch. Cu6n séch Trigt I'gido duc Viét Nam: ti truyén thing dén hién dai 1a méttrong nhiéeng cudn sdch thudc mang séch chat rong cao, duoc xudt ban chio mimg_ki niém 65 nam thanh lap Nha xuét ban Gido dye Vigt Nam. ‘Tie dau thé li XX! dn nay, x4 h6i Viét Nam cé sur quan tam dic bigt dén van dé triét I gido duc, sw quan tam nay thé hién trén cée phuong tién théng tin dai ching va trén din din Quéc hi. Vige giai quyét van dé triét If gido duc durgc hi vong la sé mé ra I6i thoat cho nhitng vuréng mac cita gido duc, dip ting nguyén vong cia nhan din ‘va gop phn thy hién Nghi quyét s6 29-NQ/TW ciia H6i nghi Trung wong 8 khod XI ngay 4-11-2013 vé d6i m6i cn ban va toan dién gido duc va dao tao. him d4p trng yéu cau d6i méi cin ban, toan dign nén gido dyc Vigt Nam, céng trinh Triét If gido duc Vigt Nam: tir ruyén théng dén hign dai do GS.TSKH. Trin Ngoc Thém lam chii bién nguyén la dé tai nghién ctru khoa hoc céip Nha nuéc cing tén (ma sé KHGD/16-20. ‘BT.011) do GS:TSKH. Tran Ngoc Thém lam chii nhiém, Truémg Dai hoc Khoa hoc Xa héi va Nhan van thude Dai hoc Quéc gia Thanh ph6 HO Chi Minh 1a t6 chit chi tri, thudc Chwrong trinh Khoa hoc va Cong, nghé Quéc gia giai doan 2016-2020 “Nghién cttu phat trién khoa hoc gido due dép ting yéu clu d6i méi can bén, toan dién nén gido duc Vige Nam” do BO Gide duc va Bao tao 1a cor quan chi quan, durge trién Khai thyc hign tir cuéi nim 2017 dén hét nim 2020, Nhiém vy trong tam cita cOng trinh la trén co sé tim hiéu triét If gido duc Vigt Nam ‘truyén théng va triét If gido dyc ctia mt s6 khu vue trén thé gidi, xdc lp co'sé'li ludn va van dung né dé xay dung triét ligido duc Viet Nam trong giai doan hién tai. Mac di céc tée gia va bién tap vign da c6 nhiéu c6 ging trong qua trinh nghién ctu, trinh bay két qua va bién tap, nhumg do tinh phic tap, da dign va yéu cau cao vé If ludn cia van a, cudn séch kh6 trénh hét duge cac so’ suit. Chiing t6i mong nhan duge g6p ¥ cia quy ban doc. Moi gop 9 xin gir vé Nha mudt ban Gido duc Viét Nam, 81 Tran Hung Dao, Ha Oi Xin tran trong cdm on sw gép ¥ quy bau cia quy ban doc. Ha Ni, thang 8 nam 2022 NHA XUAT BAN GIAO DUC VIET NAM Lo1cAM ON COng trinh Triét 'gido duc Viét Nam: tt truy8n théng dén hign dai ra mat ban doc hém nay 1a mdt cé ging lén cia nhom nghién ciru gdm 13 téc gla lam viée & cdc truémg dai hoc va vign nghién cétu trong va ngoai née. Trong qué trinh thc hién céng trinh nay, nhém téc gid da nhan duge sw gitip dé nhiét tinh cia nhitu 16 chite va cé nhan. ‘Truréc hét, xin tran trong cém on Ban chit nhiém Chwrong trinh Khoa hoc va Céng nghé Quéc gia giai doan 2016-2020 “Nghién ctu phat trién khoa hoc gido duc dép tng yeu cliu d6i méi céin ban, todn dién nén gido duc Viét Nam’, Van phong Chuong trinh, anh, a0 BG Gléo duc va Bao tao 1a co quan chit quan va cdc vu lién quan; Ban Giém hiéu Trudng Bai hoc Khoa hoc Xa h6i va Nhan van - Dai hoc Quéc gia Thanh phé H@ Chi Minh la t6 chtée chai tri va cac phdng ban lién quan da ludn dng hanh va tao moi diéu kign thudn loi dé nhém téc gid hoan thanh céng trinh, ‘Trong qué trinh thyc hién, nhém téc gid da nhan duge sy hd trg tich cue cla PGS.TS. Triéu Thé Hing, nguyén Phé Chit nhiém Uy ban Van hod, Giéo duc, Thanh nién, Thiéu nién va Nhi Ong cia Quéc hi; PGS.TS. Lam Nhan, Chii tich Hi dng Trung Dai hoc Van hod Thanh phé H8 Chf Minh; PGS-TS. V6 Van Thang, Higu truréng Trurdmg Dai hoc An Giang; PGS.TS, Pham Thi Hong Nhung, Higutruéng Trurdng Dai hoc Ngoai ngit- Dai hoc Hué; GS.T'S. Nguyén Thi MY Léc, nguyén Hiéu trudng va GS.TS. Nguyén Quy Thanh, Higu trudng Trudng Bai hoc Gido duc - Dai hoc Quéc gia Ha Noi; PGS.TS, Nguyén Ngoc Chinh, nguyén Truéng ban Khoa hoc Céng nghé Dai hoc Da Nang; PGS-TS. Ngé Minh Oanb, nguyén Vign trudng, Vign Nghién ctru Giéo duc Truong Dai hoc Sw pham Thanh phé H8 Chi Minh; TS, Duong Thu Ha, Truéng khoa Sau dai hoc Trudng Dai hoc Sur pham Nghé thuat Trung wong. ‘Trong qué trinh nghiém thu cong trink, nhom tac gia 44 nhan durge nhiéu ¥ kién gop y tir HOi dng tye dénh gid cla Trung Bai hoc Khoa hoc Xa hi va Nhan van - Dai hoc Quéc gia Thanh phé HO Chi Minh do GS.TS. V6 Van Sen lam Chi tich cing cdc uy vién: PGS.TS. Nguyén Xuan Té; PGS.TS. My Giang Son; PGS.TS. Nguyén Sy Thu; PGS-TS. Nguyén Thi Thuy Dung; TS. Tran Anh Tién; TS. Hoang Mai Khanh; va HOi dng tw van dénh gid, nghiém thu dB tai ciia B6 Gido dye va Bao tao do PGS.TS. Nguyén Van Phiic lam Chit tich cing céc uy vién: Ong Dao Hong Cuong; GS.TSKH. Via Minh Giang; PGS.TS. Trin Kiéu; TSKH. Pham D6 Nh&t Tién; PGS. TS. Tran Quéc Toan; PGS.TS. Dinh Hing Hai; TS. Nguyén Van Hoa; TS. Ta Ngoc Tri. Sau khi san phdm @® tai chuyén thanh sch, ban, thio séch tiép tuc nhan durgc nhi8u y kign gop ¥ rat ki ludng cia GS. Nguyén Khac Phi va TS. Nguyén Quy Thao - hai vj phan bién nguyén la cdc Téng bién tp ciia Nha xuat ban Gido duc Viet Nam. Dong thoi, nhém tac gid xin giri loi tri an téi cécnha khoa hoc, cfc nha quan If giéo duc da tham gia cc cudc hi thao, toa dam, khao st chuyén gia; cling tat c& céc thy cé gido, cdc phy huynh va sinh vién - hgc sinh da tham gia cdc cuéc khdo sat vé gido duc va triét If giao duc Viét Nam trong cdc nam 2019-2020. Chi bién va nhém tac gid xin gi 101 tri an t6i bén nha khoa hoc c6 mat & giai doan khdi dau thirc hién d& tai ma do mot s6 Ii do cd nhan da kh6ng tip tuc tham gia: GS.TS, Nguyén Thj My Loc (Trudng Dai hoc Gido duc - Dai hoc Quéc Gia Ha N6i), TS. Pham ‘Thi Ly (Truéng Dai hoc Nguyén Tat Thanh), TS. Gidp Van Duong (GiapGroup & Startup Academy Vietnam), va nha hoat déng gi due Gidn Tw Trung (Vign Nghién ciru Phat trién Gido duc, IRED). Cuén sdch duge viét trén co-sérctia d8 tai véi su tham gia dong g6p cita cdc thanh vién nhwrsau: ThS. Nguyén Thi Thug Vy (Truong Bai hoc Thi Dau M6t) [a thw ki khoa hgc cia d@ tai, viét chin I §2; tham gia lap bang héi, t6 chic khdo st va xii s6 ligu va tham gia t6 chitc ban thao. GS.TS. Tran Van Doan (Dai hoc Quéc gia Dai Loan) tham gia ¥ kién & cdc muc I-§1.5, IV-§4 va V-§2.1. GS.TS. To Duy Hop (Vin Tri Viétthudc Lién hiép cdc Hi KhoahgcvaKithuat Vigt Nam) viét chinh 1-§4.1 va tham gia viét I-§1.3. PGS.TS. Dang Quéc Bao (Hoc vién Can b6 Quan If Gido duc) tham gia viét V-§2, ‘kétludn va khuyén nghj. PGS.TS. Nguyén Hong Thuan (Vign Khoa hoc Gido duc Viét Nam) tham gia viét 1-§1.2, III-§3 va V-§3. GS.TS. Pham Hng Quang (Pai hoc Thai Nguyén) tham gia viét 111-§3 va V-§2.1. GS.TS. Nguyén Léc (Trung Pat hoc Ba Ria - Vang ‘Tau) doc va gép ¥ chung. TS. Nguyén Duy Mong Ha (Truong Dai hoe Khoa hoc Xa héi va Nhan van - Dai hoc Quéc gia Thanh phé H8 Chi Minh) tham gia viét II-§1.2-1.3. TS. Lé Van Ting (Trvdng, Bai hoc Dong Thap) tham gia viét II-§1.4. TS. Nguyén Thi Thanh Huyén (Trung Dai hoc Hoa Sen) vit chinh V-§4.4.2. ThS. Nguyén Minh Bing (Trudng Bai hoc Thi Dau Mét) tham gia viét IV-§2 va xt If s6 ligu khdo sét. ThS. Lé Thi Ninh (Trudng Dai hoc Tha Dau Mot) tham gia viét I11-§1 va tham gia t6 chitc ban thao. Cudi cing, nhém tée gid chan thanh cém on ban doc dang cam trén tay quyén sdch nay, cing ching t6i chia sé méi quan tim ve gido duc va triét If gido duc nréc nha. Cac ¥ kiGn g6p ¥ cb thé gibi v8 Nha xudt ban Gido duc Viét Nam hode git trite tiép cho cchiing t6i qua dia chi: ngocthem@gmail.com. TP. Hé Chi Minh, thang 10 ndm 2021 GS.TSKH. Tran Ngoc Thém Chu bién sdch kim Chii nhiém Be tai MUC LUC LOT NHA XUAT BAN. LOICAM ON. PHAN MO DAU Chwong I: CO’ SO’ Li LUAN VE TRIET Li GIAO DUC. TIEU DAN CHUONG...... 1. TRIET Li GIAO DUC NHIN TU BEN NGOAI .. 1.1. Triét i gido duc va i niém gido duc’. 1.2, Triét i gido duc trong quan hé véi triét hoc gido duc ...33 1.3, Trigt I gido duc trong tam triét giéo duc va quan hé voi tw twég gido duc va thuec tién 1.4, Céc yéu t6 chi phéi va tong tac v6 triét Ii giéo duc....51 1.5. Nhan dign triét I gido duc qua dc trung, dinh nghia va cdc hinh thitc tin tai 2, TRIET Li GIAO DUC NHIN TU BEN TRONG. 2.1. Quan nigm vé cu trac nGi tai cla triét If gido duc... 2.2. Cac tang bac cau tric cia triét Ii gido duc. 2.3. Twong quan giika céc thanh t6 trong cdu trite ting bac cita triét Ii gido duc 3. CAC LOAI HINH VAN HOA VA MO HINH VAN DONG CUA Trong séch, khi dn chéo, ching ti quy wée viet, vf dy:“I-§1.1% doc: “chong Lemue 1.1% TRIET L{ GIAO DUC. 3.1. Van hoa gido duc va céc loai hinh van hod... 3.2. Cécmé hinh van dng cia triét Ii gléo dy 3.3, Mé hinh van dong triét i giéo duc tong quat da chigu kich, PHUONG PHAP LUAN VA PHU'ONG PHAP NGHIEN COU TRIET L{ GIAO DUC. 4.1, Phuong phap lan nghién ctu triét If gido duc.. 4.2. Céc phuong phap nghién cu triét i gido due 4.3. Phuong phdp dénh gid va xy dung triét Ii gido duc...125 Chwong Il: TRIET Li GIAO DUC O PHU'ONG TAY VA DONG BAC A. TIEU DAN CHUONG I. 1. TRIET Li GIAO DUC 6 PHUONG TAY (dai dign cho loai hinh van hod thién vé duong tinh). 1.1. Cc yéu t6 chi phéi va tuong tac voi triét Ii gido dye & phuong Ta 1.2. Cac thanh t6 ciia triét Ii gido duc & chau Au. 1,3. Cac yéu t6 hién thyc hod triét If giao duc & chau Au 14. Triét If giéo duc phuong Tay: trudng hop nuée MY. 15. Thue trang va higu qua ctia triét I gido duc phuong Tay. TRIET L{ GIAO DYC 6 DONG BAC A (@ai dign cho loai hinh van hod trung gian)... 190 2.2, Cac thanh té ctia triét Ii giao duc & Déng Bac A. TIEU DAN CHUONG II uo . TRIET Li GIAO DUC THO! PHAP THUQC, 2.4. Céc yéu t6 chi phéi va tuong tac véi triét Ii gido duc 190 195 ‘Dong Bac A 23. Cac yéu t6 hign thurc hoa triét If gido duc 6 Dong Bac A..214 24. Thyc trang va hiéu qua ctia triét li gido duc Déng Bac A....216 (Chwong Ill: TRIET Li GIAO DUC VIET NAM TRUYEN THONG...227 229 1. TRIET Lf GIAO DUC VIET NAM THO1 Ki PHONG KIEN. 1.41, Cécyéu t6 chi phéi triét If gido duc Viet Nam thoi ki phong kién ty chit. ‘TY CHU... 1.2, Céc thanh té cia triét i giéo duc Viet Nam thot ki phong kién ty chit 1.3. Cac yéu t6 hién thurc hod triét I gido due Viet Nam thoi ki phong kién ty chi 250 1.4, Thire trang va hiéu qua cia triét If gido duc Viét Nam thoi ki phong kién ty chi 255 268 2.1. Cac yéu t6 chi phéi va tuong téc v6 triét If gido duc thoi Phap thuéc. fs 2.2, Cac thanh t6 ciia triét If gido duc thai Phdp thudc .. 2.3. Cacyéu t6 hign thuc hod triét If gido duc thei Phap thuéc. 2.4, Thure trang va higu qua ca triét If gido duc thoi Php thuéc. 4 3. TRIET Li GIAO DUC THOI Ki 1945-198! 290 3.1, Céc yéu t6 chi phét triét If gido duc ding chi lew thoi ki 1945-1985. 291 294 ido dyc dong chit lu thoi ki 1945-1985. 34. Thuc trang va higu qua ctia triét Ii gido duc dang chi Tuu thoi ki 1945-1985... 3.5. Triét i gido duc dong bang liu & mién Nam nhieng nam 1954-1975. 4. BUC TRANH KHAI QUAT VE TRIET L{ GIAO DUC VIET NAM ‘TRUYEN THONG... a : 33 Chwong IV: SY’ BIEN DONG CUA TRIET Lf GIAO DUC VIET NAM TRONG THO! Ki DOI MO1 VA HOI NHAP. quéc TE. 1. CAC YEU T6 CHI PHO! TRIET Li GIAO DUC VIET NAM ‘THOT KI DOI MOI VA HOI NHAP QUOC TE. 1.1, Van hod thoi ki Déi méi va hdi nhap quéc té 1.2. Chinh trj va kinh té thei ki D6i méi va hi hp qué té...344 2. TRIET Li GIAO DUC CUA VIET NAM THOT Ki DOI MOT VA HOINHAP Quéc TE. 2.1. Strménh va myc 345 346 358 359 365 2.2. Nguyén If va gid tri c6t 101... 2.3. Yéu cau vé ndi dung 2.4. Yeu ciu v8 phurong phap 3. CAC YEU T6 HIEN THY'C HOA TRIET Li GIAO DUC VIET NAM THOI Ki BO | MOI VA HOI NHAP QUOC TE........370 3.4. Chinh séch va t6 chite gido duc cita Viet Nam thos Gi méi VA HO: MhAP qUEC 1B on 370 3.2, Ha tng gido duc cia Viét Nam thoi D6i m va hi nhap quéc 372 4. DANH GIA TONG THE THY TRANG VA HIEU QUA CUA TRIET Lf GIAO DUC VIET NAM THOT DOI MOI VA HOI NHAP QUOC TE. “372 4.1. Céch tiép can trong viee dénh gid thyte traMg enn 372 4.2. Nhiing thanh tyu chi yéu. 376 4.3. Nhiing han ché chit yu va dnb gid CHUN snnnnon 380 4.4. Nguyén nhan va nhéeng nghich If CO BAM ssn 3OL Chwong V: MO HINH TRIET L{ GIAO DUC VIET NAM INH HU'ONG CHO NHUNG THAP NIEN TOT, 411 1. CO'S@ LI LUAN VA THUC TIEN... 413 11. Coséiiluan A13 1.2. Cosé thu tién.. Ald 2, MO HINH TRIET Lf GIAO DUC VIET NAM BINH HUONG ‘TONG THE. 419 2.1. Sir ménh va muc tiéu trong Triét If giéo duc Viét Nam dinh huéng téng thé. 420 2.2. Nguyén If va edu tric gid tri cOt 16i trong Triét If gido duc Vit Nam dinh huéng t6ng thé. 436 2.3, Yeu clu vé nOi dung va phuong phap trong Triét gido duc Viét Nam dinh huéng tng thé. 447 16 3. MO HINH TRIET L{ GIAO DUC VIET NAM DINH HUONG BO PHAN cue 7 457 3.1, Triétli gido duc Viét Nam dinh huréng & bac Mam non....458 3.2, Triét If giéo duc Viét Nam dinh huéng 6 bic Phé théng ...463 3.3. Triét li giéo duc Vigt Nam dinh huéng & bac Giéo duc ngh® nghiép 469 3.4, Triétli gido duc Viét Nam dinh huéng & bac Dai hoc..472 3.5, Trigt lf giéo duc Viét Nam dinh huéng 6 hé gido duc thudng xuyén. 475, 4. CAC YEU TO HIEN THUC HOA 476, 4.1, Van hod gido duc ATT 4.2. Chinh séch va t6 chite gigo duc. 483, 4.3. NOi dung va phwong phap gido duc... 488 4.4, Ha ting gido duc 496 KET LUAN VA KIEN NGHI. 503 ‘TAL LIEU TRICH DAN 533 PHAN MO DAU a © Viét Nam tir dau thé ki XXI tré lai day, trén cdc phuong etién truyén théng, céc mang xa hdi, dén cé dién dan Quéc Gi, ngay cang ¢6 nhiéu ngudi quan tam dén triét If gido duc. Tir g6c nhin ciia nha nghién cru, cdu héi au tién c6 thé dat ra 1a ngoai Viét Nam, lidu & cdc dan t6c khdc trén thé giéi c6 sw quan tm dic biét v8 triét If gido duc nhwr vay hay khong? é tra ldi cau hdi nay, chi cin mét thao tac don gin la théng ké s6 Fin xuat hién cita cum tir mang nghfa “tiét If giéo duc” bing cc thtt ting khac nhau, M6i chi tam so sanh sw quan tam vé triét I gido duc cia ba cong ding ngwdi néi tiéng Vist, tiéng Trung va tigng Nga" qua sé ln xudt hign cia cdc cum tir mang nghia “triét If (va triét hoe) gido duc” (4%t trong ngodc kép) tinh trung binh trén mot trigu ngudi sit dung internet (truy cp ngay 28-08-2020) 4a cho ta nhiing con s6 giat minh: Sy quan tm cia cOng dong ngudi néi tiéng Viet cao gp hon hai lin so voi cong dng ngudi ndi tiéng © Vamitle thu, ing Anh kong thé dua vo so sinh duoc hig nay thé gi6i dea ‘ding thing Anh nn 6 lan xudt i ela cum te Khao sit Khng phan anh sir quan ‘iim ob rigng mét dan tHe nao, Ngoal ra, do trong ting Nga, cum tir"punocods ‘oGpasoxane” bao gm ca nghla "stl iso duc” va "trlét hoc gto dye” (ging nhur trong ting Anh); cbn trong ting Trung, cum tit #55" (criti go duc) fede dang mot ech chinh thie va ign nay ngudt Trung Quée dang eb xu hung chuyén sang dng "8 11°F 8 EP" (tric hoc go due) nén ta phai tinh gop s6 let sie ‘dung cum tr "eri I gio dye” va “triéthoe gio due” tong tiéng Vige dé cd sir trong, ‘uong trong so sinh. Tir ba, da 36 ngud sir dung mbithitiéng chén lech nau rt rmhiGu nén dom vi so sin & dy duge tinh fa 6 luge xudt ign eta cum tr Khdo sit ‘én mbt rigu nguos, 18 ‘RAT odo wer Nar: TU TRUYEN THON DEN HEN ‘Trung (6,8 nghin lugt xuat hién/mét trigu ngudi so v6i 3,3 nghin lugt) va gap 5,7 lan so v6i cng dong ngudi n6i tiéng Nga (1,2 nghin lugt; xem Hinh 1). 2. Sur quan tam dc biét nhu vay d6i voi Khai niém “triét If gido duc” & Viét Nam thyc ra chi bat dau xuat hién trong vong 20 nam tré lai day. Nin het xu ign Tiga "gud si-dung ngon nga i hh. Teea vat ng Tun Téra Tang Now Hinh 1: Biéu db so sdnh su quan tdm cia xa hot v8 triétI/eriét hoc ido due ia eguy dng nyuedi ni ting Vist tiéng Trung va tiéng Nga Nguyén nhén thi c6 nhiéu, nhung nguyén nhan chfnh dan én sy quan tam t6i mitc bite mic cia xa hdi 1a hign tong céc “sw c6 gido duc” xay ra hang loat, kéo dai, va c6 xu huéng gia ting? ca vé m3t 46, quy mé va tinh da dang. Trong a6 néi bat la nhieng chuyén nhw gian Idn (gian In trong thi cit, gian lan do bénh thanh tich...), bao luc hoc duéng (trong cdc quan hé “tré - tra’, “c6 - tr", “trd - thay c6", ‘phu huynh - gido vien”..), quan If gido duc yéu kém, vv. © ym tir syed gido due" (4 trong du ngo¥c kép) xust hi trom eB may tim kiém google khong 7 850 lugt vio du nim 2018 (truy cp ngay 21-2-2018) va khong 9.620 luotvao vio cudl nim 2020 (truy cap ngdy 16-9-2020). ‘és oso nye wer Nan: T-RUYEN Tas EN EN OAL 19 3, Cacy kiGn If gidi v8 ngudn géc ciia chudi sw c6 gido duc nay rét phong phi, tham chi 1A mu thudn va tréi nguoc nhau. Tyu trung, c6 hai ludng y kién: Lung f kign thi nat cho ring nguyén nhan géc ciia chudi sw’ 66 gido duc 1A do triét If gido duc véi hai quan niém: Quan nigm 1 cho ring do Viét Nam thiéu triét If gido duc. Nam 2012, tra loi phéng van cita bao Viin hod Nghé An, GS. Tran Van Doan nhan xét: “Chiing ta chua timg cé mét triét If gido due cho riéng minh”. Nam 2014, PGS. Nguyén Anh Tuan viét: “Ndi thang ra rang, hién nay chiing ta chua cé mét triét If gido duc nao ro rang”*. Cdng trong nam 2014, sau khi phan tfch thc trang gido ducva vige thao lun v8 triét If giéo duc Viét Nam, TS, Luong Hoai Nam a3 két lun: “Vay chi c6 thé la né chwra c6, hoe da c6 nhung chua di rd rang, nhdt quan, thuyét phyc dé tr than mét hé théng' mang tinh nén tang cho nén gido duc”. Bon nam sau (2018), ng nhac lai: “Can thang thén thira nhan IA nuéc ta chura cé triét Ii gido duc, it ra lA voi ndi dung, hinh thitc c6 thé 4p dung dug”. Nam 2017, tai thao lugn ban tron vé triét If giéo duc cia bo Van shod Nghé An, sau khi binh lun céc¥kién thao Iwan vé triétf gido dye Viét Nam, PGS. Phan Huy Diing nhan xét: “c6 thé nghiém tiie néi rang triét If gido duc qua that 1a ci ching ta dang thiéu”®. ‘Tein Vin Doan, Phan Thang (2012-09-18) GS. Trin Van Dodn: Ching ta chica cing cé merit igo due cho riéng min, vanhoanghean.comvn. Pang lai trong: www. tannameu.com/?p=739 + Nguyén Anh Tusin (2014-06-16). Trigt hoe wi vide xdy dng eri If gido due trong ‘do tao nguin nhin lire eda Vige Nam hign nay. wwwriethocinfo/2014-06/ ‘nguyen-anh-tuan-triet-hoe-volviec-xayhtml + Luong Hoal Nam (2014-04-29) Trt i gido due Vide Nam lé gi? vnexpress.net/ ttiet-ly-glao-duc-viet-namla-gi-2984150.html; ong Hoai Nam (2018-11-14). ‘Con cd phi hoc bo cn chim pha hoc bay daibieunhandan.vn/Glao-duc-"-te1/ Con-ea-phai-hoe-bol-con-chim-phai-hoc-bay-I121098/ © Phan Vin Thing va ede khch mdi (2017-03-22), Ban tron vB tit Ii gio duc ‘vanhoanghean.com.vn/van-hoa-vardoi-song/k2-media-manager/khach-mol-ca tap-chi/11789-ban-tron-ve-tiety-giao-du. 20, “ut tk oye ir nan 1 RUN THe OH MN OAL Ciing trong nam 2017, tai muc "Géc nhin” cia VnExpress, Hiéu truréng Dao Tudn Dat c6 bai "Gido duc khong triét Ii" va phn tich: “Thigu triét If chang khdc gi thiéu b6 dinh vi cia ngudi di dudng, ‘Thé nén lite ré phai, hic lai ré tri, Néu bi vap nga thi khéng biét ding day bang céch nao. Gidng nhur vige hém nay thém mon nay, mai lai bét mén kia. Chii trong kign thife thi quén nang lyc. Chui trong nang luc lai quén kin thitc..”” Quan nigm 2 cho ring Vigt Nam cé triét If gido duc nhung nd chua hoan chink, lac héu, hode sai dm. Trong mot bai viét ve triét Ii giéo duc mim 2007, nha vin Nguyén Ngoc khang dinh: “Moi sai Tam cu thé hign nay d@u bit ngudn tir mdt triét If gido duc sai”” (Nguyén Ngoc, 2007, tr. 279). Con theo PGS. Nguyén Hitu Chi thi triét Ii gido duc & Viét Nam hign nay “4a c6, nhung can bé sung, phat trién’ (2013, tr. 165). TS. Nguyén Churong Nhiép thi cho Hing “triét I gido duc ma ching ta dang c6 da té ra lac hau, ngay cang béc 16 nhimng han ché va khong cdn phi hop voi the tién ‘xa hi thé ki XXI" (2013, tr. 195). Theo nha nghién cttw Ha Vin Thuy (2017) thi ngay ca triét Ii gido dyc “Nhan ban, Dan t6c, Khai phéng’ ciia mi8n Nam “cing khéng cdn phi hop". Lung § kién thir hai (= Quan nigm 3) cho ring khéng phai do vige Vigt Nam cé hay khOng ¢6 triét If giéo duc (vi n6 €6 va diing ri) ma 1a do vigc trién Khai thc hién chia t6t. Tra loi phéng van trong phign hop bo ciia Van phong Chinh phit chiéu ngay 29-4-2014, BG trwéng Pham Vii Ludn thong béo: "Viét Nam da cé triét If gido duc. Toi xin khang dinh triét Ii truce tiép cia gido duc chiing ta 1A Nghi quyét 29 cia Trung wong”. Nguyén 7 Dio Tus Dat (2017-05-12) Gido duc khong triét I ynexpressnet/glao-due khong ‘wlet-ty-3583452 html "8 Vin Thuy (2017-05-05), Trig Ifgido due cho Vige Nam. nhatbaovanhoa.com/ 38458 /havan-thuy-triet-ly-glao-duc-cho-viet-nam Bo ering Phorm Vi Lugn: Vig Nam da e6 ert gido duc glaodue.netvn/glao-duc- 24th/bo-truong-pham-vu-uan-vietnam-da-co-tret-ly-glao-due-postl43860,¢4 ‘Maer eto cuc eT NAN: TU TRUYEN THONG BENE 8 21 B6 trong BO Gido duc va Dao tao Pham Minh Hac cing c6 cing quan dim khi tra 1di phéng van ciia phéng vién béo Dai biéu nhan dan: “Trigt If giéo duc cia ching ta hién nay chinh 1a tw turéng Nghi quyét sé 29-NQ/TW nam 2013 cia Ban Chap hanh ‘Trung wong Khod XI v8 déi méi cin ban, toan dién gido dyc va dao tao", Phat biéu tai Quéc hOi chi8u ngay 16-11-2016, Pho ‘Thi twéng Vai Dire Dam gidi thich: “Triét If giéo duc cla Viet Nam truéc hét la triét If xay dung dat nuée dan gidu nuéc manh, dan chi, céng bang, vin minh... D6 la xay dung con ngudi Viet Nam toan dién, dite trf, thé mi, c6 tinh than dan t6c, cé long yéu nuéc va c6 tréch nhigm quéc té”. Va Ong khang dinh: “ching ta 6 triétIf gido duc, nhung tat cd van 48 néu ra phan nhiéu nim & khdu thyc hién chwa durge tét"™. Su khdc biét gitra ba quan niém nay khéng nam & cach hiéu ve triét If gido dyc néi chung (vi phan lén ¥ kién déu tén thanh coi triét If gido duc la: “Tinh théin chit dao cia gido duc’, “Kim chi nam cho moi hoat déng giéo duc’, “Binh huéng van hanh cho ca hé théng gido duc’) ma la do ba quan nigm nay da nhan dign trigt I gido duc theo nhiing tiéu chf rét khac nhau (xem Hinh 2). én day, ta c6 thé rat ra nhan xét: Ba quan niém vé nguyén nhan cia hign trong “chudi sw’ c6 gido duc” duoc néu ra va ba cAch nhan dign triét If gido duc twong img dBu cd Ii do dé tin tai, nhung mdi quan nigm déu chi nhin tir mot géc 46 riéng ma chiéu tinh hé théng, n&ng ve cim tinh ma thigu co sé khoa hoc nén da kh6ng gp nhau va khOng dit site thuyét phuc. |-10). Bao tad con ng handing. www.dalbieunhandan, ‘yn/defaultaspx?tabid=-698Itemld=413086RGroupld=2978 "9 Thu) Link (2016-11-17) Tit Igo duc ig Nam qua phen ich cia Pho Th eréng Vi Bite Bam, glaoduc.net.vn/giao-duc-24h eriet-ly-giao-duc-viet-nam-qua-phan- tich-cua-pho-thu-tuong-vu-duesdam-post72529.2d 22 {RET Uo oye Er nat: TUTRUYEN THON DENN OR Nguén géc clia chudi sit ¢6 gido duc it x Ludng ¥ kign (1): Luong H Do TL6D Khéng phi do TLGD ft ww 4 ‘Quan nigm [1]: ‘Quan nig [2]: ‘Quan nigm [3]: DoVN chyacé || VNc6 TLGD nhungné| | Do trign khai Tied chura dit hogc sai lm | |_TLGD chu tét ecto Macaca Glee Pra eal cue et Peas ear) khod cf dong, va duoc | déng GD, qua sin feel) eric ae fracas) quy Hinh 2: Ba quan nigm vé nguyén nhdn gd cia chudi sy 06 gio duc vd ba cdich nhan dign tri It gido duc twong tng 4. Nhu vay, gid thuyét nghin céru c6 thé dat ra fa: Di ngudn g6c cita hién tong “chudi sw c6 giéo duc” IA gi, né ciing c6 lién quan - tryc tigp hodc gidn tiép - dén triét i gido duc, va do vay 48 Khe phuc hign tugng “chudi sy c6 gido duc’, cin phai nghién ciru thdu déo v8 mat Ii lun cita triét If gido duc va thu tin ctia triét giéo duc Viét Nam trong ci nhin so snh 46 hiéu sau ban chdt clia van dé mét cach hé théng, xac dinh dwoc nguyén nhan géc, va chi hi d6 m6i c6 thé tim duoc gidi phap khdc phue. 5. Tirgid thuyét nghién cdru 46, ba vn dé chinh can gidi quyét duoc dat ra la: (1) Triét If gido duc 1a gi, nhan dién né nh thé nao va tinh hinh nghién cifu trén thé giéi trong linh vue nay ra sao? (2) Triét If gido duc Vit Nam truyn théng la gi va hién nay n6 dang bién dng nhwr thé nao, géy anh huéng dén thye trang gido duc Viét Nam ra sao? duoc tiép can nghién ctu theo ba cl doc va chiu sau, ‘Wier eto oue er na: RUE THe BENE BAY 23 (3) Chiing ta can mét triét If gido duc Viét Nam dinh huéng nhw thé ndo cing nhimg chinh séch va gidi phap gi dé hign thy hod n6? 6. Dé tra loi duoc ba cau hdi nay, chién luge nghién etru c6 thé xac dinh gdm nim buée sau: (1) Xay dung mot b6 may iftudin mang tinh hé thdng ve “triét It giéo duc" vi nhitng vin a Iién quan lam co sé xudt phat; (2) Sir dung b6 may If luan 4% duge xay dung dé ra sodt, xxdy dung cdi nhin téng quan vé triét If gidéo duc 6 cdc khu vue dién hinh trén thé giéi nh&m tim ra nhdng quy luat van déng phé quat ciia triét If gido dyc va kinh nghiém xy dung va hign thyc hod trigt If gido duc; (8) Sir dung b6 may Iflugn da xdy dung dé khdo sdt sw van déng ctia triét I gido due Vigt Nam trong lich sit nhiim tim higu quy at van dong dc thi; (4) Trénco’sé-quy lat van dng cita triét lf gido duc Viet Nam trong lich sti, tim hidu sw bién d6ng ctla triét If gido duc Vigt Nam trong giai doan hign tai, gidi thich hién tong “chudi sur c6" va xéc dinh nhimng "khuyét tat" (néu c6) ctia ido duc Vigt Nam c6 nguBn géc tr triét If giéo duc; (5) Trén cor sé: nhiing quy luat van dong chung ca triét If gido duc va dic thi ciia triét If gido duc Viét Nam, nhimg kinh nghiém xay dyng va hién thu hod triét I giéo duc trén thé gi6i, d8 xudit m6t mé hinh triét I gido duc Viet Nam méic6 kha nang khic phuc duge nhiing "khuyét tat" hién 6, tin én chdm ditt hién trgng “chudi sw c6" va dua gido duc Viet Nam di In, 7. Vé chch tiép can nghién céu, d6i twong triét If giéo duc ich: chiéu ngang, chiu 24 {RET oye iE Man rTRUYE TN DUH a Theo chiéu ngang, cong trinh sik dung cach tiép can lién ngainh, xem xét triét li gido duc nhw sin phdm tong tac gitta g6c nhin triét hoc véi gido duc hoc trong sur chi phdi manh mé cia hé gid tri truy€n théng dan t6c (géc nhin viin hod hoc), voi swb6 sung cita céc géc nhin tam Ii hge, xa hOi hoc, nhan hoc, ng van hoc. Theo chidu doc, cOng trinh sir dung cdch tigp cén hé théng, dt céc thanh t6, cdc chiéu kich, cdc kiéu loai cia triét If gido duc trong méi i nhau va trong sw quy dinh ln nhau; dng thoi dat ban than triét If gido duc trong nhdng méi quan hé véi ca hé théng gido duc va sw phat trién cita xa hoi. Theo chidu sdu, cong trinh sir dung cdch tiép can gan lién If ludin vot thuec té; xem xét triét If giéo duc khéng chi cn cit vao cac Joi tuyén bé, ma phai tim hiéu xem d6 1a nhan thife cia chi thé nao, thé hign qua cdc sy kign thuc té va dem lai cac két qua/higu qua ra sao. Mot tuyén bé v8 triét Ii gido duc chi thurc sy c6 ¥ nghia khi ba mt nhdn thite, 1di ndi va hanh dong tring nhau. L_ Chuong! cos Li LuAN VE TRIET Li GIAO DUC TIEU DAN CHUONG | O phan Mé dau da cho thay cdc quéc gia trén thé gidi chi #yéu chi thio lugn v8 “triét hgc gidéo duc” ma hau nhwr khong ban vé “triét li giao duc”, Cdn cOng dng ngwoi néi tiéng Viet thi 6 sw quan tam vugt tri v8 khai niém “triét If giéo duc’. Tuy 6 mite 49 quan tam cao nhweng sé lung cac céng trinh nghién cia chuyén su vé triét If gido duc & Viét Nam lai khéng nhiéu. Séch chuyén khdo v8 ding chi d8 (ma tiéu dé c6 chita cum tir “triét If gido duc’) cé thé ké dén ba tac phém: Tac phdm Triét If gido duc cia Kim Dinh do “Nhan Ai” xuat ban lin dau & Sai Gdn nim 1965 day 99 trang, chia lam séu chuong, viét vé nhing suy tw khéi quét, chung chung (Truée thém dai hoc - Khiing hodng tinh than - Truyén th6ng tm linh - Tir triét If t6i dao hoc - Tam gido Dong phwong - Triét If nhan sinh”). ‘Trong suét cudn sch hu nhwr khng c6 ché nao thyc sy ban vé wriGL Ii gidv dye. ‘Tac phdm Triét If gido duc thé gidi va Viée Nam ciia Pham Minh Hac xuat ban Jan au nam 2011, in lai nam 2013 (day 482 trang), la san phdm cia dé tai cp BO do Vién Khoa hoc Gido duc Vigt Nam quan If. Tuy nhién trong cOng trinh nay, khai nigm “riée If gido dyc" duoc dong nhat voi “triét hoc gido duc’; téc gid di “thong nhdt ding thudt ngit “triét If gido duc” va “chuyén thude ngit “philosophy” trong cdc tai liéu tham Khdo.. thanh “triét It” (2013, 37). Cudi cing la chuyén khao Trét If gido duc My” ciia L@ Van ‘Tang (1a sn phém hoan thign hod tir lun dn tién si triét hoc) xudt ban nim 2016, day 203 trang. Trong sach nay, tac gla da 28 Tika oye vr Wat TRUE Tana DEW EN aL phan biét “triét If gido duc” véi “triét hoc gido duc” Song sy phan bigt nay méi thyc hign trén If thuyét, cin khi di vao thy té thi trong viée sik dung cdc t&i ligu tiéng Anh va cdc tai ligu dich tir tigng Anh sang tiéng Viét, t4c gid da khong tranh khdi lan ln gitka “triét If gido duc” vi “triét hoc gido duc’, két qua 1a bite tranh vé triét Ii giéo duc My da khdng duge trinh bay mét céch rd rang nhw ¥ muén. ‘Thugc loai sdch chuyén khao gan v6i chti d8 dang ban cé thé ké dén cdc téc phim: Triét hoc gido duc Viee Nam cita Thai Duy Tuyén (2007) day 190 trang, la san phém cia m6t dé tai cp BO nghiém thu nam 2007. Séch gdm nam chuong, trong dé chi cé chwrong II] ban tree tigp v8 trigt If giéo duc: “Triét I giéo duc Vit Nam thdi phong kién’. Cae chong cdn Iai 18: "MOt sé van d® chung v8 triét hoc gido duc"; “Triét hoc gido duc Dong - Tay”; “Triét hoc giéo duc Vit Nam tir Géch mang thang Tam én nay”; "Mét sé van d@ cp thiét cita gido duc Viet Nam”, Naghich If va 16i thodt. Ban v8 triét If phét trién Khoa hoc va Gido due Viét Nam cita Vii Cao Dam do NXB Thé giéi cng bé Fan dau nam 2014 la mét chuyén khdo ban vé quan hé gitta triét If Khoa hoc va gido duc véi bay churong chia lam ba phn: “Co sé If wan v8 triét Ii khoa hoc va gido duc”; "Nhiing bién di trong triét If khoa hgc va giéo duc Viét Nam’; “Ban vé bién php cai cach triét If khoa hoc va gido due Viét Nam’. Ngoai ra, cdn cé cuén Di tim triée If gido dye Viét Nam cia Nguyén Quéc Vuong day 259 trang, do NXB Tri thite cong bé nm 2017. Sach nay tap hop 43 bai viét cong bé trong nhiéu thoi diém khde nhau, v6i néi dung trai rong vé nhiéu van dé cia gido duc Vigt Nam chit khéng phai la sach chuyén khdo hay chuyén a8 vé triét If gido duc Viet Nam. chung cosdLiLusn vE mT oo we 29 2. Tir nam 2007, tai Viét Nam cé mét loat cdc hi thao, toa dam. kkhoa hoe vé chii 42 triét li gido duc duoc t6 chite: HOi thao “Triét Ii gido duc Viét Nam" do Hoc vién Quan If gido duc thuéc BO Gido duc va Dao tao té chitc tai Ha N6i thang 9-2007; Hdi thao "Mét sé van dé v8 triét If gido duc va triét i gido duc 6 Viét Nam” do Vien ‘Théng tin Khoa hoc Xa hdi té chirc tai Ha NGi ngay 18-9-2008 H6i thao “Triét If gido duc Vit Nam” do Vién Khoa hgc Gido duc Viét Nam té chire thang 8-2011; Toa dam “Triét If gido duc Viét Nam” do Bao dign tir Dang Cong sin Viét Nam t6 chite tai Ha NOt ngay 31-8-2011. Riéng d® t&i “Triét Ii gido duc Viét Nam - tir truyén théng dén hign dai” cling déng gop mt toa dam va ba héi thao. V6i syy nhdt tri cao, két qua cita cugc toa dam “Triét If gido duc va triét Ii gido duc trong Dye thao Ludt Gido duc sita d6i” t6 chite tai Ha NOi ngay 5-1-2019 44 cé tiéng n6i quyét dinh trong viéexdy dung phan lién quan dén triét lf gido duc trong Luat Gido duc 2019 (dit trong Luat, kh4i niém nay kh6ng thé hign mét cdch tudng minh)’. Ba cugc hoi thao: “Triét lf gido duc: Nhéeng van d8 If ludn va kink nghiém thé gidi” tai TP. H® Chi Minh ngay 25-10-2019; “Triét i gido duc Vier ‘Nam truyén thong va sy bién dong ctia né trong gtat doan hién cat” tai Ha NOi ngay 14-12-2019; va “Triée If gido duc Vige Nam méi: N6i dung va gidi phdp” tai BA Nang ngay 27-6-2020. San phim ciia ba cudc toa dam nay Ia cud sch chuyén dé “Nhung van de ve triét li gido duc Viét Nam tir truy8n théng dén hign dai” (NXB Dai hoc Quéc gia TP. H8 Chi Minh, 2020) gdm 39 bai viét chon loc tir 60 béo cdo cita cée nha khoa hoc va quan If gido duc lam viée tai cc tredng/vién thuge céc tinh /thanh trong cd nuée. © Tog dim “Trt If gldo duc va Triét If gio dye trong Lude Giéo duc sika d6t’ 05-01-2019. moet. govvn,ttbt/Pages/tin-hoat-dongaspx?itemID=5774; CB nén {uy dink trie I gido duc trong Luge Gido dyc sta 461? 07-01-2019, dangcongsan. ‘mn/y-te/eo-nen-quy-dinb-trietly-glao-duc-trong-luat-glao-duc-sua-doi-S10215. html; Bink hin khung tw tung trong eriét I gido dye, 22-1-2019. giaoducthotdal ‘yn/trao-doi/dinh-hinh-khung-tu-tuong-trong-triet-ly-giao-due-3977679-b html 30 {wT ono oye er Nan TETRUYEN THEW EEN BA 1, TRIET Lf GIAO DUC NHIN TU’ BEN NGOAI Nhin tir bén ngoai, triét If gido duc cin duoc phan biée véi cdc khdi nigm c6 lién quan, gdm: If niém gido duc, triét hoc giéo dye va dét trong quan hé tam triét gido duc (gdm triét hoc - triét Ii- minh triét) v6i tw tuéng gido duc va thyc tién, Dong théi tién hanh xde dinh ede than t6 chi phéi, twong td va hién thyc hod trigt If gido duc. Trén co-sé dé thuc hién nhdn dién triét If gido duc théng qua dac trung, dinh nghia va cdc hinh thife tn tal. 1. Triét li gido duc va If nigm gido dye 1.4.1, Ngoai tiéng Viét, c6 hai ngOn ngie khdc cing 6 cum tir rigng dé chi khdi niém “triét Ii gido duc” 1a tigng Trung va tiéng Nhat. Ngoai "trie I gido duc” (#174) va “triét hoc gido duc" (2,81 7, trong hai ngOn ngit nay con 6 thém khai nigm “If niém gido duc” thé hign bing cum tir "#7 #8” ("Jidoyt Linian” trong tigng Trung va “Kyoiku Rinen” trong ting Nhat; v8 Ikhdi niém nay sé n6i Ki é dui, trong muc nay). ‘Trong tiéng Trung va tigng Nhat, c& “triét If gido duc” Ian “triét hoc giéo duc" déu la nhimg khdi niém c6 tan sé xudt hign khong cao, Thém vao dé, “triét Ii giéo duc” (CFF #734) cdn 1a mot Khai niém dang bj lang quén dan: Trong tiéng Trung, né chi yéu chi con xuat hién trong ngén ngit thong ngay; trong tiéng Nhat, cum tit nay gin nhur hoan toan khong cdn dirge ding dén (chi xudt hign véi khoang 296 két qua). Ngugc lai, trong qué trinh giao lu hge thuat v6i phuong Tay, vai trd ctia “triét hoc gido duc” (#8 2 *#) dang ngay cang gia ting, n6 duoc sir dung khoang 203 nghin Jan trong tiéng Trung va khoang 348 nghin ln trong tiéng Nhat. Nam gitta hai cuc d6, “Iiniém gido duc” (#4 2.2) la khai niém durge ding phé bién nhat trong cd hai ng6n ngit (khodng 13,6 trigu uot xudt hién trong céc websites tiéng Trung (v6i tén mi&n c6 dudi “cn") va khoang 9,7 trigu lot xuat hién trong céc websites tidng Chinn: cos LuAN VE rT Liao OUe 31 Nhat (v6i tén min c6 dudi “jp"). Khai niém “triét If giéo duc Nhat Ban” ma Nguy&n Quéc Vurong giéi thiéu trong “Gidéo due Viét Nam hoc gi tir What Ban’; “Bi tim triét I'gido duc Viée Nam” (Nguyén Quéc Vuong, 2016, 2017) va trwéc dé trong ban dich tigng Viet cudn "Cai dich gido duc Nhét Bén” (Ozaki Mugen, 2015) chinh la durge dich ‘i cum tit “Ii niém gido duc” (#9 222/Kyoiku Rinen). Khai niém “Ii niém giéo duc” cé nghia kha gin véi “triét If gido duc’. Ngudi Trung Quéc dich cum tir “#322” (Jidoyt Li Li nigm gido duc) sang tiéng Anh thanh “y tuéng gido duc” (educational idea). (Trung Quéc, mc dit“ niém giéo due” khéng duge céng nhan nhw mt khéi niém khoa hoc trong cdc sach tra iru vé gido duc? nhung theo Bach khoa th Baidu thi “diu nay kh6ng nga can moi ngudi str dung mét céch thurdng xuyén thuat ngit "Ii niém giéo duc’, qua 46 ching minh rang “li niém gio duc” 4A duoc cong nhan rong rai trong va ngoai cong dng gido duc”. Con trong tiéng Nhat, cum tir “SCH EES" (Kyoiku Rinen/ Liniém gido duc) duge sir dung rat phd bién nhw mét khai niém ‘va thuat ngu ca trong cac van ban chinh thie cla Nha nuw6c (nhw" “Luat Gido dye co ban’). B6 Giéo duc Nhat Ban (MEXT) dich thuat ngtt “Kyoiku Rinen” sang tiéng Anh thanh “nguyén If gido duc"/ principles of education (xem: Japan Basic Act, 2006), Theo “Quéc ngi tir thu” (Iili### /Kokugo Jisho), If niém c6 hai cach hiéu: “Mot la, tw duy co ban vé didu ma sw vat, hién twong cn phai cb nh thé; hai 18, v8 mat triét hoc 1a khdi nim mang tinh If twéng, cao nhat, siéu kinh nghiém dya trén Ii tinh thuan tu” (TRaBieat/ Quéc ngt tir thu). Tuy nhién, theo quan sat cia Nguyén Tién Luc, © Whe. "Bdch Khoa todn thu Trung Quée. Tip v8 Gido dye" do Dong Chuncat chi bien CARLATI-E 4A, HALLE, 1985), "ir didn quan If giéo duc" do Lift chitblén (#8 @8S'M, $954, 1989), "TU dléngido duc" do Gu Mingyuan chi, bien (A AH, MEER, 1990), > MCAFEE [LL niém gido duct: bake baldu.com item / RE 2 {WET ao oye ier reRUYEN THEN DE MGNHON 6 ca cdc vin ban cp 46 quéc gia ciia Nhat Ban nhw "Luat Gido duc cor ban’, “Giai thfch Luat Giéo duc co ban” ln c&p 46 nha trudng tir phé thong 4én dai hoc, quan niém ve “It niém gido duc” khong théng nhat v6i nhau va céch trinh bay If niém gido duc cing rat khdc nhau (xem trong: Tran Ngoc Thém (cb), 2021, tr. 581-583). O Viét Nam, 46i khi ta cing cé thé gap thuat ngik “li niém” trong céc tac phéim cia mot sé hoc gid tién béi, nhung voi nghia rét mo hd. Chang han trong cu sau day cia Kim Binh: rerum certa et evidens per altissimas causas et rationest D6 la cau dinh nghia nén méng da chi phéi triét hoc If nigm tie hai ngan nam” (1965, tr. 100), ta khong thé hiéu “Ii nigm’ la “triét i" hay "y twéng’, cing kh6ng thé hiéu la “nguyén If “Scientia 1.1.2. Gitta ba ng6n ngir Vidt - Trung - Nhat, khai nigm “triét If gido duc” c6 s6 lugt xuat hign cao nhat trong ting Vist (Khoang 340 nghin Iugt so véi kho&ng 25 nghin lugt trong tigng Trung va 296 lugt trong ting Nhat). Trong tigng Viet, “triét If gido duc” cing duge ding phé bién hon “triét hoc gido duc” (khoang 340 nghin ligt so v6i khoang 297 nghin lugt), xem Bang 1. Bang 1: Mic dé phé bién ciia “triét hoc gido duc’, “triét If gido duc” va “linigm gido duc" trong tiéng Trung va tiéng Nhat so smh v6i tiéng Vie (ery cfp ngdy 9-4-2020) Ngdnngi] cde Get | Grong [NEON tén mi tén mién ting Viet Tir khoa | e6 audi “en” | e6 duai “ip” | "NEVE Khoa| “mame | Khoing | Khoang | Khoing | “Trigthoe (righocaD) | 203000 | 348000 | 297000 | giéodye! eee ee” Khoang Khoing | Khoing “Tridel (Trigt If GD) 25.000 296 340000 | — gido duc" “ache” | Khoing | Khoing (Liniém Gp) | 13600000 | 9700000 chun) :cas6Liuuhn vETMETLIOKO DUE 33 1.1.3. Dén day cé thé két lun rang cdc quéc gia Déng A trée day c6 truyén théng ding “triét I gido duc” hoc “I niém giao duc’, nhung nay dang ¢6 xu huéng ting cueng va/hoae chuyén sang ding *triét hoc gido duc’ Tuy nhién, khai niém “triét 1/1 niém gido duc” van khéng mat di gia tri, nhdt la & Viét Nam/Nhat Ban, Can ctr vao vigc thudt ngir nao cé s6 lurgt xudt hign cao nhat, c6 thé n6i Nhat Ban la quéc gia tiéu biéu cho viée ding “Ii niém gido duc”; con Vigt Nam IA quéc gia tiéu biéu cho viée ding “triét Ii gido duc’ Hai khdi niém “triét If gido duc” va “li niém gido duc” tuy c6 nghia khé g’n nhau nhung chting khng thé xem Ia dong nghia: “1 niém gido duc” duege sir dung véi nghia la “Y tudng gido duc” trong tiéng Trung va “nguyén Ii giéo duc” trong tiéng Nhat. Theo Nguyén Tién Luc, tir cach hiéu vé thudt ngir “If niém giéo duc” cha Nhat Ban va thuat ngir “triét If gido duc” ctia Vigt Nam, c6 thé néi ring hai thudt ngir nay kh6ng turong thfch v8 cp dQ: “triét If ido duc” mang nghia rong hon, mang tinh tur turéng hon, trong khi dé "If nigm gio duc” c6 nghfa cu thé hon, gan véi hanh dng hon, “Li nigm gido duc” chi I mt thanh t6 trong khdi nim lon hon, rOng hon 1a “triét If gido duc" (Nguyén Tin Lye, 2021, tr. 585, 589-590). 1.2, Trigt Ii gido dyc trong quan hé véi triét hoc gido duc 1.2.1. Trong s6 nhiing quan hé cita triét If gido duc véi cdc khdi nigm c6 lién quan, méi quan hé gitta triét If gido duc v6i“triét hoc giéo duc” la gin gil hon ca va ciing Ia phitc tap hon cd. 6 cdc ngén ngir phrong Tay, khéng cé mot tir riéng dé chi “triét I" va mot cum tir rigng dé chi “triét If gido duc’. “Triét i" va. “triét hoc’, “triét f gido duc" va “triéthgc gido duc” Ia hai nghia ludn gan két véi nhau trong mét vé ngén tir. Thuat ngtr tiéng Anh phd bign nhat cho hai nghia “triét If gido duc” va “triét hoc gido duc” Ia “Philosophy of education”; ft gap hon la “Educational philosophy"; {it gp hon nia 1 cum tir “Education philosophy". Cho dit nghia 34 {RIETUoMo oye ET Nam: ro TRUVEN TAG HAE OAL “tiét hoc gido dyc” thug duge sir dung phé bién hon “triét i giéo duc" thi khi g§p m6t trongba bién thé nay (du6i day sé sir dung “Philosophy of education” lam dai dign), chiing ta cing khong thé n6i chdc ch&n rng truéc mat chiing ta 18 “triét Ii" hay “triét hoc’. Chi khi céc thudt ngir nay duro cé thé hod (durge ding dang xe inh, hoe dang sé nhigu nhu: My Personal Philosophy of Education, My Philosophy of Education, the Philosophy of Education, Teaching Philosophy Statement, Philosophies of Education, Educational Philosophies, vv) thé hién nhitng tuyén ngdn cia nha gido, nha trong, nha quan If... lién quan d&n vide day hoc, sé ménh, muc tidu hoc nhing niém tin khdc v8 gido duc thi méi cé thé yén tam xac dinh rng chiing dang dugc ding theo nghia “triét If gido duc’ Do vay duéi day, trong nhiing trong hop néi v8 kha niém dang ban trong céc tai ligu c6 ngudn g6c phuong Tay ma chwa xéc dinh durge che chan ld dang néi dén nghia ndo thi chiing t6i sé ding cach dién dat “triét hoc/triét I gido duc” © phwong Tay, cdc tw twéng triét hoc/triét If gido duc da 6 tir thd o6 dai va 1a thanh phin tat yéu trong hoc thuyét cla cdc triét gia nhw Plato, Aristotle... Tuy nhién, khai niém va thudt ngir “triét hoc/triét Ii giéo duc” méi bat dau duge sir dung & phuong Tay tir du thé ki XX. Tai ligu ban v8 “triét hoc/triét Ii ido duc’ bing tiéng Anh véi mét trong ba tir khod "Philosophy of education’ /"Educational philosophy” /"Education philosophy” do Thw vign khoa hoc trrc tuyén Questia siru tim (questia.com; truy cap ngay 3-9-2020) cé 2 646 cudn sach (séch chuyén Khao, chuyén d&, gido khoa); 619 bai trong cdc tap chi khoa hoc chuyén nganh (academic journals) va 784 bai trong céc tap chi phé thong va nhat bdo (magazines, newspapers) G Lién bang Nga, van dé triét hoc/triét Ii gido duc chi bat dau thy sw duoc quan tam tir sau khi thong tin v8 cude théo van ban tron “Triét hoc/triét If gido due: Thye trang, cdc vin de va trign vong” (unocodus obpazonasHn: Cocroaune, mpo6nems H chung coSdLLUAN VE TET oto DIE 35 nepcnexruset) duoc céng bé vio ndm 1995 trén tap chi “Nhang vdn d® triét hoc” (Bonpoce dunocopxn, 1995). O Viét Nam thi mun hon nita, dn du thé kIXXI, khéi niém “triét hoc gido duc” méi xudt hign trong mt bai bao cla Dang Thanh Hung (2006) va sch chuyén khao cia Thai Duy Tuyén (2007). 1.2.2. Vé pham vi, ban dau triét hoc/triét if gido duc duroe xem nhwmdtbé phan cia triéthoc(cuthéhonlactiatriéthoc ting dung). Dén nay mét sé hoc gia, chu yéu la cée triét gia, vn duy tri quan digm nay. Ching han, theo cudn “Cém nang Oxford vé Triét hoc/ trigtlf gido duc" (The Oxford handbook of Philosophy of education) do Harvey Siegel chi bién, “Triét hoc/triét ligido duc la mét nhénh tia triét hoc c6 nhiém vu adit ra va gidi quyét nhiing cau héi v8 ban chéit, mycdich va ede vin d® ctia gido duc” (Harvey Siegel (ed.), 2009, tr. 1), O Viét Nam, cdc nha nghién ctu triét hoc cing nghiéng vé quan diém nay khi cho rang “triét hoc giéo duc 1a mét chuyén nganh triét hoc nghién fru vé gio duc nhuw mt chinh thé nhim dwa lai nhieng nguyén If, quy luat chung chi phéi su van dong va phat trign ca chinh thé gido duc a6. Két qua cita sy phan tu triét hoe gido duc chinh 1A eéc pham th triét hoe gida duc A%t cer sé thé gidi quan, phuong phdp ludn cho vige xem xét, gidi quyét cae van dé gido duc” (Lé Van Ting, 2016, tr. 23). Giép Van Duong thi cho ring triét hgc giao duc thude v8 triét hoc, cdn triét If giéo duc thugc v8 gido duc hoe: “Triét hgc gido ducla mot phan nganh rigng ca triét hoc, chon gido duc lim d6i trong nghién ctu. Con triét I gié0 duc lai la tinh thn chi dgo, la hn cét than sic cba cé mothé thdng gido duc va do dé cita moi hoat déng gido duc lién quan”®, + Phan tr (reflection) theo “Tir dig Bach Khoa Viet Nam Ih “sy trév8 bdn than nd ia tu day, sy phan dnh, sr Khdo sat hanh vi nn théc® (Tir dién Bach khoa Vigt "Nam, 2003, 3p 3, te. 408-409), Phan tu A mbt cube du tranh n6i tam, a mot hin ‘thir tw phan bign trong qué tinh nbn thie dé di hm chi It - chi thieh ela Tn Ngoe Thém. 5 Glip Vin Duong (2014-05-08). Gp cn trgt I gido duc thesaigontimes.on/114544/ Goi-ten-tret-ly-giao-duchtml 36 ‘TRETU ewooye wer Nave TU TRUTHS DEM OL ‘Ti gitra thé ki XX, khi ma & Mg, sau d6 1a chau Au, xuat hién nhirngt6 chitenghé nghiép cia nhitng ngudi nghién céru triéthoc/ triét If gido duc thi Iinh vue nay c6 xu huréng durgc xem nhur mot huréng nghién ciru déc lép, nam & vi tri gidp ranh gitta triét hoc va gido duc hoc. Nel Noddings tir Bai hoc Stanford (MJ) cho rang “Triét hoc/triét i gido duc la sur nghién ci vB gido dyc va cdc van 48 cia né... triét hge gido duc thug duge day trong céc trudng hoc hodcsé-gido duc. Déi tong trung tam ciiané la gido duc, va cc phuong phép clia né la triét hoc" (Noddings N,, 1998, tr 7). Theo SS. Pal’chevskiy thi & Anh c6 xu huéng cho ring triét hoc/triét i gido dye va If]uan su pham dai cuong la m6t. Tuy nhién, hau hét céc nha khoa hoc hién dang nghién ciru nhéng van dé phurong phap Iudn - thé gidi quan trong gido duc hoc du cho ring triét hoc/triét Ii gido duc hign dai lA mot mat xich trung gian gitta triét hoc va f ludn sw pham (Tlans4encxnit CC. (n.d) @ Viat Nam, cdc nha nghién ctru gido duc khd théng nhat vé vdn dé nay: Theo Dang Thanh Hung, “Triét hoc gido duc la nganh khoa hoc If thuyét, nghién ciru céch 4p dung cdc nguyén tdc, phuong phap cia triét hoc vao viée gidi quyét cdc van d8 ban chat, 6 tinh chat quéc gia va thd dai ciia i luan va thurc tign giéo duc” (2006). Trong m6t bai viét nam 2010, Dang Thanh Hung néi r6 hon: “Triéthgegiéo duc la linh vue khoa hoc ma thanh twu co ban ciing nhu két qua nghién ctu cita né chinh la cdc triét If giéo duc... Ngoai cdc triét If gido duc bat ngubn ttr nghién ctru khoa hoc thi trong xa hgi van ton tal nhiing triét If gido duc kink nghiém, san phém cia tur duy kinh nghiém va kinh nghiém giéo duc thy tin cia con nguoi’ (2010, tr. 2). Cdn theo Thai Duy Tuyén thi “Triét hoc giéo duc li m6t linh vc khoa hoc nghién ctu va van dung cc phuong phap triét hoe dé gidi quyét cdc van dé ve gido duc, 18 nhieng nguyén tc phwong phép Iugn chii yéu va chung nhét lam co’ sé cho vige nghién ctu khoa hoc va cai tgo thuc tién giéo duc” (2007, tr. 10). chump: caS0uleuhn vE rT Liao DUE 37, 1.2.3, V8 d6i twong thi Harvey Siegel trong “Cém nang Oxford vé Triét hoc/triét Ii gido duc” (The Oxford Handbook of Philosophy of Education) cho rang: Van a8 co ban nhat cia triét hocttriét i gido duc c6 lign quan dén myc tiéu: Muc tiéu ding d8n va nhiing Ituréng chil 6a0 cia gldo dyc la gi? Ti day dat ra cau hoi lién quan dén vigc danh gia: Nhiing tiu chi neo 1a tihich hap cho vige danh gid cic nB luc gido duc, céc thiét ché, cdc hoat Gong thy hanh va céc sén phim ‘gio duc? Nhiing van d® quan trong khéc thi lién quan én thdm quyén cua nha nuéc va cua ngudi day, quyén cia nguét hoc va phy huynh; dén dc tung cila nhding I tuéing giéo duc 6a dae khang dinh [kiéu nihu tur duy phan bién], va cia nhiing hién tung ngoai ¥ mun khic 43 duge xe nhén (kiéu nu sy truyén gido - indoctrination]; dn céch thifc t6t nhat a8 hiéu va huéing dn vigc gido duc ve deo disc; cing mot loat nhting cau hei lién quan dén viée giang day, hoc tap, va chung trinh dao tao; va c6 thé cOn nhung thes kha nita (Harvey Siegel (ed,), 2009, tr. 1) Vé n6i dung thi nhimng van a thao huan trong cde giéo trinh, chuyén khao ve triét hoc/triét If giéo duc khd da dang. Theo Ram Nath Sharma, tac gia “Sach gido khoa ve triét hoc/triét If gidéo duc” (Textbook of Educational Philosophy) thi: Cc van 48 chinh cia triét hoc/tiét If gido dyc bao gm céc myc tidu va If tuéng cia gido duc, sur phan tich bin cht con nguedt, méi quan hé gitta gido duc wi nha nude, cc gia tri gido duc, Ii ludn ve tri thie va moi quan hé cia né v6i gido duc, hé théng kinh té va gido duc, vi tri cia truding hc trong he théng gido duc, chu‘ang trinh va qua trinh giéo duc, va cusi cing la moi quan he gitta gid0 duc vat tign b6 x8 hi (2000, tr. 73). 38 {RET Loo oyo Er Nan TUTRUYEN THEN DU HN DA Dang chi ¥ 1a phan “Triét hoc/triét If giéo duc” trong cuén “Nhap mon triéthoc/triétli giéo duc" cia hai tac gia E.N. Gusinskiy va Yu.l, Turchaninova dirge edu trite theo sdu churong v6i céc tiéu AB: Ban thé hoc gido duc, Cac tw turéng chia khod ctia gido duc, Gid trj hoc gido duc, Logic hoc gido duc, Phuong phdp ludn gido duc, va Bao dirc hoc gido duc (Tycaticknii 3.H., Typuannnosa 10.H,, 2000, tr. 92-217) Theo Pham Dé Nhat Tién, “triét li gido duc duge la su phat bigu v8 cdc niém tin lién quan dén céc vain dB co ban cia giéo duc, trén co’ sé chdp nhéin cde quan diém cia mbt hodte vai eriét thuyét vé gido duc” (2021, tr. 51). Ong viét tiép: Hidu nhu vay ve trigt If gléo duc thi trong tiéng Anh c& mét thudt ngé tung Ung Ia “philosophy statement of education”, Tra thust ng nay trén Google cé thé thay rt nhigu cac van bin mu clung céc tai ligu huéng dn vB vie x8y dung trit Ii gido duc cla nha giéo cting nhur nha trun, 86 la céc tuyén ngén ciia nha gido, nha trutng v® mot s6 nim tin triét hoc lién quan dén vic day hoc ca nha gido, hod str ménh cba nha trudng, tir 6 hinh thanh nhimng gidi phap co bin 48 Gi toi céc két qua au ra mong mudn (2021, tr. 52). Tuy nbién, viée ai chiéu qua b6n bd sch: “Bach khoa thir ve gido duc” 8 tap cia |.W. Guthrie (2002), "Bach khoa thir quéc té v8 gido duc” 8 tap do P. Peterson lam tng chii bién (2010), "Bach khoa thir vé If thuyét va triét hoc gido duc” do D.C. Phillips chit bién (2014), vA "Bach khoa thu v8 khoa hoc gido duc” do R. Gunstone chi bién (2015) cho thay khong mt bd sch nao trong s6 a6 6 chia myc tir “philosophy statement [of education]. Bi sdu vao 1ngi dung cdc muc tir cla c& bén b6 sch thi ta ciing chi gp khdi nigm nay c6 hai Ran: (1) Trong muc ti ‘Alberty H. B. (1890-1971)"& (Guthrie J.W, 2002, tr 80) c6 cau: "Voi tu cach 18 gidm dc, Alberty 48 c6 cor hoi dé phat trign hon nifa cdc ¥ tudng vé churong trinh toa: e050 LLuhn vera Loko oe 39 hoc ciia minh va hé tro gidng vién bang céch dua ra mot tuyén bé triét If [philosophy statement] huéng dn, giip cho céc giéo vién higu duge vi tri cia cdc bd mén trong gido duc phé thong’ (2) Trong muc ti “Gio duc gio vién khoa hoc Méim non”& (Gunstone R. (Ed), 2015, tr 350) c6.n6i dén “vigeso sénh céc tuyén b6 triét If [philosophy statements] do gido vién tao ra va luru git’ v6i giéo n va thyc té trén thy dja do Gilbert (2009) thuc hién’. Diu nay cho thay khai nigm “philosophy statement [of education] chwra duoc gidi nghién ciru phuong Tay coi la mot thuat ngit. Nhin chung - ciing theo nhan xét ctia Pham D6 Nhat Tién - do 1A mot Iinh vyc con khé non tré cho nén, *..khd ma néi ring trigt hoc gido duc da c6 mot nén tang khai niém va If luan ving chic nhu triét hoc néi chung va triét hgc khoa hoc noi riéng, Ve co ban, c6 thé coi triét hoc gido duc nh mot “co sé dit ligu” voi rét nhigu tu twéng gido duc via bé sung, vira d6i nghjch nhau” (2021, tr. 49). 1.2.4. Trong nhig ngén ngir c6 riéng mot thudt ngtr dé chi hai nigm “triét If gido duc” nur tiéng Viet, mot khi da biét dén sy tn tai cia “triét hoc gido duc” nhu mot khdi nigm quan trong 6 lién quan thi hai khdi nigm nay sé thurdng xuyén durgc/bI so sanh véi nhau, Sy so sdnh nay, 4én lugt minb, ¢6 thé xdy ra trén hai binh dign: "khal niém” va “thuat ng" - hai binh dién nay phan nh chigu kich tir ang su dén ting m&t (chiu sau). Bén canh dé, con cé mt chiéu kich thit hai Ia chi8u rong v6i hai binh dién la "if juan" va “thy hanh". ‘Trong cdc méi quan hé nay, vé Ii thuyét c6 thé xay ra b6n tinh hhudng: (1) Dang nhat & tat cd céc chiéu kich va binh din; (2) Phan bit r6 6 tat cd cdc chi8u kich va binh dién; (3) Phan biét 6 bin ign khai nigm va Ii lun, nhung dng nhat 6 binh dién thuat ngir va thyc hanh; (4) Phan biét 6 binh dign thugt ngir vA thye hanh, hung dng nhat &binh dién khai niém va liluan, Viée phan biét 40, "RET Lodo oer ct: RUYEN THN EN MEN AL hay ding nhat lei c6 thé duoc thie hign mt cach iru thiec hay vo thite (dng nhat mOt cach vo thite dan dén sy lan lon); do vay s6 tinh hudng trén Ii thuyét sé tang lén téi s4u. Tuy nhién trén thyc té chi t6n tai cé hai tinh hudng nhu sau: (a) Biing nhéit “triét If gido duc” va “triét hoc gido duc” & binh dign thugt ngit va thie hanh, nhung phan biét mét céch v6 thitc 6 binh dign khéi nigm va Ifluan Viéc dong nhat triét If gido duc va triét hoc giéo duc & binh ign thudt ngir va thye hanh mét cach hifu thite durge thy hign trong chuyén khdo “Triét If gido duc Thé gidi va Viét Nam" ciia Pham Minh Hac (2013). 6 trang 37, téc gid xc dinh: "Trong sch nay chiing t6i théng nhat diing thudt ngir “triét If giéo duc" va “chuyén thugt ngir “philosophy” trong céc tai liéu tham khdo trong sdch nay thanh “triét If. Sang trang tiép theo, 6ng khang dinh Jai m6t Fan nia: “c6 thé coi thuat ngik “triét hoc giao duc" va thudt ngir “tit If gido duc” gin nhw la hai thuat ngir dng nghia: 6 ché gp nhau, nhat 1A trong pham vi khoa hoc, mon hoc; c6 ché khéc nhau, nbdt 1a trong van dong thy tién” (2013, tr. 38). Hb Viét Luong cing dng nhat hai khai nigm nay mét céch thing than ma khéng cn bign lun: “triét Ii (hay h@ théng triét hoc)” (2005, tr. 8). Tuy nhién, sy ding nhat triét If giéo duc va triét hoc gido duc nay chi the hién duoc & binh dién thudt ngir va thye hanh ma kh6ng thyc hién duge trén binh dién khai niém va If luan, Boi 1 ban chat cia cdc khdi nim nay vén 1a khdc nhau cho nén nha nghién ciru sé cé xu hu6ng phan biét chiing mét céch v6 thie trén binh dién khdi niém va Jun thi sé v6 tinh béc 16 mau thudn, Trong cing mét muc, truée Khi dng nhat triét If gido duc v6i ‘thut ngér va thc hanh, Pham Minh Hac d& dinh nghia: “Triét If gido duc la thuc té gido duc 43 duoc con ngudi, cong ddng, x8 hdi 14n, nén khi noi vé khai niém va Ii huang: cos LILUAN VE TET LOK DUE 41 trai nghiém... urge diic két thanh mt gid tri, duoc bigu dat trong cau ng&n gon, ca dao, tuc ngit, cum ti... nam truyén dat, tiép thu ‘va thé hign trong cudc sng, mang lai mét gia tri nhat dinh cho con ngudi, cng ding, x4 hoi...” (2013, tr. 36). Tigp theo, Ong giai thich: "Cang c6 thé néi don gidn: eriét If Ia triét hoc mang lai gid trj thyc té nao a6 cho con ngudi, cong dng, xa hoi” (2013, tr. 37). Hai dinh nghia nay déu cho thay triét lf va triét hoc khdc nhaw 16 rang, khac dén mite & binh dign khdi nigm va If luan, hal céch dinh nghia nay thyc su mau thudn véi nhau: Lam sao ma triét If 6 thé vita 1d thyee té (43 dwoc trai nghiém va diic két thanh mot gi tr], bidu dat trong cau ngin gon, ca dao, tuc ngit), lat vira Ié If ludn (= triét hoc mang Iai gid tr] thyc té nao 46)? Trén thé gidi c6 biét bao hé théng If dn phic tap c6 mang lai gi tri thy té nao 6 cho con ngudi, nhung dau phai dé gi c6 thé “diic két thanh mét gid tri, biéu dat trong cau ngdn gon, ca dao, tuc ngit” duc? Hon thé nifa, chinh tac gid cling da thiva nhan rang hai thuat ngif “triét hoc giéo duc” va “triét i gido duc” “cd ché khéc nhau, nhdit Ia trong van dong thuc tién” (2013, tr 38). (b) Phan bigt “triét li gido duc” va “triét hoc gido duc” & binh dién khdi niém va liluén, nhurng Idn I6n 6 bink dign thugt ngit va thurc hanh Tuyét dai bé phan cac tc gia Viét Nam roi vao tinh huéng nay, Phan biét triét Ii giéo duc va triét hoc giao duc & binh din kkhdi niém va If ludn thi khOng kh6 (vi ban chat ea céc Khai nim nay vén la khéc nhau), nhung cai khé 1a sau 46 ngudi ta thudng quén di sy phan bigt ma minh da thirc hign & binh dién khai niém vva If]uan 6 ri roi vao su Kin In (dong nat mot cdc vo thie) & binh dign thuat ngit va thy hanh. O binh dién khai niém va If ludn, phan déng dé théng nhat Hang “triét hoc gido duc” IA khdi niém thudc v8 khoa hoe, mang nhitng dic trung cia khoa hoc, con “triét If gido duc” la pham tri 42 ‘eu ekooye wer wane remy THN UH OA thudc vé thirc tién. Con thyrc tién 1a nhu: thé nao thi cach li gidi cd phan khae nhau. ‘Theo Thai Duy Tuyén, “Triét If gido duc 18 nhiing quan diém phan 4nh nhimg van 8 cia gido duc théng qua con dudng trai nghiém tie cudc séng dé chi ago suy nght va hanh dng cia con ngudi v8 céc van dé gido duc” (2007, tr. 10-11). Via Khiéu thi cho ring “Triét If khong thé hign tam khai quat va tru quan va nhan sinh quan ma thé hién nghia va hanh vi c6 ¥ nghia chi dao cud s6ng con ngudi” (dan theo: Pham Xuan Nam (cb), 2008, tr. 21). Tran Van Giau phan biét triét hoc va triét If theo ban chat han thife luan hay dao dite luan: “Triét hoc chit yéu Ia If lun ve nhan thife, triét hoe dat van d® ding hay sai, phai hay trai. Con triét If chr yeu huréng v8 dao If, né chit yéu dat vin a8 tt hay xu, nén hay chang” (dan theo: Pham Xuan Nam (cb), 2008, tr. 20-21). ‘Theo Pham Xuan Nam, “Triét Ifc6 thé la nhiing két lugn duroc nit ra, suy ra tir mét triét thuyét, m6t hé théng cdc nguyén If triét hoe nhat dinh, Nhung triét i con la nhing tw twéng, nhimg quan nim (thudng duoc thé hién duéi dang nhiing céu, nhimg ménh 8 c6 dong, stictich) phan Anh durgc ban chat cia cdc méi quan hé dién ra trong déi s6ng sinh déng moi mat ciza méi cA nhan va cla cong ding theo huréng khang dinh nhimng niém tin, gia tri, dao If, 6 tac dung chi dao cho cach tng xt, phtrong cham séng, suy nghi va hanh d6ng cita con ngudi trong nhing ho’n canh cy thé nao 46” (Pham Xuan Nam (cb), 2008, tr. 31). Luong Dinh Hai cho rang, trigt If thé hign sy suy tu, diic két kinh nghiém, ti thire cia con ngurdi vé nhiing mit, nhimg su kién, hign tuong riéng Ié trong di sdng, ching khong cé tinh khai quat cao, tinh lap lugn logic va tinh he théng chat ché nhw cdc hé thong trigt hoc bachoc (2008, tr. 17-23). Nghia Ia, triét f mang tinh thy tin, dn gian, riénglé, cy thé; 463 lap v6i triét hoc mang tinh khoa hoc, bac hoc, khdi quat. chung 00:90 LILUAN VE THIET L GIAO DUC {3 Theo Lé Van Ting, “Triét If 14 nhimg tw tuéng, hig quan nigm cét 16i duoc dic két tir m6t linh vc hoat dng hye ti&n cu thé hodc riit ra tir cdc hé théng triét hoc cé thé chi dao cho suy nghi va hanh dng cia con ngudi trong mét linh vue nhat dinb... ‘Triét li thudng rat cu thé, phong phi, tin man, chura c6 tinh hé théng, tinh logic chat ché nhu 6 triét hoc” (2016, tr: 26-27). Ba sé cde nha nghién citu khi trinh bay quan diém thi c6 thé khd ré rang, nhung khi di vao thyc tién sit dung thuat ngi, nhat la khi can chuyén ngit mt thudt ngér tir tiéng nurse ngoai sang tiéng \Vigt thi hay lin ln, dign dat cdc n6i dung triét hoc bang thuat ng “triét Ie (vi trong tiéng Viet, khdi niém “triét If" duoc six dyng mat cch ph6 bién hon va ty nhign hon). Trong cubn "Dan chti va gido duc” cia J. Dewey, chong XXIV cé tigu a8 “Philosophy of Education” da duge dich gia Pham Anh ‘Tuan chuyén ngit thanh "Triét If gido duc". Trong khi néu doc ki nguyén ban ting Anh (Dewey J., 1997, p. 330-340) thi sé thay trong toan bé churong nay, J. Dewey thie sur ban ve triét hoc chit ‘khéng phai a triét I, Chinh bai vay ma ban dich tiéng Viet chia nhimg mau thudn khong dang c6 Kkhi mé dau bing cu “Tuy ching ta dang bén t6i triét If gido duc, nhung cho téi day chuea cé bat ki dinh nghia nao duoc duea ra cho triét hoc’: “Ban toi triét "lam sao lai can dinh nghfa vé triét hoc? Trong ban dich tiéng Viet, chong nay dai 12 trang chia lam hai muc, trong d6 muc thi hai c6 tiéu dé tigng Anh la “The Nature of Philosophy” duoc dich thanh “Ban cht cuia triét hoc" dai 9 trang (Dewey J., 2008, tr. 379-390; ). Nghia 18 ndi dung cia toan bé chirong nay ndm 6 myc thét hai (9/12 trang) va to’n bé néi dung cia muc thir hai ban vé triét hoc chit khong phai 18 eriét If nhur & tiéu.d chwong da dich. Ciing chinh 1a do sir dung ban dich tiéng Viét clia cuén “Dan chii va gido duc” ma Lé Van Ting a ngé nhan quan diém cita John Dewey vé triét hoc/triét If thanh quan diém vé triét 1. & muc néi 44 ‘Teer edo nyeweT Mane TU TUYEN Tas EA OM ve “trigt I gido duc” trong sdch cla minh, Lé Van Ting viét: “John Dewey (1859-1952) trong Dan chi va gido duc (1916) cho rang: “Trigt If gido duc khong phai la su 4p dung cac tu tuéng sn cé tir bén ngoai vao..; triét If 1a If luan gio duc xét trén phuong dién ph6 bién nhat" (2016, tr 25). Thue ra, trong doan ma Lé Van Tang trich nay, 6 nguyén ban John Dewey khong hé ban ve triét If giéo duc ma ban ve tiét hoe gido duc trong sw phan biét véi If ludn gido duc. Nguyén Binh trong bai "Ban v8 triét I gido duc & Viét Nam” (2011) da dich dinh nghia vé triét hoc/triét If giao duc cha Harvey Siegel va cdc ding téc gia nhw sau: Harvey Siegel (ed.),2009 Nguyén Binh dich, 2011 Philosophy of education Triét li giao duc 1a mot is that branch of philosophy —_nganh cila triét hoc ¢6 nhiém that addresses philosophical vu dua ra nhing cau héi v8 questions concerning the khfa canh triét hoc cb lién nature, aims, and problems quan dén ban chat, muc dich of education. As a branch va cdc van dé cla gido duc. of practical philosophy, Voi tur cach a mét ngamh triét its practitioners look both hoc tg dung, nhimg ngudi inwardtotheparentdiscipline thy hanh nganh hoc nay sé of philosophy and outward to tim kiém co sé triét hoc noi educational practice... su thuc hanh trong gido duc... So sanh cho thay 1a trong khi ban tiéng Anh chi ding mot thuat ngir duy nhat la philosophy philosophical va trong khi ban ting Viet, tat cd cic trudng hop bén trong dinh nghia van gite nguyén la “criét hoc” thi riéng thuat ngirtiéu @8 cta dinh nghia Iai duge chuyén dich thanh “triét Ifgiéo duc’. chutna:e50Iuuhn vé mir Liowo Bue 45, Danh sach nhiing sy dn ln nhu vay con cé thé tiép tuc kéo i, song hau qua ma ching gay ra thi da cé thé thay r6. 1.2.5. Bén day, nhimng nét trong dng va a] biét chi yéu gira “triétIf gido duc” va"triét hoc giéo duc” qua nhan xét cla cdc téc gid da ban vé van d@ nay cé thé dwoc chat loc, téng két, b6 sung va khi quat hod nhw sau: Sy tuong ding chit yéu gitta “triét If gido dyc” va “triét hoc ¢gido duc” Ia cd hai du c6 chung d6i twong la hoat dng gido duc; xét v8 ban chat thi c& hai déu la nhiing tu tung ve gido duc; xét v8 higu qué thi ca hai du c6 tac dung hoan thign hoat dng giéo duc. Sw khdc biét chi yéu gitta “triét If gido duc” va “triét hoc giéo duc" thé hign & céc binh dién sau: Xét v8 Itnh vc thi triét hoc giéo duc thudc Tinh vc khoa hoc gidp ranh gitta triét hoc va gido duc hoc, cin triét If gido dyc thuge Tinh vue hoat dong thyc tign (hoc huéng v8 hoat d6ng thu tién). Nhimg nghién citu vé triét If giéo duc (néu c6) c6 thé xem 1 mat 'b6 phan (m6t huéng, mét phan nganh) cla triét hoc gido duc. Xét v ndi dung va nguén géc thi triét hoc gio ducla hé thing I ludin vB céc linh vuc co’ ban cita hoat déng gido duc duge khdi qua hod tir thy tién gido duc khach quan, hodc phattrién tr triét ligido duc; trong khi triét If gido duc la chii trwong tdng thé hoac tr turéng vé mot (36) Khia canh cia hoat dong gido duc duoc diic két tir kinh nghiém thw tién trong gido duc hoac rit tia ra tir nghién cttu triée hoc gido duc. Theo Pham Dé Nhat Tién, “triét li gido duc duoc hiéu la sur phat biéu vé cdc niém tin lién quan dén céc van dé cor ban eiia giéo duc, trén co sé chap nhan cdc quan diém ciia mot ho&c vai triét thuyét vé gldo duc’. "Vi thé, c6 thé xay dung rétnhitu tit If gido duc ti vide t6 hop cdc y tung khdc nhau trong mot sé khéng nhiéu cac triét thuyét gido duc” (2021, tr. 51), 46 {RIEL 09> VET Nan: TUTRUYEN THEN DEN OA Xét v8 nhidm vy va chitc nding thi triét hoc giéo duc huéng Gn chan If, thién vé phuc vu nhdn thitc, gitip nding tim hidu bidt (phan biét diing/sai) vé hoat dng gido duc; trong khi triét I giéo duc hwwong an If ewding, 1a co sé xdc lap va chi dao If ludn va thurc anh, thién v8 tinh hiéw qué (phan biét nén/khong nén) trong hoat dng gido duc. Xét v8 hinh thitc biéu hign thi triét hoc gido ducluén dugc thé hign tréng minh duréi dang ngén tir theo phong cach van phong khoa hoc khdng gi6i han dung long; trong khi triét If giéo duc c6 thé due thé hign duséi dang ngén tir mot cdch tudng minh ngén gon (dw6i dang mot tty, mot cum tix, mot cau) hodc ham dn (nhw truyén c6), nhung ciing c6 thé 1a v6 ngOn thong qua hanh dng, sir vat, hoc tac phim nghé thugt.. 1.3. Triét If giao duc trong tam triét gido dye va quan hé voi ty turéng gido duc va thye tién: 1.3.1. Géc cila triét If gido dyc la “triét Ii"; gc cita triét hoc gido duc 1a “triét hoc’ "Triét i" cng véi “Triét hoc” va “Minh triét” tao thanh bé ba Tam triét (chit ctia 76 Duy Hop, xem: Trung tm Khoa hoc Tw duy, 2016, tr. 25-63). O chau Au, thuat ngir “triét hoc/triét If” xudt hin trong tiéng Php c6 vio thé ki XII du6i dang “filosofie”, tir nay bat ngubn te tigng Hy Lap c5 “pthooogia” (philosophia) cé nghia 1a “tinh yéu tri thitc, theo duéi sw thng thdi, diu tra m6t cach hé théng” (love of knowledge, pursuit of wisdom, systematic investigation; xem: Douglas Harper, 2001). Ma str thong thai (wisdom) chinh 1 Minh trigt, Ngay tir dau & phurong Tay, b6 ba "Triét Ii - Triét hoc - Minh trigt’ 43 1 m6t thé théng nt gin bé mat thiét voi nhau. 1.3.2. 0 tiéng Trung, chér “triét” trong Kim van durge viét la #8, gm chir “chiét” (#7) va chit “tm” (1t»). Ly Lac Nghi va Jim Waters gidi thich nghia géc cia “trigt” ¥f 1a “MINH tri’, mé rng thanh rung co SDJ LUAN VE TT Loo DUE 2, “ngudi TAL tr?’; “chigt” bigu thj tai nang ding loi lé dé chuyét phuc ngudi khdc va ciing Ia am doc (1997, tr. 780). Tir loi chtr tiéu trién trérdi méi d6i céch viétthanh #9, gdm chit “chiét” (#7) va bo “khdu" (4). Sach “Thuyét van giai tu” (23087) cla Hita Than doi Han gidi thich day 18 m6t chit hinh thanh, trong 46 “chiét” la 4m, con "khdu” Ia nghia, “Tir dién tir nguyén tiéng Han 06” cita Axel Schuessler ciing gidi nghia “triét” (#9) “IA ngudi théng minh, KHON ngoan, SANG suét” [Be intelligent, wise, clever] (Schuessler A, 2006, tr. 609). Chir “trigt” (1) cdn 6 mét bién thé khéc la iif, gdm hai chit “st!” (:) di kém hai b6 “khdu" (H), chi hai ke st (ngwoi quan ti, biét hé then) dang tranh lugn, thdo iudn vé Li lé v6i nhau dé di tim CHAN LI*, Nhu vay, & ca phuong Tay Kin phuong Déng, chir “triét” du bao chita ca ba nghia “Triét If- Triét hoc - Minh triét’ BO ba nay ngay tir dau da 1d mét thé théng nhat chat ché 1.3.3. Trong bé ba “Triét li - Triét hoc - Minh triét’ thi “Minh twigt’ Ia mOt khdi nigm rét mo hd, kh6 nhan din. Vao thoi c6 dai, trigt gia Hy Lap Plato (429-347 TCN) timg thii nhdn: TOI ght én loai minh triét no? Téi cho 13 Minh triét cla con nguéi [What kind of wisdom do | mean? Hunan wisdom, | suppose}. C6 vé nhur tol thy su khdn ngoan trong gi6t han nay... Toi khéng bist lam thé nao khac a& {gi thich nd. T6i che chan Ia khOng bidt gl v8 cai minh Urigt d6, va bat ct al n6i rang 16% biét Bu la ké dai td v3. 6 tinh vu khéng’. Tho Minh TH, ngudt Nhat Ban dng ti HT (tit hoe) dé dich chr “philosophy” RBI cic hge gl Trang Quéc nhur Luong Khai Siéu, Khang Hu Vi, vx. mei ding theo 48 dich hang loat sich eriét hoe phuomg Tay, khlén thus ngQe 8% (it hoo) tre rn ph bién rong ri. 7 Plato, Hamilton E, Cairns H, 1961, muc “Socrats’ defense 43 mT odo cer wa TREN THD OMEN OL So di ngay cd mOt triét gia théng thdi nhw Plato cing phai tha nhan rng khong biét gi v8 minh triét 18 vi minh triét hién hign va tham thdu trong cudc sdng dai thudng, né c6 thé duge cdm nhan bang tryec giéc nhung rat khé dign giai. Lao Ti néi ve digu nay trong “Bao dite kinh” nhw sau: “Bgo ma cé thé goi ra duge, khéng phdi la Bao thudng hang. Tén ma c6 thé goi ra dueoc, khéng con ld tén thiedng hang” (Bao kha dao phi thing Dao. Danh kha danh phi thudng danh/iff PJs IEA. 40) ARH HA). C6 hoc gid dién dat ¥ nay mét céch manh mé hon:"Tim cach dinh ghia minh triéi, d6 10 béing chting cia sw thiéu minh triét” (Hoang Ngoc Hign, 2011, tr. 34) ‘T6 Duy Hop phan tich: ‘Bi tim dinh nghia "minh triét’ la m6t dun bat tém theo c8 ba y nghia: mgt 16, phai tip tuc truy tim nguén géc khai rnigm “minh triét” bing Khao cé hoe tri thiscva Lich situ ‘tuing: hai lé, phi tim cach téng - ich hgp hat nhan hop tet ca: dinh ngha hign c6 v8 khdi nigm “minh tri; ‘ba I, phai huséng toh tung la, bang cach b6 sung them, céc dinh nghia mét v8 khéi nigm “minh trie" nu c6 thé (2016, tr. 16). 1.3.4, NOI v8 sue khdic biét giéta triét hoc va minh triét, trigt gi Phap Francois jullien chii y dén viéc m6t bén phai ndi nhiéu dé ign gidi, con bén kia thi kiém loi: Nhoing gita van biéttilauv minh triétia ré rang va due chimg thy: trong khi tri hoc néi ("68 néi ra ci ch”), 16 cn ni va khOng cé nha triét hoc khéng c6 la ni, thi bc minh triét khéng néi, hay chéng néi bao nhiéu - cing ft cang t6 (Francois Julien, 2003, chu‘ong Vil tiét 3) Hoang Ngoc Hin cting néi dén dc diém “dién ngén thoang gon” cla minh triét, nhung nhdn manh hon vao khia canh xem minh triét nhu mét dao If sng: “Minh triét 1a tinh sang khon, uence sO lau vE rr Lodo Due 49 thién vé dién ng6n thoang gon, chii yéu duoc s6ng va sing & binh go If ddi thug, tuy khOng xa la v6i dgo If thdnh hin, thién vé cdm hod long ngurdi hon Ia que’ tréch thoi di". “Minh trigt 18 biét Lam thé nao 46 sng hn hot” (2011, tr. 26). Gidng nhw Hoang Ngoc Hign, da s6 cdc nha nghién etru tiép cAn minh triét tir géc nhin trigt If nln sinh, khoa hoc ting dung, ning lye thuc tién: “Minh triét 1a ban Iinh tri tué, 18 nhan céch mot con ngudi hay cOng dng, biét xac dinh va chon Iya phuong huéng ding dan, t6i wu dé xir If m6i quan hé gia ban than voi ngoai canh thién nhién va x4 h6i” (Phan Van Céc). "Minh triét chinh 1a néing lure dé sng, ton tai va phat trin, La tng hod ning 16 chat cao quy va tot dep, tri nang, truc cm, hoa véi dite hanh, biéu hign thanh mOt l6i sng, mOt dao Lim ngwdi” (Nguyén Khdc Mai). “Minh triét 18 mot hanh trinh lién tc thanh loc, boi dp, khong ngimng phat trién va hodn thién trén c& hai cp dd hinh thai § thie x3 hdi lich sie va phdm chat nhan tfnh, nhan cach c4 nhan* (Nguyén Dite Thac). "Mink triét 18 n’ng lye kh6n sang, l& try gid trf tug, két qua cila né 1a hé gid tr] hanh vi thé hién gid tri song va Kinng sng, tig xtr trong sw hai hoa If tinh, tri ning va cm nang" (H3 Bd Thém). "Minh triét la tinh chat cita tinh than, tm hon cita dan va tri tué [cia] tc, duro tram tich trong chi8u sau nt cia van hod... 1d hat nhan tod n&ng hegng nudi sing nén van hoa dan tc" (Ha Vin Thu)). "Minh tri... chinh a dgo dite, la dudmg, di dé hwéng din con ngudi dén hanh phitc” (Via Khénk Thanh) (Trung tam Khoa hoc Tw duy, 2016, tr. 324-327) Theo Nguyén Khdc Mai, c6 thé nhén xét khai quét min trigt la: - MOt gid tri, m6t v6n quy cita van hod ctia mét con nguoi, catia mét dan t6c, ~ LA pham chat cao quy can thiét cia con ngudi, cla cong dng dan tdc, xa hgi trong thé img xir (46 séng, 48 hiéu, dé quan hé) cia con ngurdi v6i dong loai, voi xa héi, voi nhan Joai va véi thién nhién, 50, ‘eer edo eyo Nan: TUTRUYENTHOND BEN EN DAL - LA'm@t phwong thie s6ng (mode de vie), 18 mot phong thie tu duy (mode d'inteligibilité) vira c6 Tri 6 Nhan c6 Ding, I8 tinh khon sng, ditc hanh cia con ngwoi va xa hi ~ LA Dao, la con dudng dé gitt gin, phat trién nhan céch, nhén tinh cha mot ngudi, cia than ménh mot cong dng, mot tap doan x3 hgi, mét quéc gia dan t6c hay Ion hon la cia nhan loai” (Trung tam Khoa hgc Tw duy, 2016, tr. 327). 1.3.5. Ap dung vao linh vu giéo duc, cd ba khai niém “triét li gido duc’, “triét hoc giéo duc” vA "minh triét giéo duc” déu c6 nét nghia chung lanhing tir tong gido duc tn tai trong méi quan hé chat ché véi nhau, Nét riéng trong méi quan hé bé ba dé 1a: Tri6t li gido duc la nhiing tw twéng co ban c6 thé tao nén bo Khung cho triét hoc gido duc, dugc dic két tir kinh nghiém thyc tin gido duc nhung ciing c6 thé duro rit ta ra tir eriét hoe giéo duc. Minh triét gido duc 1a phan tinh hoa, cét tuy, phn chan Ii cilia triét If giéo duc va triét hoc gido duc. Con triét hoc gido ducla mOt hé thdng tw twéng c6 thé durgc khai quat hoa tir thurc tién gido duc khach quan, hoc phat trign tir ¢riét Ifgido duc. Triét Ii gan v6i minh triét 6 ché au 06 thé mang tinh dan gian, a6i lap voi triét hoc luén mang tinh béc hoc. Trigt Iva triét hoc duge kiém nghiém qua thyc (6, dat dén chan Ii thi tro thinh minh triét. Quan he b6 ba nay trinh bay & Juan hé gira tam triét gido duc Hinh 3. Oi tw wing va thw tién gido due (Tran Ngoc Thém, 2018) cnsng CO LiLuhn VE TET eu 51 1.4. Cac yéu t6 chi phéi va twong tac voi triét Ii gido duc 1.4.1. Nhin tie bén ngoai, triét If giéo duc bj chi phéi boi nhiéu yu t6, nhung trong 46 c6 ba yéu t6 quan trong nhat khéng thé bé qua la: (a) Chinh tri, (b) Kinh té, va (c) Van hod. Chink tri, kinh té va vin hod la b6 ba yéu té chi phi moi hoat déng cita cc khu ve vva quéc gia, trong d6 6 gido duc va triét If gido duc. Trong b@ ba 46, van hod 18 nn tding tinh thiin, kin t6 la nBn téng vat chat; ci hai dng thd cing chinh Ia muc tiéu; con chinh tri thi chi dao, dinh /ue6ng, quan li va diéu hanh dé dat dugc céc muc tiéu da dinh. ‘Theo quy luat, thai dg quan tam ctia Chink tri Adi v6i gido due va stte manh cila Kinh té trong viée dau tur cho gido duc thurdng c6 quan hé ti 1 thugn v6i sw thanh céng cia nn giéo dye. Con tinh dc thi cita Van hod tgo nén sy khdc biét vé higu qua cia nén gido duc. Thanh cOng trong két qua thi PISA cia Viét Nam nim 2012 va 2015 tréi voi quy Inat chung duoc xem 1a mat ngoai 18; béi vay 4d c6 nhimg c6 ging gidi thich sy thanh cng nay bing van hod (xem: Suhas D.Parandekar, Elisabeth K.Sedmik, 2016; Paul Glewwe, Hai Anh Dang, Jongwook Lee and Khoa Vu, 2017); song van hod thyc ra la mot hign tuong phitc tap hon nhi€uso v6i cach higu don gin trong céc c6 ging giai thich nay. Su thay d6i cita mét trong ba yéu t6 chinh tri, kinh té va vin hod (vi du: chin tr) tty thé ché phong kin sang thé ché tur ban, kinh té tir chi huy bao cp sang kinh té thi truvng, van hod tir am tinh sang duong tinh, wv), hoe & mite cao hon 18 sur két hop ctia hai hodic c& ba su thay 46i dy, s8 bude triét i gido duc phai bién d6i. Ngugc lal, ‘mudn bign ddi trig gido duc thi nhat thiét phai tac dng vao fenhat 1A mét trong ba, ho§c t6t hon 1A cd ba yéu t6 nay cling mot ite. Ngodi 1a, trong khi ba yu t6 chinh tri, kinh té va van hod c6 vai trd chi phat try tigp triét I gido duc thi ngugc lai, triét i gido duc théng qua hiéu qua cita nn giéo duc cting gin tip tde déng ngwoc tri lai nén chinh tri, kinh té va van hod (theo huéng hé tro cho phat trién hoc nguge Tai, gay can trd, tri tr8). 52 rT eo ny ver NaN: TUTRUYEN THGHD DENN AH 1.4.2. C6 ¥ kin cho ring bén canh chinh tri, kinh té va van hoa cin bé sung thém yéu t6 “xd Adi” vi day 1a bén linh vc hop thanh Xa hdi tng thé. Song, cin wu ¥ ring chinh tri, kinh té va vn hod la ba khéi niém cing loai v6i nhau va khac véi “xa hoi”. Trong Ti dign tigng Viet, van hod durgc hiéu la “téng thé néi chung mhitng gid tr] vat chat va tinh than do con ngudi sang tao ra trong qué trinh lich sit"; kinh té 1a “t6ng thé nét chung nhitng quan hé sdn xudt cha mét hinh théi xa hOi - kinh té nhat dinh”; chinh tr] 18 “ning vén dB vé t6 chitc va di@u khién b6 méy nha nuéc trong ndi b} mgt nurée, va v8 quan hé chinh thite gitra céc nuréc voi nhau'; (Vién Ngon ngir hoc, 2003, tr: 1.100, 530, 163) Theo Tir dién Bach khoa Viét Nam, ca ba khai niém déu 1a nhimg linh vue hoat dong cia con ngudi va xa hot: Van hod la toan bd nhting hoat d6ng sang igo va nhang ai8 tri cda nhan dn mot nur, mot dan toc v8 mat sin xuat vt chat va tinh thn trong su nghigp dung nude va git nuéc" (Tir dién Bach khoa Vigt Nam, 2005, tap 4, tr. 798), Kinh té 1a “téng thé céc hogt d6ng cha mot cong ding gut, mét nude, ién quan dén toan bo qué trinh hay ‘mot phn ctia tng gud trinh bao gbm céc qua trinh sn xuat,trao d6i hang hod, phan phéi va tidu dung céc sin pham x8 hor (Tu din Bach khoa Vigt Nam, 2005, tp 2, tr 584). Chinh tri 13 “toan b6 nhong hoat déng cé lién quan Gén cc méi quan hé gitta cac gial cp, gta cc dan toc, cdc {ang l6p x3 NOL, ma cbt loi coa né 18 van d& gi8nh chinh quyen, duy tr va sir dyng quy@n lye nha nue" (Tir dign Béch khoa Viet Nam, 2005, tgp 4, tr. 478). Ching tol dinh nga vin hod li "mot he chéng gi eri vat cht vA tinh thin do con. gui sng 20.8 tch lu trong qus trink hoat dog thye tién trong sr tuong tic ‘vi m6 trrimg tur mhign vA h6t ela minh” (Tran Ngge Them, 1996, tr: 25). chung: cS hn vE rT Loo DUE 53 ‘Trong khi 46, "xd h6i” 1a mot Khai niém duge ding theo nhiéu nghia rong hep khdc nhau; né khéng hoan toanla mét khai niém cing loai, ngang hang v6i chinh tri, kinh té va van hod. Theo Tie dién tidng Viet, x8 h6 (1) Hinh thi sinh hoat chung cé +6 chite cha Lodi nguil & ‘mot trinh 46 phat trién nhat dinh ca lich st, x8y ding trén co's mét phusong thifc san xuat nha dinh; (2) 86ng éo nhing nguis cing s6ng mot thet (ndi téng quat. (3) Tap hop ngutiicé dia vi kinh té- chinh tri nhurnhaw’ (ien Ng6n ngirhoc, 2003, tr. 1140), “Ngudi ta thedng diing khdi nigm x4 hoi dé chi mbt edp dodn ngwéi duoc quan niém nhw mdt hign thuc cia cdc thanh vién cia n6, hoSc la dé chi m6t méi trwdng ciia con ngudima cé nhan durgc hoa nhap vao" (Ti dign Bach khoa Viét Nam, 2005, tap 4, tr, 964-965). Theo nghia tng quat, “xa hoi 1A mot nhém nguedi cing chia sé mOtn8n van hod chung, cu trd trén mot ving anh thé nhét dinh, va ty ho cdm thay ban than minh tgo thanh mét thyc thé thdng nhdt va riéng bit” (Tir dién XA hdi hoc Oxford, 2010, tr. 669). Nhu thé, theo nghfa tong quét (nghia réng) moi dinh nghia du théng nhat coi xa h6i IA mot tép hop nud, tap doan ngudi, nhém ngudi. Voi nghia nay, x hoi IA chil thé tao nén chinh tri, inh té va van hod chit khong phai la sén phdm cia con ngui nhwr m6t khai niém cing loai, ngang hang v6i chinh tri, kinh té va van hod. Cdn x4 h6i nhw mét trong bén tinh vec hep thank: Xa hdi tong thé la san phém cia con ngudi, la khai niém “xa hdi" theo nghia hep. Do vay, v6i tu cach Ia chil thé séing tao, x3 hi (theo nghia tong quat) hign nhién [a da gidn tiép chi phéi triét If gido dyc thng qua chinh tri, kinh t8, van hoa rt 1.4.3. Triét If gido duc e6 quan hé twong tdc voi hai yéu t6 quan trong khdc 12: khoa hoc va van minh, 54. ‘ae oko oye eT Wan TU RUYEN THN OE MEN DAL Quan hé twong tac ctia triét If gido duc véi khoa hoc (= “hé thdng tri thiée vB ty nhién, x hi va tw duy, duoc tich luy trong qué trinh nbn thite trén cor sé thye tién, drge thé hién bing hing khdi niém, phn dodn, hoc thuyét’, xem: Tir dién Bach khoa Vigt Nam, 2005, tap 2, tr. 508) thé hign & ché sy bién 46i & yéu t6 nay sé kéo theo str thay d6i & yéu t6 kia, khién cho quan hé gitra gido dye va khoa hgc c6 thé roi vao mét trong ba trung hop: giéo duc di sau Khoa hge, gido duc di ngang hang voi khoa hoe, va giéo duc di truée khoa hoe (xem: Vii Cao Dam, 2016). Khoa hoc la khéi nigm kha rong, nén khi néi “triét If gido duc trong tac véi khoa hoc" thi ciing tirc 18 4 tong téc voi céc nganh triét hoc, gido duc ho¢, triét hoc gido duc, sur pham hoc... ndim trong a6 ri. Quan hé tuong tac cia triét If gido dye véi van minh (= “trinh 49 dat dugc trong sy phat trién van hod vat chat va vin hod tinh thn ca loai ngudi trong ting giai doan’, xem: Tir dién Bach khoa Viée Nam, 2005, tap 4, tr 821) thé hign dic biét 5 nét trong thoi dai Céch mang Céng nghiép 4.0, khi ma sy phat trién vii bao cia cOng nghé théng tin va mang lw6i internet da khién cho triét If ldo duc dang budc phai cé sy ditu chinh twong tmg; nguoc lai, ‘mot triét li gido duc thich hop sé la dng luc ch yéu thie dy van minh ¢6 buéc phat trign vugt bac. “Chi phéi” 1a quan hé mOt chiBu, "tong téc” 1A quan hé hai chibu, tuy nhién ranb giéi nay cling chi la trong Adi: Trong “chi phi cé “trong tac” va trong “twrong tac" cé “chi phéi. Tuy tong 46i nhung ching van cé thé dug phan biét r6 vé mttc 46: Vai tro. cia ba yéu t6 chinh tri, kinh t6, van hoa ai v6i triét i gido duclon va manh hon hn vai trd cla khoa hoc va van minh, 1.4.4. Gan v6i khoa hoc va vin minh c6 khdi niém “cng nghé” “Cong nghé" cé thé durgc hiéu: humo: csd uu vE mir oso DUE 55, (1)"1a mén khoa hoe ing dung, nham van dung céc quy luat tu nhién va cée nguyén Ii khoa hgc, dp ting cic nhu cau vat chat va tinh thn cia con nguc’ (2) “la cc phuong tign KT thuat, la su thé hin vat chat hod céc tr thiéc ting dung khoa hoc"; (3) "8 mot t&p hgp céc cich thitc, cdc phong php dya trén co'sé'khoa hoc va dso sir dung vao sin xuat trong cic nganh sén xust kha inhau dé tao ra céc sn pham vat chat va dich wa" (Ty din Bch Khoo Viet Nam, 2005, t8p 1, tr. 583). O nghia thé nhdt, cé thé thay “céng nghé” thudc han vé khoa hoe; nghia thir hai cho thay “cng nghé” thuéc han vé van minh; 6 nghia thir ba, “cong nghé" déng vai trd yéu t6 trung gian gitta kchoa hoc va vin minh, Sy lwéng tinh nay cia “céng nghé” c6 thé thdy rO & cdc khdi niém nhu “cong nghé thong tin’, "cOng nghé hoc’... - chiing vira 1A nig nganh khoa hoc va dao tao, lai vira c6 thé 1a nhiing cong ty sn xudt va kinh doanh. Vii sw hrong ‘tinh nay, “cong nghé” d3 gidn tiép twrong tic v6i triét If gido duc ‘théng qua khoa hoc va van minh, 1.4.5. Nhu vay, vj trf ctia triét If gido duc 4a duge xéc dinh trong quan hé véi chinh tri, kinh té, van hod 1a nhig pham tra 6 trén (chi ph6i minh); cling 44 durgc xéc dinh trong quan hé voi khoa hgc, van minh la nhimg pham tr dbng hang (tuong téc v6i minh). Khong chi cé thé, vi tri ciia triét If giao duc cbn phai duoc xc dinh trong quan hé voi céc pham tri d duéi (hién thurc hoa cho minh). ‘Dé tré thanh thuc tién (di vao cudc séng), triét If gido duc phai duoc hién thc hod bei bén (nhém) yéu té 1a: (1) Chinh séch va T6 chite gido duc, (2) Vain hod gido duc, (3) NOi dung va Phwrong phdp gido duc, va (4) Ha ting gido duc. 56, ‘ier cdo ye er wat: em YEN Te NL Bén (nhém) yéu t6 nay vira la cOng cy 46 hign thyrc hoa triét If gio duc, dng thoi ciing vira 18 cOng cu dé chinh tr, kinh t8 va vvan hod chi phdi triét If gido duc: Chin tri quyét dink Chink sich vi TS chitc gido duc; Van hoa dan toc quyét dinh Van hod gidéo duc; Kinh té (va van minh) quyét dinh Ha tting gidéo duc. Chink tri, kinh ‘6 va vin hoa cing thong qua triét I giéo duc quyét dinh N6i dung vd Phurong phdp gido duc. 1.4.6, M6 hinh trigt If gido duc nhin tir bén ngoai thé hign méi quan hé v6i ba nhém yéu t6 chi phéi, twong téc va hién thurc hos tridt If gifo duc duoc trinh bay trong so a8 6 Hinh 4. ‘Yéu t6 chi phéi TLGD TRIETLI GIAO DUC. ‘Yéu t6 tuong tac voi TLED. DLL 19h 981 BuoM GI NEA Noi dung vaPPhap, ido ave van nea \"Giso dye sido dye ‘Yéu t6 hign the hoa TLED Hinh 4: Mé hinh eriét I'giéo due nhin tir bén ngodi (Trin Ngoc Thém, 2020-2021) Néu so sdnh véi triét hoe gido duc, ta sé thay c4c méi quan hé nay clia triét I gido duc déu 1A nhitng quan hé mang tinh dc thi rat cao: ne cng cOsdLILUBN VE TREY LO O90 57 Do thugc vé linh vuc Khoa hoc nén triét hoc giéo duc khéng cé cde you t6 tong téc va cdc yéu t6 hién thirc hod ma chi c6 yéu t6 chi phéi. O quan hé chi phi, do thugc vé khoa hoc, mA muc tiéu iia khoa hgc la chan If cho nén triét hoc gido duc chi chju sir chi phéi day dit cia mOt yéu t6 duy nhatla chén Ii V6i triét f giso duc thi khée: Do gin v6i hoat déng thuc tién trong mét béi canh chii thé, khOng gian va thé gian cu thé nén triét If gido duc luén luén chiu sur chi phét manh cia ba yéu t6: chink tri, kinh té va van hod. 1,5, Nan dign triét li gido dyc qua dic trung, dinh nghia va céchinh thire tin tai 1.5.1. O trén, chting ta da xem xét triét li gido duc nhin tir bén ngoai: trong quan hé v6i Ii niém gido dye, triét hoc gido duc, tam tridt gido duc, tur turéng gido duc, thie tién giéo duc va cée yéu td chi phéi, tong tc va hign thurc hod triét li giao duc. Tri thite v8 cde ‘méi quan hé dé chinh la cor sér cho phép nhan dign triét If giéo duc. Triét If gido due 6 thé nhan dién théng qua thong qua céc hinh thite tn tai clia n6. Ih nghia va ‘Dé dinh nghia mét khai niém (@ day 1A triét li gido duc), truéc hét cin phai xdc dinh khdi niém “gidng”. Khai niém c6 ngoai dién rong hon nhé nhat cla triét If gido duc chfnh 1a “ur tung gido duc’ é dinh nghia cé thé thc hign chifc nang nhan dign, cn ha chon dura vao dé cdc dic trung cin va dit cho phép khu biét triét I gido duc véi céc khdi niém “Ioai" ddng hang, Trong sé céc khai niém cé thé xem 1a cdc khai niém "loai” dng hang véi triét If gido dye nh “If niém giéo duc’, “triéthoc gido duc’, "minh triét gido duc"... thi qua phan tich & I-§1.1-§1.3, c6 thé thy tinh hinh hu sau: 58, “eer ido oye wan: revn Two OEE D1 i ng :0080 ULuAN VE TET HO OH = “Lf niém giéo duc” khong cdn 1a mot khai niém “loai" dong : ‘Tiéu chi TRIETLIGIAO DUC | TRIETHOCGIAO DYC hang véi triét i gido duc ma chi la mét khai nim ndm trong triét If giéo duc nhw mt khai nigm bd phan, nhé hon, hep hon. Duge dic két tir kinh | Duge khai quét hod tr nghiém thye tin trong | thye tién giéo duc khéch “Minh triét gido duc” cing khong cdn 14 m6t khai niém “loai” 4,Ngubn géc_| giéo duc hode rit tia ra | quan, hode past trign tir dong hang hoan toan véi triét li giao duc ma 1a mét Khai niém tir nghién ciru triét hoc | triét li gido duc Khdc han so véi triét If gido duc (va triét hoc gido duc) vé mite 46 gtdo dye {tip cn chan Ii: Minh triét giéo duc la phn tinh hoa, c6t tuy, phn cae yeus | Wh UL Kine no | Chan 1 a GF moe me chan Ii cita triét If ido duc va triét hoc gido duc; Khi triét If gido 4 gioi han 1) kinh va chi phat duc va nhimg tu tuéng triét hoe giéo duc duoc kiém nghiém qua yanbes, thye t8, durge xem la dat én chan Ii thi sé trér thanh minh triét Cate aos ste asa ae sido duc. 6-Hinh thie | gon hofcham dn dudidang | minh dueéi dang ngon iguhign | ngén ti hay v6 ngdn (qua | tir theo phong céch van Nhu thé, dng hang véi triét If giao duc chi cdn lai duy nhét m@t minh “triét hoc gido duc”. Trén co sé nhiing nét tuong dng . va di biét gitta triét If gido duc v6i triét hoc gido duc trong quan hé SE ee ee eas véi tr tuéng gido duc va thu tin, c6 thé ting hop céc dc trung Fei ese bane ceins |e stants ong 6 kha nang gitip nhdn dién triét If giéo duc trong Bang 2. chirenang | vé tinh higu qua (phan | tim hiéu biét (phan biét Bang 2: So stinh triét If gido duc v6i triét hoc gido duc He Benihong | nae) Sere ee One trong quan hé v6i te tudng gido duc va che eign See eee ee anh dng, nghé thuat.) | phong khoa hoc Tieu chi ‘tRIETLIGIAo pyc | TRIET HOC GIAO DYC 1.5.2. Chit loc va tong hop lai, o6 thé dinh nghia eriét If gido au a nhiing tr tréng v2 gido due duc Id tar ewréng cét I6i mang tinh téng thé hodic ve mét (hodic mot 1.Banchst 6) khia canh cia gido duc, thudc linh vue (hodc huéng v2) hoat clia d6i tong | du6i dang tu tung cét [oi | dudi dang hé théng tri déng thuc tién, chju su chi phéi cia chinh tri, kinh té va vin hod, thé (tinh than chi dao) ‘thire mang tinh quy luat E ae : J “Ths a = hién duéi dang tung minh ngdn gon hay ham dn dudi dang ngén B cha trong ae : ee ee ie cae. tir hod v6 ngén, la co’ sé xéc ldp va chi dao Ii ludn va thy hanh. ic ve mét (mét_s6) | linh vec co ban cia hoat 2.NOL dunj : 7 Fa pen mane lin eee eee Dinh nghia nay chira mot dc trung gidng (ld te tuéng edt gido duc Idi. cita gido duc) voi bén dae trung loai i: Thuge link ve (hoac | Thugelinh vue khoa hoc . oe ‘e Zutninwwe | émg_ v8) hoot don | (psp ranh gia mechoc (a) Thude tinh vir (hod hwéng vé) hoat dng thu tién; thyc tién gido duc va gido duc hoc) (b) Chiu sw chi phdi ctia chinh tri, kinh téva vn hod;

You might also like